Τρεις νευροεπιστήμονες κουβεντιάζουν σε μια ελληνική ταβέρνα για τα μυστήρια του εγκεφάλου

Τρεις νευροεπιστήμονες κουβεντιάζουν σε μια ελληνική ταβέρνα για τα μυστήρια του εγκεφάλου Μια συζήτηση για την προόδο της τεχνητής νοημοσύνης, την εξέλιξη των ρομπότ και αναπόφευκτα τη φύση του σύμπαντος και το νόημα της ζωής. ΕΠΙΣΤΗΜΗ | ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΟΖΕΛΟΣ 3.5.2017 Εάν όντως προοδεύσει τόσο η τεχνητή νοημοσύνη, ώστε να παράγει επιστήμη και τέχνη, είτε εντός του ορατού χρονικού ορίζοντα είτε σε κάποιον επόμενο αιώνα, τότε ποιος ο λόγος ύπαρξης του ανθρώπου; Καθώς ξέμεινα στα ΚΤΕΛ να περιμένω το βραδινό λεωφορείο των 8 μ.μ., με προορισμό τον τόπο καταγωγής μου για τις διακοπές του Πάσχα, αναρωτήθηκα πώς μπορώ να περάσω παραγωγικά τον χρόνο μου, ξορκίζοντας την ανία. Ξέμεινα γιατί συνόδευα το σκυλάκι μου και, όπως με έκπληξη έμαθα, η μεταφορά κατοικιδίων μέσω ΚΤΕΛ επιτρέπεται μόνο στο πρώτο πρωινό και τελευταίο βραδινό λεωφορείο. Την πρωινή επιλογή μού τη στέρησε η πτήση, οπότε έπρεπε να υπομείνω ατελείωτες ώρες θανατηφόρας, ενδεχομένως, πλήξης. Δεν καταλαβαίνω αυτό τον περιορισμό στη μεταφορά κατοικιδίων, αλλά προσπερνώ τη μάταια αναρώτηση, καθώς νομίζω ότι βρήκα τον τέλειο τρόπο να ξεχαστώ, γράφοντας αυτό το άρθρο. Σκοπός του να σας μεταφέρω μια ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχα προσφάτως με δύο συναδέλφους νευροεπιστήμονες, ο ένας από το εργαστήριο του δρ. Lüscher, στο Ινστιτούτο Νευροεπιστημών του Πανεπιστημίου της Γενεύης, και ο άλλος από το εργαστήριο της δρ. Ποϊράζη, στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Η συζήτηση περιπλανήθηκε σε διάφορα θέματα περίξ της αποκρυπτογράφησης των μυστηρίων του εγκεφάλου, της προόδου της τεχνητής νοημοσύνης και της εξέλιξης των ρομπότ, ενώ αναπόφευκτα επεκτάθηκε και σε υπαρξιακές/φιλοσοφικές ανησυχίες, εφαπτόμενες πηγαία, μα ελαφρά, του νοήματος της ζωής και της φύσης του σύμπαντος. Ομολογώ ότι η συνοδεία οίνου εξυπηρέτησε τα μέγιστα την ελευθερία των συνειρμών μας, οπότε, για ό,τι ακολουθεί, είστε ενήμεροι. Διαβάζετε υπ' ευθύνη σας! Εγώ προειδοποίησα. Σας μεταφέρω αυτούσια τη συζήτηση ως προς το περιεχόμενο και την ακολουθία των συνειρμών, μα όχι αυτολεξεί, μια και δεν είμαι μαγνητοφωνάκι. Πιθανότατα, η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα μας αντικαταστήσει. Ενδεχομένως, μάλιστα, να αποκλίνει από τη στενή συνύπαρξη μαζί μας και σταδιακά να απολέσει τον σκοπό εξυπηρέτησης του είδους μας, αυτόν που αρχικά της είχαμε ενσταλάξει. Σ.Σ.: Τόμας, ποια θεωρείς ότι είναι η μεγαλύτερη πρόκληση στις σύγχρονες Νευροεπιστήμες; Τ.Σ.: Νομίζω, η πλήρης αποκωδικοποίηση των λειτουργιών του εγκεφάλου. Ακόμη και για το απλούστερο ηλεκτροχημικό σήμα που αναμεταδίδεται μεταξύ δύο

