Il-Viżjoni Malta 2050 tinbena b’mod strutturat u trasparenti. F’dan ir-rigward, il-kontribut tal-istakeholders kollha f’kull qasam tas-soċjetà tagħna huwa importanti.
Din il-viżjoni se sservi bħala pjan għall-iżvilupp ekonomiku, soċjali u ambjentali tal-pajjiż, b’attenzjoni fuq l-innovazzjoni diġitali, l-infrastruttura, edukazzjoni, kura tas-saħħa u
s-sotenibbiltà. Dan sabiex ikun żgurat kwalità ta’ ħajja aħjar għall-ġenerazzjonijiet preżenti u dawk futuri.
Nemmnu li biex pajjiżna jkompli jikseb suċċess, jeħtieġ li jkun hemm l-isforzi ta’ kulħadd fosthom anke mill-komunità tan-negozji. Bil-Gvern jemmen fl-irwol importanti tal-imprenditur Malti bħala innovatur, li joħloq ix-xogħol u karrieri
ta’ kwalità u katalisti tassuċċess ekonomiku. Dan kollu jitlob impenn minna lkoll biex flimkien inxammru l-kmiem u naħdmu b’ko-ordinazzjoni fil-proċess tal-Viżjoni Malta 2050 biex b’dixxiplina u perseveranza minn kulħadd, bħala nazzjon, inkomplu nevolvu u nadattaw għall-isfidi u l-opportunitajiet għal Malta aħjar, għal uliedna u ulied uliedna.
Nota mill-Edituri
Nirayl Grech
Omar Vella
Il-Viżjoni Malta 2050 se tinbena fuq erba’ pilastri ewlenin
- Tkabbir Ekonomiku Sostenibbli, fejn Malta tkompli tirreġistra medja ta’ tkabbir ekonomiku ta’ 5% fis-sena bejn issa u l-2035, liema tkabbir isir b’pass aktar sostenibbli u xprunat mill-oqsma tas-servizzi finanzjarji, is-settur diġitali, l-innovazz-
joni u r-riċerka, manifattura ta’ livell għoli, turiżmu ta’ kwalità, il-qasam tal-iGaming, u oqsma oħra marbuta mal-avjazzjoni u l-marittimu, fost oħrajn.
- Servizzi Aċċessibbli u biċ-Ċittadin fiċ-Ċentru, sa-
biex naċċertaw li l-esperjenza ta’ kull persuna f’pajjiżna tkun waħda ta’ kwalità, inklussiva, b’servizzi soċjali mill-aqwa, inkluż housing affordabbli, komunitajiet vibranti, u b’servizzi tal-aqwa kwalità, partikolarment dawk relatati
“Il-Viżjoni Malta 2050 qed tippjana li tirrappreżenta inizjattiva kuraġġuża u trasformattiva mmirata biex isawwar il-futur tan-nazzjon permezz ta’ qafas komprensiv li jintegra l-iżvilupp soċjali, ekonomiku u ambjentali”
-David Xuereb- Chairman tal-Kunsill Malti għall-Iżvilupp Ekonomiku u Soċjali (MCESD)
mas-saħħa u l-mobbiltà, xprunati minn teknoloġija avvanzata u diġitalizzazjoni.
