Urobel 024

afgiftekantoor Gent X UROBEL

P508859

Kortrijksesteenweg 220 9830 Sint-Martens-Latem

MULTIDISCIPLINAIRE UITGAVE VOOR HET UROLOGISCHE ZORGGEBIED • VERSCHIJNT 4X PER JAAR

jaargang 2011 - nummer 24 MAGAZINE INTERDISCIPLINAIRE DANS LE DOMAINE DES EDITIE ARTSEN SOINS UROLOGIQUES • PARAÎT 4X PAR AN

EDITION MEDECINS

année 2011 - numéro 24

M A G A Z I N E

EDITIE VERPLEEGKUNDIGEN EDITION INFIRMIER(E)S

INHOUD / CONTENU p. 3

Editoriaal / Éditorial

p. 4 - 20

Dossier

p. 21

Incontinentie / Incontinence

p. 22 - 26

Uit de wetenschap de la science

p. 27 - 32

Voor u gelezen Lu pour vous

p. 35

Nieuws & innovaties Nouvelles & innovations

p. 36

Nieuws uit de vereniging Les nouvelles de l’association

p. 38 - 41

Faits Divers

p. 43 - 44

‘t Kleinste Kamertje La petite chambre

p. 46

Agenda

DOSSIER Chronische zorg Soins urologiques Professor Jean Jacques Wyndaele (p. 4 - 8) Interstitiële cystitis / Blaaspijn syndroom (BPS) Cystite interstitielle (IC) / Syndrome douloureux vésical (BPS) Met dank aan / Merci à tous:

De redactie:

Prof. J.J. Wyndaele, urologie UIA Universiteit Antwerpen en Universitair Ziekenhuis Antwerpen

Ronny Pieters UZ Gent

De moedige patïente die een beklijvende getuigenis schreef over haar belevenis van interstitiële cystitis

Cel Vandewinkel Jan-Palfijn Merksem Piet Eelen MS-centrum Melsbroek

Kyla Rogers Patiënte U.K.

Jan Hendrickx UZ-ghb Leuven

Petra Berth Verpleegkundige UZ Gent

Ingrid Van Neyghen UZA Edegem

Dr Hoekx UZ Antwerpen

Paul De Beuckeleer

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 1

Patiënt (p. 10 - 14) Een langzame afdaling naar de hel van pijn en eenzaamheid: Interstitiële cystitis Une lente descente vers l’enfer, émaillée de douleur et de solitude: la cystite interstitielle Kyla Rogers (p. 16 - 18) The Mitrofanoff Procedure Petra Berth (p. 20) Urologische zorg bij Spina patiënten Soins urologiques chez les patients atteints de Spina Bifida

15/12/11 12:00

e a c l n e e r v i é V diff

Veilig – volledige lediging, comfortabel en bewezen veilig voor lange-termijn gebruik.

Hygiënisch – voor, tijdens en na gebruik.

Gemakkelijk – functioneel ontwerp van opbergen tot weggooien.

Slim ontwerp en veilig katheteriseren.

Voor meer informatie: www.lofricsense.nl

© 2009 Astra Tech AB. All rights reserved. 76794-NL-0912

Vrouwen zijn niet allemaal hetzelfde.

LoFric® Sense™ is de nieuwe katheter die medische- en leefstijlvoordelen combineert om bij een breder scala van behoeften van vrouwen te passen. Met een katheterlengte die volledige lediging mogelijk maakt en met een aantrekkelijke verpakking, activering en hanteerbaarheid, zorgt LoFric Sense voor veilig en comfortabel katheteriseren waar en wanneer dan ook. Ontdek alle voordelen van LoFric Sense.

Astra Tech Benelux B.V., Postbus 656, 2700 AR Zoetermeer, Nederland.

NL Tel.: (079) 360 19 50, Fax: (079) 362 37 48, BE Tel: (03) 232 06 15, Fax: (03) 213 30 66, www.lofricsense.nl 9471_urobel_2011_024_verpl.indd 2

15/12/11 12:00

editoriaal

Beste lezers, Het jaar 2011 loopt op zijn laatste benen. Een nieuw jaar komt weeral kijken.

“Tempus fugit”…, De tijd gaat snel. Tweeduizend jaar geleden was dat ook al opgevallen bij de Romeinse schrijvers. In 2012 zal Urobel zich zoals het voorbije jaar inzetten voor u lezer, met verdieping, symposia, bijscholingen, congressen, tijdschrift, cursus, … Veel dank aan allen die ons het voorbije jaar hielpen. Met woord en daad, met hun bijdrage, met hun sympathie.

Maar voor we de flessen ontkurken op 2012 wensen we ieder van u een fijne kersttijd en een heel gelukkig nieuwjaar. Vooral, en meer dan ooit gemeend, een stevige gezondheid, voor u, voor u allen, voor uw familie, voor de collega’s.

Chronische ziekten in urologie komen veel voor. Interstitiële cystitis, blaaspoliepen, incontinentie, prostatitis, MS patiënten, cystectomies en nog andere aandoeningen zorgen ervoor dat deze patiënten noodgedwongen dikwijls of voor de rest van hun leven door de uroloog moeten gevolgd en behandeld worden. Ook op de verpleegafdelingen worden deze patiënten geregeld opgenomen. En meer dan eens horen we hen zeggen dit is de 10e keer en deze beurt is dan gratis …?”. Wat mij opvalt in het ziekenhuis is dat deze chronische urologische patiënten meestal zeer aangename en dankbare patiënten zijn, ook als hun genezing nooit zeker is. Ik mag zelfs zeggen dat we dikwijls een goede band hebben met hen. Nochtans is het niet gemakkelijk voor hen. Als we naar hun levenskwaliteit kijken merken we dat die niet altijd zo goed is. Het artikel

in dit tijdschrift over de patiënt met interstitiële cystitis enerzijds en het verhaal van de patiënt met haar mitrofanoff anderzijds laten zien welke hinderlijke lichamelijke gevolgen dergelijke zware chronische urologische aandoening kan geven. En zeker bij het verhaal van de patiënte met mitrofanoff valt op hoe moedig ze is en hoe ze toch positief naar het leven kijkt ondanks al haar tegenslagen.

Psychologisch is dat ook heel belastend voor deze patiënten. Soms worden hun klachten door zorgverstrekkers niet ernstig genomen zoals dit bij interstitiële cystitis kan gebeuren. Deze patiënten verdienen dan ook extra onze persoonlijke aandacht om hen zeker het gevoel te geven dat er echt wel rekening gehouden wordt met hun fysische klachten en hun problemen. Soms is het nodig om extra professionele hulp van psychologen in te schakelen om alles beter te verwerken.

Maar een goed team van urologen en verpleegkundigen die goed op elkaar zijn afgesteld en die hen steeds met het nodige respect ontvangen, onderzoeken en behandelen, is de beste garantie dat de patiënt zich bij hen op zijn gemak voelt. En dat zorgt er ook dikwijls voor dat de patiënt beter met zijn ziekte kan omgaan omdat hij altijd bij hen terecht kan.

Bij dergelijke optimale werking zullen urologen en verpleegkundigen ook de juiste waardering van patiënten krijgen en dat werkt heel stimulerend. Laat ons zo maar verder werken.

Cel Vandewinkel Secretaris Urobel

Cher lecteur, L’année 2011 touche à sa fin. Et nous nous apprêtons déjà à entamer une nouvelle année.

“Tempus fugit”…, le temps passe vite. Il y a deux mille ans, les auteurs romains le faisaient déjà remarquer. En 2012, tout comme l’an dernier, Urobel s’investira pour vous, cher lecteur, en vous proposant des informa­ tions détaillées, symposiums, formations, congrès, magazines, cours, …

Nous tenons d’ailleurs à exprimer notre gratitude vis­à­vis de toutes les personnes qui nous ont aidés au cours de l’année écoulée. En paroles et en actes, par leur contribution, par leur sympathie.

a

© 2009 Astra Tech AB. All rights reserved. 76794-NL-0912

Mais avant de déboucher les bouteilles pour fêter 2012, nous souhaitons à chacun une excellente nouvelle année. Avant toute chose, et du fond du cœur, nous vous souhaitons une bonne santé, à vous, à vos proches et à vos collègues.

Les maladies chroniques sont monnaie courante en urologie. La cystite interstitielle, les polypes vésicaux, l’incontinence, la prostatite, la SEP, les cystectomies et d’autres maladies obligent souvent ces patients à se faire suivre et traiter par l’urologue pendant le restant de leur vie. Ces patients sont aussi régulièrement admis dans les services infirmiers. Et il n’est pas rare qu’un patient nous dise “C’est la 10e fois que je viens, j’ai droit à un séjour gratuit cette fois …?”. J’ai eu l’occasion de remarquer à l’hôpital que ces patients atteints d’une affection urologique chronique sont généralement des patients très agréables et reconnaissants, même s’ils n’ont jamais la certitude d’atteindre la phase de guérison. Je dirais même que nous tissons souvent des liens étroits avec eux. Pourtant, leur situation est loin d’être évidente. Si nous examinons leur qualité de vie, nous constatons

qu’elle n’est pas toujours optimale. L’article dans ce magazine qui traite de la patiente souffrant de cystite interstitielle, et le récit de la patiente avec sa dérivation de type Mitrofanoff révèlent les conséquences physiques fâcheuses que peut avoir une telle maladie urologique chronique lourde.

Et l’on peut voir en particulier dans le récit de cette patiente avec dérivation Mitrofanoff combien elle est courageuse et envisage la vie de manière positive malgré toutes ses péripéties.

Pour ces patients, le fardeau psychologique est aussi très lourd. Leurs symptômes ne sont parfois pas pris au sérieux par les prestataires de soins, comme dans le cas de la cystite interstitielle. Ces patients méritent dès lors que nous leur accordions une attention particulière afin de leur faire comprendre que nous nous intéressons réellement à leurs symptômes physiques et à leurs problèmes. Il est parfois nécessaire de recourir à l’aide professionnelle de psychologues pour mieux affronter la situation.

Toutefois, une équipe soudée d’urologues et d’infirmiers qui les reçoivent, les examinent et les traitent toujours avec le respect qui s’impose constitue la meilleure garantie pour que le patient se sente à l’aise auprès d’eux. Et c’est aussi souvent grâce à cela que le patient parvient à mieux gérer sa maladie, car il sait qu’il peut toujours se tourner vers eux.

En fonctionnant de manière aussi optimale, les urologues et infirmiers se verront également appréciés par les patients, ce qui est toujours très motivant. Continuons donc à collaborer de la sorte.

Cel Vandewinkel Secrétaire Urobel

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 3

3 15/12/11 12:00

dossier

chronische zorg

Interstitiële cystitis/Blaaspijn syndroom (BPS) Professor Jean Jacques Wyndaele Universiteit Antwerpen en Universitair Ziekenhuis Antwerpen

IC/BPS Interstitiële cystitis/Blaaspijn syndroom is een chronische, erg pijnlijke en nog groten­ deels onbegrepen aandoening, die geken­ merkt wordt door pijn in de lage pelvische streek, welke toeneemt bij blaasvulling en dikwijls afneemt als men gaat plassen.

Frequent moeten gaan urineren is ken­ merkend en er is geen urineverlies. Ook ‘s nachts is er pijn die slaaponderbreking geeft en nycturie. Alle aspecten van het dagelijks leven worden uiteindelijk aange­ tast: 60 % ziet af van seksuele activiteit als gevolg van de symptomen. Het percentage zelfmoord is dubbel van normaal. De ziekte geschiedenis is meestal jarenlang met eerst vermoeden van blaasontsteking waarvoor vele antibioticakuren die weinig tot geen baat geven. Er is dikwijls onbegrip in de omgeving gezien de patiënte er gezond uit­ ziet. De ziekte neemt meestal in ernst toe over de jaren. Voordat een diagnose wordt gesteld is er gemiddeld 4­5 jaar voorbij ge­ gaan. IC/BPS prevalentie wordt groter mede door de grotere aandacht die er wordt aan besteed. Vroeger werd 40­50/100.00 ver­ meldt en vooral vrouwen. De meer recente cijfers spreken van 400­500/100.000 met ook een toenemend aantal mannen.

De diagnose kan maar behouden worden als locale pathologie zoals infectie, tumo­ ren, stenen, metabole en hormonale oorza­ ken zijn uitgesloten: de zogenaamde “con­ fusable diseases”.

Het is waarschijnlijk dat in de nabije toekomst, met een grotere kennis, het IC/ PBS syndroom met ongekende oorzaak zal beter gedefinieerd kunnen worden als een ziekte waarvan men de oorzaak beter

4

begrijpt. Dan zal ook de vooral symptoma­ tische behandeling, die we nu kennen, waarschijnlijk overgaan naar een herstel­ lende en genezende behandeling.

Afwijkingen gevonden bij IC/PBS Als oorzaak en pathogenese kan men verschillende mogelijke factoren oplijsten.

Neurobiologische factoren kunnen spelen met veranderingen in blaas innervatie. Zo werd aangetoond dat de concentratie van tyrosine hydroxylase (het beperkend enzy­ me voor catecholamine synthese) verhoogd is in blaasweefsel van IC/BPS patiënten. En vooral bij deze met vesicale zweren. Deze veranderingen wijzen op een verhoogde sympatische uitvloei. Ook een defect van de epitheliale bedekkingslaag glucosamine glucaan (GAG) werd vooropgesteld, wat een penetratie van toxische stoffen vanuit de urine in de onderliggende blaaswand toelaat. Een inflammatoire component gemedieerd door mastcellen is karakteris­ tiek voor klassieke IC en kan verschillende symptomen verklaren. Ook werd vooropge­ steld dat veranderingen in NO (nitric oxide) metabolisme verbonden zijn met immuno­ logische veranderingen in IC/BPS. Zo geeft toediening van L arginine (een substraat

voor NO productie) een verhoging van de NO­gerelateerde enzymen en metabolieten in de urine bij IC/BPS patiënten en een ver­ mindering van de symptomen. Er zijn ook argumenten dat een complexe neuroim­ munoendocriene activiteit bestaat, door studies die aantoonden dat de activiteit van mastcellen aangetroffen kort bij zenuwuit­ einden beïnvloed wordt door estradiol en corticotrofine loslating factor. Maar let op, dat zijn allemaal interessante gegevens maar geen sluitend beeld van wat er eigenlijk omgaat. We hebben meer kennis nodig.

Vormen van IC/BPS IC/PBS is niet één type afwijking. Een ge­ kende onderverdeling is in een klassieke (ulcereuze) en een niet klassieke (niet ulce­ reuze) vorm, naargelang in de blaas deze letsels wel of niet worden aangetroffen.

De symptomen van beiden zijn niet erg ver­ schillend maar wel verschillen ze in andere klinische gegevens. Bij niet klassieke IC/BPS zijn er weinig tekens van inflammatie en een neurobiologische studie gaf bij deze vorm argumenten voor een neurogene oorzaak.

Bij de ulcereuze vorm worden op cystosco­ pie lesies van Hunner gezien. Dat zijn geen

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 4

15/12/11 12:00

soins urologiques

dossier

Cystite interstitielle (IC) / Syndrome douloureux vésical (BPS) Jean Jacques Wyndaele Universiteit Antwerpen et Universitair Ziekenhuis Antwerpen

IC/BPS La cystite interstitielle / le syndrome douloureux vésical est une affection chronique très douloureuse et encore largement incomprise, caractérisée par une douleur dans la région pelvienne basse, qui augmente quand la vessie se remplit et diminue souvent avec la miction. Le besoin fréquent d’uriner est typique et il n’y a pas de perte urinaire. La nuit également, on observe une douleur qui engendre une interruption du sommeil et une nycturie.

Tous les aspects de la vie quotidienne sont finalement touchés: 60 % renoncent à toute activité sexuelle suite aux symptômes.

Le pourcentage de suicides est doublé par rapport à la normale. L’historique de la maladie s’étend généralement sur plusieurs années, avec d’abord une suspicion d’inflammation de la vessie traitée par de nombreuses cures d’antibiotiques qui ne donnent que peu ou pas de résultats. Il y a souvent une incompréhension dans l’entourage étant donné que le patient semble en bonne santé. La maladie s’aggrave en général au fil des ans. Avant que le diagnostic ne soit posé, il faut en moyenne attendre 4 à 5 ans. La prévalence de l’IC/BPS augmente notamment en raison de la plus grande attention qui lui est portée. Auparavant, on faisait état de 40­50/100 000 cas, surtout des femmes.

Les chiffres plus récents parlent de 400­ 500/100 000 cas, avec un nombre croissant d’hommes.

Le diagnostic ne peut être maintenu qu’à partir du moment où une pathologie locale comme une infection, la présence d’une tumeur, de calculs, de causes métaboliques et hormonales, soit ce que l’on appelle les “confusable diseases”, sont exclues.

Dans un futur proche, grâce au développement des connaissances, le syndrome de l’IC/BPS de cause inconnue devrait être plus facilement défini comme une maladie dont on comprend mieux la cause. Dès lors, on pourra aussi passer du traitement essentiellement symptomatique que nous connaissons aujourd’hui, à un traitement curatif.

Anomalies observées dans l’IC/PBS Plusieurs facteurs potentiels peuvent être cités comme causes et éléments de la pathogenèse de l’IC/PBS. Des facteurs neurobiologiques peuvent intervenir et engendrer des changements dans l’in­ nervation de la vessie. Il a ainsi été démontré que la concentration de tyrosine hydroxylase (l’enzyme de restriction pour la synthèse de la catécholamine) est accrue dans le tissu vésical de patients IC/ BPS. En particulier chez ceux présentant des ulcères vésicaux. Ces changements indiquent une activité sympathique accrue.

On a suggéré aussi comme facteur causal un défaut de la couche de protection épithéliale glucosamine glucane (GAG), permettant une pénétration de substances toxiques depuis l’urine dans la paroi vésicale sous­jacente. Une composante inflammatoire médiée par des mastocytes est caractéristique de la cystite interstitielle classique et peut expliquer différents symptômes. On a également suggéré que des changements dans le métabolisme du NO (oxyde nitrique) sont liés à des changements immunologiques dans l’IC/ BPS. Ainsi, l’administration de L arginine (un substrat pour la production de NO) peut induire une augmentation des enzymes liées au NO et des métabolites dans l’urine chez les patients IC/BPS, ainsi qu’une atténuation des symptômes. Il y a aussi des arguments selon lesquels il existe une activité neuro­ immuno­endocrine complexe, depuis que des études ont démontré que l’activité de

mastocytes touchés tout près d’extrémités nerveuses est influencée par l’œstradiol et le facteur de libération de la corticotrophine.

Mais attention, toutes ces données sont intéressantes, mais ne donnent pas d’explication concluante sur ce qui se passe réellement. Nous devons approfondir nos connaissances en la matière.

Formes d’IC/BPS L’IC/PBS ne se limite pas à un seul type d’anomalie. On opère souvent une dis­ tinction entre la forme classique (ulcéreuse) et la forme non classique (non ulcéreuse), selon que ces lésions sont ou non présentes dans la vessie. Les symptômes des deux formes ne diffèrent pas beaucoup, mais on observe toutefois des différences au niveau d’autres données cliniques.

Dans l’IC/BPS non classique, il y a peu de signes d’inflammation et une étude neurobiologique a formulé des arguments en faveur d’une cause neurogène expliquant cette forme de la maladie.

Dans la forme ulcéreuse, la cystoscopie met en exergue des lésions de Hunner.

Ce ne sont pas de véritables ulcères, mais des anomalies localisées de la paroi avec un épithélium qui se déchire et saigne rapidement.

L’implication psychologique de la maladie est grande. La région périnéale est une zone psychologiquement sensible et une confrontation très fréquente avec la douleur dans cette zone peut avoir une forte influence psychologique. À cela vient encore s’ajouter le diagnostic difficile et tardif. Chez plus de 45 % des femmes, l’IC/ PBS a été initialement mal diagnostiqué comme une anomalie gynécologique et 43 % des patientes ont été suspectés de trouble psychiatrique (série de Webster).

Les conséquences sont claires: pas de stratégie pour prévenir les symptômes,

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 5

5 15/12/11 12:00

dossier

echte zweren maar gelokaliseerde afwijkin­ gen van de wand met snel scheurend en bloedend epitheel.

Psychologische weerslag van de ziekte is groot. De perineale streek is een psycholo­ gisch gevoelige zone en een zeer frequente confrontatie met pijn in de streek kan een sterke psychische invloed hebben. Daarbij komt nog de moeilijke en laattijdige diag­ nose. IC/PBS werd bij > 45 % van vrouwen oorspronkelijk verkeerd gediagnosticeerd als gynaecologische afwijking en nog 43 % werden verdacht van psychiatrisch gestoord te zijn (reeks Webster). De gevolgen zijn dui­ delijk: geen strategie om de symptomen te vermijden, zelf beschuldiging, inefficiënte manieren van met de pijn om te gaan, negatieve sociale vergelijking naar compe­ tenties door de patiënt zelf. In onze cultuur met een bewondering voor fysieke sterkte en perfectie geeft een aandoening die handicapeert en zeker als ze “onzichtbaar“ is een reflex van weigering en schaamte.