νευρώνων δεν γνωρίζουμε τι πληροφορία μεταφέρει επακριβώς, πώς αυτή έχει πρότερα επεξεργαστεί ή ποιον σκοπό πρόκειται να εξυπηρετήσει ο μετέπειτα μετασχηματισμός της. Σε κάθε περίπτωση, ο εγκέφαλος είναι μία υπολογιστική μηχανή που μετουσιώνει/κωδικοποιεί τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα σε εσωτερικές νοητικές αναπαραστάσεις και, έπειτα, αποφασίζει για την «έξοδο»/δράση/ενέργεια από μέρους του οργανισμού με σκοπό τη βέλτιστη προσαρμογή του. Ο γνωστός αγώνας για την επιβίωση, τουλάχιστον ως την ηλικία αναπαραγωγής. Σ.Σ.: Θεωρείς ότι αυτή η πρόκληση θα υπερκεραστεί στο ορατό μέλλον; Τουλάχιστον όσο εμείς ζούμε; Τ.Σ.: Το κρίνω πολύ πιθανό, ωστόσο απέχουμε παρασάγγας από μια πλήρη (με λεπτομέρεια και βάθος ερμηνείας) κατανόηση των υποκείμενων μηχανισμών από τους οποίους αναδύεται η νόηση. Χώρια το υποκειμενικό βίωμα της συνείδησης! Π.Μ.: Η αλήθεια είναι ότι το χάσμα κατανόησης που καλούμαστε να διανύσουμε μέχρι την πλήρη αποκρυπτογράφηση είναι αδυσώπητο. Ωστόσο, η σύγχρονη Νευροεπιστήμη δεν στερείται ερμηνειών, συχνά μάλιστα ικανοποιητικά επαρκών. Παραδείγματος χάριν, γνωρίζουμε πως ο οπτικός φλοιός αναγνωρίζει/ταυτοποιεί τα αντικείμενα, ξεκινώντας από την αναγνώριση των ελάχιστων μικρών συνιστωσών ευθειών τους, και, ολοκληρώνοντας την πληροφορία μαζί με την επεξεργασία χρωμάτων, αντίθεσης, βάθους... και κύτταρο το κύτταρο, ταυτοποιεί περιπλοκότερα μοτίβα, τα οποία σταδιακά οδηγούν στην τελική αναγνώριση ενός αυτοκινήτου ή ενός οικείου προσώπου. Σ.Σ.: Σαφώς. Η τρέχουσα βιβλιογραφία παρέχει βάσιμο έρεισμα για την επαρκή μοντελοποίηση «απλών» λειτουργιών του εγκεφάλου. Μα, θα ήταν παράλειψη να αγνοήσουμε πως τα μοντέλα αυτά –η επιστημονικά ελέγξιμη πραγμάτωση των υποθέσεων και των θεωριών μας για την ερμηνεία ενός φαινομένου– περιορίζονται αφενός από το μέτωπο της τρέχουσας γνώσης, αφετέρου από τις αφαιρέσεις, που χάριν απλούστευσης και κάπως αυθαίρετα επιβάλλουμε ώστε να διαχειριστούμε αποδοτικά τους περιορισμένους πόρους μας: i) του χρόνου ανάπτυξης του θεωρητικού μοντέλου, ii) και του χρόνου υπολογιστικής προσομοίωσής του, με απώτερο σκοπό την εξαγωγή δεδομένων ελέγχου. Τ.Σ.: Τα μοντέλα μας μπορεί να περιορίζονται από αυτές τις ρεαλιστικές συνθήκες, ωστόσο είναι συχνό να μη γνωρίζουμε εάν ένα λεπτομερέστερο μοντέλο θα αποδώσει 5% ή 25% επιπλέον ερμηνευτική/προβλεπτική αξία. Η διαφορά αυτή είναι κρίσιμη και δεν είμαστε πάντα σε θέση να την εκτιμήσουμε. Σε αυτή την περίπτωση, ο ερευνητής αναγκάζεται να ακολουθήσει τις υποδείξεις της συσσωρευμένης εμπειρίας και των ενστίκτων του. Σ.Σ.: Αναρωτιέμαι αν η προοδευτική εξέλιξη της κατανόησής μας επί των λειτουργιών του εγκεφάλου θα ρυμουλκήσει τόσο την εξέλιξη του πεδίου της τεχνητής νοημοσύνης, ώστε όχι απλώς να εξαφανιστούν θέσεις εργασίας χαμηλών δεξιοτήτων –πράγμα που συμβαίνει ήδη– αλλά και επαγγέλματα όπως το δικό μας! Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το σενάριο ότι στο μακρινό μέλλον η τεχνητή νοημοσύνη ίσως αναλάβει ακόμη και τα ηνία της διαδικασίας παραγωγής επιστημονικής γνώσης. Ίσως, μάλιστα, να είναι σε θέση προχωρήσει σε εμβριθέστερη κατανόηση του φυσικού κόσμου, πολύ αποτελεσματικότερα από εμάς.

