2Η ΑΣΚΗΣΗ

Πλατεία Μοναστηρακίου – Ηριδανός Ποταμός

Γ’ εξάμηνο 2017-2018 Ομάδα εργασίας: Μπούκουρη Αγγελική, Γριμπιλάκου Ευγενία, Δημητρακοπούλου Θεοδώρα Εικαστικές Συνθέσεις-Χρώμα στον Χώρο

Πλατεία Μοναστηρακίου

Εικόνα 1.

• Η Πλατεία Μοναστηρακίου: βρίσκεται στην Αθήνα (δείτε εικόνα 1) και πήρε τ’ όνομά της από το Μεγάλο Μοναστήρι της Παντάνασσας . Επί Όθωνος με αφορμή κοντινό Στρατώνα που της δόθηκε το όνομαπαρατσούκλι «Πλατεία της Παλιάς Στρατώνας». Άλλο ένα που της έχει αποδοθεί από τους παλιούς Αθηναίους είναι το «Τζιερτζίδικα», (από την τούρκικη λέξη Τζιέρι που σημαίνει συκώτι), από τα εντόσθια που τηγάνιζαν οι μικρές ταβερνούλες που γέμιζαν την περιοχή, όπως σήμερα τα σουβλατζίδικα. Εκτός από το μοναστήρι της Παντάνασσας την πλατεία την περιβάλουν • το τζαμί Τζισταράκη , • ο σταθμός του μετρό, τουριστικά μαγαζιά ,ενώ από κάτω της περνάει ο ποταμός Ηριδανός.

• Η πλατεία κατακλύζεται καθημερινά από κόσμο διαφόρων εθνικοτήτων, θρησκευτικών πεποιθήσεων, με διαφορετικό οικονομικό υπόβαθρο.

Εκκλησάκι Παντάνασσας • Η Παναγία η Παντάνασσα είναι η εκκλησία που έδωσε το όνομά της όχι μόνο σε ολόκληρη την πλατεία Μοναστηρακίου της Αθήνας, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή, γνωστή σήμερα ως «Μοναστηράκι».

Εικόνα 2.α

• Βρίσκεται κοντά στη συμβολή της οδού Αθηνάς με ην οδό Ερμού. Οι καθηγητές της Αρχαιολογίας, Αναστάσιος Ορλάνδος και Γεώργιος Σωτηρίου, υπολογίζουν με βάση την αρχιτεκτονική της ότι κατασκευάστηκε στα τέλη του 8ου ή στις αρχές του 9ου αιώνα, άλλοι όμως μελετητές την τοποθετούν στον 11ο αιώνα.

Η εξέλιξη στη χρήση του

• Αρχικά η Εκκλησία της Παντάνασσας (της Βασίλισσας των πάντων) Θεοτόκου, ήταν ιδιόκτητο ς ναός όπως και οι περισσότεροι που είχαν χτιστεί στην Αθήνα τον 15ο αιώνα χάρη στα προνόμια που είχε παραχωρήσει ο Μωάμεθ ο Πορθητής σε ένδειξη σεβασμού προς τη μακραίωνη ιστορία της πόλης. Ο συγκεκριμένος άνηκε στον πλούσιο Αθηναίο Νικόλαο Μπονεφατσή .

Εικόνα 2.β

• Αργότερα ο ναός εξελίχθηκε σε καθολικό. Ο ναός της Παντάνασσας ήταν το Καθολικό της μονής του «Μεγάλου Μοναστηριού» όπως ονομαζόταν, καταλάμβανε τη σημερινή πλατεία Μοναστηρακίου καθώς και ένα κομμάτι της οδού Αθηνάς , μέχρι την οδό Αγ. Ειρήνης.

• Σε μεταβυζαντινό σιγίλιο του 1678 , από το οποίο αντλούνται σημαντικές πληροφορίες για την ιστορία του ναού, αναφέρεται ότι την περίοδο της φραγκοκρατίας είχε προσαρτηθεί στη Μονή της Καισαριανής ως μοναστήρι «ανδρώον» .