De artsen die met zulke patiënte gecon­ fronteerd worden krijgen het soms moeilijk omdat er geen goede en snelle reactie is op hun ingestelde behandeling. IC/BPS van­ daag betekent zeer lange, op en afgaande resultaten in de behandeling. Bij IC/PBS patiënten komen meer andere afwijkingen voor zoals irritable bowel, Sjogren, allergie, e.a.. Waarschijnlijk is dit een gevolg van een gemeenschappelijke afwijking of van trans­ missie van de overdreven prikkeling tussen de organen.

Neuromodulatie en hypersensitisatie Gezien de ziekte steeds verder evolueert gebeurt er ook in de loop van jaren een geleidelijke verandering van het lichaam.

Eerst is er een gevoeligheid in de blaas.

Nadien zal er ook een meer centrale hersen overgevoeligheid ontstaan die zelf gewone blaas gebeurtenissen als pijnlijk zal laten ervaren.

Door de samenloop van verschillende zenuwuiteinden in meer centrale gemeen­ schappelijk strengen ontstaat er een niet onbelangrijke overlap en kan ook buiten de blaas pijn worden gevoeld, in streken in de

6

chronische zorg

buurt en zelfs in verder afgelegen streken wat de diagnose niet vergemakkelijkt.

Tevens kunnen prikkels uit nabije zones ook nog de blaashypersensitiviteit laten toene­ men en vice versa. Langzaam aan ontslaat in de hypothalamus een zone als een “hot spot” die dikwijls en vanuit verschillende prikkels wordt aangedreven en een bijna op zichzelf draaiende plek van overgevoe­ ligheid wordt die niet onmiddellijk zal ver­ dwijnen zelfs als de eerste oorspronkelijke zieke plaatsen verbeterd kunnen worden, en zelfs niet als deze chirurgisch worden weggenomen.

Diagnose Deze start met het vermoeden dat een IC/BPS zou kunnen bestaan. Dan dienen de meest voorkomende oorzaken van soortgelijke klachten te worden uitgesloten door gerichte anamnese, klinisch onderzoek, labotesten, beeldvorming enz … (zie tabel 1).

Voor een verdere diagnose en typering is cystoscopie aangewezen en het nemen van biopsie van de blaaswand wat een betere plaatsing van de individuele patiënt toelaat in de mogelijke behandelingen.

Behandeling

• Medicamenteuze behandeling kan per­ oraal en met instillaties in de blaas. Enkele voorbeelden peroraal: Amitriptyline, syn­ thetische sodium pentosanpolysulphate [Elmiron®], Hydroxizin, Nifedipine, pijn medicatie en antiinflammatoire middelen.

Intravesicaal worden schemata gebruikt met Heparine, dimethyl sulphoxide (DMSO) , chondroitin sulphate e.a …

• Kinesitherapie bestaat vooral uit manuele therapie, relaxatie, TENS • Neuromodulatie, conservatieve chirurgie zoals wegnemen van de Hunner laesies, overdistentie van de blaas zijn beschreven met enig succes.

Meer uitgebreide chirurgie met blaas ver­ groting, blaasvervanging en stoma aanleg zijn soms nodig voor de zwaarste gevallen.

Neuromodulatie en Botox worden nog verder geëvalueerd.

Besluit IC/BPS patiënten hebben een langdurige, ondersteunende benadering nodig met regelmatige consultatie en aanpassen van de behandeling. Tot nu is de behandeling symptomatisch gericht op doen afnemen van de pijn en de blaas symptomen. 

Referenties 1.

Conservatieve aanpak komt eerst.

• Aanpassingen aan dagelijks leven met onder andere advies voor persoonlijke hygiëne, vermijden van constipatie, dieet met vermijden van voeding en drank die een erge prikkeling kan ver­ oorzaken (dat is individueel verschil­ lend: alkohol, citrus en tomaten, koffie, kruiden, gashoudende dranken zijn dik­ wijls vermeld). Vezels en vetzuren om prostaglandines positief te beïnvloeden.

Advies naar lichaamscomfort: gemakke­ lijke kledij, massage, verwarming kussens, warme baden. Psychologische onder­ steunen en aanleren van psychologi­ sche zelf zorg. Peer counseling kan zeer belangrijk zijn en de verschillende organisaties van patiënten zijn hierin goede deelgenoten.

Webster D. Interstitial cystitis: women at risk for psychiatric misdiagnosis. Clin Issues perinat Women Health Nurs 1993; 4: 236­243.

2.

Nordling J, Anjum FH, Bade JJ, Bouchelouche K, Bouchelouche P, Cervigni M, Elneil S, Fall M, Hald T, Hanus T, Hedlund H, Hohlbrugger G, Horn T, Larsen S, Leppilahti M, Mortensen S, Nagendra M, Oliveira PD, Osborne J, Riedl C, Sairanen J, Tinzl M, Wyndaele JJ. Primary evaluation of patients suspected of having interstitial cystitis (IC). Eur Urol. 2004; 45:662­669

3.

van de Merwe JP, Nordling J, Bouchelouche P, Bouchelouche K, Cervigni M, Daha LK, Elneil S, Fall M, Hohlbrugger G, Irwin P, Mortensen S, van Ophoven A, Osborne JL, Peeker R, Richter B, Riedl C, Sairanen J, Tinzl M, Wyndaele JJ. Diagnostic criteria, classification, and nomen­ clature for painful bladder syndrome/intersti­ tial cystitis: an ESSIC proposal. Eur Urol. 2008; 53:60­67.

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 6

15/12/11 12:00

soins urologiques

autoculpabilisation, gestion inefficace de la douleur, comparaison sociale négative des compétences par le patient lui­même.

Dans notre culture qui idéalise la force physique et la perfection, une affection handicapante, surtout si elle est “invisible”, génère un réflexe de refus et de honte.

Les médecins qui sont confrontés à de tels patients éprouvent parfois des diffi cultés, car il n’y a pas de réaction rapide et adéquate au traitement qu’ils ont instauré. Actuellement, l’IC/BPS est synonyme de résultats thérapeutiques très longs, connaissant des hauts et des bas.

Les patients IC/PBS développent davantage d’autres anomalies comme le côlon irritable, le syndrome de Sjogren, l’allergie, etc. Ceci résulte probablement d’une anomalie commune ou de la transmission de stimuli excessifs entre les organes.

Neuromodulation en hypersensitisation Comme la maladie évolue toujours plus, on observe aussi au fil des ans un changement progressif dans l’organisme. Tout d’abord, il y a une sensibilité au niveau de la vessie.

Ensuite, on observe une hypersensibilité cérébrale plus centrale, ayant pour effet que même des événements ordinaires dans la vessie peuvent être perçus comme douloureux.

Suite à la convergence de différentes extrémités nerveuses dans des brins communs plus centraux, un chevauchement non négligeable apparaît et le patient peut aussi ressentir une douleur en dehors de la vessie, dans des régions proches voire même dans des zones plus distantes, ce qui ne facilite pas le diagnostic.

Par ailleurs, des stimuli dans les zones proximales peuvent aussi encore accroître l’hypersensibilité de la vessie et vice versa.

Petit à petit, il se forme dans l’hypothalamus une zone que l’on pourrait qualifier de « hot spot » qui est activée souvent et par différents stimuli et devient un foyer d’hypersensibilité fonctionnant de manière pratiquement autonome, qui ne disparaîtra pas immédiatement, même si les premières

dossier

zones malades peuvent être améliorées et même si celles­ci sont éliminées par voie chirurgicale.

Diagnostic Celui­ci débute par la suspicion d’une IC/BPS. Les causes les plus fréquentes de symptômes similaires doivent alors être exclues par une anamnèse ciblée, un examen clinique, des analyses de laboratoire, des examens d’imagerie, etc … (voir tableau 1).

Pour le diagnostic et le typage ultérieurs, il faut recourir à une cystoscopie et au prélèvement d’une biopsie de la paroi vésicale, afin de permettre un meilleur choix pour le patient individuel parmi les options thérapeutiques.

Traitement

de pentosan sodique synthétique [Elmiron®], hydroxizine, nifédipine, analgésiques et anti­inflammatoires.

Par voie intravésicale, on utilise des schémas à base d’héparine, de sul­ foxyde de diméthyle (DMSO), de sulfate de chondroïtine, etc.

• La kinésithérapie comprend essentiellement une thérapie manuelle, de la relaxation et de la TENS (neurostimu­ lation électrique transcutanée).

• La neuromodulation, la chirurgie conservatrice telle que l’ablation de lésions de Hunner, et l’hyperdistension de la vessie ont été décrites avec un certain succès.

Une chirurgie plus étendue avec augmen­ tation de la vessie, remplacement de la vessie et pose d’une stomie est parfois nécessaire pour les cas les plus lourds.

La neuromodulation et le Botox sont encore à l’étude.

Conclusion

L’approche conservatrice prévaut.

• Adaptations dans la vie quotidienne, avec notamment des conseils en matière d’hygiène personnelle, la prévention de la constipation, un régime visant à éviter les aliments et les boissons qui peuvent induire une stimulation sévère (diffère d’une personne à l’autre: alcool, agrumes et tomates, café, épices, et boissons gazeuses sont souvent mentionnés).

Consommation de fibres et d’acides gras afin d’influencer positivement les prostaglandines. Conseils pour favo­ riser le confort physique: vêtements faciles à porter, massage, coussins chauffants, bains chauds. Soutien psychologique et apprentissage d’auto­ soins psychologiques. Les conseils prodigués par des pairs peuvent être très importants et les différentes organisations de patients sont d’ex­ cellents alliés en la matière.

• Le traitement médicamenteux peut être administré par voie orale ou sous forme d’instillations dans la vessie. Quelques exemples de produits administrés par voie orale: amitriptyline, polysulphate

Les patients IC/BPS ont besoin d’un support de longue durée, avec des consultations régulières et des adaptations du traitement.

Jusqu’ici, le traitement est axé sur les symptômes et vise à réduire la douleur et les symptômes vésicaux.  Références 1.

Webster D. Interstitial cystitis: women at risk for psychiatric misdiagnosis. Clin Issues perinat Women Health Nurs 1993; 4: 236­243.

2.

Nordling J, Anjum FH, Bade JJ, Bouchelouche K, Bouchelouche P, Cervigni M, Elneil S, Fall M, Hald T, Hanus T, Hedlund H, Hohlbrugger G, Horn T, Larsen S, Leppilahti M, Mortensen S, Nagendra M, Oliveira PD, Osborne J, Riedl C, Sairanen J, Tinzl M, Wyndaele JJ. Primary evaluation of patients suspected of having interstitial cystitis (IC). Eur Urol. 2004; 45:662­669.

3.

van de Merwe JP, Nordling J, Bouchelouche P, Bouchelouche K, Cervigni M, Daha LK, Elneil S, Fall M, Hohlbrugger G, Irwin P, Mortensen S, van Ophoven A, Osborne JL, Peeker R, Richter B, Riedl C, Sairanen J, Tinzl M, Wyndaele JJ. Diagnostic criteria, classification, and nomenclature for painful bladder syndrome/interstitial cystitis: an ESSIC proposal. Eur Urol. 2008; 53:60­67.

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 7

7 15/12/11 12:00

dossier

chronische zorg

Tabel 1. UIt te sluiten aandoeningen voor het stellen van de diagnose van IC/BPS Uit te sluiten ziekte

Uitsluiten door 1

Carcinoma en carcinoma in situ

Cystoscopie en biopsie

Infectie met:

1

Gewone intestinale bacterie

Routine kweek

Chlamydia trachomatis, Ureaplasma urealyticum, Mycoplasma hominis, Mycoplasma genitalium, Corynebacterium urealyticum, Candida species

Speciale kweek

Mycobacterium tuberculosis

Dipstick; als “steriele pyurie “ tuberculosis kweek

Herpes simplex en Human Papilloma Virus

Klinisch onderzoek

Bestraling

Anamnese

Chemotherapie, inclusief immunotherapy met cyclophosphamide

Anamnese

Anti­inflammatoire behandeling met tiaprofenic acid

Anamnese

Blaashals obstructie en neurogene uitvloei stoornis

Uroflowmetrie en echografie

Blaassteen

Beeldvorming of cystoscopie

Lage uretersteen

Anamnese en/of hematurie: CT of IVP

Urethra divertikel

Anamnese en Klinisch onderzoek

Endometriosis

Anamnese en Klinisch onderzoek

Vaginale candida

Anamnese en Klinisch onderzoek

Cervixl, uterus en ovarium kanker

Klinisch onderzoek

Urine retentie

Post mictioneel residu volume met echografie

Overactieve blaas

Anamnese en urodynamica

Prostaat kanker

Klinisch onderzoek en PSA

BPH

Uroflowmetrie en druk/flow metingen

Chronische bacteriële prostatitis

anamnese, Klinisch onderzoek, kweek

Chronische niet­bacteriële prostatitis

Anamnese, Klinisch onderzoek, kweek

Nervus pudendus entrapment

Anamnese, Klinisch onderzoek, zenuwblok als proef

Bekkenbodemspierpijn

Anamnese en Klinisch onderzoek

Als de diagnose gesteld wordt van een uit te sluiten ziekte wil dat nog niet zeggen dat er ook geen IC/BPS kan aanwezig zijn!

RECHTZETTING Aandachtige lezers wezen ons erop dat het zetduiveltje ons in de editie 23 van 2011 parten heeft gespeeld: De Franse vertaling van de titel van het artikel van prof. dr. Guy Bogaert, kliniekhoofd Urologie-Kinderurologie Medical Manager Surgical Out­patien Clinic UZ Leuven over “Vesico­ureterale reflux: Geen “een”­voudige ziekte maar wel een individueel probleem”, werd verkeerdelijk de titel hernomen van het artikel van prof. Dr. Oosterlinck: “Besoin de personnel infirmier spécialisé dans le traitement de la prostate”.

De juiste vertaling van het artikel op pagina 10 die dus bovenaan pagina 11 diende te verschijnen is: REFLUX VÉSICO­URÉTÉRAL: UNE MALADIE COMPLEXE ET UN PROBLÈME INDIVIDUEL We excuseren ons tegenover de auteur en de lezers voor deze opmaakfout en verzekeren iedereen ervan dat UROBELmagazine met de grootste zorg wordt vertaald en opgemaakt. Helaas zijn foutjes “des mensen”.

Ronny Pieters voorzitter UROBEL en verantwoordelijke uitgever Roger Casteleyn zaakvoerder Tenacs publishing & communication

8

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 8

15/12/11 12:00

soins urologiques

dossier

Tableau 1. Affections à exclure pour l’établissement du diagnostic d’IC/BPS Affection à exclure

Exclusion par 1

Carcinome et carcinome in situ

Cystoscopie et biopsie

Infection à

1

Bactérie intestinale ordinaire

Culture de routine

Chlamydia trachomatis, Ureaplasma urealyticum, Mycoplasma hominis, Mycoplasma genitalium, Corynebacterium urealyticum, Candida species

Culture spéciale

Mycobacterium tuberculosis

Tigette; culture pour exploration d'une “pyurie stérile” suggérant une tuberculose

Herpes simplex et Human Papilloma Virus

Examen clinique

Rayons

Anamnèse

Chimiothérapie, y compris immunothérapie à cyclophosphamide

Anamnèse

Traitement anti­inflammatoire à base d'acide tiaprophénique

Anamnèse

Obstruction du col vésical et trouble neurogène de la miction

Mesure du flux urinaire et échographie

Calcul vésical

Imagerie médicale ou cystoscopie

Calcul urétéral lombaire

Anamnèse et/ou hématurie: CT ou IVP

Diverticule urétral

Anamnèse et examen clinique

Endométriose

Anamnèse et examen clinique

Candidose vaginale

Anamnèse et examen clinique

Cancer du col utérin, de l'utérus et des ovaires

Examen clinique

Rétention urinaire

Volume résiduel post­mictionnel avec échographie

Hyperactivité vésicale

Anamnèse et examen urodynamique

Cancer de la prostate

Examen clinique et PSA

BPH (hypertrophie prostatique bénigne)

Mesure du flux urinaire et mesures de la pression/du flux

Prostatite bactérienne chronique

Anamnèse, examen clinique, culture

Prostatite non bactérienne chronique

Anamnèse, examen clinique, culture

Névralgie du nerf pudendal

Anamnèse, examen clinique, blocage nerveux en guise de test

Douleur pelvienne

Anamnèse et examen clinique

Si l’on diagnostique une affection à exclure, cela ne signifie pas nécessairement qu’il n’y a pas d’IC/BPS!

ERRATUM Les lecteurs attentifs nous ont fait remarquer qu’une coquille s’était glissée dans l’édition 23 de 2011 : Dans la traduction française de l’article du professeur Guy Bogaert, chef de clinique en Urologie­Urologie pédiatrique Medical Manager Surgical Out­patient Clinic UZ Leuven intitulé en néerlandais “Vesico­ureterale reflux: Geen ‘een’­voudige ziekte maar wel een individueel probleem”, on a mentionné erronément le titre de l’article du professeur Oosterlinck, à savoir: “Besoin de personnel infirmier spécialisé dans le traitement de la prostate”.

La traduction exacte du titre de l’article à la page 10 qui devait donc figurer au sommet de la page 11 est: REFLUX VÉSICO­URÉTÉRAL: UNE MALADIE COMPLEXE ET UN PROBLÈME INDIVIDUEL Nous présentons toutes nos excuses à l’auteur et aux lecteurs pour cette erreur de mise en pages et tenons à vous assurer qu’UROBEL Magazine est traduit et mis en pages avec le plus grand soin. Malheureusement, l’erreur est humaine et ne peut être complètement exclue.

Ronny Pieters président d’UROBEL et éditeur responsable Roger Casteleyn dirigeant Tenacs publishing & communication

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 9

9 15/12/11 12:00

dossier

chronische zorg

Een langzame afdaling naar de hel van pijn en eenzaamheid: Interstitiële cystitis 2001: Ik had een internationale leuke baan als exportmanager in Zuid-Frankrijk, een goede band met mijn tienerdochter, ik ging 2 x per week fitnessen, ik was goedlachs en opgewekt, het leven was zorgeloos.

Dit alles ging ik langzaam verliezen.

Mijn leven werd heel traag maar zeker ingenomen door een onbekend monster: door blaaspijn en een stijgende plasfrequentie.

Een taboe waarover men niet praat, weinig weet.

Ik ben een groot deel van mijn vrienden en familieleden verloren.

Mijn stijgende frustraties en hun onbegrip maakten het communiceren onmogelijk met als gevolg steeds pijnlijkere discussies en veel verdriet. Zelfmoordgedachten waren mij eind 2008 niet vreemd.

Mijn leven werd steeds beperkter: meer isolement, angst en pijn.

Zeven jaar wachten “Ik heb zeven jaar moeten zoeken naar een arts die de juiste diagnose stelde. En als ik de verhalen van lotgenoten aanhoor, stel ik vast dat dat geen uitzondering is. Mijn klachten zijn begonnen in 2002. Ik moest gewoon wat vaker plassen en voelde daarbij soms een pijnlijke drang. Een Franse uroloog con­ stateerde een overactieve blaas – hij deed tal van urodynamische onderzoeken – maar zonder narcose. Blijkbaar was hij reeds ver­ trouwd met interstitiele cystitis want op zijn rapport noteerde hij “géén zichtbare let­ sels, géén IC”. Waarschijnlijk was de ziekte toen nog in een beginstadium en niet zicht­ baar met het blote oog. Zijn behandeling: bekkenbodemspieroefeningen en ditrophan – zelf paste ik mijn dieet aan: géén koffie meer en zo was de situatie draagbaar – maar

10

niet opgelost. Wist ik veel dat dit het begin van een lange nachtmerrie zou worden.

In het najaar van 2004 werd het erger – door de pijn werd het moeilijker mijn job met de vele reizen correct uit te oefenen, de verplaatsingen bezorgden me enorm veel stress. Ik besloot terug naar België te keren. Gaan winkelen of een verre autorit werden problematisch – weinig drinken nam wel de aandrang weg maar niet de pijn. Ondertussen liep ook mijn huwelijk op de klippen – niet enkel door mijn gezond­ heidsproblemen, maar zij hebben er zeker toe bijgedragen dat ik prikkelbaarder, ang­ stiger en agressiever werd.

Door een gastro­enteroloog werd een uit­ zonderlijk lang darmstelsel geconstateerd en door de voorgeschreven ditrophan kreeg ik méér en meer last van verstopping wat nog meer problemen gaf. Langzaam aan veranderde mijn persoonlijkheid: van een blij, opgewekt persoon werd ik een zeurde­ rig en vooral gespannen iemand.

In 2006 en 2007 was ik in behandeling bij een bekend uroloog in België, volgens hem was het gewoon de stress en de leeftijd – ik was toen 45. Ik werd er moedeloos van, ik ben altijd zeker geweest van een fysiek in­ wendig letsel. Kon ik weten dat ik zo dicht bij de waarheid zat.

Ook de 60 voorgeschreven kinesessies voor de bekkenbodem haalden niets uit. Nadat er een neuro­stimulator was ingepland in nov 2007, werd de pijn alleen maar erger. Ik kon amper nog stappen, ik dacht aan zelf­ moord. Februari 2008 werd ik geopereerd aan de rectocèle, tegelijkertijd kreeg ik een colpopromotoriumpextie en werd er ter vesteviging een mesh ingeplant. 14 dagen in het UZG en terug thuis en steeds meer pijn, door mijn constante gezeur werd de neuro­stimulator weggenomen in juni 2008.