Π.Μ.: Ναι, όμως γιατί θεωρείς ότι η επιστημονική έρευνα τοποθετείται στο υψηλότερο σκαλοπάτι της κλίμακας των ανθρώπινων δεξιοτήτων; Αν εξαιρέσεις την αρχική διαδικασία αναζήτησης/εξεύρεσης ερωτημάτων που αξίζουν περαιτέρω μελέτης και την αναζήτηση κατάλληλων μεθόδων διερεύνησης, όσα ακολουθούν είναι τεχνικές δεξιότητες εργαστηριακού επιπέδου, οι οποίες ήδη βλέπουμε ότι αυτοματοποιούνται ραγδαία κατά τα τελευταία έτη. Επιπλέον, τα δεδομένα που προκύπτουν ως παράγωγα των εργαστηριακών πειραμάτων απαιτούν απλώς την επιλογή της καταλληλότερης μαθηματικής επεξεργασίας τους ώστε να εξαχθούν τα ζητούμενα συμπεράσματα, όποια και αν είναι αυτά. Δεν διακρίνω κάποιον απροσπέλαστο σκόπελο σε αυτή την απαίτηση. Ενδεχομένως να καταστεί και αυτό επιτεύξιμο μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες. Βέβαια, τα πρώτα βήματα της έρευνας απαιτούν συνδυαστική και κριτική ικανότητα την οποία η Τ.Ν. αιχμής δεν έχει ακόμη επιδείξει. Όλοι όμως οι ειδικοί του τομέα εργάζονται προς αυτή την κατεύθυνση. Τ.Σ.: Εγώ θα στοιχημάτιζα ότι η παραγωγή τέχνης, ως ανθρώπινη δραστηριότητα, είναι αυτή που ποτέ δεν θα καταφέρει να επιτύχει η τεχνητή νοημοσύνη.

Π.Μ.: Νομίζω ότι διαφωνώ με αυτό τον αφορισμό. Το θεμελιώδες στοιχείο της τέχνης είναι η αποτύπωση των νοητικών μας παραστάσεων πάνω στον καμβά, στο φιλμ ή στο σανίδι με τρόπους ευρηματικούς, που παραλλάσσουν δημιουργικά την πραγματικότητα ή, τουλάχιστον, την υποκειμενική μας αντίληψη γι' αυτή, όπως και το βίωμα που τη συνοδεύει. Επομένως, εάν η τεχνητή νοημοσύνη προοδεύσει τόσο ώστε να είναι σε θέση να επεξεργαστεί/νοηματοδοτήσει τις διαρκώς διογκούμενες βάσεις δεδομένων που αφορούν τα ανθρώπινα βιώματα, τις καθημερινές αλληλεπιδράσεις και ανησυχίες (βιβλία, ταινίες, περιεχόμενο κοινωνικών δικτύων κ.ά.), οργανώνοντάς τες σε ένα δομημένο και έλλογο πλαίσιο ερμηνείας, τότε θα έχει ουσιαστικά συνθέσει μια ικανή αντανάκλαση του βιώματος της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεδομένου αυτού, θα είναι με βεβαιότητα σε θέση να την αναπαραγάγει πάνω στον «καμβά», εφευρίσκοντας δημιουργικές παραλλαγές της (όπως π.χ. πρόσφατα η Deep Mind με το Deep Dream), διεκδικώντας έτσι επάξια τον τίτλο της τέχνης. Νομίζω, λοιπόν, ότι η δημιουργική παραλλαγή, κεκαλυμμένη ως ευρηματικότητα, είναι το εύκολο ζητούμενο. Κατά πόσον όμως η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι πράγματι σε θέση να δομήσει ένα νοηματικά έλλογο/relevant πλαίσιο ερμηνείας της ανθρώπινης ύπαρξης και των εκφάνσεών της, δεν είμαι σε θέση να το εκτιμήσω. Αν στοιχημάτιζα, θα πόνταρα ότι είναι απλώς τεχνικό το ζήτημα. Σ.Σ.: Εάν όντως προοδεύσει τόσο η τεχνητή νοημοσύνη ώστε να παράγει επιστήμη και τέχνη, είτε εντός του ορατού χρονικού ορίζοντα είτε σε κάποιον επόμενο αιώνα, τότε ποιος ο λόγος ύπαρξης του ανθρώπου; Δεν θα καταστούμε obsolete και irrelevant ως όντα; Τ.Σ.: Περισσότερο αναρωτιέμαι ποιο είναι το νόημα στο να κατασκευάζουμε μηχανές που υποκαθιστούν την ανθρώπινη ύπαρξη. Αυτήν τη θέση την κατέχει ήδη το είδος μας.

