De Groene Heuvel Lunetten
A12NU workshop strategische projecten onderdeel van de verkenning A12 zone in opdracht van BRU (Bestuur Regio Utrecht)
www.a12nu.nl
Introductie
Stichting A12NU heeft in loop van de jaren 2007/ 2008 met de steun van een brede groep van relevante overheden en marktpartijen een onafhankelijk onderzoeksproject over de A12 zone uitgevoerd. Hierbij is het gebied over bestuurlijke, sectorale en disciplinaire grenzen heen integraal verkend. De resultaten van het onderzoek zijn in januari 2009 gepresenteerd in een publiek debat en samengevat in een publicatie en tentoonstelling in Aorta te Utrecht. Het door de stichting A12NU verzorgde onderzoek brengt de diverse belemmeringen en kwaliteiten van de A12 zone in kaart en geeft zicht op de potentie de A12 zone ‘van binnenuit’ te transformeren, gebruik makend van de eigen kwaliteiten – en vooral de reeds aanwezige initiatieven en stakeholders in het gebied. In februari van dit jaar is BVR (Hilde Blank in samenwerking met Floris Alkemade) door BRU (Bestuur Regio Utrecht) gevraagd een ‘Verkenning A12 zone’ uit te voeren met als resultaat een wervend perspectief waarin de A12 zone helder is gepositioneerd op de (inter)nationale, regionale en lokale schaal. Deze verkenning is door BVR vertaald in onder meer drie ‘ontwerpateliers’ die ieder op een eigen schaalniveau en met expliciete expertiseplannen voor de zone ontwikkelen. Stichting A12NU is, naar aanleiding van het eerder onderzoek, door BRU als vierde ontwerpatelier gevraagd om een bijdrage te leveren aan de Verkenning A12 zone. Er is een reeks van drie workshops gehouden om de ontwikkelingsmogelijkheden van de A12 zone vanuit de aanwezige potenties te verkennen, zoals in het gebied gevestigde ondernemers en reeds bestaande initiatieven. Uit een longlist van strategische projecten zijn drie locaties en thematieken geselecteerd: een bio-kantine in Papendorp, een ‘hôtel industriel’ bij Lunetten en een OV punt voor de Liesbosch. In ieder van de drie workshops is met een groep geselecteerde ontwerpers, experts, lokale stakeholders en vertegenwoordigers van overheden toegewerkt naar een ontwerp. Deze pilotprojecten spelen in op kansen vanuit de specifieke locatie maar bieden vooral ook perspectieven voor de hele A12 zone. Afstemming tussen deze ‘bottom-up’ aanpak en de meer ‘top-down’ gerichte visie op het gehele gebied maakt het mogelijk om lokale initiatieven en het aanwezige ‘stakeholderschap’ op te schalen naar een hoger plan. Kansrijke vergezichten kunnen zo worden verknoopt met lokale initiatieven en andersom. Naast deze strategische insteek bieden de projecten uiteraard ook perspectieven voor uitvoering op relatief korte termijn als eerste stepping stones voor de transformatie van de A12 zone. Over mogelijke vervolgstappen of uitvoering wordt besloten in het kader van de verdere aanpak van de gebiedsontwikkeling.