• Αντίθετα κατά την εποχή υπογραφής του το μοναστήρι λειτουργούσε ως «γυναικείον καταγώγιον», δηλαδή ως γυναικεία Μονή.

• Απ' το 1690 και μετά ο ναός έγινε ενοριακός, όπου τιμάται η Κοίμηση της Θεοτόκου.

Ο ναός ως γυναικεία μονή

• Η γυναικεία μονή, με τα πέριξ κελιά της ευρισκόμενα στο χώρο της σημερινής πλατείας, ήταν περιφραγμένη, έχουσα στην ιδιοκτησία της την ευρύτερη περιοχή.

• Εκείνη την εποχή πολλές άπορες και ορφανές κοπέλες της επαρχίας κατέρχονταν στην Αθήνα και λάμβαναν το μοναχικό σχήμα.

• Κύρια ασχολία των μοναχών ήταν οι καλλιέργειες και τα εργόχειρα. Οι μοναχές έπλεκαν χοντρά μάλλινα υφάσματα και τα πουλούσαν σε μικρά καταστήματαπαραπήγματα που είχαν ανοικοδομήσει δίπλα στο τοίχο της Εκκλησίας, τα οποία στη συνέχεια δόθηκαν σε ιδιώτες και σταδιακά δημιουργήθηκε η αγορά στον περιβάλλοντα χώρο του μοναστηρακίου.

Σημαντικές προσωπικότητες και σεβάσματα του ναού • Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτή την μονή, όταν ήταν ανδρική, εκάρη μοναχός ο Όσιος Λουκάς ο Στειριώτης, το 1551 εκάρη μοναχή η Οσιομάρτυς Φιλοιθέη η Αθηναία. Από το 1881 έως το 1885 υπηρέτησε ως διάκονος ο Άγιος Νεκτάριος Πενταπόλεως.

• Στα ιερά σεβάσματα της Εκκλησίας περιλαμβάνονται: η θαυματουργός εικόνα της άγιας Θέκλας η Αγαθοκλείας, που Εκκλησία της υπήρχε στην ομώνυμη παρακείμενη οδό, οι μικρές εικόνες του τέμπλου, αγιογραφημένες διά χειρός του μεγάλου αγιογράφου μας Φώτη Κόντογλου και η εικόνα του αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως, στο επιγονάτιο της οποίας έχει τοποθετηθεί απότριμμα του ιερού λειψάνου του Αγίου, μια μεγάλη σύγχρονη φορητή ολόσωμη εικόνα της Παναγίας Γοργοεπηκόου της Αθηνιώτισσας, που αγιογραφήθηκε επί του προτύπου μιας ανευρεθείσας αντίστοιχης εικόνας στο Κάιρο της Αλεξανδρείας.

Αποκατάσταση του ναού • Το 2002 μ.Χ. το Υπουργείο Πολιτισμού ταυτόχρονα με τα έργα διανοίξεως του σταθμού ΜΕΤΡΟ Μοναστηράκι διεξήγαγε ευρείας κλίμακας ανασκαφές. Οι εν λόγω ανασκαφές, που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο των εργασιών στερέωσης του εδάφους (είχε προηγηθεί ο σεισμός του 1999 μ.Χ.) και αποκαταστάσεως του Ναού στην προτέρα του μορφή κατά το δυνατόν, έφεραν στο φως άγνωστα στοιχεία της οικοδομικής ιστορίας του. Παρέμεινε ωστόσο η προσθήκη του ογκώδους κωδωνοστασίου. (Δείτε εικόνα 2.γ)