Π.Μ.: Πιθανότατα η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα μας αντικαταστήσει. Ενδεχομένως, μάλιστα, να αποκλίνει από τη στενή συνύπαρξη μαζί μας και σταδιακά να απολέσει τον σκοπό εξυπηρέτησης του είδους μας, αυτόν που αρχικά της είχαμε ενσταλάξει. Τ.Σ.: Μα, αυτό απαιτεί από μία μηχανή να έχει κίνητρα, να πιέζεται κάπως να εξελιχθεί και να επιβιώσει! Π.Μ.: Πρώτον, γιατί θεωρείς ότι εμείς οι ίδιοι δεν είμαστε μηχανές; Η χημεία των συστατικών υλικών δόμησης ενός οργανισμού είναι που αλλάζει. Κατά τ' άλλα, δεν υφίσταται θεμελιώδης διαφορά μεταξύ ημών και των μηχανών. Απλώς, δεν έχουμε ακόμη κατασκευάσει μηχανές που να είναι εξίσου ευέλικτες «σωματικά» και «νοητικά» με εμάς. Η πρόοδος της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης μάλλον θα υπερκεράσει αυτό που θεωρούμε ως τώρα ανέφικτο με ένα απλό μειδίαμα. Επιπροσθέτως, γιατί παίρνεις ως de facto ότι οι μηχανές δεν υφίστανται εξελικτικές πιέσεις; Οι τάσεις αυτοματοποίησης, ελαχιστοποίησης του κόστους και υπεραπόδοσης έργου που επιβάλλει το καπιταλιστικό σύστημα ήδη εξελίσσουν τις μηχανές. Μπορεί να μην το βιώνουν οι ίδιες ως αυτοσκοπό, ωστόσο η εξελικτική πίεση υφίσταται και εμείς είμαστε ήδη μάρτυρες των θεαματικών αποτελεσμάτων. Επίτρεψέ μου να ανασκευάσω και το επιχείρημα ότι οι μηχανές δεν θα αποκτήσουν ποτέ ίδιο κίνητρο αναπαραγωγής με τους έμβιους οργανισμούς. Σύμφωνα με τη δαρβίνεια εξέλιξη και τη σύγχρονη μοριακή βιολογία, όπως και τη θεώρηση του φαινομένου της ζωής που εισήγαγαν οι εξελικτικοί βιολόγοι G.C. Williams και W.D. Hamilton (και επικοινώνησε εξαιρετικά ο γνωστός Richard Dawkins), οι οργανισμοί είναι απλώς τα οχήματα μεταφοράς των γονιδίων-χημικών οντοτήτων που έχουν μία απλή ιδιότητα: να αυτο-αντιγράφονται. Όποιο όχημα, εξελισσόμενο στο πέρασμα του χρόνου υπό την αδήριτη πίεση της εξελικτικής επιλογής του αρμοστικότερου, επιτυγχάνει την αποτελεσματικότερη και πολυπληθέστερη αυτο-αντιγραφή ετούτων των χημικών μορίων που φιλοξενεί, διαιωνίζεται στον χρόνο, εσαεί εξελισσόμενο. Μάλιστα, ο ίδιος ο Dawkins πρότεινε τον νεολογισμό μιμίδιο για την (ψηφιακή) πληροφορία, επειδή φέρει ακριβώς τις ίδιες ιδιότητες. Οι πληροφορίες αντιγράφονται από υπολογιστή σε υπολογιστή, με μεγαλύτερη ταχύτητα και ευκολία, εξίσου εύκολα παραλλασσόμενες, με συνέπεια τη ραγδαία εξέλιξη και διαιώνιση της οντότητάς τους. Οχήματα των μιμιδίων είναι οι υπολογιστές, τα ρομπότ, η τεχνητή νοημοσύνη, ακόμη κι εμείς οι ίδιοι ως εγκέφαλοι! Σ.Σ.: Ναι, αλλά και πάλι μοιάζει να μην υπάρχει ένας αυθύπαρκτος σκοπός στα μιμίδια που να εξωθεί την αναπαραγωγή/εξέλιξή τους. Από την άλλη, θα μπορούσαμε να εγείρουμε την ίδια ένσταση και για τα γονίδια! Τ.Σ.: Ακριβώς! Ίσως τελικά οι αυτο-αναπαραγόμενες οντότητες, είτε γονίδια είτε μιμίδια, να εξυπηρετούν τα μέγιστα την αύξηση της εντροπίας του σύμπαντος και γι' αυτό να διαιωνίζονται στον χρόνο ως φαινόμενο.

