8 minute read
Przemysław Mijal, Jerzy Ciapała Wokół wybranych problemów konstytucjonalizmu
Wokół wybranych problemów konstytucjonalizmu Księga jubileuszowa prof. dr. hab. Andrzeja Bałabana
Rocznice i jubileusze stanowią zawsze okazję do uhonorowania doniosłych zdarzeń lub znamienitych osób. Tak też rzecz się miała z 70-leciem urodzin Profesora Andrzeja Bałabana, które obchodziliśmy uroczyście w październiku 2017 roku. Szacowny Jubilat jest znanym prawnikiem i nauczycielem akademickim naszego uniwersytetu od 1988 roku.
Advertisement
dr Przemysław Mijal dr hab. Jerzy Ciapała, prof. US
Katedra Prawa Konstytucyjnego i Integracji Europejskiej Wydział Prawa i Administracji US
Podczas uroczystości jubileuszu 70-lecia urodzin prof. dr hab. Andrzeja Bałabana
Jego jubileuszowi zawdzięczamy między innymi interesującą publikację książkową Wokół wybranych problemów konstytucjonalizmu, którą mieliśmy zaszczyt redagować. Jej zawartość to 29 opracowań, przygotowanych przez 33 autorów – specjalizujących się w prawie konstytucyjnym oraz innych gałęziach prawa – z Uniwersytetu Szczecińskiego, a także z 11 innych ośrodków akademickich. Tom został przygotowany i wydany w prestiżowym Wydawnictwie Sejmowym, co dowodzi, albo powinno dowodzić, wysokiego standardu opracowań w niej zawartych. Uwagę zwraca fakt, że teksty zostały złożone do połowy 2016 roku, czyli jeszcze nie mogły dotyczyć najbardziej aktualnych zagadnień ustrojowo- -politycznych.
Jako redaktorzy zdecydowaliśmy się na umieszczenie poszczególnych artykułów według kolejności alfabetycznej nazwisk autorów. W tomie nie odnajdziemy zdecydowanie dominującego wątku tema
JM prof. dr hab. Edward Włodarczyk w imieniu własnym i władz rektorskich składa gratulacje i przekazuje Jubilatowi prof. dr. hab. Andrzejowi Bałabanowi upominek
Fot. Filip Kacalski
Uroczystość jubileuszowa. Pierwszy rząd od lewej: dr hab. Daniel Wacinkiewicz, wiceprezydent Szczecina, WPiA US; dr Bohdan Zdziennicki, b. prezes TK; prof. dr hab. Zbigniew Witkowski, dziekan Wydziału Prawa UMK; dr hab. Hanna Suchocka, prof. UAM, b. premier RP; prof. dr hab. Janusz Trzciński, b. wiceprezes TK i b. prezes NSA
Fot. Filip Kacalski
tycznego, jednak cechą wspólną opracowań jest umieszczenie ich na płaszczyźnie prawa publicznego.
Istotne i aktualne tematy Jeśli jednak podejmiemy próbę podziału opracowań na wątki tematyczne, to można wyodrębnić kilka z nich.