- Pajjiż aktar reżiljenti u b’sistema ta’ Edukazzjoni Moderna, sabiex nassiguraw li pajjiżna, minkejja ċ-
ċokon u r-realtajiet ġeofiżiċi tiegħu, inaqqas kemm jista’ jkun il-vulnerabbilità eċċessiva kkawżata minn dipendenza barranija, partikolarment f’oqsma strateġiċi u ta’ importanza nazzjonali bħall-enerġija, l-ilma, l-ikel u l-ħaddiema. Kritiku f’dan kollu hu li nassiguraw li jibqa’ ikollna sistema ta’ edukazzjoni mill-aqwa u innovattiva, li tħares ’il quddiem u li tkun allenjata mal-miri u l-bżonnijiet ta’ pajjiżna. Fuq dan kollu rridu nassiguraw li pajjiżna jkun ukoll wieħed reżiljenti u adattabbli għat-tibdil fil-klima
- Użu Intelligenti tal-Art u tal-Baħar, sabiex nassiguraw ippjanar effiċjenti u l-konservazzjoni tar-riżorsi naturali ta’ pajjiżna b’mod li jkollna bilanċ ekoloġiku tajjeb. Hawnhekk jispikkaw il-bżonn ta’ ippjanar urban aktar effiċjenti, li pajjiżna igawdi minn aktar spazji ħodor u miftuħa, u li nħarsu flimkien lejn proġetti fuq reklamazzjoni tal-art bħal ma qed isir preżentament ġewwa l-Freeport
“F’era mmarkata minn bidla mgħaġġla u inċertezza dejjem tiżdied, l-ippjanar fit-tulm'għadux lussu, iżda neċessità. Il-Viżjoni Malta 2050 hija t-tentattiv ambizzjuż ta’
Malta biex tlaħħaq għal din l-isfida. Joffri qafas strateġiku li jwiegħed li jallinja t-tkabbir ekonomiku, il-benessri soċjali, u l-amministrazzjoni ambjentali taħt aġendanazzjonali waħda koeżiva”
- l-ekonomista JP Fabri
“Il-Viżjoni Malta 2050 hija sforz nazzjonali li ttejjeb il-kwalità tal-ħajja”
- il-Prim Ministru Robert Abela
Il-Viżjoni Malta 2050 hija stedina biex naħsbu bil-kuraġġ dwar il-futur tagħna. Inħarsu 'il quddiem bi skop, ċarezza, u ambizzjoni. Huwa sforz nazzjonali biex tissawwar viżjoni fittul li ttejjeb il-kwalità tal-ħajja għal kulħad, isaħħaħ il-pedamenti ekonomiċi u soċjali tagħna.
Nemmnu fl-ippjanar mhux biss għaċ-ċiklu elettorali li jmiss, iżda għal ġenerazzjoni li jmiss. Fid-dinja tal-lum li qed tinbidel malajr, il-ħsieb fit-tul mhuwiex lussu iżda neċessità.
Il-bidla fil-klima, il-bidliet demografiċi, it-trasformazzjoni diġitali, il-kompetizzjoni globali, u l-inċertezza ġeopolitika kollha jitolbu reazzjoni proattiva u li tħares 'il quddiem. Il-Viżjoni Malta 2050 hija l-impenn tagħna għal dik ir-rispons.
Dan il-proċess mhux se jieħu post il-ħafna strateġiji importanti li diġà għaddejjin f'setturi differenti. Anzi, se ġġib flimkien taħt direzzjoni nazzjonali waħda kondiviża. Irridu niddefinixxu l-"istampa akbar”, waħda li tallinja l-iżvilupp ekonomiku b’ benesseri soċjali, sostenibbiltà ambjentali, u governanza tajba.
Huwa dwar il-bini ta' futur aktar koerenti, fejn il-progress f'qasam wieħed isaħħaħ il-progress f'ieħor. Il-qafas tal-Viżjoni Malta 2050 jirrifletti dak li smajna minn esperti, partijiet interessati, u ċittadini s’issa u rridu nisimgħu ħafna aktar.
Se nistabbilixxu wkoll tragwardi ċari, b'fokus speċjali fuq l-2035. Dawn il-miri se jgħinuna nkejlu l-progress u nżommu l-momentum hekk kif nimxu 'l quddiem. Huwa dwar il-ħolqien ta’ Malta li taħdem aħjar għal kulħadd, speċjalment għaż-żgħażagħ tagħna, li se jgħix bil-konsegwenzi tad-deċiżjonijiet tal-lum.
Inħeġġiġkom tkunu parti minn dan il-vjaġġ. Involvi ruħek mal-proċess. Għinna nimmaġinaw lil Malta li trid tara fl-2050 u kif nistgħu naslu hemm flimkien.
“Il-Viżjoni Malta 2050 hija impenn ta’ ippjanar għal futur ta’ pajjiżna”
- Il-Ministru għall-Ekonomija, l-Intrapriża u
l-Proġetti Strateġiċi Silvio Schembri
Il-Viżjoni Malta 2050 hija impenn biex taħseb fit-tul għall-ippjanar tal-futur ta’ pajjiżna b’ċarezza, ambizzjoni, u responsabbiltà. Huwa għalhekk li nemmnu li wieħed irid iħares lil hinn mill-gwadann għal żmien qasir u politiku u minflok joffri stabbiltà u serħan tal-moħħ liċ-ċittadini tagħna u n-negozji.
Fid-dinja tal-lum, il-progress ma jistax jitkejjel mill-GDP biss. Huwa għalhekk li din il-viżjoni tintroduċi kultura ġdida, waħda li twessa’ l-mod ta’ kif niddefinixxu s-suċċess bħala pajjiż. Qed nagħtu valur akbar lill-benesseri, l-edukazzjoni, lis-sostenibbiltà, l-innovazzjoni, l-inklużjoni, u l-kwalità tal-ħajja.
Dawn huma r-riżultati li verament huma importanti għan-nies u jridu jiggwidaw l-għażliet li nagħmlu flimkien. Il-Viżjoni Malta 2050 ma tissostitwixxix strateġiji settorjali; anzi, tgħaqqadhom taħt koerenti wieħed, qafas nazzjonali li jħares 'il quddiem.
L-istess Viżjoni tallinja l-ambizzjonijiet ekonomiċi, soċjali u ambjentali tagħna u toħloq spazju għal ħsieb fit-tul madwar il-gvern u s-soċjetà.
Irridu nisimgħu minn kull individwu, inkluż esperjenzi, ideat, it-tħassib, u t-tama fir-rigward ta’ din il-viżjoni. Il-miri interim għall-2035 se jgħinuna nibqgħu fuq ir-rotta u nissorveljaw il-progress. Dan huwa aktar minn pjan direzzjonali, għax huwa mentalità ġdida.
MALTA BL-AKBAR TKABBIR EKONOMIKU FL-UNJONI EWROPEA
Il-Kummissjoni Ewropea qiegħda tbassar li għal din is-sena u s-sena d-dieħla, Malta se jibqa’ jkollha l-akbar tkabbir ekonomiku fl-Unjoni Ewropea.
Fit-tbassir tagħha tar-rebbiegħa, il-KE tinnota kif l-ekonomija Maltija mistennija żżomm ir-ritmu b’saħħtu matul l-2025, immexxi minn konsum domestiku robust u esportazzjonijiet netti pożittivi.
Wara tkabbir notevoli ta’ 6.0% fl-2024, l-ekonomija Maltija mistennija li tikber b’4.1% fl-2025 u b’4% fl-2026. Mil-lat fiskali, iddefiċit tal-Gvern niżel għal 3.7% tal-Prodott Gross Domestiku fl2024 u mistenni li jkompli jonqos aktar biex jinżel taħt it-3% sal-2026, bil-proporzjon tad-dejn jibqa’ stabbli taħt it-48% talGDP.
Il-Kummissjoni Ewropea tinnota wkoll kif fl-2024, in-nefqa totali tat-tuiristi żdiedet b’23.1% meta
mqabbel mal-2023. Barra minn hekk, setturi oħra orjentati lejn is-servizzi bħal dawk rikreattivi, professjonali, it-teknoloġija tal-informatika u s-servizzi finanzjarji kibru sew.
Ġie nnutat ukoll kif l-impjiegi żdiedu b’5.1% fl-2024, filwaqt li dan it-tkabbir fl-impjiegi mistenni jkun ta’ 3.1% fl-2025 u 2.8% fl-2026. Dwar ir-rata talqgħad, din mistennija tibqa’ waħda baxxa, ta’ 3.1% fl-2025 u fl-2026.
L-inflazzjoni fl-2024 naqset għal 2.4% fl-2024 u hi mistennija li tonqos għal 2.2% fl-2025 u 2.1% fl-2026. Dan filwaqt li l-prezzijiet tal-enerġija se jibqgħu stabbli.
RIFLESSJONIJIET DWAR L-EKONOMIJA MALTIJA
L-opinjonijiet espressi f’dan l-artiklu huma dawk tal-awturi u mhux neċessarjament jirriflettu l-opinjonijiet tal-Bank of Valletta
Fis-snin riċenti, kien hemm diversi impatti negattivi fl-ekonomija internazzjonali. Mill2020 'l hawn, id-dinja rat tnaqqis fl-attività ekonomika, qabża kbira fl-inflazzjoni u rati tal-imgħax għoljin. Din is-sena hemm it-theddida tat-tariffi. Huwa normali li kull tant żmien iseħħu xi xokkijiet ekonomiċi, iżda jispikka l-fatt li tant ċaqliq seħħ f'perjodu daqshekk qasir u b'intensità kbira.
Għal Malta, l-iżviluppi fl-ekonomija internazzjonali huma relevanti ħafna peress li l-pajjiż jiddependi fuq l-importazzjoni, filwaqt li s-suq domestiku huwa żgħir. Bosta mill-prodotti li nużaw jiġu minn barra lpajjiż u dawn jitħallsu permezz ta’ dak li nesportaw lill-barranin. Peress li impatti negattivi minn barra huma inevitabbli, jeħtieġ li tinbena reżiljenza, sabiex l-ekonomija Maltija tkun tiflaħ għad-daqqiet, filwaqt li tirkupra malajr. Nistgħu nieħdu l-eżempju tat-terremoti. Pajjiż jista’ bilkemm jiġi milqut għax il-bini jkun jiflaħ għat-theżżiż, filwaqt li postijiet oħra jġarrbu effetti kbar u fit-tul minħabba li ma jkunux ħasbu għal din il-problema.
