სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭო

სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭო

შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციისა და სამოქმედო გეგმის შესრულების მონიტორინგის შედეგები

2012-2013

სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭო

მონიტორინგი განხორციელდა აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) მიერ დაფინანსებული საქართველოს გაეროს ასოციაციის (UNAG) პროექტის „ეროვნული ინტეგრაციის გაძლიერება“ (ANI) მხარდაჭერით. წინამდებარე გამოცემაში გამოთქმული მოსაზრებები ავტორისეულია და შესაძლოა არ ასახავდეს აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს და საქართველოს გაეროს ასოციაციის თვალსაზრისს.

საქართველოს სახალხო დამცველი

ISBN 978-9941-0-7243-7

შინაარსი

შესავალი

კანონის უზენაესობა; პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა; სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია 1.1. კანონის უზენაესობა 1.2. პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა 1.3. სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია

სახელმწიფო ენა და განათლება 2.1. სკოლამდელი განათლება 2.2. ზოგადი განათლება 2.3. უმაღლესი განათლება

7

11 14 16 21 27 30 39 80

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება 93 3.1. მონიტორინგის შედეგები 96 3.2. მონიტორინგის შედეგების შეფასება დასახული ამოცანების მიხედვით 110 მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა 4.1. საკანონმდებლო ბაზა 4.2. ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლა

117 119 123

4.3. საზოგადოებრივი მაუწყებელი 4.4. ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

126 138

დანართი დანართი 1 დანართი 2

163 165 173

6

შესავალი

სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭო ყოველწლიურად ატარებს შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციისა და სამოქმედო გეგმის შესრულების მონიტორინგს. მონიტორინგის მიზანია სახელმწიფოს მიერ სამოქალაქო ინტეგრაციის ხელშეწყობისა და ეროვნული უმცირესობების უფლებების დაცვის მიზნით განხორციელებული სხვადასხვა სახელმწიფო პროგრამების შეფასება, წარმატებებისა და ნაკლოვანებების გამოვლენა და ამ სფეროში ვითარების გაუმჯობესებისა და სახელმწიფო პროგრამების ეფექტურობის გაზრდის მიზნით რეკომენდაციების შემუშავება. მონიტორინგის პროცესში გამოთხოვნილი იქნა შესაბამისი ინფორმაცია სხვადასხვა სახელმწიფო უწყებებიდან, მოეწყო შეხვედრები და ჩატარდა ჩაღრმავებული ინტერვიუები ცენტრალური და ადგილობრივი ხელისუფლების, არასამთავრობო ორგანიზაციების, ეროვნული უმცირესობების პრაქტიკულად ყველა თემის ლიდერებთან და სამიზნე ჯგუფების სხვა წარმომადგენლებთან. შეხვედრები ჩატარდა საქართველოს სხვადასხვა ქალაქებში, რეგიონებსა და სოფლებში, მათ შორის თბილისში, ახალციხეში, ახალქალაქში, ნინოწმინდაში, ადიგენში, ასპინძაში, ბოლნისში, დმანისში, წალკაში, მარნეულში, თეთრწყაროში, რუსთავში, თელავში, საგარეჯოში, ყვარელში, ახმეტაში (პანკისის ხეობაში), ლაგოდეხში და სხვა რაიონებში – სულ მონიტორინგის ჯგუფის წევრებმა 140-ზე მეტი შეხვედრა მოაწყვეს.

7

აღსანიშნავია, რომ სახელმწიფო უწყებების, არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და ეროვნული უმცირესობების თემების წარმომადგენელთა უდიდესი უმრავლესობა ყურადღებით ეკიდებოდა მონიტორინგის ჯგუფის მიერ დასმულ საკითხებს. გაწეული დახმარებისა და თანამშრომლობისთვის სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობების საბჭოს მონიტორინგის ჯგუფი მადლობას უხდის ყველა იმ სახელმწიფო უწყებას, ადგილობრივ თვითმართველობას, არასამთავრობო ორგანიზაციასა და თემების წარმომადგენლებს ვისთანაც ჩატარდა შეხვედრები. მონიტორინგის ჯგუფი დაკომპლექტებული იყო მოწვეული ექსპერტისა და საბჭოს მიერ კრებაზე არჩეული მონიტორინგის ჯგუფის წევრების მიერ. საბჭოს მონიტორინგის ჯგუფი დაკომპლექტდა 12 ადამიანის შემადგენლობით. საბჭოს გადაწყვეტილებით ჩამოყალიბდა 4 სამუშაო ჯგუფი შემდეგი შემადგენლობით: განათლება და სახელმწიფო ენა: ეთერ თოფჩიაშვილი-გიგინეიშვილი – ებრაელ ქალთა საზოგადოება „ეც ხაიმი“; ზაურ ხალილოვი – სამოქალაქო ინტეგრაციის ფონდის აღმასრულებელი დირექტორი; მოწვეული ექსპერტი – კახა გაბუნია; კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება: მარინე სოლომონიშვილი – ებრაელ ქალთა საერთაშორისო ფონდი „ლეა“; ალექსანდრე ბეჟენცევი – საქართველოს რუსი ახალგაზრდობის კავშირი; მოწვეული ექსპერტი – ეკატერინე ჭითანავა; მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა: მიხეილ აიდინოვი – რუსულენოვან ჟურნალისტთა ასოციაცია; ნანა ცარაევა-მამიაშვილი – საქართველოს ოსთა ასოციაცია; მოწვეული ექსპერტი – ქეთევან მსხილაძე. კანონის უზენაესობა, პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა, სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია: რიტა ხიდირ-

8

შესავალი

ბეგიშვილი – ინტერნაციონალური საქართველო მშვიდობისა და გარემოს დაცვისთვის; დიმიტრი ლაზარი – ახალი ინიციატივა ქვემო ქართლში; მოწვეული ექსპერტი – დენოლა ჩხარტიშვილი. მონიტორინგის პროცესს კოორდინაციას უწევდნენ სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭოს აღმასრულებელი მდივანი იზაბელა ოსიპოვა და ამავე საბჭოს კოორდინატორი კობა ჩოფლიანი.

2012-2013 წლების მონიტორიგის შედეგები დიდად არ განსხვავდება გასული წლების შედეგებისგან, მიუხედავად იმისა, რომ საბჭოს მიერ ამ სფეროში გამოვლენილ ნაკლოვანებებს ყველა აღიარებს (სხვადასხვა დონეებზე გამართული შეხვედრების დროს). კვლავ პრობლემურად რჩება მრავალი საკითხი, მათ შორის განსაკუთრებით პრობლემურია ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენების შესახებ ეროვნული უმცირესობების ინფორმირების სისტემა; ეროვნული უმცირესობების კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის, პოპულარიზებისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის საკითხში ეფექტური ჩართვის კუთხით არ შეინიშნება არსებითი ძვრები; ძალზე პრობლემურია ე.წ. მცირერიცხოვანი ეთნოსების თვითმყოფადობის შენარჩუნების, განსაკუთრებით მშობლიური ენის შესწავლის და სხვა საკითხები, რომელთა გადაწყვეტის მიზნით ჯერჯერობით შესაბამისი ნაბიჯები არ არის გადადგმული. სახალხო დამცველთან არსებულმა ეროვნულ უმცირესობათა საბჭომ შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციისა და სამოქმედო გეგმის შესრულების 2012-2013 წლების მონიტორინგი განახორციელა საქართველოს გაეროს ასოციაციის და აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს ხელშეყობით. სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭო მადლობას უხდის დონორ ორგანიზაციებს გაწეული დახმარებისთვის. სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭო 2005 წელს ჩამოყალიბდა. საბჭოში გაერთიანებული არიან საქართველოში

9

მცხოვრები ყველა ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგნელთა 100-ზე მეტი ორგანიზაცია. სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნული უმცირესობების უფლებების დაცვის კუთხით ეროვნულ უმცირესობათა საბჭო წარმოადგენს ძირითად საკონსულტაციო ორგანოს სახალხო დამცველისა და სახელმწიფო უწყებებისთვის. საბჭოს საქმიანობას კოორდინაციას უწევს სახალხო დამცველთან არსებული ტოლერანტობის ცენტრი.

10

კანონის უზენაესობა; პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა;

სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია 11

12

კანონის უზენაესობა; პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა; სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია

წინამდებარე ანგარიშში ასახულია საქართველოს სახალხო დამცველის ოფისთან არსებული ეთნიკური უმცირესობების საბჭოს 2012-2013 წ.წ. შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის სახელმწიფო ანგარიშისა და სამოქმედო გეგმის მონიტორინგის შედეგები. მონიტორინგი განხორციელდა 2013 წლის სექტემებრ-დეკემბრის პერიოდში, რომლის დროსაც აღნიშნული ჯგუფის წევრებმა გამართეს 50-მდე შეხვედრა ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში როგორც მოსახლეობასთან, ასევე ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლებთან, ადგილობრივ საარჩვენო ადმინისტრაციებთან და არასამთავრობო ორგანიზაცებთან. ასევე, შეხვედრები გაიმართა მთელ რიგ ცენტრალურ სახელმწიფო სტრუქტურების, სამოქალაქო საზოგადოებისა და გეგმის გახორციელების პროცესში ჩართულ მხარეებთან. ცენტრალური საარჩევნო კომისიიდან გამოთხოვნილ იქნა „ეთნიკური უმცირესობების ამომრჩეველთა საარჩევნო პროცესების გამარტივებისა და ხელშეწყობის მიზნით განხორციელებული საქმიანობის“ ამსახველი დოკუმენტი გაანალიზების მიზნით; დამატებით, საქართველოს რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს ვთხოვეთ მოეწოდებინათ სოფლის მხარდაჭერის პროგრამის და რეგიონული პროექტების ფონდით გათვალისწინებული სამუშაოების ნუსხა, რომელიც განხორციელდა 2012-2013 წლებში უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში. აღნიშნული დოკუმენტი დეტალურად იქნა შესწავლილი და გადამოწმებული ადგილებზე. ამასთან შესწავლილ იქნა მთელი რიგი სახელმწიფო დოკუმენტი, სტრატეგია, ანგარიში და სხვა.

13

აღსანიშნავია, რომ მონიტორინგის განხორციელებისთვის ხელისშემშლელი ფაქტორი გახდა ადგილობრივ ხელისუფლების იმ კომპეტენტურ პირებთან გასაუბრების შეუძლებლობა, რომლებიც იკავებდნენ სხვადასხვა პასუხისმგებელ პოზიციებს 2012 წელს. 2012 წლის 1 ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებისა და შემდგომში, 2013 წლის 27 ოქტომბრის საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგად, თითქმის მთლიანად შეიცვალა ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლები, რაც ზოგადად „ინსტიტუციური მეხსიერების“ კუთხით ქმნიდა პრობლემებს.

1.1. კანონის უზენაესობა ბოშების რეგისტრაცია სახელმწიფო ანგარიშში ყურადღება იყო გამახვილებული ბოშების რეგისტრაციასთან დაკავშირებით. დღეის მონაცემებით, საქართველოს მასშტაბით ბოშათა უმრავლესობას მოუგვარდა საბუთებთან დაკავშირებული პრობლემები. ამ პროცესში აქტიურად იყო ჩართული სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტო, ინოვაციებისა და რეფომების ცენტრი და უმცირესობათა საკითხების ევროპული ცენტრი. მონიტორინგის ჯგუფმა აღნიშნულ ორგანიზაციებთან გადაამოწმა ამჟამად არსებული სიტუაცია საბუთებთან დაკავშირებით, რომლის დროსაც დადგინდა რომ ქ. თბილისში და ქ. ქუთაისში მცხოვრებ 70 ბოშას1 კვლავ მოუწესრიგებელი აქვს ისეთი საბუთები, როგორიცაა პირადობის და დაბადების მოწმობები. რეკომენდაციები: სახელმწიფო სერვისების სააგენტომ განაგრძოს ბოშათა თემთან მუშაობა ქ. თბილისსა და ქ. ქუთაისში არასამთავრობო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობით, რათა მოხდეს იმ პირთა იდენტიფიცირება, რომელთაც ესაჭიროებათ პირადობისა და დაბადების მოწმობები; სახელმწიფო სერვისების სააგენტოს მიერ მოხდეს საბუთების გაცემა იდენტიფიცირებულ პირებზე.

1

14

ინტერვიუ უმცირესობის საკითხთა ევროპული ცენტრის თანამშრომელთან. ინტერვიუ ჩატარდა 2013 წლის 5 დეკემებრს.

კანონის უზენაესობა; პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა; სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია

ადგილობრივი საჯარო მოხელეთათვის კვალიფიკაციის ამაღლების მიზნით ტრენინგების ჩატარება 2012-2013 წ.წ. სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებული იყო ადგილობრივი საჯარო მოხელეებისთვის კვალიფიკაციის ამაღლების მიზნით ტრენინგების ჩატარება, რომელიც ასევე მოიცავდა კანონმდებლობაში არსებული სიახლეების მიწოდებას. მონიტორინგის შედეგად დადასტურდა, რომ ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში არსებულ თვითმმართველობის ორგანოებში მომუშავე თანამშრომელთა კვალიფიკაციის ასამაღლებელი კურსები ჩატარდა ყველგან. საჯარო მოხელეებს ტრენინგებს უტარებდნენ როგორც ადგილებზე, ასევე აგზავნიდნენ საქართველოს სხვადასხვა ქალაქებში მოკლევადიან კურსებში მონაწილეობის მისაღებად. თუმცა, აღსანიშნავია რომ არ ხდება კვალიფიციური თანამშრომლების წახალისება და მოტივაციის გაზრდა დაწინაურების გზით. ასევე, მაგ. ნინოწმინდის, ახალქალაქის და ახალციხის მუნიციპალიტეტბში აღნიშნეს, რომ სასურველია მოხდეს მათი თანამშრომლების გადამზადება იმ საკითხებზე, რომლებიც მათ დაეხმარებათ ადვილად დაძლიონ ატესტაცია. ასევე ყურადღება უნდა გამახვილდეს სპეციფიურ, დარგობრივ საკითხებზე მიმართულ მოკლევადიან კურსებზე. რეკომენდაციები: ადგილობრივი თვითმმართველობის სტრუქტურებში მოხდეს კვალიფიციური თანამშრომლების წახალისება დაწინაურების გზით; გაგრძელდეს ადგილობრივი თვითმმართველობის სტრუქტურებში მომუშავე თანამშრომლების გადამზადება შესაბამისი დარგობრივი კუთხით, გამომდინარე მათი სამსახურეობრივი ფუნქციებიდან; ადგილობრივი თვითმმართველობის სტრუქტურებთან წინასწარი მოკვლევის შემდეგ, მოხდეს თანამშრომლებისთვის საჭირო ტრენინგების განსაზღვრა და ჩატარება. კანონპროექტი „დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“ 2012 წელს საქართველოს იუსტიციის სამინისტრომ გადადგა მნიშვნელოვანი ნაბიჯი, როდესაც შეიმუშავა კანონპროექტი „დისკრიმინაციის

15

ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“. აღნიშნული კანონპროექტი არ ქმნის ახალ უფლებებს, არამედ თავს უყრის საქართველოს კანონმედებლობაში გაწერილ სხვადასხვა ნორმებს ანტიდისკრიმინაციული მოპყრობის შესახებ. მისასალმებელია ის ფაქტიც, რომ ამ კანონპროექტის განხილვაში აქტიურად იყო ჩართული სამოქალაქო სექტორის წარმომადგენლები და მოხდა მათ მიერ მიწოდებული მთელი რიგი შენიშვნების გათვალისწინება. 2013 წლის 17 დეკემბერს, საქართველოს იუსტიციის სამინისტრომ მოახდინა კანონპროექტის საბოლოო ვერსიის პრეზენტაცია, ხოლო 2014 წლის 2 მაისს კანონპროექტი მიღებულ იქნა საქართველოს პარლამენტის მიერ. რეკომენდაცია: მოხდეს კანონის „დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“ დეტალური გაცნობა ეთნიკური უმცირესობებისათვის თბილისში და რეგიონებში.

1.2. პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა საქართველოს პარლამენტის 2012 წლის 1 ოქტომბრის და 2013 წლის 27 ოქტომბრის საპრეზიდენტო არჩევნები ეთნიკური უმცირესობების პოლიტიკური მონაწილეობა საპარალამენტო არჩევნების ზოგადი მიმოხილვით თუ შემოვიფარგლებით, ტრადიციულად მცირე რაოდენობის ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი იყო წარმოდგენილი პოლიტიკური პარტიების სიებში. ასევე, ტრადიციულად, ახალქალაქში, ნინოწმინდაში და მარნეულში ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლები დასახელებულნი იყვნენ მაჟორიტარ კანდიდატებად; აღსანიშნავია ისიც, რომ პარტიულ სიებში კანდიდატების ჩამონათვალის პირველ ათეულში თითქმის არასოდეს არ გვხვდებიან ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები.2

2

16

www.ecmicaucasus.org

კანონის უზენაესობა; პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა; სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია

რაც შეეხება ეთნიკური უმცირესობების ამომრჩევლთა აქტიურობას 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნების დროს, ტრადიცულად იყო ძალიან მაღალი. თუმცა, აღსანიშნავია რომ პროგრესი შეინიშნებოდა მათ მიმართ არსებულ სტერეოტიპის მსხვრევასთან მიმართებაში, რომ ყოველთვის აბსოლუტური უმრავლესობით მმართველ პარტიას აძლევენ ხმას. ეს გარემოება ერთის მხრივ აიხსნება იმით, რომ ეროვნული უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში პოლიტიკური პარტიების პასიურობა აშკარად თვალშისაცემია; პარტიები არ ატარებენ სათანადო წინასაარჩევნო კამპანიას და ზოგადად მათ პოლიტიკურ პროგრამებში ეთნიკური უმცირესობების ინტეგრაციის თემატიკას ძალიან მცირე ადგილი აქვს დათმობილი. შესაბამისად, დაბალია უმცირესობების პოლიტიკური განათლების დონეც და მიაჩნიათ, რომ მათი ხმები არჩევნების დროს ვერასდროს ვერ შეცვლის პოლიტიკურ ამინდს, ვინაიდან წარმოადგენენ ქვეყნის მოსახლეობის უმცირესობას. თუმცა, უკანასკნელმა საპარლამენტო არჩევნებმა ოდნავ სხვა სურათი დაგვანახა ამ კუთხით, როდესაც არც ერთ მუნიციპალიტეტში მმართველ პარტიას არ მიუღია ხმების 80-%-ც კი (ხმების 90%-ს აჭარბებდა წინა წლებში). საპარლამენტო არჩევნების შედეგად, ამჟამად საქართველოს პარლამენტში ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი სულ 8 დეპუტატია. წინა მოწვევის პარლამენტის დეპუტატებთან შედარებით (2008-2012 წლებში – 6 დეპუტატი იყო) სიტუაცია ოდნავ შეიცვალა და ამჟამად ორით მეტი დეპუტატია, მაგრამ, ზოგადად, მნიშვნელოვანი კლებაა სხვა წლების მოწვევის პარლამენტებთან შედარებით. მაგალითისათივს, 2004-2008 წ.წ. – 12 დეპუტატი იყო, ხოლო 1999-2004 წ.წ. – 16-ი.3 საპრეზიდენტო არჩევნები, ადგილობრივი და საერთაშორისო დამკვირვებლების შეფასებით წარიმართა თანასწორ პირობებში და მნიშვნელოვანი დარღვევების გარეშე. ასევე, უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში სერიოზულ ინციდენტებს არ ჰქონია ადგილი, რაც ერთობ მისასალმებელია. აღსანიშნავია, რომ საპრეზიდენტო კანდიდატების დარეგისტრირებულ 13 პირს შორის,4 მხოლოდ 3 კანდიდატს ჰქონდა 3

4

www.cec.org.ge http://cec.gov.ge/ge/page/2013-wlis-27-oqtombris-prezidentis-archevnebistvis-registrirebulisaprezidento-kandidatebi-3134

17

აქტიური საპრეზიდენტო კამპანია უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში („ქართულ ოცნებას“, „ერთიან ნაციონალურ მოძრაობას“ და „დემოკრატიულ მოძრაობა-ერთიანი საქართველოსთვის“).5 ეს მიუთითებს იმ ფაქტზე, რომ პოლიტიკური პარტიების მხრიდან კვლავაც დაბალია ეთნიკური უმცირესობებისადმი და ზოგადად მათი პრობლემატიკისადმი/საჭიროებებისადმი ინტერესი. რეკომენდაციები: პოლიტიკური პარტიების მიერ მოხდეს ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელთა ჩართვა საარჩევნო სიებში მეტი რაოდენობით და ასევე მოხდეს მათი დასახელება „წამყვან“ კანდიდატებად (ანუ სიის პირველ ათეულში); მოხდეს პოლიტიკური პარტიების გააქტიურება უმცირესობებით დასახლებულ კომპაქტურ ადგილებში, რათა გაიზარდოს უმცირესობების პოლიტიკური ჩართულობის და ინფორმირებულობის დონე; საარჩევნო პროგრამების შემუშავებისას, პოლიტიკური პარტიების მიერ მოხდეს, ეთნიკური უმცირესობების ინტეგრაციისაკენ მიმართულ საკითხებზე უფრო მეტი ყურადღების გამახვილება და გათვალისწინება. ცენტრალური საარჩევნო კომისიის (ცესკო) მიერ გაწეული საქმიანობა ეთნიკური უმცირესობების ამომრჩეველთა საარჩევნო პროცესების გამარტივების და ხელშეწყობის მიზინით ცესკომ ძალზე მნიშვნელოვანი აქტოვობები განახორციელა, კერძოდ: შეიქმნა ეთნიკური უმცირესობების საკითხებზე მომუშავე სამუშაო ჯგუფი; განისაზღვრა სამუშაო ჯგუფის ფუნქციები, როგორიცაა: 2012 წლის სამოქმედო გეგმის შემუშავება, სამოქმედო გეგმის მონიტორინგი, დაგეგმილი და განსახორციელებული პროექტების ანალიზი, მრგვალი მაგიდების მოწყობა თბილისსა და რეგიონებში, 2013-2014 წ.წ. გძელვადიანი გეგმის შემუშავება. ითარგმნა უმცირესობების ენებზე (სომხურ, აზერბაიჯანულ ენებზე) საარჩევნო დოკუმენტაცია; 5

18

http://www.osce.org/odihr/elections/107509

კანონის უზენაესობა; პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა; სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია

ეროვნული უმცირესობების ინტეგრაციის ხელშეწყობის და საარჩევნო პროცედურების გაცნობის მიზნით, სსიპ – საარჩევნო სისტემების განვითარების, რეფორმებისა და სწავლების ცენტრის მიერ, მიერ დაფინანსდა არასამთავრობო ორგანიზაციები. აღსანიშნავია, რომ ზემოჩამოთვლილი ღონისძიებების შედეგად წინა წლებთან შედარებით საგარძნობლად გაიზრდა ეთნიკურ უმცირესობათა ინფორმირება საარჩევნო პროცესებთან დაკავშირებით. თუმცა, მონიტორინგის შედეგად გამოიკვეთა, რომ ჯერ კიდევ ძალიან დაბალია ეთნიკურ უმცირესობების მხრიდან საარჩევნო პროედურების სათანადოდ ცოდნა. მაგალითისათვის, ქვემო ქართლში მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციებთან საუბრისას გამოიკვეთა, რომ (საუბარი გაიმართა იმ ორგანიზაციებთან, რომლებიც საპარლამენტო არჩევნების დროს სადამკვირვებლო მისიაში იყვნენ ჩართულნი) ამომრჩევლები დამკვირვებლებს ეკითხებოდნენ როგორ და ვისთვის მიეცათ ხმა. ასევე, ცესკოს მიერ ორგანიზებულ საინფორმაციო შეხვედრებში, ამომრჩეველთა შედარებით ვიწრო წრე ღებულობს მონაწილეობას, მოსახლეობამ ეს ფაქტი – შეხვედრების შესახებ ინფორმაციის არ ქონით ახსნა. მიღწევად უნდა ჩაითვალოს ის გარემოება, რომ ქალები და ახალგაზრდები გააქტიურდნენ და მათი მონაწილეობა არჩევნებში საგრძნობლად გაიზარდა, განსაკუთრებით ეს ტენდენცია შეინიშნება ქვემო ქართლის რეგიონში. ასევე, მონიტორინგის ჯგუფი ცესკოს ცენტრალური ოფისის თანამშრომლებთან შეხვედრისას, ინფორმირებულ იქნა, რომ ცესკო თავად არის დაინტერესებული ჩატარდეს მოცულობითი კვლევა რომელიც დაადგენს, რამდენად ეფექტური იყო ცესკოს მიერ გატარებული ღონისძიებები ეთნიკურ უმცირესობებთან მიმართებაში. ცესკოს ეს მოსაზრება მნიშვნელოვანი და გასათვალისწინებელია; ცხადია მონიტორიგის მასშტაბების გათვალისწინებით ვერ მოხერხდებოდა ამ თემატიკის დეტალურად შესწავლა. რაც შეეხება სსიპ – საარჩევნო სისტემების განვითარების, რეფორმებისა და სწავლების ცენტრის მიერ გრანტების გაცემის მექანიზმის შემოღებას, მისასალმებელია, ვინაიდან არასამთავროებს ეთნიკურ უმცირესობებთან ერთად, ეძლევათ უფრო მეტი შესაძლებლობა იყვნენ ჩართულნი საარჩევნო პროცესების გაცნობის და გავრცელების

19

საკითხში. სხვადასხვა რეგიონში სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებთან შეხვედრებისას ნათელი გახდა, რომ რამოდენიმე რეგიონულმა არასამთავრობო ორგანიზაციამ რამდენჯერმე მიმართა საარჩევნო სისტემების განვითარების, რეფორმებისა და სწავლების ცენტრს საგრანტო წინადადებით, თუმცა არასამთავრობოების განმარტებით მათგან დაუსაბუთებელი უარი მიიღეს. ამასთან ნინოწმინდაში მოქმედმა ორგანიზაციებმა პირველად მონიტორინგის ჯგუფის წევრებისგან შეიტყვეს არსებული საგრანტო პროგრამის შესახებ. ეროვნული უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ ადგილებში საპარლამენტო არჩევნების დროს შექმნილი იყო 12 საოლქო საარჩევნო კომისია. მონიტორინგის დროს გამოიკვეთა, რომ არსებული 12 საოლქო საარჩევნო კომისიის მუდმივი წევრების რიგებში თითქმის არსად არ იყო წარმოდგენილი ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლები. გამონაკლისს წარმოადგენს ახალქალაქი და ნინოწმინდის ოლქები. საოლქო კომისიებში ამის მიზეზად, ეთნიკური უმცირესობების მხრიდან ქართული ენის არცოდნა სახელდება. თუმცა, გასათვალისწინებელია ის ფაქტი, რომ საუბნო საარჩევნო კომისიებში ქვეყნის მასშტაბით ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლებმა 964 წევრი შეადგინეს6, ზოგადად მათაც მოეთხოვებათ ქართული ენის სათანადოდ ცოდნა, რათა წარმართონ საარჩევნო პროცესი. ვფიქრობთ, საუბნო კომისიის კადრების გამოყენება სხვა კადრებთან ერთად შესაძლებელია საოლქო საარჩევნო კომისიებშიც. ასევე ადგილობრვი საარჩევნო ადმინისტრაციის წარმომადგენლები ყველა რეგიონში ხაზგასმით აღნიშნავდნენ, რომ მიუხედავად ცესკოს მიერ განხორციელებული ტრენინგების ციკლისა, საუბნო კომისიის წევრებისათვის კვლავ პრობლემატურია მათი მხრიდან საარჩევნო კომისიის მუშაობის წესის და უფლებამოსილების ცოდნა და კვლავ საჭიროებენ გადამზადებას. მნიშვნელოვანია ის ფაქტიც, რომ ცესკომ საპარლამენტო და საპრეზიდენტო არჩევნების პერიოდში, უმცირესობების ენაზე მომუშავე ცხელი ხაზი აამოქმედა. თუმცა, რეგიონში მცხოვრებ უმცირესობებს საერთოდ 6

20

www.cec.org.ge

კანონის უზენაესობა; პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა; სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია

არ ჰქონდათ ინფორმაცია ამ ცხელი ხაზის ფუნქციონირების შესახებ და შესაბამისად მწირი იქნებოდა ამ სერვისის გამომყენებელთა რიცხვი. რეკომენდაციები: ცესკომ ეთნიკური უმცირესობების საარჩევნო პროცედურების ინფორმირების გაზრდის კუთხით, ეთნიკურ უმცირესობების საკითხებზე მომუშავე სამუშაო ჯგუფთან ერთად განაგრძოს სხვადასხვა აქტივობების დაგეგმვა, რომლის დროსაც ერთ-ერთ პრიორიტეტად დასახოს ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელთა უფრო ფართო ჯგუფის ინფორმირება; საარჩევნო სისტემების განვითარების, რეფორმებისა და სწავლების ცენტრმა ჩაატაროს საინფორმაციო შეხვედრები რეგიონებში, რათა უფრო მეტი ადგილობრივი ორგანიზაცია იყოს ინფორმირებული არსებული საგრანტო მექანიზმის შესახებ; ცესკომ ეთნიკურ უმცირესობებს (საარჩევნო პროცედურების გაცნობის დროს), მიაწოდოს მათ ინფორმაცია საოლქო საარჩევნო კომისიის მუდმივმოქმედ წევრად შერჩევის პროცედურების შესახებ; საარჩევნო სისტემების განვითარების, რეფორმებისა და სწავლების ცენტრმა განაგრძოს ტრენინგების ციკლის ჩატარება საუბნო საარჩევნო კომისიის წევრებისათვის; ჩატარდეს სრულმაშტაბიანი კვლევა ეთნიკურ უმცირესობებთან მიმართებაში ცესკოს მიერ გატარებული ღონისძიებების შესახებ, რათა მომავალში ზუსტად განისაზღვროს პრიორიტეტები და ამოცანები; მოხდეს ეთნიკური უმცირესობების ენაზე მომუშავე ცხელი ხაზის შესახებ ინფორმაციის გავრცელება ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში.

1.3. სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია რეგიონის განვითარების სტრატეგიის შემუშავება 2012 წელს საქართველოს რეგიონული განვითარების და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს მიერ მომზადდა რეგიონის განვითარების სტრატეგიის შედგენის მეთოდური სახელმძღვანელო, რომლის მიხედვი-

21

თაც ყველა რეგიონის განვითარების სტრატეგიის შემუშავების პროცესი დაიწყო. აღნიშნულ პროცესში აქტიურად იყვნენ ჩართულნი ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული მუნიციპალიტეტებიც. მონიტორინგის შედეგად დადგინდა, რომ თითეული მუნიციპალიტეტიდან გამოყოფილი იყო თანამშრომელი, რომელიც ამ საკითხებზე მომუშავე სამუშაო ჯგუფის წევრიც იყო. მათთან ინტერვიუებმა ცხადყო, რომ სამუშაოს ძირითადი ნაწილი მიმართული იყო რეგიონში არსებული პოტენციალის განსაზღვრის, პრობლემების იდენტიფიცირების და ამ საკითხებთან დაკავშირებული წინადადებების შეთავაზებისაკენ. თუმცა სამუშაო პროცესთან მიმართებაში, მთელ რიგ მუნიციპალიტეტებს ჰქონდათ შენიშვნები და თვლიდნენ, რომ მათი აზრი სათანადოდ არ იყო გათვალისწინებული. აღსანიშნავია, რომ დოკუმენტის მომზადებისას არც ერთ რეგიონში არ იყო ხაზგასმული ეთნიკური უმცირესობების ინტეგრაციისაკენ მიმართული წინადადებების ინიცირება და შემუშავება. რეკომენდაცია: საქართველოს რეგიონული განვითარების და ინფრასტრუქტურის სამინისტრომ, რეგიონის განვითარების საკითხებთან მიმართებაში უფრო მჭიდროდ ითანამშრომლოს ადგილობრივ ხელისუფლებასთან და მოხდეს მათი შეხედულებების სათანადოდ გაზიარება; ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებული რეგიონებისათვის, რეგიონის განვითარების სტრატეგიის შემუშავების პროცესში, მუნიციპალიტეტმა და საქართველოს რეგიონული განვითარების და ინფრასტრუქტურის სამინისტრომ, ყურადღება გაამახვილონ ეთნიკური უმცირესობების ინტეგრაციისაკენ მიმართული ამოცანების დასახვაზე. საინვესტიციო პროექტები ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციისათვის და სოფლის მხარდაჭერის პროგრამა მონიტორინგის ჯგუფი 2012-2013 წ.წ. სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებულ ინფრასტრუქტურისა და სოფლის მხარდაჭერის პროგრამის ფარგლებში გათვალისწინებული პროექტების მონიტორინგის მიზნით, აწარმოებდა ადგილებზე მოსახლეობასთან და ადგილობრივი თვითმართველობის სტრუქტურების წარმომადგენლებთან შეხვედრებს. გეგ-

22

კანონის უზენაესობა; პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა; სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია

მით გათვალისწინებული პროექტების უმრავლესობა განხორციელდა, თუმცა ბევრ პროექტთან დაკავშირებით შეიქმნა სირთულე. მაგალითისათვის, ქ. გარდაბანში გათვალისწინებული იყო კულტურის სახლის სრული რემონტი და რეაბილიტაცია, რაც მოხდა კიდეც. თუმცა შენობაში არ არის წყალი, რაც კულტურის სახლის ადმინისტრაციის მუშაობისთვის ხელისშემშლელი ფაქტორია. ასევე, გარემონტების შემდეგ ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის მიერ არ მოხდა კულტურის სახლის ექსპლუატაციაში აყვანა. გამგებლის მტკიცებით, თავდაპირველად შემუშავებული ნახაზით არ მოხდა შენობის რეაბილიტაცია ტენდერში გამარჯვებული კომპანიის მიერ. დავა ამჟამადაც მიმდინარეობს სასამართლოში. ასევე გეგმით გათვალისწინებული ქ. გარდაბნის რამოდენიმე შიდა გზის რეაბილიტაციაც დასრულდა, თუმცა ჭავჭავაძის ქუჩის მოსახლეობის განცხადებით არ მომხდრა ქუჩის ბოლომდე შეკეთება, განსაკუთრებით პრობლემატურია სკოლიდან მომავალი სავალი გზის მონაკვეთი. ასევე, თეთრიწყაროს სოფელ სამშვილდეში მოხდა სარწყავი წყლის ნაწილობრივი აღდგენა, სრული რეაბილიტაციის ნაცვლად და სხვა. რაც შეეხება ეთნიკური უმცირესობების დასაქმებას ადგილობრივი პროექტების განხორციელებაში, აღსანიშნავია რომ ყველა რეგიონში სოფლის მოსახლეობის 70% ღებულობს მონაწილეობას სოფლის მხარდაჭერით განხორციელებულ პროექტებში. სხვა, სარეაბილიტაციო პროექტებში კი, ტენდერში გამარჯვებული კომპანია თავად ასაქმებს არაადგილობრივ მუშა-ხელს. მათი არგუმენტით, ადგილობრივები არ ფლობენ სპეციფიურ ცოდნას სხვადასხვა სამუშაოს შესასრულებლად. ზოგადად, ეთნიკური უმიცრესობები ხაზგასმით აღნიშნავენ ყველა რეგიონში, რომ ძალზე პრობლემატურია მათ სოფლებში შიდა გადაადგილება, გზების არქონის გამო. რეკომენდაციები: ადგილობრივი თვითმმართველობისა და რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს მიერ მოხდეს მხარდაჭერილი პროექტების შესრულების მონიტორინგი; დაიხვეწოს და მკაფიოდ განისაზღვროს ელექტრონულ ტენდერში გამარჯვებული კომპანიის კრიტერიუმები და უფლებამოვალეობები;

23

მოხდეს ეთნიკური უმცირესობების პროფესიული გადამზადება სოფლებში არსებული სამუშაოების სპეციფიკიდან გამომდინარე; რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს მიერ (თვითმართველობის ახალი კოდექსის გათვალისწინებით) მოხდეს თანხების გაზრდა სოფლის შიდა გზების რეაბილიტაციისითვის. ჯანმრთელობა და სოციალური დაცვა საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური უზრუნველყოფის მინისტრის ბრძანებით (N01-21ნ 23.04.2012)7, დამტკიცდა სახელმწიფო სადაზღვევო პროგრამის ფარგლებში გათვალისწინებული სერვისების შესახებ საინფორმაციო ბანერი, რომელიც ასევე ითარგმნა სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზეც. აღნიშნული ბანერები უნდა განთავსებულიყო ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში არსებულ ყველა ლიცენზირებულ სამედიცინო დაწესებულებაში. მონიტორინგის ჯგუფი ადგილებზე ეწვია სამედიცინო დაწესებულებებს, თუმცა აღსანიშნავია რომ არც ერთ დაწესებულებაში არ იყო გამოფენილი ორენოვანი ბანერი. საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური უზრუნველყოფის სამინისტრომ 2012-2013 წლებში ჩაატარა მთელი რიგი შეხვედრები ეთნიკურ უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში, მათთვის ჯანდაცვის და სოციალურ სფეროში მიმდინარე სიახლეების გაცნობის მიზნით. მსგავსი შეხვედრების დროს განხილული იყო ასევე ჯანდაცვის სახელმწიფო პროგრამები და სამედიცინო დაზღვევის სარგებლობის პირობების გაცნობა. მოსახლეობასთან შეხვედრებისას გამოვლინდა, რომ თითქმის ყველა რეგიონში აქვთ ინფორმაცია ხსენებული საკითხების შესახებ, თუმცა გამონაკლისს წარმოადგენს ახალქალაქის და ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტში შემავალი მოსახლეობა. აქ მოსახლეობას ძალიან მწირი ინფორმაცია აქვს საყოველთაო დაზღვევის პროგრამის შესახებ, მათ არ იციან როდიდან ამოქმედდა ეს პროგრამა და სხვა. ამასთან, მოსახლეობის ის ნაწილი ვინც ინფორმირებულია ამ სერვისის შესახებ, ერთხმად აღნიშნავს რომ სადაზღვევო პოლისით სარგებლობა მთელ რიგ სირთულეებთანაა დაკავშირებული.

7

24

www.matsne.ge

კანონის უზენაესობა; პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა; სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია

ზოგადად, ეთნიკური უმცირესობების ჯანდაცვაზე ხელმისაწვდომობა შეზღუდულია. ეს განსაკუთრებით თვალშისაცემია სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში. სოფლებში ამბულატორიები არ არსებობს – ქალაქებში კი შესაკეთებელია; სოფლის ექიმები სათანადოდ არ ასრულებენ ფუნქციებს სოფლებში, სასწრაფო სამედიცინო მანქანები გასაახლებელია და სხვა. ძალზე მწვავედ დგას კვალიფიციური სამედიცინო პერსონალის პრობლემა რეგიონებში, მათი სიმწირის გამო. ასევე პრობლემებია თეთრიწყაროს და ყვარელის მუნიციპალიტეტში. თეთრიწყაროს ამბულატორიაში შეწყდა სტაციონარის ფუნქციონირება, ხოლო ყვარელში მდებარე ამბულატორია საერთოდ ვერ ასრულებს მასზე დაკისრებულ მოვალეობას, რის გამოც ადგილობრივი ხელისუფლება იძულებულია შეისყიდოს ახალი შენობა ამბულატორიისთვის, ანუ, უნდა მოხდეს ახალი ამბულატორიის აღჭურვა, ახალი სამედიცინო პერსონალის დაქირავების ჩათვლით. რეკომენდაციები: ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში არსებულ ლიცენზირებულ სამედიცნო დაწესებულებეში მოხდეს ჯანდაცვის სახელმწიფო პროგრამების და დაზღვევის შესახებ ორენოვანი (ქართულ-აზერბაიჯანული და ქართულ-სომხური) ბანერების გამოფენა; ეთნიკური უმცირესობების ინფორმირების მიზნით გაგრძელდეს მათთან ჯანდაცვის პროგრამების შესახებ საინფორმაციო კამპანიის წარმოება; განსკუთრებული აქცენტი გაკეთდეს სადაზღვევო პოლისით სარგებლობის წესების განმარტებაზე; საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური უზრუნველყოფის სამინისტროს მიერ მოხდეს რეგიონებში მოქმედი ამბულატორიების მუშაობის მონიტორინგი; გაუმჯობესდეს ადგილობრივი ამბულატორების მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფა, რათა მათ სათანადოდ შეძლონ მოემსახურონ მოსახლეობას; მოხდეს სამედიცინო პერსონალის პროფესიული გადამზადება რეგიონებში და ახალი კადრების წახალისება; გადაიხედოს და მკაფიოდ გაიწეროს სოფლის ექიმის ფუნქცია-მოვალეობები და შერჩევის წესი.

25

სახელმწიფო ენა და განათლება

27

28

სახელმწიფო ენა და განათლება

საქართველოში განათლების შესახებ საკითხები შემდეგი ძირითადი კანონებით რეგულირდება: საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ; საქართველოს კანონი უმაღლესი განათლების შესახებ; საქართველოს კანონი პროფესიული განათლების შესახებ. საქართველო ეროვნულ უმცირესობათა განათლების უფლებებთან დაკავშირებული რამდენიმე საერთაშორისო კონვენციის წევრია: ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის შესახებ ევროპული ჩარჩოკონვენციის მე-12 და მე-14 მუხლები განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს განათლების უფლებას; ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებებზე საერთაშორისო შეთანხმება; ბავშვთა უფლებების დაცვის კონვენცია. მონიტორინგის ანგარიშის აღნიშნული ნაწილი წარმოადგენს საქართველოს სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭოს მიერ განხორციელებული შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის სამოქმედი გეგმის 2012 წლის ანგარიშის მონიტორინგის ანალიზს განათლების მიმართულებით. აღნიშნულ თავში საკითხები განხილულია სკოლამდელი, ზოგადი, უმაღლესი და ზრდასრულთა განათლების კონტექსტში. თითოეული მიმართულებით საკითხები გაანალიზებულია კონცეფციის დებულებიდან და აქტივობებიდან გამომდინარე.

29

2.1. სკოლამდელი განათლება არაქართულენოვან სკოლამდელ დაწესებულებებში, სკოლამდელი განათლების მიმართულებით,რამდენიმე მნიშვნელოვანი პრობლემა იკვეთება: 1. სკოლამდელი განათლების ხელმისაწვდომობა; 2. სკოლამდელ დაწესებულებებში ზოგადად, ხარისხიანი განათლების უზრუნველყოფა.