Po pierwsze, nader doniosła i aktualna problematyka sądownictwa konstytucyjnego w Polsce i na świecie daje asumpt do rozważań o istocie tego sądownictwa i jego polskich uwarunkowaniach: zagadnienia to podjęli: B. Ziemianin (US), Pozycja prawna Trybunału Konstytucyjnego; P. Mikuli, N. Fox (UJ), W poszukiwaniu optymalnego modelu wyboru sędziów sądu konstytucyjnego; K. Flaga-Gieruszyńska (US), Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego jako podstawa wznowienia postępowania cywilnego; P. Mijal (OIRP 1 ), Opinia amicus curiae jako forma wsparcia sądu konstytucyjnego; M. Granat (UKSW, sędzia TK w st. spoczynku), Pominięcie czy zaniechanie ustawodawcze? Uwagi na marginesie sporu przed Trybunałem Konstytucyjnym o dekret warszawski. Po drugie, zagadnienia teorii konstytucji i ogólne zagadnienia dogmatyki prawa konstytucyjnego stanowią bardzo istotną cześć ogółu publikacji, są to artykuły następujących autorów: J. Jaskiernia (UJK), Konstytucyjna zasada państwa jednolitego; R. Ludwikowski, A. Ludwikowska (Uniwersytet w Waszyngtonie 2 ), Two Firsts;
A Comparative Study of the American and the Polish Consitutions; R. Grabowski (UR), Procedury specjalne zmiany konstytucji w państwach europejskich; odstępstwa czasowe – tryb nadzwyczajny – tryb pilny; A. Sylwestrzak (UG), Władza rządząca, władza opozycji i władza neutralna na tle tradycyjnych teorii podziału władz. Po trzecie, odnajdujemy dość liczne opracowania dotyczące bardziej szczegółowych kwestii dogmatyki prawa konstytucyjnego Polski i państw obcych w następujących artykułach: A. Bień-Kacała, Z. Witkowski (UMK), Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych w świetle unormowań Konstytucji RP; S. Grabowska (UR), Referendum jako instytucja odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta, analiza islandzkich regulacji; R. Mojak, A. Trubalski (UMCS), Pozycja ustrojowa Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie polityki zagranicznej oraz w procesie funkcjonowania w Unii Europejskiej; A. Szmyt (UG), W sprawie sejmowego i senackiego wezwania Prezydenta RP do odebrania ślubowania od wybranych sędziów Trybunału Konstytucyjnego; H. Zięba-Załucka (UR), Prokuratura i jej kompetencje wobec administracji publicznej (na marginesie ustawy z 1985 roku); M. Masternak-Kubiak (UWr, sędzia NSA), Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jako przedmiot skargi konstytucyjnej; K. Complak (UWr), Amerykańska łaska prezydencka drogowskazem dla polskiej odpowiedniczki?; L. Garlicki (UW, sędzia TK w st. spoczynku, b. sędzia ETPCz), Związki monoseksualne w najnowszym orzecznictwie SN USA i ETPCz.; P.A. Leszczyński (AJZP w GW 3 ), Między Scyllą eurointegracji a Charybdą oligarchizacji władzy – dążenie do zmiany konstytucji Ukrainy po Rewolucji Godnościowej 2013/2014.
Czwartą grupę opracowań stanowią artykuły z zakresu prawa administracyjnego i gospodarczego publicznego: B. Zdziennicki (sędzia TK w st. spoczynku, b. Prezes TK), Znaczenie publicznoprawnej ochrony konkurencji dla praw jednostki; J. Sługocki (US), Zagadnienia statusu wyższych stanowisk w służbie cywilnej; R. Molski (US), Polityka promowania narodowych czempionów w świetle zasady wolności gospodarczej; M. Jabłoński (UWr), Udostępnianie informacji sektora publicznego do ponownego wykorzystania. Uwagi na tle nowych rozwiązań ustawowych.
W ramy książki wpisują się również zróżnicowane opracowania z zakresu prawa międzynarodowego i unijnego, przy czym w kilku z nich odniesiono się do sytuacji w Polsce: H. Suchocka (UAM 4 ), Potransformacyjny proces zmian konstytucji w państwach Europy Środkowej i Wschodniej w świetle doświadczeń Komisji Weneckiej; J. Ciapała (US), Wybrane uwagi na temat obowiązywania i stosowania aktów prawa pochodnego Unii Europejskiej w kontekście konstytucyjnego systemu źródeł prawa; M. Grzybowski (UJ, sędzia TK w st. spoczynku), Wyboista droga Danii do
Wspólnot i Unii Europejskiej; P. Łaski (US), Uwagi na temat aspektów materialnych stosowania prawa międzynarodowego w wewnątrzpaństwowym porządku prawnym. Ostatnią, szóstą grupę artykułów stanowią dwa teksty, w których dominuje tematyka historyczna: J. Trzciński (UW, sędzia TK w st. spoczynku), Konstytucja dla Europy z 1831 roku; D. Górecki (UŁ), Finanse Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźctwie po II wojnie światowej.
