Yığımdan sonrakı idarəetmə qaydaları

YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI

Bu təlimat vəsaiti sadə dildə yazılmış və fındıq istehsalçıları üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Təlimatların hazırlanmasında göstərdiyi peşəkar dəstəyə görə dr. Nadia Valentiniyə xüsusi təşəkkürümüzü bildiririk.

Ferrero Group şirkəti sənəddəki məzmunun dəqiqliyinə və tamlığına görə məsuliyyət daşımır. Təlimat vəsaiti fındıq istehsalçıları üçün icbari xarakter daşımır.

Müəlliflik hüquqları qorunur Bu sənədin mətni yalnız Ferrero Group şirkətinin icazəsi əsasında açıqlana bilər.

MÖVZULAR

1.FINDIĞIN KEYFİYYƏT XÜSUSİYYƏTLƏRİ

1.1 Fındığın kimyəvi tərkibi

1.2 Saxlanma zamanı fındıqda baş verən dəyişikliklər

2.FINDIĞIN MƏHSUL YIĞIMINDAN SAXLANMA MƏRHƏLƏSİNƏ KİMİ EMAL OLUNMASI

2.1.

Fındığın emal müəssisəsinə çatdırılması və nümunələrin götürülməsi

2.2.

Keyfiyyət parametrlərinin və dərəcələrinin təyin edilməsi

2.2.1. Keyfiyyət parametrləri

2.2.2. Fındığın keyfiyyət analizi üçün nəzərdə tutulmuş laboratoriya avadanlıqları

2.2.3. Ləpə çıxımının müəyyənləşdirilməsi

2.2.3.1. Gözlə görünən qüsurların (çürük və büzüşmüş fındığın) müəyyənləşdirilməsi

2.2.4. Keyfiyyət dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsi

2.2.4.1. Gözlə görünən qüsurların (həşərat zədələrinin) müəyyənləşdirilməsi

2.2.4.2. Gizli qüsurların müəyyənləşdirilməsi

3.FINDIĞIN TƏMİZLƏNMƏSİ VƏ

QURUDULMASI

3.1. Fındığın təmizlənməsi

3.1.1.Quru təmizləmə sistemi

3.1.2.Su ilə təmizləmə sistemi

3.2. Fındığın qurudulması

3.2.1. Təbii qurutma

3.2.2 . Süni qurutma

4.QABLAŞDIRMA VƏ SAXLANMA

4.1. Qablaşdırmanın növləri (üstün və çatışmayan cəhətlər)

4.2. Qabıqlı fındığın saxlanılması

4.2.1. Fındığın təsərrüfatda saxlanılması

4.2.2. Fındığın emal müəssisəsində saxlanılması

5.FINDIĞIN QABIQDAN ÇIXARILMASI VƏ

2.3.

Digər keyfiyyət parametrləri

FINDIĞIN KEYFİYYƏT XÜSUSİYYƏTLƏRİ

Fındığın kimyəvi tərkibi

Quru meyvə insan sağlamlığı üçün faydalıdır, çünki onun tərkibi bitki lipidləri və bioaktiv maddələrlə zəngin olur. Yığımdan sonrakı dövrdə uyğun və düzgün idarəetmə üsulları tətbiq olunarsa, belə maddələr eyni zamanda fındığın saxlanma müddətini artıra bilər.

Qurudulmuş fındıq ləpəsinin nəmliyi təxminən 6% olur. Xam ləpənin ümumi yağlılığı 58%-65%, protein tərkibi isə 8%-15% arasında dəyişir (Cədvəl 1.1). Fındığın tərkibində həmçinin pəhriz lifləri, mineral elementlər və vitaminlər vardır (Cədvəl 1.2). Fındığın tərkibi digər bioloji aktiv maddələrlə, məsələn polifenollarla zəngindir. Bu meyvə tokoferol tərkibinə görə təbii antioksidant vitamin E mənbəyi hesab edilir.

Lipidlərin tərkibində zeytun yağına bənzər yağ turşusu (77%-83% olein turşusu, 7%-14% linolen turşusu, 5%-7% palmitin turşusu, 2%-3% stearin turşusu, eləcə də kiçik miqdarda (<0.2%) palmitolein və araxin turşuları) vardır. Mədəni sortların tərkibindəki yağın qaxsıması (acılaşması) tam doymamış yağ turşusu olan linolen turşusunun faiz göstəricisi ilə əlaqə təşkil edir.

Cədvəl

Fındıq vacib qida maddələri ilə zəngin olan ən faydalı çərəzlərdən biridir. Belə qida maddələrinin arasında lipidlər üstünlük təşkil edir. Fındığın tərkibindəki mono-doymamış yağ turşuları insan sağlamlığına müsbət təsir göstərir. Bununla belə, lipidlər fındığın qaxsımaya (acılaşmaya) qarşı həssaslığını asanlıqla artıra bilir. Yığımdan sonrakı dövrdə görülən tədbirlərin əsas məqsədi məhsulu qurutmaqla və optimal mühitdə saxlamaqla ləpənin metabolizmini, göbələkləri, oksidləşməni və enzim fəaliyyətini azaltmaqdır. Bu amillər nəinki məhsulun keyfiyyətinə təsir edir, hətta insan sağlamlığı üçün təhlükə yaradan aflatoksinlərin əmələ gəlməsinə şərait yaradır.

Maddələr Xam ləpə çəkisinə əsasən %

Su 5-6 Olein turşusu (77%-83%), Linolein turşusu (7%-14%)

Ümumi yağlılıq (lipidlər) 58-65 Palmitin turşusu (5%-7%), Stearin turşusu (2%-3%)

Ümumi protein tərkibi 8-15 Arqinin, Qlütamin turşusu, Asparagin turşusu

Fiber 10-13

Liflər 3-5 Saxaroza (90%)

Kül 2.2-2.5

Fitosterollar β-sitosterol (90-130q/100 q yağ)

Vitaminlər B1, B2, B3, B6 (0.4-0.6 mq/100 q), E (α-tokoferollar 25-50 mq/100 q yağ)

Mineral elementlər K (500-800 mq/100 q), Ca (250-400 mq/100 q), P (200-400 mq/100 g), Mg (150-200 mq/100 q), Fe, Zn, Cu, Mg, Se

Fenollar Flavonoidlər (20-40 mq GAE/100 q)