Meta faqqgħet il-pandemija, il-gvern Malti aġixxa b'mod deċiżiv, billi offra sussidji kbar biex isostni l-ekonomija. Dan kien possibbli għaliex il-pajjiż kellu dejn pubbliku f'livell li ma kienx joħloq dubju fuq is-sostenibbiltà. Bl-istess mod, meta l-prezzijiet internazzjonali tal-enerġija żdiedu, il-finanzi pubbliċi ta' Malta setgħu jassorbu l-ispejjeż addizzjonali, u b'hekk jipproteġu lill-familji u n-negozji minn pressjoni finanzjarja. Min-naħa l-oħra, il-likwidità talbanek f’Malta għinet sabiex ir-rati tal-imgħax jibqgħu stabbli filwaqt li fil-bqija tal-pajjiżi kienu qed jiżdiedu bis-saħħa. Dawn hekk imsejjħin ‘buffers’ ekonomiċi għinu sabiex il-familji u n-negozji komplew sejrin tajjeb minkejja ħafna ċaqliq li ġie minn barra, u sostnew it-tkabbir ekonomiku robust reġistrat bejn l-2021 u l-2024.
Ir-reżiljenza tal-pajjiż hi frott ukoll tad-diversifikazzjoni ekonomika. Kuntrarju ta’ ħafna ekonomiji żgħar li jiddependu fuq xi settur ewlieni jew tnejn, il-valur miżjud f’Malta ġej minn industriji varji, xhieda tat-trasformazzjoni li seħħet minn meta Malta ssieħbet fl-Unjoni Ewropea. Normalment daqqiet jolqtu xi attivitajiet speċifiċi, għalhekk ekonomija diversifikata tippermetti li l-isfidi f’xi oqsma jiġu kkumpensati mix-xejriet pożittivi fis-setturi li ma jkunux milqutin.
Madankollu, bħala pajjiż m’għandniex ninjoraw l-inċertezzi. Hemm ċerti xokkijiet li jiżviluppaw bilmod maż-żmien, u b'hekk ikunu inqas evidenti
ARTIKLU MIKTUB MINN MALCOLM BRAY
U KURT DAVISON, DIPARTIMENT
TAL-EKONOMIJA, BANK OF VALLETTA
fl-immedjat. Bħala eżempju, l-popolazzjoni Maltija qed tixjieħ. Kura tas-saħħa tajba u fertilità li tonqos ifissru li f’Malta ser ikun hemm proporzjon jikber ta' ċittadini anzjani fid-deċennji li ġejjin. Din il-bidla demografika għandha żewġ implikazzjonijiet ewlenin: żieda fl-ispejjeż tal-kura tas-saħħa u pensjonijiet, filwaqt li l-proporzjon ta’ dawk jaħdmu jiċkien.
Tul l-aħħar snin, il-ħaddiema barranin kienu ta’ salvagwardja, billi għamlu tajjeb għall-ħtiġijiet ta’ riżorsi f’Malta. Fuq medda twila ta' żmien, il-fatturi li jistgħu jsostnu popolazzjoni ixjeħ, waqt li jżommu l-qafas attwali tas-sistema tal-pensjoni kif inhi, huma tfaddil privat li jiġġenera dħul għal futur kif ukoll produttività ogħla. Pensjonijiet privati u assigurazzjoni tassaħħa huma prodotti finanzjarji li jistgħu jtaffu l-piż fuq il-finanzi pubbliċi fil-futur. Fl-istess ħin,
produttività ogħla tippermetti espansjoni ekonomika mingħajr ma żżid id-densità tal-popolazzjoni u l-problemi li din tal-aħħar iġġib magħha.
It-tibdil fil-klima huwa fattur ieħor li jiżviluppa bil-mod. L-impatt preċiż fuq Malta jibqa’ diffiċli sabiex jiġi mkejjel b'ċertezza peress li hemm diversi xenarji possibbli, xi wħud ħafna agħar minn oħrajn. Kundizzjonijiet klimatiċi iebsin, bħal episodji estremi ta' sħana fit-tul u maltemp kbir, jistgħu jġibu spejjeż ogħla għall-familji u n-negozji f'Malta. F'dan il-każ, jistgħu jgħinu effiċjenza enerġetika, sorsi ta' enerġija alternattivi bl-ispejjeż kontenuti, u bini kemm kummerċjali kif ukoll residenzjali addattat għal klima inqas ħanina.