Π.Μ.: Αν παρατηρήσει κανείς την εξέλιξη του φαινομένου της ζωής μέχρι την εμφάνιση του ανθρώπινου πολιτισμού, όπως και το μπάχαλο πλανητικών διαστάσεων που αυτός έχει επιφέρει, τότε ναι! Το φαινόμενο τη ζωής είναι ένα εξαιρετικό μέσο για την αύξηση της εντροπίας. Πόσο μάλλον αν αναλογιστούμε τι πρόκειται να ακολουθήσει μετά την εκρηκτική και εντελώς απρόβλεπτη πρόοδο της τεχνητής

νοημοσύνης, όταν θα αποκλίνει από τους δικούς μας σκοπούς και θα εξυπηρετεί ένα νέο φαινόμενο ζωής, αυτό των μιμιδίων και των οχημάτων τους. Δεν είναι απίθανο να κατακτήσει τον γαλαξία πολύ γρηγορότερα από εμάς, θεμελιώνοντας ολόγυρα περίπλοκες δομές «έμβιας» οργάνωσης που θα εξυπηρετούν σχέδια και σκοπούς, ασύλληπτους για εμάς προς το παρόν. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η εντροπία πάντα θα αυξάνεται και το σύμπαν θα εφευρίσκει όλο και αποτελεσματικότερες μεθόδους να ικανοποιήσει αυτό το διάνυσμα-δυνάστη. Σ.Σ.: Ίσως το σύμπαν να είναι μια προσομοίωση εξωσυμπαντικών οντοτήτων, αυτών που κάποιοι ονομάζουν Θεό, οι οποίες επιδιώκουν ακριβώς αυτό: να εντοπίσουν τη λύση μιας περίπλοκης εξίσωσης στο πλαίσιο μιας δικής τους έρευνας. Ίσως οι άτεγκτοι νόμοι της θερμοδυναμικής, της κβαντικής μηχανικής, της θεωρίας της βαρύτητας κ.ο.κ. να είναι απλώς οι κανόνες του αλγορίθμου που τρέχει στο πλαίσιο ενός πειράματος κάποιου άλλου πολιτισμού. Ποιος ξέρει τι ερωτήματα προσπαθούν να απαντήσουν κι εκείνοι! Και, έχοντας εξουθενωθεί απ' την ελεύθερη, συνειρμική ανταλλαγή σκέψεων/απόψεων, δίχως να δεσμευόμαστε από τις πρωινές μας ανησυχίες και τις αυστηρές μεθόδους του καθημερινού εργαστηρίου, καταφέραμε να γεφυρώσουμε νευρο-επιστήμες με φουτουριστικές ανησυχίες και μεταφυσικούς στοχασμούς επί του φαινομένου της ζωής και του σύμπαντος κόσμου. Ήπιαμε εις υγείαν, αλλάξαμε ρότα και το ρίξαμε σε ελαφρύτερα θέματα – υπόγεια προβληματισμένοι, αν και σαφώς λυτρωμένοι. Σαν ήρωες μιας τραγωδίας που λύση δεν μπορούν να βρουν, παρά μόνο αν παρέμβει ένας από μηχανής θεός – αυτός που, αν υπάρχει, μάλλον μας βλέπει και γελά, παίρνοντας σημειώσεις στο μεταφυσικό ημερολόγιο/lab-book του.

Follow me on Facebook

Επιστήμη Τεχνητή νοημοσύνη Εγκέφαλος Tweet Send Mail 3 SHARES LIKES SHARES 3 ΣΧΟΛΙΟ 1

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΟΖΕΛΟΣ

Γεννήθηκε στην Πτολεμαΐδα, το 1989. Σπούδασε Μοριακή Βιολογία & Γενετική και συνεχίζει με διδακτορικό στις Υπολογιστικές Νευροεπιστήμες, στο Ίδρυμα Τεχνολογίας & Έρευνας (ΙΤΕ). Ασχολείται, μεταξύ άλλων, με τη φωτογραφία και την παρατηρησιακή αστρονομία. ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΚΤΗ