Familiebedrijven in de kop

// publicatie nieuw landschap

familiebedrijven in de Kop van Noord-Holland

Tien portretten van familiebedrijven die de identiteit en de kracht van de Kop van Noord-Holland zichtbaar maken.

NL grondvoor verandering

// familiebedrijven voorwoord

Het onderzoek ‘nieuw landschap’ richt zich op transformaties in het landelijke gebied. Tijdens verkennende gesprekken in de Kop van noord-Holland viel op dat verschillende grote, internationale en innovatieve bedrijven nog in handen van families zijn. juist in tijden van economische krimp zijn deze bedrijven interessant, omdat ze gericht zijn op continuïteit, lange termijn doelen en binding van kennis en werknemers aan het bedrijf.

In de Kop van Noord-Holland zijn de economische activiteiten van verschillende sectoren - agri / food, marien / maritiem, duurzame energie, leisure - gebundeld in Boards. Daar moet een krachtige impuls voor de regionale economie van uit gaan. Voor de bewoners van de Kop zijn het echter abstracte begrippen. We hebben ervoor gekozen om een aantal familiebedrijven uit deze Boards in kaart te brengen door middel van ‘familieportretten’, die bestaan uit foto’s, interviews en kaarten met de groei van het bedrijf.

Deze ‘portretten’ van familiebedrijven kunnen gelezen worden als de ‘biografie’ van de regio waar de identiteit en kracht van de Kop van Noord-Holland door de tijd heen zichtbaar wordt. Het portretteren van deze bedrijven laat, naast de fysieke kant van het bedrijf, het sociale netwerk van partners zien. De menselijke kant van het familiebedrijf geeft deze ondernemingen een gezicht en speelt daarmee in op versterking van de lokale en regionale identiteit. Het verbindt bewoners en ondernemers en brengt het (beeld)verhaal van de regio weer een stap verder. miranda reitsma Projectleider Nieuw Landschap

// familiebedrijven inhoud

01 bOerdijK vissers // Wieringen

02 CallaSSande camping // Groote Keeten

03 deep drill

handelsonderneming // Middenmeer

04 de graaf

agrariĂŤr en windpionier // Wieringerwerf

05 de lepelaar

biologisch-dynamisch akkerbouw en tuindersbedrijf // St. Maarten

06 HiemSTra

Agriport A7 // Middenmeer

07 KapiTeyn

bloembollenbedrijf // Breezand

08 Klaver

makelaardij // Nieuwe Niedorp

09 Klein

aannemers // Wieringen

10 SWaag

melkveehouderij // Barsingerhorn

01 bOerdijK vissers // Wieringen

// Pieter , Piet, Gerrit, Gijs en Peter Boerdijk

‘Wieringer vissers zijn flexibeler’ De bakens verzetten – de Wieringer visser Gerrit Boerdijk kan het niet vaak genoeg herhalen. ‘Als je als vissersbedrijf wilt overleven moet je met de tijd mee.

Je kan toch niet stil blijven staan?

Je moet toch vooruit gaan?’ Niet voor niets is Boerdijk bezig met een nieuw schip: een sterkere motor, een koelsysteem en geschikt voor de pulsvisserij. Zijn vijftien jaar oude kotter WR 40 (WR staat voor Wieringen, red.) heeft hij onlangs verkocht aan een visser uit het Groningse Usquert.

Pulsvissen is het over de bodem slepen van stroomdraden waardoor vissen door elektrische schokken worden opgeschrikt.

Deze nieuwe techniek is binnen de visserswereld niet onomstreden, zo merkt Boerdijk die het afgelopen jaar op de WR 40 met een pulssysteem experimenteerde.

interview met gerrit boerdijk

‘Collega-vissers protesteren omdat ze bang zijn voor marktbederf door grotere vangsten. Zij vinden dat we per schip maximaal drieduizend kilo garnalen in de week zouden moeten vangen.

Buiten dat de mededingingsautoriteit ons voor dergelijke afspraken op de vingers tikt, kan het niet zo zijn dat wij met ons moderne schip gelijk worden gesteld aan de capaciteit van de kleine kotters.’

Waarom niet?

‘Sommige schepen vangen op jaarbasis zeven ton, wij misschien wel tweehonderd ton. Vissers uit Zoutkamp zijn tevreden met vijftienhonderd kilo in de week, voor soms maar 1,30 euro. Daar kunnen wij niet van bestaan.’ in het vakblad visserijnieuws stellen vissers dat een hogere productie de rentabiliteit van bedrijven onder druk zet.

‘Ik zie dat anders. De wereld wil dat we goedkoop produceren – dan moet je manieren vinden om daaraan te voldoen.

De vissersbedrijven die niet willen vernieuwen zetten hun hakken in het zand. Ze zien dat wij meer vangen, dus worden ze boos op ons.’ is het argument van marktbederf onzin?

‘Het valt in ieder geval mee. Kijk, wij zijn een gemengd vissersbedrijf en om te overleven moeten wij flexibel zijn. We investeren nu in een schip dat groter is, maar ook geschikt voor het Wad. Het is een schip waarmee we op garnalen kunnen vissen, maar ook op platvis.’ jullie investeren ook in de ontwikkeling van een industriële pelmachine.

‘Dat doen we met negen andere vooruitstrevende visbedrijven uit Wieringen. De garnalenvloot in Europa is de afgelopen jaren te groot geworden, dus je moet je als visser onderscheiden. De pelmachine die wij willen maken werkt in tegenstelling tot andere machines zonder water – waardoor de smaak behouden blijft.’ vinden andere vissers dit ook raar?

‘Ja, je gaat iets anders doen, dus kijken ze je met de nek aan.

Terwijl: als het een succes wordt, dan is dat niet alleen goed voor ons, maar voor heel Wieringen.’

verdomhoekje Flexibiliteit en het aanpassen aan de omstandigheden lopen als rode draden door het vissersbedrijf van de familie Boerdijk uit Den Oever. Waar opa IJsbrand nog op paling vist, richt vader Piet zich vanaf de jaren tachtig met zijn kotter WR 211 op kabeljauw. Toen in 1985 de quota zich aandienden – de toegestane vangst van elk schip werd gelimiteerd – en een twaalfmijlszone werd ingesteld – waar alleen schepen met een laag vermogen mochten varen – stapte het bedrijf over op tong in de zomer en garnalen in de winter. ‘Het betekende dat je als bedrijf over een veelzijdige boot moest beschikken’, vertelt Gerrit Boerdijk in een vergaderkamer op de werf van Monnickendam waar hij bouwtekeningen van zijn nieuwe schip bekijkt. ‘Mijn vader verruilde in die jaren de WR 211 voor een moderner schip, de WR 20, zodat hij én dichtbij de kust én op open water uit de voeten kon. Dat schip vernoemde hij naar mijn moeder: Elisabeth.’ vissen u en uw broer peter nog steeds op garnalen en tong?

‘De kracht van ons bedrijf is dat we ons makkelijk aanpassen aan de omstandigheden. Met de kabeljauw gaat het al jaren minder en van de paling waar mijn grootvader op viste is nog maar twintig procent over. De laatste jaren richten wij ons ook op langoustines. We kunnen switchen omdat we over twee schepen beschikken die uitgerust zijn met verschillende gereedschappen – van netten tot het pulssysteem. Toen het een winter geleden zo slecht ging met de garnalenvangst, konden wij een schip op de wal houden en met het andere schip op langoustines varen.’ jullie houden het nog wel een tijdje vol?

‘Dat hangt van heel veel zaken af. Soorten kunnen zomaar verdwijnen, de regelgeving kan meer restricties opleggen.

Het is geen geheim dat landelijk gezien de visserij minder wordt.

Als je vroeger in Den Helder kwam, lag de hele haven vol met kotters – vandaag de dag zijn er nog pakweg elf schepen over.

Op Wieringen is dat anders, daar zijn ruim vijftig gezinnen afhankelijk van de visserij. Ik durf te zeggen dat de Wieringer vissers flexibeler zijn, vernieuwend.’

Met broer Peter investeert de Wieringer visser Gerrit Boerdijk in innovatieve technieken – zoals pulsvissen en een industriële pelmachine. ‘de kracht van ons bedrijf is dat we ons makkelijk aanpassen aan de omstandigheden.’

Boerdijk blijft een moment stil en stelt dan: ‘Het is niet zo dat de visserij de eigen broek niet kan ophouden. Ik ben ervan overtuigd dat wij prima in staat zijn om de branche in leven te houden, maar dan moeten we wel die ruimte krijgen.’ die krijgen jullie nu niet?

‘Nee, vissers worden, net als de boeren, in een verdomhoekje geduwd. Wij vissen de zeeën leeg, wij verwoesten de natuur – dat soort beschuldigingen verzin je toch niet? Wij verkopen een eerlijk product, beter dan die gekweekte tilapia’s die volgespoten zijn met antibiotica. Iedereen heeft het over biologisch en duurzaam eten, over groene hamburgers, maar ik zeg: eet gewoon een vissie, dat is goed voor je.’

Met een lach: ‘Soms denk ik weleens: misschien moet er een Hongerwinter komen, of oorlog. Dan zul je zien dat we weer hard nodig zijn.’ de overbevissing van de zeeën is een probleem.

‘Natuurlijk, maar moet je daar alleen ons de schuld van geven? De kabeljauwpopulatie is vooral geslonken door de toename van het aantal zeehonden en het streven van milieuorganisaties naar helder water. Maar zeewater kan ook te helder zijn – zelfs biologen schrijven dat de kustzone, dus tot twaalf mijl, te helder is en daardoor zo dood als een pier.

In de jaren tachtig zwom er een hoop tong en schol, alles was er. Dat is nu voorbij.’

Zijn er daarom zoveel garnalen?

‘Zeker weten. Er is geen kabeljauw meer die ze opeet.’

verse vismarkt Nadat hij als jongen al netten ‘klaarden’ bij visser Wiersma kwam Gerrit Boerdijk in 1993 op twintigjarige leeftijd in het bedrijf van zijn vader te werken. Er was toen een schip, de WR 20, waarop broer Peter net schipper was geworden.

Gerrit wist dat drie kapiteins op een schip niet zou gaan werken en besloot schipperervaring op te doen bij de familie Van Eekelen die net de WR 189 hadden aangeschaft. In 1996 keerde Boerdijk terug bij zijn vader en broer en samen kochten ze voor 1,6 miljoen gulden een tweede schip –

de WR 40 die Peter en Gerrit Jogina doopten. ‘Vanaf dat moment bleef vader vaker aan wal. Hij had genoeg te doen op het gebied van onderhoud en administratie. In 2007 hebben we hem uitgekocht.’ Sinds die tijd varen de broers elk op hun eigen schip met een bemanningslid en vissen ze voornamelijk op garnalen en kreeft. ‘Als je terugkijkt’, mijmert Boerdijk, ‘ik was pas 23 en had al een eigen schip. Dat is best bijzonder.’

Wat betekent de visserij voor Wieringen?

‘Er is een haven, twee werven, een scheepstimmerman. Al is er de laatste tien jaar geen nieuw schip meer gebouwd.’ er ligt een plan voor een jachthaven.

‘Dat lijkt me een uitstekend idee. Dat trekt toeristen aan en die moeten toch ook boodschappen doen bij de bakker en de slager.’ is het toerisme interessant voor de visserij, voor de haven?

‘Nu je het zegt: in Duitsland verkopen vissers elke morgen vanaf de kade de helft van de vangst direct aan de mensen.

Hier is dat verboden, maar het zou zo enorm interessant zijn. Zie de verse vismarkt op Wieringen, daar komen hartstikke veel mensen op af. We kunnen toch niet alles uit de supermarkt halen?’ blijf je altijd visser?

‘Ik ben nog jong, maar denk weleens: hoe lang houden we dit nog vol? Ik kan ook schipper op een sleepboot worden – er is altijd vraag naar Nederlandse zeelieden. Aan de andere kant: ondanks de tegenslag ervaar ik het vissersleven als iets moois. We maken veel uren, maar we hebben ook goed kunnen verdienen. In de zomer gaan we met de boot op vakantie, naar Giethoorn of de Vecht op. Dat kunnen niet veel mensen.’

Wordt je zoon visser?

‘Wij zijn nooit gepusht. Mijn vader zei altijd: “Word maar dokter”. Ach, het zou mooi wezen, maar hij moet het zelf weten.’

boerdijk 1960 - 2012 >

2

1

1960

1980 aanschaf WR20

2

3

3

1996 aanschaf WR40

3

3

2011 experimenteren pulsvissen

3

2012 > ontwikkeling garnalenpel-machine

02 CallaSSande camping // Groote Keeten

// Jante, Evans, Tom en Wilma de Graaf

‘Wij zijn gebaat bij een vibrerende omgeving’ Op een doordeweekse avond wandelt eigenaar Tom de Graaf over het terrein van camping Callassande als lichte paniek hem overvalt. Doembeelden spoken door het hoofd van de 56-jarige campinghouder.

Terugblikkend vertelt hij: ‘Ik dacht die avond: “Wat als ik ooit stop, moet ik het terrein dan verkopen aan zo’n grote jongen die hier het zoveelste bungalowpark bouwt?” De rillingen liepen over mijn rug – een dergelijk scenario kon ik me niet voorstellen.’

U was bang dat hetgeen u heeft opgebouwd verloren zou gaan.

‘Dat niet alleen. Ik dacht aan wat het zou betekenen voor mijn werknemers, voor het dorp, voor mijn gasten. Ik had op dat moment geen opvolger, dus het scenario dat ik de boel van de hand zou moeten doen was heel reëel.’ een opvolger is er nu wel?

‘Toeval of niet, maar enige tijd later belde mijn dochter Jante.

Op dat moment woonde zij met haar Haïtiaanse vriend Evans in Panama – en er was geen sprake van dat ze op korte termijn zouden terugkeren. Door de telefoon zei Jante dat ze hadden nagedacht en dat zij en Evans graag wilden meewerken om op termijn het bedrijf over te nemen. Na zes jaar reizen en werken in het buitenland vond ze het tijd om het campingleven van haar jeugd weer op te pakken. Sinds kort heeft ze de dagelijkse leiding en woont ze in het ouderlijk huis bij de ingang.’

Wat betekent dat voor u?

‘Ik kan hier nu met een gerust hart tot mijn zeventigste of langer rondlopen. De camping blijft nog lange tijd van ons – en dus open voor onze vaste gasten.’ Na een korte stilte: ‘Dat is goed voor het dorp. In de winter wonen er tweehonderd mensen, maar in de zomer telt Groote Keeten tweeduizend inwoners.

Daar hebben ze profijt van, maar ik heb er altijd voor gezorgd dat de dorpelingen zo min mogelijk overlast ondervinden. Het zal niet de eerste keer zijn dat ik ’s nachts herriemakende gasten tot de orde roep.’

nooit in de bollen

interview met Tom de graaf

In 1986 start Tom de Graaf net buiten het gehucht Groote Keeten met zijn vrouw Wilma en broer Aart camping Callassande. Ze beginnen op 8,5 hectare kaal aardappelland dat ze in eerste instantie huren van hun vader. Het eerste jaar plantten de jonge ondernemers twintigduizend jonge bomen. Later kopen ze het areaal en in 1995 wordt de camping met drie hectare uitgebreid.

In 2006 kopen Tom en Wilma nog eens 5,5 hectare. Het besluit om nabij het duingebied van Callantsoog een camping te beginnen kwam niet uit de lucht vallen. Vader De Graaf – die een gemengd boerenbedrijf van 25 hectare bestierde – had sinds 1963 een kleine camping in het natuurgebiedje ’t Botgat, ten noorden van Groote Keeten. ‘Mijn vader was één van de

eerste recreatieondernemers in dit gebied’, vertelt Tom de Graaf aan de vooravond van het Koninginnedagweekend, dit jaar aan het begin van het kampeerseizoen. ‘Later heeft hij zijn land voor een goede prijs verkocht aan de gemeente die verderop een bungalowpark wilde bouwen. De camping mocht hij beginnen om in levensonderhoud te kunnen voorzien.’

In die jaren werkten de gebroeders De Graaf ’s zomers op de camping, terwijl ze in de winter andere banen hadden, van vrachtwagenchauffeur tot sloper.

Het gemengde bedrijf van uw vader, had hij dat van zijn vader overgenomen?

‘Zijn vader, mijn opa, was ook boer en pachtte de grond van een weeshuis. Uiteindelijk heeft mijn vader de grond gekocht, evenals de boerderij op de hoek van de hoofdweg – waar mijn zus nu woont. Mijn grootouders kwamen in de crisisjaren dertig vanuit de Anna Paulownapolder. Ze waren op de beurs alles kwijtgeraakt en kwamen op deze boerderij terecht. Toen was dit een gebied van arme boeren, nu liggen hier de duurste agrarische gronden. Ik bedoel: voor een hectare bollengrond betaal je al gauw zeventigduizend euro.’

Waarom kozen jullie ervoor om in deze streek van bollen in het toerisme verder te gaan?

‘Mijn broer en ik hebben nooit in de bollen gewerkt. Ikzelf heb veel horeca-ervaring en het campingleven zat er van jongs af aan in.’ ik bedoel: is hier voldoende te beleven? de rest van nederland denkt dat het boven alkmaar zo’n beetje ophoudt.

‘Ik vind het vreselijk dat er op die manier over de Kop gedacht wordt. Moet je eens kijken: de zee is vlakbij, je kunt hier prachtig wandelen en fietsen. In het voorjaar wijs ik mijn gasten op het evenement Bloeiend Zijpe (een fiets- en wandeltocht over het bloembollenland van vijftig kwekers, red.) en in het hoogseizoen kunnen de mensen naar de Westfriese markt in Schagen of naar de Oude Rijkswerf in Den Helder. Het is jammer dat die werf niet goed uit de verf komt – ik ben immers gebaat bij een vibrerende omgeving.’

Tijdens het gesprek schuift voor een moment Tom de Graafs vrouw Wilma aan, met wie hij na het vertrek van broer Aart naar

Eigenaar Tom de Graaf wil de door zijn vader gestarte camping in Groote Keeten uitbreiden met 96 chaletplaatsen in een nieuw ontworpen duinlandschap. ‘dit is iets nieuws, zoiets bestaat in de Kop niet.’

Duitsland in 1999 Callassande voortzette. Ze zegt: ‘Mijn wortels liggen eveneens in een familiebedrijf. Mijn vader had een vis- en patatzaak in het dorpshart van Callantsoog.’

beeld en esthetiek De jaren rond het vertrek van zijn broer waren een mindere periode, geeft De Graaf toe. ‘In 1997 was ik er helemaal klaar mee. Ik had tien jaar alleen maar gewerkt en moest een pas op de plaats maken. In 2000 kreeg ik weer energie en ben ik er met Wilma opnieuw tegenaan gegaan.’ De camping kreeg een fikse opknapbeurt en ging in het waarderingsysteem van de ANWB van vier naar vijf sterren. Door de benodigde investeringen toont de recreatieonderneming sindsdien haar ware aard als familiebedrijf: de winst gaat niet als dividend naar externe aandeelhouders, maar wordt gebruikt om gemaakte schulden bij de bank af te lossen. De Graaf lachend: ‘Vanaf 2000 staat het hier in het teken van het inlossen van onze schuld bij de Rabobank. Ik heb een zeer goede relatie met ze – de camping is een prima onderpand en ik heb zitting in de ledenraad. Dat is belangrijk, want dan is zo’n bank eerder geneigd mee te werken als ik met nieuwe plannen en ideeën kom.’ Het jongste plan van de ambitieuze campinghouder liegt er niet om. Aan de zuidzijde wilde De Graaf zijn camping uitbreiden met 96 chaletplaatsen in een nieuw ontworpen duinlandschap. ‘Dit is iets nieuws, zoiets bestaat in de Kop niet.’

Waarom wilt u uitbreiden?

‘We moeten vernieuwen. Op het huidige terrein hebben we 522 plaatsen, waarvan het merendeel toeristische plekken zijn. Dat zijn lege plekken voor gasten met een eigen onderkomen, zoals een caravan of tent. Omdat de moderne campinggast steeds meer luxe wil en dus minder vaak met de tent of caravan komt, zijn deze plaatsen risicovol.

Een deel van de kampeerders van morgen wil schone lakens, zij willen hun douche en toilet niet meer delen met anderen, niet koken op een gastankje. De nieuwe chalets moeten aan deze vraag voldoen, net als de safaritenten die ik via internetaanbieders verhuur.’

Zijn de chalets voor verhuur?

‘We bieden ze te koop aan voor negentigduizend euro, de kavels geven we in erfpacht uit. In de koopcontracten komt een clausule dat de chalets het grootste deel van het jaar verhuurd moeten zijn, zodat er voldoende gasten zijn die gebruik maken van de faciliteiten op de camping. Er zijn geïnteresseerden, maar die houd ik al een tijd aan het lijntje omdat de vergunning nog niet rond is.’

Waarom is de vergunning niet verleend?

‘Het idee stamt uit 2005. In eerste instantie zagen de gemeente en de provincie het plan als verstedelijking – wat niet zo is, omdat de chalets op wielen staan. Daarna kreeg ik vooral vanuit het provinciehuis weerstand. Ik heb mijn plan in allerlei commissies moeten toelichten, tot aan de pas opgerichte Adviescommissie Ruimtelijke Ontwikkeling (ARO, red.) toe.’ vindt de provincie het plan een aantasting van het landschap?

‘Ik kreeg steeds te horen dat de uitbreiding de openheid zou aantasten – maar ik leg verdorie een prachtig Schiermonnikoog-achtig duinlandschap aan, dat ook nog eens een verbinding is tussen de duinzoom en het natuurgebied bij Abbestede. Ik vind dat de discussie te veel over beeld en esthetiek gaat, zonder dat men in ogenschouw neemt wat een dergelijk initiatief betekent voor het gebied.

De provincie roept dat ondernemers moeten bijdragen aan de ontwikkeling van de omgeving, maar dan moet ze ons wel de ruimte geven.’

Dan: ‘In ruil voor mijn uitbreidingsplan leg ik ruim vijf hectare natuur aan. Naast de duinbufferzone van twee hectare die de chalets scheidt van het bollenland, heb ik 3,2 hectare afgestaan voor de realisatie van de ecologische hoofdstructuur in de tegenover gelegen Boskerpolder.’ is dat niet gewoon verevening om een bestemmingswijziging in het landelijk gebied voor elkaar te krijgen?

‘Nee, nee, het is meer. Noem mij een ondernemer die meer dan vijf hectare natuur aanlegt voor slechts drie hectare

uitbreiding? Ik besef maar al te goed dat de kwaliteit van de omgeving van belang is voor de waarde van mijn camping. De camping is gebaat bij een directe omgeving met kwaliteit.’

grijswaterinstallatie Het is niet toevallig dat Tom en Wilma de Graaf nadenken over urgente vraagstukken die in de Kop van NoordHolland spelen. Ze zijn zich bewust van de betekenis die het bedrijf heeft voor de economische ontwikkeling van de streek. ‘Onze gasten verleggen voor gemiddeld twee weken hun complete huishouden naar hier – in een omtrek van vijftien kilometer besteden zij per dag dertig euro.’

Op het gebied van duurzame energie timmert De Graaf naar eigen zeggen al vanaf 1990 aan de weg. ‘Op het zwembad hebben we toen zonnepanelen geplaatst en we hebben al jaren een grijswaterinstallatie voor de doorspoeling van de toiletten.’ de regio vergrijst en jongeren trekken weg.

‘Daarom heb ik in de zomer jongeren uit de buurt aan het werk. Sinds kort werkt een neef op de camping. Hij weet niet goed waar zijn toekomst ligt, wie weet ligt die wel op Callassande.’ er worden plannen gemaakt voor de kustverdediging. is dat van invloed?

‘Ik volg de plannen nauwlettend. Hier gaat het om een zeewaartse versterking van de duinen. Door zandsuppleties wordt het strand breder en dat is vanuit toeristisch oogpunt interessant. Strandbezoekers willen niets liever.’

Callassande 1986 - 2012 >

1 11

12 2

2

22 2 12

2 2

2 2

19861986 start Callassande op stuk aardappelgrond start Callassande op stuk aardappelgrond

1986 1986 1986

1986

start startCallassande start Callassande Callassande start opop Callassande stuk stuk op aardappelgrond stuk aardappelgrond aardappelgrond op stuk aardappelgrond

1

22 2

222 2

2

2

2 2

2

19951995 uitbreiding met 3 ha

uitbreiding met 3 ha

1995 1995 1986 1995

1995

start Callassande opmet stuk aardappelgrond uitbreiding uitbreiding uitbreiding met3uitbreiding met 3haha3 ha met 3 ha

22

2

2 22

222

2

2

33

3 3 2

3

1999 broer Aart verlaat het bedrijf 1999

2006 aankoop 5,5 ha 2012 2012 > geplande 2006 > uitbreiding met Duin Chalets geplande uitbreiding met Duin Chalets broer Aart verlaat aankoop 5,5 ha 1995 2006 1999 1999 1999het bedrijf 1999 2006 2006 2006 1999 2012 2012 2012 >> > 2012 > 2006 geplande geplande uitbreiding uitbreiding uitbreiding geplande met metDuin uitbreiding met Duin Duin Chalets Chalets Chalets met Duin Chalets uitbreiding metaankoop 3 ha broer broer broer Aart Aartverlaat Aart verlaat verlaat broer Aartaankoop verlaat aankoop 5,5 5,5ha 5,5 ha aankoop ha 5,5 ha geplande broer Aart verlaat aankoop 5,5 ha het hetbedrijf het bedrijf bedrijf het bedrijf het bedrijf N NN N

1986

1995

N

2012 >

oppervlakte: 8,5 ha oppervlakte: 11,5 ha oppervlakte: 17 ha oppervlakte 8,5 ha oppervlakte 11,5 ha oppervlakte 17 ha aantal werknemers: (zomers 4 20) aantal werknemers: 8 (zomers 30) natuurcompensatie: 3,2 ha bedrijfsvoering camping bedrijfsvoering natuurcompensatie 3,217 ha10 (zomers oppervlakte: oppervlakte: oppervlakte: oppervlakte: 8,5 8,5ha 8,5 ha ha 3508,5 ha oppervlakte: 8,5 ha camping oppervlakte: oppervlakte: oppervlakte: oppervlakte: 11,5 11,5 haha 11,5 ha 522 11,5 ha oppervlakte: 11,5 ha oppervlakte: oppervlakte: oppervlakte: oppervlakte: 17 ha 17 ha ha 17 ha 35) oppervlakte: aantal staanplaatsen: aantal slaapplaatsen: aantal werknemers: aantal aantal aantal werknemers: werknemers: werknemers: aantal werknemers: (zomers (zomers 4(zomers 4 20) 420)20) 4 en 20) aantal werknemers: (zomers 4 820) aantal aantal aantal werknemers: werknemers: werknemers: aantal werknemers: 8(zomers (zomers 8 (zomers 30) 30)30) 8 (zomers 30) aantal werknemers: 8 (zomers 30) natuurcompensatie: natuurcompensatie: natuurcompensatie: natuurcompensatie: 3,2 3,2 ha3,2 ha ha 6183,2 ha natuurcompensatie: familieleden: Tom de(zomers Graaf vrouw Wilma familieleden: Tom de Graaf en vrouw Wilma aantal slaapplaatsen: aantal werknemers 4 (in de zomer 20) aantal werknemers 8 (in de zomer 30) bedrijfsvoering camping aantal aantal aantal staanplaatsen: staanplaatsen: staanplaatsen: aantal staanplaatsen: 350 350350 Aart de350 aantal staanplaatsen: 350 aantal aantal aantal slaapplaatsen: slaapplaatsen: slaapplaatsen: aantal slaapplaatsen: 522 522522 Aart de522 aantal slaapplaatsen: 522 1010(zomers aantal aantal aantal werknemers: werknemers: werknemers: aantal werknemers: (zomers 10 (zomers 35) 35)de 10 35) (zomers aantal werknemers: Graaf Graaf (tot 1999) familieleden: Tom Graaf en 35) vrouw Wilma familieleden: familieleden: familieleden: familieleden: Tom Tomde Tom deGraaf Graaf de Graaf enen Tom vrouw en devrouw Graaf Wilma Wilma Wilma en familieleden: vrouw familieleden: Wilma Tom de Graaf en vrouw Wilma familieleden: familieleden: familieleden: Tom Tomde Tom deGraaf Graaf de Graaf en en Tom vrouw vrouw endevrouw Graaf Wilma Wilma Wilma en familieleden: vrouwaantal Wilma Tom de Graaf en vrouw Wilma aantal aantal slaapplaatsen: slaapplaatsen: slaapplaatsen: aantalwerknemers slaapplaatsen: 618 618 618 618 aantal slaapplaatsen: Vader devrouw Graaf (helpt mee) Dochter Jante aantal staanplaatsen 350 aantal staanplaatsen 522 aantal 10 (in de zomer 35) de Graaf Aart Aartde Aart deGraaf Graaf de Graaf Aart de Graaf Aart de Graaf Aart Aartde Aart deGraaf Graaf de Graaf (tot (tot Aart 1999) (tot 1999) de1999) Graaf (tot 1999)familieleden: Aart de Graaf (tot 1999) familieleden: familieleden: familieleden: Tom Tomde Tom deGraaf Graaf de enen Tom vrouw vrouw ende vrouw Graaf Wilma Wilma Wilma en familieleden: vrouw Wilma enGraaf vriend Evans familieleden Tom deVader Graaf enGraaf vrouw Wilma, Aart de Graaf, familieleden de Graaf enmee) vrouw Wilma, aantal staanplaatsen 618 Vader Vader de deGraaf Graaf de (helpt Vader (helpt (helpt mee) de mee) Graaf mee) (helpt mee) Vader Tom de Graaf (helpt Dochter Dochter Dochter Jante Jante Jante de Dochter deGraaf Graaf de Graaf Jante de Graaf Vader de Graaf (helpt mee) Aart de Graaf (tot 1999) enen vriend vriend en vriend Evans Evans Evans en vriend Evans familieleden Tom de Graaf en vrouw Wilma, dochter Jante de Graaf en vriend Evans

1986 1986 1986 1986

1986

2012 >

1995 1986

1995 1995 1995

1995

1995

2012 2012 2012 >> >

2012 >

3, 10

To D en

03 deep drill handelsonderneming // Middenmeer

// Jurriaan, Jochem, Ize en Dick van Amsterdam

‘noordkoppers zijn harde werkers’ Als Jochem van Amsterdam in zijn agenda speurt naar een moment voor de fotografie, komt zijn reisschema voor de komende weken op tafel. Eerst reist Van Amsterdam naar India, dan Dubai, vervolgens naar Algerije. Voor de directeur van de Deep Drill Supply Group, een bedrijf voor de verkoop, verhuur en onderhoud van boorgereedschap, is het de gewoonste zaak van de wereld. ‘De olie- en gasbranche is volledig internationaal’, vertelt Van Amsterdam in een net opgeknapte werkruimte op de headquarters in Middenmeer. ‘Men boort waar het in de bodem zit. Dat gaat buiten landsgrenzen om.’

interview met jochem van amsterdam

deep drill ligt op een industrieterrein in hartje middenmeer, maar had dus net zo goed op een andere locatie in een ander land kunnen zitten?

‘Dat had zomaar gekund. We hebben in het verleden rondgekeken in Harlingen en in de omgeving van Coevorden.

Toen ik net in het bedrijf kwam, heb ik de omgeving van Parijs overwogen vanwege de opwekking van aardwarmte. Daarmee wil ik niet zeggen dat de vestiging in de Kop van Noord-Holland op toeval berust.’

Op de website staat: ‘deep drill is strategically based in Central europe.’ Wie middenmeer kent zal bij lezing van deze zin een glimlach niet onderdrukken.

‘Terwijl het niet onwaar is. Middenmeer is op allerlei manieren uitstekend bereikbaar. Ons bedrijf ligt pal aan de A7 en in NoordHolland beschikken we met Beverwijk en Den Helder over twee havens van waaruit we offshore-activiteiten in de Noordzee kunnen bedienen. Voor leveringen wereldwijd maken we gebruik van Schiphol en de Rotterdamse haven.’ en de grond is hier goedkoop – met een werkterrein van ruim 25 duizend vierkante meter niet onbelangrijk.

‘Als dat bepalend is, zaten we in Frankrijk. Daar betaal je per vierkante meter maar vijfentwintig euro, hier negentig tot honderd. Het gaat erom dat je in deze branche mensen nodig hebt die dit harde werk aankunnen – en die zijn niet overal te vinden.’ in de Kop wel?

‘Hier wel ja. Noordkoppers zijn harde werkers, hebben de juiste mentaliteit.’

Deep Drill Supply Group – goed voor een jaaromzet van twintig miljoen euro – is het belangrijkste onderdeel van de omvangrijke holding van de familie Van Amsterdam. Met broer Jur en vader Dick is Jochem eigenaar van een internationale onderneming in supply and service of drilling equipment.

Het bedrijf verkoopt en verhuurt gereedschap aan boorbedrijven en energiemaatschappijen, pleegt onderhoud, reinigt materialen, voert testoperaties uit en verleent advies. Deep Drill heeft ontwerpers en technici in dienst die samenwerken met fabrikanten voor het ontwerp en de productie van boorapparatuur.

‘De producten die Deep Drill verhandelt zijn in een aantal

productlijnen gefabriceerd. Alles is gecertificeerd en traceerbaar’, legt Van Amsterdam uit. ‘Surplusmateriaal daarentegen is reeds gebruikt en de afkomst niet altijd duidelijk. Daarvoor hebben we een aparte handelsmaatschappij opgericht.’

Wie zijn daarin geïnteresseerd?

‘Bedrijven en boormaatschappijen van over de hele wereld – met name uit landen waar de regels ten aanzien van boorapparatuur niet zo strikt zijn. Beschikbaarheid is vaak de sleutel in booroperaties.’

Schroot en oud ijzer Surplusmateriaal vormde de hoofdmoot van het bedrijf dat vader Dick van Amsterdam in 1981 met enkele partners oprichtte.

In die jaren werd wereldwijd veel onderzoek verricht naar mogelijke olie- en gasvelden. Consortia van bedrijven kochten op grote schaal apparatuur in dat ze na de onderzoeken te koop aanboden. Van Amsterdam kocht dat materiaal om te verhandelen of zocht als makelaar naar geschikte kopers.

In 1990 werd Dick van Amsterdam volledig eigenaar van het toenmalige Deep Drill Equipment. Er volgden moeilijke jaren: de Berlijnse Muur viel en de markt werd overspoeld met goedkoop materiaal uit het oosten. Deep Drill, dat vooral geïnvesteerd had in westers materiaal, kon met moeite het hoofd boven water houden. ‘In die tijd hadden we een buisverhuurbedrijf met de naam Rent-a-Tube. Op een beurs in Engeland vonden de petjes met deze bedrijfsnaam gretig aftrek onder studenten. Rent a tube bleek ook “huur een domkop” te betekenen’, lacht Jochem van Amsterdam. ‘In een Engelstalige branche kan zo’n naam tegen je werken.’

Wanneer kwamen u en uw broer in het bedrijf?

‘Jur in 2001, ik in 2004. Ik werkte in Noord-Brabant toen mijn ouders vroegen of ik terug in het bedrijf wilde komen. Het is altijd een droom van me geweest – dus ik zei ja.’ inmiddels is deep drill gegroeid naar bijna vijftig werknemers. Wat zijn de grootste hervormingen die jij en jur hebben doorgevoerd.

‘Voor mijn afstudeeronderzoek heb ik een bedrijfsplan geschreven – dat plan hebben Jur en ik als basis genomen. Volgens het plan moest er weer een duidelijke kerntaak benoemd worden, zonder andere activiteiten op te geven. Dat heeft geleid tot het

Op het industrieterrein in Middenmeer ligt het internationale hoofdkwartier van Deepdrill, handelsonderneming in boorapparatuur. De komende jaren wordt gebouwd aan Deep Drill Service Center. ‘vanuit middenmeer kan heel noordwest-europa bediend worden.’ hoofdonderdeel Deep Drill Supply Group voor de verkoop en verhuur van en onderhoud van gecertificeerd materieel en bijvoorbeeld het onderbrengen van de surplushandel in een apart onderdeel.’ een ander aspect was centralisatie.

‘We hebben alle locaties – het hoofdkantoor zat in Heerhugowaard, we hadden opslaglocaties in Velsen en Vlissingen, scrap verzamelden we in Middenmeer – samengebracht op dit terrein. Dat ging niet zonder slag of stoot. In eerste instantie wilden we een locatie op het nieuwe bedrijventerrein Robbenoord. De toenmalige gemeente Wieringermeer (nu Hollands Kroon, waar ook Middenmeer toebehoort, red.) zag ons als een handel in schroot en oud ijzer en dat paste niet in de ambities voor de gloednieuwe werklocatie. Toen gesprekken in Harlingen eveneens tot niets leidden kwamen we in contact met ondernemers Pieter Glijnis en Jitse Wiegersma die op deze locatie hun bedrijven hadden. Toen Pieter Glijnis naar Robbenoord verhuisde hebben wij zijn grond en gebouwen gekocht. Dat hebben we vergroot tot dit opslag- en werkterrein. Overigens is het pand waar we nu zitten te klein – we zijn al bezig met een uitbreiding.’ is daarna contact geweest met de gemeente?

‘De toenmalige burgemeester Leeghwater is hier geweest en werd zeer enthousiast van ons internationale verhaal. Hij zei dat de gemeente ons geen strobreed in de weg zou leggen.

Ik zag toen sommige ambtenaren, die ons eerder hadden tegengewerkt, bemoeilijkt kijken.’

Straalt de internationale positie af op de gemeente?

‘Dat weet ik niet, het valt volgens mij mee. Onze gasten, die elke dag van over de hele wereld komen, brengen we voornamelijk onder in Bergen, Medemblik of Alkmaar.

Onderhoudsmensen en monteurs slapen meestal in het Van der Valkhotel langs de snelweg.’ en vanuit jullie bezien: is de ruimtelijke kwaliteit van middenmeer van belang?

‘Niet echt. We letten vooral op de ontsluiting. Nu moeten per

dag twintig vrachtwagens door het dorp. Dat zou naar ons idee anders kunnen.’

Onafhankelijk bedrijf

1

1

1

2

teitsprobleem waardoor klanten lastiger betalen. Door de crisis kunnen we makkelijk aan personeel komen.

Op ons kantoor werken mensen van de failliete DSB-bank en we hebben mensen van opgeheven aannemers- en kraanbedrijven.’

Jochem van Amsterdam – gebruind hoofd, spijkerbroek, overhemd – oogt niet alleen bescheiden, hij spreekt ook Oerconservatieve brache op bescheiden toon over het succes van Deep Drill.

Een investering voor de komende jaren is de bouw van De bedrijfsvoering omschrijft de jonge directeur als nieteen nieuwe kantoortoren – waar alle takken van de holding hiërarchisch, als een omgeving waar elke werknemer ruimte plus samenwerkende partners worden ondergebracht. krijgt voor inbreng en ontplooiing. ‘Bij ons heerst geen Van Amsterdam: ‘Dat is goed voor klanten en leveranciers. competitieve sfeer, zoals bij andere bedrijven in deze door Ze kunnen in een gebouw alles en iedereen vinden.’ Vanuit Amerika beïnvloede sector’, betoogt Van Amsterdam. ‘Het de toren, het Deep Drill Service Center, kan vanaf de locatie gaat om samenwerken en ruimte voor kritiek, maar ook om in Middenmeer heel Noordwest-Europa bediend worden. sociale aspecten zoals uitjes en samen lunchen.’

In gebieden die verder weg liggen, zoals de groeimarkten in Het internationale profiel nuanceert Van Amsterdam door Algerije, Egypte en Turkije, werkt Deep Drill met agenten en een aantal keer te stellen dat ‘ze het ook maar op z’n dependances. janboerenklootjes doen’. Wat dat betekent wordt duidelijk als het gaat om toekomstplannen: is deep drill als het gesprek over Shell gaat. ‘Als je zaken doet met Shell bezig met het opraken van fossiele brandstoffen dan ben je een nummer. We doen liever zaken met kleine, – bijvoorbeeld door voor te sorteren op andere zelfstandige, meer ambachtelijke maatschappijen – je hebt vormen van energie? dan zicht op de kwaliteit en het persoonlijke contact is veel ‘Dat is niet nodig. Het opraken van de fossiele brandstofwaard. In Den Helder doen we zaken met ondernemingen voorraden, dat maken we de komende vier generaties niet als boorbedrijf Noble en Chevron.’ mee. Als alternatief is aardwarmte sterk in opkomst.’ dat is een luxe, dat je kunt zeggen dat je Shell niet is dat niet conservatief? nodig hebt. oppervlakte: 1 ha ‘Heel eerlijk: het is een verkoop, oerconservatieve In dit ‘Wij kunnen alles zelf, zijn volledig gecertificeerd en vrijwel bedrijfsvoering: verhuur enbranche. onderhoud tijdperk keren olie- en gasmaatschappijen alles wat je hier ziet is in ons bezit. We zijn een onafhankelijk van boormaterieel terug naar de die ze jaren geleden voor vijftig procent hebben bedrijf en kunnen doen wat we willen. Dat klinkt misschien aantalvelden werknemers: 7 leeggepompt – nu om vader die andere vijftig procent eruit te arrogant – laat ik het zo zeggen: we zijn aan niemand familieleden: Dick van Amsterdam halen. Daar hebben je amper verantwoording schuldig.’

Jur vaninnovatieve Amsterdamtechnieken voor nodig. Het gaat nog steeds om het boren.’ er is geen af te lossen lening bij de bank?

Jochem van Amsterdam Hij vervolgt: ‘We zijn actief in geothermie (het opwekken van ‘Voor het vastgoed hebben we een hypotheek, maar dat aardwarmte, red.’ In Nederland gebeurt dat in putten van maakt ons niet afhankelijk van de bank.’

2200 tot 2900 meter. Op ons eigen terrein wekken we door Glimlachend: ‘Dat komt door de Westfriese “zuunigheid”: geothermie energie op. Dat kan hier omdat de aardlagen je geeft niet uit wat je niet hebt.’