1.1 Xam fındıq ləpəsinin tərkibindəki əsas mürəkkəb maddələr

Cədvəl 1.2 Xam fındıq ləpəsinin tərkibindəki digər mürəkkəb maddələr

Saxlanma zamanı fındıqda baş verən dəyişikliklər

Saxlanma zamanı fındıqda baş verən əsas dəyişikliklərin səbəbi lipidlərdir. Lipidlər triqliseridlərdən ibarətdir. Məhsulun saxlanılması zaman triqliseridlərdən yağ turşuları ayrılır. Yağ turşuları isə məhsulun turşulaşmasına səbəb olur. Yığım zamanı məhsulun tərkibində 100 qram yağ üzrə 0,1 qramdan az olein turşusu olsa da, saxlanma müddətində turşluq səviyyəsi tədricən artır. Beləliklə, qovrulmuş ləpənin turşuluq dərəcəsi xam ləpə ilə müqayisədə 1,5-2 dəfə artıq olur.

Fındığın tərkibindəki yüksək miqdarlı doymamış yağ turşuları qaxsımaya (acımaya) səbəb ola bilər, çünki doymamış yağın oksidləşməsi nəticəsində molekullar deqradasiyaya məruz qalır, aldehidlər və oksiturşular əmələ gəlir. Peroksid tərkibini ölçməklə oksidləşmə vəziyyəti qiymətləndirilir. Peroksid tərkibi normal olaraq yığım dövründə ləpənin 1 kq yağı üzrə 0.2 mEqO2-dən aşağı olur. Bundan başqa, fındığın qovrulması nəticəsində peroksidin miqdarı artır və saxlanma müddətində peroksid tərkibi, hətta daha sürətlə artmağa başlayır. Qanunvericiliyə görə, hər iki parametr üçün müəyyən hədd təyin edilməyib, lakin xam fındığın turşuluq dərəcəsinin 0.4%-dən, peroksid göstəricisinin isə 0.5 mEqO2/kq-dan artıq olmaması üstün tutulur. Məhsulun saxlanılması zamanı baş verən digər dəyişiklik isə fenol birləşmələrinin oksidləşməsi nəticəsində perispermin rənginin qaralmasıdır. İstənilən halda, əgər fındıq məhsulu lazımi qaydada saxlanılmazsa, çürümə və aflatoksinlərin təsiri nəticəsində ciddi keyfiyyət problemləri yaranacaq.

MƏHSUL YIĞIMINDAN SONRA FINDIĞIN EMAL OLUNMASI

Yığımından sonrakı dövrdə görülən işlərə qabıqlı fındığın təmizlənməsini, qurudulmasını və saxlanılmasını aid etmək olar (Şəkil 2.1). Bu işlər lazımi avadanlıqları olan fermer tərəfindən və ya emal müəssisəsində həyata keçirilə bilər. Fermerlər məhsulu yığdıqdan sonra mümkün qədər qısa müddətdə emal müəssisəsinə çatdırmalıdırlar. Emal şirkətləri isə öz növbəsində fındığın keyfiyyətini qiymətləndirir, məhsulu uyğun mühitdə saxlayır və ya növbəti emal üçün digər müəssisələrə göndərir.

YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI

Təsərrüfat Emal müəssisəsi

Müəssisəyə çatdırılmış fındığın ümumi çəkisi nəqliyyat vasitəsi (yük maşını, lafet və s.) ilə birlikdə çatdırmadan əvvəl və sonra tərəzidə təyin edilir və qeydə alınır (Şəkil 2.5). Bəzi tərəzilər çəkini avtomatik olaraq qeydə alır və operatorun hesablamasına ehtiyac qalmır. Müxtəlif sortlara aid olan məhsullar ayrıca olaraq daşınmalıdır, yəni sortları bir-birinə qarışdırmaq olmaz.

Şəkil 2.5. Məhsulun çatdırılmasından əvvəl və sonra traktorun və lafetin avtomat tərəzidə çəkilməsi (Foto: Agriserbia)

Emal müəssisəsinə gətirilmiş fındığın keyfiyyətini təyin etmək üçün nümunə götürülür. Mal partiyasının müxtəlif hissələrindən xüsusi zondların vasitəsilə (əllə, avtomat və ya yarımavtomat) nümunə götürülür və yük maşınının bütöv profili araşdırılır (Şəkil 2.6 a,b,c). Hər sortdan bir nümunə götürmək lazımdır.

Şəkil 2.1 Yığımdan saxlanma mərhələsinə kimi tətbiq olunan idarəetmə qaydaları. Fındığı yığdıqdan sonra birbaşa olaraq təsərrüfatda emal etmək və ya dərhal emal müəssisəsinə göndərmək lazımdır.

Fındığın emal müəssisəsinə çatdırılması

və nümunələrin götürülməsi

Fındığı kiçik (Şəkil 2.2) və iri (Şəkil 2.3) kisələrdə və ya qabsız yük formasında (Şəkil 2.4) daşımaq olar.

Şəkil 2.6a. Qabsız yük formasında olan məhsuldan nümunənin əl ilə götürülməsi

(Foto: Agriserbia)

Şəkil 2.6b. Qabsız yük formasında olan məhsuldan nümunənin yarımavtomat zondla götürülməsi. Operator zondu əl ilə yük maşınının profilinə daxil edir. Zond isə fındığı soraraq nümunəni boru vasitəsilə toplama məntəqəsinə ötürür.

(Foto: Ferrero HCo)

Şəkil 2.6c. Qabsız yük formasında olan məhsuldan nümunənin tam avtomat zondla götürülməsi. Bu halda operatora ehtiyac yaranmır. (Foto: Ferrero HCo)

Nümunənin ölçüsü (həcmi) çatdırılmış məhsulun kəmiyyəti ilə mütənasibdir (Cədvəl 2.1).

Götürülmüş nümunə bundan sonra eyniölçülü 3 yarı nümunəyə bölünür. Bir nümunənin analizi dərhal aparılır, digər nümunələr isə keyfiyyət analizinin nəticələri ilə bağlı şikayətlərə cavab olaraq saxlanılır.