Εικόνα 2.γ

Ευρήματα

Συγκεκριμένα τα ευρήματα, περιλάμβαναν κατάλοιπα μεσοβυζαντινού κοιμητηριακού Ναού, απομεινάρια μωσαϊκού του 5ου αιώνα μ.Χ., δύο οικοδομικές φάσεις του Ναού πρώιμων μεταβυζαντινών χρόνων, λείψανα των οποίων ενσωματώθηκαν στη σημερινή τρίκλιτη καμαροσκέπαστη μεταβυζαντινή βασιλική, ερείπια του συγκροτήματος του Μεγάλου Μοναστηριού που περιέβαλλε την Παντάνασσα, καθώς και δεκάδες σπαράγματα τοιχογραφιών του 16ου αιώνα μ.Χ.Ο Ναός, ανήκει στον μεταβατικό αρχιτεκτονικό ρυθμό της καμαροσκέπαστης τρίκλιτης βασιλικής, εξωτερικών διαστάσεων 17 x 17 μέτρων. Η καμαροσκέπαστη βασιλική είναι η ανατολικού τύπου βασιλική και συναντάται αποκλειστικά στις ανατολικές επαρχίες της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας.

Εικόνα 2.δ, (Μετρό Μοναστηρακίου)

Η αρχιτεκτονικη της : Η Παντάνασσα είναι τρίκλιτη βασιλική, χωριζόμενη εσωτερικά με πεσσούς και με υπερυψωμένο καμαροσκέπαστο το μεσαίο κλίτος, δηλαδή ημικυλινδρικό, ενώ τα πλαϊνά κλίτη καλύπτονται εξωτερικώς µε αµφικλινή στέγη.Ο αρχικός βυζαντινός Ναός δεν είχε νάρθηκα, γυναικωνίτη και κωδωνοστάσιο, μέρη που προστέθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα μ.Χ. Ο Ναός δεν ακολουθεί τη συνήθη Αθηναϊκή πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία, αλλά είναι κτισμένος με ακανόνιστους λίθους, στους οποίους παρεμβάλλονται υλικό παλαιοχριστιανικών ναών, ενώ σε κάθε μία από τις τέσσερις γωνίες του οικοδομήματος έχει εντοιχιστεί από ένα αρχαιοελληνικό κιονόκρανο.Στην ανατολική πλευρά του Ναού διακρίνεται μία μόνο κόγχη, η οποία είναι τρίπλευρη εξωτερικά. Εσωτερικά το Ιερό Βήμα χωρίζεται με παχείς τοίχους σε τρία μέρη: το καθ' αυτό Ιερό Βήμα, την Πρόθεση (αριστερά) και το Διακονικό (δεξιά), που επικοινωνούν μεταξύ τους με αψιδωτές θύρες. Στη δυτική πλευρά του Ναού συναντούμε τρεις ορθογώνιες θύρες, που η καθεμιά αντιστοιχεί σε ένα από τα κλίτη. Λόγω γεωλογικών μεταβολών και μεταγενέστερης διαρρύθμισης της πλατείας και των παρακειμένων οδών, σήμερα η Εκκλησία κατά το 1/3 περίπου βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. (Δείτε εικόνα 2.ε) Εικόνα 2.ε

Τζαμί Τζισταράκη

Εικόνα 3.α

Το Μουσουλμανικό τέμενος της Πλατείας Μοναστηρακίου χτίστηκε το 1759 από τον Οθωμανό Βοεβόδα (διοικητή) των Αθηνών Τζισταράκη. Γνωστό ήταν επίσης ως Τζαμί του Κάτω Σιντριβανιού λόγω του σιντριβάνι που βρισκόταν εκεί κοντά και ως Τζαμί του Κάτω Παζαριού εξαιτίας της εγγύτητάς του στην αρχαία Αγορά. Προκειμένου να εξασφαλισθεί ο απαραίτητος ασβέστης για την ανέγερση του τζαμιού χρησιμοποιήθηκε το υλικό ενός κίονα από τον ναό του Ολυμπίου Διός, το πιθανότερο όμως είναι ότι επρόκειτο για κίονα της παρακείμενης ρωμαϊκής βιβλιοθήκης του Αδριανού. Οι Τούρκοι θεωρούσαν μια τέτοια πράξη ,όπως τη μετακίνηση ή καταστροφή αρχαίων μνημείων, ιερόσυλη. Πίστευαν ότι προκαλούσε συμφορές και τιμωρούσαν αυστηρά τους βέβηλους. Ο Τζισταράκης προσπαθώντας να αποφύγει τις συνέπειες της πράξης του, για να δωροδοκήσει τον πασά του Ευρίπου, που ήταν ανώτερός του και υπεύθυνος για την Αθήνα, του έστειλε δεκάδες πουγκιά, γεμάτα με γρόσια. Η πράξη του όμως, ήταν ασυγχώρητη και οδηγήθηκε στην καθαίρεσή του από τους Τούρκους. Την ίδια χρονιά εμφανίστηκε μια επιδημία πανώλης , η οποία εκείνη την εποχή αποδόθηκε στην πράξη του αυτή ,ως κατάρα για την βεβήλωση του αρχαίου ναού.