2007 voldoende doorlatend zijn.’

Heeft het bedrijf last van de economische crisis?

‘De vraag is niet afgenomen. Het is vooral een liquidiMiddenmeer

oppervla bedrijfsv

aantal w familiele

deep drill 1981 - 2012 >

1

2

1 11 2

1

1

1981 oprichting bedrijf

1 11

1

1 11

1

22 1

DEEP DRILL

1990 volledige overname Deep Drill

2 DEEP DRILL

2

1

2

11

1

22 1

2

2001 Jur van Amsterdam in het bedrijf

22 2

DEEP DRILL

DEEP DRILL

2

DEEP DEEP DRILL DRILL

DEEP DEEP DRILL DRILL

12

2

DEEP DRILL

2

2004 Jochem van Amsterdam in het bedrijf

DEEP DRILL

DEEP DRILL

DEEP DRILL

2007 verhuizing bedrijf naar Middenmeer

2012 > uitbreiding van bestaande locatie

NN

N

N N

N

Middenmeer Middenmeer Middenmeer Middenmeer

Middenmeer

2007

2012

2012 >

oppervlakte: 111ha ha oppervlakte: ha oppervlakte: oppervlakte: 2,1 2,1 ha ha oppervlakte: oppervlakte: 2,5 2,5 ha ha2,5 oppervlakte: 2,1 ha oppervlakte: 2,5 ha ha oppervlakte 1 ha oppervlakte 2,1 ha oppervlakte oppervlakte: 1 haverhuur 1en ha 2,1 haoppervlakte: verkoop, oppervlakte: 2,5 haoppervlakte: verkoop, oppervlakte: 2,1 ha oppervlakte:oppervlakte: verkoop, 2,5 ha ha ha bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: verkoop, verhuur en onderhoud onderhoud bedrijfsvoering: verkoop, verhuur en onderhoud bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: verkoop, verhuur verhuur en en2,1 onderhoud onderhoud bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: verkoop, verhuur verhuur en en2,5 onderhoud onderhoud bedrijfsvoering: verkoop, verhuur en onderhoud bedrijfsvoering: verkoop, verhuur en onderhoud bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: verkoop, verhuur verkoop, en verhuur onderhoud en onderhoud bedrijfsvoering verkoop, verhuur en bedrijfsvoering verkoop, verhuur en bedrijfsvoering verkoop, verhuur en verkoop, verhuur envan onderhoud bedrijfsvoering: verkoop, verhuur en onderhoud bedrijfsvoering: verkoop, verhuur en verhuur onderhoud bedrijfsvoering: verkoop, verhuur en verhuur onderhoud bedrijfsvoering: verkoop, en onderhoud bedrijfsvoering: verkoop, en onderhoud van boormaterieel boormaterieel van boormaterieel van van boormaterieel boormaterieel van vanvan boormaterieel boormaterieel van boormaterieel boormaterieel van boormaterieel van boormaterieel van van boormaterieel van boormaterieel van boormaterieel van boormaterieel van boormaterieel van boormaterieel onderhoud boormaterieel onderhoud van boormaterieel onderhoud van boormaterieel aantal werknemers: werknemers: 777 aantal werknemers: aantal aantal werknemers: werknemers: 45 45 aantal aantal werknemers: werknemers: 50 50 aantal werknemers: 45 aantal werknemers: 50 aantal45 werknemers: aantal werknemers: 7Dick 7 werknemers:familieleden: aantal werknemers:familieleden: aantal50 werknemers: 45 aantal werknemers: 50 aantal werknemers: 45Amsterdam aantal werknemers: 50 Amsterdam familieleden: vader vader Dick van Amsterdam familieleden: vader Dickvan vanAmsterdam Amsterdam familieleden: vader vader Dick Dick van van Amsterdam Amsterdam familieleden: familieleden: vader Dick DickDick van vanvan Amsterdam Amsterdam familieleden: vader Dick van familieleden: vader aantal werknemers aantal werknemers 45Amsterdam aantal werknemers 50 vader familieleden: familieleden: vader Dick vader van Amsterdam Dick van Amsterdam eden: vader Dick van7Amsterdam familieleden: vader Dick van familieleden: vader Dick van Amsterdam familieleden: vader Dick vader van Amsterdam familieleden: vader Dick van Amsterdam familieleden: Dick van Amsterdam Jur Jur van Amsterdam Jurvan vanAmsterdam Amsterdam Jur Jur van van Amsterdam Amsterdam Jur JurJur van van Amsterdam Amsterdam Jur van Amsterdam van Amsterdam Jurvan vanAmsterdam Amsterdam Jur van Amsterdam Jur vanvader Amsterdam Jur van Amsterdam Jur van Amsterdam Jur van Amsterdam Jur van Amsterdam Jur van Amsterdam Jochem Jochem van Amsterdam familieleden Dick van Amsterdam, familieleden vader Dick van Amsterdam, familieleden vader Dick van Amsterdam, Jochem Jochem van van Amsterdam Amsterdam Jochem Jochem van vanvan Amsterdam Amsterdam Jochem van Amsterdam Jochem van Amsterdam Jochem Amsterdam Jochem vanJochem Amsterdam van Amsterdam van Amsterdam Jochem vanJochem Amsterdam Jochem vanJochem Amsterdam vanJochem Amsterdam van Amsterdam Jur van Amsterdam, Jochem van Jochem van Amsterdam Jur van Jochem Amsterdam, Jochem van Amsterdam Jur van Amsterdam, van Amsterdam Amsterdam

akte: voering:

2012

2007 2007 2007 2007

2007

2012 >

2012 2012 2012 2012

2012

2012 2012 >> > 2012 2012 >

2012 >

04 de graaf agrariĂŤr en windpionier // Wieringerwerf

// Jacco, Melle, Huibert en Maarten de Graaf

‘in 2017 moeten de nieuwe turbines draaien’ Op de keukentafel van agrarisch ondernemer Jacco de Graaf ligt het zogenoemde Windplan voor de Wieringermeer. Buiten gaan de uitgestrekte akkerlanden gebukt onder een grijze wolkenlucht. Boven de schuur zwiepen de wieken van de windmolen die vader Huib in 2004 aanschafte. Het is de bedoeling dat de 35 solitaire turbines in de polder – ook die van Jacco en Huib – geclusterd worden.

De Graaf gaat met zijn vinger over de kaart. ‘Er zijn meerdere locaties denkbaar, voornamelijk uitbreidingen van bestaande windparken en een nieuw gebied.’

interview met jacco de graaf

Wie wil dit?

‘De gemeente vindt dat losse molens bij boerenerven een rommelig landschapsbeeld oplevert. Het idee is dat particuliere molens ontmanteld worden en dat nieuwe exemplaren teruggebouwd worden in windparken. Dit project is een testcase voor Nederland. De rijksoverheid kijkt mee, omdat ze een voorbeeld nodig heeft om op termijn de versnippering in onder meer de Flevopolder aan te pakken.’ en de eigenaren van de turbines, hoe staan die erin?

‘Er zijn altijd agrariërs die hechten aan een eigen turbine op het eigen erf, maar sinds kort hebben alle 35 eigenaren aangegeven mee te willen doen. Dat is verstandig want het clusteren van turbines biedt grote schaalvoordelen. Wij lopen al een tijd met het idee om onze molen van 0,9 megawatt te vervangen voor een nieuw model van drie tot vier megawatt. Een grotere molen op het erf keurt de gemeente nooit goed, op de nieuwe locaties daarentegen is voor dit soort initiatieven wel ruimte.’ de gemeente wil iets, de turbine-eigenaren doen mee, het rijk ziet het als pilot: dat gaat goed komen.

‘Dat is de vraag. De hele operatie – het herstructureren van de bestaande molens en het bouwen van nieuwe turbines op nieuwe locaties – kost 170 miljoen euro en de businesscase is nog niet rond. Dat komt voornamelijk door een onvolkomen subsidiestelsel en zonder subsidie is dit project niet vlot te trekken.’

Waarom niet? Uiteindelijk gaan de nieuwe en grotere molens geld opleveren. is de businesscase daar niet op gebaseerd?

‘De energiesector is onzeker. Het zou onverantwoord zijn om nu miljoenen te investeren in sloop en nieuwbouw in de veronderstelling dat die investeringen worden terugverdiend.

Bovendien: energieprijzen zijn al jaren laag omdat de overheid blijft inzetten op goedkope kolencentrales.’

Toch vreemd: in 2020 moet volgens het kabinet veertien procent van de energielevering duurzaam zijn.

‘Dat is zeker vreemd. Aan de ene kant levert het Windplan Wieringermeer een bijdrage aan die doelstelling, aan de andere kant is het systeem niet ingericht op het stimuleren van duurzame energie.’

poldermolen Jacco de Graaf is anderhalve dag per week bestuurslid van de vereniging Windcollectief Wieringermeer – waarin de 35 turbine-eigenaren participeren. De vereniging werkt onder de naam Windkracht Wieringermeer samen met NUON en ECN (een onderzoeksinstituut voor duurzame energie) participeren.

Daarnaast bestiert hij met vader Huib een ruim zeventig jaar oud akkerbouw- en buxusteeltbedrijf aan de Oosterterpweg in Wieringerwerf. De jonge ondernemer ontvangt zijn bezoek in zijn woonkeuken. Zoon Maarten speelt in de huiskamer, terwijl De Graafs vrouw Marbel in de keuken een hapje klaarmaakt.

‘Zaterdag was de fotograaf hier’, lacht ze. ‘Ik heb enkele foto’s op facebook gezet.’

Windkracht Wieringermeer heeft van de gemeente de opdracht gekregen het windplan tot uitvoer te brengen.

‘Inderdaad. Er waren ook projectontwikkelaars geïnteresseerd, maar wij zijn de enige partij die voldoet aan de eisen van de gemeente. Wij kunnen niet alleen de nieuwe locaties ontwikkelen, maar ook de oude molens, waar het de gemeente vooral om te doen is, opruimen.’ in welk stadium zitten jullie?

‘Zoals gezegd willen we een aantal parken van NUON en een testlocatie van ECN uitbreiden en een nieuw windpark maken. We zijn in gesprek met grondeigenaren over een opstalovereenkomst.’ de nieuwe locaties liggen verspreid – was het niet beter geweest om de 35 molens langs de ijsselmeerdijk te zetten?

‘Dat was mooi geweest, maar die zone is aangewezen als Natura 2000-gebied.’ is het slim om door te gaan terwijl op financieel vlak nog zoveel onzeker is?

‘In 2017 moeten de nieuwe turbines draaien. Het subsidiestelsel is zo veranderlijk dat je niet stil kunt blijven zitten. Straks ontvangen we wel subsidie, maar dan hebben we de planning en ontwikkeling van de nieuwe locaties niet op orde. Daarom gaan we door.’

Akkerbouwer Jacco de Graaf is een van de drijvende krachten achter het Windplan Wieringermeer. ‘dit project is een testcase voor nederland.’

er zijn twee zogenoemde windweekenden gehouden voor draagvlak onder de bevolking.

‘De weerstand tegen windmolens is hier altijd laag geweest, omdat molens sinds lange tijd onderdeel zijn van het landschap. Het is niet zomaar dat groep acht van basisschool Het Baken in Wieringerwerf een musical doet met als thema wind. Een van de nieuwe turbines wordt een poldermolen en de opbrengsten komen ten goede aan de gemeenschap.’ je steekt veel tijd in dit plan. Waarom?

‘Hoe vaak heb je de mogelijkheid om een project van 170 miljoen op te zetten? Dat vind ik een fantastische uitdaging.’

Heeft het met idealisme te maken?

‘Ik ben daar eerlijk in: wij kochten in 1994 een windmolen omdat het kon en het geld in het laatje bracht.’

geen ketens Achttien jaar geleden voegden vader en moeder De Graaf een nieuwe tak toe aan het familiebedrijf: de teelt van buxusboompjes. Het bedrijf was op zoek naar nieuwe manieren om meer inkomsten te halen uit de zestig hectare grond. Door de algehele schaalvergroting en mechanisatie stijgt de productie van landbouwgewassen, terwijl het aantal arbeidsuren gelijk blijft. ‘Daardoor daalt de kostprijs’, legt De Graaf uit. ‘De marges worden kleiner en dus moet je nieuwe dingen uitproberen.’

Waarom breiden jullie niet uit?

‘Wij pachten van de staat - dat is altijd zo geweest. Uitbreiden is lastig omdat we voor een banklening geen onderpand hebben.’ pachten is nadelig.

‘Ook het voordeel van grondeigendom is relatief. De werkelijke waarde wordt waarschijnlijk nooit uitgekeerd. Stel, je grond is dertigduizend euro waard, hanteer je die prijs als de kinderen het willen overnemen? Bovendien: veel grond is aangekocht met geld van de bank, terwijl van aflossing geen sprake is. Eigenaren betalen alleen de rente en houden zo de banken in het zadel.’

Heeft pacht voordelen?

‘Tot voor kort zeker. Toen betaalden we 400 euro per hectare – dat is vele malen lager dan de rente over een vrijemarktprijs van zestigduizend euro. In de pachtwet zijn wij ingedeeld bij de Flevo- en Noordoostpolder, de hoogste categorie. In deze categorie is de pachtprijs de afgelopen jaren opgelopen tot duizend euro.’

Hoeveel hectare gebruiken jullie voor de teelt van buxus?

‘Anderhalve hectare. Daar halen we zestigduizend boompjes uit. Dat is veel meer dan bij andere gewassen. De arbeid is natuurlijk ook intensiever.’ aan wie verkopen jullie buxus?

‘Lokale tuincentra, geen ketens. En een paar dagen per week is het erf geopend voor particulieren.’ als de opbrengst zo hoog is: waarom gebruiken jullie niet meer grond voor buxus?

‘Wij willen niet op één paard wedden, ook de buxusmarkt kan veranderen. We blijven dus grond gebruiken voor de akkerbouw. Voor de verbouw van aardappelen, wintertarwe of zaaiuien moet je grote stukken land reserveren, omdat voor die gewassen de opbrengst per hectare een stuk lager ligt.’

nieuwe manieren van werken Dan komt aardappelhandelaar Arie van der Spek binnen.

De vertegenwoordiger van Aviko uit Steenderen is bezig aan zijn wekelijkse rondje langs de aardappelboeren in de Wieringermeer. Op deze frisse woensdagmiddag in juni slaat hij een kop koffie niet af. Op de vraag of hij verschillen ziet tussen de boerenbedrijven in de Kop van Noord-Holland en in andere streken, antwoordt hij: ‘Het is hier kouder en het waait harder. Gewassen lijken langzamer te groeien. Dat heeft invloed op het beoordelen van de oogst.’ Hij vervolgt: ‘Ik merk dat het ondernemerschap hier meer ontwikkeld is.

Dat heeft zijn oorsprong in het feit dat in vroeger tijden armere boeren op mindere grond en onder moeilijke omstandigheden

hun bedrijfjes moesten opbouwen. De agrariërs in de Kop zijn daardoor creatiever, durven te experimenteren met nieuwe manieren van werken.’ Hij kijkt naar Jacco de Graaf: ‘De boeren in de Flevopolder zijn in die zin arroganter.

Die hebben het bij wijze van spreken alleen over hoeveel grond ze hebben.’

Zijn de boeren in de Kop innovatief?

De Graaf: ‘Het gps-systeem om aardappels nauwkeurig te poten, is volgens mij hier in de buurt als eerste geprobeerd.

En even verderop telen ze groenten op water in tempex bakken.’ Van der Spek: ‘Dat is vernieuwend ja. Dan heb je geen onkruidbestrijding nodig en kun je de opbrengsten exact doseren.’

Waneer Arie van der Spek op staat om te vertrekken, licht hij Jacco de Graaf in over de huidige aardappelprijzen.

‘Het is nog steeds niet veel. Ik kan zes euro bieden. Laten we tot volgende week wachten, kan dat?’ ‘Het is het verhaal van dit jaar’, verklapt De Graaf na het vertrek van Van der Spek. ‘Ze bieden nog minder dan de helft van de kostprijs.

Dat is het spel van de aardappelverkoop: er komt een handelaar op het erf, hij biedt, ik bied terug en dan moet je er samen uit komen. De prijs van buxus kan ik zelf bepalen.

Een buxusbol van tien tot elf jaar verkoop ik hoe dan ook voor dertig euro.’

de graaf 1934 - 2012 >

1

1

1934 vestiging in de Wieringermeer vanuit Haarlemmermeer

2

31

2

1951 overname bedrijf door Opa Jaap de Graaf

31

31

1976 overname bedrijf door Vader Huib de Graaf

1994 aanschaf eerste windmolen

31

41

41

2000 Jacco de Graaf in het bedrijf

2012 opschaling windmolen

N N

1934

oppervlakte: 60 ha oppervlakte oppervlakte: 60 ha 60 ha bedrijfsvoering: akkerbouw bedrijfsvoering: akkerbouw bedrijfsvoering aantal werknemers:akkerbouw vaste4dienst, 5-8 tijdelijke aantal werknemers: vaste4dienst, 5-8 tijdelijke aantal werknemers 4 vastewerknemers dienst, 5-8 tijdelijke werknemers werknemers ondernemer: Huibert de Graaf ondernemer: Huibert de Graaf familielid Huibert de Graaf

1934 1934

1994

oppervlakte:59,8 ha akkerbouw, 59,8 akkerbouw oppervlakte 0,2ha ha oppervlakte: 59,8 habuxus akkerbouw 0,2 ha buxus 0,2 ha buxus windenergie bedrijfsvoering bedrijfsvoering: akkerbouw, buxusboompjes, akkerbouw bedrijfsvoering: akkerbouw familieleden Huibert de Graaf, buxusboompjes Jacco de Graaf buxusboompjes windenergie windenergie ondernemer: Huib de Graaf ondernemer: Huib de Graaf familieleden: Jacco de Graaf familieleden: Jacco de Graaf

1994 1994

2012

oppervlakte:20 ha consumptie 20 ha consumptie aardappelen oppervlakte aardappelen oppervlakte: 20 ha consumptie aardappelen (waarvan rand van (waarvan 6 ha gepacht rand van de polder),69ha hagepacht suikerbieten, (waarvan 6 ha gepacht rand van de5polder) 5,5 ha zaaiuien, 10 ha wintertarwe, ha graszaad, 1,5 ha buxus, de polder) 9 ha suikerbieten 14 ha verhuurd voor broccoli 9 ha suikerbieten 5,5 ha zaaiuien 5,5 ha zaaiuien bedrijfsvoering akkerbouw, buxusboompjes, windenergie 10 ha wintertarwe 10 ha wintertarwe 5 ha graszaad aantal werknemers 1 part-timewerknemer 5 ha graszaad 1,5 buxus 1,5 buxus familieleden Huibert de Graaf, Jacco de Graaf voor brocoli 14 ha verhuurd 14 ha verhuurd voor brocoli bedrijfsvoering: akkerbouw bedrijfsvoering: akkerbouw buxus buxus windenergie windenergie aantal werknemers part-timewerknemer 1 aantal werknemers part-timewerknemer 1 ondernemers: Huib de Graaf 2012 ondernemers: Huib de Graaf 2012 Jacco de Graaf Jacco de Graaf

05 de lepelaar biologisch-dynamisch akkerbouw en tuindersbedrijf // St. Maarten

// Jorinde , Jan Schrijver, Grietje Schrijver-Kroon, Inge de Roos, Joris Kollewijn

‘Onze landerijen zijn een wildernis van bloemrijke akkerranden’ ‘Voor de duidelijkheid, ik ben geen evangelist die verkondigt hoe anderen hun bedrijf moeten runnen.’ Jan Schrijver van biologisch-dynamisch tuindersbedrijf De Lepelaar wil niet oordelen over collega’s die wel met chemische bestrijdingsmiddelen werken. ‘Iedere boer maakt zijn eigen keuzes, hanteert zijn eigen uitgangspunten.

Dat moeten we respecteren.’

interview met jan Schrijver

dat klinkt nobel, maar u wilt niets liever dan dat zo veel mogelijk land- en tuinbouwbedrijven overstappen op een biologische manier van werken.

‘Ik ben ervan overtuigd dat biologische teelt duurzamer is en gezonder, beter voor de mens en de natuur. Dus ja, hoe meer gewassen op een dergelijke manier verbouwd worden, hoe beter. De werkelijkheid is dat in Nederland slechts vier procent van de bedrijven biologisch boert – tegenover twintig procent in Duitsland.’ is dat het gevolg van een kleine afzetmarkt? Over het algemeen loopt de nederlandse consument niet warm voor biologisch voedsel.

‘Consumenten zijn te lang passief geweest. Ik bedoel: hoe is te verantwoorden dat nog zoveel mensen die ‘kiloknallers’ in de supermarkt kopen? Mensen eten maar raak – zonder na te denken over wat ze eten.’ dat stemt niet hoopvol.

‘Toch ben ik dat wel. De afgelopen jaren zijn duurzaamheid en gezondheid steeds meer in de belangstelling komen te staan en daarmee de aandacht voor goed en vers eten. Neem rucola: dat is ongekend populair.’ rucola is gezond.

‘Ja, en ook nog eens lekker.’