Cədvəl 2.1 Emal müəssisəsinə çatdırılmış fındıqdan nümunələrin götürülməsi metodu

BİR SORT ÜZRƏ ÇATDIRILMIŞ MAL PARTİYASININ KƏMİYYƏTİ

İLKİN NÜMUNƏ BÖLGÜSÜ

Şəkil 2.2. Qabıqlı fındığın hava keçirən kiçik kisələrdə daşınması (Foto: Agriserbia)

Şəkil 2.4. Fındığın qabsız yük formasında daşınması (Foto: Agriserbia))

<10 40 10

10-20

20 100 10 2.1

YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI

Şəkil 2.3. Qabıqlı fındığın böyük kisələrdə daşınması (Foto: Agriserbia)

Beləliklə, nümunənin çəkisi təyin edilir, qabığı çıxarılır, bütün vizual və gizli qüsurlar müəyyən edilir və müvafiq cihazlarla ölçülür. Bu mərhələdə kənar cisimlərin, məsələn daşın, yarpağın və s. təxmini miqdarı və məhsulun nəm tərkibi ölçülür. Ölçünin nəticələrinə əsasən məhsulun təmizlənməsinə və qurudulmasına olan ehtiyac qiymətləndirilir.

2.2. dərəcələrinin təyin edilməsi

Keyfiyyət parametrlərinin və

2.2.1. Keyfiyyət parametrləri

Çatdırılmış fındığın keyfiyyət parametrləri aşağıdakı qaydada qiymətləndirilir:

•Nəmlik: nəmlik dərəcəsi qabıqlı fındığın (toxumun və ya ləpənin) çəkisinin faiz göstəricisi kimi ifadə edilir. Fındığın nəmliyi müvafiq cihazlarla, yəni elektrik nəmölçən cihazlarla (Şəkil 2.2.2) ölçülür.

•Puç fındıq: içərisində ləpə olmayan fındıqlar. Bu parametr məhsuldarlığa ciddi təsir edən göstəricidir.

•Köhnə fındıq: əvvəlki ildən qalmış fındıqlar tipik qara rənginə görə asanlıqla tanınır.

•Çürük fındıq: gözlə görünən və ya gizli çürümə əlamətləri nəzərdə tutulur. Bu anlayışa kifli, çürük və qurdlu məhsul, eləcə də ləpəyə tam yaxud qismən təsir edən qüsurlara malik olan fındıq aid edilir. Əgər qabıqlı fındıq daxildən zədələnibsə və yalnız onu qırdıqdan sonra zədə aşkar edilərsə, belə qüsurlar “gizli çürük” adlanır. Fındığın xarici səthinə təsir edən və kənardan görünən qüsurlar isə “gözlə görünən çürük” adlanır (Şəkil 2.7).

• Deşilmiş fındıq: yarımsərtqanadlılar ailəsinə məxsus olan həşəratların zədələdiyi fındıq nəzərdə tutulur. Bu həşəratlar fındığı dəlir və onun ləpəsi ilə qidalanır. Böcəklər fındıq ləpəsini qurudur və ya onun qismən büzüşməsinə, qaxsımasına və acılaşmasına səbəb olur. Qüsurlar gözlə görülə və ya gizli ola bilir. Zədələnmiş hissələr adətən dəyirmi olur və ağ olur. Müxtəlif ölçülü ağ hissələrin kənar haşiyəsi nisbətən qara olur. Ağ haşiyəli qüsurlar nəzərə alınmır. Bəzi hallarda fındığın bütün və ya bəzi hissələri öz formasını dəyişə bilir (Şəkil 2.8).

•Büzüşmüş fındıq: büzüşmüş fındıq dedikdə müxtəlif səbəblərə görə normal inkişaf mərhələsinə çatmamış, ölçüsü kiçik və səthi tam yaxud qismən qırışmış məhsul nəzərdə tutulur (Şəkil 2.9).

•Qabıqdan çıxmış və kəsilmiş fındıq: Qurutmanın düzgün aparılmaması nəticəsində qabığı sınmış və keyfiyyəti aşağı düşmüş fındıq nəzərdə tutulur.

•Yad cisimlər: bu anlayışa fındıq və ya onun qabığından başqa digər bütün cisimlər, məsələn daş, torpaq, taxta qırıntısı və s. aid edilir. Yığılmış fındıqda ən çox daş qırıntılarına rast gəlmək olar.

Şəkil 2.7 Ləpəni kəsməzdən əvvəl və sonra aşkarlanan çürük hissələr (Foto: Ferrero HCo)

Şəkil 2.8 Ləpəni kəsməzdən əvvəl və sonra aşkarlanan deşilmiş hissələr. Meyvənin inkişaf mərhələsində böcəklər qabıqlı fındıqla qidalanaraq belə qüsurların əmələ gəlməsinə səbəb olur (Foto: Ferrero HCo)

Şəkil 2.9 Büzüşmüş fındıq ləpəsi kiçilir və tam və ya qismən qırışır (Foto: Ferrero HCo) 11

SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI

2.2.2. Fındığın keyfiyyət analizi üçün nəzərdə tutulmuş laboratoriya avadanlıqları

Fındıq nümunələrinin qiymətləndirilməsi üçün aşağıdakı laboratoriya avadanlıqlarından istifadə edilir (Şəkil 2.10):

•Qəbul edilmiş nümunələrin çəkisini təyin etmək üçün istifadə olunan tərəzilər (Şəkil. 2.11) (Maks. 4 / 10 kq – Min. 40 q – e=d= 2/5 q);

•Kiçik ölçülü nümunələr üçün yararlı olan fındıqqıran maşın (Şəkil 2.12);

•Ləpənin nəmliyini ölçən halogen analizator (Şəkil 2.13);

•Nəmliyi yoxlamaq üçün ləpəni doğrayan və quru meyvəyə uyğunlaşdırılmış blender (Şəkil 2.14);

•Gözlə görünən qüsurları (o cümlədən yad cisimləri, çürük və büzüşmüş ləpələri və s.) ölçən dəqiq tərəzi (200-0.05 q), (Şəkil 2.15);

•Fındığın daxili qüsurlarını (məsələn gizli çürüyü və dəlikləri) aşkarlayan analizator (Şəkil 2.16).