Ik kon op dat moment geen schoenen meer dragen met hakken vanwege de uit­ stralende vaginale pijn tot aan de enkel.

Ik kon geen lange broeken meer dragen en kon soms zelfs niet normaal zitten.

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 10

15/12/11 12:00

soins urologiques

dossier

Une lente descente vers l’enfer, émaillée de douleur et de solitude: la cystite interstitielle 2001: j’occupais un chouette poste international de directrice d’exportation dans le sud de la France, j’entretenais de bonnes relations avec ma fille adolescente, j’allais faire du fitness 2 x par semaine, j’étais une personne gaie et enjouée, je menais une vie insouciante. Tous ces éléments, j’allais les perdre petit à petit.

Ma vie a été submergée lentement, mais sûrement par un monstre inconnu: par une douleur dans la vessie et une fréquence de miction croissante. Un tabou que l’on tait et dont on ne sait pas grand-chose.

J’ai perdu une grande partie de mes amis et de mes proches. Mes frustrations croissantes et leur incompréhension rendaient toute communication impossible, entraînant des discussions toujours plus douloureuses et beaucoup de chagrin.

Fin 2008, j’ai développé des pensées suicidaires. Ma vie se réduisait toujours plus à l’isolement, la peur et la douleur.

7 ans d’attente “J’ai mis sept ans à trouver un médecin capable de poser le bon diagnostic.

Et lorsque j’entends les récits de mes compagnons d’infortune, je constate que ce n’est pas une exception. Mes symptômes ont débuté en 2002. Je devais simplement uriner un peu plus souvent et ressentais alors une pression douloureuse.

Un urologue français a constaté une hyperactivité vésicale – il a pratiqué toute une série d’examens urodynamiques, mais sans anesthésie. Il était visiblement déjà familiarisé avec la cystite interstitielle car dans son rapport, il a noté “pas de lésions visibles, pas de cystite interstitielle”. Il est

probable que la maladie en était alors encore à un stade précoce et non visible à l’œil nu. Son traitement: exercices du plancher pelvien et ditropan. J’ai moi­même adapté mon régime alimentaire: plus de café, ce qui a permis de rendre la situation supportable, mais pas de la résoudre. Si j’avais su que ce n’était que le début d’un long cauchemar …

En automne 2004, la situation s’est aggravée. En raison de la douleur, il m’était difficile d’exercer correctement mon métier avec les nombreux voyages, les déplace­ ments me causaient énormément de stress. J’ai décidé de revenir en Belgique.

Le shopping ou les longs déplacements en voiture sont devenus problématiques; le fait de boire peu permettait de réduire le besoin fréquent d’uriner, mais pas la douleur. Entre­temps, mon mariage battait lui aussi de l’aile, pas uniquement à cause de mes problèmes de santé, mais ceux­ci ont certainement contribué à me rendre plus irritable, plus anxieuse et plus agressive.

Un gastro­entérologue a constaté chez moi un tractus intestinal exceptionnellement long et le ditropan que l’on m’a prescrit a causé de plus en plus de soucis de consti­ pation, ce qui engendrait encore plus de problèmes. Petit à petit, ma personnalité a commencé à changer: autrefois gaie et enjouée, je suis devenue une femme pleurnicheuse et surtout tendue.

En 2006 et 2007, j’étais en traitement chez un urologue connu en Belgique. Selon lui, mon état s’expliquait simplement par le stress et l’âge – j’avais à l’époque 45 ans.

J’étais découragée et j’ai toujours été convaincue que je souffrais d’une lésion physique interne. Si j’avais su combien j’étais proche de la vérité.

Les 60 séances d’exercices de kiné du plancher pelvien n’ont donné aucun

résultat. Après qu’on m’a implanté un neurostimulateur en novembre 2007, la douleur n’a fait que s’intensifier. Je pouvais encore à peine marcher. J’ai pensé au suicide. En février 2008, j’ai été opérée d’une rectocèle; le chirurgien en a profité pour pratiquer une colpopromotorium­ pextie et implanter un maillage en guise de renforcement. J’ai passé deux semaines à l’UZG et suis rentrée à la maison avec une douleur encore plus forte. Suite à mes plaintes incessantes, le neurostimulateur a été enlevé en juin 2008. À ce moment, je ne pouvais plus porter de chaussures avec des talons en raison de la douleur vaginale qui irradiait jusqu’à la cheville.

Je ne supportais plus les longs pantalons et n’arrivais parfois même plus à m’asseoir normalement.

Mon kinésiste avait assisté à une conférence du professeur J.J. Wyndaele de l’UZA et m’a recommandé de le consulter. Je n’avais plus vraiment envie – personne ne m’écoutait, j’étais fatiguée, très fatiguée, triste et en colère, mais j’ai finalement quand même suivi le conseil du kiné et j’ai pu avoir un premier rendez­vous avec le professeur en mars 2009. Pour la première fois, j’ai trouvé une oreille attentive. En mai 2009, j’ai subi une hydrodistension + biopsie sous anesthésie générale. Dix jours plus tard, j’ai reçu le résultat: cystite interstitielle. J’étais soula­ gée: ma douleur était enfin reconnue; ma maladie avait un nom.

Mais ma joie s’est vite estompée: la maladie semblait incurable, c’était une maladie auto­immune. Je suis passée de la colère et de l’incrédulité à la frustration et l’angoisse.

Pourquoi moi?

Je n’arrivais pas à comprendre: la maladie était bénigne, mais fortement invalidante et pourrait au final détruire ma vessie.

Qu’avais­je fait? Que n’avais­je pas fait?

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 11

11 15/12/11 12:00

dossier

Mijn kinesiste had een lezing gevolgd bij Prof J.J. Wyndaele van het UZA en vond dat ik een afspraak moest maken, ik had niet veel zin meer – niemand luisterde, ik was moe, héél moe en gefrustreerd, verdrietig en kwaad maar deed het uiteindelijk toch en kon voor de 1ste maal in maart 2009 bij hem terecht en vond er voor het eerst een luisterend oor. In mei 2009 werd een hy­ drodistentie + biopsie uitgevoerd onder vol­ ledige narcose. Na 10 dagen kreeg ik het resultaat; interstitiële cystitis. Ik was opge­ lucht: mijn pijn kreeg eindelijk erkenning – mijn ziekte had een naam.

Maar al snel was de vreugde voorbij: de ziekte bleek ongeneesbaar – auto­immuun.

Ik ging van woede en ongeloof naar frustra­ tie en angst. Waarom ik ?

Ik kon het niet begrijpen: de ziekte was goedaardig maar sterk invaliderend en zou uiteindelijk mijn blaas kunnen vernietigen.

Wat had ik gedaan? Niet gedaan? Wat kon ik nog doen om deze situatie te keren?

Na de eerste schok zou een lang gevecht beginnen: ik kon niet genezen – maar misschien kon men de ziekte wel stoppen?

Ik zou alle mogelijke middelen proberen die lokaal dwz op de blaas inwerkten – maar andere zware algemene pijnmedicatie heb ik geweigerd. Waarom: ik had/heb een perfecte gezondheid – buiten mijn blaas.

Ik werkte nog en ik kon niet functioneren onder invloed van zware pijnstillers, neuro­ leptica of anti­depressiva. Bovendien denk ik nog steeds dat dit de de oorzaak niet oplost.

Ik ging voor blaasspoelingen: van dagelijks tot wekelijks met héparine gedurende een aantal maanden, daarna kreeg ik uracyst­ spoelingen (dankzij een schrijven aan de fir­ ma Eurocept kreeg het UZA een aantal gra­ tis monsters) maar telkens weinig resultaat.

Dan nam ik deel aan een dubbelblinde stu­ die van Pfizer voor het middel Tanezumab – dit middel behoort tot de groep van de biogenetica en zou mogelijk inwerken op de zenuwbanen. Tijdens die studie mocht ik enkel dafalgan nemen en kreeg ik geen blaasspoelingen meer – ik ging wekelijks

12

chronische zorg

achteruit. Ik kreeg een iPhone om dage­ lijks gegevens naar de States te sturen, 24 uur op 24 uur. Hoeveel keer per dag moest ik plassen? Op welke momenten? Welke hoeveelheid. Dat moest ik allemaal mel­ den. Best vermoeiend om dat midden in de nacht allemaal in te vullen – maar ik had niets te verliezen. En fabrikanten hebben proefpersonen nodig om hun middelen te testen. De studie had echter niet het ver­ hoopte resultaat en werd vroegtijdig afge­ broken – ik kreeg terug een hydrodistentie: géén resultaat. Dan werd overgegaan op blaasspoelingen met DMSO. Dit is de meest pijnlijke behandeling uit heel mijn leven (zelfs tijdens mijn operatie van dit jaar heb ik zo geen pijn gehad). Ik kon nog net met mijn wagen thuis geraken en was er een file geweest dan weet ik niet hoe ik het had overleefd. Ik plaste het middel uit en dan voelde mijn onderlichaam aan alsof het in brand stond, ik ging dan voor minimum 1 u in een héél heet bad zitten en nam op een tijdspanne van 3 u – 5 x 500 mg paraceta­ mol. De volgende maal kreeg ik eerst een verdovend middel ingespoten – de pijn was quasi niets minder. Na 7 DMSO spoelingen kon ik echt niet meer. In dec 2010 kreeg ik dan botox – de laatste hoop. Bij het injec­ teren was er een sterke achteruitgang van het blaasweefsel geconstateerd – wat ik ook wel wist. De pijn was nu constant en soms zo hevig dat paracetamol niet meer hielp. Ik kon niet meer dan 2 u aan een stuk slapen en ging nergens meer naar toe, echt nergens meer. Zelfs afspreken bij vrienden thuis werd moeilijk: als ik een pijnaanval had kon ik aan niets anders meer denken.

Ik was totaal oververmoeid – gespannen, gestrest. Ondanks alle inspanningen in tijd, energie en geld verslechterde mijn situatie en ik was het echt beu. Ik nam nu dage­ lijks ongeveer 10 paracetamoltabletten + Toviaz + glucosamine + amytryptiline, een anti­depressivum tegen chronische pijn.

Maar dat middel maakte me slaperig en gaf hartkloppingen. Ik volgde een strikt dieet: geen koffie of thee, geen caffeïnehoudende dranken, geen koolzuurhoudende dranken, geen citrusvruchten, geen tomaten, geen pi­ kant eten, … en toch kwam de pijn in steeds frequentere aanvallen en steeds heviger.

Ik wou leven – musea bezoeken, naar de film gaan, reizen, liefhebben, gaan werken (inderdaad – ik ben blij dat ik kan gaan werken). Een operatie was het enige dat mij nog kon helpen: een stoma bleek de meest eenvoudige oplossing, het minste risico, maar ik kon mij er niet mee erzoenen. Vrouwelijke ijdelheid? Te laag zelfbeeld? Waarschijnlijk beide.

Contacten met stomapatiënten, dagelijkse recherche op het internet, gesprekken met diverse dokters. Een hartverscheurende keuze waarbij rationaliteit en emotionaliteit constant met elkaar wisselden.

Ik kon alle vragen stellen aan het team in het UZA, maar niemand kon mij verzekeren dat de pijn na de operatie zou weg zijn, er bestond ook de kans op fantoompijn ge­ zien chronische pijn na een 6­tal maanden in de hersenen een permanent circuit krijgt.

In eerste instantie ging men mijn blaas niet wegnemen, indien nodig kon dat achteraf nog. Een deel van de mogelijke complicaties werden mij uitgelegd – méér wou ik ook niet weten.

Ik was gewaarschuwd dat het fysiek en emotioneel heel zwaar ging zijn en nam de week ervoor vrij van kantoor. Toen realiseerde ik me hoe erg het was – ik kon en wou dingen doen maar de pijn liet niets toe. Het was schitterend zomerweer en ik kon enkel in de tuin zitten. Mijn angst voor de operatie was totaal verdwenen, het was tijd en ik was er klaar voor.

22 mei werd ik opgenomen en 23 mei werd ik geopereerd. De dag op recovery was pijn­ loos en ik dacht “is dit nu alles?” Ondanks het feit dat ik met een epidurale verdoving lag + bijkomende pijnmedicatie besefte ik de dag erna pas hoe ernstig het was – maar mentaal voelde ik me prima. Ik kon me amper bewegen en had 55 hechtingen en talloze tubes/drains die uit en in mijn lichaam zaten. Maar ik werd prima ver­ zorgd en de eerste (moeilijke) dagen gin­ gen voorbij zonder dat er iets misliep. Na een tweetal weken was de pijn minder, kon ik beginnen te eten en toen kwam de confrontatie met mezelf. Ik had op dat

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 12

15/12/11 12:00

soins urologiques

Comment renverser cette situation? Après le premier choc, c’est un long combat qui débutait pour moi: je ne pouvais pas guérir, mais peut­être était­il possible malgré tout d’arrêter la maladie?

J’ai essayé tous les moyens possibles agissant localement c.­à­d. sur la vessie, mais ai toujours refusé les autres analgésiques généraux puissants. Pourquoi? Hormis ma vessie, mon état de santé était bon.

Je travaillais encore et ne pouvais pas fonctionner sous l’influence d’analgésiques, de neuroleptiques ou d’antidépresseurs puissants. Par ailleurs, je suis toujours convaincue que ceci ne résout pas la cause.

J’ai opté pour les lavages vésicaux: d’abord tous les jours, puis toutes les semaines, avec de l’héparine pendant quelques mois, pour passer ensuite à des lavages par Uracyst (grâce à un courrier à la firme Eurocept, l’UZA a pu obtenir quelques échantillons

dossier

gratuits), qui n’ont donné que peu de résultats.

J’ai ensuite participé à une étude en double aveugle de Pfizer consacrée à Tanezumab – ce produit fait partie du groupe de biogénétiques et pourrait agir sur les voies nerveuses. Pendant cette étude, je pouvais exclusivement prendre du Dafalgan et je n’avais plus de lavages vésicaux – mon état a régressé de semaine en semaine. J’ai reçu un iPhone pour envoyer quotidiennement des données aux États­Unis, 24 heures sur 24. Combien de mictions par jour? À quels moments? En quelle quantité? Je devais leur fournir toutes ces informations. C’était plutôt fatiguant de devoir compléter ces données en plein milieu de la nuit, mais je n’avais rien à perdre. Et les fabricants ont besoin de cobayes pour tester leurs produits.

L’étude n’a cependant pas débouché sur le résultat espéré et a été interrompue prématurément: on a, à nouveau, pratiqué

une hydrodistension, sans résultat. C’est alors que l’on est passé aux lavages vésicaux au sulfoxyde de diméthyle (DMSO). C’est le traitement le plus douloureux que j’aie jamais eu à subir dans ma vie (même lors de mon opération de cette année, je n’ai pas eu aussi mal). Je suis tout juste parvenue à rentrer chez moi en voiture et s’il y avait eu des embouteillages, je ne sais pas comment j’aurais fait. Lorsque j’ai éliminé le produit en urinant, j’ai eu la sensation que le bas de mon corps s’embrasait. Je me suis allongée pendant au moins 1 heure dans un bain très chaud et j’ai pris en l’espace de 3 heures pas moins de 5 x 500 mg de paracétamol.

La fois suivante, on m’a d’abord injecté un produit anesthésiant et la douleur était à peine plus faible. Après 7 lavages au DMSO, je n’en pouvais plus. En décembre 2010, on m’a administré du botox – mon dernier espoir. Au moment de l’injection, on a constaté une nette régression du tissu vésical – ce qui ne m’a pas surprise. La douleur était alors constante et parfois si intense que le paracétamol ne m’était plus d’aucune aide. Je ne pouvais plus dormir plus de 2 heures et n’allais plus nulle part, vraiment nulle part. Même recevoir des amis à la maison m’était difficile: si j’avais une crise douloureuse, je ne pouvais plus penser à quoi que ce soit d’autre.

J’étais complètement épuisée, tendue, stressée. En dépit de tous les efforts en temps, en énergie et en argent, ma situation s’empirait et j’en avais vraiment marre. J’en étais arrivée à prendre chaque jour environ 10 comprimés de paracétamol + du Toviaz + de la glucosamine + de l’amytryptiline, et un antidépresseur contre la douleur chronique. Mais ce médicament générait chez moi de la somnolence et des palpitations. Je suivais un régime strict: pas de café ni de thé, pas de boissons à base de caféine, pas de boissons gazeuses, pas d’agrumes, pas de tomates, pas d’épices, … et malgré cela, les crises de douleur étaient toujours plus fréquentes et plus intenses.

Je voulais vivre – visiter des musées, aller au cinéma, voyager, aimer, travailler (absolument, je suis contente de pouvoir travailler). L’opération était la seule inter­

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 13

13 15/12/11 12:00

dossier

chronische zorg

moment al geen blaaspijn meer – en ik zag het verleden haarscherp: de moeite, de behandelingen, het onbegrip, alles kwam als een zondvloed op me af – bovendien was het nieuwe inwendige circuit nog niet operationeel en wist ik op dat moment nog niet of de operatie geslaagd was.

De onzekerheid – de no way back maakten me erg emotioneel en ik moest heel vaak huilen, wat blijkbaar normaal was, een soort natuurlijke catharsis.

Naarmate de grote dag dichterbij kwam en één voor één de verschillende buisjes verdwenen werd de stress groter: stel dat de operatie niet gelukt zou zijn, zouden er complicaties optreden – bvb. lek na sonda­ ge, zou ik mezelf kunnen/durven sonderen?

Op 16 juni was het eindelijk zover en werd er voor de 1ste maal gesondeerd door de prof. – het ging vanzelf.

De 2 maal zou ik het zelf moeten doen en ook dat lukte zonder problemen. Toen had ik zoiets van: “Waarom zou ik niet kunnen wat anderen ook doen?” de

Een paar dagen later heb ik het ziekenhuis verlaten – en thuis was het terug even stres­ sen. Ik had zo lang in een beschermde omge­ ving geleefd en nu moest ik het alleen doen.

Thuisverpleging kwam nog langs gedurende 2 weken – gewoon als emotionele steun want ik had ze fysiek niet nodig. De contro­ les na 1 week, 3 weken en 6 weken verliepen allemaal prima. De eerste maand thuis heb ik veel geslapen, maar midden augustus ging ik shoppen en met vriendinnen naar de muse­ umnacht in Antwerpen, in september ging ik naar tentoonstelling in Hasselt, een dagtrip naar Rijsel, ging ik vaak fietsen, naar zee …

Kortom, een nieuw leven.

En ja, er is een nadeel, ik moet altijd mijn sondes bijhebben: ik sondeer ongeveer 5 à 6 x op 24 u en neem géén enkele pijnstiller meer. Ik voel een soort inwendige druk wanneer het zover is. Gezien men een stuk van mijn dunne darm heeft genomen moet ik wat méér letten op mijn voeding en probeer ik zoveel mogelijk gezond te eten, maar laat ik ook plaats voor een lekker glas wijn en een dagelijks stukje pure chocolade.

Ik voel me altijd blij en zo dankbaar voor dit nieuwe leven zonder angst en stress en pijn.

We zijn nu nog géén 5 maanden verder en ik werk al terug 60 %.

Mijn ziekte heeft me dingen afgenomen maar ook heel veel geleerd: Als ik in iets geloof ga ik tot het uiterste – zelfs al sta ik voor een stuk alleen met mijn mening.

Ik probeer negatieve dingen zoveel mogelijk los te laten of om te buigen tot iets positiefs Ik geloof dat het leven nog heel veel moois te bieden heeft en dat je voor een stuk verantwoordelijk bent voor je eigen geluk.

Ik leef in het heden en geniet zoveel mogelijk.

Mijn grootste dank gaat naar Prof Jean Jacques Wyndaele – die altijd naar me geluisterd heeft en me dit 2de leven heeft gegeven. 

BIGopsy®

Resonance®

NGage®

Backloading Biopsy Forceps

Metallic Ureteral Stent

Nitinol Stone Extractor

Make a commitment to innovation.

For over 35 years, Cook Medical has been a leading supplier of medical devices, offering minimally invasive and bioengineered technologies that support diagnostic and therapeutic procedures in urology. Contact a Cook representative to learn more about our innovative solutions.

Cook Medical—Pioneering urological products for a physician to use and a patient to trust.

For more information, contact us at urology-eu@cookmedical.com. © COOK 2011

14

cook_urobel2011-024.indd 1

URO-BEUADV-GENURO-EN-201111

9/11/11 11:02

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 14

15/12/11 12:00

soins urologiques

vention qui pouvait encore m’aider: une stomie semblait la solution la plus simple, impliquant le moins de risques, mais j’avais du mal à me faire à cette idée. Vanité féminine? Trop faible estime de soi? Sans doute les deux.

Contacts avec d’autres patients stomisés, recherches quotidiennes sur Internet, entre­ tiens avec divers médecins. Un choix déchi­ rant où la balance penche en permanence entre raison et émotion.

Je pouvais poser toutes les questions que je souhaitais à l’équipe de l’UZA, mais personne ne pouvait me garantir qu’après l’opération, la douleur disparaîtrait. Il existait aussi un risque de douleur fantôme étant donné qu’après environ 6 mois la douleur chronique crée un circuit permanent dans le cerveau. Dans un premier temps, on ne pratiquerait pas d’ablation de ma vessie. Si nécessaire, on pourrait encore l’envisager ultérieurement. On m’a expliqué une partie des complications possibles – je ne voulais pas en savoir plus.