Biologisch-dynamisch tuindersbedrijf De Lepelaar is gevestigd in het gehucht ’t Rijpje in de gemeente Harenkarspel. Eerder zat het bedrijf in Warmenhuizen, waar het wegens gebrek aan uitbreidingsmogelijkheden in 2004 vertrok. De Lepelaar beschikt over 44 hectare grond waarop aardappelen, kool, bieten en wortelen worden verbouwd. Op de tien hectare grote huiskavel worden fijnere groenten geteeld, zoals snijbiet, boswortel en peterselie. In de kas groeien in de zomer tomaat en komkommer en in de winter postelein, andijvie en koolrabi.

Op een aprilmorgen van stapelwolken ontvangt eigenaar Jan Schrijver zijn bezoek aan de lange vergadertafel in de ontvangstruimte aan de Rijperweg. Aan het hoofd van de tafel zijn vrouw en mede-eigenaar Inge Schrijver-de Roos en schoonzoon Matthys in de weer met de administratie. Het moderne bedrijfscomplex – met een winkel, twee koelcellen en een schuur waar per jaar ruim een miljoen kilogram groente

verwerkt wordt – is een ontwerp van architect Wil Schagen.

‘De architectuur sluit op eigentijdse wijze aan op het lijnenspel van de gebouwen in ’t Rijpje’, legt Schrijver uit. ‘De nokhoogte van onze schuur is gelijk aan de nokhoogte van de oude boerderijen.’

buitenbeentje Jan Schrijver – zongebruind gezicht, forse werkhanden – was aan het begin van de jaren zeventig een pionier op het gebied van de biologisch-dynamische tuinbouw. In een streek vol behoudende agrariërs besloot hij het roer in het ‘gangbare’ tuinbouwbedrijf van zijn vader om te gooien. Hij doorbrak de traditionele monocultuur van kool en aardappelen – en introduceerde een gevarieerde en natuurlijke manier van werken. Schrijver is sinds enige tijd een drijvende kracht achter BioValley, een samenwerkingsverband inde Noordkop tussen biologische ondernemers op het gebied van afzet, productinnovatie en opschaling. BioValley is bedoeld om de voordelen van een biologisch-dynamische aanpak te promoten. Zo is de werkgelegenheid op zijn bedrijf, volgens Schrijver, groter dan op een gangbaar en geautomatiseerd tuindersbedrijf – in een regio waar jongeren wegtrekken geen overbodige luxe. ‘Ik heb vijftien scholieren aan het werk, bijna allemaal afkomstig uit de omliggende dorpen. Ze worden er niet rijk van, maar het is beter dan werken in de horeca.’

Wanneer is een bedrijf biologisch-dynamisch?

‘De essentie van een biologische werkwijze is om de vruchtbaarheid van de grond op natuurlijke wijze te vergroten.

Wij werken dus niet met kunstmest, maar met valeriaan, paardenbloem, kamille – die in gefermenteerde vorm de bodemkwaliteit vergroten. Het is onder meer gebaseerd op het gedachtegoed van de antroposoof Rudolf Steiner. Hij vond dat de landbouw een eenheid is van veeteelt, akkerbouw en tuinbouw – een eenheid die onder invloed van schaalvergroting en mechanisatie uit elkaar is getrokken. Wij werken daarom samen met veetelers uit de buurt, zoals biologische boerderij De Buitenplaats: in ruil voor rasklaver, stro en voeraardappelen leggen we met de mest van hun vee onze eigen composthoop aan.’

Hoe komt een zoon van een tuinbouwer in de noordkop eind jaren zestig in aanraking met de principes van de

Een gewaagde stap – dat was het besluit van Jan Schrijver om het tuin- en akkerbouwbedrijf van zijn vader om te zetten in biologisch-dynamisch akkerbouw en tuindersbedrijf De Lepelaar. ‘Het is een onderneming met betekenis voor de omgeving. dat mogen we nooit te grabbel gooien.’ biologische landbouw?

‘Op de tuinbouwschool in Hoorn las ik boeken van Steiner, van de Amerikaanse biologe Rachel Carson, van professor Jan Tinbergen. Ik bestudeerde de bevindingen van de Club van Rome – ik raakte volledig overtuigd dat chemische bestrijdingsmiddelen schadelijk zijn voor mens en natuur.’ niet iedere tuinbouwstudent leest zulke boeken.

‘Zeer zeker niet. Ik was een buitenbeentje, geïnteresseerd in filosofie, in godsdienst, in ‘het verbeteren van de wereld’.

In Amsterdam waar mijn zus studeerde, struinde ik langs boekwinkeltjes op zoek naar interessante boeken over deze thematiek.’

Was het in die jaren niet voornamelijk een geitenwollensokken-onderwerp?

‘Ik heb een hekel aan het woord “geitenwollensokken”, maar inderdaad, in de jaren zestig en zeventig hielden vooral “zweverige” types zich ermee bezig. Ik ging een stap verder door de idealistische opvattingen over het verbouwen van groente te koppelen aan een rendabel economisch bedrijfsprofiel. Ik ben op een gegeven moment stage gaan lopen op het biologische bedrijf van boer Haisma in het Friese Bergum. Ik sliep in een hotelletje en overdag leerde ik van die nukkige Fries hoe je een biologische tuinderij runt. Hij liet me zien hoe belangrijk het is voor de gezondheid van mensen, niet alleen door het weren van giftige en chemische middelen, maar ook door de verbouw van betere producten. Later ben ik gaan kijken bij Jelte Wiersma in de Wieringermeer en verder weg, in Oude Wetering, op het bedrijf van Willy Schelthuis.’

experimenteren Wanneer de eigenwijze Jan Schrijver in 1971 als oudste zoon – in die tijd was dat vanzelfsprekend – het tuin- en akkerbouwbedrijf van vader Schrijver overneemt, begint hij op één hectare te experimenteren met de biologische manier van werken. Op die hectare teelt Schrijver 25 gewassen en allerlei soorten kruiden. In het begin was het experiment volstrekt onrendabel, maar op de betreffende kavel werd jaar

in jaar uit een groei van honderd procent behaald. Na vier jaar besluit Schrijver het complete bedrijf – toen 7,5 hectare groot – volledig om te schakelen.

Wat was het succes achter dit risicovolle experiment?

‘Mijn intuïtie en gevoel voor trends. Ik haakte aan bij allerlei ontwikkelingen op het gebied van biologisch eten en duurzaamheid, niet hier, maar in Amsterdam en binnen de antroposofische gemeenschap van Bergen. In de begintijd reed ik met mijn producten op en neer naar Amsterdam waar biologische winkeltjes hun deuren openden en jongerencentra als De Melkweg en Paradiso alternatieve eettentjes begonnen.

Vanaf 1974 werkte ik samen met het verdeelcentrum Gaea in Bergen die biologische groenten distribueerden. Wat enorm hielp is dat ik mezelf met uiteenlopende mensen kan verhouden, van collega-tuinders tot de burgemeester en de notaris tot het hippiemeisje dat een jointje rookt.’

plagen en ziekten Boerderij De Lepelaar is gestart door Jans vader, Cornelis Schrijver, die in een vorige carrière vrachtschipper was.

Toen de concurrentie met het wegtransport te groot werd besloot de Warmenhuizense schipper tuinder te worden. Met zijn vrouw en Jans moeder – afkomstig uit een tuindersfamilie uit Langendijk – kocht Cornelis Schrijver in 1957 een tuinderij van 2,5 hectare aan de Oostwal. ‘Tot 1970 was het land van mijn vader verspreid over meer dan twintig akkertjes die omgeven door slootjes in het moerasgebied van het Geestmerambacht lagen’, herinnert Jan Schrijver zich. ‘Het Geestmerambacht werd het Rijk Der Duizend Eilanden genoemd. Dat klinkt sprookjesachtig maar het was het meest onrendabele landbouwgebied van Nederland – voor sommige percelen moesten we anderhalf uur varen. In de ruilverkaveling van 1970 werden kavels samengevoegd en werd water omgezet in land. Het leidde tot een efficiënte inrichting: na de ruilverkaveling hadden we twee grote percelen achter de Oostwal.’

Het landschap van het rijk der duizend eilanden

veranderde voorgoed.

‘Er waren mensen en organisaties die dat ontzettend jammer vonden, maar die wisten niet waarover ze spraken.

De ruilverkaveling was nodig om landbouwactiviteiten rendabel te maken. Je moet weten dat in het Geestmerambacht het gemiddelde inkomen ruim onder het Nederlandse gemiddelde lag.’

Waarom wilde u het bedrijf van uw vader veranderen?

‘Ik voorzag dat we door schaalvergroting zouden moeten specialiseren – en dat we dan alleen nog maar kool zouden verbouwen. Een dergelijke eenzijdige teelt betekent een grotere kans op plagen en ziekten. De behoefte aan chemische bestrijdingsmiddelen zou alleen maar toenemen. Iedereen vond chemische bestrijdingsmiddelen doodnormaal, zeker in een groot en modern bedrijf. Dat wilde ik doorbreken.’

Hoe stond uw vader tegenover deze drastische koerswijziging?

‘Laat ik het zo zeggen: hij was niet enthousiast. De mensen in deze streek verbouwden enkel aardappel, kool en ui. Collegatuinders vonden mijn plannen maar raar – zij en mijn vader dachten: die houdt het nog geen drie jaar vol. Het moet voor mijn vader een vreemde gewaarwording zijn geweest. Ik kreeg in het begin hulp van excentrieke jongelui van over de hele wereld, die experimenteerden met drugs en op blote voeten over het erf liepen. Er waren erbij die zonder iets te zeggen op het fornuis van mijn moeder een maaltijd begonnen te koken.

Zij kon daar om lachen, maar mijn vader had er moeite mee.’

Hoe ging u met de kritiek en scepsis om?

‘Achteraf gezien heb ik veel aan die weerstand gehad.

Ik moest mijn ziens- en werkwijze altijd verdedigen – waardoor ik alleen maar meer overtuigd ben geraakt van mijn keuzes.’ is biologisch boeren inmiddels geaccepteerd?

‘Meer en meer, laat ik een voorbeeld geven. Onze achterburen spuiten tot de kavelgrens en alles ligt er piekfijn bij. Daarmee vergeleken zijn onze landerijen een wildernis van bloemrijke akkerranden met distel, klaprozen en duizendblad. Vroeger vonden wandelaars en fietsers dat slordig en rommelig, nu vinden ze het mooi, natuurlijk.’ Na een moment stilte: ‘Het neemt niet weg dat de biologische tuin- en landbouw nog altijd een oneerlijke concurrentiepositie heeft ten opzichte van de gangbare landbouw. Structurele maatregelen om de biologische landbouw een eerlijke kans te geven zijn uitgebleven. Subsidiegeld voor innovatie gaat nog altijd voor een groot deel naar eenzijdige en grootschalige bedrijven.’ gaan uw kinderen in het bedrijf?

‘Vooralsnog niet. Ze hebben hun eigen weg gekozen en dat respecteer ik. Mijn zoon Reinout staat voor de klas en de kans

1

2

21

de lepelaar 1957 - 2012 >

1

2

1957 Cornelis Schrijver start tuinderij in Warmenhuizen

1970 ruilverkaveling van 20 naar 2 percelen

2012

21

1971 overname door Jan Schrijver, pionier biologische landbouw

1975 groei naar 7,5 ha biologische gewassen

2004 verhuisd naar ‘t Rijpje

2011 start biovalley samenwerkingsverband biologische boeren

2012

1964

1957

1964

1961

oppervlakte 2,5 ha

1975

oppervlakte 7,6 ha

2012

oppervlakte 50 ha

Oppervlakte tuinderij totaal: 7,6 ha Oppervlakte totaal: 50 ha akkerbouw en tuindersbedrijf Oppervlakte totaal: bedrijfsvoering tuinderij 2,5 ha bedrijfsvoering bedrijfsvoering biologisch-dynamisch 1957 Werkzaamheden: tuinderij Werkzaamheden: biologische landbouw Werkzaamheden: tuinderij 1961 aantal werknemers 1 aantal werknemers 1 aantal werknemers 6 mederwerkers (vast),12 scholieren (tijdelijk) Aantal werknemers: 1 biovalley Aantal werknemers: 1 familieleden Jan Schrijver, Inge de Roos familieleden Cornelis Schrijver, Grietje Kroon familieleden Cornelis Schrijver, Grietje Kroon Familieleden: Cornelis Schrijver Aantal werknemers: 6 medewerkers (vast) Familieleden: Cornelis Schrijver Grietje Kroon 12 scholieren (tijdelijk) Grietje Kroon Oppervlakte totaal: 7,6 ha Oppervlakte totaal: 50 ha Oppervlakte totaal: 2,5 ha Familieleden: Jan Schrijver tuinderij Werkzaamheden: biologische landbouw Werkzaamheden: tuinderij is groot dat hij niet in het bedrijf komt. Maar ook dan moet De Lepelaar Werkzaamheden: verdelen over de familieleden.

Daar reken ik ook mijn zus en broers neler maken.’

Inge de Roos werknemers: 1 familiebedrijf blijven waarin de familie Ziet u die vernieuwing biovalley op een eigen manier door1blijven gaan, het is een onderneming met Aantal toe. De Lepelaar moet een zitten?

Aantal werknemers: betekenis voor de omgeving – zoals de winkel, de werkgelegenheid – Familieleden: toezicht houdt op de continuïteit van het bedrijf.’ altijd, maar ik zeg: ondernemer(vast) moet iets anders Cornelis Schrijver Aantal ‘Niet werknemers: 6 iedere medewerkers Familieleden: Cornelis Schrijver en een voorbeeld voor de Grietje biologische tuinbouw. Dat mogen we nooit Hoe dan ook: een opvolger is nodig. durven doen dan zijn voorganger.’

Grietje Kroon 12 scholieren (tijdelijk) Kroon te grabbel gooien.’

‘Dat is Joris Kollewijn, een voormalig stagiair die sinds kort medeFamilieleden: Jan Schrijver Hoe zorgt u daarvoor? eigenaar is. Joris is een tuinder in hart en nieren en zijn nieuwe 1964 1975 Inge de Roos ‘Ik denk aan een soort certificatensysteem om het eigenaarschap te ideeën kunnen het bedrijf weer verder brengen en nog professio1964

1964

06 HiemSTra Agriport A7 // Middenmeer

// Simon, Anton, Rob, Willy en Wim Hiemstra

‘dit was het Siberië van noord-Holland’ ‘Agriport heeft het landschap voorgoed veranderd. Dit is onomkeerbaar.’

Directeur Anton Hiemstra kijkt door de brede ramen van de vergaderruimte in het kantoorgebouw langs de A7 over het 900 hectare grote agropark. Vlakbij staan grote bedrijfshallen van transportbedrijven en groothandels, verderop gigantische kassencomplexen. Aan de horizon is een oude stolpboerderij zichtbaar. Hij wijst: ‘Wat we vanaf hier zien is een fractie van het totale terrein – daarachter loopt het nog kilometers door.’

interview met anton Hiemstra

Dan, bijna verontschuldigend: ‘Je moet weten, mijn broers en ik stonden eind jaren negentig voor de keuze: of we veranderen van omgeving of we veranderen de omgeving. We hebben voor het laatste gekozen.’ een grote transformatie van het open en lege land – dat moet tot veel commotie hebben geleid.

‘We hebben van begin af aan open gestaan voor klachten en tegengeluiden en waar mogelijk naar oplossingen gezocht.

Met tuinders zijn afspraken gemaakt over het afschermen van kaslicht. Bij een familie aan de rand van Agriport hebben we meebetaald aan een verbouwing, waardoor de woning op het open landschap aan de andere zijde is georiënteerd.’ dat gaat ver.

‘Vind ik niet. Wij starten een nieuwe ontwikkeling. Het is normaal dat je dan rekening houdt met mensen en partijen die hier al wonen en werken. We hebben toentertijd een paginagrote advertentie in de lokale krant gezet: dit zijn we van plan en als u bezwaren heeft, laat het ons weten, dan lossen we het op.’ Één moment later: ‘Het gaat om inlevingsvermogen. Ik ben er van overtuigd dat een grootschalige transformatie als Agriport alleen een succes kan zijn wanneer het gedaan wordt door mensen van hier, mensen die de omgeving begrijpen.’

Zoals u en uw broers?

‘Ik doel op de mensen die het werk doen. Zoals mijn vader Simon die de grondtransacties deed, mijn rechterhand Jack die veel contacten onderhoudt en Robert, de directeur van het energiebedrijf – stuk voor stuk mannen die in deze streek geboren en getogen zijn.’ is agriport een succes?

‘Steeds meer mensen zien de toegevoegde waarde.

De akkerbouwers met hun kleine kavels hadden het hier moeilijk. We noemden dit het Siberië van Noord-Holland.

Agriport biedt ruimte aan nieuwe en grootschalige activiteiten, zoals glastuinbouw en nieuwe verbindingen met verwerking en logistiek. De agrarische omzet van de regio is sinds Agriport verviervoudigd. Dat zegt iets over hoe laag de gemiddelde omzet was.’

Wat merken bewoners?

‘Jongeren die ooit vertrokken komen terug. Robert en Jack waren weg, maar zijn voor Agriport teruggekeerd. De helft

van de werknemers op Agriport komt uit de omgeving.

En scholieren, die door regelgeving niet meer in de bollenschuren mogen werken, vinden hier een bijbaantje.’

ijsbergsla Sinds 2006 is het akkerland tussen Medemblik en Middenmeer stapsgewijs getransformeerd tot een moderne projectlocatie voor glastuinbouw en vollegrondteelten, met in het midden een honderd hectare groot bedrijventerrein voor voornamelijk logistieke en transportbedrijven. Voor de grootschalige glastuinbouw is ruim achthonderd hectare beschikbaar waarvan een deel inmiddels in gebruik is. Op de website www.agriporta7. nl staat te lezen: ‘Door de clustering van productie, verwerking en logistiek wordt Agriport A7 beschouwd als het meest moderne agropark ter wereld.’

Agriport is een initiatief van het Middenmeerse familiebedrijf Hiemstra, een firma die bekend is door de handel in aardappelen en groenten. Aan het begin van deze eeuw wilde het bedrijf haar vestigingen en locaties – van Noord-Limburg tot Beverwijk, van Zwaagdijk tot Zeeland – samenvoegen op een locatie. Anton Hiemstra, zijn vader Simon en broers Wim en Rob hadden een voorkeur voor de Kop, vooral door de bereikbaarheid en het gematigde klimaat – de zachte temperaturen zijn ideaal voor de teelt van ijsbergsla en dergelijke. Maar er waren ook twijfels over de dalende economische activiteit. Anton Hiemstra licht toe: ‘Het was zo dat de Noord-Hollandse supermarktketen Deen – met hun winkels bij wijze van spreken om de hoek – tegen ons zei: “We halen jullie ijsbergsla liever in Venlo, want daar moeten we vaker zijn.” Dat was een duidelijk signaal. We dachten: we moeten hier straks nog het licht uitdoen.’

Toen ontstond het idee voor agriport.

‘Als we in de Kop wilden blijven, moesten we voor buren zorgen, het liefst concurrenten met veel logistieke bewegingen.

Dan wordt de regio interessant voor leveranciers en klanten.

In plaats van én naar Zwaagdijk én naar Langendijk én naar Middenmeer zou een bedrijf als Laurus (waar toentertijd Edah toebehoorde, red.) alleen naar Agriport hoeven rijden.

Dat moest de plek worden voor het laden en lossen van meerdere producten.’

eigen energiebedrijf Naast Hiemstra BV telt het businesspark van Agriport zestien bedrijven, variërend van transportbedrijven tot veevoeders, van accountants tot een poeliersbedrijf. Op het agropark zitten glastuinbouwbedrijven en staan faciliteiten voor verwerking, verpakking, koeling, opslag en verlading. Hiemstra: ‘Toen wij met Agriport begonnen, zat de glastuinbouw in een gigantische opschaling. De eerste tuinder die hier kwam kocht direct 120 hectare, ruim zes keer zoveel als zijn oude bedrijf. Toen wisten wij dat Agriport in een behoefte kon voorzien en dat het dus allemaal een stuk groter moest.’ veel kavels zijn leeg. gooit de economische crisis roet in het eten?

‘Op het gebied van grondtransacties beweegt momenteel niemand, dus wij ook niet. We weten dat in 2012 en 2013 geen grote veranderingen plaatsvinden. We kijken voorzichtig naar 2014 en 2015. Met groente kan het heel slecht gaan, maar plotseling ook heel goed. Dan staan geïnteresseerde kopers zomaar op de stoep.’ agriport was in beginsel een bedrijventerrein voor de agrarische sector, maar het profiel is verbreed.

‘Klopt. Het is een synergiepark waar allerlei bedrijven op het gebied van logistiek en energie samenwerkingsverbanden aangaan.’ energie?

‘Agriport beschikt over een eigen energiebedrijf met een gesloten netwerk. Dat is interessant voor bedrijven die op grote schaal energie leveren en verbruiken. De kassen produceren warmte die door andere bedrijven hergebruikt wordt. Dit wordt door het energiebedrijf – waarvan de bedrijven aandeelhouder zijn – verrekend. De energieuitwisseling vindt op korte afstand plaats, de transportkosten zijn laag.’ dat verklaart de mogelijke komst van een datacenter en een glasfabriek.