Şəkil 2.15 Qüsurlu fındığı ölçən dəqiq tərəzi (Foto: Agriserbia)

2.2.3. Ləpə çıxımının qiymətləndirilməsi

Şəkil 2.16 Daxili qüsur analizatoru (ləpələri kəsməzdən əvvəl və sonra, (Foto: Agriserbia)

Ləpə çıxımı mal partiyasının keyfiyyətini və qiymətini yoxlamaq üçün qiymətləndirilir. Hesablamalar təmiz və quru nümunələrin üzərində aparılır. Məhsuldarlıq aşağıdakı mərhələlərdə qiymətləndirilir (Şəkil. 2.14):

•Qabıqlı fındığın vizual təftişi: mal partiyasındakı yad cisimləri, qabıqdan çıxmış fındığı, tullantıları və müxtəlif sortları aşkarlamaq və təcrid etmək məqsədilə aparılır.

• Qabığın qırılması və gözlə görünən qüsurların yoxlanılması: Fındığın qabığını qırdıqdan sonra gözlə görünən çürük və ya büzüşmüş ləpələr aşkarlanır və ayırd edilir.

•Faktiki ləpə çıxımının hesablanması və fındığın çəkisinin müəyyən edilməsi: qabığı, yad cisimləri və qüsurlu meyvələri ayırdıqdan sonra yerdə qalan fındığın çəkisi aşağıdakı qaydada hesablanır və məhsuldarlıq qiymətləndirilir:

Ləpə çıxımı (%)

Ləpənin çəkisi * x100 (2,000 q.) **

* Qramla ifadə olunur. Yad cisimləri, qabıqdan ayrılmış fındığı, tullantıları, büzüşmüş və çürük meyvələri ayırdıqdan sonra.

** Qabıqlı fındığın təmiz və quru nümunələrinin çəkisi.

Ləpə çıxımı sortun xüsusiyyətlərindən, mövsümi trendlərdən, aqronomik idarəetmədən və yığımdan sonrakı proseslərdən asılı olaraq 38% - 40% - 45% - 47% arasında dəyişə bilər.

2.2.3.1. Gözlə görünən qüsurların müəyyənləşdirilməsi

Gözlə görünən qüsurlar: (i) çürük meyvələr və (ii) büzüşmüş meyvələr ləpə çıxımını müəyyənləşdirərkən ayırd edilir. Əvvəlki bölmələrdə qeyd olunduğu kimi, hər iki qüsurun çəkisi ləpə nümunəsinin çəkisindən çıxarılır və ləpə çıxımı müəyyənləşdirilir. Gözlə görünən hər bir qüsurun səviyyəsi ləpə nümunəsinin ümumi çəkisinə əsasən aşağıdakı qaydada hesablanır:

Şəkil 2.10. Emal müəssisəsinə çatdırılmış fındığın keyfiyyətini yoxlayan avadanlıqlar (Foto: Agriserbia)

Şəkil 2.11. Fındıq nümunələrinin çəkisini təyin edən tərəzi (Foto: Agriserbia)

Şəkil 2.12 Fındıq nümunələrini qıran avadanlıq (Foto: Agriserbia)

Şəkil 2.13. Halogen nəmölçən cihaz (Foto: Agriserbia)

Şəkil 2.14. Blender (Foto: Agriserbia)

(i)Gözlə görünən çürümə (%) =

Gözlə görünən çürük fındıq (qramla)

Ləpə nümunəsinin ümumi çəkisi (qramla)

(ii)Büzüşmüş fındıq (%) =

Büzüşmüş fındığın ümumi çəkisi (qramla)

Ləpə nümunəsinin ümumi çəkisi (qram)

2.2.4. Keyfiyyət dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsi

x100 x100

Keyfiyyət dərəcəsi həşəratın zədələdiyi, gizli və gözlə görünən qüsurları olan (çürük) fındıqları aşkarlamaqla qiymətləndirilir. (Şəkil 2.17)

2.2.4.1. Gözlə görülən həşərat zədələrinin müəyyənləşdirilməsi

Ləpə çıxımının qiymətləndirilməsi prosesində gözlə görünən həşərat zədələrinə malik fındıqlar ayrılır və çəkilir. Belə qüsurların səviyyəsi (%) aşağıdakı qaydada müəyyən edilir:

Gözlə görünən həşərat zədəsi (%) =

Gözlə görünən həşərat zədələrinə malik fındığın ümumi çəkisi (qramla)

Ləpə nümunəsinin ümumi çəkisi (qramla)

2.2.4.2. Gizli qüsurların müəyyənləşdirilməsi

x100

Gizli qüsurlar 2 yerə bölünür: gizli cürümə və gizli həşərat zədəsi. Hər iki qüsurun səviyyəsi (%) gözlə görünən qüsurları olmayan, kəsilmiş ləpə nümunələrində müəyyənləşdirilir.

İstehsalçıya ödənilən fındığın qiyməti qənnadı sənayesində müəyyənləşdirilmiş keyfiyyət parametrlərinə əsasən təyin edilir. Sortun keyfiyyəti əsas parametr hesab edilir, çünki meyvənin ölçüsü və forması, ləpə çıxımının faizi, qabığın soyulma qabiliyyəti və orqanoleptik xüsusiyyətlər qenotipə əsasən idarə olunan parametrlərdir. Ona görə də mal partiyasının qiyməti mədəni sorta əsasən təyin edilir. Genotipə görə təyin edilmiş əsas keyfiyyət parametrləri aşağıdakı kimidir:

•Fındığın ölçüsü və forması: qənnadı sənayesində girdə formaya üstünlük verilir, çünki qabığın qırılması prosesində məhsul itkisi daha az olur; ən dəyərli məhsullar üçün bütöv ləpələrdən istifadə edilir. Sənaye sahələrində üstün tutulan ləpə diametri (kalibri) 12-14 mm-dir Daha iri və ya kiçik ölçülü ləpələr isə xüsusi məqsədlər üçün (məsələn, şokolad plitkaları üçün kiçik ləpələrdən istifadə edilir) və ya yarımfabrikat məhsulların istehsalında (xüsusən də pasta və doğranmış ləpə) istifadə edilir.

•Ləpə faizi (çıxım): hər sortun özünəməxsus ləpə faizi vardır və ləpə çıxımı sortun genotipindən asılı olur (mədəni türk sortlarında ləpə çıxımı 38%-50%-dir). Bununla belə, ləpənin çıxım faizinə iqlim şəraiti, xüsusən də suyun əlçatanlığı və idarəetmə qaydaları təsir edir.