Αξιοποίησή του κατά την διάρκεια της ιστορίας • Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, το κτίριο χρησιμοποιήθηκε σαν αίθουσα συνεδριάσεων για την τοπική δημογεροντία.

• Μετά την ανεξαρτησία της Ελλάδας εκεί διεξάχθηκε χορός προς τιμήν του βασιλιά Όθωνα το Μάρτιο του 1834 • και μετά χρησιμοποιήθηκε ως στρατώνας, φυλακή και αποθήκη.

Εικόνα 3.β

• Το 1915 το αρχαιολογικό τμήμα ανακατασκεύασε το εσωτερικό του τεμένους υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Ορλ άνδου και χρησιμοποιήθηκε για να στεγάσει το μουσείο «Ελληνικών Χειροτεχνημάτων». Από το 1918 έως το 1973 μετονομάστηκε σε « Εθνικόν Μουσείον Κοσμητικών Τεχνών» .

• Το 1966 έγιναν μετατροπές στο τζαμί ώστε να προσευχηθεί ο εξόριστος στην Ελλάδα βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας Ιμπν Σαούντ.

• Το 1973 η μόνιμη έκθεση και τα γραφεία του Μουσείου Ελληνικής Τέχνης μεταφέρθηκαν στην οδό Κυδαθηναίων 17, ενώ στο τζαμί παρέμεινε συλλογή κεραμικών τα οποία είχαν δωριθεί από τον Β. Κυριαζόπουλο. Το κτίριο υπέστη ζημιές από σεισμό το 1981 και άνοιξε πάλι για το κοινό το 1991.

Βιβλιοθήκη Ανδριανού Η βιβλιοθήκη του Ανδριανού κτίστηκε περίπου το 132 μ.Χ. και πήρε το όνομα του Ρωμαίου αυτοκράτορα που την ίδρυσε. Βρίσκεται στο μοναστηράκι δίπλα από το τζαμί Τζισταράκη και απέναντι από τον σταθμό του μετρό.

Εικόνα 4.α

Περιγραφή

• Πρόκειται για οικοδόμημα ορθογώνιας κάτοψης διαστάσεων 122 x 82 μ. το οποίο οργανώνεται γύρω από εσωτερική αυλή έκτασης 100 × 70 μ., στο κέντρο της οποίας βρίσκεται επιμήκης δεξαμενή με ημικυκλικές απολήξεις.

• Την αυλή περιέβαλε εντυπωσιακό περιστύλιο 100 κιόνων στο σύνολο που στήριζαν την στέγη. Κατασκευάστηκαν από φρύγιο μάρμαρο με τις ιώδεις νευρώσεις του και λειτουργούσαν ως διακοσμητικό στοιχείο πρόσοψης στην "ανιαρή" επιφάνεια του τοίχου.

• Η στέγη στο εσωτερικό της ήταν επίχρυση και τον χώρο διακοσμούσαν πολύτιμα αλαβάστρινα αντικείμενα. Εικόνα 4.β