www.a12nu.nl
Workshop locatie in de context van de A12 zone
www.a12nu.nl
Samenvatting
Thematiek en opgave Innovatieve woon-werk combinaties zijn een belangrijke bouwsteen voor de bevordering van kenniseconomie in stedelijke gebieden. De menging van woon en werkfuncties versterkt de ‘sociale duurzaamheid’ van een wijk en vermindert het woon-werk verkeer. In de ‘bloemkoolwijk’ Lunetten blijken onverwacht vele kleinschalige creatieve bedrijven te bestaan. Dit speelt niet alleen in Lunetten maar ook in andere wijken van de A12 zone, zoals Kanaleneiland en Hoograven. Deze creatieve bedrijvigheid-aan-huis is momenteel echter vrij onzichtbaar. Het project streeft ernaar om deze groep zichtbaar te maken in het gebied en een fysieke plek voor uitwisseling en samenwerking te creëren: een kristallisatiepunt voor de lokale creatieve bedrijvigheid, die voorzien in de behoefte aan sociale contacten en een professioneel netwerk. Hierdoor worden combinaties van wonen en werken versterkt en geïnnoveerd. Ontwerpresultaat is de ‘Groene Heuvel’, een bedrijfsverzamelgebouw in de groene rand tussen woonwijk en de snelweg. Het gebouw heeft drie lagen flexibele kantoren met individuele units en een centrale gemeenschappelijke ruimte voor faciliteiten. Het gebouw kan ‘dubbel’ gebruik maken van de bestaande parkeerruimte van het volkstuincomplex. Met zijn groene, zachte gevel nestelt het gebouw zich in de natuur naast de aanliggende volkstuinen. Het gebouw is gesitueerd op een bestaand heuvel en biedt zo de mogelijkheid tot een visuele interactie met de snelweg. Locatie Op een heuvel in het buffergroen tussen Lunetten en de snelweg, naast een bestaand volkstuinencomplex. Doelgroep Kleine reeds bestaande ‘creatieve’ bedrijven aangevuld met complementaire bedrijven zoals boekhouders, etc) uit Lunetten, Hoograven en de ruimere omgeving van de A12 zone Programma Een bedrijfsverzamelgebouw van ca. 2000 m2 voor ca. 15 kleine bedrijven, met voorzieningen zoals vergaderruimtes, ‘FedEx’ punt en ICT/ print faciliteiten Effect / strategische meerwaarde De ‘Groene Heuvel’ intensiveert de landschappelijke en recreatieve kwaliteiten van het oostelijke deel van de A12 zone - het groen-blauwe tussengebied langs de snelwegen - en maakt deze voor een breder groep ervaarbaar. Dit kan een uitgangspunt zijn voor het ondervangen van toekomstige problemen van Lunetten, zoals monofunctionaliteit en impopulariteit op de huizenmarkt. De transformatie van de wijk kan zo vroegtijdig vanuit de randen op gang gebracht worden. Het gebouw is een subtiel eerste teken voor de vernieuwing van Lunetten en geeft de verscholen bedrijvigheid een gezicht aan de A12. De ‘Groene Heuvel’ kan een voorloper zijn voor het experiment met innovatieve (woon-)werkconcepten in een groene omgeving dicht bij stad en de snelweg. De mogelijke toekomstige sneltram langs de Waterlinieweg biedt hierbij extra mogelijkheden door de combinatie met alternatieve mobiliteitsmodellen. Het gebouw kan een prototype zijn voor ‘groene’ kennisgerichte woon-werk milieus in de A12 zone.
www.a12nu.nl
Zicht vanuit de A12 op het buffergroen rond Lunetten
www.a12nu.nl
Thematiek en Opgave
De zogenaamde ‘bloemkoolwijken’ uit de jaren ’70 zijn, zonder extra aandacht, op weg de Vogelaarwijken van de toekomst te worden. Lunetten, een woonwijk gelegen in de A12 zone, is hiervan een voorbeeld. Het is een rustige woonbuurt met locale voorzieningen gelegen in de oksel van het knooppunt Lunetten. Er is nauwelijks sprake van doorgaand verkeer door de wijk, de openbaar vervoer voorzieningen bestaan uit station Utrecht Lunetten aan de oostkant en busverbindingen door de wijk heen en er is sprake van een matig cultureel aanbod. Uit eerder onderzoek van Oedzge Atzema (Universiteit Utrecht) is een grote aanwezigheid van kleinschalige creatieve bedrijvigheid in de wijk gebleken. Deze concentratie is momenteel vrij onzichtbaar door de veelal aan huis gerelateerde werkplekken. Het gaat hierbij om een zolderkamer waar een ontwerper freelance aan het werk is of om een fotograaf met een doka in de schuur achter in de tuin. Dit project refereert aan deze kleinschalige creatieve bedrijven die met name in de woonwijken Lunetten en Kanaleneiland gevestigd zijn. Het project streeft ernaar om deze groep zichtbaar te maken in het gebied en een fysieke plek voor uitwisseling en samenwerking te creëren om zo bedrijvigheid te stimuleren en de combinatie van wonen en werken te versterken en te innoveren.