J’avais été avertie que ce serait très lourd physiquement et émotionnellement et j’ai donc pris congé une semaine avant l’intervention. C’est alors que j’ai pris conscience de la gravité de ma situation.

Je pouvais et voulais faire certaines choses, mais la douleur ne me le permettait pas. Il faisait un temps splendide et je ne pouvais que m’allonger au jardin. Mon angoisse vis­à­vis de l’opération avait complètement disparu, le moment était venu et j’étais prête.

Le 22 mai, j’ai été admise à l’hôpital et on m’a opérée le 23 mai. La journée passée en salle de réveil s’est déroulée sans douleur et je me suis dit “C’est tout?”. Malgré la péridurale et les médicaments antidouleur complémentaires, ce n’est que le lendemain que j’ai réalisé la sévérité de l’intervention, même si, mentalement, je me sentais très bien. Je pouvais à peine bouger et j’avais 55 sutures et une quantité innombrable de tubes et de drains qui entraient et sortaient de mon corps. Mais j’ai été parfaitement soignée et les premiers jours (difficiles)

dossier

se sont passés sans complications. Après environ deux semaines, la douleur a com­ mencé à diminuer, je pouvais à nouveau manger et c’est alors que j’ai été confrontée à moi­même. À ce moment, je ne souffrais déjà plus de la vessie. Mon passé a défilé devant mes yeux très distinctement: les efforts, les traitements, l’incompréhension, j’ai été submergée par toutes ces images.

De plus, le nouveau circuit interne n’était pas encore opérationnel et je ne savais pas encore à ce moment si l’opération avait réussi.

L’incertitude, l’impossibilité de faire marche arrière m’ont rendue très émotive et j’ai souvent pleuré, ce qui, apparemment, est normal, c’est une sorte de catharsis naturelle. À mesure que le grand jour approchait, et que l’on m’enlevait progressivement les différents tuyaux, le stress grandissait: imaginons que l’opération n’ait pas réussi, qu’il y ait des complications, par ex. une fuite après le sondage, serais­je capable / oserais­je me sonder seule? Le 16 juin, c’était le jour J, et j’ai été sondée pour la première fois par le professeur. Tout s’est passé très naturellement.

La deuxième fois, c’était à moi de pratiquer le sondage, une fois encore sans le moindre problème. Je me suis dit alors: “Pourquoi ne pourrais­je pas faire ce que d’autres font déjà?”

Quelques jours plus tard, j’ai quitté l’hôpital, et le stress a refait surface à la maison. J’avais vécu tellement longtemps dans un environnement protégé et je devais désormais me débrouiller seule.

L’infirmière à domicile est encore passée chez moi pendant 2 semaines, simplement en guise de soutien émotionnel car, d’un point de vue physique, je n’en avais pas besoin. Les contrôles au bout de 1 semaine, 3 semaines et 6 semaines se sont tous très bien déroulés. Durant le premier mois à la maison, j’ai beaucoup dormi, mais à la mi­août, je suis partie faire du shopping, j’ai participé à la nuit des musées à Anvers avec des amies, en septembre, je me suis rendue à une exposition à Hasselt, j’ai fait une excursion d’une journée à Lille, j’ai fait

beaucoup de vélo, je suis partie à la mer, …

Bref, j’ai commencé une nouvelle vie.

Certes, il y a un inconvénient, je dois toujours avoir mes sondes avec moi: je me sonde environ 5 à 6 fois en 24 heures et ne prends plus aucun antidouleur. Quand je dois uriner, je ressens une sorte de pression interne. Comme on m’a enlevé une partie de mon intestin grêle, je dois un peu plus faire attention à mon alimentation et j’essaie de manger le plus sainement possible, mais je me permets aussi de temps à autre un bon verre de vin et mon morceau de chocolat noir quotidien.

Je me sens toujours heureuse et reconnaissante de pouvoir vivre cette nouvelle vie sans peur, ni stress, ni douleur. À peine 5 mois plus tard, je travaille à nouveau à 60 %.

Ma maladie m’a dépossédée de pas mal de choses, mais elle m’a aussi permis d’apprendre beaucoup.

Quand je crois en quelque chose, je vais jusqu’au bout, même si je suis en partie seule à défendre mon opinion.

J’essaie de me défaire le plus possible des aspects négatifs ou de les transformer en aspects positifs.

Je crois que la vie a encore beaucoup de belles choses à offrir et que l’on est en partie responsable de son propre bonheur.

Je vis dans l’instant présent et profite au maximum.

Je tiens à exprimer mes plus vifs remerciements au professeur Jean Jacques Wyndaele, qui m’a toujours écoutée et m’a offert cette seconde vie.” 

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 15

15 15/12/11 12:00

dossier

chronische zorg

The Mitrofanoff Procedure

I was born with complex urological and gynecological problems which were not diagnosed until the age of eight. I have had a Mitrofanoff Urinary Diversion since 1998. I am the Founder and Director of Mitrofanoff Support.

I was admitted to Poole Hospital when I was a year old and stayed there for two weeks.

My parents were led to believe I had a stomach bug but it was in fact my first UTI. I then had eight consecutive months of UTI’s. On the eight month my mother demanded to see a specialist as something clearly was not right.

I started school, which was horrific. I was forever changing from my uniform into my PE kit. I would get through 20 to 30 pairs of knickers a day. The bullying had started, I was known as the girl who stank of wee.

My school work suffered due to my hospital appointments, the bullying, abdominal pain and general lack of interest.

An IVP showed a bifid ureter on the right with a union in the upper part of the ureter.

On the left there appeared to be a triple collecting system, possibly associated with vesicoureteric reflux, I had total bilateral reflux and the right kidney had a duplex collecting system with one ureter each side.

I have dyslexia which was not recognised in those days and was therefore not detected.

Between 1986 and 1990 I had various tests and investigations.

In 1990, when I was eight years old, the urologist retired. A new paediatric consul­ tant from Great Ormond Street Hospital and took over my care. He diagnosed my birth defects. People now knew I was not attention seeking, my family was not crazy and the counselling stopped. The Urologist informed us I had very complex urology problems and abnormal anatomy of the lower end of my uro­gential tract. This showed a wide opening of the urethra which was also very short. It was recom­ mended that I have major reconstructive surgery to control symptoms. Although this was fantastic, it was also very daunting due to the surgery needed. I tried to learn ISC for years but could not bring myself to do it.

My parents had split up and were going through a divorce, so the urologist blamed my incontinence on family problems and attention seeking. We were referred to see a family psychiatrist and it was thought that regular visits would help me.

In July 1996 I discussed with the urologist that I had been to see the nurse specialist and wanted to be continent and was pre­ pared to have surgery. He advised I should have an EUA and urodynamics first, as it had been a while since my last investigation.

As there was no improvement, in December 1985, when I was 4, reimplantation of the ureter was performed.

The urologist started to question whether my incontinence was a behavioural or a bladder training problem rather than rela­ ted to organic dysfunction with the urinary tract.

16

Due to his findings, soon after I was refer­ red to see a Gynecologist. I had duplica­ tion of the vagina with duplication of the uterus as well, there was a separate cervix into each hemivagina. The Urologist and Gynecologist said I was suffering stress incontinence and a sling procedure or injec­ tions was suggested.

More minor operations were performed to try and improve things without major surgery.

Due to none of the minor operations working a decision was made to undergo the Mitrofanoff. On 21st July 1998 the urologist and gynaecologist carried out a lengthy nine hour.

H a Over the course of the next few years, apart from a few minor problems and operators everything seemed stable. Until the 6th July 2009 aged 27, I was at work and I found myself incontinent. I had a fistula within the bladder, the Mitrofanoff was to be left on free drainage along with an SPC. As there was no improvement I had to have more surgery. On 7th October, three urologists carried out the operation. My bladder was mobilised as it was firmly stuck, due to dense pelvic adhesions, making it very

w

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 16

15/12/11 12:00

How to recognise a unique pharmaceutical Group?

Ipsen is an innovation-driven international specialty pharmaceutical group with over 20 products on the market and a total worldwide staff of nearly 4,000. The company’s development strategy is based on a combination of products in targeted therapeutic areas (oncology, endocrinology and neuromuscular disorders) which are growth drivers, and primary care products which contribute significantly to its research financing. This strategy is also supported by an active policy of partnerships. The location of its four Research & Development centres (Paris, Boston, Barcelona, London) gives the Group a competitive edge in gaining access to leading university research teams and highly qualified personnel. In 2007, R&D expenditure was €184.7 million, in excess of 20% of consolidated sales, which amounted to €920.5 million while total revenues amounted to €993.8 million. More than 700 people in R&D are dedicated to the discovery and development of innovative drugs for patient care.

www.ipsen.com 9471_urobel_2011_024_verpl.indd 17

15/12/11 12:00

dossier

diffi cult to dissect. It was opened along the line of the clamp, and the fistula was identified at the base of the bladder. The fistula was circumscribed as was a portion of bladder. The remainder of the bladder was then closed. It appeared to be of good capacity so no additional segment of bowel was added. Post­operatively, and while still in hospital I experienced an ileus, where the stomach distended. On 15th November the catheters were removed.

Everything is now back on track and I am leading a normal life again.

It was very hard growing up as a child knowing that my parents where the only people who believed in me, as most of the family, medic profession and school did not.

We lived a mental nightmare that I hope no other family in the future will have to go through. I would isolate myself away from people particularly in primary school. By the time I went to secondary school I grew wise as to how to hide my incontinence. I would change my pads more often and I would always wear my school jumper. So when I had an accident I would tie it around my waist to hide my wet skirt. I would forge sick notes to my PE teacher, so I would not have to participate in sports, particularly swimming.

Once I left school and had my has made me the person I am today. I wouldn’t be without my birth defects and Mitrofanoff as it’s just a part of me. I am now living a happy fulfilling lifestyle with my husband and I am very much looking forward to our future.

chronische zorg

Mitrofanoff Support While I was on leave from work in 2009 I sought help and support for myself and was surprised to find that there was still no­ thing out there for people with Mitrofanoffs.

So while I was recovering from my surgery, I researched and formatted the website for Mitrofanoff Support which launched in June 2010. I speak to people both pre and post­operatively, we try to help them with their worries, fears and try to support them as much as we can.

We do this by talking over the phone, email, instant messaging and I visit people either at home or in the hospitals.

Mitrofanoff Support aims to hold regular open days, event / activity days, coffee mor­ nings and have a real sense of a Mitrofanoff community across the country.

To date we have held two patient education days in London and Manchester and have recently had a coffee morning in Surrey.

All the events have been very successful, as many people now say “I used to feel so alone and now for the first time, I don’t”.

As there is still such a glazed look when you say the word Mitrofanoff away from the centers of excellence Mitrofanoff Support aims to make the NHS as a whole aware of the Mitrofanoff and what it entails.

If you have and questions please feel free to contact me.

Kyla Rogers www.mitrofanoffsupport.co.uk kyla@mitrofanoffsupport.co.uk 0044 (0) 7967 004 517

DOSSIER

18

maart ­ april / mars ­ avril

Incontinentie / Incontinence

juni ­ juli / juin ­ juillet

Infectie / Infection

september ­ oktober / septembre ­ octobre

Multi­disciplinaire aanpak / Approche multi­disciplinaire

november ­ december / novembre ­ décembre

Assesments

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 18

15/12/11 12:00

De leidraad van al onze acties.

Wat onze 2900 enthousiaste medewerkers drijft, dag na dag.

Reeds meer dan 10 jaar doet Pfizer onderzoek naar en produceert geneesmiddelen voor de behandeling van erectie-stoornissen.

wat ons drijft dag na dag,… … uw gezondheid

ce qui nous anime jour après jour,… … votre santé Votre santé guide chacun de nos gestes. C’est elle qui fait avancer nos 2900 collaborateurs enthousiastes, jour après jour.

Pfizer étudie et produit depuis plus de 10 ans des médicaments traitant des troubles de l’érection. www.pfizer.be www.erecinfo.be 9471_urobel_2011_024_verpl.indd 19

15/12/11 12:00

dossier

chronische zorg

Urologische zorg bij Spina patiënten Patiënten met Spina Bifida worden gecon­ fronteerd met tal van medische problemen.

Het urinair continentieprobleem is hier één van. Bij deze patiënten zien we veelvuldig urologische chirurgische ingrepen, zoals het aanleggen van een appendico­vesicostoma, augmentatie van de blaas, … De niet­chi­ rurgische zorg echter, is een dagelijkse zorg.

Om continentie te bekomen, ter preventie van overdruk en overrekking van de blaas, en om residu te vermijden, dienen deze pa­ tiënten op regelmatige tijdstippen, verschil­ lende malen per dag gecatheteriseerd te worden.

Het is van groot belang dat de patiënt (en de ouders) het belang van het catheterise­ ren kennen, en op die manier voldoende gemotiveerd zijn om zich aan het opgeleg­ de schema te houden.

Residu kan immers bijdragen tot bacterie­

groei in de blaas, wat dan weer kan resul­ teren in urineweginfecties en uiteindelijk in nierbeschadiging. Ook de overdruk kan leiden tot nierbeschadiging.

De techniek die gebruikt wordt is de Clean Intermittent Catheterisation. CIC is een B2 verpleegkundige handeling (dokters­ voorschrift verreist). Wanneer patiënt de handeling zelf uitvoert spreken we van zelfcatherisatie.

20

De continue urologische zorg bij deze patiënten heeft een grote impact op het dagelijkse leven en de zorg dient werkelijk geïntegreerd te worden in hun dagelijkse planning. Blijvende motivatie ligt aan de basis voor het welslagen van de preventie en continentiebeheersing. 

Voor deze techniek worden meer en meer zelfglijdende catheters gebruikt. Het voor­ deel hiervan is dat er minder materiaal nodig is (geen apart glijmiddel nodig), dat er hygiënischer kan gewerkt worden, en dat ze de zelfredzaamheid verhogen.

Het catheteriseren kan via de normale weg, of via een chirurgisch aangelegd continent vesicostoma gebeuren.

Soins urologiques chez les patients atteints de Spina Bifida Les patients souffrant de Spina Bifida sont confrontés à de nombreux problèmes mé­ dicaux, notamment au problème de conti­ nence urinaire. Ces patients doivent souvent subir plusieurs interventions chirurgicales, comme la pose d’une appendico­vésicos­ tomie, une augmentation de la vessie, …

Les soins non chirurgicaux constituent en revanche le quotidien de ces patients.

Belangrijk aandachtspunt bij deze patiënten is ook zich te houden aan een drank­, plas­ of catheterisatieschema.

sondage et soient ainsi suffisamment motivés pour s’en tenir au schéma prescrit.

Afin d’obtenir la continence, de prévenir une hyperpression et une hyperextension de la vessie, et d’éviter les résidus, ces patients doivent être sondés plusieurs fois par jour.

Les résidus peuvent en effet contribuer à la croissance de bactéries dans la vessie, ce qui peut déboucher à son tour sur des infections des voies urinaires et, au final, entraîner une affection rénale. L’hyperpression dans la vessie peut, elle aussi, affecter les reins.

La technique utilisée est la Clean Intermittent Catheterisation. La CIC est une intervention confiée au personnel infirmier B2 (prescrip­ tion médicale requise). Lorsque le patient effectue lui­même l’intervention, on parle d’autocathétérisme (ou autosondage).

Il est absolument essentiel que le patient (et ses parents) connaissent l’importance du

Pour cette technique, on recourt de plus en plus aux sondes autolubrifiées. L’avantage

Universitair Ziekenhuis Gent Neuromusculair Referentiecentrum 3K4 Spina Bifida Referentiecentrum 3K4 De Pintelaan 185 - 9000 Gent

Petra Berth Verpleegkundige / Infirmière

de ce type de sonde est qu’il faut moins de matériel (pas besoin de lubrifiant séparé), que l’on travaille de manière plus hygiéni­ que et qu’il augmente l’autonomie.

Le sondage peut être pratiqué par la voie normale, ou via une vésicostomie continen­ te placée par voie chirurgicale.

Ces patients sont aussi contraints de bien respecter le schéma de consommation de boissons, de miction ou de sondage.

Les soins urologiques continus chez ces patients exercent un impact majeur sur la vie quotidienne et les soins doivent réellement être intégrés dans leur agenda quotidien. Le succès de la prévention et du contrôle de la continence repose sur une motivation constante. 

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 20

15/12/11 12:00

incontinentie - incontinence

Eén op de vier kinderen niet zindelijk bij start kleuterschool ANTWERPEN 20/09 – Zindelijk worden is voor elk kind een bijzonder proces. In België zijn kinderen steeds later droog, vaak omdat ouders uit gaan werken en geen tijd hebben voor zindelijkheidstraining.

Kinderdagverblijven spelen dus een almaar belangrijkere rol bij de training. De dienst urologie van het UZA, in samenwerking met afdeling sociale geneeskunde van de Universiteit Antwerpen, deed een uitge­ breide enquête naar zindelijkheidstraining bij de kinderdagverblijven.

Zindelijk tussen 1,5 en 4 jaar In Vlaanderen worden er elk jaar zo’n 70.000 kinderen geboren. Al die kinderen moeten zindelijk zijn wanneer ze naar de eerste kleuterklas gaan, meestal rond de leeftijd van 2,5 tot 3 jaar. De meeste kinde­ ren worden zindelijk tussen 1,5 jaar en 4 jaar, maar de leeftijd varieert sterk van kind tot kind. In meer dan 6 op de 10 gezinnen gaan beide ouders werken en worden de kinderen opgevangen in kinderdagverblijven, maar ook vaak (deeltijds) bij de grootouders. Heel wat kinderen zijn rond de leeftijd van 1,5 tot 2 jaar wel klaar voor het potje, maar zijn voor de training afhankelijk van zowel ouders, grootouders als kinderverzorgers.

Samenwerken en een goede communicatie over de methode die wordt toegepast, is dus uiterst belangrijk.

Startmoment baseren op zindelijkheidssignalen van het kind, niet enkel op leeftijd De dienst urologie van het UZA onderzocht hoe kinderdagverblijven de zindelijkheid­ training aanpakken en bevroeg 429 kinder­ dagverblijven. Hieruit blijkt onder andere dat de helft van de kinderverzorgers zich voor het startmoment van de training ba­ seert op zindelijkheidssignalen. Dat zijn za­ ken zoals ‘het kind kan duidelijk maken dat hij nood voelt om te plassen of stoelgang te maken’ of ‘het kind voelt zich ongemak­ kelijk bij natte of vieze pampers en geeft

zelf aan dat hij een natte pamper heeft’.

Zo’n 44 % van de kinderverzorgers baseert zich op zindelijkheidssignalen én op leeftijd.

Slechts een minderheid (5 %) baseert zich uitsluitend op leeftijd.

Regelmatig op potje zetten is meest gebruikte methode De meest gebruikte methode (95 %) is het kind op regelmatige tijdstippen op het potje zetten. Hierbij wordt echter geen rekening gehouden met de individuele nood tot plas­ sen. Dat blijft moeilijk in kinderdagverblij­ ven waar het omwille van praktische over­ wegingen moeilijk is om elk kind individueel naar het potje te brengen.

1 tot 3 uur per dag trainen 8 op 10 kinderverzorgers zijn meer dan 1 uur per dag bezig met de training, 6 op 10 zelfs tot 3 uur per dag. Ze vinden het een onderdeel van hun taak, maar toch vinden ze het jammer dat ze daardoor minder tijd in educatieve activiteiten kunnen steken. Ze zouden hiervoor graag extra hulp hebben.

Samenwerking met ouders verloopt meestal goed Uit de enquête blijkt dat de kinderverzor­ gers vinden dat de communicatie over zindelijkheidstraining met de ouders goed verloopt, maar toch heeft 3 op 10 verzor­ gers het gevoel dat de ouders de verant­ woordelijkheid rond zindelijkheid naar hen doorschuiven. 3 op 10 heeft ook het gevoel dat er te weinig aandacht voor zindelijkheid is in het gezin.

Voor de andere – ogenschijnlijk ‘normale’ – groep is het nog niet duidelijk wat de oor­ zaken zijn van het slechte resultaat. Ligt het aan het moment waarop er gestart wordt?

Loopt er toch iets mis in de samenwerking tussen ouders, kinderdagverblijf en kleuter­ school? Hiervoor is meer onderzoek nodig, maar de resultaten suggereren dat er ruim­ te voor verbetering is.

Checklist voor start zindelijkheidstraining Er loopt een nieuw onderzoek naar het beste startmoment voor zindelijkheidstrai­ ning. Hiervoor dienen de rijpheidsignalen (vaardigheden en kenmerken die samen­ hangen met de ontwikkeling) in kaart te worden gebracht en geanalyseerd zodat deze door zowel ouders als kinderverzor­ gers en kleuterleiders kan gebruikt worden als leidraad. Dit instrument zal hopelijk de stress, frustratie en onzekerheid bij zowel kinderen als opvoeders in de toekomst kunnen wegnemen.

De resultaten zijn belangrijk voor het uit­ stippelen van een aangepast beleid. Eerder voerde het UZA een gelijkaardig onderzoek uit bij kleuterleiders.  Bron: Belga

Één op vier kinderen niet zindelijk naar kleuterschool En toch. Er zijn nog steeds 1 op 4 kinde­ ren niet zindelijk wanneer ze naar de kleu­ terschool gaan. Soms is dit te wijten aan fysische problemen bij het kind: sommige kinderen worden geboren met een te kleine blaas, krijgen geen controle over de blaas of plassen ongewild tot 24 keer in 24 uur.