3. სახელმწიფო ენის სწავლების პრობლემა არაქართულენოვანი რეგიონების სკოლამდელ დაწესებულებებში; სკოლამდელი განათლების ხელმისაწვდომობა სკოლამდელი განათლების საკითხები რეგულირდება საქართველოს კანონმდებლობით. სკოლამდელი დაწესებულებები ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების დაქვემდებარებაშია და მათი ფუქნციონირება ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების კომპეტენციაა. შესაბამისად, ხელმისაწვდომობის პრობლემის გადაჭრა ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების კომპეტენციაა. სკოლამდელი აღზრდის ხელმისაწვდომობა პრობლემურია მთლიანად საქართველოში. სკოლამდელ დაწესებულებებში სწავლის ხელმისაწვდომობა კიდევ უფრო მწვავედ დგას ეთნიკური უმცირესობების კომპაქტურად განსახლების რეგიონებში. ამ მხრივ განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობაა ქვემო ქართლში. სამხარეო ადმინისტრაციებისა თუ ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების მხრიდან მოწოდებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით კომპაქტურად განსახლების რეგიონებში 2013 წლისათვის შემდეგი სურათი იკვეთება:

30

სახელმწიფო ენა და განათლება

სამცხე-ჯავახეთი მუნიციპალიტეტის დასახელება

ეროვნული უმცი­რე­ სობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგი­ო­ნებში ბავშვების რაო­დე­ნობა, რომლებიც დადიან საბავშვო ბაღებში

საბავშვო ბაღის ასაკის ეროვნული უმცირესობების ბავშვთა რაოდენობა

საბავშვო ბაღების რაოდენობა სულ

მათ შორის არაქართულენოვანი ბაღების რაოდენობა

ადიგენი

7

0

2

12

ასპინძა

4

0

10

60

ახალციხე

15

1

110

950

ახალქალაქი

11

9

610

1776

ბორჯომი

10

0

24

157

ნინოწმინდა

7

7

360

1367

სულ

54

17

1116

4322

არაქართულენოვანი ბაღების რაოდენობა

საბავშვო ბაღის ასაკის ეროვნული/ ეთნიკური უმცირესობების ბავშვთა რაოდენობა

ეროვნული/ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში ბავშვების რაოდენობა, რომლებიც დადიან საბავშვო ბაღებში

თეთრიწყარო

0

179

30

მარნეული

4

-

50

დმანისი

0

890

12

ბოლნისი

0

2200

187

გარდაბანი

16

-

869

წალკა

0

20

0

არაქართულენოვანი ბაღების რაოდენობა

საბავშვო ბაღის ასაკის ეროვნული უმცირესობების ბავშვთა რაოდენობა

ეროვნული/ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში ბავშვების რაოდენობა, რომლებიც დადიან საბავშვო ბაღებში

ქვემო ქართლი რაიონი/ქალაქი

კახეთი რაიონი/ქალაქი

ახმეტა

-

-

-

გურჯაანი

0

13

13

დედოფლისწყარო

0

71

15

თელავი

1

361

58

ლაგოდეხი

0

90

90

საგარეჯო

0

900

37

სიღნაღი

0

14

14

ყვარელი

-

-

-

31

სკოლამდელი აღზრდის ხელმისაწვდომობა სხვადასხვა შესაძლო მიზეზით 25%-ს არ აღემატება, რაც მკვეთრად დაბალია საქართველოს მასშტაბით არსებულ ზოგად მაჩვენებელთან შედარებით. ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში სკოლამდელ დაწესებულებებში მოსიარულე მოსწავლეთა დაბალი პროცენტი არ არის გამოწვეული მშობლების მხრიდან შვილების ბაღში წაყვანის სურვილის ნაკლებობით. პირიქით, მშობლებს აქვთ სურვილი და მოტივაცია, რომ ბავშვები სკოლამდელი დაწესებულებებში სწავლობდნენ, თუმცა ეს დაწესებულებები არ არის მათთვის ხელმისაწვდომი. ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში ჩატარებულმა მონიტორინგმა თვალსაჩინო გახადა ეს პრობლემა: მაგალითად, ქალაქ ნინოწმინდაში ამჟამად ფუნქციონირებს ერთი ბაღი, რომელშიც ქართულ ენას სწავლობს 20 აღსაზრდელით დაკომპლექტებული ერთი მოსამზადებელი ჯგუფი. ეს ბაღი თავდაპირველად გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მოხალისეთა პროგრამის (UNV) ფინანსური მხარდაჭერით შეიქმნა. პროექტის დასრულების შემდეგ, იგი არსებობას განაგრძობდა მშობლების ფინანსური სახსრებით; ამჟამად კი ადგილობრივი ბიუჯეტიდან გამოყოფილი სახსრებით ფუნქციონირებს. მთლიანად, ნინოწმინდის საბავშვო ბაღში 120 აღსაზრდელია, რაც ძალიან ცოტაა, მაშინ, როცა საბავშვო ბაღი ესაჭიროება 200-მდე მოზარდს. ამ ეტაპზე განაცხადების მიღებაც კი შეჩერებულია, რადგან ბაღს არ აქვს შესაძლებლობა, უფრო მეტი ბავშვი მიიღოს. ბაღში ბავშვები სოფლებიდანაც დაჰყავთ; მათი ტრანსპორტირებისთვის მშობლები მანქანას ქირაობენ. ანალოგიური ვითარებაა ახალქალაქშიც: მართალია, აქ 2 ბაღი ფუნქციონირებს, მაგრამ ადგილები აქაც არ არის საკმარისი და მოსახლეობისთვის ეს დიდი პრობლემაა. ადგილობრივების აზრით, ბაღზე არსებული მოთხოვნილებიდან გამომდინარე, მიზანშეწონილია არათუ რაიონულ ცენტრებში, არამედ ყველა მოზრდილ სოფელში გაიხსნას საბავშვო ბაღები; ამასთან, მშობლებისთვის მნიშვნელოვანია (და ეს ტენდენცია თანდათან მატულობს), საბავშვო ბაღებში ელემენტარულ დონეზე მაინც ისწავლებოდეს სახელმწიფო ენა. ქვემო ქართლში კიდევ უფრო მწვავედ დგას სკოლამდელი განათლების ხელმისაწვდომობის საკითხი. ერთი მხრივ, ძალიან კარგია, რომ ბავშ-

32

სახელმწიფო ენა და განათლება

ვის ქართულენოვან ბაღებში მიყვანის მსურველი რეგიონში საკმაოდ ბევრია (და ეს რაოდენობა წლიდან წლამდე იზრდება), თუმცა, ეს ქმნის პრობლემებს: ადგილები სკოლამდელ დაწესებულებებში უაღრესად მცირეა და ასობით მშობელი დგას რიგში. ცალკე საკითხია სკოლამდელი დაწესებულებების ფიზიკური მდგომარეობა: საბავშვო ბაღები არ არის გარემონტებული, სანიტარული პირობებიც არადამაკმაყოფილებელია. ბაღები აღჭურვილია საბჭოთა პერიოდის ძველი ავეჯით და თვალსაჩინოებებით. ბავშვებს არ აქვთ ახალი სათამაშოები. როგორც ფოკუს-ჯგუფებზე დაკვირვებამ აჩვენა, სკოლებში სკოლამდელი აღზრდის ახალი ცენტრები არ გახსნილა. მშობლები და არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენლები მსგავს ინფორმაციას არ ფლობენ. სკოლამდელ დაწესებულებებში,ზოგადად, ხარისხიანი განათლების უზრუნველყოფა სკოლამდელი განათლების მიმართულებით, მეორე მნიშვნელოვანი საკითხია განათლების ხარისხი. განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ კონკრეტული ნაბიჯები გადადგა სკოლამდელ დაწესებულებებში სასწავლო პროცესის გაუმჯობესების მიზნით. კერძოდ, საქართველოს განათლების და მეცნიერების სამინისტროს სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრმა შეიმუშავა ადრეული სწავლისა და განვითარების სტანდარტი გაეროს ბავშვთა ფონდთან თანამშრომლობით. სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებებში სწავლების პროცესი აღნიშნული სტანდარტის შესაბამისად უნდა განხორციელდეს. შემუშავებული სტანდარტის რეალიზებისათვის ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის მიერ გაეროს ბავშვთა ფონდთან თანამშრომლობით (UNICEF) გამოიცა შემდეგი სახელმძღვანელოები: (ა) სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულების ფიზიკური გარემო (პრინციპები და პრაქტიკა); (ბ) ადრეული სწავლისა და განვითარების სტანდარტები; (გ) საბავშვო ბაღის აღმზრდელის და დამხმარე სახელმძღვანელო; (დ) სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულების მართვის გზამკვლევი; (ე) სკოლამდელი განათლების პროგრამა; (ვ) სკოლამდელი ასაკის ბავშვთა შეფასების ფორმა. ეროვნული სასწავლო

33

გეგმებისა და შეფასების ცენტრმა 2010 წლიდან დაიწყო ახალი სტანდარტის დანერგვის ტრენინგებიც, თუმცა, ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის ლიკვიდაციის შემდეგ, ეს პროცესი შეჩერებულია. მძიმე მდგომარეობაა ინფორმაციის გავრცელების თვალსაზრისით: ადრეული სწავლისა და განვითარების სტანდარტის შესახებ ინფორმაციას საერთოდ არ ფლობენ არაქართულენოვანი მოსახლეობით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში მოქმედი სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებათა ადმინისტრაცია და მასწავლებლები. ამის მიზეზი, უპირველეს ყოვლისა, ის გახლავთ, რომ სკოლამდელი განათლების სასწავლო გეგმა არ თარგმნილა უმცირესობათა მშობლიურ ენებზე და, შესაბამისად, ხელმისაწვდომი არ არის მათთვის8. არც მეთოდური სახელმძღვანელოებია თარგმნილი არაქართულენოვანი სკოლამდელი დაწესებულებების ხელმძღვანელთა და მასწავლებლთა მშობლიურ ენებზე. ამასთანავე, სკოლამდელი დაწესებულებების ადმინისტრაციასა და მასწავლებლებს, ახალი სტანდარტისა და პროგრამის დანერგვისა და ახალი სწავლების მეთოდების მიმართულებით, არ გაუვლიათ პროფესიული განვითარების პროგრამები. შესაბამისად, არაქართულენოვან სკოლამდელ დაწესებულებებში სწავლების ხარისხი კვლავაც პრობლემური რჩება.

2013 წელს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს სკოლამდელი განათლების განვითარების სამმართველოს მიერ მუნიციპალიტეტებთან აქტიური თანამშრომლობისა და მხარდაჭერის შედეგად ყველა მათგანში აღდგა 2011-2012 წელს შეჩერებული სასწავლო-სააღმზრდელო პროცესი. ამასთანავე, 2013 წელს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ დამატებით გადამზადდა 24 ეთნიკური უმცირესობების საბავშვო ბაღის აღმზრდელი. სახელმწიფო ენის სწავლების პრობლემა არაქართულენოვანი რეგიონების სკოლამდელ დაწესებულებებში განათლებისა და სახელმწიფო ენის მიმართულებით ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენელთათვის სკოლამდელი განათლების 8

34

განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს სამართლებრივი უზრუნველყოფის დეპარტამენტის უფროსის წერილი სახალხო დამცველის მოადგილეს # 08-2-13/1907 (14.-2.2012)

სახელმწიფო ენა და განათლება

ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფის ამოცანის რეალიზაციისთვის 2009–2013 წლებში განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ გარკვეული ნაბიჯები გადაიდგა. კერძოდ, 2009 წლის 31 მარტს საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის ბრძანებით დამტკიცდა ,,ქართული ენის პროგრამა“. 2009 წელს სამინისტრომ განახორციელა ქვეპროგრამა – „სკოლამდელი განათლების საფეხურზე ქართული ენის ხელშეწყობა არაქართულენოვან რეგიონებში. ქვეპროგრამის ფარგლებში ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში შეირჩა 6 საჯარო სკოლა (დმანისის მე-3 საჯარო სკოლა, ბოლნისის რაიონის სოფელ ნახიდურის საჯარო სკოლა, მარნეულის #6 საჯარო სკოლა, ნინოწმინდის #4 საჯარო სკოლა, ახალქალაქის #2 საჯარო სკოლა, ახალციხის #1 საჯარო სკოლა), რომელთა ბაზაზეც მოეწყო სკოლამდელი განათლების ცენტრები.9 განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ აღნიშნული პროგრამისათვის გამოიყო 84 690 ლარი.10 პროგრამის ფარგლებში შერჩეული ექსპერტების მიერ 2012 წელს დასრულდა მუშაობა სახელმძღვანელოზე, რომელიც ეფუძნება ადრეულ ასაკში ქართულის, როგორც მეორე ენის, შესწავლის პრონციპებს და, ამასთანავე, ითვალისწინებს სკოლამდელი ასაკის ბავშვების კოგნიტურ, სოციალურ-ემოციურ განვითარებას. სახელმძღვანელო ხელმისაწვდომია ელექტრონული ვერსიის სახითაც, სამინისტროს ელექტრონული ბიბლიოთეკის ვებ-გვერდზე [elibrary.emis.ge/ge/books/details/154]. 2013 წელს დამატებით გამოიცა ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლების სახელმძღვანელო და გადაეცათ ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული რეგიონების საბავშვო ბაღებს. პროგრამის მიხედვით, 2009 წლის სექტემბრიდან ზემოთ აღნიშნული ექვსი სკოლის ბაზაზე 120 ბავშვს უნდა დაეწყო სკოლამდელი განათლების ცენტრებში სწავლა. განხორციელდა ბაღების აღჭურვა, სასწავლო მასალის შექმნა, მასწავლებელთა მომზადება. სამწუხაროდ, მიუხედავად იმისა, რომ სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებები აღიჭურვა, სასწავლო მასალა მომზადდა ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლების ხარისხის გასაუჯობესებლად, ამ მიმართულებით კონკრეტული 9

10

რეინტეგრაციის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის აპარატის ანგარიში. რეინტეგრაციის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის აპარატის ანგარიში.

35

აქტივობები განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მხრიდან აღარ განხორციელდა 2010-2013 წლებში. აღსანიშნავია, რომ დაიდო შეთანხმება ადგილობრივ თვითმმართველობებთან, რომ პროექტის დასრულების შემდეგ ისინი უზუნველყოფდნენ ამ ჯგუფების ფუნქციონირებას, თუმცა, ფინანსური და სათანადო სასწავლო-სააღმზრდელო რესურსების სიმწირის გამო, ფუნქციონირება მხოლოდ სამმა ცენტრმა დაიწყო: მარნეულის მე-3 საბავშვო ბაღმა, ნინოწმინდის ბაღმა „წიწერნაკმა“ და ახალქალაქის მე-2 საბავშვო ბაღმა.

2011-2012 წლებში ამ ბაღებშიც შეწყდა პროექტის განხორციელება.

2013 სასწავლო წლიდან, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს სკოლამდელი განათლების განვითარების სამმართველოს მიერ მუნიციპალიტეტებთან აქტიური თანამშრომლობისა და მხარდაჭერის შედეგად, სამივე მათგანში უნდა აღდგენილიყო სასწავლო-სააღმზრდელო პროცესი. თუმცა, ადგილებზე მონიტორინგის შედეგად, ხსენებულ 3 ბაღში დღემდე შეჩერებულია მუშაობა განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროდან თანხების გაუცემლობის გამო: სამწუხაროდ, შეთანხმება არ შესრულებულა. UNICEF-ის მიერ მოწოდებული ინფორმაციითაც, ჯგუფები აღარ მუშაობს, თუმცა ისინი მუდმივად ეკონტაქტებიან თვითმართველობებს ამ საკითხზე და ისინი ჰპირდებიან ჯგუფების აღდგენას.

UNICEF-ის ინფორმაციით, პროგრამის პილოტირების შემდეგ, პროგრამა ჩასწორდა და უკვე ჩასწორებული ხელახლა დაიბეჭდა სათანადო რაოდენობის მასალა. ყველა საპილოტე ბაღმა მიიღო ინფორმაცია, რომ დაიბეჭდა მასალა და ვისაც რამდენი ესაჭიროებოდა, შეეძლოთ ესარგებლათ. გარდა ამისა, ორ ეტაპად მოხდა მასწავლებლების გადამზადება, რომლებიც ასწავლიან ეთნიკური უმცირესობებით დაკომპლექტებულ ჯგუფებს; სულ გადამზადდა 23 მასწავლებელი, ჩაუტარდათ 5-დღიანი ტრენინგი, სადაც ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლების სპეციფიკაციებს გაეცნენ სკოლამდელი განათლების საფეხურზე, ისწავლეს, როგორ ხდება კონკრეტულად ამ პროგრამის გამოყენება და დანერგვა; ასევე, ისწავლეს სხვადასხვა მეთოდი, რომლებიც ზოგადად დაეხმარებათ სასწავლო პროცესის უკეთ წარმართვაში. ტარდებოდა ღია გაკვეთილები, შიდა ტრენინგები და ასე შემდეგ.

36

სახელმწიფო ენა და განათლება

მონიტორინგის ჯგუფმა რეგიონებში აღნიშნული პროექტის შესახებ ინფორმაცია მოიძია: ფოკუს-ჯგუფების მიერ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად (ინფორმაცია სხვადასხვა წყაროსთან გადამოწმდა), სკოლებთან არსებული სკოლამდელი დაწესებულებების ფუნქციონირება უკვე თითქმის 2 წელია შეჩერებულია. ქართულის სწავლება ხორციელდება მხოლოდ ნინოწმინდის რაიონის სოფელ განძაში - თუმცა, ამ უკანასკნელში ხსენებული პროექტისგან დამოუკიდებლად, ადგილობრივ მაცხოვრებელთა ინიციატივითა და სკოლის პედაგოგთა ძალისხმევით. მოხერხდა სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებისთვის ფართის მოთხოვნა, გამოყოფა, მისი აღჭურვა (ნინოწმინდის რაიონის მაჟორიტარი დეპუტატის ხელშეწყობითა და არასამთავრობო ორგანიზაციის - Civica Georgica-ის მხარდაჭერით) და 2012 წლიდან დაიწყო ფუნქციონირება, რომელიც დღემდე მიმდინარეობს. აქვე უნდა ითქვას, რომ პედაგოგები განიცდიან როგორც მეთოდიკური მასალის, ასევე, ზოგადად, სასწავლო რესურსის დეფიციტს და განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მხრიდან ამ თვალსაზრისით, არ მიუღიათ მხარდაჭერა.

2013 წლიდან ბაღის პედაგოგებსა და მომსახურე პერსონალს ხელფასს ადგილობრივი თვითმმართველობა უხდის. ახალქალაქში 2009 წლიდან ორი ბაღი ფუნქციონირებდა. მათში ხორციელდებოდა სკოლამდელი მომზადების პროქტი (ე.წ. „ბილინგვური ბაღები“, რომელიც ფონდ „ღია საზოგადოება – საქართველოს“ მხარდაჭერით ხორციელდებოდა). სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებების თვითმმართველობის დაქვემდებარებაში გადასვლის შემდეგ, ბილინგვური ბაღების პროექტი შეჩერდა: ხსენებულ 2 ბაღში ფორმალურად ისწავლება სახელმწიფო ენა, ორივე ბაღში გამოყოფილია სპეციალური შტატი სახელმწიფო ენის სწავლების მიზნით, თუმცა, ადგილზე ფოკუსჯგუფთან შეხვედრაზე მშობლებმა დიდი უკმაყოფილება გამოთქვეს პედაგოგთა ენობრივ კომპეტენციებთან და, შესაბამისად, მათ კვალიფიკაციასთან დაკავშირებით. „როგორ უნდა ისწავლონ ბავშვებმა ქართული, როცა მასწავლებელმა თვითონ არ იცის? არც წიგნები აქვთ, არც რაიმე მეთოდი... „გამარჯობა“ „გაგიმარჯოს“ ჩვენც ვასწავლით ბავშვებს!“

37

ქვემო ქართლის ქართულ ბაღებში შვილის მიყვანის მსურველების რაოდენობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა. ეს დაკავშირებულია მშობელთა ერთი ნაწილის გადაწყვეტილებით, შეიყვანოს ბავშვი ქართულენოვან სკოლაში. თუმცა, მათ კარგად აქვთ გაცნობიერებული, რომ ყოველგვარი წინასწარი მომზადების გარეშე ქართულენოვან სკოლაში შეყვანა დიდ პრობლემას უქმნის როგორც თავად ბავშვს, ასევე, სკოლას. სამწუხაროდ, სკოლები არ არიან მზად კლასში არათანაბარი ენობრივი კომპეტენციების მქონე მოსწავლეებთან ეფექტური მუშაობისათვის. სწორედ სკოლების ეს პრობლემა განაპირობებს მშობლების სურვილს, რომ ბავშვებმა ქართული ენის შესწავლა ბაღიდან დაიწყონ. საბავშვო დაწესებულებების არსებული რაოდენობა მზარდ მოთხოვნას ვერ აკმაყოფილებს. გარდა პირობებისა, მშობლებს არც პედაგოგთა კვალიფიკაცია აკმაყოფილებთ. ისინი მიიჩნევენ, რომ საბავშვო ბაღი არ ზრუნავს ბავშვთა განვითარებასა და სკოლისთვის მათ მომზადებაზე. სახელმწიფო ენის სწავლების თვალსაზრისითაც, ბაღში ბავშვები ვერ სწავლობენ სათანადო დონეზე სახელმწიფო ენას, რადგან აქაც პედაგოგიური კადრების მოუმზადებლობის პრობლემაა: ჯგუფებში უმრავლესობა აზერბაიჯანელი ბავშვია და მასწავლებლები ვერ იყენებენ სათანადო მეთოდოლოგიას. ასეთი მდგომარეობაა, მაგალითად, ბოლნისის რაიონის სოფელ თამარისის სკოლაში, სადაც შერეული მოსახლეობაა და აზერბაიჯანელებს ქართულ ბაღში მიჰყავთ აღსაზრდელები; ბოლნისის რაიონის სოფ. ნახიდურში სკოლასთან ფუნქციონირებს სკოლამდელი აღზრდის ცენტრი, რომელიც დღესაც მუშაობს, თუმცა, აქვს პრობლემები როგორც სასწავლო რესურსების, ასევე პედაგოგიური კადრების მომზადების თვალსაზრისით. ოსურენოვანი უმცირესობებისთვის, საზოგადოდ, ისევე, როგორც საქართველოს ყველა რეგიონისთვის, პრობლემაა სკოლამდელი განათლების ხელმისაწვდომობისა და ხარისხიანი განათლების უზრუნველყოფის საკითხი. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ, სომხური და აზერბაიჯანულენოვანი რეგიონებისგან განსხვავებით, ოსურენოვანი სკოლამდელი დაწესებულებები საერთოდ არ არსებობს – შესაბამისად, არც დგას სახელმწიფო ენის არცოდნის პრობლემა; აქ პრობლემა სწორედ მშობლიური ენის სწავლის თვალსაზრისითაა: მოსახლეობა აქტიურად აყენებს მშობლიური ენის დაკარგვის საშიშროების საკითხს.

38

სახელმწიფო ენა და განათლება

2.2. ზოგადი განათლება 2004 წელს დაწყებული განათლების რეფორმის შედეგად მნიშვნელოვნად განვითარდა ზოგადი განათლების შესახებ საქართველოს კანონმდებლობა და პოლიტიკა. რეფორმის მიზანი იყო საკანონმდებლო ბაზის განვითარება, კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლა, სასწავლო პროგრამის მოწესრიგება და ევროპული სტანდარტების დანერგვა, საგანმანათლებლო სისტემის ჰარმონიზება, სკოლების ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაცია და ინკლუზიური სწავლებისთვის სასწავლო გარემოს განვითარება. საქართველოს კონსტიტუციის 35.1-ე მუხლი იცავს ყველა მოქალაქის უფლებას, მიიღოს განათლება და აირჩიოს განათლების ფორმა11. ზოგადი განათლების შესახებ კანონი ადასტურებს განათლების მიღების უფლებას (მუხლი 9) და მის “თანაბარ ხელმისაწვდომობას ყველასთვის” (მუხლი 3.2.ა)12. ზოგადი განათლების შესახებ კანონი იცავს ყველა მოსწავლეს ყოველგვარი ძალადობისგან და აძლევს მათ მშობლიურ ენაზე განათლების მიღებისა და აზრის გამოხატვის თავისუფლებას. კერძოდ, კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტში აღნიშნულია: „დაუშვებელია საჯარო სკოლაში სასწავლო პროცესის რელიგიური ინდოქტრინაციის, პროზელიტიზმის ან იძულებითი ასიმილაციის მიზნებისათვის გამოყენება“. ეს ნორმა არ ზღუდავს საჯარო სკოლაში სახელმწიფო დღესასწაულებისა და ისტორიული თარიღების აღნიშვნას, აგრეთვე – ისეთი ღონისძიების ჩატარებას, რომელიც მიმართულია ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებების დამკვიდრებისკენ. იმავე მუხლის მე-6 პუნქტში კი აღნიშნულია: „სკოლა ვალდებულია დაიცვას და ხელი შეუწყოს მოსწავლეებს, მშობლებსა და მასწავლებლებს შორის შემწყნარებლობისა და ურთიერთპატივისცემის დამკვიდრებას, განურჩევლად მათი სოციალური, ეთნიკური, რელიგიური, ენობრივი და მსოფლმხედველობრივი კუთვნილებისა“. მე-7 პუნქტის შესაბამისად კი, „სკოლა თანასწორობის საფუძველზე იცავს უმცირესობების წევრების ინდივიდუალურ და კოლექტიურ უფლებას, თავისუფლად ისარგებლონ მშობლიური ენით, შეინარჩუნონ და გამოხატონ თავიანთი კულტურული კუთვნილება“.

11

12

საქართველოს კონსტიტუცია, 1995 წლის 24 აგვისტო. საქართველოს კანონი ზოგადი განათლების შესახებ, No. 1330/IS, 08 აპრილი, 2006 წ.

39

განათლების შესახებ კანონის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულია მოსწავლის, მშობლის და მასწავლებლის რწმენის, აღმსარებლობისა და სინდისის თავისუფლება. აღნიშნული მუხლის მეორე პუნქტის შესაბამისად, „დაუშვებელია, მოსწავლეს, მშობელს და მასწავლებელს დაეკისროთ ისეთი ვალდებულების შესრულება, რომელიც ძირეულად ეწინააღმდეგება მათ რწმენას, აღმსარებლობას ან სინდისს“. ეროვნული სასწავლო გეგმები და სახელმძღვანელოები განათლების ეროვნული მიზნების დოკუმენტის მიხედვით, „სასკოლო განათლებამ უნდა უზრუნველყოს, რომ საზოგადოების მომავალ წევრებს განუვითაროს ზოგადი საკომუნიკაციო უნარები, საორგანიზაციო და ჯგუფური მუშაობის ჩვევები, მათ შორის იმათ, ვისთვისაც სახელმწიფო ენა მშობლიური არ არის. „იყოს კანონმორჩილი, ტოლერანტი მოქალაქე: დღევანდელ დინამიკურ, ეთნიკურად და კულტურულად მრავალფეროვან სამყაროში საზოგადოების ფუნქციონირებისთვის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ურთიერთპატივისცემის, ურთიერთგაგებისა და ურთიერთშემეცნების ჩვევები. სკოლამ უნდა გამოუმუშაოს მოზარდს ადამიანის უფლებების დაცვისა და პიროვნების პატივისცემის უნარი, რომელსაც იგი გამოიყენებს საკუთარი და სხვისი თვითმყოფადობის შესანარჩუნებლად. მოზარდს უნდა შეეძლოს ადამიანის არსებითი უფლებების შესახებ მიღებული თეორიული ცოდნის განხორციელება და ამ პრინციპებით ცხოვრება“13. ხოლო საზოგადოებრივ მეცნიერებათა სასწავლო გეგმების ამოცანად ტოლერანტი, ადამიანის ღირსებების და უფლებების მქონე მოქალაქის ჩამოყალიბებაა დასახული14. მონიტორინგის პროცესში სასწავლო გეგმებთან და სახელმძღვანელოებთან მიმართებით გამოიკვეთა რამდენიმე პრობლემა: 1. საგნობრივი სახელმძღვანელოების თარგმანის ხარისხი; 2. საგნობრივ (აგრეთვე ქართულის, როგორც მეორე ენის) სახელმძღვანელოებში გამოკვეთილი პრობლემები ინტერკულტურული სწავლების თვალსაზრისით; 13

2004 წლის18 ოქტომბრის საქართველოს მთავრობის #84 განკარგულება “განათლების ეროვნული მიზნების დამტკიცების შესახებ, გვ. 2-3, იხ. http://ganatleba.org/index.php?m=112 14 საზოგადოებრივი მეცნიერებების სასწავლი გეგმა, ვრცლად იხ. http://ncac.ge/uploads/ esg2009_2010/sazogadoebrivi.pdf

40

სახელმწიფო ენა და განათლება

3. ე.წ. „ბილინგვური სახელმძღვანელოების“ გამოყენების საკითხი: 4. ქართულის, როგორც მეორე ენის სახელმძღვანელოების არაეფექტურობა. ქვემოთ დეტალურად განვიხილავთ მონიტორინგის პროცესში გამოვლენილ ამ პრობლემებს. ეროვნულ უმცირესობათა ენებზე საგნობრივი სახელმძღვანელოების თარგმანის ხარისხი სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ტოლერანტობის თემაზე 2012 და 2013 წელს ჩატარებული კონცეფციისა და სამოქმედო გეგმის ანგარიშებში არაფერია მითითებული ამ მიმართულებით განხორციელებული აქტივობების შესახებ. განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო არაქართულენოვან სკო­ ლებს 2007 წლიდან ნათარგმნი სასწავლო გეგმითა და სახელმძღვანელოებით უზრუნველყოფდა. 2010 წლიდან სახელმძღვანელოების სრულად თარგმნის ნაცვლად, ე.წ. „ბილინგვური სახელმძღვანელოების“ შექმნა გადაწყდა: კერძოდ, 2010 წლიდან დაიწყო საგნობრივი სახელმძღვანელოების თარგმანი შემდეგი პროცენტული შეფარდებით: 70 პროცენტი ითარგმნებოდა უმცირესობათა მშობლიურ ენებზე (სომხური, აზერბაიჯანული, რუსული), ხოლო 30 პროცენტი მიეწოდებოდა სახელმწიფო (ქართულ) ენაზე.

2012 წლიდან შეიცვალა მიდგომა და გამოიცა სახელმძღვანელოები, რომლებშიც ტექსტის კვლავ 70 პროცენტი ითარგმნებოდა, თუმცა ეს თარგმანი შერეული სახით მიეწოდებოდა მოსწავლეს (ერთი აბზაცი – სახელმწიფო ენაზე, 2 აბზაცი – აზერბაიჯანულ / სომხურ ენაზე). თავისთავად, ეს მიდგომა რამდენად გამართლებულია – ცალკე საკითხია (იხ. ქვემოთ), თუმცა, ამ ტიპის თარგმანებშიც თარგმანის ხარისხი კვლავ მნიშვნელოვან პრობლემად არის დასახელებული ფოკუს-ჯგუფებთან შეხვედრების დროს. მათი აზრით, სახელმძღვანელოები არ არის რედაქტირებული, კორექტირებული და მათში ბევრი შეცდომაა გაპარული. იგივე მდგომარეობაა 2013 წელსაც: მშობელთა და მასწავლებელთა ძირითადი შენიშვნები კვლავ თარგმანის ხარისხზეა.

41

განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ მოწოდებული ინ­ ფორმაციით, 2012 წელს თარგმნილი სახელმძღვანელოები, რედაქტი­რება-კორექტირების მიზნით, გადაეცა საქართველოს სახალხო დამ­ცველთან არსებულ ტოლერანტობის ცენტრს. აღსანიშნავია, რომ ტოლერანტობის ცენტრმა მოიწვია სომხურისა და აზერბაიჯანულის ექსპერტები, რომელთაც დიდი სამუშაო გასწიეს ტექსტების რედაქტირების თვალსაზრისით, თუმცა, უნდა ითქვას, რომ თარგმანის ხარისხი იმდენად დაბალი იყო, მხოლოდ რედაქტირება აშკარად არ იყო საკმარისი და სახელმძღვანელოების თარგმანის ხარისხის პრობლემა კვლავ გადაუჭრელი დარჩა.

2013 წელს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ამ მიმართულებით სათანამშრომლოდ სახალხო დამცველთან არსებული ტოლერანტობის ცენტრისთვის აღარ მიუმართავს; სამინისტროდან მიღებული ინფორმაციის თანახმად, ახალი თარგმანები არც განხორციელებულა; მეტიც, რამდენიმე წიგნი საერთოდ არც თარგმნილა (მაგალითად, ხელოვნებისა და ბიოლოგიის სახელმძღვანელოები, რომლებიც მხოლოდ ქართულ ენაზე მიაწოდეს არაქართულენოვან სკოლებს). თარგმანში ბევრი უზუსტობის შესახებ საუბრობენ ქვემო ქართლისა და სამცხე-ჯავახეთის ყველა რაიონში და ეს პრობლემა მასწავლებელთა და მოსწავლეთა დიდ უკმაყოფილებას იწვევს. მარნეულში, ბოლნისში, გარდაბანში, ნინოწმინდასა და ახალქალაქში მშობელთა და მოსწავლეთა ფოკუს-ჯგუფების კვლევის შედეგების მიხედვით, უმწვავეს პრობლემად დასახელებულია საგნობრივ სახელმძღვანელოებში დაშვებული კურიოზული შეცდომები15... ამას თან ერთვის ე.წ. „ბილინგვური მიდგომა“ (აბზაცების ჩართვა ქართულ ენაზე), რაც სრულიად გაუგებარს ხდის ასათვისებელ მასალას. მასწავლებლები თარგმანთან დაკავშირებული პრობლემების გადაჭრის რამდენიმე შესაძლებლობას ხედავენ: 15

42

იხ. დაწვრილებით: სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობების ცენტრის მიერ ჩატარებული კვლევის ანგარიში – „ინტერკულტურული განათლების ასპექტების კვლევა საქართველოს სკოლების დაწყებით საფეხურზე“; თბილისი, 2013.

სახელმწიფო ენა და განათლება

1. იმ საგნებში, რომლებშიც არსებობს ძველი სახელმძღვანელოები, მასწავლებლები დამხმარე მასალად წინა წლის სახელმძღვანელოებს იყენებენ. ასევე, ხშირად გამოიყენება მეზობელ სახელმწიფოებში (სომხეთსა და აზერბაიჯანში) გამოცემული საგნობრივი სახელმძღვანელოები. თუმცა, არც წინა წლის, არც სომხეთსა და აზერბაიჯანში გამოცემულ სახელმძღვანელოებში მასალა არ არის ისე გადანაწილებული, როგორც ახალ სახელმძღვანელოებში.

2011-2012 სასწავლო წლიდან შეიცვალა ჯერ დაწყებითი საფეხურის ეროვნული სასწავლო გეგმა, ხოლო 2012-2013 სასწავლო წლიდან მეშვიდე-მეთორმეტე კლასების ეროვნული სასწავლო გეგმები ამოქმედდა.

2. მოსწავლეები და მასწავლებლები თარგმნიან ქართულ ენაზე არსებულ მასალას ქართული ენის პედაგოგების დახმარებით იმ სკოლებში, რომლებშიც ამის შესძლებლობა აქვთ; 3. უბრალოდ, ტოვებენ და არ ხსნიან (არც საშინაო დავალებად აძლევენ) მასალას, რომელიც ქართულ ენაზეა მოცემული. ახალქალაქის ფოკუს-ჯგუფში მონაწილე ზოგიერთი მშობლისა და არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენელთა აზრით, ასეთ თარგმანში „ფულის გადაყრა“ უაზრობაა და სახელმწიფოს სხვა პოლიტიკა აქვს შესამუშავებელი მდგომარეობის გამოსასწორებლად. ანალოგიურად ფიქრობენ ბოლნისის და მარნეულის ფოკუს ჯგუფის მონაწილენიც. აღსანიშნავია, რომ რეგიონებში ახალი ტიპის თარგმნილი (ე.წ. ორენოვანი) სახელმძღვანელოების მიმართ ცალსახად უარყოფითი დამოკიდებულებაა; ეს სახელმძღვანელოები მიუღებელია როგორც თარგმანის პრინციპის, ასევე თავად თარგმანის ხარისხის გამო. საგნობრივ (აგრეთვე ქართულის, როგორც მეორე ენის) სახელმძღვანელოებში გამოკვეთილი პრობლემები ინტერკულტურული სწავლების თვალსაზრისით მნიშვნელოვან პრობლემად რჩება სახელმძღვანელოებში ინტერკულტურული და ინტერრელიგიური საკითხების ასახვა.

43

ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის დირექტორის 2009 წლის 30 მარტის #072 ბრძანებას (ეს ბრძანება განსაზღვრავდა სახელმძღვანელოების გრიფირების წესს), თან ერთვოდა ინსტრუქცია, რომელშიც სახელმძღვანელოების შეფასების კრიტერიუმების თაობაზე მითითებული იყო: „დ) სახელმძღვანელოს შინაარსი ითვალისწინებს საქართველოს მოსწავლეთა მრავალფეროვნებას რასის, კანის ფერის, ენის, სქესის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილების, წარმოშობის, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობის და საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით“16. სამწუხაროდ, სახელმძღვანელოს გრიფირების წესის შესახებ 2010 წლის ბრძანებიდან ეს პუნქტი ამოიღეს. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს 2011 წლის 25 თებერვლის 30/ნ ბრძანებაში „ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულების სახელმძღვანელოს გრიფის მინიჭების წესისა და საფასურის დამტკიცების შესახებ“ აღნიშნული მოთხოვნა საერთოდ გაუქმებულია. ახალი ბრძანება, ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნებისა და ეროვნულ სასწავლო გეგმასთან სახელმძღვანელოების შესაბამისობის ფორმატში, ირიბად მიუთითებს ამ მოთხოვნაზე. ამ ეტაპზე, თავად სამინისტროში ვერ ჩამოყალიბდნენ საბოლოოდ ამ მიმართულებით კონცეპტუალურ მიდგომაზე, რის გამოც სახელმძღვანელოებში ინტერკულტურული და ინტერრელიგიური საკითხების ასახვა მნიშვნელოვან პრობლემად რჩება.

2012-2013 წლებში „სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობების ცენტრმა“, USAID-ის ფინანსური მხარდაჭერით, აწარმოა კვლევა „ინტერკულტურული განათლების ასპექტების კვლევა საქართველოს სკოლების დაწყებით საფეხურზე“; კვლევა განხორციელდა USAID-ის ფინანსური მხარდაჭერით აღმოსავლეთ-დასავლეთის 16

44

2009 წლის 30 მარტის ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის დირექტორის #072 ბრძანებასახელმძღვანელოებისგრიფირებისწესისშესახებ, იხ. http://ganatleba.org/index. php?m=124

სახელმწიფო ენა და განათლება

მართვის ინსტიტუტის (EWMI) მიერ პროგრამის – „საქართველოში საჯარო პოლიტიკის, ადვოკატირებისა და სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების“ (G-PAC) – ფარგლებში. კვლევის შედეგად, გამოიკვეთა უაღესად მნიშვნელოვანი პრობლემა: სახელმძღვანელოები მოსწავლეებში სხვადასხვა სახის სტერეოტიპებს აყალიბებენ მიმართულებით და ხელს არ უწყობენ ინტერკულტურული და ტოლერანტული დამოკიდებულებების განვითარებას. გასათვალისწინებელია შემდეგი ფაქტორები: გაიზარდა სახელმძღვანელოების შეფასების ბარიერი; სახელმძღვანელოებში ინტერკულტურული ასპექტების ასახვის მოთხოვნა გაუქმდა (2011 წლამდე, როგორც ზემოთ ითქვა, არსებობდა ასეთი მოთხოვნა); დაწესდა სახელმწიფო მოსაკრებელი სახელმძღვანელოების გრიფირებისთვის კლასების მიხედვით, ხოლო შეფასება ხდებოდა სერიების მიხედვით, რაც აზრს უკარგავდა გამომცემლობებს, მონაწილეობა მიეღოთ არაქართულენოვანი რეგიონებისთვის სახელმძღვანელოების მომზადებისა და გამოცემის პროცესში; ამუშავდა საავტორო უფლებების სახელმწიფოსთვის გადაცემის მე­ქანიზმები, რამაც, ასევე, გარკვეული გავლენა იქონია უმცირესობებისთვის საგნობრივი სახელმძღვანელოების თარგმანის პროცესზე (მაგალითად, 2013-2014 სასწავლო წლისათვის ვერ მოესწრო ხელოვნებისა და ბიოლოგიის სახელმძღვანელოების თარგმანი და არაქართულენოვან სკოლებში უფასოდ დაურიგდათ მოსწავლეებს ქართულენოვანი სახელმძღვანელოები). განსაკუთრებით სენსიტიურია ამ პრობლემის არსებობა ქართულის, როგორც მეორე ენის სახელმძღვანელოებში. ქართულის, როგორც მეორე ენის სახელმძღვანელოს პრობლემები ინტერკულტურული სწავლების ასპექტში: სახელმძღვანელო არ ასახავს საქართველოში არსებულ ეთნიკურ თუ რელიგიურ მრავალფეროვნებას. სახელმძღვანელოში წარმოდგენილი

45

საკუთარი სახელები მხოლოდ ქართულ ეთნიკური ჯგუფისთვის დამახასიათებელი სახელებია. სახელმძღვანელოებში ილუსტრაციებიც და თემატიკაც მხოლოდ მართლმადიდებლურ ქრისტიანობას უკავშირდება. ეთნიკურად განსხვავებული გმირები თითქმის არ არიან წარმოდგენილნი.სახელმძღვანელო ხელს უწყობს ტერიტორიული განსახლების მიხედვით (ქალაქად და სოფლად) მოსახლეობის მიმართ მოსწავლეებში სტერეოტიპების ჩამოყალიბებას (ამოცანები და დავალებები ძირითადად მოიცავს მხოლოდ ქალაქურ ცხოვრებას). სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის მიმართ სტერეოტიპული დამოკიდებულებების ჩამოყალიბება (საერთო კონტექსტიდან გამომდინარე, მდიდარი წარმოჩინდება, როგორც აუცილებლად ძუნწი ადამიანი, ხოლო ხელმოკლე, როგორც კეთილშობილი და ხელგაშლილი ადამიანი). ბუნებრივია, საჭიროა აღნიშნულ ხარვეზებზე მუშაობა და ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და სახელმძღვანელოების დახვეწა წარმოდგენილი ასპექტების გათვალისწინებით. ე.წ. „ბილინგვური სახელმძღვანელოების“ გამოყენების საკითხი: სხვადასხვა რაიონში (ახალქალაქი, ახალციხე, ნინოწმინდა, მარნე­ული, ბოლნისი) ფოკუს-ჯგუფის მონაწილეების აზრით, კარგია, რომ სახელმძღვანელოების თარგმნა მიმდინარეობს, მაგრამ მასწავლებლები არ არიან მზად იმისთვის, რომ ე.წ. „ბილინგვური სა­ხელმძღვანელოები“ ადეკვატურად გამოიყენონ. „წინა წლებშიც არსებობდა უკმაყოფილება ამ ორენოვანი სახელმძღვანელოების მიმართ, მაგრამ იმას კიდევ რა უჭირდა! იმ 30 პროცენტის გარდა, რომელიც ქართულად იყო სახელმძღვანელოებში, ძირითადი ნაწილი წიგნისა ნათარგმნი იყო და, უხარისხო თარგმანის მიუხედავად – მოსწავლესაც და მასწავლებელსაც ესმოდა... ამ ახალმა პრინციპმა ძალიან უარყოფითად იმოქმედა სწავლების ხარისხზე: ახლა ძალიან ჭირს ერთი პარაგრაფის ფარგლებში ენების მონაცვლეობის შეგუება და „გადართვა“ ერთი ენიდან მეორეზე – მაშინ, როცა არათუ საგნობრივმა მასწავლებლებმა, არამედ ქართული ენის ადგილობრივი მასწავლებლების მცირე ნაწილიც ვერ ფლობს სახელმწიფო ენას!“.

46

სახელმწიფო ენა და განათლება

მასწავლებელთა აზრით, არაქართულენოვანი სკოლების მოსწავლეები და მასწავლებლები ორენოვანი სახელმძღვანელოებით სწავლისა და სწავლებისთვის მზად არ არიან. საგნობრივი მასწავლებლების უმრავლესობა ვერ ფლობს სახელმწიფო ენას. სკოლებს, როგორც წესი, არ ჰყავთ ქართული ენის კვალიფიციური მასწავლებლები, რომლებიც, იმავდროულად, აზერბაიჯანულ / სომხურ ენასაც ფლობენ იმ დონეზე, რომ სწავლების პროცესში დაეხმარონ საგნის მასწავლებელს, ეს პრობლემა ვერ მოაგვარა ე.წ. „ბაკალავრების პროგრამამაც“ („ქართული ენა – მომავალი წარმატებისათვის“), რომლის ფარგლებშიც უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში გაიგზავნენ სხვადასხვა პროფესიის ქართულენოვანი ბაკალავრები: მათ არ იციან უმცირესობათა ენა, ადგილობრივმა საგნობრივმა მასწავლებლებმა კიქართული და, ამდენად, ვერ ხერხდება მათი ჩართვა აღნიშნულ პროცესში. ამიტომ ამ სახელმძღვანელოებით სწავლების პროცესი ჩავარდნილია. ერთგვარი გამონაკლისია ის სკოლები, რომლებშიც მუშაობენ პროექტის – „ვასწავლოთ ქართული, როგორც მეორე ენა“ – ფარგლებში მივლინებული პედაგოგები. ამ სკოლებში, პედაგოგები, მეტ-ნაკლებად, ახერხებენ ორენოვანი სახელმძღვანელოებით სარგებლობას: ისინი სახელმძღვანელოში ქართულ ენაზე მოცემულ ნაწილებს უთარგმნიან საგნის მასწავლებლებს ან მოსწავლეებს; თუმცა, აშკარაა, რომ ეს არ არის პრობლემის მოგვარების გზა: საჭიროა გაცილებით ქმე­დითი ნაბიჯების გადადგმა ბილინგვური განათლების რეფორმის მიმართულებით, რომელიც სულაც არ გულისხმობს მხოლოდ ნაწილობრივ ნათარგმნ სახელმძღვანელოებს და სხვადასხვა კომპლექსურ კომპონენტებს მოიცავს (იხ. ქვემოთ – რეკომენდაციები); ბუნებრივია, რომ ამ ე.წ. ბილინგვური სახელმძღვანელოების მიმართ რეგიონებში ცალსახად უარყოფითი დამოკიდებულებაა. ქართულის, როგორც მეორე ენის სახელმძღვანელოების არაეფექტურობა ქართულის, როგორც მეორე ენის, სახელმძღვანელოს კონცეფცია კონცეფცია, რომელიც საფუძვლად უდევს ამ სახელმძღვანელოს, აშკარად წინ გადადგმული ნაბიჯია ძველი, გრამატიკულ-მთარგმნელობითი

47

მეთოდით აგებული სახელმძღვანელოების შემდეგ; ეს არის მცდელობა, თანამედროვე მეთოდოლოგიით ისწავლებოდეს ენა. მაგრამ იმისთვის, რომ თანამედროვე მეთოდიკა თანმიმდევრულად იყოს გატარებული და წიგნმა მიზანს მიაღწიოს, ბევრი ასპექტია დასახვეწი. უპირველეს ყოვლისა, ჩვენი აზრით, სახელმძღვანელო ვერ პასუხობს ყველა ტიპის მიზნობრივი ჯგუფის საგანმანათლებლო საჭიროებებს. ქვემო ქართლისა და ჯავახეთის რაიონის სკოლათა უმრავლესობაში მოსწავლეებს არ აქვთ არანაირი შეხება ქართულენოვან გარემოსთან და აქ ქართულის სახელმძღვანელო, ფაქტობრივად, სხვა მიზნებს უნდა ემსახურებოდეს, ხოლო, მაგალითად, დედაქალაქის სკოლებში სულ სხვა სიტუაციაა ამ მხრივ; კიდევ განსხვავებული ვითარებაა, ახალციხისა თუ გარდაბნის სკოლებში: მოსწავლეები სკოლის გარეთაც ინტენსიურად იყენებენ ქართულს და აქ ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლების განსხვავებული პრინციპებია შესამუშავებელი. ფაქტობრივად, საქმე გვაქვს სხვადასხვა მიზნობრივ ჯგუფთან, განსხვავებული ენობრივ-კულტურული ცოდნით და მათ ერთი და იგივე („უნივერსალური“) სახელმძღვანელო ვერ დააკმაყოფილებს. ენის შეს­წავლის პროცესი და მიზნები განსხვავებულია, რაც აუცილებლად უნდა იყოს გათვალისწინებული შესაბამის სახელმძღვანელოებში. მაგალითად, თბილისის არაქართულენოვან სკოლებსა და სექტორებში განსხვავებული პრობლემაა: მოსწავლეები საკმაოდ კარგად ფლობენ საკომუნიკაციო ენას და მათი მიზანი ეროვნული გამოცდების ჩაბარებაა და არა საკომუნიკაციო ენის შესწავლა, რაშიც სახელმძღვანელო „ქართული ენა“ ვერ ეხმარება. ხოლო ქვემო ქართლისა და სამცხე-ჯავახეთის ზოგიერთი რაიონის სკოლებში (განსაკუთრებით ეს ეხება რაიონული ცენტრებიდან მოშორებით მდებარე სოფლებს), მიუხედავად სახელმძღვანელოთი დეკლალირებული ახლებური მიდგომისა, ენის პრაქტიკაში გამოყენება მოსწავლეებს მაინც არ შეუძლიათ: სამწუხაროდ, იქ ისევ დაზეპირებისა და თარგმნის მეთოდით ასწავლიან და „სწავლობენ“ ენას.