Suċċess ekonomiku jibbaża fuq ippjanar u tħejjija. It-tnedija tal-Viżjoni għal Malta 2050 hi pass pożittiv peress li ddawwar l-attenzjoni millpreżent għall-futur u tgħin lis-soċjetà sabiex tifhem aħjar il-futur li jista’ jkollna u d-deċiżjonijiet meħtieġa għall-bilanċ tajjeb. Iktar ma l-aġġustamenti jsiru f’waqthom, iktar it-tranżizzjoni tkun faċli u l-impatti jkunu maniġġabbli.
Maħruġ minn Bank of Valletta p.l.c., 58, Triq San Żakkarija, Il-Belt Valletta VLT 1130. Il-Bank of Valletta p.l.c. huwa kumpanija pubblika b’responsabbiltà limitata regolata mill-Awtorità Maltija għas-Servizzi Finanzjarji u liċenzjata biex toffri l-kummerċ bankarju f’termini tal-Att dwar il-Kummerċ Bankarju (Kap. 371 tal-Liġijiet ta’ Malta).
REŻILJENZA QAWWIJA FIS-SUQ TAL-PROPRJETÀ
- Żieda ta’ 3.4% fil-kuntratti u 3% fil-konvenji fl-2024
Is-suq tal-proprjetà residenzjali wera reżiljenza qawwija u tkabbir konsistenti. Fil-fatt, fl2024 kien hemm żieda ta’ 3.4% fil-kuntratti ta’ bejgħ ta’ proprjetajiet residenzjali, li laħħqu t-12,594, b’valur totali ta’ €3.5 biljun.
Min-naħa l-oħra, il-konvenji żdiedu wkoll bi 3%, li jindika l-aspett pożittiv li qed jiġi sostnut f’dan is-settur.
Dawn id-dettalji ħarġu waqt konferenza tal-aħbarijiet li fiha tnieda r-raba’ edizzjoni tar-rapport “The Malta Property Landscape” li sar minn Grant Thornton Malta b’kollaborazzjoni ma’ Dhalia.
Fir-rapport jisemma l-importanza taċ-ċensiment
tal-2021 li wera illi l-istokk tad-djar f’Malta żdied bi 32.8% mill-2011 lil hawn. L-appartamenti u l-penthouses jirrappreżentaw aktar minn nofs dawn il-proprjetajiet, sinjal ta’ bidla kontinwa lejn żoni urbani aktar popolati.
Ir-reġjun li baqa’ l-aktar attiv kien dak tat-Tramuntana tal-Port (Northern Harbour Region) li ammonta għal 28.3% tal-kuntratti kollha li saru.
Is-settur tal-kirjiet stejqer b’mod b’saħħtu mill-impatt tal-pandemija tal-Covid-19 fejn irreġistra żieda ta’ 71% fuq medda tal-aħħar għaxar snin.
Dawn ix-xejriet jenfasizza kemm il-vijabbiltà u anke l-komplessività ta’ dan is-suq.
Sadanittant, ir-rapport jenfasizza wkoll l-importanza tal-ippjanar urban strateġiku, l-iżvilupp sostenibbli u l-implimentazzjoni ta’ standards rigorużi tal-bini biex ikun żgurat l-istabbiltà fit-tul tas-suq tal-proprjetà u l-ħolqien ta’ komunitajiet sostenibbli u abitabbli.
Preżenti għat-tnedija tar-rapport kien hemm il-Ministru għall-Ġustizzja u r-Riforma tas-Settur tal-Kostruzzjoni Jonathan Attard li qal li miżuri li qed jittieħdu fosthom ir-rinovazz-
joni, m’għadhomx aktar għażla imma saru essenzjali jekk pajjiżna jkun ħieles mill-emissjonijiet tal-karbonju sal-2050.
Huwa rrefera wkoll għall-fatt li l-permessi għal żvilupp kummerċjali reġġgħu rritornaw lura għal-livelli ta’ qabel il-pandemija. Għal darba oħra, l-enfasi se tkun fuq l-effiċjenza tal-enerġija, kwalità għolja fil-kostruzzjoni u prattiċi sostenibbli fil-bini.
Il-Ministru Attard tenna li l-Gvern se jkompli għaddej jimplimenta riformi ambizzjużi f’dan is-settur u semma wkoll kif il-ħolqien tal-Aġenzija ġdida dwar is-Suq tal-Proprjetà mmarka żvilupp pożittiv fir-regolamentazzjoni tal-intermedjarji u tgħolli ’l fuq il-livelli professjonali fis-settur tal-proprjetà kollu.