‘De glasfabriek produceert CO2 die door tuindersbedrijven gebruikt kan worden.’ levert agriport energie buiten het terrein?

‘Het gaat om grote hoeveelheden waardoor het vanuit

efficiencyoverwegingen niet interessant is om bijvoorbeeld aan huishoudens te leveren. Ons eigen kantoor zit ook niet op het interne net, wij halen stroom van Tennet. Een aansluiting op het interne net is gewoon nog te duur.’

Slimme man

2

10

1

10

2

23

31

10

TE TE KOOP KOOP

TE KOOP

10

Agriport, volgens velen het meest moderne agropark ter wereld, biedt ruimte aan grootschalige activiteiten, zoals glastuinbouw en logistiek. ‘de agrarische 1 10 omzet van de regio is verviervoudigd.’

310

in- en verkoop van landbouwgrond en boerderijen. Hij kwam in die jaren in de Haarlemmermeer waar boeren weg moesten voor de uitbreiding van Schiphol. In de Wieringermeer wist hij precies welke gronden te koop waren. Als een makelaar koppelde hij kopers en verkopers aan elkaar en daar ontving hij dan provisie over. Ik denk dat mijn vader betrokken is geweest bij het merendeel van de transacties in de Wieringermeer. Niet voor niets schakelde ik hem in voor de in- en verkoop van grond voor Agriport.’

Op zakelijk gebied: wat was uw vader voor man?

‘Een gokker, maar wel een die bewust gokte. Hij nam soms besluiten die voor de buitenwereld onbezonnen leken, maar achteraf heel goed uitpakten. We hadden in de jaren negentig koelcellen in Middenmeer – die had mijn vader ooit gebouwd voor de opslag van allerlei producten. Toen de varkenspest uitbrak heeft hij veel geld verdiend met de opslag van de kadavers.’ Lachend: ‘Hij was een handelaar in hart en nieren. Soms ging hij in mijn moeders auto naar een aardappelboer om vervolgens thuis te worden gebracht – dan had hij voor een of andere deal die auto verkocht.

Mensen vertrouwden hem blind en terecht. Hij bedreef handel op manieren die niet iedereen begreep, maar ze wachtten gewoon de rekening af.’

2

3

Agriport is een van de vele vennootschappen in het veelzijdige familiebedrijf dat Anton Hiemstra met broers Wim en Rob bestiert. Hun motto: er is in het bedrijf altijd ruimte voor uiteenlopende activiteiten mits het geld oplevert.

In de woorden van Hiemstra: ‘We moeten wel wat te doen hebben. Rob is onlangs onder de Hiemstravlag een fokbedrijf voor roofvogels begonnen. Door meerdere activiteiten ben je stabieler, zeker in tijden van crisis. Zie het als kleine pootjes die het bedrijf dragen.’

Een breed bedrijfsprofiel biedt mogelijkheden voor de negen kinderen van de Hiemstra-broers. ‘We willen dat onze kinderen hun eigen weg bewandelen. Maar als de zoon van mijn broer een restaurant in Amsterdam wil beginnen, kan dat onder de vlag van dit bedrijf.’ Hij vervolgt: ‘Binnen Hiemstra BV is het altijd zo geweest dat iedereen ideeën kan inbrengen. Bedrijfshiërarchie bestaat niet – de directie heeft geen eigen parkeerplek, Frank, onze oudste werknemer van zeventig, wel.’ bedrijfsvoering: oppervlakte totaal: landbouwgrond oppervlakte bedrijfsvoering: 140 ha totaal: landbo Zelf bedrijfsvoering: op de heftruck ijsbergsla verwerking De opmerkelijke bedrijfsfilosofie voert terug tot de werkwijze aardappelhandel aardappelhandel bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: aardappelhandel ijsberc In 1990familieleden: ging broer Wim meewerken in het bedrijf van vader van Antons vader Simon die halverwege de jaren zestig familieleden: aanen verkoop familieleden: aanHiemstra introduceerde zomeractiviteit: deHiemstragrondb opa Willem Hiemstra opaen Willem Hiemstra een nieuwe gronden opa Willem de aardappelhandel van zijn vader overnam.

Deze Willem, grootschalige en geautomatiseerde teelt van ijsbergsla, (latf Hiemstra vader Simon familieleden: Hiemstra (later) vader Simon familieleden: vader Hiemstra Simon Hiemstra vader Antons opa, was in de jaren vijftigvader uit Simon Friesland naar (later) onder meer voor het Amerikaanse leger en McDonald’s.

Wim Hiemstra Wim de Wieringermeer gekomen om boeren op het nieuwe Het familiebedrijf benaderde boeren in Hiemstra de omgeving: (later) zij Anton Anton land over te halen pootaardappelen te telen. ‘Mijn vader Rob H stelden hun land beschikbaar enRob de Hiemstra Hiemstra’s(later) zorgden was vrachtwagenchauffeur, omdat zijn oudere broer voor de machines, de koeling, de verwerking en de verkoop. het aardappelbedrijf van opa overnam. Toen het bedrijf Later, toen het bedrijf zelf land kocht (ruim 300 hectare), halverwege de jaren zestig in problemen verkeerde, heeft kreeg Hiemstra BV de teelt volledig in eigen handen. vader het bedrijf overgenomen.’ Hiemstra knikt: ‘Mijn vader 1950 kwam u in het bedrijf? 1950 2005 Wanneer was een slimme man en een goede handelaar.’

‘Tegelijk met mijn jongere broer Rob in 1996.

Mijn broers en Hoe bleek dat? ik werkten direct goed samen, terwijl vader altijd zijn eigen ‘Hij had goed in de gaten welke ontwikkelingen interessant plan trok. Dat leverde weleens misverstanden op, omdat veel waren. De basis van opa’s bedrijf was de handel in pootgoed, mensen alleen hem belden als ze iets met Hiemstra wilden. maar mijn vader begon al snel een tweede tak van sport: de

Hiemstra 1950 - 2020 | 2035

TE KOOP

1100 110 110 210 1

1950 verhuizing naar de Wieringermeer

10

TE KOOP

10

23

11 3 3 3 31

10 1010 10

TE KOOP

TE TE KOOP KOOP TE TE TE KOOP KOOPKOOP

1033

22 3 2 3 2 32

3

2

3

1960 vader Simon Hiemstra in het bedrijf

TE

KOOP 22 33 2 32 233 3 3 2 3 3

TE TE KOOP KOOP TE TE TE KOOPKOOPKOOP

33 3 3 333 3 3 33 3

TE KOOP

33 3

33

1990 Wim Hiemstra 1996 Anton en Rob Hiemstra meewerken in het bedrijf meewerken in het bedrijf

N

1950

3 3 3 3 3 3 3 3 33 33 33

2005

333

33

1999 start onderhandeling en ontwikkeling Agriport

3 3

3

2003 Simon Hiemstra verlaat het bedrijf

N

3 3 33 3 3 33 33 33 3 3

2020 - 2035 toekomstige uitbreidingen

N

2012

3

N N

N

N

N

N

2020 >

bedrijfsvoering aardappelhandel oppervlakte totaal landbouwgrond 140 ha oppervlakte totaal landbouwgrond 250 ha oppervlakte totaal landbouwgrond 200 ha, oppervlakte totaal: landbouwgrond 200 ha bedrijfsvoering: oppervlakte totaal: landbouwgrond 140 ha oppervlakte totaal: landbouwgrond 250 ha oppervlakte totaal: landbouwgrond 200 haha200 ha bedrijfsvoering: oppervlakte totaal: landbouwgrond 140 oppervlakte totaal: landbouwgrond 250 ha oppervlakte totaal: landbouwgrond oppervlakte 200 ha landbouwgrond 200 oppervlakte ha totaal: landbouwgrond oppervlakte ha oppervlakte oppervlakte totaal: oppervlakte totaal: totaal: landbouwgrond landbouwgrond totaal: landbouwgrond landbouwgrond 200 200 ha 200 ha bouwgrond oppervlakte140 totaal: bedrijfsvoering: oppervlakte habedrijfsvoering: landbouwgrond bedrijfsvoering: totaal: bedrijfsvoering: oppervlakte landbouwgrond 250 ha totaal: 140 landbouwgrond oppervlakte ha oppervlakte oppervlakte totaal: oppervlakte 250 totaal: oppervlakte totaal: ha landbouwgrond landbouwgrond totaal: landbouwgrond totaal: landbouwgrond 140 landbouwgrond 140 haha 140 ha totaal: ha140 ha 250 oppervlakte ha oppervlakte oppervlakte totaal: oppervlakte totaal: totaal: landbouwgrond landbouwgrond totaal: landbouwgrond landbouwgrond 250 250 ha 250 ha ha250200 ha mogelijke groei aardappelhandel bedrijfsvoering: ijsbergsla verwerking collega bedrijven: glastuinbouw 782 ha familieleden opa Willem Hiemstra bedrijfsvoering ijsbergsla verwerking, collega bedrijven glastuinbouw 782 ha, mogelijke groei agriport glastuinbouw 1000 ha, mogelijke groei aardappelhandel bedrijfsvoering: ijsbergsla verwerking collega bedrijven: glastuinbouw 782 ha mogelijke groei mogelijke groei mogelijke groei mogelijke mogelijke mogelijke groei groei mogelijke groei groei rgsla collega verwerking bedrijven: aardappelhandel bedrijfsvoering: aardappelhandel glastuinbouw aardappelhandel aardappelhandel collega 782 ijsbergsla ha bedrijven: verwerking glastuinbouw bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: 782 bedrijfsvoering: ha collega ijsbergsla ijsbergsla bedrijven: ijsbergsla verwerking verwerking ijsbergsla verwerking glastuinbouw verwerking 782 collega ha collega collega bedrijven: bedrijven: collega bedrijven: glastuinbouw bedrijven: glastuinbouw glastuinbouw 782 glastuinbouw 782 ha 782 ha ha 782 ha agriport: glastuinbouw 1000 ha familieleden: aan- en verkoop bedrijventerrein 80 ha vader Simon Hiemstra (later) aan- en verkoop gronden bedrijventerrein 80 ha bedrijventerrein 150 ha agriport: glastuinbouw 1000 haha aanverkoop bedrijventerrein 80 agriport: glastuinbouw agriport: 1000 ha glastuinbouw 1000 ha agriport: 1000 haagriport: agriport: agriport: glastuinbouw glastuinbouw glastuinbouw 1000 glastuinbouw 1000 ha 1000 ha 1000 ha en verkoop familieleden: familieleden: bedrijventerrein familieleden: familieleden: aan80 ha en verkoop bedrijventerrein 80 ha aanaanenen aanverkoop en verkoop en aanverkoop en bedrijventerrein verkoop 80bedrijfsvoering: ha bedrijventerrein bedrijventerrein bedrijventerrein bedrijventerrein 80glastuinbouw ha 80 ha ha 80 ha 80 haagriport: bedrijventerrein 150 ha opa familieleden: Willem Hiemstra gronden businesspark Agriport bedrijventerrein 150 haha150 ha opa Willem Hiemstra gronden bedrijfsvoering: businesspark Agriport familieleden vader Simon Hiemstra, Wim bedrijfsvoering businesspark Agriport bedrijfsvoering businesspark Agriport bedrijventerrein 150 ha bedrijventerrein 150 ha bedrijventerrein 150 ha bedrijventerrein bedrijventerrein bedrijventerrein bedrijventerrein 150 150 ha 150 ha den bedrijfsvoering: opa opa Willem businesspark opa Willem Hiemstra Willem opa Hiemstra Willem bedrijfsvoering: Hiemstra Agriport gronden Hiemstra businesspark Agriport bedrijfsvoering: gronden gronden gronden gronden businesspark Agriport bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: businesspark businesspark businesspark Agriport businesspark Agriport Agriport Agriport bedrijfsvoering: businesspark Agriport vader Simon Hiemstra (later) familieleden: vader Simon Hiemstra familieleden: Wim Hiemstra bedrijfsvoering: businesspark Agriport (later)(later) vader Simon Hiemstra familieleden: vader Simon Hiemstra familieleden: Wim Hiemstra Hiemstra, Anton Hiemstra (later), Rob Hiemstra (later) businesspark bedrijfsvoering: businesspark bedrijfsvoering: Agriport Agriport bedrijfsvoering: businesspark bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: businesspark businesspark Agriport businesspark Agriport Agriport Agriport ter) (later) (later) Hiemstra (later) familieleden: r Simon Hiemstra vader familieleden: vader Simon Wim vader Simon Hiemstra Hiemstra Simon vader Hiemstra familieleden: Simon Hiemstra vader Hiemstra Simon Wim familieleden: familieleden: Hiemstra familieleden: familieleden: familieleden: vader vader Simon vader Simon Hiemstra Simon vader Hiemstra Wim Simon Hiemstra Hiemstra Hiemstra familieleden: familieleden: familieleden: familieleden: Wim Wim Hiemstra Wim Hiemstra Hiemstra Wim Hiemstra Agriport familieleden: Wim Hiemstra Wim Hiemstra Anton Hiemstra familieleden Wim Hiemstra, Anton Hiemstra, familieleden Wimbusinesspark Hiemstra, Anton Hiemstra, familieleden: Wim Hiemstra Wim Hiemstra Anton Hiemstra familieleden: Wim Hiemstra familieleden: familieleden: Wim Hiemstra familieleden: familieleden: familieleden: familieleden: Wim Wim Hiemstra Wim Hiemstra Hiemstra Wim Hiemstra Hiemstra Anton HiemstraWim Hiemstra Anton Hiemstra Wim Wim Hiemstra Wim Hiemstra Hiemstra Wim Hiemstra Anton Hiemstra Wim Hiemstra Anton Anton Hiemstra Anton Hiemstra Anton Hiemstra Hiemstra (later) Rob Hiemstra Anton Hiemstra Anton Hiemstra Rob Hiemstra Rob Hiemstra (later) Rob Hiemstra Anton Hiemstra Anton Hiemstra (later) (later) (later) (later) Anton Hiemstra Rob Hiemstra Anton Hiemstra (later) Rob Hiemstra Anton Hiemstra Rob Hiemstra Rob Rob Hiemstra Rob Hiemstra Hiemstra RobAnton Hiemstra Hiemstra Anton Hiemstra Anton Hiemstra Anton Hiemstra Hiemstra n Hiemstra (later) Anton Anton Hiemstra Anton Hiemstra Anton Hiemstra Hiemstra Rob Hiemstra (later) RobAnton Hiemstra Rob Hiemstra (later) Rob Hiemstra Hiemstra (later) Rob Hiemstra (later) Rob Rob Rob Hiemstra Rob Hiemstra Hiemstra Hiemstra Rob (later) (later) Hiemstra (later) (later) Rob Hiemstra Rob Hiemstra RobRob Hiemstra Rob Hiemstra Hiemstra Rob Hiemstra

1950

Zelfs toen hij uit het bedrijf ging bleef hij gebeld worden – hij heeft moeten afleren daar2005 op in kon richten op Agriport.’ Terugdenkend: ‘Eerder werkten we in alles mee, dan zaten we bijvoorbeeld zelf op>de 1950 2012 2020 te gaan.’ 2005 heftruck.

We hebben geleerd is.2012 We2012 beschikken als 1950 2012 1950 1950 19502005 2012 2005 2020 2005 >2005 20052012 2020 >dat dit niet efficiënt 2012 2012 2020over > goede projectleiders en ik ga me, 2020 2020 > ik 2020 > > >2020 > 1950 2005 2020 Wat is uw taak? het zelf wat rustiger heb, dus ook niet met andere zaken bemoeien. In juni was ik voor een cursus in de Verenigde ‘Ik zeg altijd: “Mijn taak is om de troep op te ruimen”. Ik ben opgeleid als advocaat en houd me Staten.’ Dan: ‘We zijn een echt familiebedrijf. Als we winst maken lossen we de bank af. Ons motto is: als je vooral bezig met belastingzaken, vergunningen en eventuele rechtszaken. In de beginjaren van normaal doet in de goede tijden, kun je ook normaal doen in de slechte tijden.’

Agriport heb ik deze taken voor een periode van enkele jaren laten varen, zodat ik me volledig

07 KapiTeyn bloembollenbedrijf // Breezand

// Jan, Tim, Leo Kapiteijn

‘de omgeving is heel belangrijk’ Het bloembollenbedrijf Kapiteyn Group uit Breezand is met recht een familiebedrijf.

Momenteel is de onderneming in handen van drie broers en twee achterneven van de derde generatie. Stapsgewijs hebben zij de afgelopen decennia de stokjes overgenomen van hun vaders: de zes neven Leo, Leo, Leo – alle drie vernoemd naar hun grootvader Leonardus (Leen) Kapiteijn – Harrie, Jan en Hans. Zij waren de zonen van de oprichters van het bedrijf, de broers Cornelis, Jan en Adriaan.

‘Mijn opa Jan kwam in 1926 met zijn broers uit Lisse en betrokken aan de Meerweg een boerderijtje met vier “bunder” land’, verhaalt Tim Kapiteijn, directeur en zoon van de oudste neef Leo. Hij ontvangt zijn bezoek in zijn werkkamer op het huidige ‘hoofdkwartier’ van Kapiteyn aan de Middenweg.

interview met Tim Kapiteijn

‘Dit bloembollengebied was in die jaren in opkomst en mijn opa en zijn broers zagen hier ontwikkelingsmogelijkheden. Vanaf het begin hadden ze een duidelijke visie: bollen telen en zoveel mogelijk zelf verhandelen, eerst in Nederland, later naar GrootBrittannië, Zwitserland en Italië.’

Het bedrijf is van de ene generatie overgegaan op de volgende: is dat een bewuste strategie?

‘Sterker nog: we hebben vorig jaar opnieuw besloten om de familie centraal te stellen in de continuering van het bedrijf.

Onlangs hebben we op papier een en ander vastgelegd voor de volgende en dus vierde generatie. De zoon van mijn oudste broer is voor de zomer afgestudeerd en is reeds begonnen.’ dat betekent dat er vooralsnog Kapiteijns aan het roer staan.

‘Dat is waar, maar het betekent niet dat we nooit mensen van buiten toelaten. Afhankelijk van de economische omstandigheden, van veranderingen in de wereld om ons heen, moeten we per keer besluiten wat het beste is voor het bedrijf.’

Na een korte stilte: ‘Let wel, vijftig gezinnen zijn voor hun inkomen afhankelijk van dit bedrijf, dus kwaliteit en continuïteit moeten voorop staan. Als dat op termijn met een niet-Kapiteijn aan het roer is, dan dienen we die mogelijkheid open te houden.’

Waarom is besloten de komende jaren met de familiestructuur verder te gaan?

‘Het gaat al drie generaties goed. We werken prima samen, met respect voor elkaar. Iedereen doet waar die goed in is: ik en mijn broers Jan en Leo dragen als directie de eindverantwoording, maar onze achterneven Kees en John hebben eveneens belangrijke taken binnen onze organisatie.’ in deze turbulente tijden gaat het om het bewaken van de continuïteit en het anticiperen op veranderende omstandigheden. is dat makkelijker als familiebedrijf?

‘Poeh, dat is een goede vraag. Dat hoeft natuurlijk niet – maar er heerst in ons bedrijf wel een gevoel van “samen sterk”. de komende tien jaar stopt in de regio grofweg een kwart van de bollenkwekers. Zijn dat familiebedrijven?

‘Nee, dat zijn in de meeste gevallen bedrijven zonder opvolging.’

Een moment later: ‘Ik kan het moeilijk uitleggen, maar met familie voelt het bedrijf solide. Stel dat ik hier alleen had gezeten,

dan was ik afhankelijk van anderen.’ Dan: ‘Het is lastig om de voordelen goed te duiden, maar we zien in ieder geval geen nadelen. Een belangrijk kenmerk van ons bedrijf – en dat bepleitte mijn opa al – is dat onze partners een eigen carrière hebben buiten het bedrijf.’ geen vreemd bloed in het bedrijf.

‘Dat klinkt nogal vijandig – ik meen dat ik het zojuist netter heb geformuleerd. Hoe dan ook, we hebben gezien dat dit bij andere bedrijven tot grote problemen heeft geleid, haantjesgedrag en zo. Wij houden dat mooi gescheiden.’

Callaknollen De internationale onderneming Gebr. Kapiteyn is door de jaren heen uitgegroeid tot een veelzijdig bedrijf met meerdere onderdelen. Rondom het hoofdkantoor aan de Middenweg liggen de gebouwen van het exportbedrijf en vier kilometer verderop liggen aan de Grasweg de kwekerij en het veredelingsbedrijf.

Rondom beide vestigingen ligt in totaal zestig hectare bollengrond – waarvan vijftig in eigendom – waarop tulpen, lelies, hyacinten, narcis, calla en andere bollen zijn geteeld. De locatie aan de Grasweg is vernieuwd: oude panden worden gesloopt en nieuwe gebouwen toegevoegd. Dit heeft te maken met het toenemende belang van de veredelingsactiviteiten, aldus Tim Kapiteijn. ‘Veredeling speelt een belangrijke rol in een duurzame en rendabele toekomst. Met de bollenteelt alleen red je het niet.