Ιστορική αναδρομή

Εικόνα 4.γ

Το 267 μ.Χ. η βιβλιοθήκη υπέστη σοβαρές καταστροφές από την επιδρομή των Ερούλων στην Ελλάδα. Το 407412 μ.Χ. επισκευάστηκε από τον Ρωμαίο ύπαρχο του Ιλλυρικού, Ερκούλιο. Τον 5ο αιώνα χτίστηκε στη μέση της αυλής της παλαιοχριστιανική εκκλησία. Όταν αυτή καταστράφηκε περίπου στα τέλη του 6ου αιώνα, στη θέση της ανεγέρθηκε τρίκλιτη βασιλική (7ος αιώνας), στα ερείπια της οποίας χτίζεται αργότερα ο βυζαντινός ναός της Μεγάλης Παναγίας τον 11ο αι. μ.Χ. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η Βιβλιοθήκη του Αδριανού αποτελούσε έδρα του Τούρκου Βοεβόδα, ενώ το 1835 στο χώρο του Βοεβοδαλικίου δημιουργήθηκε ο Οθωνικός Στρατώνας.

Η όψη της σήμερα

• Οι ανασκαφές στον χώρο ξεκίνησαν τη περίοδο 1885-1886 , υπό την επίβλεψη των Στέφανου Κουμανούδη και Βίλελμ Ντ έρπφελντ. Το 1950 οι έρευνες στον χώρο συνεχίστηκαν από τον Ιωάννη Τραυλό.

• Σήμερα διακρίνονται οι βάσεις από τις κολόνες της εσωτερικής αυλής, στο νότιο κομμάτι της τα θεμέλια και κάποιοι τοίχοι από ένα διώροφο κτίριο, στο κέντρο της αυλής ένα ερειπωμένο κτίσμα αρχιτεκτονικού τύπου περίπτερο και βορειοδυτικά η είσοδος της βιβλιοθήκης με τους 7 κίονες κορινθιακού ρυθμού. Η είσοδος στον αρχαιολογικό χώρο γίνεται από την Οδό Άρεως.

Εικόνα 4.δ

Σταθμός ΗΣΑΠ Μοναστηράκη Ο σταθμός του ΗΣΑΠ (1895) είναι από τους πιο παλιούς της επίγειας γραμμής, που κατασκευάστηκε για να συνδέσει την πόλη με το λιμάνι του Πειραιά. Πήρε το όνομά του από την πλατεία Μοναστηρακίου, κάτω από την οποία βρίσκεται καθώς και από την γύρο περιοχή που ονομάζεται Μοναστηράκι. Το αρχικό όνομα του σταθμού ήταν «Μοναστήριον» και έχει διατηρηθεί ακόμα σε ορισμένες πινακίδες. Ο σταθμός Μοναστηράκι έχει κατασκευαστεί επί της κοίτης του Ηριδανού ποταμού, τμήματα της οποίας, καθώς και υδραυλικά έργα διευθέτησης και εγκιβωτισμού του από την κλασσική εποχή είναι ορατά σε ειδικό εκθεσιακό χώρο με αρχαιολογικά ευρήματα εντός του σταθμού και μέσω ανοιχτής έκθεσης πάνω στην ίδια την πλατεία. Εικόνα 5.α

Εικόνα 5.β

Εικόνα 5.γ

Κοίτη Ποταμού Ηριδανού

Εικόνα 6.α

Ο ποταμός Ηριδανός είναι ένα από τα αρχαία ποτάμια της Αθήνας με πηγές στους πρόποδες του Λυκαβηττού και εκβολές στον ποταμό Ιλισσό. Στα χρόνια του αυτοκράτορα Ανδριανού 9117138 μ. Χ. καλύφθηκε με πλινθόκτιστο θόλο, επιχωματώθηκε και μετατράπηκε σε υπόνομο, μιας και τα νερά του ήταν μολυσμένα από τα λύματα της πόλης από αιώνες πριν. Το μοναδικό μέρος του που κελαρύζει ακόμα πάνω από το έδαφος βρίσκεται στον Κεραμεικό. Το κομμάτι του Μοναστηρακίου αποκαλύφθηκε τυχαία, κατά τις ανασκαφές του μετρό, και με την ανάπλαση της πλατείας, δημιουργήθηκε εγκάρσια τομή για να φαίνεται η κοίτη του.