“Din il-miżura tirrifletti rispons pro attiv u ċar biex titkattar it-trasparenza, imġiba etika u kontabbiltà,” qal il-Ministru Attard.
Barbra – il-Mascot tad-Drittijiet tat-Tfal
- Minn hi Barbra l-Barbaġann? Barbaġann Barbra hija Mascot ġdid għat-tfal, li permezz tiegħu ser nkunu qed nagħtu wiċċ li t-tfal jistgħu jiddentifikaw miegħu meta nitkellmu fuq drittijiet tat-tfal.
- Fuq kollox, Barbra ser tkun ukoll qed tgħallem lit-tfal fuq kemm huwa importanti li huma ukoll jipparteċipaw b’mod attiv fis-soċjetà.
- Barbra dejjem hemm għalik, biex it-triq lilek turik, għaliex inti importanti u prezzjuz daqs id-djamanti – din hija parti mis-sigla uffiċjali ta’ Barbra huwa kliem meqjus li għandu jurina kemm kull tifel u tifla huwa importanti.
- Il-vuċi tat-tfal għandha dejjem tingħata prijorita’ fuq kollox u kulħadd.
Barbra ser tigwida lit-tfal fuq id-drittijiet tagħħom, hekk kif dawn id-drittijiet jgħinuna ngħixu ħajja sigura waqt li nikbru u niżviluppaw f’kull qasam tal-ħajja!
- Il-website uffiċċjali ta’ Barbra – jienbarbra - https://jienbarbra. com/ - tieħdok ukoll fuq l-website uffiċċjali tal-Empowerment, sabiex tigwida lit-tfal fejn għandhom ukoll jirrikorru sabiex jissottomettu l-feedback tagħhom fuq kwalunkwe suġġett li jixtiequ jaqsmu magħna.
- Fil-jiem li ġejjin ser jintwerew numru ta’ filmati qosra fejn Barbra ser tkun qed titkellem ma’ tfal reali f’videos animati. Wieħed mill-uċuħ ta’ dawn il-videos ser ikun iċ-ċkejken Jacob li għandu 9 Snin.
L-INTELLIĠENZA ARTIFIĊJALI: OPPORTUNITÀ JEW THEDDIDA GĦAD-DRITTIJIET FUNDAMENTALI
ŻVILUPP TEKNOLOĠIKU LI
M’GĦANDNIEX NIBZGĦU MINNU
L-intelliġenza artifiċjali (IA) mhix biss terminu tekniku jew innovazzjoni futuristika, iżda hija realtà li diġà qed taffettwa ħajjitna ta’ kuljum. Din it-teknoloġija qed tidħol fis-soċjetà tagħna b’pass mgħaġġel u qawwi ħafna. Tmiss mhux biss l-industrija u l-ekonomija, iżda wkoll l-edukazzjoni, is-saħħa, l-informazzjoni, u anke l-mod kif inġibu ruħna bħala ċittadini.
Għal ħafna, l-IA qed tinbena bħala pedament għal futur aktar effiċjenti u produttiv. Madankollu, hemm riskju serju li jekk ma jkunx hemm kontrolli, monitoraġġ u regolamentazzjoni b’saħħitha, din l-istess għodda tista’ tinbidel f’arma ta’ oppressjoni jew theddida kontra l-istess drittijiet li suppost kellha tgħin tissalvagwardja. Dan bħal kull ħaġa oħra hux hekk.
Il-Vantaġġi tal-Intelliġenza Artifiċjali: Għodda qawwija għall-ġid komuni
Spinta għall-Ekonomija u Produttività Aħjar
B’algoritmi avvanzati u sistemi awtomatizzati, l-IA tista’ timmodifika l-mod kif naħdmu. F’oqsma bħall-manifattura, il-finanzi u l-loġistika, l-IA tista’ twettaq kompiti ripetittivi ħafna iktar malajr u b’inqas żball mill-bniedem. Dan iwassal għal tnaqqis fl-ispejjeż, titjib fil-kwalità tas-servizz, u effiċjenza li tkun ta’ benefiċċju għall-kumpaniji, il-konsumaturi u l-ekonomija b’mod ġenerali. Il-kumpaniji jistgħu jiddevjaw riżorsi umani lejn xogħol aktar kreattiv u strateġiku, li jsaħħaħ l-innovazzjoni.