Śro do wisko konstytucjonalist ów Przegląd opracowań ujętych w tomie jubileuszowym daje podstawę do trzech wniosków. Książka ta stanowi dobitny dowód integracji środowiska prawniczego, w tym zwłaszcza konstytucjonali
stów, do których należy nasz Jubilat, od 60 lat odbywających regularne zjazdy katedr i zakładów oraz dających wyraz solidarności i współpracy między innymi poprzez przygotowywanie licznych konferencji i ksiąg okolicznościowych. Problematyka polskiego prawa konstytucyjnego ściśle koresponduje z innymi dziedzinami prawa, albowiem współcześnie – w konsekwencji tak zwanej konstytucjonalizacji prawa – coraz częściej dyskurs naukowy musi zawierać odniesienia do ustawy zasadniczej.
Ostatni, trzeci wniosek dotyczy obecnej sytuacji w Polsce, w której daje się zauważyć niebezpieczny prymat polityki nad prawem oraz występujący wśród części klasy politycznej nihilizm konstytucyjny. Można przypuszczać, że gdyby autorzy zdający swoje opracowania w pierwszej połowie 2016 roku znali późniejszą sekwencję zdarzeń prawnych i politycznych w Polsce, to ich wypowiedzi byłyby bardziej wyostrzone. Chociaż i tak wśród artykułów niejednokrotnie odnajdziemy sporą dozę krytycyzmu. u
Wokół wybranych problemów konstytucjonalizmu, red. J. Ciapała, P. Mijal, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2017, ss. 401.
1 Okręgowa Izba Radców Prawnych, dr P. Mijal jest jej dziekanem. 2 Katolicki Uniwersytet w Waszyngtonie; Ericson Immingration Group, Arlington. 3 Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim. 4 Była prezes Rady Ministrów i ambasador w Stolicy Apostolskiej.
26 października 2017 roku na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Szczecińskiego odbyły się uroczyste obchody 75 rocznicy urodzin prof. dr. hab. Zdzisława Chmielewskiego, byłego dziekana Wydziału Humanistycznego, prorektora i rektora US, posła do Parlamentu Europejskiego.
prof. dr hab. Radosław Gaziński
Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Wydział Humanistyczny US
W obecności szacownych gości: JM prof. dr. hab. Edwarda Włodarczyka oraz dziekanów: prof. dr hab. Ewy Komorowskiej (Wydział Filologiczny), dr. hab. Zbigniewa Kuniewicza, prof. US (Wydział Prawa i Administracji), prof. dr. hab. Waldemara Tarczyńskiego (Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania), ks. dr. hab. Kazimierza Dullaka, prof. US (Wydział Teologiczny) oraz licznego grona pracowników naukowych naszej uczelni Jubilatowi podarowano monografię Z archiwistyką po Europie w XX wieku, zredagowaną od strony merytorycznej przez dr. hab.
Adama Makowskiego, prof. US. Tom ten ukazał się w Wydawnictwie Naukowym US jako kolejny w serii wydawniczej „Historiografia Pomorska”, a składają się nań prace Jubilata zarówno już opublikowane, jak i będące owocem nowych przemyśleń nad przemianami europejskiej archiwistyki w XX wieku.
Struktura wewnętrzna pracy dzieli się formalnie na pięć części. Pierwsza została poświęcona prof. dr. hab. Andrzejowi Tomczakowi, mistrzowi Jubilata, ostatnia zawiera zaś efekty poszukiwań nowych wyznaczników tożsamości archiwistyki w szybko zmie
JM prof. dr hab, Edward Włodarczyk wręcza Jubilatowi prof. dr. hab. Zdzisławowi Chmielewskiemu upominek okolicznościowy
Fot. Filip Kacalski
niającym się w wyniku lawinowo postępującej cyfryzacji świecie.