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 21

21 15/12/11 12:00

Uit de wetenschap

Een nieuwe overlevingswinst voor de mCRPC patiënten Dr Hoekx, Diensthoofd Urologie, UZ Antwerpen In België wordt jaarlijks bij ongeveer 10.000 mannen prostaatcarcinoom vast­ gesteld. Met 26 % is dit de meest voor­ komende vorm van kanker onder mannen.

Gemiddeld zijn patiënten ten tijde van de diagnose 69 jaar oud. Als er voor de patiënt nog operatieve of radiotherapeutische behandelingen mogelijk zijn, is het de bedoeling curatief te behandelen. Wanneer een recidief optreedt, is het mogelijk een hormonale behandeling te geven. Na toepassing van de behandeling door onttrekking van hormonen, treedt bij mannen het stadium van castratieresistent prostaatcarcinoom op. Chemotherapie met docetaxe l in combinatie met prednison kan, als hormoontherapie niet meer werkt, de gemetastaseerde ziekte tot stilstand brengen.

Tot nu toe was docetaxel de eerste en enige goedgekeurde chemotherapie voor gevor­ derde prostaatkanker in het gemetasta­ seerde, castratieresistente stadium waarvan bewezen kon worden dat deze leidde tot een langere overleving. Bovendien bleken docetaxel­patiënten ook een betere kwali­ teit van leven te hebben dan patiënten die met mitoxantrone of Best Supportive Care behandeld werden.1,2 De driewekelijkse behandeling met 75 mg/m2 docetaxel is sinds het TAX 327­onderzoek 1 de standaard voor de behandeling van HRPC en is reeds lange tijd opgenomen in de richtlijnen van de EAU (European Association of Urology) en de ASCO (American Society of Clinical Oncology). Indien er tijdens of na de chemotherapie met docetaxel een nieuwe progressie van de ziekte optreedt, bestaat er tot nu toe geen terugbetaalde behande­ ling met een bewezen ”survival benefit”.

Mitoxantrone wordt voor pijnvermindering gebruikt. Cabazitaxel was ontwikkeld om

22

de taxaanresistentie van de tumorcellen te doorbreken. Een veel voorkomend resistentiemechanisme in cellen van hogere levensvormen tegen giftige stoffen en cytostatica is de overexpressie van het MDR­1­gen (MDR = multidrug resistance).

Het MDR­1­gen bevat de bouwinformatie voor gefosforyleerd P­glycoproteïne. Deze proteïne is een soort pomp in het celmembraan die de schadelijke stoffen uit de cel verwijdert. Het optreden van resistentie tegen taxanen en andere cytostatica in bepaalde soorten kankercellen is ten minste gedeeltelijk het gevolg van dit door MDR­1 veroorzaakte mechanisme.

Door moleculaire veranderingen in de chemische structuur is cabazitaxel ook werkzaam tegen cellijnen die niet of niet meer op taxanen reageren. Zo is de affiniteit van cabazitaxel met P­glycoproteïne bijvoor­ beeld zeer klein. Anders dan docetaxel (Taxotere®) wordt cabazitaxel dus minder vaak via de door MDR­1 veroorzaakte mole­

cuultransporteurs uit de cel verwijderd.4,5 Cabazitaxel is een zeer krachtige stabilisator van de microtubuli.3 Omdat de afbraak van de microtubuli geblokkeerd wordt, blijft de cel in een bepaalde fase van de celdelings­ cyclus (G2/M­fase) steken. Deze leidt uit­ eindelijk tot de geprogrammeerde celdood.

Cabazitaxel werd op 30/3 2011 door het Europees Geneesmiddelenbureau EMA goedgekeurd voor de tweedelijnsbehande­ ling van gemetastaseerd castratieresistente prostaatcarcinoom (mCRPC). Deze goed­ keuring is gebaseerd op de positieve resultaten van het klinische fase III TROPIC­ onderzoek. In totaal werden in het TROPIC onderzoek 755 patiënten met gemetasta­ seerd castratieresistent prostaatcarcinoom opgenomen bij wie tijdens chemotherapie met docetaxel progressie van de ziekte optrad. De patiënten moesten eerst minstens 3 kuren met Taxotere® ondergaan hebben. De patiënten werden evenredig gerandomiseerd in twee onderzoeksarmen

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 22

15/12/11 12:00

de la science

Nouveau gain de survie pour les patients mCRPC

Dr Hoekx, Chef de service Urologie, UZ Antwerpen En Belgique, on diagnostique chaque année environ 10 000 cas de cancer de la prostate.

Avec une prévalence de 26 %, il s’agit de la forme la plus fréquente de cancer chez l’homme.

Les patients sont âgés en moyenne de 69 ans au moment du diagnostic. Si une intervention chirurgicale ou une radio­ thérapie est encore envisageable, le but du traitement est curatif. En cas de récidive, il est possible d’administrer un traitement hormonal. Après application du traitement de retrait des hormones, l’homme atteint le stade de cancer prostatique résistant à la castration. Si la thérapie hormonale n’agit plus, une chimiothérapie associant le docétaxel à la prednisone peut stopper la maladie métastasée.

Jusqu’à présent, le docétaxel était la première et seule chimiothérapie approuvée pour le cancer avancé de la prostate au stade métastasé et résistant à la castration dont il était prouvé qu’elle entraînait une survie plus longue. De plus, les patients sous docétaxel semblaient aussi avoir une meilleure qualité de vie que les patients traités par mitoxantrone ou Best Supportive Care.1,2 Depuis l’étude TAX 3271, le traite­ ment à base de 75 mg/m2 de docétaxel administrés toutes les trois semaines constitue la norme pour le traitement du HRPC et est mentionné depuis longtemps dans les directives de l’EAU (European Association of Urology) et de l’ASCO (American Society of Clinical Oncology). En cas de nouvelle progression de la maladie pendant ou après la chimiothérapie à base de docétaxel, il n’existe pas à ce jour de traitement remboursé offrant un bénéfice en termes de survie prouvé. La mitoxantrone est utilisée pour réduire la douleur. Le cabazitaxel a été développé pour rompre

la résistance aux taxanes des cellules tumorales. Un mécanisme de résistance très fréquent dans les cellules de formes de vie supérieures contre les substances toxiques et les cytostatiques est la surexpression du gène MDR­1 (MDR = multidrug resistance).

Le gène MDR­1 renferme les informations relatives à la formation de la glycoprotéine P phosphorylée. Cette protéine est une sorte de pompe dans la membrane cellulaire qui élimine les substances toxiques de la cellule.

L’apparition d’une résistance aux taxanes et autres cytostatiques dans certaines sortes de cellules cancéreuses résulte au moins en partie de ce mécanisme induit par le MDR­1.

Suite aux changements moléculaires dans la structure chimique, le cabazitaxel agit aussi sur les lignes cellulaires qui ne réagissent pas ou plus aux taxanes. Ainsi, l’affinité du cabazitaxel avec la glycoprotéine P est par exemple très petite. Contrairement au docétaxel (Taxotere®), le cabazitaxel est donc moins souvent éliminé de la cellule via les transporteurs moléculaires induits par le MDR­1.4,5 Le cabazitaxel est un stabilisateur très puissant des microtubules.3 La destruction des microtubules étant bloquée, la cellule se maintient dans une phase particulière du cycle de division cellulaire (phase G2/M). Celle­ci mène en définitive à la mort cellulaire programmée.

Le cabazitaxel a été approuvé le 30/03/2011 par l’Agence Européenne des Médicaments pour le traitement de deuxième ligne du cancer prostatique résistant à la castration (mCRPC). Cette approbation repose sur les résultats positifs de l’étude clinique TROPIC de phase III. Au total, on a inclus dans l’étude TROPIC 755 patients atteints de cancer prostatique résistant à la castration métastasé ayant présenté une progression de la maladie pendant la chimiothérapie par docétaxel. Les patients devaient d’abord avoir subi au moins 3 cures de Taxotere®. Les patients ont été randomisés et subdivisés de manière proportionnelle en deux bras d’étude. Ensuite, on a comparé

l’administration de cabazitaxel 25 mg/m2 (1 heure i.v.) toutes les trois semaines en combinaison avec 10 mg de prednisone 1/jour à l’administration de mitoxantrone 12 mg/m2 toutes les trois semaines en combinaison avec 10 mg de prednisone 1/ jour. Chaque traitement a été administré pendant un maximum de 10 cycles. Le critère d’évaluation primaire de l’étude était la survie globale (OS = Overall Survival). Les critères d’évaluation secondaires étaient la réponse PSA, définie comme une réduction de 50 % de l’antigène prostatique spéci­ fique (PSA), la survie sans progression (PFS = Progression­free survival), la réponse globale (ORR = Overall Response Rate), la réponse à la douleur et l’aggravation de la douleur. L’aggravation de la maladie a été définie dans cette étude comme une progression de la tumeur, une progression du PSA ou une aggravation de la douleur en fonction de l’élément survenant en premier.

L’étude a révélé qu’une combinaison de cabazitaxel et de prednisone/prednisolone entraîne une prolongation cliniquement significative de la survie médiane globale de 12,7 mois dans le bras de combinaison avec la mitoxantrone contre 15,1 mois dans le bras de combinaison avec le cabazitaxel. La mortalité a ainsi été réduite de manière significative de 30 % [RR=0,70 (IC à 95 %: 0,59­0,83); p<0,0001. Chez les patients qui avaient reçu le traitement combiné avec le cabazitaxel, on a en outre observé une prolongation significative de la survie médiane sans progression de 2,8 mois dans le bras cabazitaxel contre 1,4 mois dans le bras de combinaison avec la mitoxantrone [RR=0,74 (IC à 95 %: 0,64 – 0,86); p<0,0001]. Le statut de performance est resté stable pendant la durée du traitement chez la plupart des patients et était comparable dans les deux bras. L’évaluation de la douleur démontre

Suite à la page 24 >

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 23

23 15/12/11 12:00

Uit de wetenschap

ingedeeld. Vervolgens werd cabazitaxel 25 mg/m2 driewekelijks (1 uur i.v.) in com­ binatie met 10 mg prednison 1dd vergeleken met mitoxantrone 12 mg/m2 driewekelijks in combinatie met 10 mg prednison 1dd.

Iedere behandeling werd gedurende maximaal 10 cycli toegediend. Het primaire eindpunt van het onderzoek was de algehele overleving (OS = Overall Survival).

De secundaire eindpunten waren de PSA­ respons, gemeten als een vermindering met 50 % van de prostaatspecifieke antigenen (PSA), de progressievrije overleving (PFS = Progression­free survival), de algehele respons (ORR = Overall Response Rate), de pijnrespons en de verergering van de pijn.

De verergering van de ziekte werd in dit onderzoek gedefinieerd als tumorprogressie, PSA­progressie of verergering van de pijn, afhankelijk van wat het eerste optrad. Uit het onderzoek bleek dat een combinatie van cabazitaxel en prednison/prednisolon leidt tot een klinisch relevante verlenging van de mediane algehele overleving met 12,7 maanden in de mitoxantron­ combinatiearm vs. 15,1 maanden in de cabazitaxel­combinatiearm. De mortaliteit werd daardoor significant verminderd met

30 % [HR=0,70 (95 % BI: 0,59­0,83); p<0,0001. Bij de patiënten die de com­ binatietherapie met cabazitaxel ontvingen, werd bovendien een significante verlenging waargenomen van de mediane progressie­ vrije overleving van 2,8 maanden in de cabazitaxel­arm vs. 1,4 maanden in de mitoxantron­combinatiearm [HR=0,74 (95 % BI:0,64 – 0,86); p<0,0001]. De performance status is stabiel gebleven tijdens de duur van de behandeling bij de meerderheid van de patiënten en was gelijkaardig in beide armen. De beoordeling van de pijn toont aan dat de patiënten behandeld met cabazitaxel­prednisone minder pijn hadden.

Het gebruik van pijnstillers was gelijkaardig in beide armen. De meest voorkomende hematologische bijwerkingen (graad 3/4) in de cabazitaxel­groep waren neutropenie (81,7 %), febriele neutropenie (7,5 %) en anemie (10,5 %). De meest voorkomende niet­hematologische bijwerkingen (graad 3/4) waren diarree (6,2 %), misselijkheid (1,9 %) en braken (1,9 %).

tische beslissing multidisciplinair moeten zijn om de patiënt zo de beste behandeling te geven op het juiste moment. Patiënten met een gemetastaseerde prostaatkanker die vooruitgang geboekt hebben met docetaxel, zullen daarom binnenkort de gelegenheid hebben behandeld te worden met een nieuwe baanbrekende molecule, cabazitaxel, die een significant voordeel heeft aangetoond qua overleving en qua ziektevrije progressie in vergelijking met een actieve molecule. Een echte nieuw hoop voor deze patiënten !!! 

Referenties 1

Tannock et al. NEJM 2004, 351: 1502­12

2

Fossa et al. Eur. Urol. 2007; 52: 1691­1693

3

Engels FK et al., Br J Cancer, 2005; 93(2): 173­177

4

Brooks T et al., Mol Cancer Ther, 2003; 2(11):

5

Pivot X et al., Annals of Oncology, 2008; 19:

1195­1205

Zelfs als het gaat om een tweedelijns­ behandeling bij patiënten met gemetasta­ seerde prostaatkanker, zou de therapeu­

1547­1552 6

Oudard S et al., ESMO, abstr 871 PD

Ac

Ja

Vl

< Suite de la page 23 que les patients traités par cabazitaxel­ prednisone présentaient moins de douleurs.

L’utilisation d’analgésiques était similaire dans les deux bras. Les effets indésirables hématologiques les plus fréquents (degré 3/4) dans le groupe cabazitaxel étaient: neutropénie (81,7 %), neutropénie fébrile (7,5 %) et anémie (10,5 %). Les effets indésirables non hématologiques les plus fréquents (degré 3/4) étaient: diarrhée (6,2 %), nausées (1,9 %) et vomissements (1,9 %).

Même s’il s’agit d’un traitement de deuxième ligne chez des patients souffrant

24

An d’un cancer prostatique métastasé, la décision thérapeutique devrait être pluri­ disciplinaire de façon à administrer le meilleur traitement au moment adéquat.

Les patients atteints de cancer prostatique métastasé ayant enregistré des progrès avec le docétaxel auront dès lors bientôt la possibilité d’être traités avec une nouvelle molécule novatrice, le cabazitaxel, qui a démontré un avantage significatif en termes de survie et de progression sans maladie en comparaison avec une molécule active.

Ces patients peuvent donc véritablement nourrir de nouveaux espoirs !!! 

W

Références 1

Tannock et al. NEJM 2004, 351: 1502­12

2

Fossa et al. Eur. Urol. 2007; 52: 1691­1693

3

Engels FK et al., Br J Cancer, 2005; 93(2):

H

Ja An

173­177 4

Brooks T et al., Mol Cancer Ther, 2003; 2(11):

5

Pivot X et al., Annals of Oncology, 2008; 19:

6

Oudard S et al., ESMO, abstr 871 PD

U

1195­1205

Ti Jo

1547­1552

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 24

15/12/11 12:00

TENAC

COMMUNICATIE die de juiste toon zet

Adverteer in de zorgsector

COMMUNICATION bien composée

NDANT JOURN AL INDEPE

ACTUAL édition 058 année

6 - date de

CARE

POUR LE PROFES

n de une publicatio & communication Tenacs publishing 220 Kortrijksesteenweg ns-Latem 9830 Sint-Marte

DE SANTE BELGE DES SOINS LE SECTEU R SIONN EL DANS

België - Belgique P.B. GENT X 3/1607 P608594 an paraît 9 x par

O N A FIAL SPEC HANKELIJ K

Expo 60+ een uitgave Salon van 11)

e 2011 parution septembr

ACTUAL

editie 059 jaargang

nous avons contribution, Dans notre dernière de cette nouvelle d’application abordé le champ nous examinenouveau numéro, r loi. Dans ce par le législateu le but poursuivi Fonds rons quel est constituant le cette loi et en en instaurant médicaux. des Accidents

> 25

eren AZ Vesalius Tong récolte les fruits d’une politique >4 cohérente tant qu’un hôpital régional et

du sud profilons en “Nous nous de base aux habitants nous propose des soins hôpitaux, autonome qui à certains autres Contrairement structurel de du Limbourg. à un manque e (encore) confrontés on dynamiqu ne sommes pas une organisati s Nous sommes ion avec des partenaire collaborateurs. nous déjà – en collaborat avoir en 2020,” et réfléchissons que l’hôpital devra général de l’hôpital externes – à l’aspect directeur e Hermans, confie Jean-Pierr Vesalius de Tongeren. académique AZ

> 11

SPECIAL

DVC Heilig Hart

Nikolaas a un mois, l’AZ Pendant tout wheels’ de ‘Meals on Les testé le concept d’oncologie. sme, dans son service réagi avec enthousia patients ont augmenté nourriture a l’ingestion de de déchets et la montagne diminué. a alimentaires

E ZORGSE C

TOR

België - Belgique P.B. GENT X 3/1607

2011

P608594 verschijnt 9 x per jaar

SPECIAL

Personeelsbe leid (zie pagina

4)

>7

le Diensthoofd des keuken La plupart en distributie nt une part considérabsoumises à la TVA. Hilde Vereecken t qui représente kijkt quant à elles , seront dorénavan Les études cliniques, bénéficieront met trots terug op de inspanation institutions médicales hôpitaux et les médecins ningen réglement die werden hôpitaux et des par les geleverd door de cette nouvelle services réalisées ganse ques que les de l’application prestations de ité spécifiorganisati e.

En pratique, tifs. n de la TVA. règles de comptabil d’une exonératio s en raison des de soucis administra t lieu a pas mal pas mal de problème le cabinet semble poser et donne égalemen et travaillant pour aux tenus de respecter matière de TVA hôpitaux sont spécialistes en TVA peut permettre l’obstacle de la et Michaël Annaert, Aurélie Soldai expliquent comment nous , Associates financières.

De Witte Viselé de nouvelles ressources hôpitaux de créer

lthcare.com

www.televic-hea

AU SALON

EXPO6 0

> 10

Dein

ze De waa es cliniques: étudaalt rde van benchm e sur les beh smiley >6 La TVA appliqué arking voor het HR-beleid van rtunité?

Het DVC Heilig Hart Deinze behaalde psychiatrisch vorig jaarnes des obstacle ou oppo des activités quotidien een Smiley.

+ N° 619

e ziekenhuize n

“Algemene ziekenhuiz en verzamele HR-beleid. Sedert n al langer cijfermateriaal 2005 zijn een omtrent hun achttal psychiatris gesprongen en voeren ondertusse che ziekenhuiz en op de kar n zelf in de toekomst nog nieuwe deelnemer benchmarking uit. Mogelijks komen daar personeelsdienst s bij,” opent

Stefaan Goutry, Psychiatrisch Ziekenhuis Onze-Liev diensthoofd > 14 e-Vrouw in Brugge.

Snackmobiel Eerstesteenleggin verwent g nieuw zieke nhuis Fietsenstallingen AZ Maria Midd geriatrische à Pay elares Gent santé de Op 2 septembe Les soins patiënten in leme Jo Vandeurzen, nt metr legde gezin, samen Vlaams minister simp van Daniël van welzijn, volksgezo de raad van bestuur Termont, burgemeester van ndheid en Kongila: UZ tout Gent, en Paul Gent van AZ Maria >s.25 ziekenhui Meganck, voorzitter Middelares, de Het ontwerp eerste steen is innoverend, ts!ding en malnutri- aspecten van een gloednieu Ondervoe hedendaags, zijn uitbreidba différen open w

INTER AXIO

STAND

tum oktober

ONAL IN DE BELGI SCH

In navolging van het masterpla n 2020 zorgactiviteiten bundelen in expertisec zal ZNA een aantal van activiteite entra. Het bundelen n zorgt voor een positieve impact teit van de zorg. op de kwaliNaast ziekenhuis, polikliniek het bestaande zorgaanbod , LE salon zoals dagen materniteit, 16e édition d’EXPO60+ zich voortaan zal ZNA Sint-Erasm de Malines la onder meer ook Pour de nombreux us au Nekkerhal focussen op acute votre agenda. en palliatieve 2011, aura lieu psychiatrie zorg. Op korte rendez-vous dans et une tradition Les 5, 6 et 7 octobre termijn wordt Notez bien ce constitue en eff geïnvesteerd er daarom ook nels des soins. in de noodzake dehors, EXPO60+ souvent, ce sont des profession terrain et en lijke infrastruct gen in ZNA Sint-Erasm et services. Bien l’avenir. présents sur le produits uuraanpassinà nels cacement us. profession tas de nouveaux encore plus effi découvrent des d’une plusnt de travailler annuelle. Ils y soins, il s’agit-là leur permettro le domaine des nouveautés qui ces dans nt nels préciséme profession grandissant de Et avec le manque le. value considérab

soins et d’encodage des d’appel infirmières évolutions nouveau système y a intégré les dernières solution interAxio est le IP. Televic Healthcare soignant une basé sur la technologie disposition du personnel l’utilisateur. Vous afin de mettre à écran tactile assiste technologiques à convivial avec grand liées aux appels, les fonctionnalités unique. Un terminal des doigts toutes contrôlerez du bout des soins et à l’interphonie. et plus d’efficacité. l’enregistrement un meilleur aperçu plus d’interaction, interAxio apporte

NOTRE

6 - uitgaveda

ZNA bundelt aant al zorgactiviteiten in r expertisecentra ez-vous pas rate Pourquoi ne dev 1 ? Eh bien, …

EXPO60+ 201

au L’efficacité gts doi bout des

VISITE Z

CARE

E KRANT VOOR DE PROFESSI

(voir page Tenacs publishing & communication Kortrijksesteenweg 220 9830 Sint-Marte ns-Latem

La Loi sur les icaux Accidents méd

laas L’hôpital AZ Niko n satio vise l’optimali de sa logistique alimentaire

Vos annonces publicitaires dans le secteur des soins

du parteC’est dans le cadre pour Hôpital nariat Hôpital nous nous de Memisa que l’hôpital parrendons à Pay Kongila tenaire de démocrati(République province du que du Congo, Bandundu).

tie bij oudere patiënten is een groot aandachts punt op geriatrische afdelingen in ziekenhuizen.