აუცილებლად უნდა აღინიშნოს სიდი-რომებზე წარმოდგენილი აუდიომასალის მისაწვდომობის თაობაზე; აუდიომასალა სახელმძღვანელო კომპლექტის განუყოფელი ნაწილია და არა მხოლოდ სავარჯიშოების 48

სახელმწიფო ენა და განათლება

საკმაოდ დიდი ნაწილი, არამედ, თავად მოსწავლის წიგნში მოცემული დავალებებიც სწორედ სიდიზე მოსმენილ ტექსტებზეა დამყარებული; საკმაოდ ბევრია ინტეგრირებული დავალებები. ეს, თავისთავად, უთუოდ მისასალმებელი მიდგომაა, მაგრამ რეგიონების სკოლებში პრობლემებთანაა დაკავშირებული: სამცხე-ჯავახეთისა და ქვემო ქართლის სკოლების მხოლოდ მცირე ნაწილშია შესაძლებელი კომპიუტერული თუ აუდიოტექნიკის (მაგნიტოფონები) სრულფასოვნად გამოყენება; სხვა სკოლებში (და ასეთი სკოლების რაოდენობა 80%-მდეა) აუდიომასალა, პრაქტიკულად, გამოუყენებელია და ეს აისახება არა მხოლოდ მოსმენის უნარების განვითარებაზე, არამედ მთლიანად არღვევს მთელი რიგი თემების მთლიანობას. შესაბამისად, ენის სწავლების პროცესი ფრაგმენტული და ალოგიკური ხდება. შეუძლებელია მთელი რიგი საკითხების გავლა სახელმძღვანელოდან (ეს ეხება, პრაქტიკულად, ყველა დონის სახელმძღვანელოს დაწყებით კლასებში), თუკი ვერ მოისმენენ აუდიო ტექსტს. რასაკვირველია, იდეალურ შემთხვევაში, ეს კონცეფციის ნაკლად არ უნდა განგვეხილა, მაგრამ, საზოგადოდ, კონცეფციის დამუშავებისას უდავოდ გასათვალისწინებელია რეგიონის, სამიზნე ჯგუფის სპეციფიკა და კონტექსტი. ამ მხრივ კითხვები უთუოდ ჩნდება.

კიდევ ერთი კონცეპტუალური საკითხი, რომლის გადაჭრის გარეშეც, ვფიქრობთ, სახელმძღვანელო კომპლექტის ეფექტურობა მუდმივად იდგება კითხვის ნიშნის ქვეშ: კერძოდ, გადასახედია წერითი კომპეტენციების ეტაპობრივი განვითარების ხედვა, რომელიც ითვალისწინებს პირველსავე კლასში ქართული ენის ანბანური სისტემის ათვისებას და, ფაქტობრივად, ყველა ასოს გამოწერის უნარს. წლის ბოლოსთვის მისაღწევი ეს შედეგი სტანდარტშიც არის ასახული და სახელმძღვანელოს პირველი წიგნის ძირითადი ნაწილიც სწორედ წერის ამ კომპეტენციის განვითარებას ეძღვნება. აღსანიშნავია, რომ 6 წლის მოზარდისთვის საკმაოდ რთულია სრულფასოვნად აითვისოს მშობლიური ენის წერითი სისტემა, არათუ ერთდროულად 3 ანბანური სისტემა (ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, სავალდებულოა ინგლისური ენის ასოების ცოდნაც). არაერთი გამოკვ49

ლევის შედეგად, მოზარდების ასეთი დატვირთვა რეკომენდებული არ არის და, შესაბამისად, სასწავლო გეგმით დასახული შედეგების მიღწევა, ვფიქრობთ, არარეალურია (ამ დებულების ჭეშმარიტება დასტურდება როგორც მოსწავლეთა ტესტირების, ასევე მშობელთა და მასწავლებელთა ფოკუს-ჯგუფების კვლევის შედეგებითაც)

სახელმძღვანელოს კონცეფციასთან დაკავშირებით დგება საკითხი, რომლის გადაჭრაც სასწრაფო და აუცილებელია: განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს გადაწყვეტილებით, ხსენებული კომპლექტები გადანაწილებულია არა კლასების, არამედ დონეების მიხედვით; შესაბამისად, შეუძლებელია საუბარი კონკრეტულ კლასში მისაღწევ შედეგებზე, თუკი, მაგალითად, კონკრეტულ სკოლაში მე-4 კლასის პედაგოგმა საჭიროდ ჩათვალა, რომ ასწავლოს, მაგალითად, მეორე დონის წიგნით. რასაკვირველია, ამგვარი გადაწყვეტილება ეფუძნებოდა რეგიონებში არსებულ ვითარებას და ე.წ. „გარდამავალი პერიოდის“ სპეციფიკას აღნიშნულ რეგიონებში; თუმცა, როდესაც სწავლების მიზანია, არაქართულენოვანი სკოლების 12 კლასის კურსდამთვარებულმა კონკურენცია გაუწიოს ქართული სკოლის კურსდამთავრებულს – ბუნებრივად ჩნდება კითხვა, თუ როგორ შეიძლება ეს შედეგი მიღწეულ იქნეს: ზოგ სკოლაში მე-12 კლასში გავლილი ექნებათ სრული კურსი, ზოგში კი, შესაძლოა (დონეებად და არა კლასებად დაყოფის პრინციპის გამოყენებით), მე-5 – მე-6 დონეების ათვისება მოესწროს მხოლოდ, რაც აბიტურიენტთა არათნაბარ პირობებში დაყენების წინაპირობაა. რთულია ამ შემთხვევაში რეკომენდაციების მიცემა, მაგრამ, ვფიქრობთ, კლასების ნაცვლად „დონეების“ შემოღება და სწავლების ამ პრინციპზე აწყობა პრობლემის არსს ვერანაირად ვერ ცვლის. ქართულის, როგორც მეორე ენის, სახელმძღვანელოს შინაარსი სახელმძღვანელოში წარმოდგენილი თემები აქტუალური და აუცილებელია ენის ათვისების მოცემულ ეტაპზე, მაგრამ ისინი უმეტეს შემთხვევაში გადმოცემულია საკმაოდ მშრალი, მეტ-ნაკლებად აკადემიური,

50

სახელმწიფო ენა და განათლება

არაცოცხალი ენით; რეალობას დაშორებულია და ნაკლებად ესადაგება სამიზნე ჯგუფის ინტერესებს, მათ ყოველდღიურობას. აღსანიშნავია, რომ ეროვნული სასწავლო გეგმის შესავალში ხაზგასმულია: „დაწყებით საფეხურზე სწავლების მთავარი ამოცანაა მოსწავლის ინტერესის სტიმულირება, მოტივაციის გაძლიერება: მოზარდებმა უნდა შეიყვარონ ენის სწავლის პროცესი და თვით ქართული ენა და კულტურა“; რასაკვირველია, ასეთი მშრალი და არაცოცხალი ტექსტები მოსწავლის მოტივაციას ვერ აამაღლებს. რაც შეეხება მხატვრული ტესქტებს: ერთი მხრივ, ისინი ენის ამა თუ იმ ასპექტის სწავლების გარკვეულ მიზნებს უნდა ემსახურებოდეს; მეორე მხრივ კი – მოსწავლის მოტივაციის გასაჩენად, მნიშვნელოვანია, გათვალისწინებული იქნეს მათი ასაკობრივი თავისებურებანი, აგრეთვე ენობრივი კომპეტენციის დონე. ამ ფაქტორის გათვალისწინების გარეშე, შესაძლოა, ძალიან საინტერესო და მიმზიდველმა ტექსტმა ფრუსტრაციის საშიშროებამდე მიგვიყვანოს. მეორე ენის სწავლებისას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება მხატვრული ტექსტების შერჩევას მოსწავლეთა მოტივაციის ასამაღლებლად (საწყის ეტაპზე – მოტივაციის გასაჩენად); ამ მხრივ სახელმძღვანელოს მიმართ საკმაოდ გვაქვს შენიშვნები: ხშირად გაუგებარია, რა მიზნის მიღწევა (რომელი უნარის განვითარებაზე არის ორიენტირებული შერჩეული ტექსტი) სურთ ავტორებს; სახელმძღვანელოში მოცემულია მეტწილად ასაკისთვის საკმაოდ ადეკვატური ლექსიკური მარაგი, გრამატიკული ფორმები; მაგრამ აღნიშნული შეფასებები არ ვრცელდება სახელმძღვანელოში შემავალ ყველა თემაზე – ზოგიერთი თემა (და ამ თემასთან დაკავშირებული ლექსიკა თუ ტერმინოლოგია, აშკარად ზედმეტია და ნაადრევი მოცემულ ეტაპზე. რასაკვირველია, ავტორის არჩევანია, თუ რა თემაზე წარმოადგენს ტექსტებს და ამ ტექსტებზე დამყარებულ აქტივობებს, მაგრამ სულაც არ არის სავალდებულო, დაწყებითი კლასის კონკრეტულ კლასში, კონკრეტულ ეტაპზე, სრულად ამოიწუროს თემასთან დაკავშირებული ლექსიკა თუ ფრაზეოლოგიზმები. გასათვალისწინებელია „სპირალის“

51

პრინციპი, რომელიც განვლილ მასალასთან მობრუნების გამეორებისა და გამდიდრების საშუალებას იძლევა. როგორც ზემოთ უკვე ითქვა, სახელმძღვანელოში ძირითადად წარმოდგენილია სტანდარტული ენა ავტორების მიერ შედგენილი გაბმული ტექსტებისა და დიალოგების სახით. ეს დიალოგები და გაბმული ტექსტები ყოველდღიურ თემატიკასთანაა დაკავშირებული, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ სახელმძღვანელოს მიზანია, ენის რეალურად ათვისებაზე გაკეთდეს აქცენტი. სამწუხაროდ, მიზნის მიღწევას აფერხებს ის ფაქტი, რომ მოსწავლის წიგნში მოცემული ტექსტების აბსოლუტური უმრავლესობა სინთეზური სახისაა, ხელოვნურია და ბუნებრივ სამეტყველო ენას დაშორებულია. ტექსტებისა და დიალოგების უმრავლესობა ხელოვნურად არის აგებული გრამატიკული მასალის ირგვლივ და საერთოდ არ გამოიყენება მიზნობრივი ჯგუფის თაობის მეტყველებაში. სახელმძღვანელოში წარმოდგენილი ტექსტები ხშირ შემთხვევაში არ ასახავს რეალობას. ზოგჯერ შერჩეულია ისეთი ტექსტები, რომელთა შერჩევისას საერთოდ არ ყოფილა გათვალისწინებული სამიზნე ჯგუფის წინარე ცოდნა და გამოცდილება. წარმოდგენილი საკომუნიკაციო ტექსტების პერსონაჟები, როგორც წესი, ქალაქელი ბავშვები არიან (შესაბამისად – მათი ოჯახის წევრებიც ქალაქელები არიან); მოქმედება ვითარდება ქალაქში, მხოლოდ ბებია და ბაბუა ცხოვრობენ სოფელში (სოფლის ცხოვრების შესახებ მინიმალური ინფორმაციაც კი არ მიეწოდებათ მოზარდებს და სოფლის თემა ამოიწურება მხოლოდ მდინარეზე ბანაობით, ტყეში სოკოს კრეფით, ბიძაშვილებთან მინდორში თამაშით. – იხ. მე-4 კლასი, გვ. 54-61; მე-5 კლასი, გვ. 55 და სხვა.). ვფიქრობთ, ეს მიდგომა არასწორია: არადა, ის, რომ სახელმძღვანელოს თემატიკა, საზოგადოდ, ქალაქური ცხოვრების ირგვლივ ტრიალებს, ერთი საინტერესო ნიუანსითაც ჩანს: ერთი შეხედვით, მნიშვნელოვანი პრაგმატული რჩევებია მოცემული მე-4 კლასის სახელმძღვანელოში: საგზაო ნიშნებთან დაკავშირებული ინსტრუქციები. ბუნებრივია, ჩნდება კითხვა, რამდენად ადეკვატური თემაა ეს სამიზნე ჯგუფისათვის, რომელსაც განეკუთვნებიან მე-4 კლასელი არაქართულენოვანი (ძირითადად რეგიონიდან) მოსწავლეები (მე-4 კლასი, გვ. 9).

52

სახელმწიფო ენა და განათლება

ვიზუალური მხრეც ამ მხრივ შეზღუდულ და ცალმხრივ სურათს გვიჩვენებს: ქალაქელი პერსონაჟების გარემო ნატიფი, დახვეწილი და ლამაზია – ყველაფერი მეტყველებს, რომ ეს პერსონაჟები შეძლებული, მაღალი სოციალური სტატუსის მქონე ოჯახებიდან არიან. ვითარებას ვერ ცვლის ის მხატვრული ტექსტები, რომლებიც შემოტანილია 1-6 კლასებში: ამ თვალსაზრისით იქაც ანალოგიური მდგომარეობაა. აუდიო მასალა პირველ რიგში, ავტორთა სასახელოდ, უნდა აღინიშნოს, რომ ეს არის პირველი შემთხვევა, როდესაც სასკოლო სახელმძღვანელოს ახლავს აუდიო-დისკები, რომელთა მეშვეობითაც შესაძლებელი ხდება მოსმენის უნარების განვითარებაზე აქტიური მუშაობა. ეს კომპონენტი უთუოდ აკმაყოფილებს ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით მოცემულ სტანდარტებს. საკმაოდ საინტერესო ტექსტებია (განსაკუთრებით მე-4 და ზედა კლასებში), თუმცა, როგორც საკითხავი ტექსტების შემთხვევაში (იხ. ზემოთ), აქაც შესამჩნევია არაავთენტური ტექსტების მეტისმეტად ხელოვნური და „არაცოცხალი“ ენა, რაც მოსწავლეთა მოტივაციას დაბლა სწევს და უინტერესოს ხდის გაკვეთილს. აქვე შენიშვნის სახით დავძენთ, რომ ხშირად საკმაოდ რთული დავალებები შემოდის, რომლებიც, შესაძლოა, ამა თუ იმ კონკრეტული შედეგის მიღწევაზეა ორიენტირებული, მაგრამ პრაქტიკულად, ბავშვებს ძალიან უჭირთ ამ დავალებებზე მუშაობა. მაგალითად, დავალება, რომლის მიხედვითაც მოსწავლეებმა უნდა ამოიცნონ მოსასმენ ტექსტში ვისზეა საუბარი და მიანიშნონ ეს სახელმძღვანელოში გამოსახულ სურათებზე. (იხ. მე-5 კლასის „მოსწავლის წიგნი“, გვ. 6-7). ერთი შეხედვით მარტივი დავალება, მასწავლებელთა განმარტებით, დიდ სირთულეებს იწვევს ამ ასაკის მოსწავლეებში. ამასთან დაკავშირებით ისიც უნდა ითქვას, რომ ბლუმის ტაქსონომიის მიხედვით, მოსმენილ ტექსტში ინფორმაციის მოძიება მარტივ ლოგიკურ ოპერაციათა ტიპს განეკუთვნება და ამ ტიპის დავალებებზე კონცენტრაცია და ჩაციკვლა უფრო მაღალი დონის (ზოგჯერ მოსწავლისთვის გაცილებით საინტერესო და შემოქმედებითი) ოპერაციებზე გადასვლას ხელს უშლის. ვფიქრობთ, პრობლემაა აუდიომასალის მეტისმეტად ინტეგრაცია სახელმძღვანელოში. კერძოდ, იკვეთება ამ ეტაპზე გადაუჭრელი საკითხი, რომელიც, ფაქტობრივად, სანახევროდ აგდებს ენის სრულფასოვნად 53

სწავლების პროცესს. როგორც ზემოთ აღინიშნა, ქვემო ქართლისა და სამცხე-ჯავახეთის რეგიონების სკოლათა უმრავლესობას არ აქვს საშუალება, სრულფასოვნად გამოიყენოს აუდიოდისკები ტექნიკური პრობლემების გამო; საუკეთესო შემთხვევაში, კვირაში 1 საათით სპეციალურად კომპიუტერების კაბინეტში შესვლა და მოსმენის უნარების განვითარებაზე ორიენტირებული აქტივობების ჩატარება ერთიანი კონტექსტიდან აგდებს სწავლების პროცესს: როგორც უკვე ითქვა – მოსასმენი დავალებები მჭიდროდაა ინტეგრირებული სხვა ტიპის დავალებებთან და გულისხმობს აუდიომასალასთან ყოველდღიურ წვდომას გაკვეთილზე, რაც შეუძლებელია. შესაბამისად, არ / ვერ სრულდება სახელმძღვანელოს ავტორთა მიერ დასახული მიზნები. აქვე უნდა ითქვას ისიც, რომ ვერც პირველ / მეორე კლასებში ხერხდება აუდიომასალის აქტიურად გამოყენება – მიუხედავად იმისა, რომ ბავშვებს აქვთ ე.წ. „ბუკები“ (საბავშვო კომპიუტერი). არ მომხდარა მათთვის ქართულის, როგორც მეორე ენის აუდიოტექსტების ჩატვირთვა (რამდენადაც ბუკებს არ აქვთ მოსასმენი საშუალება). კიდევ ერთი პრობლემა ქართულის, როგორც მეორე ენის მასწავლებლების ამ მიმართულებით მუშაობის გამოცდილების ნაკლებობაა: როგორც კვლევამ აჩვენა, მათი დიდი ნაწილი ვერ ფლობს აუდიომასალაზე მუშაობის სტრატეგიებს. სახელმძღვანელოში მოცემული საკითხავი დავალებები კითხვის უნარის განვითარებას ნაკლებად უწყობს ხელს, რადგან ტექსტების ბოლოს მოცემული შინაარსთან დაკავშირებული შეკითხვები მხოლოდ წაკითხულის შინაარსის გაგების შემოწმებას ემსახურება და არა კითხვის უნარ-ჩვევის განვითარებას (ამისთვის საჭიროა გლობალური, სელექციური და დეტალური კითხვის უნარ-ჩვევის განმავითარებელი სავარჯიშოების შემოტანა). ზემოთ ზოგადად ითქვა, რომ ტექსტების დიდი ნაწილი სამიზნე ჯგუფის არაადეკვატურია და აშკარად საჭიროებს გადამუშავებას. ჩვენ მიერ წარმოებული კვლევის შედეგად, ქართულის, როგორც მეორე ენის მასწავლებელთა მხრიდან გამოიკვეთა ცალსახა პოზიცია: სახელმძღვა-

54

სახელმწიფო ენა და განათლება

ნელოებში აშკარად შეინიშნება ზოგადად საკითხავი ტექსტები, კერძოდ კი – საინტერესო და სახალისო, ასაკისთვის შესაბამისი მხატვრული ნაწარმოებების ნაკლებობა. ვფიქრობთ, ამ მხრივ ეროვნული სასწავლო გეგმაც უნდა გადაიხედოს და აღმოიფხვრას ის საშიშროება, რომ შედგომში, მაღალ კლასებში, არ აღმოჩნდეს არაადეკვატური „ნახტომი“ და არ დადგეს ფრუსტრაციის საშიშროება. აქვე კიდევ ერთხელ აღვნიშნავთ, რომ კითხვის უნარების განსავითარებლად ნებისმიერი ტექსტი არ გამოდგება. საჭიროა შემსწავლელის მიზნების და საჭიროებების გათვალისწინება იმისთვის, რომ სწავლების პროცესი უფრო ეფექტური იყოს და მოსწავლეებს წაკითხულის გაგების მოტივაცია ჰქონდეთ. მეორე ნაკლი, რაც ავთენტურობას უკავშირდება, სიტუაციის ავთენტურობაა: ზემოთაც ითქვა, რომ სახელმძღვანელოს ერთ-ერთი უმთავრესი ხარვეზი სამიზნე ჯგუფისათვის სრულიად უცხო გარემოს ასახვაა (სახელებით დაწყებული – ყოფითი სიტუაციებით დამთავრებული). მნიშვნელობა ენიჭება წარმოთქმის ავთენტურობასაც, რადგან ზოგჯერ თვით ტექსტი ავთენტურია, მაგრამ ზედმეტად ნელა და მეტისმეტად გამოკვეთილი წარმოთქმით არის ჩაწერილი. ენის შესწავლის საწყის საფეხურზე დასაშვებია არაავთენტური (ზედმეტად გამოკვეთილი და ნელი) წარმოთქმით ტექსტების ჩაწერა, თუმცა, მომდევნო საფეხურებზე უკვე ავთენტურ წარმოთქმას უნდა მიენიჭოს უპირატესობა. ლექსიკური მარაგის შესავსებად და პასიური ლექსიკის გასააქტიურებლად აუცილებელია გამეორების პრინციპის აქტიურად გამოყენება. სიტყვების ნაწილი მეორდება მომდევნო გაკვეთილებში, მაგრამ ამას არათანმიმდევრული სახე აქვს. დიდი ნაწილი საერთოდ არ მეორდება და, ბუნებრივია – პასიური ლექსიკის მარაგში გადადის... მიუხედავად იმისა, რომ ზოგჯერ ამისთვის შესაფერისი თემატიკა არის მოცემული. სახელმძღვანელოში აქტიური და პასიური ლექსიკური მარაგი არ არის გამიჯნული. გრამატიკული მასალის მსგავსად, აქაც არ არის დაცული ციკლური გამეორების პრინციპი.

55

ერთ-ერთი უმთავრესი შენიშვნა, რომელიც სახელმძღვანელოს ავტორებთან გვაქვს: საზოგადოდ, მეორე ენის სახელმძღვანელო უნდა აიგოს გრამატიკული მასალის სწორად და ლოგიკურად გადანაწილების პრინციპით. უაღრესად ფაქიზი და შრომატევადი სამუშაოა ჩასატარებელი იმისათვის, რომ გრამატიკული კატეგორიების სწავლების (რასაკვირგველია, იგულისხმება არა თეორიული, არამედ პრაქტიკული გრამატიკის პრიზმიდან შესასწავლი საკითხები) თანმიმდევრულობა იყოს დაცული. სამწუხაროდ, ამ სახელმძღვანელოშიც გრამატიკის სწავლების ლოგიკური პრინციპები უგულებელყოფილია და კვლავ ინტუიტიურად, სუბიექტურ ხედვაზე დაყრდნობით, განისაზღვრება სწავლების ობიექტი და არა რეალური საჭიროებებიდან გამომდინარე. ვფიქრობთ, გრამატიკის საკითხების გადამუშავება, გააზრება და მიწოდების ლოგიკური თანამიმდევრობის პრინციპის დაცვა (აქვე დავძენთ, რომ „სპირალის პრინციპიც“ ფაქტობრივად, სრულიად იგნორირებულია) გაცილებით გააიოლებს სამეტყველო უნარების განვითარებას, რომელთა სწორად განვითარება დიდწილადაა დამოკიდებული გრამატიკული კონსტრუქციებისა და ლექსიკის ადეკვატურ სწავლებაზე. სახელმძღვანელოს ვიზუალური მხარე სახელმძღვანელოს გარეკანი მიმზიდველი და საკმაოდ ლამაზია, რაც მნიშვნელოვანია, რომ ერთი დონის შემადგენელ ნაწილებს (მოსწავლის, მასწავლებლის, სამუშაო) ერთი ფერი და ფორმა (განსხვავებულია მხოლოდ სისქე) აქვს, რაც მოსახერხებელია მოხმარებისას. ასევე, კარგია, რომ ყოველ თემას განსხვავებული ფერის ჩარჩო აქვს გვერდის კიდეების გასწვრივ: თითოეული თემა ვიზუალურადაც იძენს ერთიანობას, რაც მნიშვნელოვანი ფსიქოლოგიური მომენტია მოსწავლეში მოტვაციის ამაღლებისა და მონოტონურობის თავიდან ასაცილებლად. ნახატების შემოტანა თავისთავად ძალიან კარგია, მაგრამ ხშირად ისინი ემოციურ ფონს არ ქმნიან, რადგან სანიმუშო საგნების გამოსახულებებს წარმოადგენს და არა მოსწავლეების რეალობის ასახვას. მაგალითად, მოსწავლე თუ ნახავს ისეთ ან იმის მსგავსს ჩანთას, ფანქარს ან კლასს, როგორიც მას თვითონ აქვს, უფრო დაინტერესდება, ვიდრე უკონტექსტო ნახატებით.

56

სახელმწიფო ენა და განათლება

მულტილინგვური სწავლების ხელშეწყობის პროგრამა განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ მოწოდებული ინფორმაციით, 2012 წელს საქართველოს სამინისტროს ინიციატივით შეიქმნა ბილინგვალი მასწავლებლის სტანდარტი. პროცესში ჩართულები იყვნენ როგორც სამინისტროს მულტილინგვური განათლების ექსპერტები, ისე უმცირესობების საკითხებში ეუთო-ს ეროვნულ უმცირესობათა დარგში უმაღლესი კომისრის ოფისის მიერ დაფინანსებული საერთაშორისო ექსპერტები მარინა გურბო და ლიგიტა გრიგულე.

2012 წელს ითარგმნა და გამოიცა მულტილინგვური სწავლების ხელშეწყობის პროგრამის ფარგლებში და უმცირესობების საკითხებში ეუთო-ს უმაღლესი კომისრის მხარდაჭერით შექმნილი მეთოდოლოგიური რესურსი მასწავლებლებისათვის მულტილინგვურ სწავლებაში (მასწავლებლების გზამკვლევი მულტილინგვურ სწავლებაში).

2012 წელს საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსა და გამომცემლობებს შორის გაფორმებული ხელშეკრულების ფარგლებში გამომცემლობების მიერ ითარგმნა პირველიდან მეექვსე კლასის ჩათვლით ყველა საგნის თითო გრიფირებული სახელმძღვანელო სომხურ, რუსულ და აზერბაიჯანულ ენებზე. აღნიშნულ სახელმძღვანელოებში მასალის 30% ქართულ ენაზეა, ხოლო 70% – სომხურ, რუსულ, აზერბაიჯანულ ენებზე. მულტილინგვური სახელმძღვანელოები საპილოტე სკოლებში გამოყენებული იქნა, როგორც რეკომენდებული სასწავლო მასალა (აღნიშნული სახელმძღვანელოების მიმართ რეგიონებში არსებულ განწყობაზე იხ. ზემოთ).

2013 წელს ითარგმნა მე-7 – მე-12 კლასის საგნობრივი სახელმძღვანელოები, თუმცა, ტექნიკური მიზეზების გამო, რამდენიმე სახელმძღვანელოს (ხელოვნება, ბიოლოგია) თარგმანი ვერ მოესწრო, რაც უკავშირდება სამინისტროს მიერ სახელმძღვანელოების უფასოდ დარიგების ცნობილ პროექტს; როგორც ცნობილია, გამომცემლობათა ნაწილმა აღნიშნულის გამო ვერ შეასრულა ვალდებულება უმცირესობათა ენებზე ეთარგმნა ეს სახელმძღვანელოები. ამ მხრივ 2013 წელს დამატებითმა პრობლემებმა იჩინა თავი (მაგალითად, წალკის, ნინოწმინდის, ახალქალაქის რაიონების სკოლებში ამ სახელმძღვანელოებით სარგებლობა 57

შეუძლებლად მიიჩნიეს და სომხეთიდან ჩამოიტანეს ანალოგიური, იქ გამოცემული წიგნები ). ზოგადი განათლების შესახებ კანონის არსებული რედაქცია იძლევა პირდაპირ მითითებას ბილინგვური განათლების პროგრამების შესახებ. ზოგადი განათლების შესახებ კანონის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებში, რომლებშიც სწავლება ხორციელდება არა სახელმწიფო ენაზე, საქართველოს ისტორია, საქართველოს გეოგრაფია და სხვა საზოგადოებრივი მეცნიერებები უნდა ისწავლებოდეს ქართულად, ხოლო აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკაში – ქართულად ან აფხაზურად. იმავე კანონის 58-ე მუხლის მე-5 პუნქტის შესაბამისად კი „ამ კანონის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი უნდა ამოქმედდეს ეტაპობრივად, მაგრამ არაუგვიანეს 2010-2011 სასწავლო წლის დაწყებისა“. 2010-2011 წლისთვის საზოგადოებრივ მეცნიერებათა სახელმწიფო ენაზე სწავლება და სწავლა შეუძლებელი აღმოჩნდა ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში. აღნიშნული ნორმის შესრულების შეუძლებლობის შესახებ არაერთხელ აღინიშნა მასწავლებლებთან, მშობლებთან და სკოლის ადმინისტრაციასთან მონიტორინგის ჯგუფის შეხვედრების დროს. აღნიშნული ნორმის არსებობა გაუმართლებლად მიაჩნიათ ბილინგვური განათლების რეფორმის კონტექსტშიც: ისტორიისა და გეოგრაფიის, აგრეთვე საზოგადოებრივ მეცნიერებათა სხვა საგნების სწავლა ყველაზე მაღალლინგვისტურ კომპეტენციებს მოითხოვს. ლინგვისტური კომპეტენციის ამ დონის მიღწევა შეიძლება სამიზნე ამოცანა იყოს, მაგრამ არა – ენობრივი კომპეტენციის მიღწევის საშუალება. როგორც უკვე აღინიშნა, სახელმძღვანელოების სასწავლო მასალის არა სრულად, არამედ მხოლოდ 70%-ის თარგმნა სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს როგორც სამცხე-ჯავახეთის, ასევე ქვემო ქართლის არაქართულენოვანი სკოლებისთვის. სახელმძღვანელოებში ქართულ ენაზე წარმოდგენილი მასალის ათვისება ვერ ხერხდება მოსწავლეების მიერ. ბილინგვური სახელმძღვანელოების შექმნა (სახელმძღვანელოების 70% მშობლიურ ენაზე და 30% სახელმწიფო ენაზე) განისაზღვრა ბილინგვური (მულტილინგვური) განათლების რეფორმის მთავარ მიმართულებად. რაც აშკარად მცდარი და ერთპიროვნულად მიღებული

58

სახელმწიფო ენა და განათლება

გადაწყვეტილება გახლდათ. აღსანიშნავია, რომ მსოფლიოს არცერთ ქვეყანაში მსგავსი პროექტი არ განხორციელებულა და ამ „ექსპერიმენტის“ შედეგად, დიდი ზიანი მიადგა თავად მულტილინგვური განათლების პერსპექტივას საქართველოში; განსაკუთრებით სამწუხაროა ის, რომ დარღვეულია მულტილინგვური განათლების უმთავრესი პრინციპი: ენობრივი კომპეტენციების გაუმჯობესება არ უნდა ხდებოდეს საგნობრივი კომპონენტის შევიწროების ხარჯზე. არადა, ამ, ე.წ. „ბილინგვურ სახელმძღვანელოებში“ სახელმწიფო ენაზე არსებული მასალა არ (ვერ) გამოიყენება ენის სწავლების გასაუმჯობესებლად, არამედ ხელს უშლის საგნობრივი შინაარსის ათვისებას, რადგან მასწავლებლები ვერ ფლობენ სახელმწიფო ენას და ვერ უზრუნველყოფენ სახელმწიფო ენაზე სწავლებას. ყველა ტიპის გამოკითხვამ (სამიზნე ჯგუფები: მასწავლებლები, სკოლის ადმინისტრაცია, მოსწავლეები, მშობლები, ექსპერტები.) ცალსახად დაადასტურა, რომ ე.წ. „ბილინგვური სახელმძღვანელოები“, ამჟამინდელი სახითა და ფორმატით, ვერანაირ კრიტიკას ვერ უძლებს და სასწრაფოდ შესაცვლელია ზოგადად მიდგომა ამ საკითხისადმი. როგორც ფოკუს-ჯგუფის მონაწილეები აცხადებენ, ზოგიერთი მასწავლებელი პრობლემის გადაჭრას შემდეგნაირად ცდილობს: „მასწავლებელი თარგმნის წინასწარ ქართულ ნაწილებს სომხურად და გაკვეთილზე ხსნის, მაგრამ მოსწავლე მიდის სახლში, მას არ აქვს ჩაწერილი ის, რაც აუხსნეს, ასე რომ, მაინც უსწავლელი რჩება ეს ნაწილები. რომც დაიმახსოვროს, რა აუხსნა მასწავლებელმა გაკვეთილზე, ეს მაინც არ შეესაბამება ბილინგვური სწავლების არსს. ქართული ენის ცოდნა არ არის იმ დონეზე ბავშვებში, რომ მათ დამოუკიდებლად წაიკითხონ ქართული ნაწილები და ისწავლონ“. „სამწუხაროდ, ბავშვები მშობლიურ ენასაც ვერ ფლობენ იმ დონეზე, რომ აითვისონ საბუნებისმეტყველო თუ საზოგადოებრივი მიმართულების საგნები... როგორ უნდა ისწავლონ მათ მეორე ენაზე? გამოდის, რომ ბავშვმა ვერც ქართულს სწავლობს და ვერც კონკრეტულ საგანს... როგორც ამბობენ, თეორიულად ბილინგვური განათლება მოსაწონია და ორენოვანი სწავლება მოზარდის

59

კოგნიტურ განვითარებას უწყობს ხელს, მაგრამ მასწავლებლებმა არ იციან, როგორ ჩაატარონ ბილინგვური გაკვეთილები, ვერ ფლობენ სათანადო მეთოდებსა და სტრატეგიებს“... უნდა აღინიშნოს ის გარემოება, რომ ქვემო ქართლში, ზოგადი განათლების მიმართულებით, შარშანდელთან შედარებით განსხვავებული ვითარებაა. წინა წლებში მოსახლეობის დიდ ნაწილს ბავშვები ქართულ სკოლებში შეჰყავდა, ანუ, მათ სუბმერსიულ პროგრამებში რთავდა. დღეს ისინი ამბობენ, რომ ქართულ სკოლაში შვილის შეყვანა გამოსავალი არ არის; ისინი აღიარებენ ორენოვანი განათლების უპირატესობას – სწავლებას მშობლიურ ენაზე, მაგრამ, ამასთანავე, სახელმწიფო ენის სწავლების ხარისხის გაუმჯობესებას. თუმცა, ე.წ. „ბილინგვური სახელმძღვანელოების“ მიმართ აქაც უკიდურესად უარყოფითი დამოკიდებულებაა. ეროვნული უმცირესობებისთვის მშობლიურ ენებზე განათლების მიღების უზრუნველყოფა ზოგადი განათლების შესახებ კანონიდან გამომდინარე, 2009 წლის მონაცემებით საქართველოში 234 არაქართულენოვანი სკოლა (404 არაქართულენოვანი სკოლა და სექტორი ერთად) ფუნქციონირებდა: სწავლები ენა

სკოლები შერეული ენობრივი სექტორებით

სკოლები სუფთა ენობრივი სექტორებით

სკოლების რაოდენობა

მოსწავლეების რაოდენობა

სკოლების რაოდენობა

მოსწავლეების რაოდენობა

აზერბაიჯანული

124

27442

94

18462

სომხური

140

15592

124

14944

რუსული

135

24512

14

3748

ოსური

3

165

1

60

სხვა

2

242

1

37

განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო17

17

60

შ. ტაბატაძე: მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტის 2010 წლის გამოცემა „კულტურული დიალოგი და სამოქალაქო ცნობიერება“, სტატია „ინტერკულტურული განათლება საქართველოში“ გვ. 85

სახელმწიფო ენა და განათლება

ეს მონაცემები მკვეთრად არის შეცვლილი: კერძოდ, 2013 წლის მონაცემთა შესაბამისად, საქართველოში დღეს 216 არაქართულენოვანი საჯარო სკოლა და 305 არაქართულენოვანი სექტორი ფუნქციონირებს: სწავლები ენა

სკოლები შერეული ენობრივი სექტორებით სკოლების რაოდენობა

სკოლები სუფთა ენობრივი სექტორებით სკოლების რაოდენობა

აზერბაიჯანული

123

88

სომხური

133

116

რუსული

61

12

2009-სა და 2013 წლებს შორის არსებული სხვაობა თვალნათელია. აღსანიშნავია, რომ განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო ახორციელებს სკოლების ოპტიმიზაციის პროცესს და სკოლების რაოდენობის შემცირება სწორედ ამ პროცესს უკავშირდება. ოპტიმიზაციის პროცესი ეხება ქართულენოვან სკოლებსაც. თუმცა, რუსულენოვან სექტორებთან დაკავშირებული პრობლემები თვალსაჩინოა. 2009 წელს არსებული 135 სკოლიდან და სექტორიდან 2013 წლისთვის მხოლოდ 61 სკოლა და სექტორი დარჩა. რუსულენოვანი სექტორების დახურვამ ცალსახად უარყოფითი რეაქცია გამოიწვია ქვემო ქართლისა და სამცხე-ჯავახეთის მოსახლეობაში. რუსულენოვანი სექტორების დახურვამ მოსახლეობას განათლების მიღების ხელმისაწვდომობის პრობლემა შეუქმნა. რუსულ ენაზე განათლებამიღებული ბავშვებისთვის პრობლემურია სხვა ენაზე სწავლა. თავი იჩინა მეორე ტიპის პრობლემამაც. კერძოდ, მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლებელია რომელიმე სხვა რუსულ სკოლაში სიარული, სკოლები მოსწავლეების საცხოვრებელი ადგილიდან მოშორებით მდებარეობს, ამიტომ ტრანსპორტირება და გადაადგილება გართულებულია.18 ოპტიმიზაციის პროცესმა შეიწირა 5 ოსურენოვანი სკოლა, რომელთაგან 3 ლაგოდეხის რაიონში, 2 კი ქალაქ თბილისში ფუნქციონირებდა. ეს სკოლები მონოლინგვური (ქართულენოვანი) გახდა; შესაბამისად, ოსური ენის სწავლება ამ სკოლებში შეწყდა. 2010-2011 წლებში იყო მცდელობა, ქ. თბილისის ყოფილ ოსურენოვან სკოლაში ოსური ენის სწავლების 18

ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში მონიტორინგის ჯგუფის ვიზიტის ანგარიში.

61

კლასგარეშე კურსები გახსნილიყო, თუმცა, 2012 წლის ბოლოდან ეს კურსიც დაიხურა განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მხრიდან მხარდაჭერის არქონის გამო; კერძოდ, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო აცხადებს, რომ არ არსებობს ოსური ენის ეროვნული სასწავლო გეგმა. შესაბამისად, ოსური ენის სწავლების სახელმწიფო დონეზე დაყენებაზე თავს იკავებენ; მიუხედავად არაერთგზის მოთხოვნისა, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ეროვნული სასწავლო გეგმების დეპარტამენტს დღემდე არ დაუწყია ოსური ენის სახელმწიფო სტანდარტზე (ეროვნულ სასწავლო გეგმაზე) მუშაობა. კიდევ უფრო მძიმე მდგომარეობაა ამ მხრივ ლაგოდეხის რაიონის სოფლებში: მიუხედავად სოფლისს მაცხოვრებელთა არაერთგზის თხოვ­ნისა, შეეტანათ თუნდაც არჩევით საგნად ოსური ენა, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო პასუხობდა ზემოხსენებული არგუმენტით: ვინაიდან არ არსებობს ოსური ენის ეროვნული სასწავლო გეგმა, ამ საგნის დაშვება საგანმანათლებლო სივრცეში დაუშვებელია. მშობლიურ ენაზე განათლების მიღების უფლება ხორციელდება კერძო სკოლების დაფუძნებით ან/და საჯარო სკოლებში უმცირესობათა ენების სწავლებით. ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულება შეიძლება შეიქმნას როგორც საჯარო სამართლის იურიდიული პირის (საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ კანონის საფუძველზე), ისე – კერძო სამართლის სამეწარმეო ან არასამეწარმეო იურიდიული პირის ფორმით (მუხლი 31.1). საქართველოში 16 კერძო სკოლაა, რომელთაც სუფთა ან შერეული სახით უმცირესობათა ენების სექტორები გააჩნია19. აღსანიშნავია, რომ ამ სკოლების უმრავლესობა დიდ ქალაქებშია განთავსებულია (თბილისი – 11 სკოლა, ბათუმი – 2 სკოლა, რუსთავი – 2 სკოლა). ეთნიკურ უმცირესობათა კომპაქტური განსახლების ადგილებში კი მხოლოდ მარნეულის რაიონის სოფელ ალგეთშია ერთადერთი არაქართულენოვანი კერძო სკოლა. ოსური ენის წრე არსებობს დევნილთა კომპაქტურ დასახლებაში, მცხეთის რაიონში. წრე ფინანსდება სამხრეთ ოსეთის დროებითი ადმინისტრაციის ბიუჯეტიდან.

19

62

განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ გაეროს ასოციაციის სახელზე 2010 წლის 20 მაისს გაგზავნილ წერილზე თანდართული ოფიციალური სტატისტიკური მონაცემები არაქართულენოვანი კერძო სკოლების შესახებ.

სახელმწიფო ენა და განათლება

ეროვნული სასწავლო ოლიმპიადის ჩატარება სომხურ, აზერბაიჯანულ ან რუსულ ენებზე ეროვნული სასწავლო ოლიმპიადების ჩატარება 2009 წლიდან დაიწყო და იგი მიზნად ისახავს სასწავლო პროცესის სტიმულირება – სრულყოფას, სწავლისადმი ინტერესის გაღვივებას, ნიჭიერი მოსწავლეების გამოვლენასა და წახალისებას, აგრეთვე, საერთაშორისო სასწავლო ოლიმპიადებისათვის საქართველოს ნაკრების კანდიდატთა გამოვლენას.

2012-2013 სასწავლო წელსაც ეროვნული სასწავლო ოლიმპიადები საქართველოში არსებულ ყველა ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაში ჩატარდა, მათ შორის არაქართულენოვან სკოლებში. აღნიშნულ სკოლებში ეროვნული სასწავლო ოლიმპიადა ჩატარდა სომხურ, აზერბაიჯანულ და რუსულ ენებზე, ხოლო არაქართულენოვანი მოსწავლეები გავიდნენ ქართული ენის ოლიმპიადაზეც. ოლიმპიადა ქართულ ენაში არაქართულენოვანი სკოლებისთვის

1749

საგნები აზერბაიჯანულად

2110

საგნები სომხურად

3177

საგნები რუსულად

1296

მესამე ტურის საფუძველზე გამოვლინდნენ გამარჯვებული მოსწავლეები – მათ შორის, ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენლებიც. კერძოდ, ქართულ ენაში გამარჯვებულებს შორის იყო ხუთი სომხურენოვანი და ერთი აზერბაიჯანულენოვანი მოსწავლე, უცხო ენაში გამარჯვებულებს შორის იყო სამი სომხურენოვანი მოსწავლე. სასკოლო ოლიმპიადის შედეგები კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ ქვემო ქართლის, სამცხე-ჯავახეთის და კახეთის რეგიონების სომხურენოვან და აზერბაიჯანულენოვან სკოლებში სახელმწიფო ენის სწავლების პრობლემასთან ერთად, სერიოზულად დგას ზოგადად განათლების დაბალი ხარისხის პრობლემა. განათლების ხარისხი ამ სკოლებში, საქართველოს სხვა საჯარო სკოლებთან შედარებით, მკვეთრად დაბალია.