Zasadniczą część pracy tworzą trzy rozdziały. Rozpoczynają ją debiutanckie artykuły prof. Zdzisława Chmielewskiego, poświęcone roli archiwów zakładowych w początkowym okresie rewolucji informacyjnej oraz granicom zespołowym akt miejskich wytworzonych na Pomorzu Zachodnim po 1945 roku. Do obu pozostałych części Jubilat zaproponował po siedem osobnych materiałów: w pierwszej zarysowane są zasadnicze linie rozwojowe archiwistyki europejskiej w XX wieku (Przykłady uwspółcześniania europejskiej teorii archiwalnej w XX wieku), a druga stanowi podsumowanie osiągnięć naukowych zasłużonych europejskich archiwistów (Kolejne autoryzacje rozwoju europejskiej myśli archiwalnej w XX wieku). Obie wspomniane części tworzą jedną spójną całość i zawierają ukazane z różnych punktów widzenia najważniejsze problemy nurtujące archiwistykę europejską w XX stuleciu. Wiek ten charakteryzujący się wielką zmiennością wywołaną przez dwie wojny światowe na gruncie archiwalnym spowodował konieczność przejmowania przez archiwa znacznej liczby współczesnych akt.
Główne problemy archi wistyki XX wieku Główny problem w zeszłym stuleciu to masowe narastanie akt wytwarzanych w różnego rodzaju instytucjach, na co
złożyło się kilka przyczyn. Oprócz wojen i związanego z nimi przerwania pracy przez tysiące aktotwórców, głównym powodem wspomnianego zjawiska wydaje się być rozwój biurokracji oraz wzmacnianie się struktur państwa kontrolującego na coraz liczniejszych polach swych obywateli i liczne grupy społeczne. W archiwach poszukiwano zatem skutecznej kontroli narastającej lawinowo dokumentacji, bowiem nawet najbogatsze kraje nie są w stanie przechowywać wszystkich wytworzonych na swoim terytorium materiałów. Rozwiązaniem stało się efektywne kształtowanie narastającego zasobu, tak aby do archiwów historycznych trafiały najwartościowsze informacyjnie akta. Można to było zrobić poprzez odpowiednią kwalifikację narastających akt i brakowanie (niszczenie) nadprodukcji aktowej. Konieczność oceny i weryfikacji najnowszych wytworów kancelaryjnych powoduje, że na archiwistach ciąży wielka odpowiedzialność, bowiem od jakości ich pracy zależy to, jakimi informacjami o przeszłości będą dysponować przyszłe pokolenia. Drugie, obok masowości akt, niezwykle istotne zagadnienie nurtujące archiwistów w XX wieku to problematyka zespołu archiwalnego i jego granic. Granice zespołowe i wewnątrzzespołowe stają się w tym przypadku kluczem do zrozumienia sposobów widzenia zespołu archiwalnego przez teoretyków i praktyków archiwistyki. Zespołowość i jej ewolucja, polegająca między innymi na rozmywaniu granic wewnątrz zespołowych, prowadziła w konsekwencji do widzenia zespołu archiwalnego jako niepodzielnego organizmu, który w trakcie opracowania mógł być dowolnie kształtowany przez archiwistę. Taki sposób postępowania jawi się jako odstępstwo od zasady proweniencyjnej, nakazującej rekonstrukcję (o ile to tylko możliwe) pierwotnego registraturalnego porządku akt. Aktywne podejście do zespołu to droga w kierunku przekształcenia go wedle logicznie wykoncypowanego przez archiwistę układu. Taki punkt widzenia wpłynął na zmiany w metodyce archiwalnej oraz na inne rozumienie zasobów poszczególnych archiwów, w których zespół jest podstawowym elementem struktury archiwalnej. Trzeba wreszcie podkreślić, że spory wokół zespołu przyczyniły się do powstania zrębów archiwistyki jako osobnej dyscypliny naukowej.
Tezy i roz wiązania Tom wydany z okazji 75-lecia urodzin prof. Zdzisława Chmielewskiego stara się odpowiedzieć na główne pytania, przed jakimi w XX wieku stanęła europejska archiwistyka. Odpowiedzi te są owocem zarówno ponownej wnikliwej analizy osiągnięć największych europejskich archiwistów w minionym stuleciu, jak i płynących z niej wniosków i przemyśleń. W publikacji wielokrotnie przewija się propagowana przez prof. Zdzisława Chmielewskiego teza, wskazująca, że rozwój teorii archiwalnej oraz uznanie przez europejskie