Omdat de nadruk – op de klei- en zandgronden – onder invloed van schaalvergroting en automatisering steeds meer op massa en kwantiteit komt te liggen, gaat de wet van de grote getallen werken. Met andere woorden: de stijgende productie van bollen drukt de prijs aanzienlijk.’

Welke soorten veredelen jullie?

Wijzend naar een bloem op tafel: ‘Wij zijn onder meer gespecialiseerd in Callas – daar maken we nieuwe rassen in.’

Hoe is dat gekomen?

‘Eerder kochten we deze knol in vanuit Nieuw-Zeeland. Toen we een keer gingen kijken – we waren niet tevreden over de kwaliteit – dachten we: “Dit kunnen we zelf ook en beter”. Mijn neef is toen als veredelaar binnen het bedrijf aan de slag gegaan. Daarna zijn we gaan professionaliseren: we hebben een kas gebouwd, een veredelaar annex selecteur aangenomen, enzovoort.’

Het bloembollenbedrijf Kapiteyn uit Breezand zoekt continu naar vernieuwing. ‘met de bollenteelt alleen red je het niet.’

en nu levert het geld op?

‘Nieuwe rassen door veredeling brengen we op de markt en kwekers betalen royalties voor het recht om dat type ras te kweken. Maar uiteindelijk kost veredelen vooral geld. In onze organisatie brengt met name de export geld in het laatje.

Callaknollen gaan voornamelijk naar het buitenland, naar de Verenigde Staten, naar Zuid-Amerika, Groot-Brittannië, Frankrijk, Italië. Dat is ook de kracht van ons bedrijf: we bedenken nieuwe rassen, we telen ze, maar we kunnen ze ook opslaan, zandvrij maken en transporteren. “Van zand tot klant”, zeggen we weleens.’

Wat dat betreft kan Kapiteyn overal zitten. Zijn jullie gebonden aan deze streek?

‘De omgeving is heel belangrijk. Het is eigenlijk niet normaal dat we als exportbedrijf hier zitten – de meesten zijn gevestigd rond Lisse. Maar hier zitten we tussen onze leveranciers, negentig procent van wat we verhandelen kopen we in bij kwekers om ons heen. We weten alles van de bollen die we inslaan, de lijnen zijn kort, we weten wat er leeft.’

Kapiteyn is belangrijk voor het gebied. jullie zorgen dat de bollen wegkomen.

‘Dat valt mee, kwekers werken ook met exporteurs van buiten het gebied. Sommige kwekers vinden het prettig dat ze bij ons de bollen voor de deur kunnen afleveren. Dat scheelt transportkosten, maar uiteindelijk is de prijs die een exporteur annex handelaar geeft doorslaggevend.’

Toekomst opbouwen Tijdens het seizoen bestaat negentig procent van het personeel van Kapiteyn – het bedrijf heeft vijftig vaste medewerkers – uit Polen. Het zijn altijd dezelfde mensen die ruim acht maanden in Breezand verblijven om in de kwekerij, de veredeling of in het handelsbedrijf te werken. Tussendoor rijden ze steeds een paar weken naar huis, meestal rond katholieke feestdagen. Als werkgever zorgt Kapiteyn voor huisvesting en doordeweeks voor goede maaltijden.

‘Dat vinden we belangrijk’, zegt directeur Tim. ‘Die mensen

werken veel uren en moeten goed eten. Ongeveer 35 werknemers slapen in cabinewoningen op het terrein. Soms lenen de vrouwen bedrijfsbusjes om te gaan winkelen.’ Hij vervolgt: ‘Verder behandelen we ze gewoon als normale collega’s en dat verwachten we ook van het andere personeel.’

Het nederlandse personeel verkeert niet in de situatie dat ze op het terrein van hun baas in een cabine wonen.

‘Nee, maar dat mag niet uitmaken. De Polen zijn net zo goed collega’s, we werken hier allemaal samen.’ is het denkbaar dat polen vast in het bedrijf komen?

‘Die ambitie is er niet – de meesten willen uiteindelijk toch weer naar huis. Er is een meisje dat goed Nederlands spreekt en allerlei studies volgt. Zij wil hier wel een toekomst opbouwen. Een andere jongen is van huis uit elektricien en hij werkt momenteel mee aan de verlichting in de nieuwbouw aan de Grasweg.’

Hebben de polen verenigingen in de buurt?

‘Nee, al wordt er vanuit de kerk van alles georganiseerd. Er is wel een bureautje waar ze terecht kunnen met vragen, over arbeidscontracten bijvoorbeeld.’

Hoe is de mentaliteit van het Hollandse personeel?

‘Een voorbeeld: onlangs hebben we afscheid genomen van iemand die hier 42 jaar heeft gewerkt. Het verloop is al met al erg laag.’

Hoe komt dat?

‘Dat zou je eigenlijk aan het personeel moeten vragen, maar ik denk dat het te maken heeft met het feit dat iedereen op elk niveau in het bedrijf de vrijheid heeft om verantwoordelijkheid te nemen.’

Kan het te maken hebben met de verankering van Kapiteyn in de streek?

‘Tja, ik kan alleen zeggen dat ikzelf verknocht ben aan deze omgeving. Hier ben ik geboren en getogen – en zolang ik me kan herinneren is mijn familie gek op bloembollen. Bij

ons thuis ging het over niets anders en mijn vader, die nu 82 is, geeft nog steeds commentaar. Ik zie dat dit bij mijn zoon anders is. Hij vindt het prachtig om in het bedrijf mee te werken, maar hij vindt ook andere dingen leuk. Ik hoop van harte dat hij in het bedrijf komt, maar het kan zomaar anders lopen.’

drie leo’s Tot slot komt het jubileumboek uit 2001 op tafel, geschreven door oom Hans ter ere van het 75-jarige bestaan.

Tim Kapiteijn bladert zichtbaar trots door de rijk geïllustreerde pagina’s. Grijze foto’s tonen een jonge opa Jan en zijn broer Adriaan tussen de tulpen, op een andere plaat geeft oma Trien aanwijzingen bij het planten van dahliastekken. Oudwerknemers halen in woord en beeld herinneringen op en een luchtfoto uit 1947 toont het oude boerderijtje aan de Meerweg waar alles begon. ‘In de tijd van de eerste en tweede generatie werd alles aangepakt, alles kon’, mijmert Tim. ‘Nu moeten we kritisch zijn en efficiënt werken. Lange tijd hadden we naast onze eigen productlijn een tweede lijn, overgenomen van de bollenexporteur Blanken. Die twee productlijnen gaan we de komende jaren vanuit efficiencyoverwegingen integreren.’ Verderop in het boek volgen uitbreidingsplannen, nieuwe werktechnieken – zoals mechanisch rooien, planten en spuiten – internationale bloemenshows en groepsfoto’s. ‘Hier zie je de drie Leo’s bij hun afscheid. In het midden staat mijn vader.’ En bij een foto met de tweede en derde generatie. ‘Die jongen, dat is Aad. Hij zat ook in het bedrijf maar is helaas al op dertigjarige leeftijd aan leukemie overleden.’

Op een foto rooien werknemers van Kapiteyn de bloembollen met de hand – dit gebeurde tot het begin van de jaren vijftig.

Tim Kapiteijn, lachend: ‘Zoals het toen ging, ja, dan zouden de bollen wel duurder zijn.’

Kapiteyn 1926 - 2012

1 1 1

1 11 1

2

1 11 1

2 2

1

1926 eerste generatie vestigt zich aan de Meerweg

2 2

2 2

2

2

2

2

22 2 2 2 2 22 2 2 2 2

3 2

3

3

3

3 3 3 3 3 33 3 3 3 3 3 3 3

1950 - 1960 komst tweede generatie

1992 overname derde generatie

3

4 3

4 4

4

2012 start Leneart Kapiteijn

N N

1926

oppervlakte: 4 ha oppervlakte 4 ha bedrijfsvoering: bollenteelt, handel, export bedrijfsvoering aantal werknemers: bollenteelt, handel, 2 export oppervlakte: oppervlakte: oppervlakte: 4 ha4 ha 4 ha prijs per bol: € 0,06 aantal werknemers bollenteelt, 2 bollenteelt, bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: bollenteelt, handel, handel, handel, export export export familieleden: Cornelis Kapiteijn aantal aantal werknemers: aantal werknemers: werknemers: 2 2 2 Jan Kapiteijn prijs per bol € 0,06 prijsprijs perprijs per bol:bol: per bol: € € 0,060,06 € 0,06 Adriaan Kapiteijn familieleden: familieleden: familieleden: CornelisCornelis Cornelis Cornelis Kapiteijn Kapiteijn Kapiteijn familieleden Kapiteijn, Jan Kapiteijn, JanJan Kapiteijn Kapiteijn Jan Kapiteijn Adriaan Kapiteijn Adriaan Adriaan Adriaan Kapiteijn Kapiteijn Kapiteijn

1950 - 1960

oppervlakte: 25 ha oppervlakte 25 ha bedrijfsvoering: handel, export, kwekerij bedrijfsvoering aantal werknemers:handel, export, kwekerij 20 oppervlakte: oppervlakte: oppervlakte: 25 ha 25 ha25 ha prijs per bol: € 0,06 aantal werknemers 20handel, bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: handel, handel, export, export, kwekerij export, kwekerij kwekerij familieleden: L.J.C. Kapiteijn aantal aantal werknemers: aantal werknemers: werknemers: 20 20 20 L.A. Kapiteijn prijs per bol € 0,06 prijsprijs perprijs per bol:bol: per bol: € € 0,060,06 € 0,06 L.H.J. Kapiteijn familieleden: familieleden: familieleden: L.J.C. Kapiteijn, L.J.C. L.J.C. Kapiteijn L.J.C. Kapiteijn Kapiteijn familieleden L.A. Kapiteijn, L.H.J. Kapiteijn Jan Kapiteijn L.A.L.A. Kapiteijn L.A. Kapiteijn Kapiteijn Jan Kapiteijn, Harrie Kapiteijn, Hans Kapiteijn Harrie Kapiteijn L.H.J. L.H.J. Kapiteijn L.H.J. Kapiteijn Kapiteijn Hans Kapiteijn JanJan Kapiteijn Kapiteijn Jan Kapiteijn Harrie Harrie Kapiteijn Harrie Kapiteijn Kapiteijn Hans Hans Kapiteijn Hans Kapiteijn Kapiteijn

1926 19261926 1926

N

N

2012

oppervlakte: (+ buiten de regio) oppervlakte 50 ha (+ buiten50 deha regio) bedrijfsvoering: handel, kwekerij, veredeling, export bedrijfsvoering handel, kwekerij, veredeling, export, veredeling, broeierij oppervlakte: oppervlakte: oppervlakte: 50 ha 50 (+ ha50 buiten (+ha buiten (+de buiten regio) de regio) de regio) veredeling, broeierij aantal werknemers: 50 bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: handel, handel, handel, kwekerij, kwekerij, kwekerij, veredeling, veredeling, veredeling, export export export prijs per bol: € 0,06 veredeling, veredeling, veredeling, broeierij broeierij broeierij aantal werknemers 50 familieleden: Jan Kapiteijn aantal aantal werknemers: aantal werknemers: werknemers: 50 50 50 Tim Kapiteijn prijs per bol € 0,06 prijsprijs perprijs per bol:bol: per bol: € € 0,060,06 € 0,06 Leo Kapiteijn familieleden: familieleden: familieleden: Jan Kapiteijn, JanJan Kapiteijn Kapiteijn Jan Kapiteijn familieleden Tim KeesKapiteijn, KapiteijnLeo Kapiteijn TimTim Kapiteijn Kapiteijn Tim Kapiteijn Kees Kapiteijn, John Kapiteijn John Kapiteijn LeoLeo Kapiteijn Kapiteijn Leo Kapiteijn Kees Kees Kapiteijn Kees Kapiteijn Kapiteijn John John Kapiteijn John Kapiteijn Kapiteijn

1950--1960 1950--1960 1950--1960 1950--1960

2012 20122012 2012

08 Klaver makelaardij // Nieuwe Niedorp

// Dorien, Geert, Ada en Cor Klaver

‘de prijs-kwaliteitverhouding is hier buitengewoon goed’ In het kantoor van de jonge makelaar Geert Klaver in Nieuwe Niedorp hangt een grote zwart-witfoto uit 1956 van opa Piet en oma Trien en hun gezin van elf kinderen. Uiterst rechts, op zijn knieën en naast zijn moeder, zit Cor, Geerts vader en oprichter van Klaver Makelaardij. Opa Klaver begon in 1933 een melkveebedrijf aan de Langereis in Winkel.

Hij pachtte grond van het Maagdenhuis waar in die jaren welgestelde zusters woonden die katholieke agrariërs een boerderij en land toewezen. De zoons van opa Piet zijn later vrijwel allemaal in de agrarische sector werkzaam geworden: oom Arie en oom Laus hebben een slagerij en de ooms Piet, Willem en John bouwden de boerderij in Winkel met drie neven uit tot een moderne melkveehouderij met vierhonderd koeien.

interview met Cor, geert en dorien Klaver

‘De familie begon Klaver Geit waar iedere dag 2200 melkgeiten worden gemolken – de melk wordt verwerkt in de eigen kaasfabriek’, vertelt Geert – wit overhemd, designbril, bretels – vanachter zijn bureau. ‘En mijn vader was tot 1997 aandeelhouder van Klaverkaas, een groot bedrijf dat per jaar vijftien miljoen liter melk verwerkt.’ is hij toen Klaver makelaardij begonnen?

‘Klopt. Hij verkocht zijn aandelen aan zijn broers en zo had hij startkapitaal om met mijn moeder een nieuw bedrijf op te richten. Hij was toen 48.’

Het gebeurt niet vaak dat iemand op die leeftijd een eigen bedrijf begint. Waarom deed hij het?

‘In die jaren was mijn vader kredietadviseur bij ABN Amro en in die hoedanigheid kwam hij bij veel boeren over de vloer. In de jaren negentig bestond er een gigantische behoefte vanuit de bouwwereld om landbouwgronden aan te schaffen.’ Na een moment stilte: ‘Weet je, eigenlijk moet je dit aan mijn vader zelf vragen.’ Dat gebeurt dan ook tijdens een uitgebreide lunch in het ouderlijk huis van Geert Klaver waar vader Cor en moeder Ada onder het genot van een verse boterham met Klaverkaas uitvoerig verhalen over de beginjaren van het makelaarskantoor.

‘Ik kende de boerenwereld door en door’, vertelt Cor Klaver aan de lange houten eettafel. Door het raam zijn achter het vrijstaande huis een moestuin en een boomgaard zichtbaar – waaruit de appels komen waarmee Ada Klaver appelmoes van eigen bodem maakt. ‘Ik was jarenlang vertegenwoordiger van een fabrikant in melktanks, later kwam ik als bankadviseur bij vele agrariërs thuis. Toen ik overwoog om bij de bank weg te gaan kreeg ik een idee: als makelaar kan ik het contact verzorgen tussen de boeren onderling en tussen boeren en geïnteresseerde projectontwikkelaars en grondspeculanten.’

Hij vervolgt: ‘Je moet weten, boeren zijn gevoelig voor kleine dingen. Die hebben graag dat je voor een deal bij ze langs komt, dat schept vertrouwen. Ik kon daarbij helpen.’

Geert haakt in: ‘Het was een totaal andere tijd. Veel gronden werden toen als “warm” betiteld, overal hingen bouwclaims in de lucht.’ nu is er veel kritiek op die periode – het was een tijd van ongebreidelde speculatie en onverantwoorde transacties. Heeft u spijt van zaken?

Cor: ‘Zeker niet. Als ik het niet deed, had een ander het gedaan.

Mijn voornaamste drijfveer was dat boeren, met name de oudere met weinig toekomstperspectief, een goede financiële deal sloten. Het ging niet om mij, het ging erom dat zij er beter van werden, dat zij na hun pensioen een appeltje voor de dorst zouden hebben.’ is het landschap van de Kop van noord-Holland door die koopwoede verandert?

Geert: ‘Helemaal niet. De meeste “warme” gronden zijn niet bebouwd en hebben hun agrarische functie behouden.

Door de economische crisis moeten veel ontwikkelaars en grondhandelaren hun verlies nemen. Het is nu zo dat grote agrarische bedrijven die gronden weer terugkopen – en daar helpt Klaver Makelaardij ze bij.’

emotionele conflicten Tegenwoordig is Klaver een samenwerking van twee zelfstandige bedrijven. De door vader Klaver gestarte agrarische tak is in handen van dochter Dorien en haar zakelijke partners Dick Waiboer en Matthieu Bink. Zoon Geert is eigenaar van Klaver Landelijk Wonen, een onderneming die hij in 2004 zelf is gestart.

‘Vader was heel blij dat ik het bedrijf voortzette’, herinnert Dorien Bos-Klaver – ze is getrouwd met een bollenteler – zich tijdens het ochtendgesprek op het kantoor in Nieuwe Niedorp. ‘Ik had rechten gestudeerd in Groningen en werkte bij een agrarisch notariskantoor in Obdam voordat ik in 2006 in het bedrijf kwam werken. Vader begon al snel over opvolging, maar ik wist dat ik de kar niet alleen kon trekken. Daarvoor had ik te weinig makelaarservaring en was mijn agrarische netwerk niet groot genoeg. Met de komst van Mathieu en Dick werd dat opgelost.’ vond vader het erg dat tweederde van de aandelen naar niet-familie ging?

Dorien: ‘Hij moest aan het idee wennen, ja. Maar hij zag dat het voor het voorbestaan van het bedrijf de beste optie was.’

Waarom nam geert geen aandelen over?

Dorien, lachend: ‘Geert is een veel te snelle jongen voor de agrarische wereld.’

Geert: ‘Toch is er ooit de gedachte geweest dat ik het bedrijf zou overnemen. Tot iemand zei: “Als zijn zoon zullen mensen

De makelaars van Klaver Makelaardij zijn sinds vijftien jaar betrokken bij de koop- en verkoop van grond en vastgoed in het landelijk gebied van de Kop van Noord-Holland. Het grootste probleem vormt de vele lege en onverkoopbare boerenerven. ‘Zonder oplossingen leidt het tot verpaupering, tot verval van het buitengebied.’ je altijd vergelijken met je vader. Hij is een autoriteit en jij zult hem nooit kunnen evenaren, wat je ook doet.” Toen ben ik een eigen makelaarsbedrijf begonnen – gericht op landelijk wonen.’

Hoe vullen de twee bedrijven elkaar aan?

Dorien: ‘We bestrijken het hele spectrum. Wij begeleiden bijvoorbeeld een agrariër die zijn stallen inruilt voor de bouw van nieuwe woningen en Geert kan dan zorgen voor geïnteresseerde kopers.’ Ze vervolgt: ‘Klussen onder de vijf hectare gaan naar Geert, de rest naar ons.’

Wat zijn plannen voor de toekomst?

Dorien: ‘We willen onze klanten een nog completer pakket aanbieden. Naast financiële, juridische en planologische adviezen willen we op korte termijn mediation tot onze service rekenen. Bedrijfsbeëindiging, overnames, grondtransacties: het zijn voedingsbodems voor emotionele conflicten. Daarin moeten en willen wij als makelaars, met onze wortels in het boerenbestaan, bemiddelen, ook omdat we in een vroeg stadium aan tafel zitten.’ Een moment later: ‘In verband met de gronden die bedoeld waren voor het Wieringerrandmeer kunnen we geïnteresseerde agrariërs van advies voorzien.

De provincie heeft namelijk aangegeven deze gronden in te willen zetten voor agrarische structuurversterking – dat zijn kansen die we samen met agrariërs moeten pakken.’

Geert: ‘In Noord-Holland moet Klaver de marktleider worden op het gebied van landelijk wonen, van de tachtig voormalige boerderijwoningen verhandelen wij het merendeel.’ Ondertussen toont hij op zijn computerscherm een gelikte verkoopfilm – gemaakt met een camera aan een miniatuurhelikopter – van de stolpboerderij van Dirk Scheringa in Spanbroek. ‘Dit terrein is ruim een hectare groot, met alles erop en eraan.’ is er iemand die bijna twee miljoen over heeft voor een megahuis in Spanbroek?

Geert: ‘Landelijk wonen is een nichemarkt. Het is onze taak om die potentiële koper op te sporen.’

Kavelbeurs Die potentiële koper komt voornamelijk uit de Randstad, weten ze bij Klaver. Hij wordt aangetrokken door de rust en de ruimte van de Kop en Westfriesland, de goede bereikbaarheid en de aantrekkelijke huizenprijzen – die volgens de makelaars van Klaver vanaf de lijn Alkmaar-Hoorn stapsgewijs afnemen. ‘Het is vooral de prijs die mensen over de streep trekt’, aldus Geert Klaver. Hij bladert door één van de magazines op zijn bureau en wijst naar een aantrekkelijk optrekje in het buitengebied van Niedorp. ‘Waar vind je een prachtige en vrijstaande stolpboerderij voor slechts vijfenhalf ton? Precies, in deze omgeving. Ook in Nieuwe Niedorp, waar 35 procent van de inwoners van buiten komt. De prijskwaliteitverhouding is buitengewoon goed. De A7 is vlakbij, net als Schagen met zijn horeca en treinstation.’