www.a12nu.nl
Kaart economische observatie van Oedzge Atzema en Peter Kemp, uit het cahier ‘A12NU - Onderzoek naar de A12 zone tussen Utrecht, Nieuwegein en Houten’
www.a12nu.nl
Input Deelnemers en Discussie
experts en ontwerpers: Oliver Thill (Atelier Kempe Thill) Stefan Bendiks (Artgineering) Maarten de Wolff (Buro Beehive) Peter Kemp (student Universiteit Utrecht, onderzoek A12 zone o.l.v. Oedzge Atzema) ‘kanshebbenden’: Martin Boverhof (Born Digital, Stichting het Kaasschaafcollectief) Pieter van der Zouwen, (BisBis, Vereniging Netwerk Lunetten) overheid: Karel de Roy (Bestuur Regio Utrecht) Hans Degenaar (Rijkswaterstaat) Marleen Schulte (Gemeente Utrecht) A12NU en BVR: Henri van der Vegt (Metroplex) Stefan Bendiks, Lilith van Assem en Laurens Boodt (Artgineering) Chris Waber (visualisatie) MAARTEN DE WOLFF is mede-initiator van Buro Beehive. Buro Beehive, een collectief dat in 2006 van start ging in Amsterdam, heeft als doelstelling bloeiplaatsen in steden te creëren waar creatieve bedrijven kunnen starten om in samenwerking met de buurt de duurzaamheid van de wijk te vergroten. In Slotervaart, in Amsterdam, is een eerste pilotproject van start gegaan. Creatieve bedrijven worden overgehaald zich te vestigen buiten de ring A10 door de gunstige voorwaarden die Beehive biedt. Deze bestaan uit een goedkope en hoogwaardige bedrijfslocatie, een netwerk van creatieve bedrijven, de kennis en algemene voorzieningen van Beehive en een consolidatie van het project in de buurt. Bedrijven wordt een pakket met kansen geboden waaronder het netwerk van Beehive, het netwerk in de buurt, lage huren, gedeelde faciliteiten, en pro deo werk voor de buurt. Het pro deo werk kan bestaan uit het organiseren van workshops met kinderen, zelf projecten toevoegen aan de wijk zoals aanpak van slecht verlichte tunnels, nadenken over bouwputten of het organiseren van festivals. Zodoende biedt Beehive de hardware en wordt de bedrijven gevraagd de software in de wijk te verzorgen. Het uiteindelijke doel is dat bedrijven doorstromen van het gemeenschappelijke gebouw naar zelfstandige ruimte in de wijk om het project te aarden en tevens de leegstand in de wijk en de verwaarlozing van het straatbeeld aan te pakken. Er wordt gezocht naar mogelijkheden de synergie in de wijk te vergroten door de mogelijkheden van de bevolking te combineren met de creatieve bedrijven. Een voorbeeld hiervan is een modeontwerper met een naaiatelier waar huisvrouwen parttime bijverdienen. Beehive biedt daarnaast zelf ondernemergerichte workshops aan zoals coaching en boekhouden en ze initiëren samenwerkingsprojecten tussen de betrokken bedrijven. Volgens De Wolff is het bij deze opgave van belang naar context van de hele wijk Lunetten te kijken. Wellicht is het mogelijk eerst een aantal concepten op diverse locaties te testen. Een eventuele bedrijfslocatie kan zich ontwikkelen tot een voorhoedeplek voor Utrecht zodat een kapstok ontstaat waar ondernemers en anderen op in kunnen haken. Tevens kan de veroudering van de jaren ’70 wijk Lunetten worden tegengegaan door nu reeds te investeren in nieuwe initiatieven die de wijk levendig houden. Het valt De Wolff op dat er geen leegstand is in de wijk zoals dat wel het geval is in Slotervaart. Eventueel zou kunnen worden volstaan met het maken van één plek aan de rand van de wijk, een plek van betrokkenheid. Bij de opzet van een dergelijk project moet bij aanvang helder zijn voor wie het project bedoeld is en wat deze groep nodig heeft. Moet er bijvoorbeeld www.a12nu.nl
Deelnemers workshop in het Theater de Musketon in Lunetten
www.a12nu.nl