63

2011 წელს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ „უმცირესობათა ენის დაცვის ქვეპროგრამის“ ფარგლებში უზრუნველყოფილი იქნა თბილისის მე-11 საჯარო სკოლის ბაზაზე არსებული ოსური საკვირაო სკოლის დაფინანსება. ოსურ საკვირაო სკოლაში 20 მსმენელს ოსური ენის, კულტურის, ისტორიის, ფოლკლორის, კავკასიური ცეკვებისა და სიმღერების შესწავლის შესაძლებლობა ჰქონდა. თუმცა, 2013 წლიდან ეს პროგრამა შეჩერებულია. ასევე, შეჩერებულია უკრაინული ენის სწავლების პროგრამა, რომელიც „ბილინგვური სკოლების“ პროგრამის ფარგლებში ხორციელდებოდა თბილისის N 41 საჯარო ქართულ-უკრაინულ სკოლაში. თუმცა, ამჟამად საკვირაო სკოლის ფუნქციონირება შეჩერებულია განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსგან თანხების გამოუყოფლობის გამო. ქვემო ქართლისა და სამცხე-ჯავახეთის მასწავლებელთა და მშობელთა მიერ სერიოზულ პრობლემად სახელდება მშობლიური ენის ხარისხიანად სწავლების საკითხი. განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ 2006-2007 წლებში, ეუთო-ს ეროვნულ უმცირესობათა დარგში უმაღლესი კომისრის ოფისთან თანამშრომლობით, შეიმუშავა სომხურის, როგორც მშობლიური ენის და აზერბაიჯანულის, როგორც მშობლიური ენის სასწავლო გეგმების პროექტი. აღნიშნული სასწავლო გეგმების შემუშავებაში მონაწილეობდნენ ექსპერტები სომხეთიდან და აზერბაიჯანიდან. სასწავლო გეგმის პროექტის მიხედვით მოხდა სამცხე-ჯავახეთსა და ქვემო ქართლში მშობლიური ენის მასწავლებელთა გადამზადება20. 2008 წლიდან განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ამ მიმართულებით აღარ გაუგრძელებია საქმიანობა. შემუშავებული სასწავლო გეგმების პროექტები არ დამტკიცდა და არ გაგრძელდა მუშაობა ამ სასწავლო გეგმების დანერგვასა და ახალი სახელმძღვანელოების შექმნაზე. შესაბამისად, სომხურის და აზერბაიჯანული, როგორც მშობლიური ენის სწავლების ხარისხი პრობლემური რჩება.

20

იქვე.

64

სახელმწიფო ენა და განათლება

განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ არც 2013 წელს გააგრძელა ამ მიმართულებით მუშაობა და ეს უმნიშვნელოვანესი საკითხი დღემდე არ გადაჭრილა. შესაბამისად, უმცირესობათა მშობლიური ენები არ არის ეროვნული სასწავლო გეგმის ნაწილი, რადგან არ არსებობს ამ საგნების სასწავლო გეგმა. აღნიშნული საგნები არ არის შეტანილი ზოგადი განათლების შესახებ კანონის ჩამონათვალში. ერთადერთი დოკუმენტი, რომელშიც ეს საგნები მითითებულია, გახლავთ ეროვნული სასწავლო გეგმის საათობრივი ბადე. სასწავლო გეგმის არარსებობის კვალდაკვალ, არ არსებობს საქართველოს საგანმანათლებლო სივრცეზე მორგებული სახელმძღვანელოებიც. მშობლიური ენის სწავლება ხორციელდება სომხეთისა და აზერბაიჯანის ეროვნული სასწავლო გეგმით და სახელმძღვანელოებით. ეროვნული სასწავლო გეგმების სტრუქტურა, შინაარსი და პროგრამა უცნობია საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსთვის, რადგან არ არსებობს ამ სასწავლო გეგმის ნათარგმნი ვერსია21. აღნიშნული თვალსაზრისით, პრობლემა განსაკუთრებით აქტუალურია აზერბაიჯანულენოვანი და სომხურენოვანი სკოლების მეთორმეტე კლასში. განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ მოწოდებული ინფორმაციით, მეთორმეტე კლასში სწავლება ხორციელდება აზერბაიჯანსა და სომხეთში გამოცემული სახელმძღვანელოებით. აღსანიშნავია, რომ აზერბაიჯანში ზოგადი განათლება 11 კლასს მოიცავსდა, შესაბამისად, მეთორმეტე კლასი და მშობლიური ენის სახელმძღვანელო არ არსებობს22. სომხეთში კი ზოგადი განათლების 12-კლასიან სწავლებაზე გადასვლა 2009 წლიდან ხორციელდება23. შესაბამისად, 2013 წლისთვის მეთორმეტე კლასის სახელმძღვანელოები არც სომხურენოვან სკოლებს გააჩნია. ეთნიკური უმცირესობების მშობლიური ენის სასწავლო გეგმის არარსებობასთან ერთად, არც მშობლიური ენის მასწავლებლის სტანდარტი არსებობს. აღნიშნული სერიოზულ პრობლემას ქმნის მულტილინგვური 21

22

23

განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს სამართლებრივი უზრუნველყოფის დეპარტამენტის უფროსის წერილი სახალხო დამცველის მოადგილეს # 08-2-13/1907 (14.-2.2012). http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002112/211298e.pdf http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002112/211297e.pdf

65

განათლების რეფორმის განხორციელების და მშობლიური ენის სწავლების ხარისხის თვალსაზრისითაც. მშობლიური ენის სწავლების დაბალი ხარისხი გავლენას ახდენს სხვა საგნების სწავლებაზეც, მათ შორის ქართულის, როგორც მეორე ენის ათვისებაზე, რადგან ენობრივი ტრანსფერი არაეფექტურად ხორციელდება. შესაბამისად, უმნიშვნელოვანესია ეთნიკური უმცირესობების მშობლიური ენის, როგორც საგნის, სწავლების გასაუმჯობესებლად კონკრეტული მექანიზმების ამუშავება. ეს ხელს შეუწყობს, საერთოდ, განათლების ხარისხის ზრდას არაქართულენოვან სკოლებში. სამცხე-ჯავახეთშიც და ქვემო ქართლშიც ფოკუს-ჯგუფებში მნიშვნელოვან საკითხად დაისვა მშობლიური ენის სწავლების პრობლემა. აზერბაიჯანულ და სომხურენოვან სკოლებში მშობლიურ ენაში არ ტარდება საატესტატო გამოცდები, რითაც, ერთგვარად, მეორეხარისხოვანი ხდება ეს ენები. მშობლიური ენის სწავლების ხარისხი ყოველწლიურად უარესდება ამ სკოლებში. გარდა ზემოთ დასახელებული მიზეზებისა, ცალკე პრობლემაა ის, რომ ამ მიმართულებით პედაგოგების კვალიფიკაცია მოთ­ხოვნებს არ შეესაბამება. ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლების გაუმჯობესების მიზნით განხორციელებული სახელმწიფო პროგრამები ზოგადი განათლების საფეხურზე ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლების გაუმჯობესება ეროვნული ტოლერანტობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის კონცეფციისა და სამოქმედო გეგმის პრიორიტეტული ნაწილია („პრიორიტეტული ამოცანა №2.4. სახელმწიფო ენის სწავლების ხელშეწყობა“). საანგარიშო პერიოდში განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მიერ ამ მიმართულებით არაერთი მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადაიდგა, კერძოდ, განხორციელდა შემდეგი ღონისძიებები: პროგრამა „ვასწავლოთ ქართული, როგორცმეორე ენა“ პროგრამა „ვასწავლოთ ქართული, როგორც მეორე ენა“ გულისხმობს ქართული ენისა და ლიტერატურის კვალიფიციური მასწავლებლების

66

სახელმწიფო ენა და განათლება

მივლინებას სამცხე-ჯავახეთის, ქვემო ქართლისა და კახეთის ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული სოფლების იმ არაქართულენოვან სკოლებში, სადაც ქართული ენის ცოდნისა და სწავლების საკითხი განსაკუთრებით მწვავედ დგას.

2009-2013 წლების განმავლობაში კონკურსში მთლიანად მონაწილეობა მიიღო 1000-ზე მეტმა პირმა, მათგან ტესტირება და გასაუბრება წარმატებით მხოლოდ 92-მა ტრენერ-მასწავლებელმა გაიარა, რის შედეგადაც 78 პედაგოგი დასაქმდა. ახლადარჩეული ტრენერ-მასწავლებლები გადიან შემდეგ ტრენინგებს: „ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლების მეთოდიკა“ (50 სთ), „ეთნიკური და რელიგიური ტოლერანტობა“ (5 სთ), აზერბაიჯანული ან სომხური ენის შემსწავლელი სწრაფი კურსი (50 სთ). ამ ტრენინგების გავლის შემდეგ ნაწილდებიან სამცხე-ჯავახეთის, ქვემო ქართლისა და კახეთის ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული სოფლების სკოლებში. პროგრამაში მონაწილე მასწავლებლები, საათობრივი ანაზღაურების გარდა, სახელმწიფო პროგრამიდან იღებენ ხელფასს 1000 ლარის ოდენობით. პროგრამა ხორციელდება შემდეგ მუნიციპალიტეტებში: ახალქალაქი, ნინოწმინდა, წალკა, ბოლნისი, დმანისი, გარდაბანი, მარნეული, საგარეჯო.

2013 წელს შეირჩა 10 მასწავლებელი, მათგან 8 სერტიფიცირებული პედაგოგი დასაქმდა. პროგრამის მონაწილე მასწავლებლები სკოლებში ქართული ენის სწავლების პარალელურად, ატარებდნენ ტრენინგებს მასწავლებლებისთვის, ორგანიზებას უწევდნენ სხვადასხვა ღონისძიებებს (საახალწლო, საზაფხულო, საშემოდგომო დღესასწაულებს, პოეტებისა და მწერლებისადმი მიძღვნილ დღეებს, რელიგიურ/ეთნიკურ დღესასწაულებს, გამოფენებს, კონკურსებს, სპექტაკლებს და ა.შ), რომელთა მიზანიც იყო ადგილობრივ თემში ქართული ენის შესწავლის მოტივაციის გაღვივება დასახელმწიფო პროგრამაში ჩართულობის გაზრდა. ახალი პედაგოგის ჩასვლის შემდეგ სოფლებში შეიქმნა ქართული ენის შემსწავლელთა ჯგუფი – „ქართული ენის კლუბი“, სადაც იკრიბებიან აბიტურიენტები, მასწავლებლები, მშობლები და თემის სხვა წარმომადგენლები, რომლებიც საუბრობენ ქართულად, ერთად ადგენენ

67

ტექსტებს, ავითარებენ საკომუნიკაციო ენას. ზოგ სოფელში მსურველთა რაოდენობა იმდენი იყო, რომ მასწავლებელს რამდენიმე ჯგუფის დაკომპლექტება მოუწია. პროგრამაში ჩართული მასწავლებლის მო­ ვა­ლეობაა, ასევე, ჩაუტაროს ტრეინინგები ადგილობრივი ქართული ენის მასწავლებლებს და იზრუნოს მათ პროფესიულ განვითარებაზე. კლუბების მოსაწყობად და სასწავლო პროცესის ეფექტურად წარმართვისათვის მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნულმა ცენტრმა პროგრამაში ჩართულ ახალ სკოლებს გადასცა ფერადი და მაღალი პოლიგრაფიით შესრულებული დიდი ბანერები. პროგრამა „ვასწავლოთ ქართული, როგორც მეორე ენა“ ხორციელდება ახალქალაქში, ნინოწმინდაში, წალკაში,ბოლნისში, დმანისში, გარდაბანში, მარნეულსა და საგარეჯოში. აღსანიშნავია, რომ პროგრამა წლიდან წლამდე ფართოვდება და ყოველ გაზაფხულს ცხადდება კონკურსი ახალი კადრების (ქართული ენის მასწავლებლების) შესარჩევად. 2011-2013 წლებში შეირჩნენ მხოლოდ სერტიფიცირებული მასწავლებლები, რომლებიც მივლინებულები არიან სამცხე-ჯავახეთის და ქვემო ქართლის არაქართულენოვან სკოლებში.

2013 წელს შეირჩა 10 მასწავლებელი, დასაქმდა მხოლოდ 8 სერტიფიცირებული პედაგოგი (ერთმა პედაგოგმა თავად თქვა უარი, ხოლო მეორე დასაქმდება ქვემო ქართლში ვაკანსიის გამოჩენის შემთხვევაში). პროგრამის მონაწილე მასწავლებლები სკოლებში ქართული ენის სწავლების პარალელურად, ატარებენ ტრენინგებს მასწავლებლებისთვის, ორგანიზებას უწევენ სხვადასხვა ღონისძიებას (საახალწლო, საზაფხულო, საშემოდგომო დღესასწაულებს, პოეტებისა და მწერლებისადმი მიძღვნილ დღეებს, რელიგიურ / ეროვნულ დღესასწაულებს, გამოფენებს, კონკურსებს, სპექტაკლებს და ა.შ), რომლის მიზანი თემში ქართული ენის შესწავლის მოტივაციის გაღვივება, სახელმწიფო პროგრამაში ჩართულობის გაზრდა, შესაბამისად, არაქართულენოვან მოსახლეობაში სახელმწიფო ენის ცოდნის დონის ამაღლება და ეროვნული უმცირესობების ინტეგრაციის პროცესის ხელშეწყობაა. ახალი პედაგოგის ჩასვლის შემდეგ სოფლებში ენის შემსწავლელთა ჯგუფი – „ქართული ენის კლუბი“ ყალიბდება. აქ იკრიბებიან: აბიტურიენ68

სახელმწიფო ენა და განათლება

ტები, მასწავლებლები, მშობლები და თემის სხვა წარმომადგენლები, საუბრობენ ქართულად, ერთად ადგენენ ტექსტებს, ხვეწენ კომუნიკაციურ ენას. ზოგ სოფელში მსურველი იმდენია, რომ მასწავლებელს რამდენიმე ჯგუფის დაკომპლექტება უწევს. პროგრამაში ჩართული მასწავლებლის მოვალეობაა, ასევე, ჩაუტაროს ტრენინგები ადგილობრივი ქართული ენის მასწავლებლებს და იზრუნოს მათ პროფესიულ განვითარებაზე. კლუბების მოსაწყობად და სასწავლო პროცესის ეფექტურად წარმართვისათვის მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი პროგრამაში ჩართულ სკოლებს გადასცემს საჭირო ინვენტარს, აუდიო-ვიდეო აპარატურას, სასწავლო-ვიზუალურ მასალას, საკანცელარიო ნივთებს და თვალსაჩინოებებს. პროგრამის „ვასწავლოთ ქართული, როგორც მეორე ენა“ ფარგლებში ყოველწლიურად ტარდება შუალედური კონფერენცია, სადაც ტრენერმასწავლებლებთან ერთად მონაწილეობას იღებენ მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის თანამშრომლები და მოწვეული ექსპერტები.

2013 წელს კონფერენცია ჩატარდა 8,9 და 10 მაისს ბაზალეთის კომპლექსში, სადაც მონაწილეობა მიიღო პროგრამის 75-მა მონაწილემ, კონფერენციის თემა იყო: „ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლების პროცესში ყველაზე ხშირად დაფიქსირებული პრობლემა“. შუალედური კონფერენცია მიზნად ისახავს, გამოცდილების ურთიერთგაზიარებას, მონიტორინგის შედეგად გამოვლენილი პრობლემების იდენტიფიკაციას, ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლების ინოვაციური მეთოდების დანერგვას და პრეზენტაციებს, მეორე ენის სწავლებისადმი კომუნიკაციური მიდგომის ეფექტური სტრატეგიის და სასწავლო რესურსების გაცნობას.

2013 წლის 6 დეკემბერს, მასწავლებლის სახლში პროგრამის ფარგლებში მოეწყო ქართულის, როგორც მეორე ენის მასწავლებელთა პროფესიული ზრდისა და გამოცდილების გაზიარებაზე ორიენტირებული კონფერენცია, სადაც პროგრამის მონაწილეების გარდა, მონაწილე69

ობა მიიღეს ადგილობრივი სკოლის ქართულის, როგორც მეორე ენის მასწავლებლებმა. კონფერენციაზე გამოვიდა 18 მომხსენებელი, ხოლო ჩართული იყო 90 მონაწილე. საზაფხულო სკოლები 2013 წლის 15 ივლისიდან 5 აგვისტომდე ბაკურიანში (ორ ნაკადად) გაემგზავრა პროგრამაში ჩართული 216 მასწავლებელი და აზერბაიჯანელი და სომეხი მოსწავლე; ბაკურიანში ტრენერ-მასწავლებლები სხვადასხვა ინტერაქტიული მეთოდით (სპორტულ-გამაჯანსაღებელი ვარჯიშებით, თამაშებით, მხიარული სტარტებით) ასწავლიდნენ ეთნიკურად სომეხ და აზერბაიჯანელ ბავშვებს ქართულს. იმ მასწავლებლებმა, რომლებმაც არ მოისურვეს ბაკურიანის „საზაფხულო სკოლაში“ წასვლა, დარჩნენ სკოლებში, წინასწარ ჩამოაყალიბეს მოსწავლეთა ჯგუფები, და ივლისის თვეში თავისუფალ რეჟიმში (თამაშის, ექსკურსიების, ღონისძიებების ჩატარების გზით) გააგრძელეს ქართული ენის სწავლება. საზაფხულო სკოლაში იკრიბებიან ეთნიკურად ქართველი, აზერბაიჯანელი და სომეხი ბავშვები, მათი კომუნიკაციის ერთადერთი ენა არის ქართული, ეს ფაქტი ააქტიურებს მათ პასიურ ცოდნას (ხშირ შემთხვევაში მოსწავლეებს სახელმწიფო ენა მხოლოდ ქართული ენის მასწავლებლისგან ესმით) და ძალიან ეფექტიანია, გარდა ამისა მოსწავლეებისთვის ეს არის ზაფხულის არდადეგების მხიარულად, მეგობრების და მასწავლებლების წრეში გატარება, რასაც ასევე მოკლებულია ბავშვების უმრავლესობა. 2010-2011 წლებში სხვადასხვა სკოლის, კუთხის და ეროვნების მოსწავლეები ისე დამეგობრდნენ, რომ დღემდე აქვთ კონტაქტი (მხოლოდ ქართულ ენაზე) ტელეფონით და სოციალური ქსელების გამოყენებით. არდადეგები სრულდება დიდი კონცერტით, რომელიც სპეციალურად მზადდება მთელი საზაფხულო სკოლის პროექტის განხორციელების მანძილზე. აღნიშნული ღონისძიების განხორციელება არსებითია პროგრამის ერთერთი მთავარი მიზნის, ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელი

70

სახელმწიფო ენა და განათლება

მოსწავლეებისათვის საზოგადოებაში ინტეგრირების ხელშეწყობისა და ეთნიკური, კულტურათაშორისი და საზოგადოებრივი კავშირების განმტკიცებისათვის.

2012 წელს მოხდა პროგრამის „ვასწავლოთ ქართული, როგორც მეორე ენა“ მასწავლებლების დასაქმება ენის სახლებში, რომელიც იმყოფება ჟვანიას სკოლის დაქვემდებარებაში. პროგრამის მონაწილე ტრენერ-მასწავლებლები ინტენსიურად უტარებდნენ ტრენინგებს და ასწავლიდნენ ქართულს ადგილობრივ (სამცხე-ჯავახეთის და ქვემო ქართლის) მასწავლებლებს.

2013 წელს იორმუღანლოს, გარდაბნისა და მარნეულის ენის სახლებში კვლავ არიან დასაქმებულები პროგრამის ტრენერ-მასწავლებლები, ისინი აგრძელებენ ადგილობრივი მასწავლებლებისთვის და თემის წარმომადგენლებისთვის ქართული ენის სწავლებას.

2013 წელს პროგრამის: „ვასწავლოთ ქართული, როგორც მეორე ენა“ მონაწილე 25-მდე პედაგოგმა დაგეგმა და განახორციელა გაცვლითი პროგრამები. სომხური და აზერბაიჯანული სკოლები დამეგობრდნენ სხვადასხვა რეგიონის ქართულ სკოლებთან. ტრენერ-მასწავლებლებმა მოიძიეს პარტნიორი სკოლა საქართველოს სხვადასხვა ქალაქში (თბილისი, გურჯაანი, გორი, გარდაბანი, საგარეჯო, ჩაქვი, ზესტაფონი, ხაშური და სხვ.) და მოაწყვეს ისეთი გაცვლითი ღონისძიებები, როგორიცაა: ერთმანეთთან ვიზიტი და ცხოვრება 1 კვირის განმავლობაში, გაკვეთილებზე დასწრება, საერთო კონცერტი/სპექტაკლი, სხვადასხვა კერძების გაცნობა, ქართული მართლმადიდებლური, სომხური სამოციქულო ეკლესიების, მეჩეთების და სხვა კულტურული ძეგლების დათვალიერება. პროგრამა „ქართული ენა მომავალი წარმატებისთვის“ 2011 წლის 1 ივნისს საქართველოს პრეზიდენტის ინიციატივით, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ ახალი პროგრამის – „ქართული ენა მომავალი წარმატებისთვის“24 – განხორ24

http://www.tpdc.ge/ge/programs/qartuli-ena-momavali-warmatebistvis

71

ციელება დაიწყო. პროგრამის მიზნობრივ ჯგუფს წარმოადგენენ ქვემო ქართლში, სამცხე-ჯავახეთსა და კახეთში არსებული არაქართულენოვანი სკოლების მოსწავლეები, მასწავლებლები, სკოლის დირექცია და ადგილობრივი თემი. აღნიშნული პროგრამის ფარგლებში, 2013 წლის განმავლობაში ე.წ. „დამხმარე პედაგოგების“ გაგზავნა არაქართულენოვან სკოლებში სამ ეტაპად მოხდა: 1. 2012 წლის ბოლოს კონკურსის შედეგად შეირჩა 56 მონაწილე, რომლებსაც 2013 წლის იანვრის თვეში ჩაუტარდათ ინტენსიური ტრენინგი პროფესიულ უნარებში, კულტურულ მრავალფეროვნებაში, მულტილინგვურ მეთოდოლოგიასა და ქართული ენის სწავლების თანამედროვე მეთოდებში. ტრენინგების შემდეგ შერჩეული პედაგოგები განაწილდნენ სამცხე-ჯავახეთის, ქვემო ქართლისა და კახეთის რეგიონების არაქართულენოვან სკოლებში.

2. 2013 წლის ივნისში პროგრამის ფარგლებში გამოცხადდა კონკურსი, რომლის ფარგლებში შეირჩა 128 მონაწილე.

3. პროგრამის საჭიროებიდან გამომდინარე ოქტომბრის თვეში კვლავ გამოცხადდა მონაწილეების შესარჩევი კონკურსი; შერჩეული მონაწილეების ერთი ნაკადი ნოემბრის თვიდან გაიგზავნა რეგიონებში. რეგიონში გამგზავრებამდე ყველა მონაწილეს ჩაუტარდათ ათდღიანი მომზადება შემდეგ თემებზე: ქართულის, როგორც მეორე ენის სწავლების მეთოდოლოგია; კლასის მართვა და პროფესიული უნარები; კულტურული მრავალფეროვნება და თანაცხოვრება; ინკლუზიური სწავლება; სასწავლო რესურსების გამოყენება სწავლის პროცესში; გუნდური მუშაობა და ლიდერობა სასკოლო ინიციატივების დანერგვის პროცესში. ამ ეტაპზე პროგრამის ფარგლებში დასაქმებულია 274 ადამიანი. ისინი ეხმარებიან ადგილობრივ მასწავლებლებს საგაკვეთილო პროცესის წარმართვაში და ქართული ენის გაკვეთილის ჩატარებაში. ეს ხელს უწყობს ერთი მხრივ, მოსწავლეთა და პედაგოგთა ქართული ენის ცოდნის

72

სახელმწიფო ენა და განათლება

დონის გაუმჯობესებას და მეორე მხრივ, მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს ადგილობრივი მოსახლეობის ქართული ენის ცოდნის დონეს. აღსანიშნავია, რომ 2012 წლის ივნისში განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს სსიპ „განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრის“ მიერ ჩატარდა ეროვნული შეფასება „ქართული ენის სწავლება არაქართულენოვანი სკოლების პირველ კლასში“. შეფასებაში ჩართული იყო 73 სკოლა (7თბილისიდან, 4 კახეთიდან, 38 ქვემო ქართლიდან და 24 სამცხე-ჯავახეთიდან) და 1065 პირველკლასელი (102 თბილისიდან, 58 კახეთიდან, 555 ქვემო ქართლიდან და 350 სამცხე-ჯავახეთიდან), რაც ნიშნავს, რომ საერთო რაოდენობის 20%-მა გაიარა ტესტირება (სულ საქართველოს მასშტაბით არაქართულენოვან სკოლებში 5200 პირველკლასელია). გამოკითხული მოსწავლეების 85,5%-მა აჩვენა სახელმწიფო ენის ფლობის მაღალი დონე, 12,1%-მა – დამაკმაყოფილებელი, ხოლო 1,5%-მა -დაბალი. აღნიშნული კვლევის შედეგები ძალიან საინტერესოა: 85,5 % ძალიან მაღალი შედეგია და ასეთი მაღალი შედეგის რეალობა ერთგვარ ეჭვს ბადებს: სხვა კვლევების შედეგები (მაგალითად, „სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ეროვნებათშორისი ურთიერთობების ცენტრის“ მიერ ჩატარებული კვლევა, რომელიც USAID-ის მხარდაჭერით განხორციელდა და დაწყებითი კლასების მოსწავლეთა ენობრივ კომპეტენციებს იკვლევდა კითხვის მიმართულებით, რადიკალურად განსხვავებულ სურათს იძლევა25: ტესტის საერთო შედეგები 64,2

15,9 დაბალი

25

საშუალო

10,8 საშუალოზე მაღალი

9,1 მაღალი

პროექტის „ორენოვანი წიგნიერების განვითარება საქართველოს არაქართულენოვან სკოლებში“ საბაზისო კვლევის ანგარიში; თბილისი, 2013.

73

1-6 კლასის მოსწავლეთა უმრავლესობამ შეფასების ტესტში დაბალი შედეგები აჩვენა. ტესტირებული მოსწავლეების 64,2%-მა ტესტში დაბალი ქულა მიიღო. 15,9%-მა მიიღო საშუალო შეფასება. მოსწავლეების 10,8%-ს ჰქონდა ტესტში საშუალოზე მაღალი შეფასება. მაღალი შეფასება კი მხოლოდ მოსწავლეთა 9,1 %-მა მიიღო. ქვემოთ მოყვანილი ცხრილი ასახავს ტესტის შეფასების შედეგებს. ზურაბ ჟვანიას სახელობის სახელმწიფო ადმინისტრირების სკოლა ზურაბ ჟვანიას სახელობის სახელმწიფო ადმინისტრირების სკოლის მიზანია უზრუნველყოს საქართველოს ცენტრალურ და რეგიონულ დონეებზე მმართველობისა და თვითმმართველობის ორგანოებში დასაქმებულ საჯარო მოხელეთათვის მუდმივი პროფესიული ზრდისა და განვითარებისათვის შესაბამისი როგორც მოკლევადიანი, ისე გრძელვადიანი პროფესიულ-საგანმანათლებლო პროგრამების შერჩევა და განხორციელება. სკოლა მსურველებს სთავაზობს შემდეგ მოკლევადიან და გრძელვადიან საგანმანათლებლო და პროფესიული განვითარების პროგრამებს ორ ეტაპად (იხ. მოკლევადიანი და გრძელვადიანი კურსების ჩამონათვალი 2011 წლის ანგარიშში).

2012 წლის იანვარ-თებერვალში 75 სომხურენოვანი სკოლის დირექტორმა გაიარა ქართული ენის 6-კვირიანი ინტენსიური კურსი. სამწუხაროდ, 2013 წელს საჯარო მოხელეთა გადამზადება ზურაბ ჟვანიას სახელობის სახელმწიფო ადმინისტრირების სკოლაში არ განხორციელებულა. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ პროგრამის „ქართული ენა მომავალი წარმატებისთვის“ ფარგლებში, რომელიც ეროვნული უმცირესობებისთვის ქართული ენის სწავლების გაძლიერებას ითვალისწინებს, 2011 წლის 1 ოქტომბრიდან სამცხე-ჯავახეთის და ქვემო ქართლის რეგიონებში მოქმედი ქართული ენის სახლებს ადმინისტრირებას უწევს ზურაბ ჟვანიას სახელობის სახელმწიფო ადმინისტრირების სკოლა. რამდენად ეფექტური იყო „ენის სახლების“ ზურაბ ჟვანიას სახელობის სახელმწიფო ადმინისტრირების სკოლის ადმინისტრირების ქვეშ გადასვლა, ვფიქრობთ, საკამათო საკითხია. სწორედ ამ გადასვლას

74

სახელმწიფო ენა და განათლება

უკავშირდება „ენის სახლების“ დღემდე გაურკვეველ სიტუაციაში ყოფნა და 2013 წელს, ფაქტობრივად, მთელი წლის განმავლობაში მუშაობის ფაქტობრივად შეჩერება. ქართული ენის სახლები სამცხე-ჯავახეთის და ქვემო ქართლის რეგიონებში როგორც აღვნიშნეთ, 2011 წლის 1 ოქტომბრიდან ქართული ენის სახლებს (ახალქალაქში, ნინოწმინდაში, მარნეულსა და ბოლნისში) ადმინისტრირებას უწევდა ზურაბ ჟვანიას სახელობის სახელმწიფო ადმინისტრირების სკოლა.

2012 წელს ახალი ქართული ენის სახლები შეიქმნა წალკასა და იორმუღანლოში. ენის სახლი გათვლილია მსმენელთა რამდენიმე კატეგორიაზე: სკოლის დირექტორები და მასწავლებლები, საჯარო მოხელეები, აბიტურიენტები და სხვა დაინტერესებული პირები. ენის სახლი მსმენელს სთავაზობს ქართული ენის ინტენსიურ კურსს. მსმენელების დიფერენცირება ხდება, ერთი მხრივ, ენის ფლობის დონის მიხედვით, რაც დგინდება წინასწარი ტესტის საფუძველზე, მეორე მხრივ, მათი საქმიანობის სპეციფიკის გათვალისწინებით.

2012 წელს გადაწყდა პროგრამის „ვასწავლოთ ქართული, როგორც მეორე ენა“ მასწავლებლების დასაქმება ენის სახლებში. პროგრამის მონაწილე ტრენერ-მასწავლებლები ინტენსიურად უტარებდნენ ტრენინგებს და ასწავლიდნენ ქართულს ადგილობრივ (სამცხე-ჯავახეთის და ქვემო ქართლის) მასწავლებლებს. ანუ, შეიძლება ითქვას, რომ „ენის სახლების“ ფუნქციები გაფართოვდა: ზურაბ ჟვანიას სახელობის ადმინისტრირების სკოლა მანამდე მხოლოდ საჯარო მოხელეთა ენობრივი კომპეტენციების ამაღლებაზე ზრუნავდა. როგორც ზემოთ ითქვა, 2013 წლიდან ენის სახლებში მუშაობა, ფაქტობრივად, შეწყდა. ახალქალაქის ენის სახლის მაგალითზე, ენის სახლში

75

2011-2012 წლებში ფუნქციონირებდა: 18 ჯგუფი საჯარო მოხელეთათვის და 12 – სკოლის მასწავლებლებისთვის. 2012 წლიდან ჯგუფები გათვლილი იყო მხოლოდ სკოლის პედაგოგებისათვის (128 მსმენელი). 128 მსმენელიდან 111-მა გაიარა სრული კურსი. მსმენელებს ჩაუტარდათ ტესტირება და გაიცა სერტიფიკატები. 2013 წელს, მიუხედავად მსურველთა დიდი რაოდენობის არსებობისა, სასწავლო პროცესი შეჩერდა და დღემდე ელოდებიან გადაწყვეტილებას სასწავლო კურსების განახლებასთან დაკავშირებით. ბოლო ინფორმაციით, ყოფილი ენის სახლები საერთოდ აღარ მოამზადებენ სკოლის პედაგოგებსა და დირექციის წარმომადგენლებს და მათი ფუნქცია მხოლოდ კონკრეტულად საჯარო მოხელეთა სახელმწიფო ენაში მომზადება იქნება. მასწავლებელთა მომზადება, პროფესიული განვითარება და სერტიფიცირება მასწავლებელთა მომზადების, პროფესიული განვითარების და სერტიფიცირების მიმართულებით რამდენიმე პრობლემა გამოიკვეთა: (ა) არაქართულენოვანი სკოლების საგნობრივი მასწავლებლები პროფესიული განვითარების პროგრამებში ვერ მონაწილეობენ. პროფესიული განვითარების პროგრამები განკუთვნილია მხოლოდ ქართულის, როგორც მშობლიური ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლებისთვის; (ბ) არაქართულენოვანი სკოლების მასწავლებლები, საზოგადოდ, სერტიფიცირების პროცესში მონაწილეობისგან თავს იკავებენ და ამ პროცესისადმი სკეპტიკურად არიან განწყობილი; (გ) საერთოდ არ ხდება ქართული უმაღლესი სასწავლებლებიდან ახალი საკადრო რესურსებით არაქართულენოვანი სკოლების შევსება; (დ) ბოლო წლებში უაღრესად შემცირდა სომხეთსა და აზერბაიჯანში უმაღლესდამთავრებულთა დასაქმება საქართველოს არაქართულენოვან სკოლებში: პედაგოგთა საშუალო ასაკი ძალიან მაღალია და რეგიონებში საგნობრივი მასწავლებლების უკვე მწვავე დეფიციტია. პედაგოგთა ფოკუს-ჯგუფებში მონაწილეები განსაკუთრებით მწვავედ აყენებენ პრობლემას, რომელიც ქართულის, როგორც მეორე ენის მასწავლებელთა სერტიფიცირებას ეხება:

76

სახელმწიფო ენა და განათლება

„130-მდე ქართულის მასწავლებელმა, მათ შორის – მეც, ჩააბარა გამოცდა და მიიღო სერტიფიკატი. მოგვეცა დანამატი და 2013 წლამდე ვიღებდით ამ დანამატს, როგორც სერტიფიცირებული პედაგოგები. 2013 წლიდან ეს დანამატი მოგვეხსნა იმ მიზეზით, რომ ჩვენ „ქართულის, როგორც მშობლიური ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლები ვართ“ და არ გვაქვს ჩაბარებული „ქართულის, როგორც მეორე ენის“ გამოცდა. არადა, ასეთი გამოცდისთვის კი არც პროგრამა და არც ტესტები დღემდე არ შეუმუშავებია გამოცდებისა და შეფასების ეროვნულ ცენტრს. თავად ვერ გაურკვევიათ, ჩასაბარებელი გვაქვს თუ არა ეს გამოცდა და ჩვენ რა ვქნათ?! წელიწადზე მეტია, ეს პრობლემა დგას და ვერ მოუგვარებიათ!“ ფოკუს-ჯგუფები იმასაც მიუთითებენ, რომ საგნობრივი და პროფესიული ტრენინგები მშობლიურ ენაზე ნაკლებად ხელმისაწვდომია არაქართულენოვანი სკოლების მასწავლებლებისთვის. როგორც ზემოთ ითქვა, არაქართულენოვან სკოლებთან დაკავშირებით, გამოიკვეთა ახალი საკადრო რესურსებით ამ სკოლების უზრუნველყოფის უმწვავესი პრობლემა. რესურს-ცენტრებისა და სკოლის ადმინისტრაციის წარმომადგენლებმა არაქართულენოვან სკოლებში მასწავლებელთა დეფიციტის პრობლემაზე მიუთითეს. აღნიშნული ინფორმაცია განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მონაცემებითაც დასტურდება: 2008 წლის მდგომარეობით, არაქართულენოვანი სკოლების მასწავლებელთა 46,7% 45 წლის ასაკის ზევით არის. ამ მასწავლებლების შემცვლელ მომავალ მასწავლებელთა მომზადება კი, უმაღლეს სასწავლებლებში მასწავლებლის პროფესიისადმი ნაკლები ინტერესისა და ამ სპეციალობის კურსდამთავრებულთა სიმცირის გამო, ვეღარ ხერხდება. საგანმანათლებლო სპეციალობებზე ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელთა ხვედრითი წილი, ერთიანი ეროვნული გამოცდების შემდეგ, მკვეთრად შემცირებულია და, ფაქტობრივად, საქართველოს უმაღლეს სასწავლებლებში ვეღარ ხორციელდება არაქართულენოვანი სკოლებისთვის მომავალი კადრების მომზადება.

77

სასკოლო საატესტატო გამოცდები სკოლის როლის გასაზრდელად და სკოლებში სწავლების ხარისხის გაუმჯობესების მიზნით, განათლებისა და მეცნიერების სამინიტრომ 2011 წლიდან სკოლის დამამთავრებელი სავალდებულო გამოცდები დააწესა. სასკოლო გამოსაშვები გამოცდები დაეფუძნება არსებულ სასწავლო გეგმებს. გამოცდები ჩატარდება შემდეგ საგნებში: ქართული ენა და ლიტერატურა, ისტორია, გეოგრაფია, ფიზიკა, ქიმია, ბიოლოგია, მათემატიკა და უცხო ენა. ამასთანვე, სკოლის დამამთავრებელ გამოცდებს ატესტატის მისაღებად აუცილებელი დატვირთვა მიენიჭება და მინიმალური კომპეტენციის დამადასტურებელი იქნება. აგრეთვე, მოსწავლეები, რომლებსაც უმაღლეს სასწავლებელში ჩაბარება სურთ, ქართულ ენას, უცხო ენას, უნარებს და ფაკულტეტის შესაბამის მეოთხე გამოცდას განსხვავებული სასელექციო ტიპის ტესტებით ჩააბარებენ, დარჩენილ საგნებს კი – სასერთიფიკატო ტიპისტესტებით26.

2012 წელს სკოლის გამოსაშვები გამოცდები ჩატარდა მთელი საქართველოს მასშტაბით 1470 ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაში, მათ შორის, არაქართულენოვან სკოლებში. აღნიშნული გამოცდები ჩატარდა სპეციალური კომპიუტერული პროგრამის გამოყენებით. არაქართულენოვანი სკოლის სექტორის მოსწავლეებს უფლება მიეცათ, მშობლიურ ენაზე ჩაებარებინათ ისტორია, გეოგრაფია, ფიზიკა, ქიმია, ბიოლოგია და მათემატიკა. აქვე უნდა აღინიშნოს სამწუხარო ფაქტი, რომელმაც საზოგადოებაში არაერთგვაროვანი რეაქცია გამოიწვია: ეს ეხება მინისტრის სპეციალურ ბრძანებას, რომელიც არაქართულენოვანი სკოლების კურსდამთავრებულებისთვის, რომელთაც ვერ შეძლეს მინიმალური ზღვრის გადალახვა („ჩაიჭრნენ“ გამოცდებზე). ამ ბრძანების შესაბამისად, მაინც ეძლეოდათ ატესტატი, რომლის საფუძველზეც ეს მოსწავლეები შეძლებდნენ სხვა სახელმწიფოებში სწავლის გაგრძელებას. მწვავე რეაქცია მოჰყვა ამ გადაწყვეტილებას გამოცდების ცენტრის ხელმძღვანელობის მხრიდან, რაც გახდა ერთ-ერთი საფუძველი ცენტრის დირექტორის მხრიდან 26

78

განათლების სისტემის პრიორიტეტები 2010-2015, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს გამოცემა, 2010.

სახელმწიფო ენა და განათლება

პოსტის დატოვებისა. ცალსახად შეიძლება ამ ფაქტის, როგორც პოზიტიური დისკრიმინაციის შეფასება, თუმცა, რამდენად იყო ადეკვატური და კანონიერი ამ ნაბიჯის გადადგმა – ვფიქრობთ, საკამათო საკითხია. საატესტატო გამოცდებთან დაკავშირებით 2 ტიპის პრობლემა გამოიკვეთა: (ა) მოსწავლეთა საკმაოდ დიდმა რაოდენობამ მინიმალური ზღვარი ვერ გადალახა. 4110 მოსწავლიდან მხოლოდ 2500-მა მოსწავლემ შეძლო საატესტატო გამოცდების მოთხოვნის დაკმაყოფილება27. ანუ 1610-მა მოსწავლემ ვერ გადალახა საატესტატო ზღვარი (გამოცდაზე გასულ მოსწავლეთა 39, 17%); (ბ) საგნების მიხედვით საატესტატო გამოცდების შედეგები ერთობ დაბალია. არაქართულენოვანი სკოლის მოსწავლეებს ქართულ ენაში, სხვა საგნებთან შედარებით, უფრო მაღალი შედეგები აქვთ: საგანი

ქართული

საშუალო ქულა

729516

მათემატიკა

6.217

ბიოლოგია

6.0885

ქიმია

6.518

ისტორია

6.426

გეოგრაფია

6.8008

ფიზიკა

6.0313

უცხო ენები

6.5615

2012-2013 სასწავლო წელს სკოლის გამოსაშვები გამოცდები ცენტრალიზებულად არ ჩატარებულა. გამოცდებს უშუალოდ სკოლები ატარებდნენ. 2012-2013 სასწავლო წლის სკოლის გამოსაშვები გამოცდების საფუძველზე, სრული ზოგადი განათლების დამადასტურებელი დოკუმენტი აიღო: სომხურენოვანი მოსწავლე – 1257 აზერბაიჯანულენოვანი მოსწავლე – 2151 რუსულენოვანი მოსწავლე – 1209

27

საქართველოს გამოცდების ეროვნული ცენტრის მიერ მოწოდებული პირველადი სტატისტიკური მონაცემები.

79

2.3. უმაღლესი განათლება უმაღლესი განათლების ხელმისაწვდომობა უმაღლესი განათლების ხელმისაწვდომობა წარმოადგენს შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის კონცეფციის და სამოქმედო გეგმის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პრიორიტეტს. „პრიორიტეტული ამოცანა №2.3. ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენელთათვის უმაღლესი განათლების ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესება“. უმაღლესი განათლების შესახებ კანონის 43.1 მუხლი ითვალისწინებს უნივერსიტეტიდან ან სხვა წყაროებიდან სტუდენტებისთვის სახელმწიფო სტიპენდიების გაცემას, ასევე, ფინანსურ და მატერიალურ დახმარებებს. ხელისუფლება ფინანსურად გაჭირვებული სტუდენტებისთვის სოციალურ პროგრამებს ახორციელებს განსაკუთრებულ შემთხვევებში.

2010 წლიდან საქართველოს მთავრობა ახორციელებს „საშეღავათო პოლიტიკას“ ერთიან ეროვნულ გამოცდებზე ეთნიკური უმცირესობების ჩარიცხვის მიმართულებით, რაც პოზიტიურად აისახა უმცირესობათა მიერ ქართულ უმაღლეს სასწავლებლებში უმაღლესი განათლების მიღების მაჩვენებლებზე. კანონმდებლობით გარანტირებული საშეღავათო პოლიტიკის თანახმად, ერთი გამოცდის ჩაბარება მხოლოდ ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებზე ვრცელდება (ქართული ენის მომზადების პროგრამაზე ჩაბარება შეუძლია საქართველოს ნებისმიერ მოქალაქეს, თუ ის ზოგად უნარებს ჩააბარებს სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე). სხვა აბიტურიენტებმა უმაღლეს სასწავლებლებში 2011-2013 წლებში მისაღებ კონკურსზე გამოცდა ოთხ საგანში ჩააბარეს. ენის ერთწლიანი მოსამზადებელი კურსის გავლის და 60 კრედიტის დაგროვების შემდეგ სტუდენტები სწავლას მათ მიერ არჩეულ საგანმანათლებლო პროგრამაზე აგრძელებენ (თუ სტუდენტი გრანტს მოიპოვებს ქართული ენის მომზადების პროგრამაზე, ბაკალავრიატში სწავლის გაგრძელების შემთხვევაში ის ფინანსდება 2250 ლარით სწავლების დასრულებამდე).

80

სახელმწიფო ენა და განათლება

2012 წლის ერთიან ეროვნულ გამოცდებზე ზოგადი უნარების აზერბაიჯანულენოვანი და სომხურენოვანი ტესტების შედეგების საფუძველზე საქართველოს უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში სწავლის გაგრძელების უფლება მოიპოვა: ზოგადი უნარების აზერბაიჯანულენოვანი ტესტის საფუძველზე – 390მა აბიტურიენტმა; ზოგადი უნარების სომხურენოვანი ტესტის საფუძველზე – 200-მა აბიტურიენტმა. სახელმწიფო სასწავლო გრანტით 2012 წლის ერთიანი ეროვნული გამოცდების მხოლოდ ზოგადი უნარების აზერბაიჯანულენოვანი და სომხურენოვანი ტესტების შედეგების საფუძველზე დაფინანსდა: ზოგადი უნარების აზერბაიჯანულენოვანი ტესტის საფუძველზე – 93 აბიტურიენტი; ზოგადი უნარების სომხურენოვანი ტესტის საფუძველზე – 98 აბიტურიენტი.