Titjib Fl-Edukazzjoni
Sistemi edukattivi bbażati fuq l-IA jistgħu janalizzaw il-progress individwali tat-tfal, jidentifikaw żoni ta’ dgħufija, u jipproponu tagħlim personalizzat. Pereżempju, tfal b’diffikultajiet fit-tagħlim jistgħu jiksbu appoġġ aktar adat-
tat, filwaqt li studenti avvanzati jingħataw sfidi addizzjonali. L-IA tista’ tgħin lill-għalliema jifhmu aħjar lill-istudenti tagħhom, u fl-istess ħin tnaqqas il-piż amministrattiv.
Għodda Prezzjuża fis-Saħħa Pubblika
Fid-dinja medika, l-IA qed tiġi użata biex titbassar dijanjosi, tanalizza b’mod effiċjenti testijiet bħal MRI u CT scans, u anke biex tiżviluppa mediċini ġodda. Dan mhux biss jgħin biex jitħaffef il-proċess tad-dijanjosi, iżda wkoll jista’ jsalva ħajjiet. Barra minn hekk, f’każijiet ta’ pandemiji jew mard infettiv, l-IA tista’ tuża data ġeografika u epi-
demioloġika biex tbassar xejriet ta’ tifqigħ u tgħin fit-tqassim tar-riżorsi b’mod aktar strateġiku. Ftit tal-jiem ilu, tħabbar kif ukoll f’ Pajjiżna diġa bdew isiru operazzjonijiet robotiċi, li potenzjalment, inaqqsu l-iżbalji u huma aktar preċiżi wkoll.
Modernizzazzjoni tal-Amministrazzjoni Pubblika
B’mod partikolari f’pajjiżi żgħar bħal Malta, fejn ir-riżorsi umani u finanzjarji huma limitati, l-IA tista’ tiġi sfruttata biex l-amministrazzjoni pubblika ssir aktar effiċjenti. Eżempju ta’ dan jista’ jkun l-użu ta’ chatbots intelliġenti li jwieġbu mistoqsijiet mingħajr il-ħtieġa ta’
intervent uman, jew sistemi li jsegwu awtomatikament il-proċess ta’ permessi, ħlasijiet jew applikazzjonijiet. Dawn diġa qed jintużaw b’ mod effettiv minn kumpaniji private.
Ir-Riskji u l-Isfidi: Il-Piż tal-Progress fuq Dgħajfin
Privatezza taħt theddida
Kull meta nagħmlu użu minn teknoloġiji bbażati fuq l-IA, qed nitfgħu parti mina nnifisna fid-data li tiġi ġġenerata: minn fejn inkunu, x’nixtru, kif nitkellmu, sa kif naħsbu. Jekk din id-data ma tiġix protetta jew jekk tintuża b’mod abbużiv, inkunu qegħdin
MARIO FAVA Il-President tal-Assoċjazzjoni
Lokali
nirriskjaw ksur gravi tal-privatezza. L-iktar forma insidjuża ta’ dan hija l-ġbir ta’ data bla kunsens u l-użu tagħha għal skopijiet kummerċjali jew politiċi.
Algoritmi b’pregudizzji u diskriminazzjoni
Algoritmi jitgħallmu mid-data li jiġu mitmugħa biha. Jekk din id-data tirrifletti inugwaljanzi soċjali jew razzjali, l-algoritmi jistgħu jirreplikaw dawn il-preġudizzji jew saħansitra jsaħħuhom. Dan jista’ jwassal għal diskriminazzjoni filproċess ta’ assunzjoni, għoti ta’ self, jew servizzi pubbliċi. Il-problema hija li ħafna drabi l-IA topera bħala “black box”, ma nafux eżatt kif tasal għall-konklużjonijiet tagħha, u dan jagħmilha diffiċli biex jiġu identifikati l-inġustizzji li din tista’ toħloq.
Inugwaljanza fl-aċċess għat-teknoloġija
Fost l-akbar perikli hemm dik tal-esklużjoni diġitali. Persuni li m’għandhomx aċċess għal kompjuters, smartphones jew edukazzjoni teknoloġika se jibqgħu lura. Dan huwa ta’ tħassib partikolarment fost tfal minn familji bi dħul baxx, refuġjati, minoranzi, u persuni li jgħixu f’żoni rurali jew iżolati. L-istess jgħodd għal anzjani, li ħafna drabi ma jkunux imdorrijin bl-użu tat-teknoloġija u jispiċċaw iżolati minn servizzi li saru dipendenti fuqhom.