•Ləpə qabığının soyulma qabiliyyəti: qabığın soyulma qabiliyyəti dedikdə qovrulmuş ləpənin episperminin asanlıqla ayrıla bilməsi nəzərdə tutulur (Şəkil 2.18). Ləpə səthinin 80%-i epispermdən təmizləndikdə soyulma qabiliyyəti optimal hesab edilir. Ləpə qabığının soyulma qabiliyyəti genotipdən asılı olsa da, mövsümi iqlim dəyişikliklərin və idarəetmə qaydalarının (gübrələmə və suvarma) təsiri altında dəyişə bilir. Emal mərhələsində zəif soyulma qabiliyyəti qüsur kimi qəbul edilir və ləpənin üzərində qalmış qabıq kütləsi müəyyən qüsurları gizlədə bilir.

Şəkil. 2.17 Ləpə çıxımının və keyfiyyət dərəcəsinin hesablanması sxemi (Foto: AGRISERBIA)

Şəkil 2.18 Müxtəlif sortlara məxsus ləpə qabığının soyulma dərəcəsi (Foto: DISAFA – Torino Universiteti, İtaliya)

Digər keyfiyyət parametrləri 2.3.

FINDIĞIN

TƏMİZLƏNMƏSİ VƏ QURUDULMASI

Yığımdan sonra fındığın dərhal təmizlənməsi və qurudulması məsləhət görülür, əks halda məhsulun nəmliyi artacaq və keyfiyyəti aşağı düşəcək. Ən yaxşı həll yolu isə fındığı (xüsusən də yağış yağdıqdan sonra yığılmış və ya nəmliyi 12%-dən artıq olan fındığı) topladıqdan sonra 24 saat ərzində və ya mümkün olmadıqda ən qısa müddətdə təmizləmək və qurutmaqdır.

3.1. Fındığın təmizlənməsi

Əksər yığım avadanlıqları meyvəni eyniölçülü daşlardan və torpaq hissəciklərindən ayırmır. Bundan başqa, yığım prosesində fındığı yarpaqdan, puç meyvədən və kiçik taxta parçalarından ayırmaq çətin olur.

Beləliklə, sahədən gətirilmiş məhsul bunkerə boşaldılır və bundan sonra təmizləmə və qurutma prosesi başlayır (Şəkil 3.2). Məhsul bundan sonra baraban süzgəci olan separatordan keçərək daha yüngül hissəciklərdən, sonra isə yaxalama çəninə boşaldılaraq daşlardan təmizlənir.

Qurutma bölməsinə ötürülən məhsulun təmiz olması üçün əllə çeşidləmə işi aparılır, yəni işçilər təmizləmə sistemindən “qaçan” materialları fındıqdan ayırırlar.

Şəkil 3.2. Sahədən gətirilmiş fındığın bunkerə boşaldılması (Foto: Agriserbia)

Şəkil 3.1. Təmizləmə/qurutma sistemi (Foto: Agriserbia)

3.1.1. Quru təmizləmə sistemi

Quru təmizləmə maşınlarında barabanlı filtri olan separator ventilyatorunun yaratdığı hava axını fındıq məhsulunu müxtəlif ölçülü və çəkili çirkdən və zibildən təmizləyir (Şəkil 3.3.). Təmizləmə maşınları elektriklə işləyir və ya mexaniki vasitələrlə (öz motoru ilə, yaxud traktorla) hərəkətə gətirilir. Belə maşınları bir operator idarə edə bilir. Təmizləmə maşınlarının müxtəlif modelləri (məsələn, sadə separator ventilyatorları olan, yaxud daha mürəkkəb aspirasiya sistemləri ilə təchiz edilmiş maşınlar) satışa çıxarılıb. Bu maşınların gücü və tutumu əməliyyat sistemlərindən asılı olaraq 600-1200 kq/saat 4000-4500 kq/saat arasında dəyişir. Daha mürəkkəb maşınların süzgəcinin (xəlbirinin) içərisində müxtəlif keçidlər olur, məsələn birinci keçiddə iri çirk kütləsi (torpaq və iri qalıqlar), ikinci keçiddə nisbətən yüngül hissəciklər (yarpaqlar, puç meyvələr, xırda budaqlar və s.), sonuncu keçiddə isə daha kiçik hissəciklər saxlanılır. Bazarda, həmçinin digər təmizləmə sistemləri ilə təchiz edilmiş maşınlara rast gəlmək olar, ona görə də, bu və ya digər texnologiyalar müxtəlif parametrlərin əsasında (məsələn, sistemin gücü, gündəlik emal olunan məhsulun ümumi çəkisi, yad cisimlərin potensial çəkisi və s.) qiymətləndirilməlidir.

3.1.2. Su ilə təmizləmə sistemi

Su ilə təmizləmə sistemi fındığı yalnız daşlardan daha tez təmizləmək üçün nəzərdə tutulub. Bu sistem avtomatik olaraq, yəni idarəetmə panellərinin köməyi ilə idarə olunur və yalnız bəzi elementləri əllə tənzimləmək lazımdır. Fındığın su ilə təmizlənməsi resirkulyasiya (təkrar dövr edən) nasosu və burğu ilə təchiz edilmiş çənin içərisində həyata keçirilir (Şəkil 3.4). Beləliklə, məhsul çənə tökülür və sualtı nasosun əmələ gətirdiyi su axını ilə süzgəcə (xəlbirə), oradan isə çıxışa doğru ötürülür. Ağır cisimlər, məsələn daşlar isə dibə çökür və burğu aləti vasitəsilə sistemdən çıxarılır.

Yuma çənləri sadə su çıxışı sistemləri (dəlikli maili burğusu olan və ya iri ölçülü məhsulun emalı üçün nəzərdə tutulmuş fırlanan xəlbiri olan sistemlər) ilə təchiz edilir. Çənlərdə həmçinin dəlikli çeşidləmə lenti və ventilyasiya sistemi də ola bilir. Bu zaman məhsulu quruducuya ötürməzdən əvvəl vizual təftiş aparmaq mümkün olur (Şəkil 3.5). Su ilə yuma sistemindən çıxan fındığın dərhal qurudulması tövsiyə olunur. Belə sistemlər ənənəvi mexaniki sistemlərdən daha səmərəli olub (maksimum gücü saatda 9 ton məhsul) sürətlə işləyir.