2013 წლის ერთიან ეროვნულ გამოცდებზე, ზოგადი უნარების აზერბაიჯანულენოვანი და სომხურენოვანი ტესტების შედეგების საფუძველზე, საქართველოს უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებში სწავლის გაგრძელების უფლება მოიპოვა: ზოგადი უნარების აზერბაიჯანულენოვანი ტესტის საფუძველზე – 704 აბიტურიენტმა; ზოგადი უნარების სომხურენოვანი ტესტის საფუძველზე – 186 აბიტურიენტმა. სახელმწიფო სასწავლო გრანტით 2013 წლის ერთიანი ეროვნული გამოცდების მხოლოდ ზოგადი უნარების აზერბაიჯანულენოვანი და სომხურენოვანი ტესტების შედეგების საფუძველზე დაფინანსდა: ზოგადი უნარების აზერბაიჯანულენოვანი ტესტის საფუძველზე – 97 აბიტურიენტი; ზოგადი უნარების სომხურენოვანი ტესტის საფუძველზე – 91 აბიტურიენტი. უნდა აღინიშნოს, რომ გამოცდების ეროვნული ცენტრის მონაცემებით, არაქართულენოვანი სტუდენტების რიცხვი ყოველწლიურად იზრდება 81

წინა წლებთან შედარებით. მაგალითად, 2010 წელს 247-მა არაქართულენოვანმა სტუდენტმა ჩააბარა უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში, 2011 წელს – 430-მა, 2012 წელს – 589-მ, 2013 წელს – 928-მ. მოსახლეობის ინფორმირებულობის ხარისხი, 2010 წლიდან დღემდე, ცალსახად აისახა როგორც დარეგისტრირებულ აბიტურიენტთა, აგრეთვე – ჩარიცხულ სტუდენტთა რაოდენობაში: წელი

კვოტირებული ადგილების რაოდენობა

ჩარიცხულთა რაოდენობა

ათვისებული კვოტების %

2010

2602

301

11.56%

2011

2100

431

20.52%

2012

2242

584

26.04%

2013

3900

928

23.79%

აღნიშნული სტატისტიკაც ცალსახად მიუთითებს 2010 წლიდან 2013 წლამდე მოსახლეობაში საშეღავათო პოლიტიკის შესახებ ინფორმირების ხარისხის ზრდას. სამწუხაროდ, ჯერჯერობით საკმაოდ მაღალია ჩაჭრილ აბიტურიენტთა რაოდენობა და კვოტირებული ადგილების რაოდენობასთან ჩარიცხული სტუდენტების რაოდენობის მიმართება. მშობლიურ ენაზე ზოგადი უნარების გამოცდებზე ნაჩვენები დაბალი შედეგები კიდევ ერთხელ მეტყველებს არაქართულენოვან სკოლებში ზოგადი განათლების ხარისხის პრობლემებზე. განათლების ხარისხის პრობლემა არაქართულენოვან სკოლებში, ზოგადად, არანაკლებ აქტუალურია, ვიდრე – სახელმწიფო ენის სწავლებისა და ცოდნის პრობლემა. საშეღავათო პოლიტიკის ზოგადი შეფასება, მისი პოზიტიური მხარეები და არსებული პრობლემები: „საშეღავათო პოლიტიკის“ შედეგად ჩარიცხული სტუდენტები 31 უმაღლეს სასწავლებელში სწავლობენ უმაღლეს სასწავლებელთა პროგრამებმა მოიპოვეს აკრედიტაცია არსებობს უნივერსიტეტებს შორის თანამშრომლობის პრაქტიკა, როცა უმაღლესს არ აქვს აკრედიტებული პროგრამა და ერთწლიან პროგრამას გადის სხვა უნივერსიტეტში მემორანდუმის საფუძველზე. ყოველ სასწავლებელს გააჩნია საკუთარი, ინდივიდუალური სასწავლო პროგრამა, რომელიც უზრუნველყოფს მასში ჩართული ეთნი-

82

სახელმწიფო ენა და განათლება

კური უმცირესობების წარმომადგენელ სტუდენტთა მიერ ქართული ენის ათვისებას იმ დონეზე, რომ მათ შეძლონ სწავლების შემდეგ საფეხურზე დამაკმაყოფილებელი მუშაობა. სხვადასხვა უმაღლესი სასწავლებლის პროგრამების უმრავლესობა იდენტურია და, ფაქტობრივად, ერთიან ხედვას და კონცეფციას ემყარება. თითოეული პროგრამა შედგება 60 კრედიტისგან. ყველა უნივერსიტეტის პროგრამა ორიენტირებულია ენობრივი კომპეტენციების განვითარებაზე. ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სასწავლო პროგრამის კონცეფცია და მეთოდური მიდგომები ენისა და კულტურის ინტეგრირებულ სწავლებას გულისხმობს. შესაბამისად, პროგრამა არ გულისხმობს მხოლოდ ენობრივი კომპეტენციების განვითარებისთვის აუცილებელ საგნებს, არამედ ორიენტირებულია სხვადასხვა სამოქალაქო და პრაქტიკული უნარ-ჩვევის განვითარებაზეც 2010-2013 წლებში უნივერსიტეტების ნაწილში პროგრამებში მიღებული გამოცდილების, არსებული პრობლემების ან წარმატებების გათვალისწინებით პროგრამის მოდიფიკაცია ან განახლება არ მომხდარა. პოზიტიური მხარეები: პროგრამა ფოკუსირებულია სტუდენტების მიმართ ინდივიდუალურ მიდგომაზე; მიმართულია პროგრამის ინტეგრაციაზე მთლიან საუნივერსიტეტო სივრცეში და მის ერთიან ნაწილად განხილვაზე; ილიას უნივერსიტეტი: ელექტრონული პლატფორმა, სადაც ხდება სწავლების, შემთხვევების, მასალასთან დაკავშირებული გამოცდილების გაზიარება. პრობლემები: სტრატეგიის არარსებობა ლექტორთა შორის კომუნიკაციისა და ურთიერთთანამშრომლობის ხელშეწყობისთვის; ლექტორებისთვის რესურსების უზრუნველყოფის პრობლემა; ინფრასტრუქტურული პრობლემები (გარემო); ბიუროკრატიული დაბრკოლებები;

83

ენის პროგრამის ერთწლიანი ვადა ყველა სტუდენტისათვის არ არის საკმარისი ენობრივი კომპეტენციების განვითარებისა და საბაკალავრო ფაკულტეტზე სწავლის დაწყებისათვის. პროგრამა ხშირად არაფრისმომცემია იმ სტუდენტებისთვის, რომლებიც უკვე მაღალ დონეზე ფლობენ სახელმწიფო ენას და ფაქტობრივად ერთწლიანი სწავლება მათთვის დროის და ფინანსური რესურსის ხარჯვაა. არ არის საკმარისი საკონტაქტო საათები, რომლებიც კრედიტის შესაბამისად არის პროგრამაში გადანაწილებული საბაკალავრო სწავლებიდან გამიჯნულია. სტუდენტების შენიშვნები: „წიგნში აზერბაიჯანულადაც რომ იყოს ნათარგმნი მასალა, კარგი იქნება“; „მეტი ყურადღება უნდა მიექცეს წერით დავალებებს“; „უფრო მეტი გაკვეთილები რომ იყოს მოსმენაზე და ლაპარაკზე“; „სალაპარაკო ქართული უფრო გვჭირდება და ეს რომ გვესწავლა კარგი იქნებოდა“; „სასურველია პროგრამის ხარისხი გაუმჯობესდეს“; „სურვილი მქონდა, მეორე სემესტრში იურიდიულ ტერმინებში მოვმზადებულიყავი, მხოლოდ ერთმა ლექტორმა მოგვამზადა იურიდიულ, ეკონომიკურ და სამეცნიერო ტერმინებში“; „მინდა ,რომ მომავალში ლექტორები იყვნენ უფრო მომთხოვნები სწავლის მიმართ“. ცალკე პრობლემად უნდა გამოიყოს საშეღავათო პოლიტიკის ფარგლებში უმაღლესი განათლების ხელმისაწვდომობის უთანასწორობა ოსურენოვანი უმცირესობის წარმომადგენლებისათვის: მიუხედავად იმისა, რომ საშეღავათო პოლიტიკა გულისხმობს სომხურ (5 %), აზერბაიჯანულ (5%), აფხაზურ (1%) და ოსურენოვან (1%) სტუდენტთა კვოტირებას მისაღებ სტუდენტთა საერთო რაოდენობიდან, დღემდე არ შექმნილა ტესტები ზოგად უნარებში ოსურ ენაზე. დღესდღეობით უმაღლეს სასწავლებლებში კვოტირების სისტემით სარგებლობენ მხოლოდ სომხურ და აზერბაიჯანულენოვანი აბიტურიენტები (თითო-ოროლა შემთხვევა დაფიქსირდა აფხაზურენოვანი სტუდენტისა); ოსურენოვანი სტუდენტი ვერ სარგებლობს კანონით მინიჭებული უფლებით და განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, სამწუხაროდ, ამ მიმართულებით არანაირ აქტიურობას არ იჩენს.

84

სახელმწიფო ენა და განათლება

რეკომენდაციები: შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციისა და სამოქმედო გეგმის მონიტორინგის პროცესში გამოიკვეთა გარკვეული მიმართულებების კორექტირების, გაძლიერების ან გადახედვის საჭიროება. კერძოდ, არაქართულენოვან სკოლებთან მიმართებით, პრობლემურია არა მხოლოდ სახელმწიფო ენის სწავლების საკითხი, არამედ მწვავედ დგას, ზოგადად, განათლების ხარისხის პრობლემა. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, მაქსიმალური აქცენტი გაკეთდეს არაქართულენოვან სკოლებში ხარისხიანი განათლების უზრუნველსაყოფად გასატარებელ ღონისძიებებზე. კონცეფციასა და სამოქმედო გეგმაში სათანადო ადგილი უნდა დაეთმოს მშობლიური ენის სწავლების სათანადო ხარისხით უზრუნველყოფას. მშობლიური ენის (აქვე დავძენთ: მშობლიურ ენაზე) სწავლება მნიშვნელოვნად განაპირობებს, ერთი მხრივ – მოსწავლეთა აკადემიურ და კოგნიტურ განვითარებას და, ამავდროულად, წარმატებებს სახელმწიფო ენის ათვისების თვალსაზრისით. წარმოდგენილი რეკომენდაციები ეფუძნება მონიტორინგის დროს მიღებული მონაცემებისა და ინფორმაციის ანალიზს და წარმოდგენილია განათლების პოლიტიკის მიმართულებების შესაბამისად. სკოლამდელი განათლება სკოლამდელი დაწესებულებების ხელმისაწვდომობის გაზრდის მიზნით, მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია, რომ განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ საჯარო სკოლებთან ჩამოაყალიბოს სკოლამდელი განათლების ცენტრები, რომლებიც, ამასთანავე, სახელმწიფო ენის ელემენტარულ დონეზე სწავლებას უზრუნველყოფენ. სასურველია, ამ მიმართულებით მუშაობა გაგრძელდეს და პროგრამამ მოიცვას ყველა არაქართულენოვანი სკოლა, განსაკუთრებით სასოფლო დასახლებები, სადაც სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებები საერთოდ არ ფუნქციონირებს; ვფიქრობთ, რეკომენდაცია უნდა მიეცეს საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს, გაეროს ბავშვთა ფონდთან თანამშრომლობით შემუშავებული ადრეული სწავლისა და განვითარების 85

სტანდარტი თარგმნოს უმცირესობათა მშობლიურ ენებზე და გაავრცელოს ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული რეგიონების სკოლამდელი განათლების დაწესებულებებსა და თვითმმართველობის ორგანოებში (რომელთა დაქვემდებარებაშიც არის გადაცემული სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებები); აუცილებლად მიგვაჩნია, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსა და გაეროს ბავშვთა ფონდის თანამშრომლობით შემუშავებული ადრეული სწავლისა და განვითარების სტანდარტის დანერგვის ტრენინგები ჩატარდეს ეთნიკური უმცირესობების განსახლების სკოლამდელი განათლების ყველა დაწესებულებაში; ასევე, აუცილებლად მიგვაჩნია, ეროვნული სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრის მიერ შემუშავებული სკოლამდელი დაწესებულებებისთვის დამხმარე სახელმძღვანელოები ითარგმნოს უმცირესობათა მშობლიურ ენაზე (სომხურ, აზერბაიჯანულ, აფხაზურ და ოსურ ენებზე) და გავრცელდეს ეთნიკური უმცირესობების განსახლების სკოლამდელი განათლების დაწესებულებებში; მნიშვნელოვანია, რომ სკოლამდელი განათლების დაწესებულებებში, სახელმწიფო ენის სწავლებასთან ერთად, ყურადღება გამახვილდეს ადრეული სწავლისა და განვითარების სტანდარტის შესაბამისი სწავლების ხარისხზე და ეს მიმართულებაც აისახოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს პროგრამებში. ზოგადი განათლება ა) სასწავლო გეგმები და სახელმძღვანელოები აუცილებელია ეთნიკური უმცირესობების (იგულისხმება, სულ მცირე, ის ენები, რომელთა მიმართაც ვრცელდება ე.წ. „საშეღავათო პოლიტიკა“) მშობლიური ენის, როგორც სასწავლო გეგმის ნაწილის, ასახვა საქართველოს კანონმდებლობაში, ეთნიკური უმცირესობების მშობლიური ენის სასწავლო გეგმის დამტკიცება და დანერგვა, სახელმძღვანელოებზე მუშაობის დაწყება; სასურველია, საქართველოს ისტორიისა და გეოგრაფიის, აგრეთვე სახელმწიფო ენაზე სხვა საზოგადოებრივი მეცნიერებების სწავლების მოთხოვნა გადავადდეს, სულ მცირე, 2018 წლამდე და გავრცელდეს მხოლოდ საშუალო სკოლის საფეხურისთვის: საშუალო სკოლის საფეხურზე საზოგადოებრივი მეცნიერებების სწავლება გახდება

86

სახელმწიფო ენა და განათლება

არაქართულენოვანი სკოლების დაწყებითი და საბაზო საფეხურების სამიზნე ზღვარი და სკოლებიც ამ სამიზნე ზღვრის შესაბამისად დაგეგმავენ სტრატეგიას; მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია ის, რომ სახელმძღვანელოების გრიფირების წესში აღდგეს საქართველოში არსებული მრავალფეროვნების ასახვისა და არასტერეოტიპული აზროვნების ჩამოყალიბების პირდაპირი მოთხოვნა და ამ მიმართულებით გაკონტროლდება სახელმძღვანელოებისთვის გრიფის მინიჭების საკითხი; სასურველია, სასწავლო გეგმებისა და შეფასების ცენტრმა დამატებითი სამუშაო შეხვედრები გამართოს გამომცემლობებთან და ავტორთა ჯგუფებთან, რათა მულტიკულტურული და მრავალფეროვნების საკითხები აისახოს სახელმძღვანელოებში და სახელმძღვანელოები დაიწეროს ეთნორელატიური პოზიციიდან; სამინისტრომ უზრუნველყოს მაღალი ინტერკულტურული მგრძნობელობის მასწავლებლების მომზადება, რომლებიც აღჭურვილნი იქნებიან შესაბამისი ცოდნითა და უნარებით, რათა სასწავლო პროცესი წარმართონ მულტიკულტურული განათლებისათვის აუცილებელი მიდგომებით; სამინისტრომ უზრუნველყოს სკოლის დირექტორის მიერ მრავალფეროვნების მართვისა და ინტერკულტურული განათლების ცოდნის ფლობის უზრუნველყოფა; მნიშვნელოვანია სასწავლო გეგმებისა და სახელმძღვანელოების თარგმანის ხარისხის გაუმჯობესება; რეკომენდებულია, არაქართულენოვანი სკოლების მასწავლებლებს ჩაუტარდეთ ახალი სასწავლო გეგმების დანერგვის ტრენინგები; გადაიხედოს ბილინგვური სახელმძღვანელოების არსებული ფორმატთ გამოცემის საკითხი და ამ მიმართულებით შემუშავდეს ეფექტური მექანიზმები, რის შედეგადაც სახელმძღვანელოები უზრუნველყოფენ ენის სწავლების გაუმჯობესებას და, ამასთანავე, საგნობრივი შინაარსის ეფექტურ ათვისებას. ბ) სასკოლო საატესტატო გამოცდები მნიშვნელოვანია, რომ საატესტატო გამოცდებში არაქართულენოვანი სკოლებისთვის, ახალი სასწავლო გეგმებისა და სახელმძღვანელოების დანერგვის პრობლემების გათვალისწინებით, გონივრული და

87

რეალური მინიმალური კომპეტენციების ზღვარი შემუშავდეს, რათა არ შეიქმნას სერიოზული დაბრკოლება მოსწავლეების მიერ ატესტატის მიღებასთან დაკავშირებით. გ) ბილინგვური განათლება სასურველია, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრომ შეიმუშაოს კონკრეტული გრძელვადიანი სამოქმედო გეგმა, ბილინგვური (მულტილინგვური) განათლების დანერგვის მიზნით საქართველოს საგანმანათლებლო სივრცეში; მნიშვნელოვანია თემთან და მშობლებთან ბილინგვური განათლების ეფექტურობის შესახებ საინფორმაციო ღონისძიებების აქტიური წარმოება: თუ რას ნიშნავს ბილინგვური (მულტილინგვური) განათლება და რა პოზიტიურ შედეგებს უნდა ელოდნენ ამ პროგრამის სათანადოდ განხორციელების შემთხვევაში მოსწავლის ენობრივი კომპეტენციის, კოგნიტური და სოციალური განვითარების თვალსაზრისით; მნიშვნელოვანია მშობლებისა და თემის ჩართულობის მექანიზმების შემუშავება ბილინგვური განათლების რეფორმირების პროცესში, მათ შორის სახელმწიფო ენის კურსებით მშობლების უზრუნველყოფა „ენის სახლების“ ფარგლებში; მნიშვნელოვანია სკოლის მეთოდური, საკადრო და ფინანსური რესურსით უზრუნველყოფა ბილინგვური განათლების „ძლიერი“ პროგრამების დასაგეგმად და განსახორციელებლად. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, ბილინგვური პროგრამების მქონე სკოლებისთვის მკვეთრად გაიზარდოს ფინანსური უზრუნველყოფა. დ) მასწავლებელთა სერთიფიცირება და პროფესიული განვითარება მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია, სომხური და აზერბაიჯანული ენები შევიდეს მასწავლებელთა სერთიფიცირების დებულების საგნობრივ ჩამონათვალში, რათა ამ საგნების მასწავლებლებს მიეცეთ მასწავლებლის სტატუსის მოპოვების შესაძლებლობა და შესაბამისი სოციალური გარანტიების მიღების საშუალება და, მეორე მხრივ, უმაღლესმა სასწავლებლებმა უზრუნველყონ ამ საგნების მომავალი მასწავლებლების მომზადება; რეკომენდებულია არაქართულენოვანი სკოლების პედაგოგთა პროფესიული განვითარების პროგრამების შემუშავება და მათ 88

სახელმწიფო ენა და განათლება

მშობლიურ ენებზე პროფესიული და საგნობრივი ტრენინგების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა; სასურველია, დაიხვეწოს 2011 წელს დამტკიცებული მულტილინგვური (ბილინგვური) პროგრამების მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტი და დაიგეგმოს და გამხორციელდეს მასწავლებლების სერთიფიცირება და პროფესიული განვითარება; რეკომენდებულია ბილინგვური პროგრამების მასწავლებლებისთვის წახალისების მექანიზმების ამუშავება (კეროდ, მასწავლებელთა ხელფასის ფორმირების წესში ბილინგვური პროგრამის მასწავლებლისთვის დანამატის ასახვა), რათა მასწავლებლები დაინტერესდნენ პროფესიული განვითარებით, ბილინგვური პროგრამის მასწავლებლის სტატუსის მოპოვებით; აუცილებელია არაქართულენოვანი სკოლის მასწავლებლებისთვის სახელმწიფო ენის სწავლების უზრუნველყოფა, რათა 2014 წლის შემდეგ მასწავლებლებმა შეძლონ სახელმწიფო ენაზე, პროფესიული განვითარების პროგრამებში მონაწილეობით ან სასერთიფიკატო გამოცდების გზით, მასწავლებლის სტატუსის განახლება. ეს მნიშვნელოვანია ბილინგვური განათლების პროგრამების განხორციელების უზრუნველსაყოფად, განსაკუთრებით კი მე- 7-12 კლასებში. უმაღლესი განათლება ა) მასწავლებელთა მომზადება უმაღლეს სასწავლებლებში რეკომენდებულია უმაღლეს სასწავლებლებში ქართულის, როგორც მეორე ენის ერთწლიანი საგანმანათლებლო პროგრამის დახვეწა; უმაღლეს სასწავლებლებში ბილინგვური პროგრამების პედაგოგის მომზადების პროგრამის დანერგვა, რომელიც დაეფუძნება მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრის მიერ შემუშავებულ ბილინგვური პროგრამის მასწავლებლის სტანდარტს; უმცირესობათა მშობლიური ენების მასწავლებელთა მომზადება უმაღლეს სასწავლებლებში. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ცენტრის მიერ შემუშავებულ სომხური და აზერბაიჯანული ენების მასწავლებლის პროფესიულ სტანდარტზე უმაღლესი სასწავლებლების პროგრამის დაფუძნება; არაქართულენოვანი სკოლის კურსდამთავრებულებისთვის, განათლების ფაკულტეტზე ან შესაბამის მიმართულებაზე შემსვლელი აბიტურიენტებისთვის მისაღებ გამოცდებსა და საბაკალავრო 89

პროგრამებზე არსებული საშეღავათო პოლიტიკის (კვოტირების სისტემა) გაგრძელება; ასეთივე საშეღავათო პოლიტიკის გატარება მაგისტრატურის პროგრამებით მათი სწავლის დაფინანსებასთან დაკავშირებით; ერთიან ეროვნულ გამოცდებში საშეღავათო პოლიტიკის ფარგლებში ჩარიცხული სტუდენტების მიერ სპეციალობის არჩევისას სხვადასხვა მიმართულებების წახალისება, მათ შორის, განათლების სპეციალობებზე აქცენტირება, რათა უზრუნველყოფილი იყოს არაქართულენოვანი სკოლებისთვის კადრების მოზიდვა და მომზადება; სასურველია საკონტრაქტო სისტემის შემუშავება იმ სტუდენტებისთვის, რომლებიც შეღავათიანი რეჟიმით მოხვდებიან განათლების მიმართულებით უმაღლეს სასწავლებლებში და მათი სწავლების დაფინანსება (როგორც საბაკალავრო, აგრეთვე სამაგისტრო) მოხდება სახელმწიფოს მიერ. საკონტრაქტო სისტემის შესაბამისად, სახელმწიფოს მიერ გაწეული შეღავათების სანაცვლოდ, ისინი გარკვეული ვადით აიღებენ ჯავახეთისა და ქვემო ქართლის არაქართულენოვან სკოლებში საქმიანობის ვალდებულებას; სამინისტროს მიერ პროგრამით „ქართული ენა - მომავალი წარმატებისთვის“ გასაგზავნ ბაკალავრებს დაუფინანსდეთ მაგისტრატურაში სწავლა მხოლოდ განათლების მიმართულებით. აღნიშნული, ერთი მხრივ, მიმზიდველს გახდის განათლების სპეციალობას და ამ სფეროში მოიზიდავს მეტ ახალგაზრდას, მეორე მხრივ კი, მოხდება ამ სფეროში მხოლოდ მოტივირებული და ამ პროფესიის დაუფლების მსურველი სტუდენტების მოზიდვა; სასურველია, გასაგზავნ ბაკალავრებს დამატებით ჩაუტარდეთ ტრენინგები მეორე ენისა და ბილინგვური სწავლების მიმართულებით (რეკომენდებულია, სულ მცირე, 1 კვირიანი ტრენინგი ამ მიმართულებით; ამჟამად ამას ხოლოდ 1 დღე ეთმობა, ხოლო 5 დღე ეთმობა ზოგადად მეთოდიკასა და ინტერკულტურულ განათლებას); დაინერგოს საქართველოს უმაღლეს სასწავლებლებში, მასწავლებელთა მომზადების ყველა პროგრამაში, სავალდებულო საგნად ინტერკულტურული განათლების კურსის სწავლება; სასურველია უმაღლეს სასწავლებლებში მასწავლებლების მომზადების მოდულებსა და თითოეული საგნის სასწავლო გეგმაში (სილაბუსში) ინტერკულტურული ასპექტების ასახვა.

90

სახელმწიფო ენა და განათლება

ბ) საშეღავათო პოლიტიკა სასურველია საშეღავათო პოლიტიკის შესახებ მოსახლეობაში ინფორმაციის უფრო აქტიურად გავრცელება; აუცილებელია საშეღავათო პოლიტიკა გავრცელდეს იმ აბიტურიენტებზეც, რომელთაც კანონით ეკუთვნით ეს უფლება (ოსურენოვანი აბიტურიენტები), თუმცა, რეალურად ვერ ახერხებენ ამ სიკეთით სარგებლობას: კერძოდ, გამოცდებისა და შეფასების ეროვნულმა ცენტრმა სასწრაფოდ უნდა უზრუნველყოს ერთიანი ეროვნული გამოცდებისათვის ოსურ ენაზე ზოგადი უნარ-ჩვევების საგამოცდო ტესტების მომზადება; რეკომენდებულია, შემუშავდეს საკონტრაქტო სისტემა საშეღავათო პოლიტიკის შედეგად ჩარიცხულ სტუდენტებთან, რეგიონში მათი დამაგრებისა და დასაქმების მიზნით; სასურველია, უმაღლესი სასწავლებლები აქტიურად ჩაერთონ აბიტურიენტთა რეკრუტირების პროცესში და წინასწარ შეხვედრებში მეათე-მეთორმეტე კლასის მოსწავლეებთან, მათ მშობლებთან, სკოლის ადმინისტრაციასა და მასწავლებლებთან და მიაწოდონ მათ ინფორმაცია, როგორც ქართული ენის ერთწლიანი პროგრამის შესახებ, ასევე იმ საბაკალავრო პროგრამების შესახებ, რომელსაც უნივერსიტეტები ახორციელებენ და რომელთა შერჩევაც მოუწევთ აბიტურიენტებს ქართული ენის ერთწლიანი პროგრამის დასრულების შემდეგ; უაღრესად მნიშვნელოვანია სტუდენტთა აკადემიური მხარდაჭერის ცენტრის შექმნა ამ სტუდენტების დასახმარებლად საბაკალავრო პროგრამაზე სწავლის პერიოდში; რეკომენდებულია ინტერკულტურული ღონისძიებების ორგანიზება საუნივერსიტეტო დონეზე და ქართველი სტუდენტების აქტიურად ჩართვა მათში ინტერკულტურული მგრძნობელობის გასაუმჯობესებლად; სასურველია, უმაღლესმა სასწავლებლებმა განახორციელონ საგანმანათლებლო, გასართობი, კულტურული და აკადემიური პროგრამები, რომლებიც უზრუნველყოფს საშეღავათო პოლიტიკის შედეგად ჩარიცხული სტუდენტების სამოქალაქო და სოციალურ ინტეგრაციას; აუცილებელია კვოტირების სისტემით ჩარიცხული სტუდენტებისა და ქართველი სტუდენტების ინტერაქციის ხელშეწყობა სხვადასხვა კლასგარეშე აქტივობის, პროექტებისა და სილაბუსებში ინტერკულტურული აქტივობების ასახვის გზით;

91

სასურველია კვოტირების სისტემით ჩარიცხული აზერბაიჯანულენოვანი და სომხურენოვანი სტუდენტების ერთმანეთთან ინტერაქციის ხელშეწყობა და მათი ერთობლივი ღონისძიებების და პროექტების წახალისება; სასურველია, უნივერსიტეტებმა შექმნან ელექტრონული პლატფორმა პროგრამებისთვის და თანამედროვე ტექნოლოგიები ჩართონ სასწავლო პროცესში; რეკომენდებულია ერთწლიანი პროგრამის განმახორციელებელ ფაკულტეტსა და სხვა ფაკულტეტებს (ასევე, სხვადასხვა უნივერსიტეტს) შორის თანამშრომლობის მექანიზმების შემუშავება, საბაკალავრო პროგრამის არჩევისა და შემდგომ საბაკალავრო პროგრამაზე სწავლების ეფექტურობის გასაზრდელად; სასურველია მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების პროგრამების ორგანიზება ინტერკულტურული კომუნიკაციის მიმართულებით და ამ თვალსაზრისით მათი კომპეტენციების გაზრდა; სასურველია პროგრამაში იმ მასწავლებლების მაქსიმალურად ჩართვა, რომლებიც სტუდენტთა ეთნიკურ ჯგუფს განეკუთვნებიან, რათა მოხდეს სტუდენტთათვის კულტურულად უფრო ადეკვატური გარემოს შექმნა. სასურველია, საქართველოს განათლების ხარისხის განვითარების ცენტრმა ქართული ენის 60 კრედიტიანი ერთწლიანი პროგრამის აკრედიტაციის და ხარისხის მართვის პროცესში ყურადღება გაამახვილოს იმაზე, თუ რამდენად უზრუნველყოფს პროგრამა სხვადასხვა აქტივობის განხორციელების გზით ჩარიცხული სტუდენტების აკადემიურ, სამოქალაქო და სოციალურ ინტეგრაციას. ზრდასრულთა განათლება აუცილებელია სტრატეგიის განსაზღვრა, თუ რა ფუნქციები უნდა დაეკისროს ზურაბ ჟვანიას სახ. ადმინისტრირების სკოლას ქუთაისში და ამ სტრუქტურაში შემავალ „ენის სახლებს“ საქართველოს 8 რაიონში; მნიშვნელოვანია „ენის სახლის“ მომსახურებით მოსარგებლეთა წრის გაფართოება და საზოგადოების ფართო ფენების ჩართვა – „ენის სახლების“ იმ ფუნქციებით დატვირთვაა, რომლებიც მას დაარსებისას ჰქონდა; მნიშვნელოვანია ზრდასრული მოსახლეობისთვის პროფესიული გადამზადების კურსების ორგანიზება, რათა მოსახლეობამ შეძლოს რეგიონებში განხორციელებულ პროექტებში დასაქმება.

92

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება

93

94

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება

საქართველოს სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნული უმცირესობების საბჭო ყოველწლიურად ატარებს „შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციისა და სამოქმედო გეგმის“ შესრულების მონიტორინგს.28 სამოქმედო გეგმის მონიტორინგისა და შეფასების მიზანია, განისაზღვროს: რამდენად მართებულად არის დაგეგმილი აქტივობები შესრულდა თუ არა დაგეგმილი აქტივობები შესრულდა თუ არა ის მიზნები და ამოცანები, რასაც კონკრეტული აქტივობები ითვალისწინებდა რამდენად არის ღონისძიებები მდგრადი და გრძელვადიან შედეგზე ორიენტირებული მომზადდეს რეკომენდაციები სამოქმედო გეგმის ეფექტურად დაგეგმვისა და შესრულებისათვის უნდა აღინიშნოს, რომ მონიტორინგის შედეგების ანალიზი მოიცავს არამარტო დაგეგმილი და შესრულებული აქტივობების შემოწმებას, არამედ ასახავს ეთნიკური უმცირესობების სამოქალაქო ინტეგრაციის კუთხით არსებულ ზოგად მდგომარეობასა და პრობლემებს.

28

2009 წლის 3 ივლისის N14 ბრძანების საფუძველზე შეიქმნა სახელმწიფო უწყებათშორისი კომისია. კომისიის შემადგენლობაში შევიდნენ რეინტეგარციის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის აპარატის პასუხისმგებელი თანამშრომლები, ასევე შესაბამისი სახემწიფო დაწესებულებების, სამინისტროების, უწყებების და ორგანიზაციების, აგრეთვე თბილისის საკრებულოს და ეროვნული უმცირესობებით დასახლებული რეგიონების სამი სამხარეო ადმინისტარციის წარმომამადგენლები. http://www.smr.gov.ge/docs/doc42.pdf

95

3.1. მონიტორინგის შედეგები 2012 წლის სამოქმედო გეგმის მეექვსე მიმართულებაში „კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება“ ისევე როგორც 2010-2011 წლებში, დასახულია ექვსი ამოცანა: 1. სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბების ხელშეწყობა 2. ეროვნული უმცირესობების კულტურული თვითმყოფადობის შენარჩუნება 3. ეროვნული უმცირესობების კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა 4. ტოლერანტობის სულისკვეთების მხარდაჭერა, კულტურათაშორისი დიალოგისა და კავშირების ხელშეწყობა 5. საქართველოს კულტურულ ცხოვრებაში ეროვნული უმცირესობების მონაწილეობის ხელშეწყობა 6. ეროვნული უმცირესობების კულტურის, ისტორიის, ენისა და რელიგიის შესახებ საზოგადოების ცოდნის გაღრმავება და ქვეყნის კულტურულ ღირებულებად მათი წარმოჩენა.

2012 წლის სამოქმედო გეგმაში გამოყენებულია 2011 წლის მეთოდოლოგია – ხელისუფლების ორგანოების მიერ (პარტნიორ ორგანიზაციებთან ერთად) დაიგეგმა ისეთი პროგრამების/ღონისძიებების განხორციელება, რომლებიც შეესაბამება ეროვნული კონცეფციის ერთდროულად რამდენიმე პრიორიტეტული ამოცანის შესრულებას. მაგალითად, დაიგეგმა ღონისძიებები, რომლებიც ერთდროულად სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბებას, ეროვნული და ეთნიკური უმცირესობების კულტურული თვითმყოფადობის შენარჩუნებას, მათი კულტურული მემკვიდრეობის დაცვასა და პოპულარიზებას ითვალისწინებს.

2013 წლის სამოქმედო გეგმაში წარმოდგენილია 4 ამოცანა 6-ის ნაცვლად და მსგავსი შინაარსისა და მიზნის ამოცანები გაერთიანებულია საერთო კატეგორიაში, რაც აქტივობების მიხედვით შედეგების შეფასებას ამარტივებს. თუმცა, ამოცანების ჩამონათვალიდან ამოღებულია პუნქტი „ეროვნული უმცირესობების „კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა.“ შესაბამისად, გაურკვეველია, როგორ აისახება სამოქმედო გეგმაში ამ კატეგორიის ქვეშ გათვალისწინებული აქტივობები, რომლებიც ეთნიკური უმცირესობების ძეგლების მოვლა-პატრონობას ისახავს მიზნად.

96

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება

1. ეროვნული უმცირესობების კულტურული თვითმყოფადობის შენარჩუნება 2. ეროვნული უმცირესობების კულტურის, ისტორიის, ენისა და რელიგიის შესახებ საზოგადოების ცოდნის გაღრმავება და ქვეყნის კულტურულ ღირებულებად მათი წარმოჩენა.

3. ეროვნული უმცირესობების კულტურის, ისტორიის, ტრადიციების შესახებ საზოგადოების ცოდნის გაღრმავება, ინფორმირებულობა ჩვენი ქვეყნის პოლიტიკურ-სოციალურ-კულტურული ვითარების შესახებ.

4. ტოლერანტობის სულისკვეთების მხარდაჭერა, კულტურათაშორისი დიალოგისა და კავშირების ხელშეწყობა წინამდებარე ანგარიშში 2012-2013 წლების სამოქმედო გეგმის მონიტორინგის შედეგებს რეგიონების მიხედვით წარმოვადგენთ, რაც კონკრეტულ რეგიონში საჭიროებებისა და პრობლემების იდენტიფიცირებაში დაგვეხმარება.

ქვემო ქართლი მარნეული 2012 წელი ჩატარდა სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებული მარნეულის კულტურის ცენტრის მიერ ორგანიზებული დედაენის დღისადმი მიძღვნილი საღამო, ასევე ტრადიციულად აღინიშნა ნოვრუზ-ბაირამის დღესასწაული და დამოუკიდებლობის დღე. როგორც კულტურის ცენტრში განმარტეს, ბიუჯეტში გათვალისწინებული თანხის სიმცირის გამო, არ ჩატარებულა დაგეგმილი „იუმორისტული საღამო“.

2013 წელი 21 მარტს აღინიშნა ნოვრუზ ბაირამის დღესასწაული 14 აპრილს დედაენის დღისადმი მიძღვნილი ღონისძიება ჩატარდა ეროვნული უმცირესობების წარმომადენლების მონაწილეობით

97

20 ნოემბერს მარნეულის კლუტურის სახლში ჩატარდა ნიკო გომელაურის ხსოვნისადმი მიძღვნილი პოეზიის საღამო ეროვნული უმცირესობების წარმომადენლების მონაწილეობით.

24 აპრილს მარნეულის კულტურის ცენტრში ჩატარდა სკოლის მოსაწვლეთა ღია კონცერტი „ქართული მუსიკის საღამო“ ეთნიკური უმცირესობების მონაწილეობით. კულტურის ცენტრი ქ. მარნეულში კულტურის ცენტრის წლიური ბიუჯეტი შეადგენს 400,000 ლარს. ეთნიკური უმცირესობები წარმოდგენილი არიან ქართული ხალხური სიმღერისა და ქორეოგრაფიულ ანსამბლებში. მაგალითად, ქართული ხალხური სიმღერების ანსამბლს ჰყავს აზერბაიჯანელი სოლისტი. ფესტივალებშიც ეთნიკური უმცირესობები აქტიურად მონაწილეობენ. კულტურის ცენტრის ბაზაზე არსებობს ორი ქორეოგრაფიული ანსამბლი, „ენგური“ და „იბერია“ (ორივე შერეული ეთნიკური შემადგენლობისაა), მუსიკალური ბენდი და ასევე ახლად შექმნილი თეატრალური სტუდია. კულტურის ცენტრის წარმომადგენლების თქმით29, მათ სურვილი აქვთ ორგანიზება გაუკეთონ ფესტივალს, რომელიც მარნეულის მუნიციპალიტეტში მცხოვრებ სხვადასხვა ეთნოსის წარმომადგენლებს ერთად მოუყრის თავს და იქნება „მარნეულისთვის დამახასიათებელი განსაკუთრებული დღესასწაული“. ცენტრის თანამშრომლების თქმით, მარნეულში მცხოვრები ახალგაზრდები ხშირად მონაწილეობენ გასვლით ღონისძიებებში, თუმცა, რეგიონში ნაკლებად ჩამოდიან სტუმრები და ესწრებიან ლოკალურად ორგანიზებულ ღონისძიებებს.

2012 წელს „საქართველოს ეროვნული უმცირესობების კულტურის მხარდაჭერის პროგრამის“ ფარგლებში კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტრომ მარნეულის ბიბლიოთეკას კომპიუტერები გადასცა.

29

98

ინტერვიუ კულტურის ცენტრის დირექტორის მოადგილე, ნატო შავიშვილთან.

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება

კულტურის სახლები სოფლებში პრობლემატურია მარნეულის მუნიციპალიტეტის სოფლებში კულტურის სახლების ფუნქციონირების საკითხი (მუნიციპალიტეტში სულ 6 კულტურის სახლია: მარნეულის, ალგეთის, თამარისის, კაჩაგანის, სადახლოს, წერაქვისა და აღმამედლოს). კულტურის სახლების შენობების უმრავლესობა (წერაქვის და სადახლოს გარდა) ამორტიზებულია და ინგრევა. მონიტორინგის ჯგუფმა საველე გასვლისას მოინახულა თამარისის კულტურის სახლი. შენობა ძირითადად დაკეტილია და კულტურული ღონოსძიებები არ ტარდება. ადგილობრივი მოსახლეობის თქმით, სკოლის მოსწავლეები ზოგჯერ აღნიშნავენ „ბოლო ზარს“. ქალაქ მარნეულში ბავშვები ხშირად ჩამოდიან ახლომდებარე სოფლებიდან (თამარისი, წერეთელი), თუმცა აზერბაიჯანელებით კომპაქტურად დასახლებული მოშორებით განლაგებული სოფლები მოწყვეტილია ცენტრის კულტურულ ცხოვრებას. იმისთვის, რომ სოფლებში კულტურის სახლებმა ფუნქციონირება შეძლოს, უნდა გაუმჯობესდეს ინფრასტრუქტურა და გამოიყოს ადამიანური რესურსი, რომელიც ამ მიმართულებით ადგილობრივად იმუშავებს. მუსიკალური სკოლა სკოლაში, რომელიც 1960 წელს დაარსდა, დღეს 90-მდე მოსწავლე სწავლობს და სულ 11 მასწავლებელია. გარდა ქ. მარნეულისა, მოსწავლეები სოფლებიდანაც დადიან, თუმცა გაკვეთილებზე რეგულარულად დასწრება უჭირთ. სოფლებში არ არის ინფრასტრუქტურა და პირობები, რომ ადგილობრივად გაიხსნას მუსიკალური სკოლები. ქ. მარნეულის მუსიკალურ სკოლას არ გააჩნია საკონცერტო დარბაზი. სარეპეტიციო ოთახი 20 ადამიანზე მეტს ვერ იტევს. ადმინისტრაცია რამდენიმე წელია, მუნიციპალიტეტს დამატებითი ფართის გამოყოფას სთხოვს. სივრცის უქონლობის გამო, კონცერტს წელიწადში ერთხელ კულტურის სახლში მართავენ. სკოლას ასევე ესაჭიროება მუსიკალური ინსტრუმენტებით აღჭურვა.30 30

ინტერვიუ მუსიკალური სკოლის ხელმძღვანელ ირინე სამხარაძესთან.

99

თეთრიწყარო 2012 წელი თეთრიწყაროში ჩატარდა სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებული თემატური კონფერენცია ქართულენოვან და არაქართულენოვან სკოლებს შორის. კულტურული ინტეგრაციის კუთხით, სამოქმედო გეგმაში თეთრიწყაროსთვის სხვა აქტივობები გაწერილი არ იყო. მუნიციპალიტეტის გამგეობის განათლების, კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდულ საქმეთა სამსახურის უფროსის ვაჟა სულხანიშვილის თქმით, ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები მონაწილეობენ რეგიონის მასშტაბით გამართულ ყველა კულტურულ ღონისძიებაში. ყოველწლიურად იმართება დღესასწაული „დიდგორობა“. 2012 წელს პავილიონები წარმოდგენილი იყო ქვემო ქართლის ექვსი რაიონიდან. თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტში მოქმედებს ერთი სახელოვნებო და ორი მუსიკალური სკოლა (თეთრიწყაროს და მანგლისის). მუსიკალურ სკოლებში მოსწავლეები ძირითადად ახლომდებარე სოფლებიდან დადიან. სულხანიშვილის თქმით, მუნიციპალიტეტს უნდოდა, სომხებით კომპაქტურად დასახლებული სოფლების, სამშვილდისა და დაღეთის სკოლის მოსწავლეებს კულტურულ ღონისძიებებში მიეღოთ მონაწილეობა. თუმცა, აღმოჩნდა, რომ სამშვილდეს სკოლას არ ჰყავს მუსიკის მასწავლებელი. ასევე, სოფელ ქოსალარის სკოლის მოსწავლეებს ჰქონდათ სურვილი, სკოლაში გახსნილიყო ქართული ხალხური ცეკვების შემსწავლელი წრე. თუმცა, იმის გამო, რომ სათანადო რაოდენობის კონტიგენტი ვერ შეიკრიბა, წრე საბოლოოდ არ გახსნილა. მუნიციპალიტეტის გამგეობის განათლების, კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდულ საქმეთა სამსახურს ასევე სურვილი აქვს მუნიციპალიტეტის ბაზაზე გაიხსნას თეატრალური სტუდია, თუმცა, არ აქვთ შესაბამისი შენობა.

100

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება

2013 წელი ივნის-ივლისის თვეებში ქართულ სოფლებში ჩატარდა გასვლითი კულტურული ღონისძიებები, კონცერტები და გამოფენები.

25 ოქტომბერს ქართულენოვან და არაქართულენოვან სკოლებს შორის უნდა გამართულიყო თემატური კონფერენცია, თუმცა 27 ოქტომბრის საპრეზიდენტო არჩევნების გამო, ღონისძიება არ ჩატარდა. დმანისი 2012 წელი აღინიშნა სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებული დღესასწაული „დმანისობა“, ასევე დმანისიდან სხვადასხვა კოლექტივებმა მონაწილეობა მიიღეს სახალხო დღესასწაულში „ნოვრუზ-ბაირამი“.

2013 წელი წინა წლისგან განსხვავებით, 2013 წელს დმანისში მეტი კულტურული ღონისძიება დაიგეგმა და განხორციელდა. იანვარში ინტერნაციონალური ხელოვნების განვითარების ხელშეწყობის მიზნით, ჩატარდა ღონისძიება, რომელშიც მონაწილეობდა დმანისის კულტურისა და ხელოვნების ცენტრთან არსებული ინტერნაციონალური ანსამბლი “დმანისური აისი.“ პროგრამის მიზანია ფოლკლორისა და საესტრადო სიმღერების მოძიება-დამუშავება. სასწავლო წლის მანძილზე ქართველი და ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენლებისთვის დაიწყო სპეციალური პროგრამის შეთავაზება ხატვის, ხალხური რეწვისა და გამოყენებითი ხელოვნების შესწავლის მიზნით. აა(ი)პ დმანისის კულტურისა და ხელოვნების ცენტრთან არსებულ სხვადასხვა წრეებზე (ხატვა, თექა) დადის 25 ეთნიკური უმცირესობის წარმომადგენელი მოსწავლე. წლის განმავლობაში აღინიშნა „დედის დღე“, სახალხო დღესასწაული „ნოვრუზ ბაირამი“, და ბავშვთა დაცვის საერთაშორისი დღე.

101

2013 წელს არ აღინიშნა სამოქმედო გეგმით გათვალისიწნებული სახალხო დღესასწაული „დმანისობა“. ბოლნისი 2012 წელი ტრადიციულად აღინიშნა ღაზაროს აღაიანის იუბილე მის სახლ-მუზეუმში. ღონისძიებას ესწრებოდა სომხური დიაპსორა, ჩასული იყო სომხური თეატრის დასი თბილისადან და სომხური ცეკვის ანსამბლი, ასევე სომხეთის საელჩოს წარმომადგენლები საქართველოში. კულტურის ცენტრში აღინიშნა აზერბაიჯანული კულტურის დღეები. ჩატარდა საერთაშორისო ფესტივალი ერთი ცის ქვეშ, სადაც მონაწილეობას იღებდნენ შემსრულებლები და ანსამბლები ქართლ-კახეთიდან, სამცხე-ჯავახეთიდან და თბილისიდან, სულ დაახლოებით 15 სკოლის 175 მოსწავლე.31 2013 წელი 2013 წელი კულტურული ღონისძიებების მხრივ, სიახლით არ გამოირჩევა: წინა წლის მსგავსად, აღინიშნა ღაზაროს აღაიანის იუბილე, ასევე ჩატარდა აზერბაიჯანული კულტურის დღეები. ივნისის თვეში ბოლნისელმა და დმანისელმა ახალგაზრდებმა ქალაქ ტაშირის ახალგაზრდულ ფესტივალში მიიღეს მონაწილეობა. ბოლნისში კულტურული ღონისძიებების პროგრამა განახლებას და ახალი კომპონენტების ჩართვას საჭიროებს.