Hoe belangrijk is het dat randstedelingen hier een woning betrekken? Werken doen ze waarschijnlijk elders.

Geert: ‘Die mensen doen hier hun boodschappen, gaan hier naar restaurants.’

Worden nieuwkomers geaccepteerd door de noordkoppers?

Geert: ‘Dat verschilt per dorp.’ Dan: ‘Een nadeel voor de mensen van hier is dat door de interesse uit de Randstad de huizenprijzen stijgen. Zij moeten dus hetzelfde bedrag neerleggen – iets wat niet altijd mogelijk is.’ dan hebben we het over het duurdere segment van landelijk wonen. Starters kunnen in deze regio over het algemeen moeilijk aan een huis komen.

Geert: ‘Het ontwikkelingstempo in deze streek is niet hoog.

In een relatief grote gemeente als Opmeer zijn de komende

tien jaar maar 380 woningen gepland. Aan de andere kant vinden jonge woningzoekenden andere manieren om hun woonplek te creëren. Velen zijn handig en knappen met groot gemak en hulp van vrienden – de één is aannemer, de andere timmerman – vervallen boerderijtjes op. Bovendien zijn veel starters bereid zelf hun huis te bouwen. De grond kan relatief goedkoop verkregen worden en dan bouw je voor twee ton een vrijstaand huis. Het punt is dat in veel gemeentes de regelgeving niet op dit soort initiatieven is toegerust.

Er ontstaat een vreemde situatie: jongeren doen alles om hier te kunnen blijven wonen – iets wat gemeenten graag willen – maar van enige medewerking is amper sprake.’

Een recent initiatief van Geert Klaver is de ‘kavelbeurs’ HollandsGrond waar particulieren kunnen investeren in stukjes grond van duizend vierkante meter. Bij Opmeer bijvoorbeeld is een stuk van twintig hectare verkaveld en in kleine delen aan particuliere investeerders verkocht. ‘Het is een investering voor de lange termijn’, legt bedenker Geert Klaver uit. ‘Op een gegeven moment zal de verstedelijkingsdruk in de Randstad zich naar het noorden verplaatsen. Dan wordt deze grond interessant – en kan de waarde wel met twintig procent per jaar stijgen.’

Zus Dorien is sceptisch: ‘De tijden zijn veranderd, de behoefte aan bouwgrond stabiliseert. De werkelijke en agrarische waarde van zo’n kavel is vijf tot zes euro per vierkante meter – maar ze worden verkocht voor vijftien euro. Dat lijkt me een groot risico.’

Geert: ‘Dat heet beleggen. Bovendien is het gebied al verkaveld waardoor de waarde in feite tien euro per vierkante meter is. Wanneer de grond nooit ontwikkeld wordt, maak je vijf euro verlies.’

Wat betekent dit voor het landgebruik?

Geert: ‘De investeerders zijn verenigd in een vereniging van eigenaren. Die zijn verantwoordelijk voor het beheer en hebben een biologische boer gevraagd om tegen een vergoeding groenten en fruit te telen. Een aantal keer per jaar zijn er voor de kaveleigenaren plukdagen en delen van de oogst gaan naar de voedselbank.’

ruimte voor ruimte De grootste bedreiging voor het aanzien en de vitaliteit van het landschap van de Kop van Noord-Holland zijn volgens Dorien en Geert Klaver de vele boerenerven die hun agrarische functie verloren hebben. Per jaar beëindigen in deze regio maar liefst vijftig agrariërs – Dorien: ‘Dat durf ik wel te stellen’ – hun bedrijfsactiviteiten. Hun land wordt opgekocht door

Klaver makelaardij 1997 - 2012

1

2

1

1926 start melkveehouderij in Winkel 1933 Start Melkveehouderij in Winkel bedrijfsvoering melkveehouderij

Piet Klaver

familielid Piet Klaver

jaren‘90 ‘90 alle zoons werkzaam in agrarische sector jaren alle zoons werkzaam in agrarische sector o.a. slagerij moderne veehouderij voor koeien Klaver Geit kaasmakerij Klaverkaas bedrijfsvoering slagerij, veehouderij, geit- en kaasmakerij familieleden Piet Klaver en zonen

grotere boeren uit de omgeving, voor wie het erf en boerderijwoning, stallen en schuren niet interessant zijn. Het gevolg: veel erven in de Kop worden bewoond door ex-agrariërs die eigenlijk willen vertrekken, maar hun bezit niet verkocht krijgen en niet bereid zijn nog te investeren in het onderhoud van erf en gebouwen. er is behoefte aan landelijk wonen. Kunnen die erven niet verkocht worden aan particulieren die er hun huis van maken, of een kantoor? Dorien: ‘Zo’n erf heeft een agrarische bestemming. De nieuwe eigenaar heeft de verplichting om het erf en de opstallen op agrarische wijze te exploiteren. Zonder land en met oude gebouwen is dat erg lastig. Er is dan een bestemmingswijziging nodig om het erf te mogen bewonen. Er zijn geïnteresseerde kopers – maar die haken af als ze horen wat er allemaal bij komt kijken.’

Geert: ‘Veel eigenaren willen hun erf niet voor de agrarische waarde verkopen. Velen hopen op een woonbestemming – want dan wordt de prijs drie keer zo hoog.’

Beiden: ‘Maar zomaar een wijziging van de bestemming, dat is ook niet de bedoeling. Jij mag in het landelijk gebied geen woning zonder agrarische functie bouwen, dus die voormalige boer ook niet. De agrarische bestemming was immers de reden dat hij daar een huis mocht hebben.’ in een aantal provincies bestaat de ruimte-voor-ruimteregeling waarmee een eigenaar

1

TE KOOP

TE KOOP

2

1

31

31

1997 start Klaver Makelaardij 1997 start Klaver Makelaardij

2004 start Klaver Wonen 2004 (naast reeds startbestaande Klaver Wonen agrarische makelaardij)

2008 overname 2008 Klaver Makelaardij overname

bedrijfsvoering makelaardij

bedrijfsvoering makelaardij

bedrijfsvoering makelaardij

familieleden Geert Klaver

familieleden met compagnons Dorien Bos-Klaver met Dick Waiboer ThieuDick Bink compagnons Waiboer en Thieu Bink

Cor Klaver familieleden met echtgenote Cor Klaver met echtgenote Ada KlaverAda Klaver

(naast reeds bestaande agrarische makelaardij) Geert Klaver

Klaver Makelaardij

Dorien Bos-Klaver

bouwkavels mag uitgeven in ruil voor de sloop van zijn stallen.

Geert: ‘Zonder land heeft ruimte voor ruimte weinig zin. Die bouwlocaties mogen in veel gevallen niet op de huiskavel, omdat ze vaak in de milieuzone van het naburige boerenbedrijf liggen. Wanneer al het land al verkocht is heeft de eigenaar geen alternatieven. Soms bestaat er de mogelijkheid om mee te doen in een uitbreidingsplan aan de dorpsrand – maar dat komt niet vaak voor.’

Dorien: ‘Bovendien is de regeling aangescherpt. Ruimte voor ruimte is alleen bedoeld voor de sloop van stallen die het landschapsbeeld aantasten en dat is niet altijd het geval.’ Ze vervolgt: ‘In de gemeente Zijpe bijvoorbeeld zitten ze met de handen in het haar. Daar hebben ze te maken met honderd van die erven.

Zonder oplossingen leidt het tot verpaupering, tot verval van het buitengebied.’

Wat zijn alternatieven?

Dorien: ‘Onlangs heeft de Eerste Kamer ingestemd met een nieuw wetsvoorstel, met als werktitel “plattelandswoning”. De “plattelandswoning” geniet ten opzichte van het oorspronkelijke boerenbedrijf (de agrarische opstallen) dezelfde bescherming als een agrarische woning, maar mag wel particulier bewoond worden. Dit is een nieuwe planologische status, waar dringend behoefte aan was.’ Geert: ‘Gemeenten zijn verplicht hun bestemmingsplannen dit jaar te actualiseren en kunnen, als ze willen, inspelen op deze nieuwe bestemming.’

09 Klein aannemers // Wieringen

// Hans, Jan en Piet Klein

‘Het gevaar is dat kennis en kunde wegvloeien’ De majestueuze Afsluitdijk loopt als een rode draad door de geschiedenis van het Wieringse transport- en aannemingsbedrijf Klein. Oprichter Piet Klein sleepte in 1962 een gigantische klus binnen: het jaarlijkse onderhoud van de dertig kilometer lange waterkering. Tot het begin van deze eeuw was dit de belangrijkste activiteit van het familiebedrijf. ‘In die tijd was het handwerk’, vertelt kleinzoon Jan die met broer Piet de huidige directie vormt. ‘Onze opa werkte met zogenoemde “driepoten” – tussen drie staanders hing een katrol en met touwen takelden de werklieden de basaltstenen van de ene plek naar de andere.’

interview met jan en piet Klein

Hij wijst naar een schilderij van Jan Makkes aan de witte kantoormuur. ‘Makkes reisde langs de Hollandse kust van Zeeland tot Den Helder en schilderde overal aannemers aan het werk. Hier zie je de driepoten van opa op de Afsluitdijk.’ Jans broer Piet: ‘Aan de buitenzijde van de dijk moesten de zwaarste stenen naar onderen worden verplaatst. In die jaren had opa wel zestig man op de dijk aan het werk.’

Hielpen jullie ook mee?

Jan: ‘In de vakanties en weekenden gingen we met hem mee, er was altijd wel een klusje te klaren.’ Piet: ‘Als het geregend had stonden de vrachtwagensporen vol water. Wij maakten dan gleuven zodat het water weg kon lopen.’

Opknapbeurt De oude Piet Klein begon in 1931 op het ouderlijk erf in het buurtschap Smerp – tussen Den Oever en Hippolytushoef en op een steenworp van de Waddendijk – een transportbedrijf.

Zijn vader was eendenboer en toen Wieringen, dat toen nog een eiland was, via de Amsteldiepdijk verbonden werd met Den Helder, zag opa Piet zijn kans schoon: hij kocht een vrachtauto en bracht de eendeneieren van zijn vader naar Zaandam voor de productie van beschuit.

Vanaf de jaren vijftig breiden Klein en zoon Simon – de vader van Jan en Piet – het bedrijf uit met werkzaamheden in de weg- en waterbouw. Er was in de Kop van Noord-Holland volop werk te doen: sloten moesten gegraven, dijken gemaakt, wegen gelegd – eerst met de hand, later met kranen en machines. Vandaag de dag is Klein Wieringen nog steeds gevestigd op het erf in Smerp.

De schuren herbergen werk- en opslagruimtes, directeuren Jan en Piet houden kantoor in de oude boerderij. Door het raam is op het achtererf een graafmachine zichtbaar.

De broers denken terug aan 2000 toen hun bedrijf het jaarlijkse onderhoud van de Afsluitdijk verloor. De aanbestedingsregels zijn eind jaren negentig aangescherpt en risico’s kwamen steeds meer bij de aannemer te liggen. Tot 2000 had Klein Wieringen een overzichtelijk profiel. De helft van het jaar werkte het bedrijf aan de dijk, tot kerst werden suikerbieten vervoerd en in de winter voerde Klein gladheidbestrijding en rioolwerkzaamheden uit. ‘Rijkswaterstaat ging met prestatiecontracten werken.

De contracten werden groter en de risico’s bij de aannemer

neergelegd’, herinnert Jan Klein zich. ‘Wij zijn een klein bedrijf en kunnen op dat gebied niet concurreren met grote ingenieursen bouwbedrijven.’

Bovendien besloot Rijkswaterstaat in 2006 tot een flinke opknapbeurt voor de Afsluitdijk. De afgelopen jaren is door consortia gewerkt aan plannen om de dijk te verstevigen – vaak in combinatie met ambities op het gebied van natuurontwikkeling, recreatie en duurzaamheid. In 2011 besloot een adviescommissie onder leiding van oud-minister Ed Nijpels dat de rijksoverheid vooralsnog alleen geld heeft om de binnenzijde te verbreden en de bovenkant van de dijk te verharden. is dat een juiste keuze geweest?

Piet: ‘De Afsluitdijk is een waterkering en het handhaven van die functie is het belangrijkst.’ veel plannen van de afgelopen jaren besteden aandacht aan de cultuurhistorische waarde van de dijk.

Piet: ‘Terecht. Toeristen bezoeken na aankomst in Amsterdam eerst de Keukenhof, daarna Volendam en dan de Afsluitdijk.’ vormt de puur civieltechnische ingreep die nu gekozen is – alleen ophogen en verbreden – een gevaar voor die cultuurhistorische waarde?

Piet: ‘De verhoging bestaat uit een verhardingslaag zodat bij golfslag de grond niet wegspoelt. De impact op het aanzien van de dijk valt mee – het karakter van een krachtige lijn door het water blijft behouden.’

Zo’n opknapbeurt is niet meer voor jullie weggelegd?

Jan: ‘Nee. Een dergelijke klus wordt tegenwoordig in een DBFM-constructie (Design, Built, Finance, Maintenance, red.) aanbesteed. Dat betekent dat je voor de komende dertig jaar het ontwerp, de bouw en het beheer van de dijk moet beheersen.

Het gaat om vijfhonderd tot zeshonderd miljoen euro. Er zijn in Nederland maar een paar bedrijven die dat kunnen.’ is dat jammer? Klein heeft immers zestig jaar ervaring met de afsluitdijk.

Jan: ‘Het gevaar is dat kennis en kunde wegvloeien uit het midden- en kleinbedrijf. En de regionale binding gaat verloren.

Straks komen “grote jongens” van ver om hier om de hoek het werk te doen.’ Omdat het jaarlijkse onderhoud van de Afsluitdijk in 2000 wegviel – Klein voerde als onderaannemer nog wel kleine reparaties uit – kwam het bedrijf voor een reorganisatie te

Het aannemersbedrijf Klein Wieringen was jarenlang verantwoordelijk voor het onderhoud van de beroemde Afsluitdijk. ‘We zijn omringd door water – het werkveld is altijd nabij.’

staan. Het aantal werknemers daalde van veertig naar twintig en de gebroeders Klein gingen op zoek een onderscheidend profiel. ‘De vraag was: wat zijn onze specialiteiten?’, legt Jan Klein uit. ‘Die bleken vooral in de waterbouw te liggen.

We zijn aan alle kanten omringd door water – het werkveld altijd nabij. We beschikken over moderne schepen die in ondiep water uit de voeten kunnen, iets wat met name op de Waddenzee goed van pas komt. En we hebben uitstekende schippers en machinisten, zoals onze jongere broer Hans.’

Op en langs het water Op dit moment bouwt Klein Wieringen in Den Helder tijdelijke ligplaatsen voor viskotters omdat de kades van de vishaven vernieuwd worden. In het noordelijke deel van NoordHolland is het aannemingsbedrijf verantwoordelijk voor het onderhoud van sluizen, bruggen en vaarwegen. In opdracht van Zeeuwse vissers installeerde Klein zogenoemde mosselzaadinvanginstallaties – netten waarop mosselen zich hechten en broed produceren.De laatste jaren werkt Klein op de Waddenzee mee in onderzoeksprojecten van instellingen als TNO, Imares en NIOZ (Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek). Voor een onderzoek van de Universiteit Utrecht naar de invloed van vogels en golfslag op mosselbanken, plaatste Klein een camerapaal bij de noordoostkust van Texel. Daarmee kunnen onderzoekers de mosselbanken en zandplaten 24 uur per dag in de gaten houden. Voor Rijkswaterstaat plaatste Klein in het Markermeer 75 betonnen ballen die als een kunstmatig rif de waterkwaliteit moeten verbeteren. In opdracht van TNO testte Klein een model voor het testen van een nieuw type reddingssloep.

Het waren treurige omstandigheden waaronder Jan en Piet Klein in 1990 plotsklaps eigenaren werden van het dan zestig jaar oude transport- en aannemingsbedrijf. Vader Simon overleed aan een hartstilstand, nadat moeder Stien in 1988 was overleden. ‘Omdat opa Piet in 1983 was gestorven en

oma Geerdje in 1987, vielen in zes jaar tijd twee generaties Klein weg’, herinneren de broers de verdrietige tijd. Na een korte stilte: ‘Het hele bedrijf was aangeslagen – we waren zomaar onze voorman kwijt.’ jullie werden voor de leeuwen gegooid.

Jan: ‘Dat viel mee. Vader gaf ons altijd veel verantwoordelijkheid, dus we waren voorbereid. Soms was hij maanden weg om bieten rond te rijden en dan regelden wij de boel hier.

Maar we misten hem wel, zeker bij het nemen van moeilijke besluiten.’

Piet: ‘Onze zus Geja is toen in het bedrijf gekomen – ze zegde haar baan in Leiden op om de administratie voor haar rekening te nemen. Erg genoeg is zij in 2003 om het leven gekomen bij een verkeersongeval.’

Was het altijd duidelijk dat jullie het bedrijf zouden overnemen?

Piet: ‘Van kinds af aan werden we aangetrokken tot de spanning van het werken op en langs het water. De wind, het tij, het buiten zijn. Ik wist al snel: dat wil ik later ook.’

Hoe leidde jullie vader het bedrijf?

Jan: ‘Vader en opa hebben lange tijd samengewerkt en ze vulden elkaar goed aan.’ Piet: ‘Opa was een handelaar en zag overal werk. Hij raakte met iedereen aan de praat, bij de voetbalclub wist hij klussen binnen te halen. Vader was een rustige man, die achter de schermen nadacht over de beste bedrijfsvoering en nieuwe technieken.’

Jan Klein: ‘Ze vormden een sterke tandem.’ nemen jullie kinderen het bedrijf over?

Piet: ‘Ik ben 55 en Jan is 49, dus we kunnen nog wel een tijdje door. Mijn oudste zoon Simon werkt in het bedrijf en mijn twee andere zoons doen de opleiding Infra.’

Jan: ‘Mijn kinderen studeren ook. Ze moeten vooral doen wat ze zelf leuk vinden.’

Wijkje van 250 woningen In de Kop van Noord-Holland is het bedrijf van de familie Klein een middelgrote werkgever. De twintig monteurs, heiers,

kraanmachinisten en schippers zijn zonder uitzondering afkomstig uit de gemeente Hollands Kroon. Zoals veel bedrijven in de Kop laat het bedrijf zich voorstaan als een platte organisatie waarin iedereen gelijk is. ‘Jan en ik zijn net zo belangrijk als onze werknemers’, aldus Piet Klein. ‘Tijdens het werk heeft iedereen de ruimte om zijn zegje te doen – als hij gelijk heeft, doen we het zo.’ Broer Jan: ‘Zo creëer je loyaliteit. We hebben een monteur van tachtig jaar, Herman Pennekamp. Hij heeft nog met opa gewerkt.’ Piet: ‘De lijnen met de opdrachtgevers zijn kort. Mensen weten wie we zijn en wat we kunnen – geef ons de opdracht en het komt goed.’ is Klein een bedrijf waarvoor jongeren in de regio blijven?

Jan: ‘Ons verloop is laag, dus we hebben de afgelopen jaren geen vacature gehad. En in deze economische tijd zijn we terughoudend in het aannemen van nieuwe mensen.’

Piet: ‘Een probleem in deze streek is dat jongeren geen woning kunnen vinden. De enige uitbreiding van de afgelopen decennia was een wijkje van 250 woningen bij Hippolytushoef – waarvoor wij het grondverzet hebben gedaan. Je ziet het verschil: de scholen rond dat wijkje gaan goed, terwijl in Den Oever scholen het moeilijk hebben.

De voetbalclub van Hippolytushoef heeft meerdere elftallen, Den Oever maar één.’

Jan: ‘Dat zal tijdelijk zijn. Zo’n wijkje zorgt enkele jaren voor een piek omdat alle jonge gezinnen uit de regio daar naar toe trokken. Voor de jonge gezinnen van morgen is het beeld niet rooskleurig.’

Had het Wieringerrandmeer – waar tweeduizend woningen moesten komen – verschil gemaakt?

Piet: ‘Tweeduizend was waarschijnlijk te hoog geweest.

Maar met een paar honderd huizen kun je heel wat gezinnen van een woonplek voorzien. Zo’n meer op zich zorgt voor reuring, voor werkgelegenheid, voor omzet voor de winkels, voor plaatselijke bouwbedrijven.’

Klein 1931 - 2012 >

1

1 12 2

1

1931 start transportbedrijf op Wieringen Start Start transportbedrijf transportbedrijf op Wieringen op Wieringen

1950 start weg- en waterbouw tak Start wegStart wegen en en waterbouw en waterbouw taktak

33

22 11

1962 opdracht jaarlijks onderhoud Afsluitdijk Opdracht jaarlijks Opdracht jaarlijks onderhoud Afsluitdijk onderhoud Afsluitdijk

33

33

1990 overlijden vader Simon Klein.

Piet, Geja, vader Jan en Simon Hans Klein Overlijden vader Simon Overlijden Klein.

Piet, Geja, Jan en zettenPiet, bedrijf voortJan Klein.