Şəkil 3.4 Su ilə təmizləmə sistemi: fındığın çənə boşaldılması (Foto: Agriserbia)

Şəkil 3.5. Su ilə təmizləmə sistemi: fındıqlar ventilyatorla təchiz edilmiş dəlikli çeşidləmə lentindən keçir. Bu zaman məhsulu vizual olaraq yoxlamaq mümkün olur (Foto: Agriserbia)

SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI

Şəkil 3.3. Təmizləmə/qurutma sistemləri (Foto: Agriserbia)

3.2. Fındığın qurudulması

Yığılmış fındığın nəmliyi əvvəlki günlərin iqlim şəraitindən asılı olaraq dəyişir. Ümumiyyətlə, saxlanma üçün nəzərdə tutulmuş nəmlik göstəricilərinin əldə olunması üçün məhsulun qısa və ya uzun müddətdə qurudulması tələb oluna bilər.

3.2.1. Təbii qurutma

Ənənəvi qurutma dedikdə fındığın günəş altında tək qat yayılaraq və tez-tez qarışdırılaraq qurudulması nəzərdə tutulur (Şəkil 3.6). Bu texniki üsul dünyanın müxtəlif ölkələrində və kiçik şirkətlər tərəfindən hələ də tətbiq olunur. Bununla belə, fındığın təbii yolla qurudulması iqlim şəraitindən və idarəetmə üsullarından asılı olaraq 2-3 həftə vaxt apara bilər. Ona görə də bu qurutma üsulu tövsiyə edilmir, çünki gec qurudulan fındıqda turşulaşma və qaxsıma baş verə bilər. Belə hallar isə məhsulun keyfiyyətini və saxlanma müddətini azaldır, eləcə də aflatoksinlərin əmələ gəlməsinə şərait yaradır.

Fındığı təbii yolla qurudarkən aşağıdakı qaydalara əməl etmək lazımdır:

•Yığılmış fındığı qalaqlamaq və ya cut kisələrdə saxlamaq olmaz.

•Fındığı dərhal tək qat sərmək lazımdır.

•Fındığı təmiz sahədə qurutmaq lazımdır. Məhsul torpaqla birbaşa təmasda olmamalıdır.

•Havanın dövr etməsinə şərait yaradılmalıdır.

•Məhsulun nəmliyinə nəzarət etmək lazımdır. Ləpənin nəmliyi 6% olmalıdır.

3.2.2. Süni qurutma

Şəkil 3.6 Təbii qurutma: fındığın həyətdə günəş işığı altında qurudulması (Foto: DISAFA – Torino Universiteti,

Qurutma prosesinə müxtəlif amillər təsir edir, məsələn:

•İsti havanın temperaturu;

•Termal fərq (isti hava ilə fındığın temperaturu arasındakı fərq);

•Fındığın ilkin nəmliyi;

•Təmas səthinin genişlənməsi;

•Hava mübadiləsinin dərəcəsi;

•Quruducu avadanlığın konstruksiya materialları (qızdırıcı cihazın təsiri);

•Havanın rütubəti və ümumi iqlim şəraiti.

Məhsulu lazımi qaydada qurutmaq üçün aşağıdakı qaydalara əməl etmək lazımdır (göstəricilər bir qurutma siklinə aid edilib):

•Quruducu bunker yarıya kimi dolduqda ventilyasiya sistemini və burğunu işə salın. Belə olduqda bunker tam dolana kimi xaricdəki artıq suyu qurutmaq mümkün olur.

•Qurutma avadanlığına eyni nəmlik dərəcəsinə malik olan məhsulu boşaldın (fındıqların eyni nəmlikdə olması vacibdir).

•Qurutma temperaturu 40°C-dən az olmalıdır.

•Qurutma prosesi 6-8 saatdan artıq olmamalıdır (odluq+ ventilyator).

•Qurutma müddətinin düzgün hesablanması üçün ləpənin ilkin nəmliyini nəzərə almaq lazımdır.

•Qurutma müddətini təcrübəyə əsasən belə də hesablamaq olar: təxminən bir saatlıq qurutma prosesində nəmlik 1% azalır.

•Qurutmadan sonra ventilyasiya siklini işə salın, yəni bu mərhələdə yalnız ventilyatordan və burğudan istifadə edilir).

•İsti hava ilə qurudulmuş fındığın nəmliyi təxminən 7%-ə çatdıqda məhsulu boşaltmaq lazımdır, çünki fındığın nəmliyi növbəti günlərdə avtomatik olaraq 6%-ə düşəcək.

Fındığın xüsusi quruducu avadanlıqlarla qurudulması məhsulun keyfiyyətini və təhlükəsizliyini təmin edən ən sərfəli metod hesab edilir. Düzgün qaydada qurudulmuş fındığın saxlanma müddəti uzanır, kimyəvi-mikrobioloji sabitliyi artır və aflatoksinlərin qarşısı ən az bir il müddətində alınır.

Fındıq məhsulu qurutma bunkerlərində xüsusi burğuların köməyi ilə qarışdırılır (Şəkil 3.7) və ventilyasiya sistemindən keçərək isti hava ilə qurudulur. İsti hava axını isə odluqların vasitəsilə təmin edilir. Bu mərhələdə operator bunkerdəki məhsuldan nümunə götürür və nəmlik faizini yoxlamaq üçün həmin nümunələri laboratoriyaya göndərir. Ləpənin nəmliyi 6%-ə çatdıqda məhsul qurudulmuş hesab edilir. Bundan sonra bütöv mal partiyasından təkrar nümunələr götürülür, ləpə çıxımı hesablanır (bax: 2.2.3) və məhsul böyük kisələrə yığılır.

Bazarda müxtəlif tutuma və enerji gücünə malik olan qurutma avadanlıqları satılır. Belə avadanlıqların tutumu 2-6 m3-30 m3 (1 m3 = 0,50 ton:1 ton-15 ton) arasında dəyişir. Kiçik ölçülü qurutma avadanlıqlarının (2 m3 - 6 m3) müxtəlif modelləri mövcuddur: təkərli, traktorla dartılan, dizel/benzinlə və ya elektriklə işləyən.