გარდაბანი გარდაბანში, სადაც ასირიელების დაახლოებით 100-მდე ოჯახია შემორჩენილი, ყოველწლიურად, პირველ აპრილს აღინიშნება ასირიული 31

102

საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტრო, წერილი #03/09-4106.

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება

სახალხო რელიგიური დღესასწაული ხაბ-ნისანი. საზეიმო ღონისძიება იმართება კულტურის სახლში, სადაც ეპატიჟებიან ოჯახების წარმომადგენლებს, უხუცესებს. დღესასწაულში მონაწილეობას იღებენ სხვადასხვა ეთნოსის წარმომადგენლები: ქართველები, აზერბაიჯანელები, რუსები.

2012 წელს ტრადიციული დღესასწაული გარდაბნობა არ აღინიშნა საპარლამენტო არჩევნების გამო. გარდაბანში მოქმედებს სამუსიკო სკოლების გაერთიანების ცენტრი, სადაც შედის რამდენიმე მუსიკალური სკოლა და სხვადასხვა ეროვნების წარმომადგენლები სწავლობენ. განსაკუთრებით წარმატებულები არიან აზერბაიჯანელი მოსწავლეები, რომლებიც ყოველწლიურად საერთაშორისო ფესტივალებში იღებენ მონაწილეობას. ქალაქში არ არის თეატრი. მუნიციპალიტეტის თანამშრომლები სურვილს გამოთქვამენ ჩამოყალიბდეს ინტერნაციონალური დასი. მონიტორინგის ჯგუფის წევრებთან საუბარში, გარდაბნის მუნიციპალიტეტის კულტურის, განათლების, სპორტისა და ახალგაზრდულ საქმეთა სამსახურში აღნიშნეს, რომ აზერბაიჯანული სოფლების რწმუნებულებმა მათ თხოვნით მიმართეს, მხარეთმოცდონეობის მუზეუმში დამატებით გამოიფინოს აზერბაიჯანელების ყოფა-ცხოვრების ამსახველი ექსპონატები. მხარეთმცოდნეობის მუზეუმი გარდაბნის ცენტრალური მუზეუმია.

2013 წელს გარდაბანაში აღინიშნა სახალხო დღესასწაული „ნოვრუზ ბაირამი.“ რუსთავი 2013 წელს რუსთავის მე-18 საჯარო სკოლაში უნდა ჩატარებულიყო პოეზიის საღამო – მოსწავლეებს ორიგინალურ ენებზე უნდა წაეკითხათ ქართული ლექსები და ასევე აზერბაიჯანული თარგმანები. თუმცა, აღნიშნული ღონისძიება არ ჩატარებულა. არ ჩატარებულა არც სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებული ქართული კვირეულის დღეები.

103

16 ნოემბერს აღინიშნა „ტოლერანტობის დღე“. უნდა აღინიშნოს, რომ ქ. რუსთავი ინტერკულტურული ღონისძიებების სიმწირეს განიცდის, საჭიროა ამ მიმართულებით, სამოქმედო გეგმაში მეტი აქტივობების დაგეგმვა და განხორციელება.

წალკა ქვემო ქართლის მუნიციპალიტეტებს შორის, ყველაზე მეტად კულტურულ-საგანმანთლებლო პროგრამების სიმწირეს განიცდის წალკა. ამის შესახებ აღნიშნული იყო 2010-2011 წლების მონიტორინგის შედეგებშიც.32 წალკის კულტურის ცენტრში მოქმედებს საესტრადო სიმღერის, ქართული ხალხური ცეკვის, სამეჯლისო ცეკვის შემსწავლელი წრეები, ფოლკლორულ-ინსტრუმენტული ანსამბლი, ასევე უხუცესთა ანსამბლი „თრიალეთი“. პროფესიონალი კადრების სიმწირის გამო, ზოგიერთი მასწავლებელი თბილისიდან ჩამოდის. კულტურის ცენტრის დირექტორის, კახა ვანაძის თქმით, ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები ახლომდებარე სოფლებიდან სხვადასხვა წრეებზე დადიან, თუმცა შორი სოფლებიდან უმრავლესობა ჩამოსვლას ვერ ახერხებს. ბევრ სოფელში მოსახლეობას სურს გაიხსნას კულტურის ცენტრის ფილიალები, თუმცა ამისთვის საჭირო კადრები არ ჰყავთ და სჭირდებათ დამატებითი დაფინანსება. წალკაში არ ფუნქციონირებს მუსიკალური სკოლები. ასევე არ არსებობს დარბაზი, სადაც კონცერტის ან სხვა დიდი მასშტაბის კულტურული ღონისძიების ჩატარებას შეძლებდნენ. ამიტომ, მცირე ღონისძიებები სპორტული სკოლის დარბაზში ტარდება და ისიც, მხოლოდ ზაფხულობით.

32

შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციის და სამოქმედო გეგმის შესრულების მონიტორინგის შედეგები 2010/ 2011, სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭო, 141-164 გვ.

104

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება

ვანაძის თქმით, სასურველი იქნება, რომ მუნიციპალიტეტს გაურემონტონ და გადასცენ წალკის კინოთეატრის შენობა, რომელიც ამჟამად, ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს ბალანსზეა. ასევე, უხუცესთა გუნდისთვის სჭირდებათ ფორმები, ინსტრუმენტები, ბავშვთა ფოლკლორული ანსამბლისთვის კი – სალამურები, ჩონგური, ფანდური და ფორმები. სამცხე-ჯავახეთი ნინოწმინდა 2012 წელს ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტში სულ ჩატარდა რვა კულტურული ღონისძიება, მათ შორის, სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებული ახალგაზრდობის ფესტივალი და „ჯავახეთის ხმები“.33 მისასალმებელია, რომ კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტრომ გაითვალისწინა სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭოს 2010/2011 წლების მინიტორინგის რეკომენდაციები და ნინოწმინდის მუნიციპალიტეტის სოფ. გორელოვკაში მდებარე „ობოლთა სახლისთვის“34 გამოყო საშტატო ერთეული. მუზეუმის მომვლელის შრომა ანაზღაურდება ადგილობრივი ბიუჯეტიდან.

2013 წელი სიახლეებით არ გამოირჩევა, ჩატარდა ღონისძიებები, რომლებიც ტრადიციულად ყოველ წელს აღინიშნება. ახალქალაქი სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებული ფოლკლორის საერთაშორისო ფესტივალი ახალქალაქში 2012-2013 წლებში არ ჩატარებულა.35 კულტუ33

გიორგი ზმოიანი, ნინოწმინიდს გამგეობის კულტურის, სპორტის, ახალგაზრდულ საქმეთა და ძეგლთა დაცვის სამსახური.

34 „ობოლთა სახლს“ 2008 წლის (31.10.2008) საქართველოს კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის მინისტრის N3.221 ბრძანების თანახმად, მიენიჭა უძრავი ძეგლის სტატუსი.

35 ინტერვიუ განათლების, კულტურის, სპორტისა და ახალგაზრდული საქმიანობის სამსახურის უფროს ვალერი სტელმაშოვთან.

105

რის სახლი საჭიროებს ინვენტარის განახლებას, მუსიკალურ სკოლას სჭირდება მიკროფონები და დასაკრავი ინსტრუმენტები. მუნიციპალიტეტის ბაზაზე, სისტემატურად ტარდება სპორტული ღონისძიებები: 2012 წელს გაიმართა ტურნირი ხელბურთში, რაიონის პირველობა ფეხბურთში, ღია პირველობა მაგიდის ჩოგბურთში, შეჯიბრი ჭადრაკში.

2012 წელს სამხატვრო სკოლის სახლში მოეწყო სკოლის მოსწავლეების ნამუშევრების გამოფენა. უნდა აღინიშნოს, რომ ახალქალაქში იშვიათად ჩამოდიან სხვადასხვა კულტურული ჯგუფები თბილისიდან ან სხვა დიდი ქალაქებიდან, ახალგაზრდობა მეტწილად მოწყვეტილია ინტერკულტურულ ცხოვრებას.

2013 წლის სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებული კულტურული ღონისძიებების პროგრამა წინა წლის მსგავსად მწირია, აღინიშნა დამოუკიდებლობის დღე და ტრადიციული დღესასწაული „ჯივანობა.“

ახალციხე დღესდღეობით, ახალციხეში რაბათის ტერიტორიაზე მდებარეობს ორი ძველი სინაგოგა. ორივე სინაგოგას36 საქართველოს კულტურის და ძეგლთა დაცვის მინისტრის 2010 წლის 28 ოქტომბრის ბრძანების #3/272 2010 თანახმად, მინიჭებული აქვს კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი. ერთი მათგანი მოქმედია და მას 2012-2013 წლებში ჩაუტარდა სარესტავრაციო-აღდგენითი სამუშაოები. ამჟამად, პრობლემატურია მეორე სინაგოგის საკითხი, რომელშიც სპორტული დარბაზი იყო განთავსებული. 2012 წელს სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭოს მონიტორინგის ჯგუფის ძალისხმევით და იმჟამინდელი გამგებლის მხარდაჭერით, სპორტული დარბაზი გაუქმდა და აღარ ფუნქციონირებს. თუმცა, შენობა დასუფთავებას და რესტავრაციას 36

(ძველი სინაგოგა (1863 წ.) გურამიშვილის #90; ახალი სინაგოგა (1902 წ.) გურამიშვილის #87).

106

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება

საჭიროებს. ნახევრად დანგრეულია სინაგოგის საკურთხეველი და სალოცავი. საჭიროა, კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტრომ შენობის აღდგენა-რესტავრაციისთვის ჩაატაროს ტექნიკური საპროექტო სამუშაოები.37 დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ იუდაური თემის წარმომადგენლების თქმით, საქართველოში მდებარე სინაგოგები კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს მიერ დღემდე სრულად არ არის აღწერილი. ამიტომ, საჭიროა სრულყოფილ იქნეს მონაცემთა ბაზა. კულტურის სახლები ახალციხის კულტურის სახლი ვერ ფუნქციონირებს. მუნიციპალიტეტის გამგეობის კულტურის, განათლების, სპორტის, ძეგლთა დაცვისა და ახალგაზრდულ საქმეთა სამსახურის კულტურის საკითხებში წამყვანი სპეციალისტის მარინე გოგოლაძის თქმით, „შენობა ამორტიზებულია და პრაქტიკულად არ არსებობს“. შესაბამისად, კულტურული ღონისძიებებიც ვერ ტარდება. მოუხედავად ამისა, ფოლკლორული ანსამბლი „შავლეგო“ მონაწილეობას იღებს ქვეყნის მასშტაბით გამართულ სხვადასხვა ფესტივალსა და კულტურულ ღონისძიებაში. შედარებით უკეთეს მდგომარეობაშია აწყურსა და ვალეში მდებარე კულტურის სახლები. მუსიკალური სკოლა მუსიკალური სკოლის ხელმძღვანელის, ცისანა ახვლედიანის თქმით, სკოლა ავარიულ მდგომარეობაშია და ჭერიდან წყალი ჩამოდის. სკოლაში სულ 225 მოსწავლემდეა. 2013 წლის სექტემბრისთვის ახალ შენობაში უნდა გადასულიყვნენ, თუმცა ტენდერი გვიან გამოცხადდა და სკოლა ისევ ავარიულ შენობაში დარჩა.

37

ებრაული თემისთვის, პრობლემატურია ონის სინაგოგის საკითხი – სარესტავრაციო სამუშაოები არ განახლებულა. თემის წარმომადგენლების თქმით, 2013 წლის შემოდგომაზე რესტავრაციის პროცესი ხარვეზებით მიმდინარეობდა. კერძოდ, გაბურღეს გუმბათის ქვეშ კედელი და არმატურის დაყენების გასაადვილებლად დიდი რაოდენობით წყლის ჭავლი შეუშვეს, რამაც გუმბათის საყრდენი დააზიანა და კედლის მოხატულობა ჩარეცხა. 2014 წლის ზაფხულს დაგეგმილია სარესტავრაციო სამუშაოების განახლება.

107

კახეთი ახმეტა 2012 წელს ახმეტის მუნიციპალიტეტში ჩატარდა საახალწლო ღონისძიებების კვირეული, მარტის დღესასწაულები, ყველის ფესტივალი, თუშეთობა, ბიძინაობა, პანკისობა და 9 მაისის ღონისძიება. ყველა აღნიშნულ ღონისძიებაში მონაწილეობდნენ ქისტები და სხვა ეთნიკური უმცირესობები. მიუხედავად ამისა, ახმეტის რაიონის გამგებლის, ბექა ბაიდაურის განმარტებით, დუისელი ახალგაზრდები ქართულ სკოლებთან კომუნიკაციის ნაკლებობას განიცდიან. „სკოლები უნდა დაახლოვდნენ. ერთმანეთის შესახებ ინფორმაცია არ გვაქვს, ამიტომაც ხდება კონფლიქტები,“ – აღნიშნა მან ინტერვიუში. მუნიციპალიტეტში მოქმედებს დუისის, ჯოყოლოს და ომალოს საკლუბო გაერთიანებები. კულტურის სამსახურის უფროსის, ოლია ხოხობაშვილისა და კულტურის ცენტრის დირექტორის, კახა მამულაშვილის თქმით, დუისელი ახალგაზრდები მუდმივად ჩართული არიან რაიონის მასშტაბით მოწყობილ ღონისძიებებში. კულტურის ცენტრთან არსებული ანსამბლი „პანკისი“ აქტიურად მონაწილეობს ქვეყნის მასშტაბით გამართულ კულტურულ ღონისძიებებში და საზღვარგარეთ გასტროლებზეც ხშირად მიემგზავრება. თელავი მიმდინარე სარეაბილიტაციო სამუშაოების გამო, 2012 წელს თელავში კულტურული ღონისძიებები ოთხი თვის განმავლობაში არ ჩატარებულა. კულტურის სამსახურის უფროსის, თეა ყუშიტაშვილის თქმით, ქალაქში კულტურის ცენტრი არსებობს, თუმცა პარალიზებულია. „შეყუჟულია პატარა სათავსოში, ამიტომ ანსამბლები გახიზნულები არიან და სამადლოდ ატარებენ კონცერტებს სხვადასხვა შენობაში.“ რაიონის მასშტაბით მოქმედებს წინანდლის, იყალთოს, ვარდისუბნისა და, კისისხევის კულტურის ცენტრები.

108

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება

მუზეუმები საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს დაქვემდებარებაში იმყოფება ეროვნული უმცირესობების ორი მუზეუმი – სსიპ დავით ბააზოვის საქართველოს ებრაელთა ისტორიის მუზეუმი და სსიპ მირზა ფათალი ახუნდოვის აზერბაიჯანული კულტურის მუზეუმი. აღნიშნული მუზეუმები „სამინისტროს დაქვემდებარებაში მყოფი სახელმწიფო ორგანიზაციების ხელშეწყობის“ ფარგლებში ფინანსდება. აზერბაიჯანული მუზეუმი 2012 წელს მიმდინარე სარემონტო სამუშაოების გამო, დამთვალიერებელს ვერ იღებდა. თუმცა, სამინისტროს ხელშეწყობით, ახალგაზრდა თაობისთვის მუზეუმის ბაზაზე შეიქმნა აზერბაიჯანული ხელით ნაქსოვი ხალიჩებისა და გობელინების შემსწავლელი წრეები. პროექტის ფარგლებში მოეწყო ექსკურსია მარნეულის რაიონის სოფ. ქეშალოში ხალიჩების ქსოვის ტექნოლოგიის ადგილზე გაცნობის მიზნით. პროექტში მონაწილე ხუთი მოსწავლე დაესრწო ძაფის დართვისა და შეღებვის პროცესს. პროექტის პედაგოგის რეკომენდაციით, მოსწავლეებმა ესკიზების დასამზადებლად, შეარჩიეს ტრადიციული ორნამენტები. სულ დამზადდა 10 ძირითადი და 5 დამატებითი ნამუშევრების გამოფენა გაიმართა 2013 წლის დეკემბერს. რაც შეეხება, დავით ბააზოვის სახ. მუზეუმს, იგი კვლავ ავარიულ მდგომარეობაშია. 2012 წლის დეკემბერში ჯგუფ „ქართუ“-ს ხელშეწყობით დაიწყო მუზეუმის აღდგენა. სარემონტო-სარესტავრაციო სამუშაოები ამჟამადაც მიმდინარეობს. თეატრები საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს დაქვემდებარებაშია: თბილისის სსიპ ჰეიდარ ალიევის სახელობის სახელმწიფო აზერბაიჯანული თეატრი. თბილისის სსიპ პეტროს ადამიანის სახელობის სახელმწიფო სომხური თეატრი თბილისის სსიპ ალ. გრიბოედოვის სახელობის სახელმწიფო რუსული თეატრი

109

მიუხედავად იმისა, რომ ყოველწლიურად იდგმება ადგილობრივი და გასვლითი სპექტაკლები, ავარიულ მდგომარეობაშია პეტროს ადამიანის სახ. სომხური დრამატული თეატრი. სარეაბილიტაციო-სარემონტო სამუშაოები ჯერჯერობით არ დაწყებულა ჰ.ალიევის სახელობის აზერბაიჯანულ სახელმწიფო დრამატული თეატრშიც. შენიშვნა: კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს პროგრამების „საქართველოს ეროვნული უმცირესობების მხარდაჭერა“ და „წიგნისა და ლიტერატურის ხელშეწყობა“ ფარგლებში ჩატარებული ღონისძიებებისა და აქტივობების შესახებ ინფორმაცია წარმოდგენილია მინიტორინგის შედეგების შეფასებაში.

3.2. მონიტორინგის შედეგების შეფასება დასახული ამოცანების მიხედვით 2012 წელი სამოქმედო გეგმის 6.1; 6.2 და 6.6 ამოცანების შესრულებაში დიდი წვლილი შეიტანა ილია ჭავჭავაძის სახ. საქართველოს პარლამენტის ეროვნულმა ბიბლიოთეკამ. 2012 წელს ეროვნულმა ბიბლიოთეკამ სულ 15-მდე სხვადასხვა ტიპის ღონისძიებას უმასპინძლა. ასევე მნიშვნელოვანი იყო კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს მიერ „საქართველოს ეროვნული უმცირესობების მხარდაჭერა“ და „წიგნისა და ლიტერატურის ხელშეწყობა“ პროგრამების ფარგლებში განხორციელებული ღონისძიებები.

2012 წლის 15 თებერვალს საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს მიერ დაფუძნდა ს.ს.ი.პ. ,,ჩერქეზული კულტურის ცენტრი“, რომელიც ჩერქეზული კულტურის ტრადიციების შენარჩუნებასა და განვითარებას ემსახურება38.

6.2-6.5 ამოცანები, რაც ერთდროულად, ეროვნული უმცირესობების თვითმყოფადობის შენარჩუნებასა და საქართველოს კულტურულ 38

შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციისა და 2012 წლის სამოქმედო გეგმის ანგარიში.

110

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება

ცხოვრებაში ეროვნული უმცირესობების მონაწილეობის ხელშეწყობას გულისხმობს, 2012 წლის სამოქმედო გეგმის მიხედვით, სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში საკლუბო გაერთიანებების ხელშეწყობას ითვალისწინებდა. თუმცა, როგორც მონიტორინგის შედეგებში აღვნიშნეთ, ახალციხის კულტურის სახლი ავარიული მდგომარეობის გამო, ვერ მუშაობს. სამცხე-ჯავახეთში საკლუბო გაერთიანებების ხელშეწყობისთვის, უფრო ეფექტური ღონისძიებების ჩატარებაა საჭირო. უნდა აღინიშნოს, რომ საკლუბო გაერთიანებები ძირითადად, ინფრასტრუქტურული პრობლემებისა და კვალიფიციური ადამიანური რესურსის სიმწირის გამო ვერ ფუნქციონირებს.

6.2-6.6 ამოცანები ძირითადად, სხვადასხვა რეგიონში მუნიციპალიტეტების მიერ დაგეგმილი ტრადიციული ღონისძიებების შესრულებაზე იყო ორიენტირებული. ეს ამოცანები ყველაზე მეტ აქტივობას შეიცავდა, რომელთა უმრავლესობა 2012 წელს განხორციელდა.

6.2-6.6 ამოცანის ფარგლებში კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტრომ 2012 წელს „საქართველოს ეროვნული უმცირესობების კულტურის მხარდაჭერის პროგრამის“ ფარგლებში სსიპ ჰეიდარ ალიევის სახ. თბილისის აზერბაიჯანულ თეატრს სპექტაკლის „ლენქორანის ხანის ვეზირის თავგადასავალი“ დადგმის ხარჯი დაუფარა.

6.2.-6.6 პუნქტები – 2012 წელს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს დაფინანსებით, დაიწყო პროექტი კავკასიური ელ-ბიბლიოთეკა. პროექტი მიზნად ისახავდა ქართველი, აზერბაიჯანელი და სომეხი მწერლების ნაწარმოებების პოპულარიზაციას. საწყის ეტაპზე შეიქმნა ვებ-გვერდი cau.lib.ge. პროექტის მეორე ეტაპზე სამინისტროს ხელახლა უნდა განეხილა დაფინანსების საკითხი, იმის მიხედვით, თუ როგორ შეასრულებდნენ პროექტის ავტორები ვალდებულებებს, რომ გაგრძელებულიყო ღონისძიებები, როგორც მთარგმნელობითი, ისე კულტურული ურთიერთობების კუთხით. ლიბ.ჯე-ს გუნდმა დაიქირავა ლიტერატურულ ბაზარზე არსებული მთარგმნელები, შეიქმნა საიტი, პროექტის ავტორებმა დაიწყეს ლიტერატურის მოძიება და გაციფრება იმ მასალებისა, რომლებიც უკვე არსებობდა ქართულ და არა მხოლოდ ქართულ ლიტერატურულ სივრცეში (საიტი რამედენიმეენოვანი იყო,

111

განვითარების მეორე ეტაპზე ძირითად კავკასიურ ენებს უნდა დამატებოდა აფხაზური და ოსურიც). თუმცა, კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს წარმომადგენლების თქმით, პროექტის მნიშვნელობის მიუხედავად, „იგი სათანადო ხარისხით და პროფესიული დონით ვერ შესრულდა“, რის გამოც, პროექტის დაფინანსება შეწყდა.

6.3. ამოცანის შესაბამისად, დაგეგმილი აქტივობების ფარგლებში, კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს მხარდაჭერით, გამოიცა თანამედროვე სომხური ლიტერატურის ანთოლოგია ქართულ ენაზე. წიგნები გარცელდა საქართველოსა და სომხეთში. სამინისტროს თანადაფინანსებით, ასევე გამოიცა კატალოგი „სომეხი მხატვრები ჰაკობ ჰოვნატანიანიდან გაიანე ხაჩატურიანამდე. უდიდესი ისტორიის ფრაგმენტები“.

6.3-6.4 ამოცანის ფარგლებში დაგეგმილი აქტივობების უმრავლესობა შესრულდა, თუმცა 6.4 ამოცანა, რომელიც მიზნად ისახავდა ტოლერანტობის სულისკვეთების მხარდაჭერას, კულტურათშორისი დიალოგისა და კავშირების ხელშეწყობას, ახმეტის, თეთრიწყაროს და ქვემო ქართლის სხვა სოფლებში მინიტორინგის შედეგებიდან გამომდინარე, მეტი აქტივობების დაგეგმვას და შესრულებას საჭიროებდა.

6.5. 2012 წელს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს მხარდაჭერით, აზერბაიჯანულ ენაზე გამოიცა ვაჟა-ფშაველას „გოგოთურ და აფშინა“ (1000 ეგზემპლარი), თარგმნა ოქტაი ქაზუმოვმა. წიგნები გავრცელდა როგორც საქართველოში, ასევე აზერბაიჯანში.

2013 წელი 1. ამოცანის „ეროვნული უმცირესობების კულტურული თვითმყოფადობის შენარჩუნება“ ფარგლებში, დმანისის მუნიციპალიტეტში სულ ორი გრძელვადიანი აქტივობა დაიგეგმა: (1) ინტერნაციონალური ხელოვნების განვითარების ხელშეწყობა, ფოლკლორის და საესტრადო სიმღერების მოძიება-დამუშავება; 2) სასწავლო წლის მანძილზე ქართველი და ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენლებისთვის სპეციალური პროგრამით ხატვის, ხალხური რეწვისა და

112

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება

2.

3.

4.

გამოყენებითი ხელოვნების შესწავლის შეთავაზება ქართული და მრავალეთნიკური ხელოვნების განვითარების ხელშეწყობის მზინით. აღნიშნული აქტივობები ხორციელდებოდა საანგარიშო პერიოდის განმავლობაში. „ეროვნული უმცირესობების კულტურის, ისტორიის, ენისა და რელიგიის შესახებ საზოგადოების ცოდნის გაღრმავება და ქვეყნის კულტურულ ღირებულებად მათი წარმოჩენა“ ამოცანით გათვალისწინებულ აქტივობებში ერთიანდება სახალხო და ლოკალური დღესასწაულების აღნიშვნა, გამოფენების, კონცერტების, ფესტივალების მოწყობა, ასევე საქართველოს პარლამენტის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში ჩატარებული ღონისძიებები. სამომავლოდ, სასურველია მეტი ყურადღება დაეთმოს რეგიონებს, რომლებიც კულტურული ღონისძიებების სიმწირეს განიცდიან: რუსთავი, ახალქალაქი, წალკა და აშ. კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამიანისტროს მხარდაჭერით გამოიცა სომეხი მწერლის, გაგიკ დავითიანის ლექსების კრებული „ღია ბარათები“. ასევე, მოეწყო გამოჩენილი აზერბაიჯანელი მწერლის ანარ რზაევის საიუბილეო საღამო. „ეროვნული უმცირესობების კულტურის, ისტორიის, ტრადიციების შესახებ საზოგადოების ცოდნის გაღრმავება, ინფორმირებულობა ჩვენი ქვეყნის პოლიტიკურ-სოციალურ-კულტურული ვითარების შესახებ“ ამოცანის შესაბამისად, კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტრომ დააფინანსა ეროვნულ უმცირესობათა გაზეთების, აზერბაიჯანულენოვანი „გურჯისტანისა“, და სომხურენოვანი „ვრასტანის“ გამოცემა.

2012 წელს სამინისტროს ხელშეწყობით გამოიცა გაზეთ „ვრასტანის“ 52 ნომერი (ტირაჟი – 3000; გაზეთები ვრცელდება თბილისსა და ბათუმში. ასევე ნინოწმინდის, ახალქალაქის, ახალციხის, ბოლნისის, ასპინძის, მარნეულის, თეთრიწყაროს, ბორჯომის მუნიციპალიტეტებში). გაზეთების კონტენტის 30% მოიცავს ინფორმაციას ეროვნული უმცირესობების კულტურულ-სოციალური ვითარების შესახებ. 2012 წელს სამინისტროს დაფინანსებით გამოიცა გაზეთ „გურჯისტანის“ 17 ნომერი. (გავრცელების არეალი მოიცავს თბილისს, რუსთავს, გარდაბნის, მარნეულის, ბოლნისის, თეთრიწყაროს, ლაგოდეხის, გურჯაანის და სხვა მუნიციპალიტეტებს). აღნიშნულ გამოცემებს ასევე დაემატა რუსულენოვანი გაზეთი „სვობოდნაია გრუზია“. „ტოლერანტობის სულისკვეთების მხარდაჭერა, კულტურათაშორისი

113

დიალოგისა და კავშირების ხელშეწყობა“ – აღნიშნული ამოცანით გათვალისწინებული აქტივობების უმრავლესობა წარმატებით შესრულდა.

რეკომენდაციები: მონიტორინგის შედეგებიდან გამომდინარე, სასურველია: 2013 წელს სამოქმედო გეგმიდან ამოღებული პუნქტი – ეროვნული უმცირესობების “კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა “დაემატოს კვლავ სამოქმედო გეგმას 2014 (და შემდგომ) და გათვალისწინებული იყოს შესაბამისი ღონისძიებები საკლუბო გაერთიანებებსა და კულტურის სახლებს მეტი ყურადღება დაეთმოს ქვემო ქართლისა და სამცხე-ჯავახეთის ეთნიკურად მრავალფეროვან სოფლებში, ასევე ქალაქ თელავში. მარნეულის მუნიციპალიტეტში, წალკასა და ახალციხეში შენობების უმრავლესობა ამორტიზებულია. ავარიულ მდგომარეობაშია ასევე ახალციხის მუსიკალური სკოლაც. მარნეულის მუნიციპალიტეტის გამგეობამ იზრუნოს მარნეულის მუსიკალური სკოლის კეთილმოწყობაზე. ფართის სიმცირის გამო, სკოლაში კონცერტები თითქმის ვერ ტარდება. სკოლას ასევე ესაჭიროება მუსიკალური ინსტრუმენტებით აღჭურვა. ახალქალაქსა და წალკაში დაიგეგმოს მეტი საგანმანათლებლო და კულტურული ღონისძიებები, სადაც ადგილობრივი ჯგუფები უმასპინძლებენ თბილისიდან ან სხვა ცენტრალური ქალაქებიდან ჩასულ ქართველ ახალგაზრდებს. ეთნიკურ/რელიგიურ უმცირესობათა ხელშეწყობის მიზნით, ყურადღება გამახვილდეს მათი ინტეგრაციისთვის აუცილებელ არა ერთჯერად, არამედ გრძელვადიან პროგრამებზე, განსაკუთრებით, ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში. ახალციხეში მოგვარდეს უმოქმედო სინაგოგის რეაბილიტაციისა და რესტიტუციის საკითხი, შენობის აღდგენა-რესტავრაციისთვის ჩატარდეს ტექნიკური საპროექტო სამუშაოები. ასევე, გამოსწორდეს ონის სინაგოგოს სარესტავრაციო სამუშაოებისას დაშვებული ხარვეზები და გაგრძელდეს სარეაბილიტაციო სამუშაოები.

114

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება

ეთნიკურ უმცირესობათა უძრავი და მოძრავი ძეგლების, მათ შორის საკულტო ნაგებობების რესტავრაციისას გათვალისწინებულ იქნას აღნიშნული კონფესიის/რელიგიის სპეციალისტის ან შესაბამისი თემის წარმომადგენლის ჩართულობა სამუშაო ჯგუფში. გაკეთდეს წითელი ხაზები რელიგიურ/ეთნიკურ უმცირესობათა საკულტო ნაგებობების და სასაფლაოების მიწის ტერიტორიაზე მათი დაცვის მიზნით; დატანილ იქნას ეთნიკურ/რელიგიურ უმცირესობათა საკულტო ნაგებობების საჩვენებელი აბრები და ისრები. ასევე, შესაძლებელია, გაკეთდეს მემორიალური დაფები ეთნიკურ / რელიგიურ უმცირესობათა გამოჩენილ წარმომადგენელთა სახლებზე. ხელი შეეწყოს ეთნიკურ/რელიგიურ უმცირესობათა უძრავი და მოძრავი ძეგლების კვლევა-აღრიცხვას.

115

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

117

118

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

საქართველოს მთავრობის მიერ შემუშავებული ტოლერანტობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციის მიხედვით, ეროვნული უმცირესობების სათანადო ინფორმირების ხელშესაწყობად საჭიროა ეროვნული უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში ეროვნული მაუწყებლობის და ეროვნული უმცირესობების ენებზე სამაუწყებლო პროგრამების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა, ეროვნული უმცირესობების ენებზე ელექტრონული და ბეჭდვითი მედიის ხელშეწყობა.

4.1. საკანონმდებლო ბაზა საქართველოს კონსტიტუციით დაცულია სიტყვის, აზრის, სინდისის, აღმსარებლობისა და რწმენის თავისუფლება, იკრძალება ადამიანის დევნა სიტყვის, აზრის, აღმსარებლობის ან რწმენის გამო, აგრეთვე ადამიანის იძულება, გამოთქვას თავისი შეხედულება მათ შესახებ (მუხლი 19). საქართველოს კანონით „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შე­სახებ“, ყველა ადამიანს აქვს გამოხატვის თავისუფლება, რაც გულისხმობს თავისუფლებას იძულებისაგან, გამოთქვას თავისი შეხედულება რწმენის, აღმსარებლობის, სინდისისა და მსოფლმხედველობის, ეთნიკური, კულტურული და სოციალური კუთვნილების, წარმოშობის, ოჯახური, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობის, აგრეთვე ყველა იმ გარემოების შესახებ, რომელიც შეიძლება მისი უფლებებისა და თავისუფლებების შელახვის საფუძველი გახდეს. (მუხლი 3.2.კ)

119

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით ისჯება სიტყვის თავისუფლების ანდა ინფორმაციის მიღების ან გავრცელების უფლების უკანონოდ ხელის შეშლა (მუხლი 153); ღვთისმსახურების ან სხვა რელიგიური წესისა თუ ჩვეულების აღსრულებისათვის უკანონოდ ხელის შეშლა ძალადობით ან ძალადობის მუქარით, ანდა თუ მას ახლდა მორწმუნის ან ღვთისმსახურის რელიგიური გრძნობის შეურაცხყოფა (მუხლი 155); და ადამიანის დევნა სიტყვის, აზრის, სინდისის, აღმსარებლობის, რწმენის ან მრწამსის გამო, ანდა მის პოლიტიკურ, საზოგადოებრივ, პროფესიულ, რელიგიურ ან მეცნიერულ მოღვაწეობასთან დაკავშირებით (მუხლი 156). საქართველოს კანონი მაუწყებლობის შესახებ ავალდებულებს საზოგადოებრივ მაუწყებელს, პროგრამებში ასახოს საზოგადოებაში არსებული ეთნიკური, კულტურული, ენობრივი, რელიგიური, ასაკობრივი და გენდერული მრავალფეროვნება, ასევე, სათანადო პროპორციით განათავსოს უმცირესობების ენაზე, უმცირესობების შესახებ და უმცირესობების მიერ მომზადებული პროგრამები (მუხლი 16). ამავე კანონის 33.11 მუხლის თანახმად, საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა ყოველწლიურად უნდა შექმნას ერთი ან ერთზე მეტი რეგულარული პროგრამული პროდუქტი არანაკლებ ოთხ ენაზე, მათ შორის, აფხაზურ და ოსურ ენებზე. მაუწყებლობის შესახებ კანონის თანახმად, სათემო მაუწყებლობის ლიცენზიის მფლობელი უნდა უზრუნველყოფდეს მისი მომსახურების ზონაში მცხოვრები უმცირესობების აზრების გაშუქებას (მუხლი 46). მაუწყებლობის შესახებ კანონი ნებისმიერ მაუწყებელს უკრძალავს ისეთი პროგრამების გადაცემას, რომლებიც რაიმე ფორმით რასობრივი, ეთნიკური, რელიგიური ან სხვაგვარი შუღლის გაღვივების, რომელიმე ჯგუფის დისკრიმინაციის ან ძალადობისკენ წაქეზების აშკარა და პირდაპირ საფრთხეს ქმნის; ასევე, ისეთი პროგრამების გადაცემას, რომლებიც მიმართულია პირის ან ჯგუფის ფიზიკური შესაძლებლობის, ეთნიკური კუთვნილების, რელიგიის, მსოფლმხედველობის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის ან სხვა თვისებისა თუ სტატუსის გამო შეურაცხყოფისაკენ, დისკრიმინაციისაკენ ან ამ თვისებისა თუ სტატუსის განსაკუთრებული ხაზგასმისაკენ, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ეს აუცილებელია პროგრამის შინაარსიდან გამომდინარე და მიზნად ისახავს არსებული შუღლის ილუსტრირებას (მუხლი 56).

120

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი, რომელიც საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნულმა კომისიამ მაუწყებლობის შესახებ კანონის 50-ე მუხლის შესაბამისად მიიღო, ემყარება სამაუწყებლო პრინციპებს, რომელთაგან ერთ-ერთი სხვადასხვა სოციალური ჯგუფის ინტერესების გათვალისწინებაა, განურჩევლად მათი პოლიტიკური, კულტურული, ეთნიკური, რელიგიური, რეგიონული, ენობრივი, ასაკობრივი თუ გენდერული კუთვნილებისა (მუხლი 3). ქცევის კოდექსის მე-9 თავი, „მრავალფეროვნება, თანასწორობა და შემწყნარებლობა“, ავალდებულებს მაუწყებელს, თავი შეიკავოს ისეთი მასალის გამოქვეყნებისგან, რომელიც გააღვივებს სიძულვილს ან არატოლერანტობას რასის, ენის, სქესის, რელიგიური კუთვნილების, პოლიტიკური შეხედულებების, ეთნიკური, გეოგრაფიული ან სოციალური წარმოშობის საფუძველზე (მუხლი 31). ამ კოდექსით მაუწყებელს მოეთხოვება, სამაუწყებლო ბადეში განათავსოს ზუსტი და სარწმუნო, დაბალანსებული, პროპორციული და თანაზომადი ინფორმაცია საქართველოში მცხოვრებ ყველა კულტურულ, რელიგიურ, ეთნიკურ ჯგუფზე და სოციალურ ფენაზე სამართლიანობის და მიუკერძოებლობის პრინციპების დაცვით; პატივი სცეს აზრის, სინდისის, რწმენის და აღმსარებლობის თავისუფლების ფუნდამენტურ უფლებებს და თავიდან აიცილოს ნებისმიერი ეთნიკური, რელიგიური, კულტურული ან სოციალური ჯგუფის შეურაცხყოფა (მუხლი 32). მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის 33-ე მუხლით განსაზღვრული მოთხოვნების თანახმად, მაუწყებელმა თავი უნდა აარიდოს, ეთნიკურ ან რელიგიურ კუთვნილებასა და უარყოფით მოვლენებს შორის დაუსაბუთებელი პარალელების გავლებას, მათ შორის ცალკეული პიროვნებების საქმიანობის ასოცირებას მთელ ჯგუფთან, და უმცირესობების და სოციალური პრობლემების შესახებ არასწორი და შეცდომაში შემყვანი განცხადებების გაკეთებას; არ უნდა შეუწყოს ხელი სტერეოტიპების ჩამოყალიბებას და აუცილებლობის გარეშე არ უნდა აღნიშნოს პირის ეთნიკური წარმოშობა და რელიგიური მრწამსი; თავიდან უნდა აიცილოს რელიგიური, ეთნიკური, ან სხვა ნიშნის მიხედვით რომელიმე ჯგუფის შეურაცხყოფა, მათ შორის გარკვეული ლექსიკის ან გამოსახულების გამოყენება. მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის ამავე 33-ე მუხლის თანახმად, თუ წყარო პირდაპირ ეთერში ან ახალ ამბებში უსაფუძვლოდ ასახელებს 121

ეთნიკურ წარმომავლობას, რელიგიურ მრწამს, სექსუალურ ორიენტაციას, ოჯახურ ან ქონებრივ მდგომარეობას, სოციალურ კუთვნილებას, ან ნებისმიერ სხვა ნიშანს, როგორც პრობლემის გამომწვევ მიზეზს ან იყენებს შეურაცხმყოფელ ტერმინოლოგიას რომელიმე ჯგუფის მიმართ, წამყვანი არ უნდა აჰყვეს ასეთ დიალოგს და შეეცადოს, შეურაცხმყოფელი განცხადების ავტორს დაუსვას შეკითხვა გამოთქმული მოსაზრების დასაბუთების მიზნით. ბოლო წლებში მაუწყებლობის შესახებ კანონში რამდენიმე მნიშვნელოვანი ცვლილება შევიდა. 2011 წლის აპრილში პარლამენტის მიერ მიღებული ცვლილებები მაუწყებელთა მფლობელების და ფინანსური მდგომარეობის მეტი გამჭვირვალობის მიზანს ემსახურება. ამ ცვლილებების თანახმად, ოფშორულ ზონებში დარეგისტრირებულ კომპანიებს მაუწყებლის ლიცენზიის ფლობა ეკრძალებათ; გარდა ამისა, მაუწყებლები ვალდებული არიან, კომუნიკაციების მარეგულირებელ კომისიას წარუდგინონ ინფორმაცია დაფინანსების წყაროების შესახებ და აუდიტის დასკვნა.

2013 წლის მაისში მაუწყებლობის შესახებ კანონში მიღებული ცვლილებებით განისაზღვრა საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს დაკომპლექტების ახალი წესი; ასევე, აჭარის ტელევიზია საზოგადოებრივ მაუწყებლად გარდაიქმნა. საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს დაკომპლექტების ახალი წესის თანახმად საბჭოში ცხრა წევრი იქნება, რომელთაგან ორს სახალხო დამცველი წარადგენს, სამს – საპარლამენტო უმრავლესობა, სამს – პარლამენტის დარჩენილი წევრები, ხოლო ერთს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭო. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის დაქვემდებარებაში მყოფი აჭარის ტელევიზია საზოგადოებრივი მაუწყებლის მოდელზე გადავა და საზოგადოებრივი მაუწყებლის წლიური დაფინანსებიდან 15%-ს მიიღებს. აღნიშნული ცვლილებების თანახმად, საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის საბიუჯეტო დაფინანსება გაიზარდება წინა წლის მთლიანის შიდა პროდუქტის 0.12%-დან 0.14%-მდე.

122

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

4.2. ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლა ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გამოწვევა, რომელიც საქართველოს სამაუწყებლო სფეროს წინაშე დგას, ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლაა. 2015 წლის 17 ივნისამდე საქართველოში ანალოგური მაუწყებლობა უნდა შეწყდეს და ქვეყანა ციფრულ მაუწყებლობაზე გადავიდეს. ეს ვადა საერთაშორისო ტელეკომუნიკაციის კავშირის (ITU) მიერ არის განსაზღვრული. სახელმწიფოს მხრიდან ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის პროცესზე პასუხისმგებელი უწყება საქართველოს ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროა. ამ სამინისტროს საქართველოში ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის სტრატეგია უნდა შეემუშავებინა. ევროპის განვითარების და რეკონსტრუქციის ბანკისა და ფინეთის მთავრობის დახმარებით, პროცესში ევროპელ ექსპერტთა ჯგუფი ჩაერთო. სამუშაოების მოცულობისა და ინტენსიობის გათვალისწინებით, პროექტში ქართული მხრიდან დამატებითი ადამიანური რესურსები – მაღალი კვალიფიკაციის კონსულტანტები იქნა დაქირავებული.39 ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლა მრავალ კომპონენტს მოიცავს – ტექნიკური ხასიათის საკითხებიდან დაწყებული ქსელის ოპერატორის თუ ოპერატორების შერჩევით და მომხმარებელთა ინტერესების დაცვით დამთავრებული. მოკლე შეჯამების სახით შეიძლება ითქვას, რომ ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის დროს სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს შემდეგი ამოცანები: მოეწყოს სათანადო ქსელი; ყველა მომხმარებელს ჰქონდეს ციფრული მაუწყებლობის მიღების საშუალება და ამისათვის, დახმარება გაეწიოს სოციალურად დაუცველ მოსახლეობას ციფრულ მაუწყებლობასთან თავსებადი ტელევიზორებით ან დეკოდერებით აღჭურვაში; არ შეიზღუდოს გამოხატვის თავისუფლება და მედია პლურალიზმი; არ იქნეს დისკრიმინაციული მიდგომა გამოყენებული მაუწყებლების მიმართ და შეძლებისდაგვარად მაქსიმალური დახმარება გაეწიოს რეგიონულ მაუწყებლებს, რომლებსაც მწირი ტექნიკური და ფინანსური საშუალებები აქვთ; ჩამოყალიბდეს კონკურენტუნარიანი ბაზარი.