Geja, HansKlein Klein zetten zetten bedrijf Hans voort voort

44

2000 verdere specialisatie inVerdere waterbouw specialisatie Verdere specialisatie in in waterbouw waterbouw

NN

1931 oppervlakte: oppervlakte: bedrijfsvoering: oppervlakte 200m2 bedrijfsvoering: aantal werknemers: bedrijfsvoering aantal werknemers: transport familieleden: familieleden: aantal werknemers 1

200 m2 200 transport m2 transport 1 1 Opa Piet Klein Opa Piet Klein

familieleden Opa Piet Klein

1962

oppervlakte: 800 m2 oppervlakte: 800 m2 onderhoud Afsluitdijk bedrijfsvoering: jaarlijks oppervlakte 800m2 bedrijfsvoering: jaarlijks onderhoud Afsluitdijk transport suikerbieten, rioolwerk bedrijfsvoering jaarlijks onderhoud Afsluitdijk, transport suikerbieten, Gemeente Wieringen rioolwerk transport suikerbieten, rioolwerk Gemeente Wieringen Gemeente Wieringen aantal werknemers: 60 aantal werknemers: 60 familieleden: Opa Piet Klein aantal werknemers 60 familieleden: Opa PietSimon Klein Klein Vader Vader Simon Simon Klein Klein 1931 familieleden Opa Piet Klein,Vader 1962 1931 1962

2012 oppervlakte: bedrijf 8200 m2 oppervlakte: m2 weiland 4,2 weiland8200 4,2 ha ha oppervlakte bedrijf 8200m2, bedrijf weiland ha bedrijfsvoering: weg- en 4,2 waterbouw en transport bedrijfsvoering en transport bedrijfsvoering: wegen transport aantal werknemers:weg- en waterbouw 20 en waterbouw aantal werknemers: 20 familieleden: Jan Klein aantal werknemers 20 familieleden: Jan Piet Klein familieleden Jan Klein, Piet Piet Klein,Klein Hans Klein Hans Klein Hans Klein 2012 2012

10 SWaag melkveehouderij // Barsingerhorn

// Nelly, Klaas, Jan, Klaas en Theun Swaag

‘Wij zorgen dat het landschap open blijft’ Over een tijdje kunnen de 120 koeien op het melkveebedrijf van de broers Jan en Klaas Swaag zelf naar buiten lopen.

De staldeuren hoeven alleen maar worden opengezet en de koeien hebben de keus: gaan ze de wei in of blijven ze in de ruime loopstal? ‘Veel mensen denken dat elke koe als vanzelf voor het frisse gras in de buitenlucht kiest’, vertelt jongste broer Jan die zijn bezoek door de stal naar het achtererf leidt. ‘De werkelijkheid is anders.

We zien dat er ook koeien zijn die liever binnen blijven.’

interview met jan Swaag

de maatschappij daarentegen ziet koeien liever in de wei.

‘Dat begrijp ik – een landschap met koeien is inderdaad mooi.

Maar het is buiten niet altijd beter. Soms zie je op hete en vochtige dagen koeien half in de sloot staan. Met regen staan ze in groepjes achter een dammetje, wanhopig op zoek naar beschutting. Op dat soort momenten hebben ze het in de stal een stuk beter. Daar staan ze droog, daar vinden ze schaduw, daar is ventilatie.’ is dat in alle stallen het geval?

‘Voor melkveehouders is er niets belangrijker dan dat een koe lang gezond blijft. Goede huisvesting is dan essentieel.

Onze stal beschikt over ligbedden, massageborstels en open zijkanten voor frisse lucht. Er staan twee melkrobots waar de koeien zelf heen lopen. De aandrang bepaalt: als ze gemolken willen worden, dan gaan ze, anders niet.’

Terugkomend op de discussie over koeien in de wei: ‘Het heeft ook met schaalvergroting te maken.’ Swaag wijst naar twee boerderijen in de verte. ‘Daar zaten ooit melkveehouders die op hun huiskavels “koppels” koeien hadden lopen. Toen ze stopten en hun land verkochten werden hun huiskavels veldkavels.

Op veldkavels grazen geen koeien, maar groeit maïs of gras.

Ik bedoel: de afstand tussen “koppels” is groter geworden – dat versterkt het gevoel van een landschap zonder koeien.’

Eerder in het gesprek is Jan Swaag, tevens fractievoorzitter voor de VVD in de gemeenteraad van Hollands Kroon, kritisch over de wijze waarop de maatschappelijke en politieke discussie over voedsel en dierenwelzijn gevoerd wordt. ‘Natuur- en milieuorganisaties, de dierenpartij in de Tweede Kamer: bijna nooit hoor je ze zeggen dat zaken verbeterd zijn, dat er goede dingen gebeuren. Om hun achterban tevreden te houden, brengen ze voornamelijk misstanden aan het licht.’

Zijn die misstanden er niet?

‘Jawel – op sommige onderwerpen hebben de meeste organisaties een punt. Ik heb er moeite mee dat de discussie eenzijdig gevoerd wordt.’

Hoe moet de discussie dan gevoerd worden?

‘Een fundamentele vraag moet terug op tafel: willen wij voedselproductie aan de markt overlaten? Kijk, de consument wil weinig betalen voor voedsel, maar is tegelijkertijd tegen

schaalvergroting en automatisering in de landbouw. Terwijl dit voor veel agrarische ondernemers de enige manier is om rendement uit hun bedrijf te halen.’

Swaag stopt even voor een dringend telefoontje en vervolgt zijn betoog: ‘De prijs voor eieren en melk is nog net zo hoog als dertig jaar geleden. Dat geloof je toch niet? Wij worden geacht duurzaam te ondernemen – en daartoe zijn we best bereid – maar hoe lang is dat vol te houden als inkopers alleen geïnteresseerd zijn in de laagste prijs?’ als we voedselproductie niet aan de markt overlaten, moeten we dan terug naar het oude landbouwbeleid waarin met subsidies de voedselvoorraden en de inkomenszekerheid voor agrariërs gegarandeerd werden?

‘Dat zeg ik niet. Ik vindt het relevant om opnieuw met elkaar te bespreken of we de productie van voedsel aan de markt overlaten. De zomerdroogte in de Verenigde Staten drijft de prijs op, waardoor voedsel voor ontwikkelingslanden te duur wordt.

Dat geeft politieke en sociale onrust. Willen we dat?’

U zegt nee.

‘Nogmaals, ik vind dat we met elkaar moeten bespreken of we voedselzekerheid willen overlaten aan de grillen van de natuur en de markt’

bloedlijn Het melkveebedrijf van Jan en Klaas Swaag in Barsingerhorn ligt sinds 2004 op een prachtige locatie in de stilte van de Hooglandpolder. Het uitzicht vanaf het erf is weids en fraai en het bedrijf is volgens Swaag centraal gelegen. ‘Met de trein vanuit Schagen staan we in een uur op de Dam.’ Achter de stal wijst de agrarisch ondernemer naar enkele rode daken tussen de bomen. ‘Zie je die huizen? Dat is de Herenweg in het dorp, daar stond onze oude boerderij.’

Het was Teunis Swaag die in de zeventiende eeuw aan de Heerenweg in een stolpboerderij koeien begon te houden. Sinds voorvader Teunis is het bedrijf van vaders op zonen in handen van de familie gebleven. De bloedlijn was bijna onderbroken, vertelt Jan Swaag aan de grote keukentafel. ‘De opa van mijn vader overleed op zijn veertigste aan een longontsteking. Zijn vrouw hertrouwde, maar ze was al in verwachting van mijn opa.

Melkveehouder Jan Swaag heeft een uitgesproken mening – over de toekomst van de landbouw en de ontwikkeling van de Noordkop. ‘Wat denk je dat er gebeurt als wij onze grond beschikbaar stellen?’

Dus kwam er toch nog een echte Swaag.’

Hebben jullie opvolgers?

‘Ik heb geen kinderen, Klaas heeft een zoon van dertien, Theun. Hij zegt nu al dat hij het bedrijf wil overnemen.’ als hij besluit iets anders te doen, betekent dat het einde van ruim vier eeuwen Swaag.

‘Die jongen moet vooral doen wat hij leuk vindt. Als dat het einde van het familiebedrijf betekent, dan is dat zo.’

meteen toeslaan In 1965 nemen de ouders van Jan en Klaas het toen twintig hectare grote bedrijf aan de Heerenweg over. Vader Klaas en moeder Nellie – ‘Mijn ouders hebben het bedrijf altijd samen gerund’ – zagen dat door de weinig efficiënte ligging en de versnipperde inrichting van hun landerijen en door de aanwezigheid van vele andere boeren, de groeimogelijkheden rond Barsingerhorn beperkt waren. Niet voor niets nemen ze met andere agrariërs het initiatief tot de aanvraag van een ruilverkaveling. Toen deze op zich liet wachten – de betreffende landinrichting is pas in 1999 uitgevoerd – solliciteerden Swaags ouders in de jaren zeventig naar zestig hectare pachtgrond in de Flevopolder. ‘Dat was een tamelijk spannende onderneming’, legt zoon Jan uit. ‘Je verkoopt je eigendommen in ruil voor land dat niet van jou is. Met de opbrengst financier je de nieuwe gebouwen.’ Ze hebben lange tijd een goede uitgangspositie om te worden uitgekozen – voor de Flevopolder werd gezocht naar een representatieve afspiegeling van de agrarische samenleving – maar om onduidelijke redenen ketste de verhuizing op het laatste moment af. Toen een tweede verhuisplan naar het Drentse Havelte eveneens geen doorgang vond, besloten Klaas en Nellie er het beste van te maken op het eeuwenoude familie-erf in Barsingerhorn. In 1979 bouwen ze een voor die tijd luxe loopstal voor maximaal 120 koeien.

Hoe gingen uw ouders om met de inefficiënte ligging van de percelen – de aangevraagde ruilverkaveling liet immers op zich wachten?

‘Voor een melkveebedrijf is het van groot belang dat de

huiskavel zo groot mogelijk is. Want: hoe verder weg het land en hoe vaker je over andermans land en wegen moet, hoe moeilijker het is om de koeien veilig in de wei te krijgen.’

Hij vervolgt: ‘Het land van mijn ouders was in die tijd erg versnipperd. Door te kopen en te ruilen probeerden ze dat te veranderen. In 1986 hebben ze bijvoorbeeld het land van een buurman gekocht en later de boerderij van een neef aan de Herenweg – mijn ouders wonen nu in die boerderij.’ een nogal complexe aangelegenheid, dat kopen en uitruilen van grond.

‘Dat is het zeker. De druk op agrarische grond is hoog. Als land vrijkomt, moet je meteen toeslaan. Want, zo zeggen wij: grond van een buurman komt maar één keer voorbij.’ in de jaren negentig is de gewenste landinrichting alsnog gestart.

‘Toen is een flinke slag geslagen – sloten gedempt, ontwatering, het afvlakken en samentrekken van percelen.

De inrichting van ons land werd een stuk efficiënter. Voorheen bestond de huiskavel uit 56 percelen, daarna uit 13. Pas in 2000 was het werk gedaan en heeft vader er maar een jaar van kunnen genieten.’ daarna namen u en uw broer het roer over. Was dat vanzelfsprekend?

‘Tja, ik deed de middelbare landbouwschool in Alkmaar en ben toen het bedrijf in gerold. Het leven op de boerderij was goed. We gingen nooit op vakantie, maar op het erf was het gezellig en door de vrije inloop waren er altijd mensen.’

Na een moment: ‘Ik heb het altijd belangrijk gevonden om naast het leven als agrarisch ondernemer andere activiteiten te ondernemen. Ik heb een sociaal leven en heb altijd bestuurswerk gedaan, eerst voor de agrarische jongeren en nu voor de VVD en LTO.’

duurzaam toekomstperspectief Als jonge ondernemers zoeken Jan en Klaas Swaag in hun beginjaren naar mogelijkheden voor groei en uitbreiding. Ze oriënteren zich op de dan in zwang geraakte plattelandsvernieuwing en zoeken naar combinaties met

recreatie, natuur en landgoedontwikkeling. Er was even sprake van de bouw van een windturbine, maar dit plan vond vanwege het beschermd dorpsgezicht van Barsingerhorn geen doorgang. Net als hun ouders kozen de gebroeders Swaag op een moment volledig voor de melkveehouderij, maar, zo vonden zij, voor een duurzaam toekomstperspectief moesten ze verhuizen naar een nieuwe locatie. ‘We dachten aan de Wieringermeer, maar uiteindelijk konden we meedoen in de landinrichting.’

Hoe is dat in zijn werk gegaan?

‘Er werd gesproken over nieuwe natuurdoelstellingen en cultuurhistorie en dat betekende dat milieuhinderlijke bedrijven in het dorp niet gehandhaafd konden blijven. Wij hebben toen aangegeven weg te willen, maar op voorwaarde dat we het erf konden verkopen als bouwgrond. In vier jaar tijd was het rond: wij verhuisden naar de locatie in de polder en op het oude erf zijn zeven nieuwe villa’s gebouwd – rood voor rood avant la lettre.’

exportwaarde Door zijn werk als raadslid denkt Jan Swaag na over urgente vraagstukken in de Kop van Noord-Holland, zoals wegtrekkende jongeren en vergrijzing. De melkveehouder vindt dat krimp een serieus probleem is waarover nu nagedacht moet worden. ‘Het is niet zo erg als in NoordoostGroningen, maar hoe is dat over een paar jaar? Jongeren gaan studeren en komen niet meer terug. Misschien moeten we krimp accepteren en overgaan tot het slopen van huizen en het vergroenen van de omgeving.’

Sommigen zien recreatie als een manier om werkgelegenheid te creëren.

‘De Kop heeft veel zonuren, maar ook lage temperaturen en veel wind. We moeten het hier vooral hebben van het midden- en kleinbedrijf, van de land- en tuinbouw, de industrie. Recreatie kan een goede aanvulling zijn op dit economische profiel.’

Wat helpt wel?

‘De regio moet goed bereikbaar blijven, vooral met het openbaar vervoer. We zijn het achterland van de Randstad.

Dat blijkt lastig en ik begrijp niet waarom wij in dit rijke land niet in staat zijn een goed openbaarvervoernet aan te leggen.’

Dan: ‘De Kop heeft de status van Greenport en zoiets als Agriport juich ik toe. Grootschalige landbouw, in combinatie met duurzame vormen van energie, is de poot waarop de economie van deze regio rust. De land- en tuinbouw heeft een groot aandeel in de economie van Nederland.

De exportwaarde van deze sector is jaarlijks ongeveer

Swaag 1720 - 2012

1 1 1 1

21 5 5 215 5 21 5 21 5 55

6 6 6 6 66 6 6

1900 1966 1720 1979 1720 Teunis Swaag 1900 door opvolging 1966 overname bedrijf door 1979stal bouw stal 1900 1900 1966 1966 1966 Teunis Swaag start1900 Door opvolging blijft blijft 1720 1720 1720 overname bedrijf 1979 1979 1979 bouw voor Teunis Teunis Teunis Swaag Swaag Swaag startstart start Door Door opvolging Door opvolging opvolging blijftblijft blijft Melkveehouderij bedrijf ininfamiliebezit start Melkveehouderij bedrijf familiebezit Melkveehouderij Melkveehouderij Melkveehouderij bedrijf bedrijf bedrijf in familiebezit in familiebezit in familiebezit

overname overname overname bedrijf bedrijf bouw bouw stal stal voor stal voor voor door Klaas Swaag Klaasbedrijf Swaag en Nelly Swaagbouw voor 120 koeien 120 koeien door door Klaas door Klaas Klaas Swaag Swaag Swaag 120120 koeien 120 koeien koeien en Nelly Swaag en Nelly enen Nelly Swaag Nelly Swaag Swaag

2012 1999 2006 1999 ruilverkaveling van van 56 naar 13 kavels 2006 2006 aankoop gronden, 2012 melkrobots, 2012 2012 2012 1999 1999 1999 ruilverkaveling aankoop gronden, 2006 2006 melkrobots,

ruilverkaveling ruilverkaveling ruilverkaveling van 56bedrijf naarvan 13van kavels overname Jan en Klaas Swaag 56 naar 5656 naar 13 naar kavels 1313 kavels kavels overname bedrijf overname overname overname bedrijf Janbedrijf enbedrijf Klaas Swaag JanJan enJan Klaas enen Klaas Klaas Swaag Swaag Swaag

aankoop aankoop aankoop gronden, gronden, gronden, melkrobots, melkrobots, bouw nieuwe stal stalmelkrobots, massageborstels en ligbedden bouw nieuwe massageborstels en bouw bouw bouw nieuwe nieuwe nieuwe stalstalstal massageborstels massageborstels massageborstels en enen ligbedden ligbedden ligbedden ligbedden

N N N

1966

oppervlakte 25 ha oppervlakte: oppervlakte: 25 ha oppervlakte: oppervlakte: 2525 25 haha ha bedrijfsvoering melkveehouderij bedrijfsvoering: melkveehouderij bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: bedrijfsvoering:melkveehouderij melkveehouderij melkveehouderij aantal koeien 25 aantal koeien: 25 aantal koeien: 25 25 aantal aantal koeien: koeien: 25 familieleden: Klaas Swaag familieleden: Swaag familieleden: familieleden: Klaas Klaas Klaas Swaag Swaag familieleden Klaas Swaag, Nelly Swaag Nelly Swaag Nelly Swaag Nelly Nelly Swaag Swaag

1990

oppervlakte 55 ha oppervlakte: 55 ha oppervlakte: 55 ha oppervlakte: oppervlakte: 5555 haha bedrijfsvoering melkveehouderij bedrijfsvoering: melkveehouderij bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: bedrijfsvoering:melkveehouderij melkveehouderij melkveehouderij aantal koeien 9090 aantal koeien: 90 aantal koeien: 90 90 aantal koeien: koeien: familieleden: Klaas Swaag familieleden: Swaag familieleden: familieleden: Klaas Klaas Klaas Swaag Swaag familieleden Klaas Swaag, Nelly Swaag Nelly Swaag Nelly Swaag Nelly Nelly Swaag Swaag

72,8 miljard euro.’ is grootschalige landbouw goed voor het landschap?

1966 1966 1966 1966 ‘Zeker weten. Agrarische bedrijven als die van ons zorgen dat het landschap open blijft.’ is openheid van belang?

1999

N

2006

oppervlakte 60 ha oppervlakte 87 ha incl. 14 ha agrarische bouwkavel oppervlakte: 60 oppervlakte: 60 ha oppervlakte: oppervlakte: 6060 ha haha oppervlakte: oppervlakte: 87 ha oppervlakte: oppervlakte: 8787 ha87 ha ha bedrijfsvoering melkveehouderij bedrijfsvoering: melkveehouderij bedrijfsvoering: melkveehouderij bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: melkveehouderij melkveehouderij incl.

14 ha agrarische bouwkavel incl.incl.

14 ha agrarische bouwkavel incl.

14 14 haha agrarische agrarische bouwkavel bouwkavel bedrijfsvoering melkveehouderij aantal koeien 100 aantal koeien: 100 aantal koeien: 100100 aantal aantal koeien: koeien: 100 bedrijfsvoering: melkveehouderij bedrijfsvoering: melkveehouderij bedrijfsvoering: bedrijfsvoering: melkveehouderij melkveehouderij familieleden: Klaas Klaas Swaag aantal koeien 120 familieleden: Swaag familieleden: familieleden: Klaas Klaas Swaag Swaag aantal koeien: 120 koeien: 120120 aantal aantal koeien: koeien: 120 familieleden Klaas Swaag, Nelly Swaag, aantal Nelly Swaag Nelly Swaag Nelly Nelly Swaag Swaag familieleden: Swaag familieleden: Jan Swaag familieleden: familieleden: Jan Jan Swaag Swaag Jan Swaag, Klaas Jan Swaag familieleden Jan Jan Swaag, Klaas Swaag Swaag JanJan Swaag Jan Swaag Swaag Klaas Swaag Klaas Swaag Klaas Klaas Swaag Swaag Klaas Swaag Klaas Swaag Klaas Klaas Swaag Swaag

1990 1990 1990 1990

‘Mensen hechten waarde aan ruimte en vergezichten. Wat denk je dat er gebeurt als wij besluiten te stoppen met het produceren van voedsel en onze grond beschikbaar stellen? Die wordt dan ingericht 2006 2006 2006 1999 1999 1999 2006 1999 voor andere economische activiteiten. Of er treedt verpaupering op, met verdichting en verruiging tot gevolg.’ Jan Swaag kijkt door het raam naar buiten: ‘Dan blijft er van dit landschap weinig over.’

// familiebedrijven colofon

deze uitgave kwam tot stand in het kader van onderzoeksproject nieuw landschap en is uitgevoerd door Cultuurcompagnie noord-Holland. “familiebedrijven in de Kop van noord-Holland” is mogelijk gemaakt door provincie noord-Holland.

Nieuw Landschap, grond voor verandering, wordt mede mogelijk gemaakt door het Stimuleringsfonds voor Architectuur en de provincies Noord-Holland, Noord-Brabant en Zeeland en de regio Kop van Noord-Holland, zie voor meer informatie www.nieuwlandschap.nl.

Tekst Mark Hendriks (interviews), Miranda Reitsma Cartografie Urban Synergy fotografie Marco Sweering vormgeving More Creative eindredactie Ellen Klaus productie Cultuurcompagnie Noord-Holland © 2012

NL grondvoor verandering

// www.nieuwlandschap.nl