Bəzi modellərin normal məişət sayğaclarına uyğun işləməsi üçün 220 voltluq gərginlik mənbəyi və 3 kilovatdan aşağı enerji sərfi tələb olunur. İri qurutma

avadanlıqlarının stasionar olur və onların tutumu

təxminən 30 m3-dir. Belə avadanlıqları ardıcıllıqla

düzərək tələb olunan emal gücünü (qabıq qırma

gücünü) təmin etmək mümkündür (Şəkil 3.8).

SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI

İtaliya)

Şəkil 3.7 Qurutma prosesində fındığı davamlı şəkildə qarışdırmaq üçün istifadə olunan burğu aləti (Foto: Agriserbia)

Şəkil 3.8 Ardıcıl şəkildə düzülmüş qurutma avadanlıqları. Avadanlıqların tutumu 12-14 tondur. (Foto: Agrichile)

Təmizləmə/qurutma avadanlıqları aşağıdakı hissələrdən ibarət olur (Şəkil 3.9):

•Məhsulun boşaldılması üçün bunker

•Elevatorlar

•Separator ventilyatoru (quru təmizləmə)

•Yuma çəni (su ilə təmizləmə)

•Su drenajı

•Ventilyatorla təchiz edilmiş dəlikli lent

•Burğu aləti (yükləmə və boşaltma)

•Qurutma avadanlığı (süni qurutma)

•Konveyer lenti

QABLAŞDIRMA VƏ SAXLANMA

Qurutma prosesindən sonra fındıqlar iri kisələrə və ya bunkerə boşaldılır, yaxud qabsız yük formasında növbəti emal üçün saxlanılır. Məhsulun təsərrüfatda uzun müddət saxlanılması məsləhət görülmür, çünki təsərrüfatdakı tikililər xarici temperaturun və rütubətin təsirlərinə məruz qalır. Nəticədə, məhsulun keyfiyyətini qorumaq üçün optimal mühit yaranmır. Ona görə də fındığı yığdıqdan sonra dərhal emal mərkəzlərinə çatdırmaq lazımdır, çünki belə mərkəzlərdə məhsul optimal şəraitdə qurudularaq saxlanılır və məhsulun özünəməxsus xüsusiyyətləri uzun müddət ərzində qorunur.

Şəkil 3.9 Kiçik və bütöv təmizləmə/qurutma sisteminin nümunəsi (Foto: Agriserbia

YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI

Qablaşdırmanın növləri

- Kiçik kisələr: belə kisələrdə saxlanılan fındıqda hava daha yaxşı dövr edir, məhsulun yüklənib-boşaldılması, daşınması və saxlanılması asanlaşır.

- İri kisələr: bu kisələr sadə plastik materialdan və ya bir neçə müxtəlif material təbəqəsindən (məsələn, polietilen, neylon və alüminium) hazırlanır. İri kisələrin tutumu 500-1000 kq olur. Ona görə də belə kisələrdə saxlanılan fındıq xarici mühitin

təsirlərindən daha yaxşı qorunur və saxlanılır. Fındığı təmizlədikdən və qurutduqdan sonra iri kisələrə birbaşa olaraq və ya xüsusi sistemlərin köməyi ilə avtomatik yığmaq olar (Şəkil 4.1).

Şəkil 4.1 Təmizləmə və qurutma prosesindən sonra iri kisələrin avtomatik olaraq doldurulması və çəkilməsi (Foto: Agriserbia)

4.2. Qabıqlı fındığın saxlanılması

Otaq temperaturunda fındığın qalıq nəmliyi aşağı səviyyədə, tənəffüs fəaliyyəti isə çox zəif olur. Buna baxmayaraq, saxlanma dövründə fındığın keyfiyyətini aşağı salan faktorlardan biri oksigendir, yəni hava ilə təmasda saxlanılan fındıqda temperaturdan asılı olmayaraq kimyəvi və orqanoleptik pozuntular baş verir. Bununla belə, aşağı temperatur səviyyəsində enzim və kimyəvi qaxsıma prosesinin, eləcə də E vitaminin deqradasiyasının qarşısı əhəmiyyətli dərəcədə alınır. Donma temperaturuna yaxın səviyyələrdə isə kiflər və həşəratlar məhv edilir. Qabıqlı fındığın havanın dövr etdiyi təmiz anbarlarda (T-ə nəzarət edilməyən) maksimum 90 gün ərzində 65%-70% nisbi rütubət səviyyəsində saxlanılması məsləhət görülür (Şəkil 4.2).

Fındığı hava keçirən iri kisələrdə və ya buna bənzər digər qablarda saxlamaq lazımdır ki, temperaturla rütubət arasında uyğunluq yaransın. Fındıq meyvəsi saxlanıldığı mühitin qoxusunu özünə çəkir, ona görə də anbarlarda əlavə olaraq heç bir meyvə-tərəvəz saxlanılmamalı, saxlanma mühiti isə təmiz və qoxusuz olmalıdır. Fındıq meyvəsi həmçinin ammiakın təsirinə qarşı həssas olur və hətta ən aşağı ammiak konsentrasiyası (5-10 ppm) məhsulun qaralmasına səbəb ola bilər.

4.2.1. Fındığın təsərrüfatda saxlanılması

İri və ya digər ölçülü kisələr:

•havanın yaxşı dövr etdiyi quru yerdə saxlanılmalıdır.

•torpaqla təmasda olmamalıdır.

•lazımi məlumatları özündə əks etdirən etiketlə nişanlanmalıdır.

İri bunkerlər: iri bunkerlər məhsulun qırılmasının, nəmlənməsinin və torpaqla təmasda olmasının qarşısını almaq üçün nəzərdə tutulur. Belə bunkerlər iri şirkətlərdə və ya fındıq emalı müəssisələrində böyük miqdarda fındığın saxlanılması üçün istifadə edilir. İri bunkerlər poladdan hazırlanır və ardıcıl şəkildə düzülə bilir (Şəkil 4.3).

Şəkil 4.2 Fındığın iri kisələrdə saxlanılması (Foto: Agriserbia).

Şəkil 4.3 Qurudulmuş və təmizlənmiş qabıqlı fındığın iri bunkerlərdə saxlanılması (Foto: Agrichile).