gekozen worden voor tijdelijkheid (van locatie en initiatief) of is de multidisciplinaire opzet van verzamelgebouw een geschiktere aanpak? Een bedrijfsverzamelgebouw heeft ten minste 15 tot 20 startende bedrijven en ongeveer 2.000 m2 nodig. PETER KEMP is student aan de Universiteit Utrecht en hij heeft, onder leiding van Oedzge Atzema en als stagiair bij stichting A12NU, onderzoek gedaan naar het sociaal-economische netwerk in de A12 zone. Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht naar het sociaaleconomische netwerk in de A12 zone is gebleken dat er ongeveer 70 creatieve bedrijven (gebaseerd op een weloverwogen definitie van de creatieve sector aan de hand van de SBI van het CBS) in Lunetten aanwezig zijn. PIETER VAN DER ZOUWEN is zelf woonachtig in Lunetten en oprichter van BisBis, Bron van creatieve bedrijvigheid. Daarnaast is hij actief voor de Vereniging Netwerk Lunetten. Lunetten is een redelijk conservatieve entiteit. Van der Zouwen uit zich kritisch ten aanzien van de aanwezige draagkracht voor een ‘hôtel industriel’ enkel vanuit de locaal aanwezige ‘creatieve bedrijven’. Van der Zouwen heeft in het verlengde hiervan dan ook behoefte aan een (andere) definitie van de beoogde doelgroep: tekstschrijvers, boekhouders en ander dienstverlenende beroepen zijn meer aanwezig in Lunetten en interessant voor een verzamelgebouw. Hij vertelt over de sfeer in de wijk en eerdere initiatieven, zoals ‘de wijk als bedrijfsverzamelgebouw’. Lunetten wordt hierbij gezien als één groot bedrijfsverzamelgebouw. De cruciale vraag is dan waar is de kantine, de copyshop en de vergaderkamer? In zijn optiek is niet zo zeer nieuwbouw gewenst alswel faciliteiten die voor alle ondernemers toegankelijk zijn. Ook toont Van der Zouwen zich op voorhand zeer kritisch ten aanzien van alle initiatieven die meer verkeer de wijk inbrengen. De huidige bedrijfsverzamelgebouwen in Utrecht zijn in handen van bedrijvencentrum Hooghiemstra. Zij hebben op uitnodiging van Van der Zouwen overwogen een bedrijvencentrum in Lunetten te ontwikkelen, maar dat is niet van de grond gekomen. De actieve en betrokken bewonersvereniging Bewonersoverleg Lunetten (BOL) vertegenwoordigt een progressievere mening binnen de buurt. Zij onderkennen de problematiek zoals eerder geschetst aangaande de veroudering van de wijk. Zij zien dan ook de noodzaak vroeg te beginnen met aanpassingen/ herstructurering van Lunetten. Nu reeds wordt uitgegaan van 10% sloop/ nieuwbouw en BOL heeft geprobeerd om, net als Hoograven, een aandachtswijk te worden. Tot nu toe zonder succes. HANS DEGENAAR is werkzaam voor Rijkswaterstaat en in die hoedanigheid op de hoogte van de plannen aangaande de snelweg. Rijkswaterstaat ziet in eerste instantie geen beperkingen voor het plaatsen van kantoren langs de snelweg. Stedelijkheid mag ook vanaf de snelweg zichtbaar zijn. Wel is de keuze voor de voorkeursvarianten van deze zomer doorslaggevend. KAREL DE ROY is werkzaam voor BRU (Bestuur Regio Utrecht). De A12 zone, met de drie betrokken gemeenten, wordt collectief aangepakt en dat is vrij nieuw en uniek in Nederland. De belangrijke punten bij de ontwikkeling van de A12 zone zijn duurzaamheid, versterking van het water in het gebied en de aanwezige kwaliteiten stimuleren. Hier ziet de Roy zekere potenties voor de ontwikkeling van een Hôtel Industriel in Lunetten. De ambities aangaande de A12 zone zijn hoog en er wordt een referentie gemaakt met het centraal station gebied van Utrecht, maar dan voor automobiliteit. In dat kader is ook BVR bezig met de ontwikkeling van plannen. (? Te vage ambitie-omschrijving; kan veel reacties oproepen; weglaten zou ik adviseren) en in deze ambitie zou het Hôtel Industriel een plaats kunnen krijgen. OLIVER THILL, van het Rotterdamse architectenbureau Atelier Kempe Thill, won in 2005 de Rotterdam-Maaskantprijs. Thill is voor www.a12nu.nl