Kontroll u manipulazzjoni tas-soċjetà
F’xi pajjiżi awtoritarji, l-IA qed tintuża biex jiġu sorveljati ċ-ċittadini, tinġabar data personali dwar l-imġiba tagħhom u jiġi manipulatt il-kontenut li jaraw online. L-istess teknoloġija tista’ tintuża biex jinħoloq “scoring” tas-soċjetà li jiddetermina min jista’ jivvjaġġa, jimpjega jew jiftaħ kont bankarju. Dan huwa ksur gravi tal-libertajiet ċivili li jista’ jinkiseb bla ma ċ-ċittadin ikun jaf x’inhu jiġri. Dan biex ma nsemmux li faċilment, individwi jistgħu anki jikkuppjaw il-vuċi tiegħek u jtellgħu messaġġ fuq il-medja soċjali fejn ikun jidher li l-messaġġ li qed jitwassal ikun qed jitwassal minnek, meta int ma jkollokx ħjiel ta’ dan.
It-Tfal u l-Anzjani: L-Aktar Vulnerabbli
It-tfal għandhom bżonn protezzjoni speċjali f’din il-bidla te-
knoloġika. Huma l-aktar esposti għal kontenut manipulattiv fuq il-midja soċjali, reklami moħbija u l-użu ta’ data personali tagħhom għal skopijiet kummerċjali. L-IA tista’ wkoll tbiddel il-mod kif jiżviluppaw soċjalment, b’interazzjoni diġitali li tissostitwixxi dik reali.
L-anzjani, min-naħa tagħhom, jispiċċaw barra mill-għajn tal-iżvilupp teknoloġiku. Jekk m’hemmx investiment fl-edukazzjoni diġitali għalihom, jistgħu jispiċċaw esklużi minn informazzjoni, servizzi pubbliċi, u anke mill-komunità. Barra minn hekk, huma wkoll f’riskju ogħla ta’ qerq diġitali u informazzjoni falza.
Il-Bżonn ta’ Qafas Leġiżlattiv u Strateġija Nazzjonali
Il-protezzjoni kontra l-abbuż tal-IA m’għandhiex tħalli kollox
f’idejn il-kumpaniji. Jeħtieġ:
Liġi ċara u robusta li tirregola kif tintuża data personali, inkluż il-kunsens, il-ħażna u t-tħassir tagħha.
Standard internazzjonali dwar l-etika fl-iżvilupp u l-użu tal-IA, b’piena għall-kumpaniji li jonqsu milli jsegwu dawn ir-regoli.
Strateġija nazzjonali għall-inklużjoni diġitali, b’enfasi fuq edukazzjoni teknoloġika fi skejjel, ċentri tal-komunità u servizzi għal persuni vulnerabbli.
Mezzi ta’ sorveljanza indipendenti, bħall-Kummissarju għad-Data u bordijiet ta’ monitoraġġ pubbliċi, li jiżguraw li d-drittijiet tal-bniedem ma jiġux sagrifikati.
Konklużjoni: Teknoloġija Għandha sservi l-Bniedem, mhux tiddominah
L-intelliġenza artifiċjali tista’ tkun alleat qawwi għal futur aktar ġust u sostenibbli. Iżda biex naslu s’hemm, irridu niżguraw li hija mmexxija minn prinċipji ta’ ġustizzja, ugwaljanza u rispett għad-dinjità tal-bniedem. L-ebda teknoloġija m’għandha titħalla tikber bla kontroll, għax fl-istess mod li toħloq opportunitajiet, tista’ wkoll toħloq theddid li jkun tard wisq biex niġġieldu kontra tiegħu. Huwa żmien ta’ għażla, u rridu nagħmluha b’għaqal u b’responsabbiltà.
Minimum Investment €2000
Unsecured & Unsubordinated Bond. Up to €8 Million Bond Issue
Coupon rate at 6.25% with interest being paid twice yearly 15th May & 15th November, maturing in 2034
e.quikk is at the forefront of battery storage technology
+356 2090 8100 equikk-bonds.com
Timberland Invest Limited has also appointed Mr John Degiorgio as its Tied Agent (registered address: 10, Triq ta’ Xlejli, Il-Gudja GDJ 1801 and authorised as such by the MFSA with registration No: 60291/01). Call John Degiorgio on 9942 7746 Email: John.Degiorgio@timberland-finance.com Distributed by
Timberland Invest Limited registered address: Level 7, CF Business Centre, Gort Street, Paceville, St Julian’s STJ 9023) Contact Number: 2090 8100 | Website: www.timberland-malta.com | Email : info@timberland-malta.com