- Metal torlu (setkalı) qablar: bu qablar fındığın müvəqqəti olaraq emal prosesindən qabaq təmiz və torpaqdan aralı halda saxlanılması üçün istifadə edilir (Şəkil 4.4). Havanın yaxşı dövr etdiyi metal torlu qabları asanlıqla üst-üstə yığmaq və ya daşımaq olar. Belə qablar az miqdarda məhsulun idarə olunduğu kiçik şirkətlərdə uğurla istifadə edilir.

Şəkil 4.4. Emal prosesindən qabaq quru və kalibrli fındığın müvəqqəti olaraq metal torlu qablarda saxlanılması (Şəkil:

YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI

DISAFA – Torino Universiteti, İtaliya).

Fındıq məhsulu bundan sonra lazımi qaydada qablaşdırılaraq və etiketlənərək Ferrero şirkətinin müəssisələrini göndərilir (Şəkil 4.5).

4.2.2. Fındığın emal müəssisəsində saxlanılması

Optimal saxlanma mühitini 70%-dən aşağı nisbi rütubət və aşağı temperatur səviyyəsi təşkil edir. Qabıqlı fındığı normal mühitdə aşağıdakı qaydada saxlamaq olar (Cədvəl 4.1):

a)3-5 °C temperaturda və 50%-70% nisbi rütubət səviyyəsində 3-4 ay.

b)1-2 °C temperaturda və 50%-70% nisbi rütubət səviyyəsində 5-6 ay.

Daha optimal saxlanma şəraitini aşağı temperaturla dəyişdirilmiş saxlanma mühitinin (N2 və/yaxud CO2) sayəsində təmin etmək olar. Aparılmış təcrübələrə əsasən yüksək konsentrasiyalı azotdan (9%-100%) və aşağı temperaturdan ibarət saxlanma mühitində ləpənin rəngini, bərkliyini, turşluğunu və peroksid göstəricilərini lazımi səviyyədə saxlamaq mümkündür. Fındıq ləpəsini dəyişdirilmiş saxlanma mühitində (oksigen <1%; karbon dioksid 0-0.3%; N2 təxminən 99%, 55%-60 % NR və 2-4 °C temperatur) 13-14 ay saxlamaq olar

Cədvəl 4.1. Müxtəlif temperatur səviyyələrində, yəni şəraitdə fındığın saxlanma müddəti

FINDIĞIN QABIQDAN ÇIXARILMASI VƏ KALİBRƏ GÖRƏ ÇEŞİDLƏNMƏSİ

Qabıqlı fındıq standart diametrli (artan diametrli dəlikləri olan, məsələn 17-18-19-20 mm, şəkil 5.1.), fırlanan və dəlikli silindrlə təchiz edilmiş xüsusi kalibr avadanlıqlarının (ölçü xəlbirlərinin) vasitəsilə çeşidlənir. Bundan sonra eyni kalibrli mal partiyaları fındıqqıran maşınlara göndərilir. Fındıqqıran maşınların fırlanan və sabit rolikləri fındığın ölçüsünə uyğun məsafədə tənzimlənir.

Beləliklə, qabıqdan çıxmış ləpələr ventilyasiya sistemi, ekran və akustik-rezonans maşınların vasitəsilə qırıq ləpələrdən, qabıqdan və digər bərk çirk kütləsindən təmizlənir. Akustik-rezonans çeşidləmə maşınları yad cisimləri aşkarlayan detektorlarla təchiz edilir. Bu detektorlar bütöv ləpələrdən gələn rezonans tezliyini digər cisimlərdən, məsələn qabıqdan tam, yaxud yarımçıq çıxmış ləpələrdən, qabıqlardan, daşlardan, şüşə və metal parçalarından fərqləndirərək tanıyır.

*Fondazione Edmund Mach-IASMA: 14 aylıq saxlanma dövründən sonra çəki itkisi 0,1 % olmuşdur.

Fındığın soyuducu mühitdə və vakuum qablarda saxlanılması onun keyfiyyət xüsusiyyətlərini qorumaq üçün tətbiq olunan effektiv metodlardan biridir. Fındığı azotla təmizlənmiş və termiki yolla kiplənmiş iri paketlərdə (vakuum şəraitində) 3-4 °C temperaturda 9 ay, otaq temperaturunda isə 7 ay saxlamaq mümkündür .

Şəkil 4.5. Təmiz və quru məhsulun yüklənməsi və Ferrero şirkətinin müəssisələrinə göndərilməsi

Əllə çeşidləmə isə emal mərhələsində aparılır (Şəkil 5.2).

YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI

YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI

Şəkil 5.1. Müxtəlif diametrli dəlikləri olan kalibr maşını. (Foto: Agrichile)

Şəkil 5.3. Fındıq ləpəsinin lazer maşını ilə çeşidlənməsi (Foto: Agrichile).

Şəkil 5.2. Fındıq ləpəsinin əllə çeşidlənməsi (Foto: Agrichile).

ƏDƏBİYYAT SİYAHISI

Botta, R., Valentini N., Di Renzo L., 2018. Chapter: Qualità e post-raccolta. In: Il nocciolo. Progettazione e coltivazione del corileto. Edagricole, pg:155-176.

Contini M., Cecchini M., Massantini R., Monarca D., Roberto Moscetti R., 2010. Proprietà nutrizionali-salutistiche e conservazione della frutta secca in guscio. Review n. 12 - Italus Hortus 17 (4): 13-27.

Fardelli A., 2008. Effetto dei sistemi di conservazione sulla qualita’ delle nocciole (Corylus avellana L.). Tesi di Dottorato XX CICLO, Università degli Studi della Tuscia. Viterbo, Italia. Pp: 133.

Ghirardello D., Contessa C., Valentini N., Zeppa G., Rolle L. Gerbi V., Botta R. 2013. Effect of storage conditions on chemical and physical characteristics of hazelnut (Corylus avellana). Postharvest Biology and Technology, 81: 37-43.

Mencarelli F., Forniti R., Fardelli A., Desantis D., Valentini M., Sequi P., 2007. Atmosfere inerti e temperatura nella conservazione delle nocciole essiccate. Ricerche e innovazioni nell’industria alimentare. Volume VIII. Atti dell’8° Congresso Italiano di Scienza e Tecnologia degli Alimenti (CISETA), RHO (MI), 7-8 Maggio.

YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI YIĞIMDAN SONRAKI İDARƏETMƏ QAYDALARI

QEYDLƏR