Εικόνα 6.γ

Εικόνα 6.δ

Εικόνα 6.β

Ροές

Το Μοναστηράκι αποτελεί μοναδικό μίγμα ρυθμών, εποχών και πολιτισμών. Το μείγμα αυτό ενέπνευσε τους αρχιτέκτονες για τον σχεδιασμό του δαπέδου της πλατείας. Η Πλατεία στρώθηκε με μωσαϊκούς κυβόλιθους από μάρμαρο, πέτρα και σκαλιστό μαντέμι (δείτε εικόνες 7.β,γ,δ ). Από το πολύχρωμο ψηφιδωτό που φτιάχτηκε δημιουργούνται και ροϊκές, καμπύλες γραμμές, ώστε να τονίζεται η ενότητα του υπαίθριου χώρου (δείτε εικόνα 7.α). Οι γήινοι και μεσογειακοί τόνοι που χρησιμοποιούνται στο μωσαϊκό συμβολίζουν την ποικιλοχρωμία των λαών καθώς και την συνύπαρξή τους. Εικόνα 7.α

Εικόνα 7.β

Εικόνα 7.γ

Εικόνα 7.δ

Κάτω Παζάρια Γύρω από το Μοναστήρι και το Τζαμί υπήρχαν στη θέση του σταθμού αγορές και μικρομάγαζα σιτηρών, φρούτων, κρεάτων και ψαριών, που πωλούνταν σε υπόστεγα, σε μια γειτονιά που ονομαζόταν «Κάτω Παζάρια». Η περιοχή αυτή απαλλοτριώθηκε αφότου η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους (1835), ενώ σχεδιάσθηκε η μεταφορά της αγοράς τροφίμων στην υπό χάραξη τότε οδό Αθηνάς. Στις μέρες μας κάτω από το τέμενος και στο τμήμα της οδού Ηφαίστου έχουν σωθεί οι χώροι των παλιών τσαγκάρικων, αν και πολλοί από αυτούς έχουν μετατραπεί σε τουριστικά μαγαζιά.

Εικόνα 8.α

Εικόνα 8.β

Εικόνα 8.γ

Κεντρική Ιδέα Με την εικαστική μας παρέμβαση στοχεύουμε στην γνωστοποίηση της ύπαρξής της ροής του ποταμού Ηριδανού, κάτω από την πλατεία μοναστηρακίου. Κάθε φορά που ρωτάγαμε κάποιον Αθηναίο αν γνωρίζει ότι κάτω από την πλατεία στο Μοναστηράκι κυλάει ποτάμι, είχαμε τις ίδιες αντιδράσεις. Έκπληκτα βλέμματα και εκφράσεις απορίας. Αποφασίσαμε λοιπόν να κάνουμε την παρακάτω παρέμβαση.

Παρατηρήθηκε ότι από την στιγμή που τοποθετήθηκε η αφίσα, κόσμος άρχισε να πλησιάζει και να επεξεργάζεται το άνοιγμα της πλατείας που φαίνεται ο Ηριδανός, όπου μέχρι τότε περνούσε απαρατήρητο. Η αφίσα τοποθετήθηκε στους τοίχους έξω από τον σταθμό Μοναστηρακίου, σε έναν άδειο πάγκο φρούτων και στο άνοιγμα που περικλείεται με κάγκελα, όπου και φαίνεται η ροή του ποταμού Ηριδανού.

ΠΗΓΕΣ: • http://balkon3.com/gr/monastiraki-i-istoria-tis-athinas-se-mia-matia/ • http://www.efsyn.gr/arthro/monastiri-egine-monastiraki • http://www.monastiria.gr/arthografia/paterika-eklisiastika/o-naos-tis-panagias-stin-p lateia-monastirakiou/ • http://www.byzantineathens.com/pialphanutaualphanualphasigmasigmaalpha.html • https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%B6%CE%B1%CE%BC%CE%AF_%CE %A4%CE%B6%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%BA%CE%B7 • http://www.eie.gr/archaeologia/gr/arxeio_more.aspx?id=91 • http://www.mixanitouxronou.gr/katarameno-tzami-sto-monastiraki/ • http://www.drossinismuseum.gr/el/content/%CF%84%CE%BF-%CF%80%C F%81%CF%89%CF%84%CE%BF-%CE%BB%CE%B1%CE%BF%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF %86%CE%B9%CE%BA%CE%BF-%CE%BC%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%B9%CE% BF-%CF%84%CE%B6%CE%B1%CE%BC%CE%B9-%CF%84%CE%B6%CE%B9%CF%83%CF% 84%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%B7