Om die problematiek aan te pakken, heeft de dienst Geriatrie van het Universita ir Ziekenhuis Gent een aantal initiatieven genomen: de geriatrische patiënten (75+) eten nu elke dag een verrijkte soep en krijgen wekelijks zoete lekkernijen en drankjes van de snackmob iel. Die extra’s moeten ervoor zorgen dat de patiënten hun dagelijkse behoefte aan calorieën via voedsel én drank effectief opnemen. Dat is cruciaal, want voeding vormt een essentieel onderdeel van hun behandeling.

> 11

van de werken

arheid, optimale en luchtig. Andere circulatiestromen belangrijke is voorzien in en duurzaam 2015. De kosten heid. Het einde zijn geraamd op 230 miljoen euro.

Carports

Even groot, maa r een wereld van vers chil

> 11 HYGIENISCH E WASMACHINES

WASMACHINES PRIMUS sprl ,, DRIEMAST DRIEMASTEN TEL.: +32 EN126, 0)56 ( B-8560GULL 43 52 00,FAX: 126,B-8560 GULLEGEM EGEM, BELGIUM , BELGIUM +3 2 (0)56 40 34 63 , E-MAIL: info@pr imuslaund

05_MB.indd

Jaarboek van de ziekenhuizen in België Annuaire des hôpitaux de Belgique

15/06/2011 12:03:28

28/09/11 11:21

acca059_1110

Picknickruimtes

Kan u zich voorstelle n ters zijn? In Burundi, dat er in heel België slechts 250 dokeen land dat grootte gelijkaard qua inwonersa antal en ig is met België, is dit het geval. een verouderd e infrastructuur Armoede, en gebrek aan soneel zorgen medisch perdat het voor de Burundeze moeilijk is om n vaak bijzonder medische hulp te krijgen. In dit u enkele vergelijke nummer vindt nde cijfers.

STRIJKROLLEN

14_F.indd 1

SPECIAL

www. koppen. be

>9

Untitled-2 1

acca058_1109

>4

Rokershuisjes

DROOGKAS

TEN

ry.com

1

Actual Care®

11/10/11 17:07

11

20

Jaarboek van de Ouderenvoorzieningen®

Verschijnt maandelijks behalve in januari, Afgiftekantoor maart, juli en augustus Gent X Erkenningsnum mer P209170

Cardiologie Tijdschrift voor

Vlaanderen & Brussel

Annuaire des Maisons de Repos® Wallonie & Bruxelles

Hospindex®

Jaargang 23, nummer 4, juni 2011

Onafhank elijk wetenscha ppelijk tijdschrift voor op het gebied van hart- en vaatziekte specialiste n n

Redactio neel 187 Gepast (‘appropr iate’) gebruik van interventies: het nieuwe ordewoor cardiale d Christiaan Vrints

pas en janvier, mars, Mensuel. Ne paraît Gand X Bureau de dépot P209170 N° de reconnaissance

aRtikels 191 Ethische aspecten omtrent het uitschake een inwendige cardiale len van Jan De Pooter, Katarina defibrillator Hans Vandekerckhove Van Beeumen, 199 Kort QT-syndr oom Mohamed Bahous

juillet et août.

Cardiologie Journal de

es destiné aux spécialist ue indépend ant Journal scientifiq cardiovas culaires des affections

au traitement de FA résistantenuméro 2, avril 2011 311 Une cause rare Année 23,

55

215 Coronaire chirurgie zienswijze van de op een kloppend hart: anesthesist-intensivi Hamid Madani, Mouhcine Madani, st Mustapha Harandou Anas , Mohamed Khatouf, Slaoui, Nabil Kanjaa

Editorial de la Société présent et l’avenir Réflexions sur le ie Belge de Cardiolog Victor Legrand

casuïstie k 221 Accidentele ruptuur de mitralisklep door van de papillaire spieren van Hassane Abdallah, een gesloten thoraxtrauma Fadi Farhat, Olivier Jegaden

CongrèS ortS dE B S C – r a p p les et hypertension artérielle 59 Maladies congénita pulmonaire r Laurence Dewachte practice: a new therapeutic in clinical 63 Heart rate target or not?

Walter Van Mieghem 2011: Emergencies in BIWAC 69 Symposium Cardiology Antoine de Meester s des statines sur les maladies 73 Les effets pléiotrope cardiovasculaires Jean-Luc Balligand Nerea Hermida-Blanco, personnes âgées cliniques chez les 83 Problèmes Erwin Schröder la session ‘Comment optimiser de endu 87 Compte-r t du patient porteur d’un DCI’ le traitemen Frank Provenier on myocardial guidelines session 91 ESC-BSC revascularization Marc Claeys (2010) de la Société recommandations 93 Nouvelles de Cardiologie au sujet de la prise tions Européenne souffrant de malforma en charge des adultesles (Grown Up Congenital cardiaques congénita Heart Disease - GUCH) Julie De Backer in cardiac imaging 99 Innovations Philippe Unger hiques opathies hypertrop 103 Les cardiomy 9207_TvC_juni2011_cov diabétique er.indd Dirk Kerkhove de la session le1 cœur 113 Compte-rendu Christophe Laruelle Corina Mirica, la ‘Teaching session: de 123 Compte-rendu Heart Failure’ Pierre Troisfontaines les 30 prochaines années ie dans cardiolog La 130 Christiaan Vrints

Jaarboek van de ziekenhuizen in België Annuaire des hôpitaux de Belgique

UROBEL Magazine® Tijdschrift voor Cardiologie® Journal de Cardiologie®

agEnda

dES

Kortrijksesteenweg 220 9830 Sint-Martens-Latem

MULTIDISCIPLINAIRE UITGAVE VOOR HET UROLOGISCHE ZORGGEBIED VERSCHIJNT 4X PER JAAR

jaargang 2011 - nummer 22 MAGAZINE INTERDISCIPLINAIRE DANS LE DOMAINE EDITIE ARTSEN DES SOINS UROLOGIQUESPARAÎT 4X PAR AN

EDITION MEDECINS

228 Internetnieuws

congResa

231 Congresagenda

p. 3

genda

Spé Cia lE

Dr N. Lumen MD Ph D Uro-oncologie / reconstructieve urologie UZ Gent Dr Ben Van Cleynenbreugel Adjunct kliniekhoofd Dienst Urologie UZ Leuven Prof. Oosterlinck UZ Gent Piet Eelen MS-Centrum Melsbroek

11/04/11 10:51

VRIL2011_cover.indd 9205_JDC_A

1

Column Dossier

p. 22

Incontinentie Incontinence

p. 26 - 28

Nieuws & innovaties Nouvelles & innovations

p. 31 - 37

Voor u gelezen Lu pour vous

p. 38 - 41

Nieuws uit de vereniging Les nouvelles de l’association

p. 42 - 45

Faits Divers

p. 46 - 47

‘t Kleinste Kamertje La petite chambre

p. 50

Agenda

Uro-reconstructieve chirurgie Chirurgie urologique reconstructrice Met dank aan iedereen voor hun bijdrage / Merci à tous pour leur aide : Prof. Piet B. Hoebeke Anne-Françoise Meurisse en Urogenitale reconstructie Sylviane Van Der Does, UZ Gent Cliniques Universitaires Saint-Luc Brussel

édi tio n ème30 congrès de la BSC s du avec des rapport

Editoriaal / Editorial

p. 4, 7 p. 8 - 23

DOSSIER

7/06/11 10:03

CongrèS

EDITIE VERPLEEGKUNDIGEN EDITION INFIRMIER(E)S

INHOUD / CONTENU

nieuws

congrès 139 Agenda des

année 2011 - numero 22

M A G A Z I N E

Bijeenko mstveRsl ag 225 Leren leven met een Antoine de Meester implanteerbare defibrillator inteRnet

afgiftekantoor Gent X UROBEL

P508859

207 Geïntegreerd multinive pathogene mechanis au-onderzoek naar nieuwe men, verantwoordelijk het brugadasyndroom. voor Deel 1 Johan Saenen

Jan Hendrickx UZ Leuven

Ronny Pieters UZ Gent Dr. Geert F. Tailly Urologie AZ Klina Brasschaat Cel Vandewinkel Jan Palfijn Merksem Ingrid Van Neyghen Urologie UZA Paul De Beuckeleer redactie

Dr. Lumen (p. 8 - 13) Chirurgische correctie voor de ziekte van Peyronie La correction chirurgicale de la maladie de La Peyronie Piet B. Hoebeke e.a. (p. 14) One-Stage Penectomy and Phalloplasty for Epithelioid Sarcoma of the Penis in an Adolescent Dr. Ben Van Cleynenbreugel (p. 18 - 20) Pyeloplastie : open, laparoscopisch, robot geassisteerd of single port ?

La pyéloplastie : ouverte, laparoscopique, robot-assistée ou single port ?

9275_urobel_mei-juni_2011_verpl.indd 1

20/06/11 15:23

www.tenacs.be Tenacs o.h.p. bvba • Kortrijksesteenweg 220 • 9830 Sint-Martens-Latem Tel.: +32 (0)9 225 82 04 • Fax: +32 (0)9 225 03 76 • info@tenacs.be

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 25 TENACS_zorg11.indd 1

15/12/11 15/12/11 12:00 10:47

Uit de wetenschap

PSA: artsen verdeeld over nieuwe aanbevelingen Artsen zijn verdeeld als het gaat om de nieuwe aanbevelingen voor prostaatkan­ kerscreening, schrijft American Medical News. De nieuwe guidelinesraden een

26

systematische screening via PSA­meting af.

Sommige artsen zijn van mening dat patiën­ ten veel baat hebben bij zo’n screening, en zijn blijkbaar niet bereid om zich te buigen

naar de aanbevelingen van de U.S. Preventive Services Task Force, dat screenings aan de hand van een PSA­meting wil afschaffen.

(M.E.)

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 26

15/12/11 12:00

Voor U gelezen - lU poUr VoUs

Bevalling inleiden gaat even goed met ballonkatheter als met hormoongel LEIDEN 25/10 – Een oude techniek waarbij een ballonkatheter in de baarmoedermond wordt opgeblazen, blijkt even effectief om een bevalling in te leiden als het aanbrengen van een hormoongel. Bovendien zijn er minder bijwerkingen. Dat schrijven onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) vandaag in de Lancet.

Zij vergeleken de twee methodes onder 824 bevallende vrouwen in twaalf Nederlandse ziekenhuizen.

Even effectief De helft van de vrouwen kreeg een bal­ lonkatheter – een slangetje met een klein ballonnetje aan het uiteinde – ingebracht om de bevalling op gang te brengen. Bij de andere helft werd een gel met prostaglan­

dine E2 aangebracht op de baarmoeder­ hals. Prostaglandines zijn hormonen die de weeën op gang brengen. De werking van de ballonkatheter is tweeledig. Ten eerste zorgt de ballon voor het vrijkomen van natuurlijke stoffen (prostaglandines) die de rijping van de baarmoedermond versnellen.

Tegelijkertijd geeft de ballon druk, waar­ door er ontsluiting komt. Uiteindelijk wer­ den in beide groepen evenveel bevallingen zonder keizersnede voltooid. Wel duurde de bevalling bij de ballonkathetergroep iets langer.

Minder bijwerkingen De ballon resulteerde minder vaak in hyper­ stimulatie (te veel weeën) dan de gel.

Daardoor kwam de baby minder vaak in nood en hoefden minder kunstverlossingen

te worden verricht. Bovendien belandden minder kinderen op de Neonatologie­ afdeling. Ook de moeders waren beter af: zij verloren minder bloed na de bevalling.

“De ballonkatheter wordt vaak afgeraden uit angst voor infecties”, aldus gynae­ coloog dr. Kitty Bloemenkamp (LUMC).

Zij leidde de niet­gesubsidieerde studie binnen het Verloskundig Consortium.

“Wij hebben gezien dat daar geen reden toe is: het aantal infecties was in beide groepen gelijk.” Hormoongels werden in de jaren negentig geïntroduceerd, zonder dat goed vergelijkend onderzoek verricht was.

“Nu gebleken is dat de hormoongel meer bijwerkingen geeft, zou de praktijk daarop wellicht moeten worden aangepast”, vindt Bloemenkamp. De ballonkatheter is overigens goedkoper dan hormoongels. 

Biofeedback kan kinderen met urinaire problemen helpen NEW YORK 07/11 – Leren hoe je de spieren in het bekken moet ontspannen door biofeedback, kan nuttig zijn voor kinderen die last hebben van bedplassen, frequente urineweginfecties of constipatie, volgens nieuw onderzoek.

Deze symptomen treden op bij tot 1 op 10 kinderen, en kunnen beïnvloed zijn door de voeding en kinderen die zich proberen “op te houden”. Voor de techniek die in de nieuwe studie werd gebruikt, biofeedback genoemd, speelden de kinderen compu­ terspelletjes waarbij ze hun bekkenspieren moesten opspannen en ontspannen vol­ gens animaties van dolfijnen en apen die ze zagen op het scherm.

Zo leren ze hoe ze hun blaas moeten con­ troleren als ze buiten het kabinet van de arts zijn, aldus de onderzoekers.

“Als je gaat plassen, moet je je spieren ontspannen en dan kan je plassen. Deze kinderen spannen eigenlijk hun spieren op als ze moeten plassen,” verklaarde Dr. Steve Hodges, kinderuroloog van het Wake Forest Baptist Medical Center in Winston­Salem, North Carolina.

“Je kan een kind zomaar niet zeggen: ontspan je bekkenbodem,” verklaarde hij, waarbij hij verwees naar de spieren die de urineflow beïnvloeden.

Biofeedback is een optie, samen met me­

dicatie, bij kinderen die geen verbetering ondervinden met veranderingen in de voe­ ding of een specifiek schema dat hen leert wanneer ze naar het toilet moeten gaan, noteerde Dr. Hodges, die niet betrokken was bij het nieuw onderzoek.

De 80 kinderen in de studie waren ge­ middeld 8 of 9 jaar oud en meer dan drie kwart waren meisjes. Dr. Abdol­Mohammad Kajbafzadeh van Tehran University of Medical Sciences in Iran en zijn team ran­ domiseerden ze in twee groepen; de ene groep die 6 tot 12 sessies van geanimeerde

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 27

27 15/12/11 12:00

Voor U gelezen - lU poUr VoUs

biofeedback kreeg en de andere groep die alleen instructies kreeg over voedings­ en gedragsveranderingen die hun symptomen zouden kunnen verbeteren.

De symptomen verbeterden over het alge­ meen in beide groepen, maar het effect neigde sterker te zijn bij de kinderen die ge­ animeerde biofeedback kregen, rapporteer­ den de onderzoekers online op 22 oktober in de Journal of Urology.

Zes maanden na de behandeling was het percentage kinderen die last hadden van bedplassen, gedaald van 28 % tot 8 % in de biofeedback groep, en van 23 % tot 13 % bij de controles.

De constipatie daalde van 63 % tot 20 % bij de deelnemers aan biofeedback en van 50 % tot 30 % in groep die alleen opleiding kreeg.

De activiteit van de bekkenspieren was ook in grotere mate verbeterd bij de kinderen die biofeedback kregen.

Alfablokkers kunnen de bekkenspieren ook helpen ontspannen maar “ze zijn niet perfect,” verklaarde Dr. Hodges.

Dr. William Whitehead, die biofeedback (zonder animaties) gebruikte bij volwasse­ nen aan de University of North Carolina te Chapel Hill, verklaarde dat de geanimeerde types biofeedback “zeer nuttig zijn bij kinderen en adolescenten.”

In deze nieuwe studie, verklaarde hij aan Reuters Health, “hebben de onderzoekers echt zeer duidelijk aangetoond dat deze geanimeerde biofeedback kinderen kan

helpen om deze respons aan te leren. Hun concentratievermogen is beperkter en hun motivatie is slechter (dan bij volwassenen).

Ik denk dat geanimeerde biofeedback deze kloof kan helpen overbruggen.”

Maar Dr. Whitehead noteerde dat, in de VS, een belangrijk probleem de toegankelijk­ heid is – de ziekenhuizen die biofeedback doen zijn sporadisch, verklaarde hij. De prijs van één enkele geanimeerde biofeedback sessie bedraagt minimum ongeveer 100 $ en de behandeling wordt gedekt door bepaalde verzekeringen. 

Reuters Health Copyright © 2011 Mediquality & Copyright © 2011 Reuters Limited.Reuters geeft aan MediQuality expliciet de toelating om het professionele nieuws te vertalen, rekening houdende met een zo getrouw mogelijke weergave van de oorspronkelijke tekst. Reuters deelt met MediQuality de copyrights van de vertaalde versie, zonder hierbij verantwoordelijk te dragen voor de kwaliteit van de vertaling.

By Genevra Pittman Bron: J Urol 2011.

HOSPITHERA, YOUR PARTNER IN

VITALCARE

Tel: 02/535 03 80 l info.interventionalcare@hospithera.com l WWW.HOSPITHERA.COM Urobel_VitalCare.indd 1

28

02/11/2011 14:53:52

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 28

15/12/11 12:00

Voor U gelezen - lU poUr VoUs

Eén op 10 lagere urinewegsymptomen te wijten aan geneesmiddelen NEW YORK 19/10 – Courante geneesmiddelen zouden verantwoordelijk zijn voor 10 % van alle lagere urinewegsymptomen (LUTS) bij mannen, concluderen de auteurs van een nieuwe transversale studie.

Medical Care Program, behalve deze die prostaatchirurgie hadden ondergaan, alsook deze met musculoskeletale proble­ men, neurologische stoornissen, blaaskan­ ker, colonkanker en andere kankers.

Het is bekend dat verschillende klassen van geneesmiddelen op voorschrift bijdragen tot LUTS, maar artsen kunnen er niet aan denken om rekening te houden met de effecten van deze geneesmiddelen, ver­ klaarde de hoofdonderzoeker Dr. Steven J. Jacobsen van Kaiser Permanente Southern California in Pasadena aan Reuters Health.

Tien percent van de overige 63.579 deelne­ mers rapporteerde ernstige LUTS, volgens het onderzoeksrapport van de auteurs dat op 10 oktober in de Archives of Internal Medicine werd gepubliceerd.

Een studie die onlangs werd gepubliceerd in BJU International en die vandaag elders werd gerapporteerd door Reuters Health toonde aan dat mannen die thiazide diuretica innamen, een hoger risico hadden op mictiesymptomen, en dat mannen die lisdiuretica innamen met of zonder antihy­ pertensiva een hoger percentage nycturie hadden.

In de huidige studie bestudeerden Dr. Jacobsen en zijn team in de Urologic Diseases in America Project het verband tussen zes klassen geneesmiddelen en LUTS bij mannen met en zonder benigne prostaathyperplasie (BPH).

Ze rekruteerden mannen van 45 tot 69 jaar van het Kaiser Permanente California

Antihistaminica, bronchodilatatoren, sym­ pathomimetica, anticholinergica, diuretica, en antidepressiva waren allemaal geassoci­ eerd met LUTS in niet­aangepaste analyses.

Na aanpassing voor regio, leeftijd, en ras/ etniciteit, werden de sterkste associaties waargenomen voor bronchodilatatoren (odds ratio 1,22) en antidepressiva (OR 1,39).

Globaal hadden mannen die één van de geneesmiddelen (versus geen) innamen, 29 % meer risico om LUTS te hebben. Het risico was met 28 % verhoogd na aanpas­ sing voor BPH. De gestratifieerde analyse toonde aan dat mannen zonder BPH een 31 % hoger risico op LUTS hadden als ze geneesmiddelen uit één van de zes bestu­ deerde klassen innamen, in vergelijking met 16 % voor mannen met BPH.

diuretica waren verantwoordelijk voor 3 %; bronchodilatatoren voor 2 %; en antihista­ minica voor 1 %.

“Het gebruik van één van deze geneesmiddelen zou verantwoordelijk zijn voor 10 % van LUTS, in vergelijking met 29 % van de symptomen geassocieerd met BPH,” noteren ze.

“Tien percent lijkt niet zoveel totdat je het vergelijkt met de 30 % voor BPH,” verklaarde Dr. Jacobsen in een interview. “Het is een belangrijk effect.”