39

ეკონომიკის სამინისტროს ვებგვერდი

123

2014 წლის 7 თებერვალს საქართველოს მთავრობამ ციფრულ მიწისზედა სატელევიზიო მაუწყებლობაზე გადასვლის სტრატეგია დაამტკიცა. ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის სტრატეგიაზე მუშაობის პროცესში ადგილობრივ და საერთაშორისო ექსპერტებთან ერთად აქტიურად იყო ჩართული არასამთავრობო სექტორი, მათ შორის ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი და მისი პარტნიორი ორგანიზაციის – საქართველოს რეგიონულ მაუწყებელთა ასოციაცია. ეკონომიკის სამინისტროს სტრატეგიის თანახმად, შვიდი მულტიპლექსის (მულტიპლექსი ციფრული ინფორმაციის ნაკადია, რომელიც გამოსახულების, ხმისა და სხვა სახის მონაცემის ერთობას წარმოადგენს) აგება იგეგმება, რომელთაგან ერთი საზოგადოებრივი მაუწყებლის კონტენტის გასავრცელებლად არის განკუთვნილი. ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის შეფასებით, ეკონომიკის სამინისტროს სტრატეგია, ძირითადად, ორიენტირებული და მორგებულია ქართული მედიის და მოსახლეობის პრობლემებზე და უახლეს ტექნოლოგიურ სტანდარტების სავალდებულოდ დადგენაზე.40 კერძოდ, სტრატეგია ითვალისწინებს რეგიონული და ადგილობრივი მედიისათვის სიხშირეების გამოყოფას და უფრო დაბალი სტანდარტის აპარატურით მაუწყებლობის დაშვებას; მედიის თავისუფლების და მის პლურალიზმზე ორიენტირებული ტექნოლოგიური მოდელის შერჩევას; სიცოცხლისუნარიანი და კონკურენტული ბიზნეს მოდელის შერჩევას; საეთერო სამაუწყებლო ქსელის კერძო ინვესტორის მიერ აგებასა და მართვას, რომელიც გამჭვირვალე და კონკურენტული, ღია კონკურსის საფუძველზე შეირჩევა; პროცესში სახელმწიფოს მინიმალურ ფინანსურ მონაწილეობას საქსელო და ტექნოლოგიური მიმართულებით და საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვას; ღია კონკურსზე, კონცენტრაციის და მონოპოლისტის ჩამოყალიბებისათვის პრევენციული პირობების განსაზღვრას; პლატფორმის შიდა და პლატფორმათაშორისი კონკურენციის ხელშემწყობი მოდელის შერჩევას; ბოლო მომხმარებლებისათვის საჭირო აპარატურის სუბსიდირებას არა ინვესტორის, არამედ ბიუჯეტის ხარჯზე; ციფრული საეთერო მაუწყებლობისთვის საჭირო აპარატურის რეალიზაციის ბაზრის ლიბერალიზაციას.41 40

41

124

გაციფრულების სტრატეგია – წინაპირობები უკეთესი მედიაგარემოს ფორმირებისათვის.

IDFI. 2014 წელი. ყველა უფლება დაცულია http://www.idfi.ge/?cat=news&topic=502&lang=ka გაციფრულების სტრატეგია – წინაპირობები უკეთესი მედიაგარემოს ფორმირებისათვის. IDFI. 2014 წელი. ყველა უფლება დაცულია http://www.idfi.ge/?cat=news&topic=502&lang=ka

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

შენიშვნებს შორის, რომლებიც ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტს ეკონომიკის სამინისტროს სტრატეგიის მიმართ გააჩნია, ერთ-ერთი საზოგადოებრივ მაუწყებელს ეხება. კერძოდ, სახელმწიფო სტრატეგიის თანახმად, 7 მულტიპლექსიდან ერთი, კერძოდ მე-6 მულტიპლექსი, განკუთვნილია საზოგადოებრივი მაუწყებლობის კონტენტის გასავრცელებლად. თუმცა, შესაბამისი სიხშირული ზოლი, ასევე შიდა ტექნოლოგიური დანიშნულების რადიო-სარელეო ხაზების უზრუნველყოფისთვის აუცილებელი სიხშირული რესურსი, უსასყიდლოდ გადაეცემა შპს საქართველოს ტელერადიოცენტრს, რომლის 100%-იანი წილის მესაკუთრე არის სახელმწიფო. „ამგვარი მიდგომა, ვფიქრობთ, არ მოდის შესაბამისობაში მაუწყებლობის შესახებ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნებთან. ხელისუფლებისაგან დამოუკიდებელი საზოგადოებრივი მაუწყებელი უნდა იყოს თავისუფალი პოლიტიკური და კომერციული გავლენისაგან. ანალოგიური დეფინიციაა ამავე კანონის მე-15 მუხლში. საზოგადოებრივი მაუწყებლობის იდეა გამორიცხავს სახელმწიფოს კონტროლს და ეს, პირველ რიგში, შეეხება კონტენტის გავრცელების მოდელის მაქსიმალურ დისტანცირებას სახელმწიფოსაგან. ამგვარად, ვფიქრობთ, რომ სიხშირის გადაცემა უნდა მოხდეს თავად საზოგადოებრივი მაუწყებლისათვის, რომ ის თავად იყოს ქსელის მმართველი“.42 ის მოთხოვნები, რომლებიც ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტმა 2013 წლის მაისში წარდგენილ მის მიერ მომზადებულ სტრატეგიაში საზოგადოებრივ მაუწყებლის წაუყენა, შედიოდა მრავალენოვანი მაუწყებლობის უზრუნველყოფა საქართველოში მცხოვრები ეთნიკური უმცირესობებისთვის და აქტიური მონაწილეობა იმ ინფორმაციის მიწოდებაში, რომელიც მაყურებელმა ციფრული მაუწყებლობის, მასზე გადასვლის, აპარატურის, ინსტალაციის პროცესის შესახებ უნდა იცოდეს.43 საზოგადოებრივი მაუწყებლის წარმომადგენლის ინფორმაციით, საზოგადოებრივი მაუწყებელი ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის საკითხზე მჭიდროდ თანამშრომლობს ეკონომიკის სამინისტროსთან.

42

43

გაციფრულების სტრატეგია – წინაპირობები უკეთესი მედიაგარემოს ფორმირებისათვის. IDFI. 2014 წელი. ყველა უფლება დაცულია http://www.idfi.ge/?cat=news&topic=502&lang=ka საქართველოს ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის სტრატეგია; IDFI; 2013 წლის მაისი.

125

საზოგადოებრივ მაუწყებელს საკუთარი მოთხოვნები (ტექნიკური და ფინანსური ხასიათის) მიწოდებულია აქვს ეკონომიკის სამინისტროსთვის. ამ მოთხოვნებს შორის არის ციფრული მაუწყებლობისთვის გადამცემების, კოდირების საშუალებების უზრუნველყოფა, ასევე ხმის ბილიკების მრავალფეროვნება. საზოგადოებრივ მაუწყებელს მოთხოვნილი აქვს შვიდენოვანი ბილიკები ტექსტური და ხმოვანი ინფორმაციის მიღებისთვის, ასევე მიმღებების მენიუებისთვის. ეს ენები საქართველოს ეროვნული უმცირესობების ენებსაც მოიცავს. ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის პროცესში სახელმწიფომ ორგანიზება უნდა გაუკეთოს საინფორმაციო კამპანიას და უზრუნველყოს მოსახლეობა საჭირო ინფორმაციით, რათა მომხმარებლები მომზადებული შეხვდნენ ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლას და შეუფერხებლად შეძლონ ასეთი მაუწყებლობით სარგებლობა. ამ პროცესში საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა მნიშვნელოვანი როლი უნდა შეასრულოს. სახელმწიფოსთან ერთად საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა ამ ინფორმაციის ეროვნული უმცირესობების ენებზე მომზადება და ტრანსლირება უნდა უზრუნველყოს, რათა უმცირესობებით დასახლებულ იმ რეგიონებში, სადაც მოსახლეობის მნიშვნელოვანმა ნაწილმა სახელმწიფო ენა არ იცის, უმცირესობებმა საჭირო ინფორმაცია მათთვის გასაგებ ენებზე მიიღოს.

4.3. საზოგადოებრივი მაუწყებელი ტოლერანტობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციის 2012 წლის სამოქმედო გეგმის თანახმად, საზოგადოებრივ მაუწყებელს უნდა უზრუნველეყო შემდეგი ღონისძიებების შესრულება: სატელევიზიო საინფორმაციო პროგრამების სისტემატური წარმოება და ტრანსლირება, კერძოდ, საინფორმაციო პროგრამა „მოამბის“ ყოველდღიური წარმოება და ტრანსლირება აფხაზურ, ოსურ, სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე; რადიო საინფორმაციო პროგრამების სისტემატური წარმოება და ტრანსლირება, კერძოდ, საინფორმაციო გამოშვების ყოველდღიური წარმოება და ტრანსლირება აფხაზურ, ოსურ, სომხურ, აზერბაიჯანულ ენებზე და ყოველკვირეულად ქურთულ ენაზე. 2013 წლის სამოქმედო გეგმით ეს სია გაფართოვდა და მას დაემატა სატელევიზიო პროგრამა 126

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

„მოამბე“ რუსულ ენაზე და ასევე, რუსულ ენაზე რადიო საინფორმაციო გამოშვების ყოველდღიური წარმოება და ტრანსლირება. ორივე საანგარიშო წლის სამოქმედო გეგმა ითვალისწინებდა სატელევიზიო პროგრამის „ჩვენი ეზოს“ სისტემატურ წარმოებას და ტრანსლირებას, ხოლო 2012 წლის სამოქმედო გეგმა საავტორო რადიოგადაცემის „ჩვენი საქართველო“ სისტემატურ წარმოებას და ტრანსლირებას. სატელევიზიო საინფორმაციო პროგრამების სისტემატური წარმოება და ტრანსლირება 2012 წელს საზოგადოებრივი მაუწყებელი ყოველდღიურად (შაბათ-კვირის გარდა) ამზადებდა და გადასცემდა საინფორმაციო გამოშვებებს ეროვნული უმცირესობების ენებზე. „მოამბე“ აფხაზურ, ოსურ, სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე გადიოდა ღამის საათებში საზოგადოებრივი მაუწყებლის მეორე არხის ეთერით და მეორდებოდა დილით ადრე როგორც მეორე, ასევე პირველი არხის ეთერით. ნაციონალური მოამბე სპეციალური ინტერნეტ-სერვისის მეშვეობით მიეწოდებოდა იმ პარტნიორ რეგიონულ ტელეკომპანიებს, რომლებიც აფხაზი, ოსი, აზერბაიჯანელი და სომეხი მოქალაქეებით კომპაქტურად დასახლებულ რაიონებს ფარავენ. ამ მიზნით საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა საუკეთესო საეთერო დრო, ე. წ. პრაიმტაიმი (20:00 სთ-დან 23:00 სთ-მდე) შეიძინა. კერძოდ, 2012 წელს აფხაზურ ენაზე მოამბეს გადასცემდა ზუგდიდის ტელევიზია „ოდიში“, ოსურ ენაზე – გორის ტელევიზია „თრიალეთი ტვ“, სომხურ ენაზე – ახალქალაქის „ატვ 12“ და ნინოწმინდის „ფარვანა“, ხოლო აზერბაიჯანულ ენაზე – „მარნეული ტვ“. ამ ტელეკომპანიებით ნაციონალური მოამბეების რეტრანსლირება ყოველ საღამოს ხდებოდა, ხოლო მეორე დღეს დილის საათებში განმეორებით გადიოდა. ეს პრაქტიკა 2013 წელსაც გაგრძელდა, თუმცა მცირედი ცვლილებით პარტნიორი რეგიონული კომპანიების ჩამონათვალში. 2013 წლიდან „მარნეული ტვ“ ნაციონალური მოამბეს აზერბაიჯანულ ენაზე აღარ გადასცემდა საზოგადოებრივ მაუწყებელთან კონტრაქტის შეწყვეტის გამო. ამ ტელეკომპანიის ნაცვლად აზერბაიჯანულენოვან მოამბეს ქვემო 127

ქართლის ტელე-რადიო კომპანია IV არხი და ბოლნისის „ბოლნელი“ გადასცემდნენ.44 აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ასეთი ცვლილება, სავარაუდოდ, ხელს არ უწყობს ქვემო ქართლის რეგიონის ეროვნული უმცირესობების ინფორმირების დონის გაუმჯობესებას. 2011 წლის კვლევის თანახმად, ქვემო ქართლის რეგიონის ამ სამ ტელეკომპანიას შორის ყველაზე მრავალრიცხოვანი ადგილობრივი აუდიტორია „მარნეული ტვ“-ს ჰყავდა („მარნეული ტვ“-ს რეგიონის მოსახლეობის 6% უყურებდა, ქვემო ქართლის ტელე-რადიო კომპანია IV არხს – 2.5%, ხოლო „ბოლნელს“ – 0.4%).45 მაგალითად, IV არხს და „ბოლნელს“ მარნეულის მოსახლეობის 0% უყურებდა მაშინ, როდესაც „მარნეული ტვ“-ს – 24%.46 ნაციონალური მოამბეები ქართული „მოამბის“ დღის მთავარი გამოშვების შემოკლებულ ვერსიას წარმოადგენს. პროგრამის სრული ქრონომეტრაჟი 40 წუთი იყო. საინფორმაციო ბლოკს თითოეული უმცირესობის ენაზე დაახლოებით 10 წუთი ეთმობოდა და იგი, საშუალოდ, 10-12 სიუჟეტისგან შედგებოდა. ერთი სიუჟეტის ხანგრძლივობა, საშუალოდ, ერთ წუთამდე იყო.

2013 წლის ივნისიდან ნაციონალურ მოამბეს რუსულენოვანი ბლოკი დაემატა. პროგრამის სრული ქრონომეტრაჟი (რეკლამების ჩათვლით) თითქმის 1 საათია. ინფორმაციას თითოეული უმცირესობის ენაზე დაახლოებით 8-10 წუთი ეთმობა. თითო ენაზე, საშუალოდ, 12 სიუჟეტი გადის. ერთი სიუჟეტის ხანგრძლივობა საშუალოდ 40 წამია. 2013 წლიდან ნაციონალური მოამბეები აღარ მეორდება დილის ეთერით. აღსანიშნავია ისიც, რომ მე-2 არხის სპეციფიკიდან გამომდინარე (პარლამენტის სხდომების თუ სამთავრობო ღონისძიებების პირდაპირი ტრანსლაცია), გადაცემა, ზოგჯერ, სატელევიზიო ბადეში მისთვის განკუთვნილ დროს (20:00 საათზე) არ იწყება, რაც დაინტერესებული აუდიტორიის შემცირების საფრთხეს წარმოადგენს. რეიტინგების არარსებობის გამო ნაციონალური მოამბის აუდიტორიის სიდიდის გაზომვა ვერ ხერხდება. ბოლო ორი წლის განმავლობაში არც 44

45

46

128

საზოგადოებრივი მაუწყებლის კვარტალური ანგარიში; მე-3 კვარტალი, 2013. ქვემო ქართლის მოსახლეობის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობისა და განწყობების შესწავლა. სოციალური კვლევისა და ანალიზის ინსტიტუტი; 2011. ქვემო ქართლის მოსახლეობის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობისა და განწყობების შესწავლა. სოციალური კვლევისა და ანალიზის ინსტიტუტი; 2011.

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

ისეთი მედიაკვლევა ჩატარებულა, რომელიც წარმოდგენას შეგვიქმნიდა უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში ამ მხრივ არსებულ მდგომარეობაზე და შესაძლებელს გახდიდა დინამიკაზე დაკვირვებას. უფრო ადრეულ წლებში ჩატარებული კვლევის შედეგების თანახმად, როგორიც, მაგალითად, გამოყენებითი კვლევების კომპანიის (ARC) მიერ ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში 2010 წლის დეკემბერში ჩატარებული კვლევაა, „ნაციონალურ ენებზე მომზადებულ მოამბეს, ამა თუ იმ სიხშირით, უყურებს ქვემო ქართლის არაქართველი მოსახლეობის 56,8%, ხოლო სამცხე-ჯავახეთის არაქართველი მოსახლეობის ნახევარზე ნაკლები (48,4%)“47.

2012 წლის მაისში, ტოლერანტობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციის სამოქმედო გეგმის მონიტორინგის მიზნით, ARC-ის მიერ ქვემო ქართლში ჩატარებულ ფოკუსჯგუფში გამოთქმული მოსაზრებების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, აზერბაიჯანულ ენაზე მოამბეს უფრო „მარნეული ტვ“-ს მეშვეობით უყურებდნენ, რადგან ეს საინფორმაციო უფრო მოსახერხებელ დროს გადაიცემოდა (საღამოს 9 საათზე). ის, ვინც სატელევიზიო სიგნალს სატელიტური ანტენების მეშვეობით იღებდა, სადაც „მარნეული ტვ“-ს სიგნალი არ გადიოდა, ნაციონალურ მოამბეს არ უყურებდნენ48. ქვემო ქართლის ფოკუსჯგუფში გამოთქმული მოსაზრებების თანახმად, ადგილობრივი მოსახლეობა უკმაყოფილოა აზერბაიჯანული მოამბის თარგმანის ხარისხით. კერძოდ, ფოკუსჯგუფის მონაწილეებმა აღნიშნეს, რომ ტექსტში ბევრი შეცდომაა; მათ ასევე არ მოსწონთ დიქტორის ხმა და აქცენტი („ქართულენოვანი ადამიანის, რომელმაც არ იცის აზერბაიჯანული ენა“)49. უკმაყოფილება გამოითქვა, ასევე, ეროვნული უმცირესობებით დასახლებული რეგიონების პრობლემების/თემების გაშუქების სიმცირესთან დაკავშირებითაც. ნაციონალური მოამბისადმი ინტერესის ნაკლებობის ერთ-ერთი მიზეზი, ტელემაყურებლისთვის უინტერესო ფორმატი შეიძლება იყოს. ნაციონა47

ARC-ის „მულტიეთნიკური საზოგადოების კვლევა ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში“, რომელიც ჩატარდა სამოქალაქო განვითარების სააგენტოს (CiDA) პროექტის „მულტიეთნიკური ნდობის მშენებლობის ქსელის“ ფარგლებში; 2011.

48 ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში ჩატარებული ფოკუს ჯგუფების ანგარიში. ARC, 2012.

49 ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში ჩატარებული ფოკუს ჯგუფების ანგარიში. ARC, 2012.

129

ლური მოამბეების არსებული ფორმატი უფრო რადიოეთერით ტრანსლირებისთვის არის შესაფერისი, ვიდრე ტელეეთერით. ამის დასტურია ქვემო ქართლის ფოკუსჯგუფში გამოთქმული მოსაზრება, რომ „ბევრი ოჯახი მიზანმიმართულად რთავს ქართულენოვან მოამბეს, რომ თუნდაც ქართული კარგად არ იცოდნენ, რაღაც ინფორმაცია ვიზუალურად მაინც მიიღონ“.50 ფოკუს ჯგუფში გამოთქმული უკმაყოფილება საფუძველს გვაძლევს ვივარაუდოთ, რომ ნაციონალური მოამბისადმი ინტერესის ნაკლებობის მეორე მიზეზი ეროვნული უმცირესობებით დასახლებული რეგიონების პრობლემების, თემების თუ მიმდინარე მოვლენების გაშუქების სიმცირეა. საზოგადოებრივი მაუწყებლის 2012 წლის ანგარიშის თანახმად ეროვნული უმცირესობების რედაქციებს თავად აქვთ საშუალება დაამზადონ რეპორტაჟი მათთვის საინტერესო თემებზე, რომლებსაც პირველი არხის საინფორმაციო სამსახურის მიერ მოწოდებულ მასალებს ამატებენ. თუმცა, როგორც ჩანს, ასეთი რეპორტაჟების რაოდენობა ან თემატიკა არ არის დამაკმაყოფილებელი შესაბამისი აუდიტორიისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ ნაციონალური მოამბის ყოველდღიური ტრანსლირება უდავოდ წინ გადადგმული ნაბიჯია, მისი პოტენციალი არ არის სრულად გამოყენებული და ეროვნული უმცირესობების ინფორმირების გაუმჯობესების სასურველი დონე ვერ მიიღწევა. იმისათვის, რომ ამ საინფორმაციომ თავისი მისია უკეთ შეასრულოს, უნდა გაუმჯობესდეს ხარისხი ვიზუალის, შინაარსისა თუ ქრონომეტრაჟის კუთხით. ასევე საჭიროა, რედაქციებმა დამატებით მოამზადონ სიუჟეტები შესაბამისი ეროვნული უმცირესობისთვის საინტერესო თემებზე.

2013 წლის ივნისიდან „ნაციონალურ მოამბეს“ საკუთარი გვერდი აქვს სოციალურ ქსელ „ფეისბუქზე“, სადაც ამ საინფორმაციო პროგრამების განთავსება ხდება. თუმცა, „მოწონებების“ და „კომენტარების“ რაოდენობის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, ეს ფესიბუქ-გვერდი პოპულარობით არ სარგებლობს. ამის ერთ-ერთი მიზეზი შესაძლოა მიზნობრივ აუდიტორიის არაინფორმირებულობა იყოს ასეთი გვერდის არსებობის შესახებ. შესაბამისად, საჭიროა ამ ფეისბუქ გვერდის პოპულარიზება 50

130

ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში ჩატარებული ფოკუს ჯგუფების ანგარიში. ARC, 2012.

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

და მიზნობრივი აუდიტორიის ინფორმირება მისი არსებობის შესახებ. სხვა გადაცემებისგან განსხვავებით, საზოგადოებრივი მაუწყებლის ვებსაიტზე „ნაციონალურ მოამბეს“ თავისი გვერდი არა აქვს, სადაც გასული მოამბეები აიტვირთებოდა. ასეთი ვებგვერდის არსებობა მაყურებელს გამოხმაურების/ინტერაქციის შესაძლებლობასაც მისცემდა. საქართველოს სახალხო დამცველის 2012 წლის ანგარიშშიც აღნიშნულია, რომ ნაციონალური მოამბეები ვერ უზრუნველყოფს ეროვნული უმცირესობების სრულფასოვან ინფორმირებას ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენების თაობაზე. „საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა, შესაძლოა, მეტი საეთერო დრო ვერ დაუთმოს ეროვნული უმცირესობების ენებზე მაუწყებლობას, ამდენად უნდა გამოინახოს ალტერნატიული გზები, რათა სამცხე-ჯავახეთის, ქვემო ქართლის და სამხრეთ ოსეთის მოსახლეობას მიეწოდოს სრულფასოვანი ინფორმაცია ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენების შესახებ. ამ პრობლემის დაძლევისთვის აუცილებელია სამცხე-ჯავახეთის, ქვემო ქართლისა და შიდა ქართლის რეგიონული ტელევიზიების გაძლიერება და მათი საშუალებით სომხურ, აზერბაიჯანულ და ოსურენოვანი გადაცემების მომზადება“.51 საინფორმაციო რადიოპროგრამების სისტემატური წარმოება და ტრანსლირება 2012 წელს აფხაზური, ოსური, სომხური და აზერბაიჯანულენოვანი „ნაციონალური მოამბის“ აუდიოვერსია ყოველ დღე დილით ადრე გადიოდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი რადიოს ეთერით. ყოველ კვირა დღეს ასევე გადაიცემოდა საინფორმაციო პროგრამა ქურთულ ენაზე, რომლის ქრონომეტრაჟიც 10 წუთი იყო. ნაციონალური მოამბეების ტრანსლირება, რომლებსაც რუსულენოვანი მოამბეც დაემატა, 2013 წელსაც გაგრძელდა. ასევე, გაგრძელდა ქურთულენოვანი პროგრამის ყოველკვირეული წარმოება და ტრანსლირება. რეიტინგების არარსებობის გამო „ნაციონალური მოამბის“ რადიომსმენელთა სიდიდის გაზომვა ვერ ხერხდება. თუმცა, გასული წლების კვლევების თანახმად, აღნიშნულ რეგიონებში რადიომსმენელთა წილი 51

საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიში 2012.

131

დაბალია (13%)52. მაგალითად, ქვემო ქართლში რადიოს არ უსმენს მოსახლეობის 88%-ზე მეტი. რადიომსმენელთა შორის კი 1-ლი რადიო პოპულარულობით ჩამოუვარდება სხვა რადიოსადგურებს (მაგალითად, მწვანე ტალღას, ფორტუნას, არ დაიდარდოს, და სხვ.). თუ გავითვალისწინებთ იმასაც, რომ საზოგადოებრივი რადიოტალღები ქვემო ქართლისა და სამცხე ჯავახეთის ზოგ რაიონს ვერ ფარავს, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ამ რადიოპროგრამის ეფექტი ეროვნული უმცირესობების ინფორმირების თვალსაზრისით ძალზე უმნიშვნელოა.

1-ლი რადიო 2011 წლიდან ამზადებს გადაცემას „უფლება და თავისუფლება“, რომელშიც ადამიანის უფლებების საკითხები შუქდება. მართალია, ეს პროგრამა არ არის ფოკუსირებული ეროვნულ უმცირესობებზე, მაგრამ გადაცემებში განიხილება ისეთი საკითხებიც, რომლებიც სპეციფიკურად უმცირესობებს ეხება, მაგალითად, რელიგიური ტოლერანტობა, ეროვნული უმცირესობების ქალთა საჭიროებების და პრიორიტეტების კვლევა ქვემო ქართლში, სამცხე-ჯავახეთსა და კახეთში მცხოვრები ეთნიკური უმცირესობის ქალთა საჭიროებები და სხვ. მოწვეულ სტუმრებს შორის არიან ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებიც. სატელევიზიო ტოკშოუ „ჩვენი ეზო“ 2012 წლის ივლისის ჩათვლით, საზოგადოებრივი მაუწყებელი ამზადებდა გადაცემას „ჩვენი ეზო“. გადაცემა გადიოდა ყოველ ხუშაბათს დღის ეთერში. „ჩვენი ეზოს“ ქრონომეტრაჟი თითქმის 1 საათი იყო. 2012 წლის ახალი სატელევიზიო სეზონიდან, კერძოდ, ოქტომბრიდან, „ჩვენი ეზოს“ შემოქმედებითმა ჯგუფმა გადაცემის ახალ ფორმატზე დაიწყო მუშაობა. საზოგადოებრივი მაუწყებლის ინფორმაციის თანახმად, შემოქმედებითი ჯუფისგან დამოუკიდებელი, ტექნიკური მიზეზების გამო ეს პროცესი დროში გაიწელა, ამიტომ 2013 წლის იანვრიდან გადაცემები ძველი ფორმატით განახლდა. პარალელურად გრძელდებოდა მუშაობა გადაცემის ახალ ფორმატაზე.53 52

53

132

ARC-ის „მულტიეთნიკური საზოგადოების კვლევა ქვემო ქართლსა და სამცხე–ჯავახეთში“, რომელიც ჩატარდა სამოქალაქო განვითარების სააგენტოს (CiDA) პროექტის „მულტიეთნიკური ნდობის მშენებლობის ქსელის“ ფარგლებში; 2011. საზოგადოებრივი მაუწყებლის წლიური ანგარიში; 2012 წელი.

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

„ჩვენი ეზო“ ქართულენოვანი გადაცემაა. იგი მზადდება ეროვნული ინტეგრაციის პროგრამის ფარგლებში, რომელსაც საქართველოს გაეროს ასოციაცია ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს მხარდაჭერით ახორციელებს. ამ პროექტის მიზანია, საქართველოში მცხოვრები ეროვნული უმცირესობების სამოქალაქო ინტეგრირების ხელშეწყობა და სახელმწიფოებრივი ერთიანობის გრძნობის გაღრმავება ეროვნული უმცირესობების გაშუქებისა და მონაწილეობის გზით. „ჩვენი ეზო“ ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებთან ერთად ფართო აუდიტორიისთვის არის განკუთვნილი და საქართველოს მო­ სახლეობას აცნობს საქართველოში მცხოვრები უმცირესობების ტრა­ დიციებსა და კულტურას, სხვადასხვა ეთნიკური წარმომავლობის ადამიანების მიღწევებსა და წვლილს ქართული სახელმწიფოებრიობისა და კულტურის განვითარებაში.

2012 წელს გასული გადაცემების თემატიკა მრავალფეროვანი იყო. გაშუქებულ საკითხთა შორის იყო განათლების სისტემაში მიმდინარე რეფორმები, ბილინგვური სწავლების მეთოდოლიგიის დანერგვა, ეთნიკურად მრავალფეროვან რეგიონებში სახელმწიფო ენის შესწავლის პრობლემები და ენის შესწავლაში მიღწეული წარმატებები. გადაცემები მიეძღვნა ერთიანი ეროვნული გამოცდების მიმდინარეობას და მათთან დაკავშირებულ ცვლილებებს, საქართველოს უმაღლეს სასწავლებლებს, საქართველოს პარლამენტის ეროვნულ ბიბლიოთეკას და მოსწავლე ახალგაზრდობის სასახლეს. გარდა ამისა, 2012 წელს გადაცემებში საუბარი იყო საქართველოში მცხოვრები უმცირესობების შესახებ (ბერძნების, გერმანელების, პოლონელების, რუსების, ასურელების, უდების, ოსების და სხვა). ერთ-ერთი გადაცემა ჩერქეზთა გენოციდის ისტორიას და საქართველოში მცხოვრებ ჩერქეზებს მიეძღვნა. გადაცემებში მოწვეული სტუმრების საუბრის თემატიკა მრავალფეროვანი იყო: ქსენოფობია, სტერეოტიპები და რელიგიური მრავალფეროვ-

133

ნება; სოციალური ქსელების როლი და მათი მნიშვნელობა სხვადასხვა ეროვნების ადამიანების ქართულ საზოგადოებაში ინტეგრირებისთვის; ახალგაზრდების პრობლემებზე და საკითხები, რომლებიც ახალგაზრდების განვითარებას და საზოგადოებაში ინტეგრირებას უწყობს ხელს.

2012 წელს, ასევე, მომზადდა გადაცემები რეგიონულ თეატრებზე, მუზეუმებზე, რეგიონული მასმედიის პრობლემებზე, კერძოდ, მასმედიის განვითარებაზე სამცხე-ჯავახეთში და ქვემო ქართლში. „ჩვენი ეზო“ სპეციალურ სტუმრებად ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენლებს იწვევდა. 2012 წელს გადაცემაში მოწვეულ სტუმრებს შორის იყვნენ: მომღერალი გენადი ბიტმალკიშევი, ექსპერტი ედგარ ბითბუნოვი, ასოციაცია „უდის“ პრეზიდენტი სიმონ (მამული) ნეშუმაშვილი, საქართველოს ბერძენთა სათვისტომოს ახალგაზრდული ორგანიზაციის თავმჯდომარე ევგენია კოტანიდი, საქართველოს პოლონელთა სათვისტომოს ხელმძღვანელი მარია ფილინა, ადამიანის უფლებათა დამცველი ლარისა დოროგოვა, „კავკასიური სახლის“ კოორდინატორი თამარ უჯუხუ, პოლიტიკის ანალიტიკოსი თიკა ბაუმი, საქართველოს გერმანელთა ასოციაცის „აინუნგი“ პრეზიდენტი გარი აუგსტი, საქართველოს ახალგაზრდა ოსთა კავშირის თავმჯდომარე გიორგი პლიევი, საქართველოს ქურთთა ახალგაზრდული კავშირის წევრი ბაია ახმედოვა, საქართველოს სომეხთა ეროვნული კონგესის ხელმძღვანელი მიხეილ ავაკიანი და სხვები.54 ძველი ფორმატით „ჩვენი ეზო“ 2013 წლის ივლისის ჩათვლით გადიოდა. ახალი სატელევიზიო სეზონის დაწყებიდან, კერძოდ, 2013 წლის 2 ოქტომბრიდან, „ჩვენი ეზო“ ახალი ფორმატით გადის. პროგრამა ყოველ ოთხშაბათს, საღამოს ეთერში გადაიცემა. ეს არის ყოველკვირეულ დოკუმენტურ ფილმები, რომელთა ქრონომეტრაჟი 23 წუთია. გადაცემის მიზანი არ შეცვლილა და მის ვებგვერდზე მოცემული ანოტაციის თანახმად, მისი „მთავარი მიზნობრივი ჯგუფი ეთნიკური და რელიგიური უმცირესობებია. ასევე, ქართული საზოგადოება, რომელსაც გავაცნობთ ჩვენს ქვეყანაში მცხოვრებ სხვადასხვა ეროვნების ადამიანებს, მათ ეთნიკურ, რელიგიურ და კულტურულ თავისებურებებს.“55 54

55

134

საზოგადოებრივი მაუწყებლის წლიური ანგარიში; 2012 წელი. http://1tv.ge/tvshow/14.

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

2013 წელს ტრანსლირებული დოკუმენტური ფილმები მიეძღვნა ქართულ-ებრაულ მეგობრობას; თბილისში მცხოვრები სხვადასხვა ერების კერძებს; საქართველოში მცხოვრებ ქურთებსა და იეზიდებს; დუხობორებს, კახეთში მცხოვრებ აზერბაიჯანელებს და სხვა. „ჩვენი ეზო“ ერთადერთი გადაცემაა ქართულ ტელესივრცეში, რომელიც ეროვნული უმცირესობების თემას ეთმობა. იგი საზოგადოებრივი მაუწყებლის ეთერით 2007 წლიდან გადის (თავიდან „იტალიური ეზო“ ერქვა, ხოლო 2010 წლიდან „ჩვენი ეზო“) და მეტ-ნაკლებად ინარჩუნებს თავის აუდიტორიას. თუმცა გადაცემის წარმოებაში წყვეტები, როგორც 2012 წლის ახალ სეზონზე მოხდა, „ჩვენ ეზოს“ ერთგული მაყურებლის დაკარგვის საფრთხის წინაშე აყენებს. სამცხე-ჯავახეთისა და ქვემო ქართლის რეგიონებში „ჩვენი ეზოს“ მაყურებელთა უმეტესობა ეთნიკურად ქართველია56. მაგალითად, 2013 წლის ნოემბერში წინამდებარე მონიტორინგის ჩატარების მიზნით მივლინებულ მონიტორინგის ჯგუფის წევრს ნინოწმინდაში უთხრეს, რომ ამ გადაცემას არ უყურებენ. ამის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი, ენობრივი ბარიერია. „ჩვენი ეზოს“ აუდიტორიის გაზრდისა და ეროვნული უმცირესობების სამოქალაქო ინტეგრირების პროცესში ამ გადაცემის წვლილის გაძლიერების მიზნით სასურველია, რომ ეს გადაცემა რეგულარულად ითარგმნოს უმცირესობების ენებზე და გადაიცეს პარტნიორი რეგიონული ტელევიზიების მეშვეობით. გადაცემას „ჩვენი ეზო“ პირველი არხის ვებსაიტზე საკუთარი გვერდი აქვს, რაც მაყურებელს გასული გადაცემების ნახვის და ასევე, ინტერაქციის/გამოხმაურების საშუალებას აძლევს. ვებგვერდზე ხელმისაწვდომია გადაცემების ვიდეო არქივი. რადიოგადაცემა „ჩვენი საქართველო“ 2012 წელს რადიოგადაცემა „ჩვენი საქართველო“ მხოლოდ სექტემბრამდე გადიოდა. გადაცემის წარმოება საგრანტო დაფინანსების ამოწურვის გამო შეწყდა.

56

ARC-ის „მულტიეთნიკური საზოგადოების კვლევა ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში“, რომელიც ჩატარდა სამოქალაქო განვითარების სააგენტოს (CiDA) პროექტის „მულტიეთნიკური ნდობის მშენებლობის ქსელის“ ფარგლებში; 2011.

135

რადიოგადაცემა „ჩვენი საქართველო“ ორიენტირებული იყო ეროვნულ და რელიგიურ უმცირესობებზე და აშუქებდა მათ სოციალურ თუ ეკონომიკურ პრობლემებს, კულტურულ-საგანმანათლებლო საკითხებს. გადაცემის სტუმრებს შორის მუდმივად იყვნენ ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენლები. ეს გადაცემა ერთგვარი ფორუმი იყო სტუმრებისთვის, გამოეთქვათ საკუთარი მოსაზრებები ამა თუ იმ მოვლენისა და პრობლემის თაობაზე, ემსჯელათ ქვეყნისთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე. გარდა ამისა, „ჩვენი საქართველო“ ინტერაქტიული გადაცემა იყო, რაც მსმენელებს საშუალებას აძლევდა გადაცემის მსვლელობისას პირდაპირ ეთერში დაესვათ კითხვები და გაეკეთებინათ კომენტარები გადაცემაში განხილულ თემებთან დაკავშირებით. გადაცემის მიმდინარეობისას, საშუალოდ, 3-4 მსმენელი რეკავდა. „ჩვენი საქართველოს“ სამიზნე აუდიტორია როგორც ეროვნული უმცირესობები, ასევე ფართო საზოგადოება იყო და იგი ქვეყანაში სამოქალაქო ინტეგრაციის პროცესის განმტკიცების ხელშეწყობას, მედიაში ტოლერანტობისა და კულტურული პლურალიზმის დამკვიდრებას ისახავდა მიზნად. გადაცემას ჰყავდა ორი წამყვანი. იგი კვირაში ერთხელ (ხუთშაბათი) გადიოდა და მისი ქრონომეტრაჟი 45 წუთს შეადგენდა. გადაცემების აუდიოარქივი ხელმისაწვდომი იყო პირველი რადიოს ვებგვერდზე. ამ პროექტს ანხორციელებდა დემოკრატიისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ცენტრი, ფონდი ღია საზოგადოება - საქართველოს მხარდაჭერით. დაფინანსების ამოწურვასთან ერთად გადაცემის წარმოებაც შეწყდა. საზოგადოებრივი მაუწყებლის მხრიდან ისეთი რადიოგადაცემის შეწყვეტა, რომელიც სამოქალაქო ინტეგრაციას, მედიაში ტოლერანტობისა და კულტურული პლურალიზმის დამკვიდრებას უწყობს ხელს, ნამდვილად არ არის მისასალმებელი ნაბიჯი. მაუწყებელმა უნდა უზრუნველყოს ამ ტიპის გადაცემების უწყვეტობა. დონორი ორგანიზაციების გრანტის მიზანი გადაცემის დაწყებისთვის საჭირო დაფინანსებით ხელშეწყობაა, შემდეგ კი მისი მდგრადობა მედიასაშუალებამ უნდა უზრუნველყოს. „პირველი კავკასიური“ საზოგადოებრივი მაუწყებლის რუსულენოვანი არხი „პირველი კავკასიური“ („პიკი“) 2012 წლის ნოემბრამდე მაუწყებლობდა. არხის 136

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

მაუწყებლობის შეჩერების მიზეზად მაუწყებლის მიერ არხის თანამშრომლებისთვის კონტრაქტების შეწყვეტა დასახელდა. ეს შეიძლება სამწუხარო ნაბიჯად ჩაითვალოს, ვინაიდან „პირველ კავკასიურს“ დიდი პოტენციალი ჰქონდა ეროვნული უმცირესობების ინფორმირების თვალსაზრისით, მით უმეტეს თუ გავითვალისწინებთ, რომ რუსულ სატელევიზიო არხებს სამცხე-ჯავახეთში ეროვნული უმცირესობების 68,4% უყურებს, ქვემო ქართლში კი 28.4%.57 „პირველმა კავკასიურმა“ 2011 წელს დაიწყო თანამგზავრზე შეუფერხებლად მაუწყებლობა. არხის ერთ-ერთი მთავარი მიზანი კავკასიის რეგიონში მიმდინარე მოვლენების და იქ მცხოვრები ხალხების გაშუქება იყო. „პირველ კავკასიურზე“ გადაიცემოდა საინფორმაციო და ანალიტიკური პროგრამები, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ტოკშოუები, საგანმანათლებლო გადაცემები. ეროვნული უმცირესობების ინფორმირების თვალსაზრისით, ამ არხის მაუწყებლობის დაწყება მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი იყო. 2012 წლის მარტიდან ამ არხზე დილით ადრე მეორდებოდა პირველი არხის მიერ მომზადებული მოამბეები აფხაზურ, ოსურ და სომხურ ენებზე. გარდა ამისა, მარტიდან დაიწყო საინფორმაციო პროგრამის მომზადება, რომელიც ფოკუსირებული იყო ეროვნული უმცირესობებით მჭიდროდ დასახლებულ რეგიონებში მიმდინარე მოვლენებზე. მართალია, 2011 წლის კვლევამ აჩვენა, რომ ქვემო ქართლისა და სამცხეჯავახეთის რეგიონების მოსახლეობაში „პიკი“ პოპულარულ ტელეარხებს შორის არ შედიოდა და ადგილობრივი მოსახლეობის უმეტესობას ინფორმაცია ამ არხის შესახებ არ ჰქონდა,58 მაგრამ 2012 წელს ჩატარებულმა ფოკუსჯგუფებმა გაუმჯობესებული სურათი აჩვენა. სამცხე-ჯავახეთის ფოკუსჯგუფი დადებითად აფასებდა ტელეკომპანია „პიკის“ გასვლას ეთერში. მიაჩნდათ, რომ გადაცემებიც ნორმალურია, ენა კი გასაგები. უბრალოდ მოსახლეობის დიდ ნაწილს ჯერ არ ჰქონდა ინფორმაცია ამ არხის არსებობის შესახებ და ნაკლებად უყურებდნენ მას. ქვემო ქართ57

58

ARC-ის „მულტიეთნიკური საზოგადოების კვლევა ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში“, რომელიც ჩატარდა სამოქალაქო განვითარების სააგენტოს (CiDA) პროექტის „მულტიეთნიკური ნდობის მშენებლობის ქსელის“ ფარგლებში; 2011.

ARC-ის „მულტიეთნიკური საზოგადოების კვლევა ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში“, რომელიც ჩატარდა სამოქალაქო განვითარების სააგენტოს (CiDA) პროექტის „მულტიეთნიკური ნდობის მშენებლობის ქსელის“ ფარგლებში; 2011.

137

ლის ფოკუსჯგუფის წარმომადგენლებმა აღნიშნეს, რომ უყურებდნენ „პიკს“, რადგან მოსახლეობისთვის კომფორტული იყო რუსულ ენაზე ინფორმაციის მიღება. გარდა ამისა, აღინიშნა, რომ „პიკის“ საინფორმაციო გადაცემის ხარისხიც უკეთესი იყო და უფრო მრავალფეროვანიც.59 2012 წლამდე ზემოხსენებულ რეგიონებში უფრო პოპულარული ქვეყანაში მოქმედი მეორე რუსულენოვანი არხი, „რეგიონ ტვ“, იყო, სავარაუდოდ, იმიტომ, რომ სამცხე-ჯავახეთის ადგილობრივი ტელევიზიები საკუთარი გადაცემებისგან თავისუფალ საეთერო დროს „რეგიონ ტვ“-ს ტრანსლაციით ავსებდნენ. 2012 წლიდან „პირველი კავკასიური“ და „რეგიონ ტვ“ გაერთიანდნენ და „პიკმა“ „რეგიონ ტვ“-ს სიხშირით დაიწყო მაუწყებლობა. შესაბამისად, სამცხე-ჯავახეთის ადგილობრივი ტელევიზიები – ახალქალაქის „ატვ 12“ და ნინოწმინდის „ფარვანა“ – თავისუფალ საეთერო დროს „პიკს“ უთმობდნენ, რაც ამ არხის აუდიტორიას, და შესაბამისად, ამ აუდიტორიის ინფორმირების დონეს გაზრდიდა. ამრიგად, შეიძლებოდა ამ არხის რესურსის გამოყენება ინფორმირების დონის ამაღლებასა და სამოქალაქო ინტეგრირების პროცესის ხელშეწყობისთვის.

4.4. ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა ერთ-ერთი უახლესი კვლევა, რომელიც საქართველოში მცხოვრები ეროვნული უმცირესობების ინფორმირებულობის დონეს ასახავს არის „ევროკავშირის მიმართ დამოკიდებულებისა და ცოდნის შეფასება საქართველოში.“ იგი კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრმა ევრაზიის თანამშრომლობის ფონდის დაკვეთით 2013 წლის ივნის-ივლისში ჩაატარა. იდენტური კვლევა 2009 და 2011 წლებში ჩატარდა, თუმცა 2013 წლის კვლევა გამორჩეულია იმით, რომ ის მოიცავდა ქვემო ქართლის, სამცხე-ჯავახეთის და კახეთის რეგიონებში მცხოვრები ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლებს, რომლებთანაც ინტერვიუები სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე ჩატარდა. შესაბამისად, 2013 წლის კვლევის შედეგები გვაჩვენებს განსხვავებებს ეთნიკური უმცირესობისა და უმრავლესობის ცოდნასა და დამოკიდებულებებს შორის.

59

138

ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში ჩატარებული ფოკუს ჯგუფების ანგარიში. ARC, 2012

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

კვლევის ანგარიშის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეების ინფორმირების დონე ევროკავშირის და განსაკუთრებით, საქართველოში ევროკავშირის როლის შესახებ, ზოგადად, არ არის სათანადო, თუმცა ეთნიკურ უმცირესობებს შორის ინფორმაციის მწვავე დეფიციტი შეიმჩნევა. კვლევის ანგარიშის თანახმად, ევროკავშირთან დაკავშირებულ ყველა კითხვაზე გამოკითხული უმცირესობების დიდი ნაწილი პასუხობდა „არ ვიცი“.60 ეთნიკურ უმცირესობებს ბევრად უფრო ბუნდოვანი წარმოდგენა აქვთ ევროკავშირ-საქართველოს ურთიერთობებზე, ვიდრე ქართველებს. უმცირესობები უფრო ხშირად ამბობენ, რომ არ იციან, არის თუ არა საქართველო ევროკავშირის წევრი, რას მოუტანს ქვეყანას ევროკავშირის წევრობა ან დაუჭერდნენ თუ არა მხარს საქართველოს ევროკავშირში გაწევრიანებას. მაგალითად, ქართველების 82%-მა სწორად აღნიშნა, რომ საქართველო ევროკავშირის წევრი არ არის, უმცირესობების შესაბამისი მაჩვენებელი კი ნაკლები იყო – სულ 56%. საქართველო ევროკავშირის წევრი ქართველების 8%-ს ჰგონია, უმცირესობათა 35%-მა კი ამ კითხვაზე პასუხი არ იცის. უმცირესობების 7%-ს ჰქონდა გაგონილი აღმოსავლეთ პარტნიორობის პროგრამის შესახებ (ქართველების 23%-ს). ეთნიკური უმცირესობების მხოლოდ 5%-მა დაასახელა სწორად ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისიის ფუნქცია საქართველოში (ქართველების 29%-თან შედარებით). კითხვას, რამდენად მიზნობრივად იხარჯება ევროკავშირის დაფინანსება საქართველოში, უმცირესობების 48%-მა უპასუხა, რომ არ იცის (ქართველები – 37%). საქართველოს ეთნიკური უმცირესობები ნაკლებად არიან დარწმუნებული საქართველოს ევროკავშირში ინტეგრაციის სიკეთეებშიც. ევროკავშირში გაერთიანებაზე რეფერენდუმი ხვალ რომ ტარდებოდეს, ეთნიკურ უმცირესობების 52%, ანუ უმრავლესობა, ან არ დაუჭერდა მას მხარს ან არ იცის, როგორ მოიქცეოდა. ასევე, უმცირესობების მესამედს ევროკავშირზე პოზიტიური წარმოდგენა აქვს, კიდევ ერთ მესამედს – ნეიტრალური, 23%-ი კი ვერ გარკვეულა საკუთარ გრძნობებში ევროკავშირის მიმართ.