deze workshop gevraagd vanwege zijn ervaring met het ontwerpen van bedrijfsverzamelgebouwen. Het Hôtel Industriel van Dominique Perrault in Parijs is een gebouw dat sterk is ontworpen vanuit de aanliggende snelweg. Het gebouw vormt een landmark aan de ring met een industrieel karakter dat de bruikbaarheid en functionaliteit in een gelaagde gevel tot uitdrukking brengt. Ondanks de gladde gevel en de rigide vorm bezit het ontwerp een sensuele kwaliteit. De wijk Lunetten is op weg een museum van de jaren ’70 te worden, stelt Thill vervolgens. Het is een wijk die momenteel nog goed functioneert maar zonder extra aandacht kan dat in 10 á 15 jaar omslaan in achterstand en impopulariteit op de huizenmarkt. Het zou zeer waardevol zijn als het ontwerp en het initiatief voor het ‘hôtel industriel’ een bijdrage kan leveren aan het tegengaan van deze ontwikkelingen. Atelier Kempe Thill maakte zelf diverse bedrijfsverzamelgebouwen waaronder de Confuciustoren in Amsterdam Geuzenveld en de Olympiatoren in Almere waarbij woningen en kantoren in hetzelfde gebouw worden gecombineerd. Met dit principe wordt een stedelijk karakter het gebouw binnengehaald. In Lunetten moet volgens Thill een keuze worden gemaakt tussen snelwegarchitectuur of een combinatie van wonen en werken in de wijk. Deze keuze is eveneens afhankelijk van de ontwikkelingen van de gehele A12 zone. Amsterdam heeft een duidelijke ring met een stedelijk karakter. Rotterdam heeft een skyline die vanaf de ring zeer zichtbaar is en daarmee de stad visueel aan de snelweg presenteert. Utrecht heeft geen van beiden. Het ontbreekt aan een duidelijk snelwegbeeld en daar zou juist nu op ingezet kunnen worden, aldus Thill. Tevens zou het ‘hôtel industriel’ in Lunetten, naast een relatie met de snelweg, op de wijk gericht kunnen zijn waardoor het gebouw meer impact op de buurt heeft. Het gebouw kan een ruimtelijke icoon zijn met een ‘werktuig’ karakter en ‘sensuele’ kwaliteiten. MARTIN BOVERHOF is lid van Born Digital en van Stichting het Kaasschaafcollectief. Born Digital is een (wisselend) gezelschap van digitale kunstenaars met een professioneel creatief productiehuis als kern. Stichting het Kaasschaafcollectief signaleert jong talent in Utrecht en biedt een voedingsbodem om talent te laten ontkiemen. Een plek waar rust, ruimte, natuur en een zekere mate van vrijheid de boventoon voeren kan ook voor de ondernemers uit het centrum van Utrecht een reden kan zijn om zich in Lunetten te vestigen.
www.a12nu.nl
Ontwerpresultaat
Het ontwerpresultaat van de workshop is de ‘Groene Heuvel’, een bedrijfsverzamelgebouw in de groene rand tussen de woonwijk en de snelweg. Het gebouw is opgebouwd uit drie lagen met flexibele kantoren waarin zich de individuele units bevinden. In het hart van het gebouw bevindt zich een gemeenschappelijke ruimte waar de gedeelde faciliteiten zijn gehuisvest. Het gebouw met een groene, zachte gevel nestelt zich als een soort ‘anti-icoon’ in de natuur naast de aanliggende volkstuinen. Het gebouw is gesitueerd op een bestaand heuvel en biedt zo de mogelijkheid tot een visuele interactie met de snelweg. Om het gebouw te bereiken zal de gebruiker de wijk Lunetten kruisen middels het openbaar vervoer, de fiets of de auto waarmee een eerste integratie tot stand komt. Het verzamelgebouw kan door de verschillende gebruikstijden slim gebruik maken van de bestaande parkeerruimte van het volkstuincomplex. De mogelijke aanleg van een toekomstige hoogwaardige OV verbinding in de vorm van een sneltram parallel aan de Waterlinieweg zou het gebouw en het hele gebied eromheen een heel andere positie en potentie geven. LOCATIE Aan de rand van Lunetten, in het buffergroen tussen de wijk en de snelweg, naast een bestaand volkstuinencomplex, op een heuvel met zicht op de snelweg en de wijk Lunetten. DOELGROEP Kleine reeds bestaande ‘creatieve’ bedrijven en andere aanvullende/ complementaire kleine bedrijven (boekhouders, tekstschrijvers, accountants, etc.) in Lunetten en Hoograven; creatieve ondernemers uit de ruimere omgeving van de gemeenten Utrecht, Houten, Nieuwegein en verder. PROGRAMMA Een bedrijfsverzamelgebouw van ongeveer 2.000 m2 voor ca. 15 kleine bedrijven en zelfstandigen; aangevuld met voorzieningen zoals vergaderruimtes, drop en pick-up (‘FedEx’) punten en ICT/ print faciliteiten.