Hij adviseert: “Als een man komt klagen met lagere urinewegsymptomen, of een vrouw daarover klaagt… moeten artsen onder andere denken aan de geneesmiddelen die deze symptomen kunnen veroorzaken, en nagaan hoe ze deze kunnen aanpassen voordat ze nieuwe geneesmiddelen starten om deze symptomen te behandelen.”

Voor de meeste van deze geneesmiddelen bestaan alternatieven die LUTS niet bevor­ deren, noteerde hij.  Reuters Health Copyright© 2011 Mediquality & Copyright© 2011 Reuters Limited.

Op basis van de analyse verklaren Dr. Jacobsen en zijn team dat antidepressiva verantwoordelijk waren voor 4 % van LUTS;

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 29

29 15/12/11 12:00

Calcivit DK2

Publieksprijs 30,95 â&#x201A;Ź

Vitamine K2 : de ontbrekende schakel voor het behoud van sterke botten

*

Vit. K2 stimuleert opname van calcium in het bot** 180 praktische kauwtabletten met een frisse citroensmaak

-6

m

aa

nde

n b e h a n d eli n g

in

Per kauwtablet

1d

oo s

3

Een unieke triple alliantie aan de laagste prijs

500 mg Calcium + 300 IE Vit.D3 + a

ta

ift

22.5 Âľg Vit. K2

hr

1k

uw

bl e

t pe

r d a g o f v ol g e n s

o vo

rs

c

NUT1050/4 CNK 2845-204 * Iwamoto et al, J Orthoped Sci 2004 ;5(6) :546-51 |** Vit K : Knapen et al ; Osteop Int 2007 ;18 :963-72 Calcivit DK2_pub A4_NL_FR_def_HR.indd 9471_urobel_2011_024_verpl.indd 30 1

1-9-2011 13:41:53 15/12/11 12:00

5€

hr

ift

ak

Voor U gelezen - lU poUr VoUs

Gezond eten vermindert risico op prostaatkanker Er zitten verschillende natuurlijke stoffen in gezonde voedingsproducten die prostaatkanker kunnen helpen afremmen en zelfs voorkomen. Toch moeten mannen goed uitkijken dat ze de juiste hoeveelheden van deze stoffen opnemen om een kankerwerend effect te krijgen.

Gezonde voeding kan een effectief hulp­ middel zijn voor mannen die lijden aan prostaatkanker, zolang ze de juiste hoe­ veelheden van deze gunstige voedings­ stoffen opnemen en verschillende kanker­ remmende producten combineren. Elke dag 1 groentesoort eten is niet genoeg om de kankercellen te doen afzwakken of te voorkomen.

Ruim 670.000 mannen lijden aan prostaat­ kanker, het is dé meest voorkomende ziekte na longkanker. Toch is het opvallend dat in Aziatische landen veel minder gevallen van deze levensbedreigende aandoening voor­ komen dan in Westerse landen.

De Aziatische bevolking eet over het alge­ meen meer groenten, vezels en vis terwijl mensen uit het Westen verzadigd vet en vlees verkiezen. Onderzoekers legden daar­ door een link tussen slechte eetgewoonten en prostaatkanker.

Zwavelhoudende stoffen Groenten zijn voor iedereen gezond, maar bepaalde zwavelhoudende stoffen in ver­ schillende groentesoorten kunnen de vor­ ming van prostaatkanker afremmen en voorkomen. Bij kruisvormige soorten zoals bloemkool en broccoli worden deze organi­ sche zwavelverbindingen gevormd door de groenten te snijden of te kneuzen.

Deze stoffen vind je ook in bolgewassen, alleen moeten mannen 10 minuten wach­ ten om de gesneden ajuin en knoflook te verhitten zodat deze groenten hun helende werking niet verliezen.

50/4 -204

In een onderzoek bij ruim 48.000 Amerikanen was er een afname van de kans op prostaatkanker bij mannen die veel lyco­ peen aten, een stof die in het lichaam wordt omgezet in vitamine A en antioxidanten.

Het eten van een grote hoeveelheid to­ maten bleek effectief tegen de groei van kankercellen, deze groenten bevatten een grote hoeveelheid lycopeen.

Kleine hoeveelheden Door de polyfenolen in het sap, de schil en de olie van een granaatappel kan kan­ ker zich moeilijker ontwikkelen. Deze stof zit ook in groene thee waarvan onderzoek bewees dat het de kans op prostaatkanker met 72 procent vermindert.

De schil van de paranoten bevat seleen­ eiwitten die meehelpen om de kankercellen af te breken. Toch eet je best niet te veel van deze notensoort, want er kunnen scha­ delijke hoeveelheden seleen inzitten. Goede alternatieven zijn vis en zeevruchten.

Hoe vetter de vis, hoe beter. Deze dieren be­ vatten ook omega­3­vetzuren en vitamine D die samen met seleen de kankercellen ver­ minderen en uitzaaiing voorkomen. Je moet wel uitkijken met roofvissen zoals haai en zwaardvis, hun vet bevat vaak gifstoffen.

Oestrogeen en testosteron De eiwitten en vezels in peulvruchten zijn goed tegen kanker, sojabonen bevatten

zelfs de plantenstoffen fyto­oestrogenen die volgens onderzoekers een effectief kankerbestrijdend middel zijn. Die link maakten ze omdat sojabonen veel worden geconsumeerd in Azië.

Vitamine E is een antioxidant die het testos­ terongehalte vermindert, wat noodzakelijk is omdat kankercellen het mannelijke hor­ moon nodig hebben om te groeien. Onder andere advocaat, peulvruchten en olijven bevatten een grote hoeveelheid van deze vitaminesoort.

Toch heeft vitamine D meer impact, het doodt de kankercellen en beheerst het proces waarbij de aangetaste cellen het omliggende weefsel aantasten.

Hoger risico Onderzoek wees uit dat mannen die meer­ dere glazen sojamelk per dag drinken 70 procent minder kans hebben op de aan­ doening. Dat is door de helende werking van de sojabonen, maar de heren moeten oppassen met calciumrijke dranken. Die stimuleren de groei van kankercellen.

Rode en bewerkte vleessoorten vermijden mannen best, ze bevatten veel vet en gaan vaak gepaard met de lage consumptie van groenten en fruit waarin kankerwerende stoffen zitten. Bovendien is het voor heren met prostaatkanker beter om hun vlees in saus te laten garen, aangebakken vlees stimuleert de groei van deze aandoening. 

Foto: Photonews Bron: she.be

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

63-72

13:41:53

Tomaten

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 31

31 15/12/11 12:00

Voor U gelezen - lU poUr VoUs

Kijkoperatie verbetert seksleven UTRECHT 24/10 – Verbeter je seksleven, onderga een kijkoperatie. Een groot deel (80 procent) van de mannen met een lies­ breuk die pijn ervaart tijdens seks, is van de pijn af na een kijkoperatie. Dat blijkt uit

onderzoek van arts­onderzoeker Nelleke Schouten en chirurg Ine Burgmans van het Liesbreukcentrum Nederland van het Diakonessenhuis in Utrecht.

Voor het onderzoek werden 500 mannen

boven de 18 jaar gevraagd naar hun pijn­ klachten tijdens seksuele activiteiten. Een derde van hen gaf aan last te hebben van de lies of het scrotum (balzak) tijdens seks.

Bij ongeveer de helft van de ondervraag­ den was de pijn zo erg dat het een negatief effect had op het seksleven.

Een liesbreuk gaat vaak samen met pijn in de lies of het scrotum.

Naar het effect op het seksleven van de liesbreuk is volgens Burgmans nog nauwe­ lijks onderzoek gedaan. “Daar heerst toch nog steeds een taboe op. Mannen gaan wel naar de dokter omdat ze pijn hebben, maar durven dan niet te zeggen dat hun seksleven negatief beïnvloed wordt.”

Bron: Belga/ANP

Alles voor het urodynamisch onderzoek • diverse apparatuur, tevens bluetooth • van eenvoudige metingen tot uitgebreid onderzoek • modulaire software opbouw • alles volgens ICS standaard • werkt met microtip, waterdruk en luchtdruk • groot assortiment catheters en disposables • inbouw in urologische onderzoekstoel mogelijk Wij geven advies op maat, vraag vrijblijvend informatie aan

NL T: +31 (0)317 61 38 42 BE T: +32 (0)32 18 22 92 E: info@urotex.nl I: www.urotex.nl

32

Specialist in urodynamica, flowmetrie en blaasscanners

uro1-2.indd 1

4/11/11 09:03

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 32

15/12/11 12:00

ZAM-M

Monuril® 3g x 1 sachet : 7,43 € (1,86 €/1,11 €)

® MONURIL 3 jours de traitement en 1 seule prise (1)

081001FOS

Un premier choix dans le traitement des infections urinaires non compliquées (2)

(1) Gelfand et al, Advance in Therapy Vol 14 n°2:49-63 (2) Bonfiglio G et al, Chemotherapy 2005;51:162-166

DENOMINATION MONURIL® (FOSFOMYCINUM TROMETAMOL) : MONURIL 3 g. Granulés pour solution buvable. COMPOSITION QUALITATIVE ET QUANTITAVIE : Le Monuril contient 5,631 g de fosfomycine trométamol, équivalant à 3 g de fosfomycine. FORME PHARMACEUTIQUE : Granulés pour solution buvable. INDICATION THERAPEUTIQUES : Le MONURIL (fosfomycine trométamol) est indiqué en cas d’infections bactériennes des voies urinaires basses (cystite), aiguës, non compliquées, chez les adultes, provoquées par des germes sensibles à la fosfomycine. POSOLOGIE ET MODE D’ADMINISTRATION : Posologie Pour les infections aiguës, non compliquées des voies urinaires, causées par un germe sensible au MONURIL ; 1 sachet de 3 g de fosfomycine en une prise unique. Pour les infections aiguës des voies urinaires basses (cystites, urétrites non gonococciques) causées par des germes sensibles au MONURIL, une prise unique du médicament (1 sachet de 3 g) suffit pour obtenir une guérison. En cas d’infections persistantes ou récurrentes, un examen plus approfondi s’impose, étant donné que dans ces cas il s’agit souvent d’affections urinaires compliquées. Mode d’administration : MONURIL doit être dissous dans un demi verre d’eau et doit être pris de préférence le matin à jeun, le soir avant le coucher ou 2 à 3 heures avant le repas, toujours après miction. CONTRE-INDICATIONS : - hypersensibilité connue à la fosfomycine ou à l’un des excipients du produit insuffisance rénale sévère (la clairance de la créatinine < 10 ml/min.) - ne pas administrer aux enfants en-dessous de 5 ans. -Patients sous hémodialyse. EFFETS INDESIRABLES : Sur base d’études clinique et de l’expérience de marché sur plusieurs années avec le MONURIL (environ 5 millions de doses par an) dans différents pays, l’incidence d’éventuels effets indésirables semble rester faible. Les effets indésirables suivants ont été décrits (incidence > 1%). Système gastro-intestinal : diarrhée, nausées, lourdeur d’estomac Peau: rash, prurit.

Système nerveux central : céphalée, asthénie, vertiges. Système uro-génital : vaginite. Tous ces effets indésirables disparaissent cependant spontanément sans traitement spécifique. Des réactions d’hypersensibilité, y compris un choc anaphylactiques ont été rarement constatées. TITULAIRE DE L’AUTORISATION DE MISE SUR LE MARCHE : ZAMBON NV/SA- Av E. Demunter 1 - 1090 BRUXELLES NUMERO DE L’AUTORISATION DE MISE SUR LE MARCHE : 135BR6F0 STATUT LEGAL DE DELIVRANCE : Sur prescription médicale. DATE DE DERNIERE MISE A JOUR DU RCP : Février 2005

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 33 ZAM-Monuril Presse 10-2008.indd 1

15/12/11 12:00 14/01/09 13:06:45

DiSCREET BEVONDEN DOOR

96%

“Mannen hebben het lang genoeg moeilijk gehad met standaard katheters” Jane, verpleegkundige, gespecialiseerd in de urologie - Engeland Een handige en compacte katheter voor mannen, altijd en overal Omdat hij kleiner is dan de standaard katheters, bevond 96 % van de gebruikers die deelnamen aan een uitgebreide studie hem discreet.

Gebruikers waren daarenboven aangenaam verrast door zijn eenvoudig gebruik – 85 % bevond de katheter “gemakkelijk in gebruik”. Het knappe ontwerp van SpeediCath Compact voor mannen heeft niets gekost aan zijn veiligheid, hygiëne en gebruiksvriendelijkheid.

• • • •

Discreet ontwerp Compact en handig, zowel thuis als elders Meer controle bij het inbrengen PVC- en ftalaatvrij

Meer informatie of gratis staaltjes? www.nl.speedicathcompactmale.coloplast.be

Coloplast ontwikkelt producten en diensten die het leven vergemakkelijken van mensen met zeer persoonlijke medische aandoeningen. Door nauw samen te werken met de mensen die onze producten gebruiken, ontwikkelen wij oplossingen die op hun bijzondere behoeften zijn afgestemd. Dit noemen we “intieme gezondheidszorg”. Onze activiteiten spitsen zich toe op stomazorg, urologie en continentiezorg, en wondzorg. We zijn wereldwijd actief en stellen meer dan 7,000 mensen tewerk.

Het Coloplast logo is een geregistreerd handelsmerk van Coloplast A/S. © 2011-08. Alle rechten voorbehouden.

V.U.: Gitte M. Hesselholt - Coloplast Belgium NV/SA, Humaniteitslaan 65, B-1601 Ruisbroek.

CPUCC_SpeediCath_Compact_Male_Postlaunch_HCP_Ad03_A4_NL.indd 1 coloplast_speedicath_urobel_2011-24.indd 1 9471_urobel_2011_024_verpl.indd 34

Coloplast Belgium NV/SA Humaniteitslaan 65 1601 Ruisbroek Tel: +32 2 334 35 35

www.coloplast.be

22/08/2011 14:47:17 8/11/11 14:01 15/12/11 12:01

ET DEN R

nieUws & innoVaties - noUVelles & innoVations

%

14:47:17 11 14:01

Terugbetaling beenzakjes voor urostomiepatiënten Vanaf 1 juli 2011 hebben urostomiepatiënten ook recht op een terugbetaling van 20 beenzakjes/3 maanden.

Dit betekent dat ze gebruik kunnen maken van kleine (mini)stomazakjes die ze doorschakelen naar de beenzak.

In een aantal situaties is dit een handige oplossing. Patiënten die rolstoel­ of zetelgebonden zijn, verkiezen vaak deze manier van werken. Een minizakje is comfortabeler om te dragen in zittende houding. Tevens is het ledigen van een beenzakje voor rolstoelgebruikers makkelijker dan het ledigen van een stomazakje.

Een urostomiepatiënt heeft dus recht op: • stomaplaten 45 stuks/3 maanden (igv 2­delig systeem) • Urostomiezakje 60 stuks/3 maanden (igv 1­ of 2­delig systeem) • Nachtzakken (min 1500 cc) 20 stuks/3 maanden OF nachtcontainer • Dagzakken 20 stuks/3 maanden Patiënten die dagzakken willen bestellen, nemen best contact met hun bandagist.

LaRgeR IOn ReSeCT e a F SuR C n Instant

IgnItIo

TUR IS 2.0 Making bipolar resection a new golden standard.

Reduced OR times with bipolar safety The next generation HF with the ESG-400 further improved the ignition performance of the large resection loop.

Continuous plasma activation The new HF generation allows for lengthened application laser style for easy operating, while obtaining smooth post-operative tissue results, virtually no bloodloss and potentially shortened catheterisation and hospital stays.

Improved ignition for all bipolar electrodes A priority topic in designing this new generator was to extend large and band loop ignition and make continuous plasma vaporisation available.

ESG-400

Smoother pathology Smoother and more precise cutting effects allow for ideal pathology samples with minimal thermal spread with bipolar resection.

The most versatile, advanced HF generator The ESG-400 combines forms of energy for open and laparoscopic surgery including vessel sealing and cutting systems for vessels up to and including 7 mm in diameter.

olympus_urobel2011-024.indd 1

23/11/11 09:05

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 35

35 15/12/11 12:01

nieUws Uit de Vereniging

Protocol intravesicale instillatie Een franstalige werkgroep, samen met een kleine vlaamse groep, werkt momenteel aan een Belgisch protocol voor intravesicale instillaties naar aanleiding van de verscheidenheid in protocol­ len naar aanleiding van het congres in 2010. Tijdens de laatste vergadering is er een goede uitleg gegeven door een medische vertegenwoordiger van een instillatieproduct. Dan zijn de taken verdeeld over het uitwerken van aparte hoofdstukken. We hopen eind volgend jaar klaar te zijn om dit protocol tijdens een congres in franstalig België te kunnen voorstellen. Mogelijk wordt dit ook in Vlaanderen tijdens het congres of avondcolloquia voorgesteld.

In oktober zijn enkele leden van Urobel naar een “Masterclass” geweest in Londen. Doel van de masterclass is verpleegkundigen, die gespecialiseerd zijn in urologie of incontinentie, een hoog­ waardige bijscholing te laten volgen. De bijscholing had enkele thema’s die de “masterclass’­term rechtvaardigden, maar anderen waren vrij oppervlakkig. Maar de goede presentaties waren zeker de moeite waard.

gaan trachten een mooi verpleegkundig programma op te stellen. Het medisch congres gaat door van 28 tot en met 30 juni. De juiste datum voor verpleegkundigen moet nog verder afgesproken worden.

Werkgroep verpleegkundig voorschrift-consult In december is er een presentatie hierover geweest op het jaarlijks congres van de Vlaamse Verpleegunie. Ondertussen is er een wettelijk besluit dat verpleegkundigen met een erkende beroepstitel bepaald materiaal en soms zelfs bepaalde medicatie mogen voorschrijven.

Lidmaadschap 2012 is weer een nieuw werkjaar. Een vereniging is sterk en telt mee door goede leden. Dit is zeker bij Urobel zo. Daarom vragen we u van terug uw lidgeld te storten voor het jaar 2012. Zij die na juni 2011 hun lidgeld hebben betaald blijven verder ook lid in 2012. Vanaf januari 2012 vervalt het lidmaadschap terug op het einde van volgend jaar, dus eind 2012. 

Terugkomdag incontinentie Wegens te weinig inschrijvingen is de terugkomdag voor inconti­ nentie uitgesteld. Mogelijk is de late uitnodiging door Urobel de reden hiervan. We gaan zeker die dag volgend jaar plannen en de uitnodiging deze keer tijdig doorsturen.

In juni 2012 wordt in Aalst het “Global Congress on Prostate Cancer” georganiseerd. Urobel is gevraagd om een verpleegkundig luik te verzorgen. Deze uitdaging nemen we graag aan en we

Uw lidmaatschap geeft u recht op: • ledenprijs bij congres en colloquia georganiseerd door Urobel; • ontvangst van het Urobel Magazine (4 x / jaar); • verminderde prijs bij sommige andere organisaties (nationaal of internationaal) (in samenspraak met de inrichters); • samenwerking bij de organisatie van een bijscholing of congres in uw ziekenhuis, voor uw afdeling, onder de vleugels van Urobel; • toegang tot het “enkel leden”-deel van de website.

U kan uw lidgeld betalen op rekeningnr: 001­3024515­34 van VZW Urobel.

Wie nog geen lid is van urobel kan zich inschrijven of registreren als lid via de website van Urobel www.urobel.be

36

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 36

15/12/11 12:01

les noUVelles de l’association

Protocole d’instillation vésicale Un groupe de travail francophone, associé à un petit groupe flamand, se penche actuellement sur l’élaboration d’un proto­ cole belge pour les instillations vésicales suite à l’évocation dans le cadre du congrès de 2010 de la diversité des protocoles. Lors de la dernière réunion, un délégué médical a donné une explica­ tion claire sur un produit d’instillation. Les tâches ont ensuite été réparties afin de procéder à l’élaboration de chapitres distincts.

Nous espérons avoir terminé d’ici la fin de l’année prochaine de façon à pouvoir présenter ce protocole à l’occasion d’un congrès en Belgique francophone. Le protocole sera sans doute présenté également en Flandre lors du congrès ou de colloques en soirée.

En octobre, plusieurs membres d’Urobel ont assisté à une “Masterclass” à Londres. Le but de cette masterclass était de permettre à du personnel infirmier spécialisé en urologie ou en incontinence de suivre une formation continue de qualité. La formation comportait quelques thèmes qui justifiaient le terme “masterclass”, mais d’autres aspects abordés étaient plutôt super­ fi ciels. Quoi qu’il en soit, les présentations étaient de qualité et méritaient certainement d’être suivies.

Journée de bilan sur l’incontinence En raison du nombre trop limité d’inscriptions, la journée de bilan consacrée à l’incontinence a été reportée. La faible affluence s’explique peut­être par l’envoi tardif de l’invitation par Urobel.

L’année prochaine, nous ne manquerons pas de planifier cette journée et d’envoyer l’invitation bien à temps.

Le “Global Congress on Prostate Cancer” se tient en juin 2012 à Alost. Urobel a été invité à assurer le volet infirmier. Nous rele­ vons ce défi avec plaisir et tenterons de proposer un programme infirmier approprié. Le congrès médical se déroule du 28 au 30 juin. La date exacte pour le personnel infirmier doit encore être définie.

Groupe de travail prescription-consultation infirmière Une présentation a été donnée sur le sujet en décembre, lors du congrès annuel de la Vlaamse Verpleegunie. Entre­temps, il existe un arrêté de loi stipulant que le personnel infirmier en possession d’un titre professionnel reconnu peut prescrire certains matériels et même parfois certains médicaments.