• http://www.iefimerida.gr/news/134426/%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B F-%CF%84%CE%B6%CE%B1%CE%BC%CE%AF-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%80%CE%BB%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%BC%C E%BF%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%B1%CE%BA%CE%AF%CE%BF%CF%85-%E2%80%93-%CE%B7-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE %BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%B5%CE%BD%CF%8C%CF%82-%CE%B5%CE%BA-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%83%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CE%BD %CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B5%CF%81%CF%89%CE%BD-%CE%BC%CE%BD • http://balkon3.com/gr/monastiraki-i-istoria-tis-athinas-se-mia-matia/ • http://www.savoirville.gr/plateia-monastirakiou-athina/ • http://www.iefimerida.gr/news/97869/%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%AC%CE%BA%CE%B9-%CE%B7 -%CF%80%CE%B9%CE%BF-%CF%89%CF%81%CE%B1%CE%AF%CE%B1-%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%AC-%CF%83%CF %84%CE%BF-%CE%BA%CE%AD%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B1%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1%CF%82-%CF%80 %CE%BF%CF%85-%CE%B1%CE%BE%CE%AF%CE%B6%CE%B5%CE%B9-%CE%BD%CE%B1-%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%BD%CE%AC%CF%82-%CE%B5%CE %B9%CE%BA%CF%8C%CE%BD%CE%B5%CF%82 • http://www.lifo.gr/mag/features/1090 • Βιβλίο «Επίτομη ιστορία της αρχιτεκτονικής , Γεωργίου Π . Λάββα».

•

http://anaskaptontas.blogspot.gr/2013/12/blog-post.html

• https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97%CF%81%CE%B9%CE%B4%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82_(%CE%91%CF%84%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE %CF%82 ) • http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=342445

• https://theancientwebgreece.wordpress.com/2017/09/24/%CE%B7%CF%81%CE%B9%CE%B4%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82-%CF%80%CE%B F%CF%84%CE%B1%CE%BC%CF%8C%CF%82-%CF%84%CE%BF-%CE%B8%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%BF-%CF%80%CE%BF%CF%84%CE% CE%BC%CE%B9-%CF%80%CE%BF/

• http://www.tanea.gr/news/greece/article/4524936/?iid=2 • http://www.protothema.gr/greece/article/419235/mini-apostoli-stin-poli-iridanos/ • http://www.in2life.gr/features/notes/article/501769/10-istories-poy-kryvei-to-monasthraki.html https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CE%B8%CE%A E%CE%BA%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%91%CE%B4%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%B F%8D • http://www.athensattica.gr/el/%CE%B5%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B5-%CE%B5%CE%B4% CF%89/%CF%84%CE%B9-%CE%BD%CE%B1-%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CF%84%CE%B5/%CE%B1%CF%8 1%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B9-%CF%87 %CF%89%CF%81%CE%BF%CE%B9/item/5626-%CE%B2%CE%B9%CE%B2%CE%BB%CE%B9%CE%BF%CE %B8%CE%AE%CE%BA%CE%B7-%CE%B1%CE%B4%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%8D-%CF %83%CF%84%CE%BF-%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%AC%CE% • BA%CE%B9 http://paliaathina.com/gr/pages/170/monastiraki.html • http://www.in2life.gr/features/notes/article/501769/10-istories-poy-kryvei-to-monasthraki.html • Φωτογραφίες και βίντεο (Αγγελική Μπούκουρη, Δημητρακοπούλου Θεοδώρα, Γριμπιλάκου Ευγενία), εικόνες 2.β,3.β http://www.in2life.gr/features/notes/article/584843/mia-volta-sto-monasthraki-allon-epohon.html