www.a12nu.nl
www.a12nu.nl
www.a12nu.nl
www.a12nu.nl
Effect van het Project/ Strategische Meerwaarde
Door aan de grens van de woonwijk Lunetten een impuls aan het randgebied te geven wordt een specifieke eigenschap aan de wijk toegevoegd. Met het op gang brengen van een ‘nieuwe’ stroom mensen naar en door de wijk zal deze verandering aan de randen ook op een ongedwongen manier voelbaar zijn bij de huidige bewoners van Lunetten. Hiermee vormt de ‘Groene Heuvel’ een permanent eerste teken van de herstructurering van de wijk Lunetten. Het gebouw creëert tevens een overgangsgebied tussen de snelweg en de woonwijk. Daar waar de buffer in eerste instantie een harde grens vormt wordt zij met deze ingreep getransformeerd naar een gebied waar de invloeden van zowel de woonwijk als de snelweg sterk voelbaar zijn. Het bestaande ‘isolement’ van Lunetten zal met het aantrekken van ondernemers van buitenaf deels worden opgeheven waarmee een eerste begin is gemaakt met het ondervangen van de toekomstige problematiek van de wijk. Tevens kan het gebouw worden gezien als een ‘begingebouw’ waarmee een ontwikkeling in de hele A12 zone in gang wordt gezet. Zo kunnen er satellieten van de ‘Groene Heuvel’ verschijnen in het overige deel van de bufferzone maar kan ook gedacht worden aan locaties aan de andere kant van de snelweg in de gemeente Houten. De locatie bevindt zich naast een mogelijke toekomstige openbaar vervoer verbinding door het gebied parallel aan de Waterlinieweg.
www.a12nu.nl
www.a12nu.nl
www.a12nu.nl
www.a12nu.nl
Materiaal ontwerper Oliver Thill, Atelier Kempe Thill
www.a12nu.nl
www.a12nu.nl
www.a12nu.nl
www.a12nu.nl
Colofon
Stichting A12NU 1e Middellandstraat 103 3021 BD Rotterdam tel 010 2409155 / fax 010 2409154 info@a12nu.nl / www.a12nu.nl Artgineering: Stefan Bendiks, Aglaée Degros, Lilith van Assem en Laurens Boodt info@artgineering.nl / www.artgineering.nl Metroplex: Henri van der Vegt info@metroplex.nl / www.metroplex.nl Ontwerper / ontwerpbureau: Oliver Thill / Atelier Kempe Thill info@atelierkempethill.com / www.atelierkempethill.com Deelnemers: Maarten de Wolff (Buro Beehive), Peter Kemp (student Universiteit Utrecht, onderzoek A12 zone o.l.v. Oedzge Atzema), Martin Boverhof (Born Digital, Stichting het Kaasschaafcollectief), Pieter van der Zouwen, (BisBis, Vereniging Netwerk Lunetten), Karel de Roy (Bestuur Regio Utrecht), Hans Degenaar (Rijkswaterstaat), Marleen Schulte (Gemeente Utrecht) Visualisatie: Chris Waber In deze brochure zijn de resultaten weegegeven van de A12NU workshop ‘Ecokantine’, gehouden op vrijdag 17 april 2009 in het theehuis van het volkstuincomlex ATV ‘de Hoge Weide’ in Papendorp; uitgevoerd in opdracht van Bestuur Regio Utrecht (BRU) als onderdeel van de Verkenning A12 zone. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen of openbaar gemaakt, in enige vorm of enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige ander manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Stichting A12NU. (c) 2009 Stichting A12NU
www.a12nu.nl