Affiliation Nous serons bientôt en 2012, et donc à l’aube d’une nouvelle année de travail. Une association doit sa force aux membres qui la composent. C’est certainement le cas chez Urobel. C’est pour­ quoi nous vous invitons à verser votre cotisation pour l’année 2012. Les personnes qui ont payé leur cotisation après juin 2011 restent membres en 2012. À partir de janvier 2012, l’affiliation arrive à nouveau à échéance à la fin de l’année, soit fin 2012. 

Votre affiliation vous donne droit à: • réduction de membre lors du congrès et des colloques organisés par Urobel; • réception d’Urobel Magazine (4 x / an); • réduction de prix dans certaines autres organisations (au niveau national ou international) (en accord avec les fondateurs); • collaboration à l’organisation d’une formation ou d’un congrès dans votre hôpital, pour votre département, sous la supervision d’Urobel; • accès à la partie “réservée aux membres” du site Internet.

Vous pouvez payer votre cotisation sur le numéro de compte: 001­3024515­34 de l’ASBL Urobel.

Les personnes qui ne sont pas encore membres d’Urobel peuvent s’inscrire via le site Internet d’Urobel, www.urobel.be

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 37

37 15/12/11 12:01

Faits diVers

Na baard voor een regering, de snor tegen prostaatkanker De internationale campagne Movember, een samentrekking van ‘moustache’ en november’, wil met snorren sensibiliseren en fondsen werven tegen prostaatkanker.

Hulk Hogan roept op een ‘kampioen’ te zijn en je snor te laten groeien. © Reuters De geëngageerde snorren van Movember sierden voor het eerst Australische boven­ lippen. In 2003 haalde mannelijk Australië 120 miljoen dollar op, door een snor te laten groeien en zich daarvoor te laten sponsoren. Dat geld wordt gebruikt in de strijd tegen prostaatkanker.

België krijgt nu voor het eerst ook een door Movember uitgeroepen ‘snorrenseizoen’.

De actievoerders, de zogenaamde Mo Brothers, (er zijn ook Mo Sistas, die dan vooral als geldschieters en mede­ bedenksters van campagnes opdraven) van Movember Belgium schrijven op hun website dat de gezondheid van man­ nen vaak genegeerd wordt, en dat zij daar iets willen aan doen. Movember is ook te vinden op Facebook en YouTube, waar onder andere Hulk Hogan de mannen oproept “een kampioen” te zijn, “niet op te geven” en een snor te laten groeien.  (SD) Bron: Belga

Egyptische mummie met prostaatkanker “Het is het oudste geval van prostaatkanker dat ooit werd ontdekt. De mummie uit het oude Egypte in de tijd van de Ptolemaeën (van 285 tot 30 vóór Christus) vertoont botbeschadiging waarvoor de meest plausibele verklaring metastatische prostaatkanker is. Het onderzoek werd uitgevoerd door een team Portugese radiologen in een privépraktijk voor medische beeldvorming (Imagens Medicas Integradas, IMI) in Lissabon”, schrijft Mediapart. 

 01

M.E.

38

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 38

15/12/11 12:01

holliste InView Pd

InView Opnieuw zelfstandig dankzij een compleet gamma.

Une gamme complète pour une autonomie retrouvée.

Met onze producten en diensten stellen wij alles in het werk om de levenskwaliteit van elk individu te behouden.

De InView condoomcatheter: vervaardigd uit zuivere* silicone , is zelfklevend, uiterst dun, gemakkelijk aan te brengen, comfortabel, en veilig.

Nous sommes attentifs aux moindres détails qui peuvent faire la différence dans la qualité de vie des personnes qui ont besoin de nos produits.

L’étui pénien Inview: en silicone pur*, auto-adhésif, ultra fin est facile à poser, confortable, sûr. * geschikt voor mensen met een latexallergie convient aux personnes allergiques au latex

Wij zijn er voor u Nous sommes à votre écoute Hollister Belgium - Chaussée des Collines 52 - 1300 Wavre  010 23 04 77- hollistercontact@hollister.com - www.hollister.be

hollister_urobel2011-024.indd 1 InView PdJ-PdN août 2011.indd 1 9471_urobel_2011_024_verpl.indd 39

1/12/11 13:43 5/09/2011 14:17:44 15/12/11 12:01

Ethicon Endo-Surgery ENSEAL速 G2 Super Jaw Tissue Sealer Seal consistency through uniform compression

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 40

15/12/11 12:01

Faits diVers

Eigen kapotjes eerst!

Zuid-Afrikanen staan voor lul met Chinese condooms JOHANNESBURG 16/09 – Een Zuid-Afrikaanse rechtbank heeft de regering verboden elf miljoen Chinese condooms aan te kopen. De rechter acht de rubbertjes uit het Middenrijk te klein voor de Zuid-Afrikaanse man.

Het blad Beeld meldde vrijdag dat het ministerie van Financiën een contract had toegekend aan het Zuid­Afrikaanse bedrijf Siqamba Medical voor het importeren van miljoenen preserva­ tiefjes uit China. Een concurrerend bedrijf, Sekunjalo Investments Corporation, stapte daarop naar de rechter met het bezwaar dat de Made in China­condooms zowat 20 procent korter zijn dan de eigen kapotjes.

Behalve te klein zijn de preservatieven volgens rechter Sulet Potterill ook van slechte kwaliteit en niet conform de voorschriften van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO. Condooms zijn in Zuid­Afrika letterlijk van levensbelang: met 5,38 miljoen seropositieven op een bevolking van 50 miljoen heeft het land het hoogste percentage HIV­geïnfecteerden ter wereld.  vvvv

Leuvense professor wint “Nobelprijs” voor absurd onderzoek LEUVEN 29/09 – Een onderzoek naar de invloed van hoognodig moeten plassen op het beslissingsvermogen, waaraan de Leuvense professor Luk Warlop deelnam, heeft donderdag de “Ig Nobel”-prijs gewonnen voor geneeskunde. De Ig Nobels worden elk jaar uitgereikt enkele weken voor de echte Nobelprijzen. Ze bekronen absurd onderzoek. De winnaars staan op de website van de Britse krant The Guardian.

Warlop voerde zijn onderzoek samen met twee Nederlandse onderzoeksters. Uit de studie moet blijken dat druk op de blaas in sommige gevallen wel degelijk invloed kan hebben op het beslissingsvermogen. De Ig Nobels werden donder­ dag voor de 21ste keer uitgereikt in een tiental domeinen. Ze werden aan de universiteit van Harvard uitgereikt door echte Nobelprijswinnaars. In de categorie biologie werd een studie naar de pogingen van bepaalde kevers om met bepaalde blikjes bier te paren, bekroond. In de categorie psychologie won een wetenschapper die onderzocht waarom mensen zuchten. En de Ig Nobel voor fysica ging naar een onderzoek dat probeerde uit te vissen waarom discuswerpers duizelig worden en hamerslingeraars niet.  Bron: Belga

Cranaxil

NUT/pl 1149/2

Concentraat van de hele cranberry voor verzorging van de urinewegen Le concentré de canneberges entières pour le soin des voies urinaires Hele cranberry en hoge concentratie

Canneberge entière et concentration élevée

Springfield cranberry’s zijn afkomstig van het gehele complex van stoffen uit de cranberry - vruchtvlees, schil, zaad en sap - waardoor synergie ontstaat. Door een speciale verwerking wordt een hoge concentratie bereikt. Voor één capsule met 500 mg Cranaxil worden alle bestanddelen van zeventien gram verse cranberry’s gebruikt.

Les canneberges de Springfield proviennent de l’ensemble des substances de la canneberge - la chair, la peau, les graines et le jus - grâce auxquelles la synergie surgit. Un traitement spécifique permet d’atteindre une concentration élevée. Pour une capsule de 500 mg Cranaxil, toutes les composantes de dix-sept grammes de canneberges fraiches sont utilisées.

Natuurlijk afgifte systeem

Systeme d’apport naturelle

Tevens heeft Cranaxil een bijzonder, natuurlijk afgiftesysteem (een matrix van vezels van de cranberry) dat de maag ontziet en de actieve bestanddelen beschermt. Dit systeem zorgt ook voor een constante, gereguleerde afgifte.

Cranaxil a également un système spécial d’apport naturel (variété des substances dans la canneberge) qui ménage l’estomac et protège les ingrédients actifs. Ce système permet un apport régulier et constant.

Het aanbevolen gebruik is één tot twee x daags een capsule.

Utilisation recommandée: une à deux fois par jour une capsule.

Cranaxil 500 mg cranberryconcentraat/concentré de canneberges 30 V-caps. € 13,95 (CNK 2850-246) Cranaxil 500 mg cranberryconcentraat/concentré de canneberges 60 V-caps. € 26,95 (CNK 2876-217)

h e A lt h t h r o u g h N At u r e , S c i e N c e & i N N o V At i o N Springfield Nutraceuticals Belgium BVBA Heist-op-den-Berg, T 015 - 349 113 • E infobel@springfieldnutra.com

Cranaxil Urobel 09-2011.indd 1

9/14/2011 4:17:19 PM

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 41

41 15/12/11 12:01

De kans op postoperatieve complicaties verminderen?

Het kan!

Hoe kunt u de zorg voor uw patiënten verbeteren en een sneller herstel garanderen?

• Patiënten die tijdens een Transurethrale Resectie (TUR) niet afkoelen, herstellen sneller.1 2 • Normothermie is comfortabeler voor de patiënt en vermindert de kans op postoperatieve complicaties zoals nabloedingen.1 3 • Een “bubble free vision” geeft u een helder beeld tijdens de procedure.

Blijven uw patiënten peroperatief normotherm?

Wilt u de kans op postoperatieve complicaties verminderen?

Wij zijn ervan overtuigd dat het kan!

We geven u graag vrijblijvend een advies op maat naar aanleiding van een warmte-inventarisatie bij u op de afdeling.

Neemt u gerust contact met ons op via telefoonnummer: 02 / 704 49 00

1

2

3

Heathcote PS, Dyer PM. The effect of warm irrigation on the blood loss during transurethral prostatectomy under spinal anesthesia. British Journal of Urology 1984: 6.

Lenhardt R, Kurz A, Marker E, Sessler DI, Nartz E, Lackner F. Intraoperative hypothermia prolongs duration of postoperative recovery. Anesthesiology 1995; 83: A1114.

Evans HJW, Singer M, Coppinger S, Macartney N, Walker JM, Milroy EJ. Cardiovascular performance and core temperature during transurethral prostatectomy. The Journal of Urology 1994 Vol 152; 2025-2029.

www.smiths-medical.com

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 42

Smiths Medical Belgium N.V. Excelsiorlaan 13 Bus 6, 1930 Zaventem T 02-704 49 00 F 02-720 44 34 belgium@smiths-medical.com

15/12/11 12:01

la petite chaMBre

Man zit twee dagen dood op toilet in ziekenhuis In het Atrium Medisch Centrum in Heerlen heeft een bejaarde man twee dagen dood in een toilet gezeten. De zeer oude man was daar overleden aan een hartstilstand, bevestigt een woordvoerster van het Atrium.

De man, die leed aan hart­ en longklachten, had woens­ dag een afspraak op een poli. Voordien was hij naar het toilet gegaan, waar hij overleed. Hij werd daar pas vrijdagochtend ontdekt toen de wc­deur uit het slot werd gehaald.

De toiletten in het openbare gedeelte van het zieken­ huis worden eenmaal per dag gereinigd. Donderdag ontdekte een schoonmaakster dat de wc­deur op slot zat. Ze vertelde het aan de portier, die de technische dienst inschakelde. Deze verzuimde echter om de deur te controleren. Vrijdag zag de schoonmaakster dat de deur nog steeds dicht was. Opnieuw haalde ze de portier erbij. Toen werd de wc wel opengemaakt en de politie ingeschakeld.  (belga/vsv)

Paniek boven New York: piloot zit vast op het toilet Het ongemak van een piloot op een binnenlandse vlucht in de VS heeft voor de nodige post-9/11-paniek gezorgd, zo schrijft de krant New York Post.

Probleem was niet zozeer dat de gezagvoerder opgesloten zat in het toilet van zijn eigen vliegtuig, wel dat de copiloot van ’s mans problemen op de hoogte werd gebracht door een passagier met een “raar” (lees: buitenlands) accent”.

Het potincident deed zich voor net voor de landing op de luchthaven van LaGuardia.

De vlucht van de regionale maatschap­ pij Chatauqua Airlines kwam uit North Carolina.

De opgestegen piloot bonkte op de toilet­ deur om aandacht te trekken. Een passagier bracht de copiloot in de cockpit van de toe­ stand op de hoogte. De copiloot weigerde

de passagier te geloven, mogelijk omdat het accent van die man een afkomst uit het Midden­Oosten liet vermoeden.

Op de begane grond voelde de luchtvaart­ controleur zich evenmin op zijn gemak: hij riep de copiloot op de ‘noodtoestand’ uit te roepen en een noodlanding te maken.  (AFP) toiletten in de wereld

. m 4 m

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 43

43 15/12/11 12:01

Projet3_

‘t Kleinste KaMertJe The new slipper bedpan

Toiletten op snelwegparkings voortaan ook getest op bacteriën

Tiener zit lang op wc – ouders geven hem als vermist op

BRUSSEL 22/11 – Voortaan laat de Vlaamse overheid bacteriologische steekproeven uitvoeren in de sanitaire installaties (toiletten) van de parkings langs de autosnelwegen. Dat gebeurt in opdracht van Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken Hilde Crevits.

De autoriteiten in Offenbach deelden zondag mee dat de 16­jarige met maag­ en darmproblemen de wc van een speelhal in Nidderau had opgezocht. Toen hij eindelijk klaar was, was de zaak gesloten. Omdat er geen telefoon voor handen was, bleef de jon­ gen in de speelhal totdat die zondagochtend weer geopend werd.

Intussen had­ den de ongeruste ouders de politie gealarmeerd. 

Een jonge Duitser zat zolang op het toilet dat zijn ouders hem bij de politie als vermist hadden opgegeven.

De Vlaamse overheid is eigenaar van alle autosnelwegpar­ kings. De meeste daarvan zijn in concessie gegeven. Er zijn regelmatig controles van de infrastructuur, op basis van tientallen kwaliteitscriteria. Het sanitair hoort daar ook bij.

“Nu zijn er visuele controles van het sanitair, in de toekomst komen daar bacteriologische controles bij.

Dat gebeurt omdat visueel kraaknette installaties geen garantie bieden dat bacteriologisch alles in orde is”, zegt minister Crevits. De resultaten van de controles zullen aan de concessiehouders bezorgd worden.

De parkings langs de autosnelwegen in Vlaanderen krijgen sinds enkele jaren sterren. In 2010 waren er 13 parkings met één ster, 9 parkings met twee sterren en 4 parkings met drie sterren.  Bron: Belga

44

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 44

15/12/11 12:01

Projet3_Mise en page 1 17/08/11 12:20 Page1

URINAIR Comfort Confort URINAIRE

500 mg volledig veenbessen extract 500 mg dâ&#x20AC;&#x2122;extrait entier de cranberry 1tab of zakje/dag 1comp ou sachet/jour

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 45

15/12/11 12:01

agenda

Hoofdredactie / Rédacteurs en chef Paul Debeuckeleer Ingrid Van Neyghen Jan Hendrickx Ronny Pieters Piet Eelen Cel Vandewinkel Nadine Buttiens Dr. J. Braeckman

 Januari - Janvier 2012 Elautprijs ­ Prix Elaut Neerpelt zaterdag 21 januari 2012 samedi 21 janvier 2012 Georganiseerd door BVU en Noord Limburgse dienst voor urologie.

Organisé par BVU et la service d’urologie Limbourgois.

Redactieraad / Comité de rédaction Prof. Dr. R. Andrianne Dr. J. Deganck Prof. Dr. K. Everaert Dr. P. Dekuypere Prof. Dr. S. Keuppens Dr. K. D’Hauwers Prof. Dr. W. Oosterlinck Dr. G. Hendrickx Prof. Dr. H. Van Poppel Dr. L. Hoekx Prof. Dr. A. Verbaeys Dr. W. Kerckhaert Prof. Dr. J.J. Wyndaele Dr. J. Mattelaer Dr. T. Adams Dr. D. Ost Dr. J. Ampe Dr. B. Sinilon Dr. I. Billiet Dr. H. Van Der Eecken Dr. A. De Brouwer Dr. G. De Meerleer Dr. P. De Jonge Dr. F. Deroo Dr. F. Debroeck Hilde Heyman Dr. B. Verheyden

 Februari - Février 2012 13th internatinal EAUN meeting Paris van zaterdag 25 tot en met maandag 27 februari 2012 du samedi 25 au lundi 27 février 2012  Maart - Mars 2012 Cursus uro­onco maandag 26 maart 2012 lundi 26 mars 2012

Auteurs 2011 : G. Bogaert, P. Eelen, K. Everaert, J. Hendrickx, P. Hoebeke, Luitzen­Albert Groen, N. Lumen, A.F. Meurisse. W. Oosterlinck, R. Pieters, M. Rossi, Th. Roumeguère, K. Van Cauwenberghe, B. Van Cleynenbreugel, N. Van Den Noortgate, S. Van Der Does, C. Vandewinkel, E. Van Laecke, J.J. Wyndaele

 Juni - Juin 2012 Global congress on prostate cancer.

Aalst van donderdag 28 tot en met zaterdag 30 juni 2012 du jeudi 28 au samedi 30 juin 2012

Verantwoordelijke uitgever / Editeur responsable Ronny Pieters Redactiesecretariaat en administratie / Secrétariat de rédaction et administration Ronny Pieters Urobel vzw ­ U.Z. Gent De Pintelaan 185 • 9000 Gent • België T +32 9 240 27 65 • F +32 9 240 38 89 Website : www.urobel.be E­mail : voorzitter.urobel@telenet.be

 September - Septembre 2012 Docentendag Bejing China vrijdag 14 september 2012 vendredi 14 septembre 2012

Advertentie-exploitatie / Exploitation publicitaire Tenacs o.h.p. publishing & communication bvba Roger Casteleyn Kortrijksesteenweg 220 9830 Sint-Martens-Latem • België T +32 9 225 82 04, F +32 9 225 03 76 E­mail : info@tenacs.be BTW BE 0417.377.340 RPR Gent

 Oktober - Octobre 2012 Annual congress of the International Continence Society van maandag 15 tot en met vrijdag 19 oktober 2012 du lundi 15 au vendredi 19 octobre 2012

Alle rechten voorbehouden. Tous droits réservés.

Noch de redactie noch de uitgever kunnen aansprakelijk gesteld worden voor de inhoud van de artikelen en advertenties. Deze vallen steeds onder de verantwoordelijkheid van de auteurs, respectievelijk adverterende firma’s.

 November - Novembre 2012 Start (in)continentiecursus

Lijst van de adverteerders / Liste des annonceurs

ASTRA TECH BENELUX IPSEN PFIZER TENACS LABORIE MEDICAL TECH HOSPITHERA TEVA PHARMA BELGIUM UROTEX MEDICAL ZAMBON

46

COVER 2 P. 17 P. 19 P. 25 P.26 P.28 P.30 P.32 P.33

COLOPLAST OLYMPUS HOLISTER JOHNSON & JOHNSON SPRINGFIELD BELGIUM SMITHS MEDICAL BELGIUM MERCK CONSUMER HEALTHCARE LILLY BENELUX PFIZER

P.34 P.35 P.39 P.40 P.41 P.42 P.45 COVER 3 COVER 4

La rédaction et l’éditeur déclinent toute responsabilité vis-à-vis le contenu des articles ou les annonces publicitaires. Toute responsabilité reste chez les auteurs, respectivement les firmes qui font de la publicité.

UROBEL Magazine verschijnt vier maal per jaar in twee versies, een versie voor het urologische artsenkorps en een versie voor de urologisch verpleegkundigen. UROBEL magazine wordt bedeeld per post.

UROBEL Magazine paraît quatre fois par an en deux versions, une version pour les urologues et autres médecins actif dans le domaine de l’urologie et une version pour les infirmi(è)er(e)s dans le domaine des soins urologiques.

UROBEL Magazine est distribué par la poste.

Oplage / Tirage : 2550 ex. (1400 ARTS - 1120 VERPL) © 2011, uitgever : Tenacs ohp bvba

UroBel Magazine | 24/6 | november - december • novembre - décembre 2011

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 46

15/12/11 12:01

9471_urobel_2011_024_verpl.indd 47

15/12/11 12:01

De leidraad van al onze acties.

Wat onze 2900 enthousiaste medewerkers drijft, dag na dag.

Reeds meer dan 10 jaar doet Pfizer onderzoek naar en produceert geneesmiddelen voor de behandeling van erectie-stoornissen.

wat ons drijft dag na dag,… … uw gezondheid

ce qui nous anime jour après jour,… … votre santé Votre santé guide chacun de nos gestes. C’est elle qui fait avancer nos 2900 collaborateurs enthousiastes, jour après jour.

Pfizer étudie et produit depuis plus de 10 ans des médicaments traitant des troubles de l’érection. www.pfizer.be www.erecinfo.be 9471_urobel_2011_024_verpl.indd 48

15/12/11 12:01