60

ევროკავშირის მიმართ დამოკიდებულებისა და ცოდნის შეფასება საქართველოში; ცვლილებები და ტენდენციები 2009-2013. http://www.epfound.ge/files/eu_survey_report_2013_ final_eng_.pdf

139

კვლევის ანგარიშის თანახმად, ასეთი მერყეობა ევროკავშირის მიმართ ეთნიკური უმცირესობების განწყობების გამოკვეთილი მახასიათებელია. გარდა ამისა, ევროკავშირის შესახებ ასეთი ბუნდოვანი ცოდნა და წარმოდგენები, სავარაუდოდ, ინფორმაციის ნაკლებობის შედეგია: უმცირესობები ინფორმაციას ამ და ბევრ სხვა საკითხზე არ ან ვერ იღებენ. ინფორმაციის ასეთი დეფიციტი არ არის გასაკვირი, ვინიდან გამოკითხულ უმცირესობათა თითქმის ნახევარი (40%) ამბობს, რომ ელემენტარული ქართული არ იცის, ანუ, უმცირესობათა უმეტესობას ქვეყნის მედიით სარგებლობის არანაირი საშუალება არა აქვს. შედეგად, მათ ქვეყნის სამოქალაქო ცხოვრებაში სრულფასოვანი მონაწილეობის შესაძლობაც შეზღუდული აქვთ. სავარაუდოდ, აქედან გამომდინარეობს ეროვნული უმცირესობების დაუინტერესებლობა საქართველოს პოლიტიკური ცხოვრებით. ქვეყნის საშინაო პოლიტიკა უმცირესობების 61%-ს არ აინტერესებს, დაინტერესებული კი მხოლოდ 37%-ა (ქართველების შესაბამისი მაჩვენებლებია 45% და 55%). შედეგები ანალოგიურია საქართველოს საგარეო პოლიტიკასთან დაკავშირებითაც: უმცირესობების 63%-ს ქვეყნის საგარეო პოლიტიკა არ აინტერესებს. სავარაუდოა, ასევე, რომ ეთნიკური უმცირესობები ევროკავშირის შესახებ ინფორმაციას უცხო ქვეყნის ტელეარხების მეშვეობით ღებულობენ, ვინაიდან უმცირესობების უმეტესობა (39%) აღნიშნავს, რომ ამ ინფორმაციას ტელევიზიის მეშვეობით იგებს. შესაბამისად, უცხო ქვეყნის ტელეარხები საქართველოს ევროკავშირთან ურთიერთობების განსხვავებულ და ნაკლებ დეტალურ ინფორმაციას გადმოსცემს. გარდა ამისა, უმცირესობებს ინფორმაციის სხვა წყაროებისადმი ნაკლებად მიუწვდებათ ხელი. თუ ინტერნეტს ყოველდღიურად ქართველების ერთი მესამედი იყენებს, უმცირესობების შესაბამისი მაჩვენებლი მხოლოდ 12%-ა. ამასთანავე, უმცირესობების 61%-ს არასდროს გამოუყენებია ინტერნეტი (ქართველების 48%-ს), რასაც უმცირესობების ის 8% ემატება, რომელმაც არ იცის რა არის ინტერნეტი. ასევე, ქართველები და უმცირესობები ინტერნეტს სხვადასხვა მიზნებით იყენებენ: თუ ქარ-

140

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

თველი ინტერნეტმომხმარებლების 58% ინტერნეტს ინფორმაციის მოსაძიებლად იყენებს, ამ მიზნით ინტერნეტს ეთნიკურ უმცირესობების მხოლოდ 20% იყენებს. უმცირესობები ინტერნეტს უფრო მეგობრებსა და ნათესავებთან სკაიპით კომუნიკაციისთვის იყენებენ.

2013 წლის კვლევის მონაცემები აშკარად აჩვენებს, რომ უმცირესობების სათანადო ინფორმირებისთვის დიდი მოცულობის სამუშაოა ჩასატარებელი, რაშიც მედიამ წამყვანი როლი უნდა შეასრულოს. კვლევის ანგარიშის დასკვნის თანახმად, საჭიროა უმცირესობების ქართულ საზოგადოებაში ინტეგრირების მეტი შესაძლებლობების უზრუნველყოფა. „ეს კი იმას ნიშნავს, რომ საქართველოს ევროკავშირში ინტეგრირების ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა შიდა ინტეგრაციაა“.61 კიდევ ერთი კვლევა, რომელიც ეთნიკური უმცირესობების ინფორმირების დონის გაანალიზების საშუალებას იძლევა არის „საქართველოში მცხოვრები ეროვნული უმცირესობების მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობის კვლევა“. ეს კვლევა 2013 წლის ივლისში საქართველოს 3 რეგიონის (ქვემო ქართლი, სამცხე-ჯავახეთი და კახეთი) 10 მუნიციპალიტეტში ჩატარდა. კვლევა სამოქალაქო განვითარების სააგენტომ (CiDA) პროექტის „ხელმისწვდომი მართლმსაჯულება ეროვნული და რელიგიური უმცირესობებისთვის ადმინისტრაციული სამართლის სფეროში“ ფარგლებში განახორციელა. კვლევის ამოცანები იყო ეროვნული და რელიგიური უმცირესობების ინფორმირებულობის დონის შესწავლა მათი უფლებების შესახებ და ასევე მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობისა და იურიდიული სერვისის მიღების შესახებ ადმინისტრაციული სამართლის სფეროში. შეირჩა ის დასახლებული პუნქტები, სადაც მოსახლეობის 60%-ზე მეტს ეთნიკური უმცირესობები წარმოადგენენ. კვლევის ანგარიშის თანახმად, ეთნიკურად არაქართველი მოსახლეობის არაინფორმირებულობის ერთ-ერთ ფაქტორი ინტეგრაციის დაბალი ხარისხია: „ყველაზე ნაკლებად რესპონდენტები სხვა რეგიონში და მთლიანად ქვეყანაში მიმდინარე პოლიტიკური და ეკონომიკური პროცესების შესახებ არიან ინფორმირებული. თავის მხრივ, ინტეგ61

ევროკავშირის მიმართ დამოკიდებულებისა და ცოდნის შეფასება საქართველოში; ცვლილებები და ტენდენციები 2009-2013. http://www.epfound.ge/files/eu_survey_report_2013_ final_eng_.pdf

141

რაციის დაბალი ხარისხის ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ფაქტორი კი სახელმწიფო ენის არცოდნაა.“62 ანგარიშში ასევე აღნიშნულია, რომ ქვემო ქართლის რესპონდენტების უფრო მეტი ნაწილი თვლის, რომ ისინი არაინფორმირებულები არიან საკუთარი უფლებების შესახებ, ვიდრე სამცხე-ჯავახეთის და კახეთის რესპონდენტები. კვლევის ფოკუსჯგუფების მონაწილეთა აზრით მართლმსაჯულებაზე ნაკლები ხელმისაწვდომობის ერთ-ერთი მიზეზი კანონმდებლობის და საკუთარი უფლება-მოვალეობების შესახებ ინფორმაციის ნაკლებობაა, ხოლო ამ სიტუაციის გამოსწორების ერთ-ერთი საშუალება მოსახლეობის ინფორმირებაა მათი ვალდებულებებისა და უფლებების შესახებ. კვლევის თანახმად, ეთნიკური უმცირესობების ინფორმირების დონე ქვეყანაში მიმდინარე სხვადასხვა მოვლენების შესახებ დაბალია. მაგალითად, 3-ბალიანი შეფასების შკალის მიხედვით, ეთნიკური უმცირესობების ინფორმირების დონე ქვეყნის სხვა რეგიონებში მიმდინარე მოვლენების შესახებ 1.9-ის ტოლია; ეკონომიკური მოვლენების შესახებ ასევე 1.9-ა, ხოლო პოლიტიკური პროცესების შესახებ – 2.0. ინფორმირებულობის ასეთი დაბალი მაჩვენებელი გვაფიქრებინებს, რომ სამიზნე რეგიონების მოსახლეობა ინფორმაციის მისაღებად ქვეყნის ადგილობრივ მედიასაშუალებებს არ იყენებს, რაც თავის მხრივ სახელმწიფო ენის არცოდნით არის განპირობებული. ამავე კვლევის თანახმად, საქართველოს ცენტრალურ სატელევიზიო არხებს არ უყურებს სამცხე-ჯავახეთში გამოკითხულთა 63,3%, ქვემო ქართლში – 22%, ხოლო კახეთში – 12%. მათ შორის ვინც უყურებს, 69,4% რუსთავი 2-ის მაყურებელია, ხოლო 65% – ტელეიმედის. საზოგადოებრივი ტელევიზიის პირველ არხს გამოკითხულთა 46,7% უყურებს. რადიოს გამოკითხულთა 20% უსმენს, ხოლო გაზეთებს და ჟურნალებს გამოკითხულთა მხოლოდ 9% კითხულობს. დასახელებული რადიოსადგურებიდან ლიდერობს მუზ რადიო და NOR, ხოლო გაზეთებიდან „ვრასტანი“ და „ბოლნისი“. რაც შეხება ინტერნეტგვერდებს, გამოკითხულთა 52% არ იყენებს ინტერნეტს, ხოლო ინტერნეტმომხმარებლებს 62

142

ეროვნული უმცირესობების მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობის კვლევა; სამოქალაქო განვითარების სააგენტო (CiDA); 2013 წლის ივლისი.

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

შორის ყველაზე პოპულარული სოციალური ქსელები და ელექტრონული ფოსტის საიტებია.63 ზემოაღნიშნული ორი კვლევა აჩვენებს ეროვნული უმცირესობების ინფორმირების ნაკლებობას არა მხოლოდ ორ კონკრეტულ სფეროში, არამედ ზოგადად ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკაში, რაც მათი სამოქალაქო ინტეგრირებას აფერხებს. სახელმწიფო ენის არცოდნის გამო, ეროვნული უმცირესობები იმ უცხოურ სატელევიზიო არხებს ანიჭებენ უპირატესობას, რომლებიც მათთვის გასაგებ ენებზე მაუწყებლობენ (სომხური, აზერბაიჯანული და თურქული არხები). თუმცა, სომხური, აზერბაიჯანული და თურქული არხები, ბუნებრივია, ინტენსიურად არ აშუქებენ საქართველოში მიმდინარე მოვლენებს. შესაბამისად, სამცხე-ჯავახეთისა და ქვემო ქართლის მოსახლეობას მწირი ინფორმაცია აქვს საქართველოში განვითარებული მოვლენების შესახებ და „სამცხე-ჯავახეთსა და ქვემო ქართლში მცხოვრები ჩვენი თანამოქალაქეების დიდი ნაწილი ამ თვალსაზრისით წლების განმავლობაში ინფორმაციულ ვაკუუმში იმყოფება“.64 ეთნიკური უმცირესობების ინფორმირების არასახარბიელო დონეს საქართველოს სახალხო დამცველიც აღნიშნავს 2013 წლის ანგარიშში: „ქვემო ქართლსა და სამცხე ჯავახეთში მცხოვრები მოსახლეობის დიდი ნაწილი საქართველოს საინფორმაციო არხების მიერ ბუნდოვნად არის ინფორმირებული საქართველოში მიმდინარე მოვლენების შესახებ, რაც ნეგატიურად აისახება სამოქალაქო ინტეგრაციის პროცესზე“. გარდა ამისა, ამავე ანგარიშის თანახმად, „ქართული მედია ეროვნული უმცირესობების საკითხს სამოქალაქო ინტეგრაციის ხელშეწყობის კონტექსტით იშვიათად აშუქებს. აშკარად ჩანს, რომ მედია ძალზე ზედაპირულად უყურებს ამ საკითხს. უმცირესობებს მედია მხოლოდ მაშინ უთმობს ყურადღებას, როდესაც ადგილი აქვს რაიმე სახის კონფლიქტს, კრიმინალს, სკანდალური ამბავს, ან მაღალი რანგის სახელმწიფო მოღვაწის ვიზიტს უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონში. სამოქალაქო 63

64

ეროვნული უმცირესობების მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობის კვლევა; სამოქალაქო განვითარების სააგენტო (CiDA); 2013 წლის ივლისი. საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიში 2012.

143

ინტეგრაციის ხელშეწყობის კუთხით, გააზრებული და თანმიმდევრული სარედაქციო პოლიტიკის არსებობა არ იგრძნობა“.65 ზემოაღნიშნული იმის მაჩვენებელია, რომ მხოლოდ საზოგადოებრივი მაუწყებლის ძალისხმევა არ არის საკმარისი ეროვნული უმცირესობების სრულფასოვანი ინფორმირებისთვის. შესაბამისად, ამ საკითხის სათანადოდ გააზრება, მასში ცვლილებების შეტანა და დამატებითი რესურსის მოძიებაა საჭირო, მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად. სახალხო დამცველის 2012 წლის ანგარიშის თანახმად, „საქართველოს ეროვნული უმცირესობებით დასახლებული რეგიონების მოსახლეობისთვის საქართველოში განვითარებული მოვლენების შესახებ ინფორმაციის მიწოდების პასუხისმგებლობა აკისრია საქართველოს სახელმწიფოს და საზოგადოებას“.66 ბეჭდვითი მედია უმცირესობების ენებზე ჟურნალ-გაზეთები დაბალი ტირაჟით და, ხშირად, არარეგულარულად გამოიცემა. ისინი ან უფასოდ ვრცელდება (გრანტებით გამოცემული გაზეთები) ან პრესის ჯიხურებში უმნიშვნელო რაოდენობით იყიდება. ზოგიერთ გამოცემას ჰყავს გამომწერები – ძირითადად, ადგილობრივ დონეზე სახელმწიფო უწყებები, საჯარო სკოლების მასწავლებლები და მცირე რაოდენობით ადგილობრივი მოსახლეობაა. ეთნიკური უმცირესობების ენებზე გამოცემების უმეტესობას არა აქვს ვებგვერდები. საანაგრიშო პერიოდში აზერბაიჯანულენოვანი გაზეთი „გურჯისტანი“ კვირაში ერთხელ გამოდიოდა. გაზეთი 8-გვერდიანია და იგი ძირითადად ქვემო ქართლის რეგიონში ვრცელდებოდა. ტირაჟი 2,000-ს შეადგენს. გაზეთმა მიიღო 45,000 ლარის წლიური დაფინანსება მიიღო. აქედან 15,000 ლარი საქართველოს კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის სამინისტრომ „ლიტერატურული განვითარების პროგრამის“ ფარგლებში გამოუყო, ხოლო დანარჩენი 30,000 ლარი – პრეზიდენტის ფონდიდან.

65

66

144

საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიში 2013. საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიში 2012.

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

„გურჯისტანის“ დისტრიბუციაში თავად გაზეთის რედაქციაა ჩართული. თბილისში დაბეჭდილი ნომრები კორესპონდენტს მიაქვს რეგიონში და იქ არიგებს. გაზეთი ვრცელდება მარნეულის აზერბაიჯანულ სკოლებში, ბოლნისსა და დმანისის რაიონებში (ხულ 650 ხელმომწერი). სომხურენოვანი გაზეთი „ვრასტანი“ კვირაში ერთხელ გამოდიოდა. ამ გაზეთმაც წლიური 45,000 ლარის დაფინანსება მიიღო. საქართველოს კულტურის, ძეგლთა დაცვისა და სპორტის სამინისტროს „ლიტერატურული განვითარების პროგრამის“ ფარგლებში გაზეთს გამოეყო 15,000 ლარი, ხოლო პრეზიდენტის ფონდიდან – 30,000 ლარი. „ვრასტანი“ 8-გვერდიანია და მისი ტირაჟი 4,000-ს აღწევს. „ვრასტანი“ ძირითადად სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში ვრცელდება (1,000 ეგზემპლარი) და შედარებით მცირე რაოდენობით ქვემო ქართლში. დისტრიბუციას თავად რედაქცია ახორციელებს. თბილისში დაბეჭდილი ნომრები კორესპონდენტს რეგიონებში მიაქვს. „ვრასტანს“ ხელმომწერებიც ჰყავს – საქართველოში 120, ხოლო სომხეთში 100-ზე ოდნავ მეტი. როგორც სამცხე-ჯავახეთში ჩატარებული ფოკუსჯგუფის მონაწილეებმა აღნიშნეს, მიუხედავად იმისა, რომ გაზეთი „ვრასტანი“ მრავალფეროვნებით არ გამოირჩევა, ამ გაზეთის საშუალებით ინფორმაციის მიღება შესაძლებელია. ნინოწმინდასა და ახალქალაქში კი აღინიშნა, რომ ამ რაიონებში „ვრასტანის“ გარდა სხვა გაზეთების დისტრიბუცია საერთოდ არ ხდება.67 სამოქალაქო განვითარების სააგენტოს 2013 წლის კვლევის თანახმადაც, გაზეთებს შორის „ვრასტანი“ ლიდერობს.68 2013 წელს ფინანსური დახმარება ასევე გაეწია რუსულენოვან გაზეთებს ,,სვობოდნაია გრუზიასა“ და ,,ვეჩერნი ტბილისის“. კიდევ ერთი რუსულენოვანი გაზეთი, „მრავალეროვანი საქართველო“, 1999 წლიდან გამოდის. გაზეთი ამავე სახელწოდების სამოქალაქო მოძრაობის გამოცემაა. 1,000-იანი ტირაჟით თვეში ერთხელ გამოდის და თბილისში, რუსთავში, გარდაბანში, მარნეულში, ახალქალაქში, ნინოწმინდასა და ბათუმში ვრცელდება. გაზეთს მიღებული აქვს ტოლერანტო67

68

ქვემო ქართლსა და სამცხე-ჯავახეთში ჩატარებული ფოკუს ჯგუფების ანგარიში. ARC, 2012. ეროვნული უმცირესობების მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობის კვლევა; სამოქალაქო განვითარების სააგენტო (CiDA); 2013 წლის ივლისი.

145

ბის ქომაგის ჯილდო. საქართველოს სახალხო დამცველთან არსებული ტოლერანტობის ცენტრის წარმომადგენლებმა კულტურის მინისტრთან შეხვედრაზე გაზეთის სახელმწიფო ბიუჯეტიდან დაფინანსების საკითხი დააყენეს. ანალოგიური თხოვნით მიმართეს შერიგების და სამოქალაქო თანასწორობის მინისტრსაც. ბეჭდურ მედიას, როგორც წესი, მოსახლეობის დიდი ნაწილი არ კითხულობს. მიუხედავად ამისა, სამცხე-ჯავახეთისა და ქვემო ქართლის ფოკუსჯგუფების მონაწილეებს მაინც მნიშვნელოვნად მიაჩნიათ აზერბაიჯანულენოვანი და სომხურენოვანი გაზეთების გამოცემა. ორივე რეგიონში ჩატარებულ ფოკუსჯგუფებში აღინიშნა, რომ მოსახლეობას საჭირო ინფორმაციის ტელევიზიით მიღება ურჩევნია. „უმეტესობა რე­ გი­ონული გაზეთებისა უფასოდ რიგდება მოსახლეობაში და ამიტომ კით­ხულობენ69.“ საანაგრიშო პერიოდში სამცხე-ჯავახეთში ყოველკვირეული ორენოვანი – ქართულ-სომხური გაზეთი „სამხრეთის კარიბჭე“ გამოდიოდა. გაზეთი სამცხე-ჯავახეთსა და კავკასიის რეგიონში მიმდინარე მოვლენებსა და პრობლემებს აშუქებდა. „სამხრეთის კარიბჭის“ ქართულენოვანი რედაქცია ახალციხეში, სომხური კი ახალქალაქში მდებარეობს. „სამხრეთის კარიბჭე“ სამცხე-ჯავახეთის საზოგადოებრივ-პოლიტიკური გაზეთია, რომელიც 2004 წლის ივნისიდან გამოდის. გაზეთი დააარსა „ომისა და მშვიდობის გაშუქების ინსტიტუტმა“ (IWPR) და მისი ფინანსური მხარდაჭერით 2006 წლამდე სარგებლობდა. 2007-2010 წლებში გაზეთს ჰოლანდიური მედია ორგანიზაცია PRESS NOW აფინანსებდა. 2011 წელს გაზეთის სომხური ვერსიის ფინანსური მხარდამჭერი იყო „ფონდი ღია საზოგადოება – საქართველო“. სომხურ რედაქციას ორი ჟურნალისტი და ორი თარჯიმანი ჰყავს. გაზეთი ვრცელდება ახალციხის, ადიგენის, ასპინძის, ახალქალაქის და ნინოწმინდის რაიონებში. ახალქალქში გაზეთს 100-მდე ხელმომწერი ჰყავს, 69

146

„შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციისა და სამოქმედო გეგმის განხორციელების ანგარიში 2010-2011 წლის აგვისტოს ჩათვლით“; სამოქალაქო განვითარების სააგენტოს CiDA; 2011.

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

გარდა ამისა 50-მდე ეგზემპლარი საგაზეთო ჯიხურებში იყიდება. გაზეთი აშუქებს რეგიონის ცხოვრების ყველა სფეროს. ფონდი ღია საზოგადოება – საქართველოს ფინანსური მხარდაჭერით, 2012 წელს გაზეთის ორენოვანი პორტალი SKnews.ge შეიქმნა, რომელზეც მასალები განთავსებულია როგორც ქართულ, ასევე სომხურ ენებზე. ნინოწმინდაში ასევე გამოდის გაზეთი „არშალუისი.“ ეს გაზეთი 1935 წლიდან გამოდის და ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის გამოცემას წარმოადგენს. გაზეთის ტირაჟი 500 ეგზემპლარია და ხელმოწერებით ვრცელდება სკოლებში, სოფლის აქტივისტებსა და კერძო პირებს შორის. გაზეთი რეგიონის ცხოვრებას ასახავს – არჩევნები, ეკონომიკა, განათლება, კულტურა, რელიგია, დღესასწაულები. ადგილობრივი გამგეობა რედაქციის შენობის ქირას აფინანსებს და გაზეთის დასახმარებლად ყოველწლიურად 12,000 ლარს ბიუჯეტიდან გამოყოფს. ახალქალაქში გამოდის გაზეთი „აგუნკი“, რომელიც 2001 წელს დაარსდა „აგუნკის“ კავშირის მიერ. გაზეთის მთავარი თემატიკა სომხური ენის, კულტურის, ტრადიციების და განათლების შენარჩუნებაა. 2012 წელს, ეს 8-გვერდიანი გაზეთი 2,000-იანი ტირაჟით გამოდიოდა თვეში ერთხელ. 2013 წელს დაფინანსების არარსებობის გამო გაზეთის მხოლოდ 3 ნომერი გამოვიდა. გამგეობამ ბოლო 2 წლის განმავლობაში გაზეთს 1,000 ლარი გამოუყო.

2007 წლიდან ახალციხეში ინტერნეტსაიტი akhaltskha.net მოქმედებს. მასზე ინფორმაცია სამ ენაზე ქვეყნდება – ქართულზე, სომხურსა და რუსულზე. საიტის ხელმძღვანელი, ედუარდ აივაზიანი, სამოყვარულო საწყისებზე მუშაობს. მას ადგილობრივი მედიასაშუსლებებიდან კოლეგები ეხმარებიან. ყოველ დღე საიტზე საშუალოდ ოთხი ახალი პუბლიკაცია ქვეყნდება, რომლებიც ახალციხის სომხური თემის ცხოვრებას ეხება. ინტერნეტსაიტის ხელმძღვანელის თქმით, საიტს ყოველდღიურად 1,000 ვიზიტორი ჰყავს. კვირა დღეს ვიზიტორების რაოდენობა მატულობს. ახალქალაქის გამგებელთან, საკრებულოს თავმჯდომარესთან და არასამთავრობო სექტორის წარმომადგენლებთან წინამდებარე მო-

147

ნიტორინგის ჯგუფის წევრების შეხვედრებზე აღინიშნა მოსახლეობის ინფორმირების დაბალი დონე, რომლის ძირითად მიზეზებად დასახელდა სახელმწიფო ენის არცოდნა და ინტერნეტის ხელმიუწვდომლობა (რაიონის მოსახლეობის დაახლეობით 60%-ს ხელი არ მიუწვდება ინტერნეტზე). ერთადერთი გაზეთი, რომელიც რაიონში შედის არის სომხურენოვანი „ვრასტანი.“ მარნეულში 6 გაზეთი და 2 ჟურნალი გამოდის აზერბაიჯანულ ენაზე. გაზეთებს შორის მოწინავედ შეიძლება „რეგიონ პრესი“ ჩაითვალოს. ფინანსური სირთულეების გამო გაზეთი 2012 წლიდან თვეში ორჯერ გამოდიოდა (2011 წელს თვეში სამჯერ). „რეგიონ პრესი“ 8-გვერდიანი გაზეთია, რომლის ტირაჟიც 2,000-ს შეადგენს. გაზეთი 2008 წლის 15 მარტიდან გამოდის და უფასოდ ვრცელდება თბილისში, გარდაბანში, მარნეულში, დმანისში და ბოლნისში. გაზეთს აფინანსებს აზერბაიჯანის დიასპორის კომიტეტი. გაზეთი აშუქებს პოლიტიკის, კულტურის, რელიგიის საკითხებს, საერთაშორისო ამბებს, აქტუალურ პრობლემებს. გაზეთს ვებგვერდი არა აქვს. საზოგადოებრივ-პოლიტიკური გაზეთი „ოზანი“ 2007 წლიდან თვეში ერთხელ 2,000-იანი ტირაჟით გამოდის და თბილისში, ლაგოდეხში, გარდაბანში, ბოლნისში, დმანისში და მარნეულში ვრცელდება. გაზეთს სამი კორესპონდენტი ჰყავს ლაგოდეხში, ყარაჯალის სოფლებში და მარნეულის რაიონის სოფელ აზიზკენდში. გაზეთი საკუთარი სახსრებით გამოდის. გაზეთი „გიუნეში“ და ასევე, საქართველოს აზერბაიჯანელი ინტელიგენციის კავშირის გამოცემა „ზია“ არარეგულარულად გამოდის, ფინანსური პრობლემების გამო (კარგ შემთხვევებში, თვეში ერთხელ). იგივე მდგომარეობაშია გაზეთი „ჰაირატი“.

2013 წლის აგვისტოდან იურიდიული შინაარსის მქონე გაზეთის „მააკილის“ 4 ნომერი გამოვიდა. ორ თვეში ერთხელ გამოდის ჟურნალები „ყარაპაპახლარი“და „მაიდანი“, რომელშიც კულტურის საკითხები შუქდება. მარნეულში ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებთან მონიტორინგის ჯგუფის წევრების შეხვედრის დროს

148

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

აღინიშნა, რომ ადგილობრივები აზერბაიჯანულენოვან პრესას რუსულენოვანს ამჯობინებენ, რადგან განათლება რუსულ ენაზე აქვთ მიღებული. ამის ერთ-ერთი მიზეზი ალბათ ისიცაა, რომ აზერბაიჯანულენოვანი გაზეთები არარეგულარულად გამოიცემა. თეთრიწყაროში 2012 წელს ქვემო ქართლის რეგიონული გაზეთი „თრიალეთის ექსპრესი“ გამოდიოდა ქართულ ენაზე. თვეში ერთხელ გაზეთს ორი დანართი ჰქონდა: „ფერმერი“ ქართულ ენაზე და „მართლმსაჯულება“ ქართულ და აზერბაიჯანულ ენებზე, რომელსაც გერმანიის თანამშრომლობის საერთაშორისო საზოგადოება აფინანსებდა. 2013 წელს გაზეთის 4 ნომრის გამოშვების შემდეგ მუნიციპალიტეტმა გაზეთს დაფინანსება შეუწყვიტა. რუსთავში, თვეში ერთხელ, აზერბაიჯანულენოვანი გაზეთი „სეზიუმ შირე“ – ადგილობრივი აზერბაიჯანელების კულტურული ცენტრის გამოცემა – გამოდის. გაზეთი „ბოლნისი“ 1935 წლიდან ქართულ ენაზე გამოდის. ტირაჟი 500 ეგზემპლარია. რედაქტორის გარდა გაზეთს სამი ჟურნალისტი და ერთი აზერბაიჯანულ ენაზე მთარგმნელი ჰყავს. თვეში ერთხელ გაზეთი გამოდის ჩანართით „მართლმსაჯულება“ ქართულ და აზერბაიჯანულ ენებზე, რომელსაც გერმანიის თანამშრომლობის საერთაშორისო საზოგადოება აფინანსებს. 2012 წელს გაზეთი ყოველკვირეულად გამოიცემოდა, 2013 წლიდან კი 10 დღეში ერთხელ ან თვეში 2-ჯერ გამოდის.

2011 წელს ჩატარებული კვლევის თანახმად, ქვემო ქართლში პრესას არ კითხულობს რესპონდენტთა უმრავლესობა (74%). მარნეულში, წალკასა და ბოლნისში პრესას მასობრივად არ კითხულობენ (95.4% – მარნეული, წალკა – 86.8%, ბოლნისი - 84.7%), იმ რესპონდენტების ხვედრითი წილი, რომლებიც პრესას არ ეცნობიან, ძალიან მაღალია სოფელში – 85.7% (ქალაქი – 55.7%).70

70

ქვემო ქართლის მოსახლეობის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობისა და განწყობების შესწავლა; სოციალური კვლევისა და ანალიზის ინსტიტუტი (ISSA); 2011 წლის აგვისტოსექტემბერი.

149

ელექტრონული მედია მიუხედავად ეროვნული უმცირესობების ინფორმირების გაუმჯობესებისთვის ბოლო წლებში გადადგმული ნაბიჯებისა, მათი ინფორმირების დონე მაინც დაბალია. გარდა ამისა, ეროვნული და ადგილობრივი ტელევიზიების დაფარვის შეზღუდული არეალის გამო, ეროვნული უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში არსებობს სოფლები და დასახლებული პუნქტები, რომლებსაც არც ადგილობრივი და არც ეროვნული სატელევიზიო თუ რადიო სიგნალი არ წვდება. რეგიონული ტელევიზიების განვითარების დონე არ არის საკმარისი, რომ მოსახლეობის საინფორმაციო მოთხოვნები სრულად დააკმაყოფილოს. ადგილობრივი ტელევიზიების განვითარებას ხელს ბევრი პრობლემა უშლის, უპირველესად კი ფინანსების სიმწირე. რეგიონებში სარეკლამო ბაზარი განუვითარებელია და ტელევიზიების სარეკლამო შემოსავლები ძალზე მცირეა. შესაბამისად, რეგიონულ ტელევიზიები იმედს დონორებისგან გრანტების მიღებაზე ანდა სახელმწიფო დახმარებაზე ამყარებენ. ნინოწმინდის ტელეკომპანია „ფარვანა“ 1990 წელს დაფუძნდა როგორც არასამთავრობო ორგანიზაცია. ტელევიზია სომხურ ენაზე მაუწყებლობს. „ფარვანა“ ნინოწმინდის რაიონის 85%-ს ფარავს, ხოლო ორი რეტრანსლატორის მეშვეობით, ახალქალაის რაიონის ნაწილსაც. რაიონის 10 სოფელს სატელევიზიო სიგნალი ვერ წვდება. დღეისათვის „ფარვანა“ სამხრეთ-ჯავახეთის რეგიონში ყველაზე კარგად აღჭურვილი ტელევიზიაა. ტელევიზიას 15 თამაშრომელი ჰყავს, რომლებსაც რეგულარულად უტარდებათ ტრენინგები. სხვადასხვა გრანტების გარდა, ტელევიზიის შემოსავლების ნაწილს რეკლამა და მორბენალი სტრიქონი უზრუნველყოფს. ტელეკომპანია „ფარვანას“ აქვს საკუთარი ვებგვერდი (www.parvana. ge), რომელზეც გადაცემების არქივია განთავსებულია. დღის განმავლობაში ტელეეთერით ადგილობრივი წარმოების სამი 15-წუთიანი საინფორმაციო გამოშვება გადის. ტელევიზიის ყოველდ150

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

ღიურ საინფორმაციო გამოშვებაში სამცხე-ჯავახეთის მოვლენები, მოსახლეობის პრობლემები, სოციალურ-ეკონომიკურ და კულტურული თემები შუქდებოდა. „ფარვანას“ საღამოს ეთერით გადიოდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის სომხურენოვანი „მოამბე“.

2012 წლიდან გადის გადაცემა „ფერმერის საათი“ (Mercy Corps-ის პროგრამის ფარგლებში). პროგრამა სოფლის მეურნეობის თემატიკას ეხება, რომელზეც სტუდიაში მოწვეული სტუმრები საუბრობენ.

2012 წლის სექტემბრიდან 2013 წლის ბოლომდე ტელეკომპანია „ფარვანას“ ეთერით გადიოდა გადაცემა „ქალები ირჩევენ“. ამ პროექტი განხორციელება სამცხე-ჯავახეთის მედია ცენტრმა დაიწყო შემდეგ ტელეკომპანიებთან პარტნიორობით: ახალციხის „მეცხრე არხი,“ ნინოწმინდის ,,ფარვანა,“ ახალქალაქის ,,ატვ 12“, მარნეულის ,,მარნეული ტვ“ და ბორჯომის ,,ბორჯომი“. სტუდიაში მოწვეული ქალები მათთვის საინტერესო საკითხებზე მსჯელოდნენ. თვეში ორი გადაცემა გადიოდა. ქართულენოვანი გადაცემა სომხურ ენაზე ითარგმნებოდა. თვეში ერთხელ „ფარვანას“ ეთერით გადაიცემოდა „ადმინისტრაციული საათი“, რომელიც ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლებს ეთმობოდა. ამ გადაცემას ადგილობრივი მუნიციპალიტეტი აფინანსებდა.

2012 წელს ღია საზოგადოება საქართველოს დაფინანსებით ტეელკომპანიამ მოამზადა დოკუმენტური ფილმები „ჯავახკი“, რომლებიც ნინოწმინდის, ახალქალაქის და ასპინძის რაიონების ეთნიკური სომხებით დასახლებულ სოფლებს ეხებოდა.

2012 წელს, საკუთარი წარმოების გადაცემებით დაუტვირთავი ეთერი ტელეკომპანია „პიკ“-ის გადაცემების ტრანსლირებით ივსებოდა. ნინოწმინდის რადიო NOR-ი პირველი და ერთადერთი სათემო რადიოა საქართველოში, რომელიც 2006 წელს როგორც არასამთავრობო ორგანიზაცია დაარსდა. არაერთი მცდელობის მიუხედავად, NOR-მა სამაუწყებლო ლიცენზია ვერ მიიღო და ამჟამად ინტერნეტით მაუწყებლობს (www.nor.ge). რადიოს ორენოვანი საიტი აქვს, რომელზეც მასალები სომხურ და რუსულ ენებზე ქვეყნდება. საიტზე აუდიო, ვიდეო 151

და ფოტო არქივებიც არის ხელმისაწვდომი. რადიოს 6 თანამშრომელი ჰყავს (იურისტის და ბუღალტრის ჩათვლით) და მას Mercy Corps-ის მოხალისეები ეხმარებიან. რადიოს საიტს ყოველდღიურად 200-დან 300 ვიზიტორამდე ჰყავს. ვიზიტორთა ასაკი 10-დან 86 წლამდე მერყეობს. უფრო ფართო აუდიტორიის მოცვა შესაძლებელი იქნებოდა ჩვეულებრივი რადიოს მეშვეობით.

NOR-ს რადიოს მაუწყებლობისთვის საჭირო აღჭურვილობა დაარსების დღიდან აქვს, თუმცა რადიოს მაუწყებლობას რეგიონში ლიცენზიის უქონლობა აფერხებს. კომუნიკაციების ეროვნული კომისია ლიცენზია არ გასცემს სათემო მაუწყებლობის არაპრიორიტეტულობის მიზეზით. მიუხედავად ამისა, ნინოწმინდაში ხელმოწერები გროვდება რადიო NOR-ისთვის სიხშირის გამოყოფის მოთხოვნით. რადიო NOR-ი სათემო რადიოების პროექტის „ვაკეთებთ ტალღებს“ ფარგლებში დაარსდა. ეს პროექტი 2006-2009 წლებში ბი-ბი-სი უორლდ სერვის ტრასტმა (BBC World Service Trust) ქართველ პარტნიორებთან ერთად განახორციელა. პროექტს საფუძვლად დაედო ევროგაერთიანების ინიციატივა – დემოკრატიის, ეროვნულ უმცირესობათა, ადამიანის უფლებების დაცვის, ქსენოფობიისა და რასიზმის წინააღმდეგ ბრძოლა. ამ ინიციატივას გლობალური კონფლიქტების პრევენციის ბრიტანულმა საბჭომ, ღია საზოგადოება საქართველომ, ევრაზიის თანამშრომლობის ფონდმა და აირექსმა (IREX) დაუჭირეს მხარი. აღნიშნული პროექტის ფარგლებში ნინოწმინდის სათემო რადიო ტექნიკურად აღიჭურვა, ხოლო თანამშრომლებს ტრენინგი ბი-ბი-სის რუსულენოვანმა ტრენერმა ჩაუტარა.

2006-2008 წლებში რადიო NOR-მა გრანტების მეშვეობით იარსება. ამ დროის განმავლობაში ყოველდღიურად, 2 საათით ხმამაღლა მოლაპარაკის მეშვეობით ინფორმაცია სამ ენაზე (ქართული, რუსული, სომხური) გადაიცემოდა. 2008 წლის შემდეგ გრანტები ამოიწურა და რადიოს დირექტორმა ინტერენტრადიო დაარსა. რადიოს ხელმძღვანელის თქმით, რეგიონში ინტერნეტი ბევრ ოჯახს აქვს ვინაიდან სხვა ქვეყნებში მცხოვრებ წევრებს, ნათესავებს და ახლობლებს სკაიპით უკავშირდებიან. ამან განაპირობა ინტერნეტრადიოს პოპულარობაც.

152

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

2012 წლიდან, ყოველ დღე, 12:00 საათიდან 13:00 საათამდე, რადიო ახალ ამბებს სამ ენაზე – ქართულ, სომხურ და რუსულ ენებზე გადასცემდა. საინფორმაციო გადაცემაში შუქდება რეგიონული და ნაციონალური საკითხები და მოვლენები, ასევე პრესის მიმოხილვა (ეხო კავკაზა, ნოვოსტი გრუზია, გრუზია ონლაინ). საინფორმაციო ბლოკები დღის განმავლობაში სამივე ენაზე მეორდებოდა. კვირაში ერთხელ (პარასკევი) საავტორო პროგრამა „კვირის შეჯამება“ გადიოდა, ასევე გადაცემა „ეკონომ+“, რომელსაც რადიო 2010 წლიდან ამზადებს. შუალედებში გადაიცემა მუსიკა.

2013 წლის გაზაფხულზე, რადიო „ნორმა“ კამერები შეიძინა და ინტერენტტელევიზიის ამოქმედება სცადა. მომზადდა გადაცემები გენდერულ თანასწორობის, ტოლერანტობის, ახალგაზრდობის საკითხებზე, მაგრამ ინტერნეტის ცუდი ხარისხის გამო პროექტის განხორციელება შეჩერდა. ნინოწმინდაში სამი ცენტრალური სატელევიზიო არხი მაუწყებლობს საზოგადოებრივი მაუწყებელი, რუსთავი 2 და იმედი. თუმცა, როგორც ამ მონიტორინგის ჩატარების დროს ნინოწმინდაში გამართულ შეხვედრაზე ითქვა, მოსახლეობა, ძირითადად, სომხურ და რუსულ არხებს უყურებს სატელიტური ანტენებით. საზოგადოებრივი მაუწყებლის სომხურენოვან მოამბეს არ უსმენენ. ზოგადად, მოსახლეობა ცუდად არის ინფორმირებული ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენების შესახებ. ახალქალაქის სომხურენოვანი ტელევიზია „ატვ 12“ ახალქალაქის რაიონის 90%-ს ფარავს. ტელევიზია ამზადებდა საკუთარ საინფორმაციო გადაცემას, რომელშიც ახალქალაქის რაიონის ახალი ამბები და ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის საკითხები შუქდებოდა. ნინოწმინდის „ფარვანას“ მსგავსად, 2012 წლიდან „ატვ 12“-ზე ყოველკვირეული „ფერმერის საათი“ გადის (Mercy Corps-ის პროგრამის ფარგლებში). ასევე, 2012 წლის სექტემბრიდან გადიოდა სამცხე-ჯავახეთის მედია ცენტრის პროექტი „ქალები ირჩევენ“. ეს პროექტი 2013 წლის ბოლომდე გაგრძელდა. რელიგიური ხასიათის ორი გადაცემა, რომლებსაც სომეხი პროტესტანტები აფინანსებენ, კვირაში ერთხელ გადაიცემოდა. „ატვ 12“ დოკუმენტურ ფილმებსაც გადასცემდა.

2012 წელს თავისუფალ საეთერო დროს „პიკი“ ავსებდა. 2012 წელს გამგეობამ ბიუჯეტიდან დაფინანსების სახით 20,000 ლარი გამოუყო. 2013 წელს კი, ბიუჯეტში ეს დაფინანსება გათვალისწინებული არ ყოფილა.

153

სამცხე-ჯავახეთის ტელეკომპანიებს შორის „ატვ-12“-ს ყველაზე მეტად უჭირს, როგორც ფინანსების, ასევე ტექნიკური აღჭურვილობის და თანამშრომლების თვალსაზრისით. ტელევიზიის შემოსავლის მთავარ წყაროს მორბენალი სტრიქონი და ნეკროლოგები წარმოადგენს. ქვემო ქართლში, მარნეულის ტელეკომპანია „მარნეული TV“ მაუწყებლობს. ტელევიზია 2006 წელს დაარსდა როგორც შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება. არხი მთლიანად მარნეულის რაიონს და ნაწილობრივ თეთრიწყაროს, ბოლნისისა და დმანისის რაიონების ფარავს. ტელევიზია ორ ენაზე – ქართულსა და აზერბაიჯანულზე მაუწყებლობს. ტელეკომპანია აშუქებს ადგილობრივ ახალ ამბებს, ამზადებს შემეცნებით პროგრამებს და სპეციალურ გადაცემებს აქტუალურ პრობლემებზე. ტელეკომპანიის მისიას „რეგიონში სახელმწიფოებრივი აზროვნების აღდგენა და გაძლიერება წარმოადგენს“71.

2012 წელს საზოგადოებრივი მაუწყებლის „ნაციონალური მოამბე“ აზერბაიჯანულ ენაზე ტელევიზიით ყოველ საღამოს გადაიცემოდა და დილით მეორდებოდა. 2013 წლიდან ნაციონალური მოამბის რეტრანსლირება შეწყდა საზოგადოებრივ მაუწყებელთან კონტრაქტის შეწყვეტის გამო. ტელეკომპანია საკუთარ საინფორმაციო პროგრამას ორ ენაზე - ქართულსა და აზერბაიჯანულზე ამზადებს. საინფორმაციო პროგრამა დღეში სამჯერ გადაიცემა. მათი ქრონომეტრაჟი საშუალოდ 10 წუთია. ჩვეულებრივ, საინფორმაციო პროგრამის დუბლირება აზერბაიჯანულ ენაზე ხდება. ისეთი სიუჟეტები, რომლებიც ეთნიკური აზერბაიჯანელი მოსახლეობისთვის არის საინტერესო, უფრო ვრცლად შუქდება აზერბაიჯანულ ენაზე, ვიდრე ქართულზე და პირიქით.

2012 წელს, გრანტებით დაფინანსების მეშვეობით ტელეკომპანია 4 გადაცემას ამზადებდა. „გზა თვითმმართველობისკენ“ საარჩევნო სისტემების საერთაშორისო ფონდის (IFES) დაფინანსებით მზადდებოდა. პროექტი 2012 წლის ნოემბრიდან 2013 წლის აგვისტომდე ხორციელდებოდა. ამ გადაცემით, რომელიც თვეში ორჯერ გადიოდა ქართულ და აზერბაიჯანულ ენებზე, ადგილობრივ მოსახლეობას საშუალება ეძლეოდა, მუნიცი71

154

http://www.marneulitv.ge/geo/

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

პალიტების წარმომადგენლებისთვის მოესმინათ, რომლებიც რაიონში არსებულ პრობლემებსა და მათი მოგვარების გზებზე საუბრობდნენ. „იყავი მოქალაქე“ 2011-2012 წლებში თვეში ოთხჯერ გადიოდა. მას ორგანიზაცია „მარნეულის დემოკრატიულ ქალთა საზოგადოება“ ახორციელებდა. გადაცემა ადგილობრივ მოსახლეობას აცნობდა საქართველოს კანონმდებლობას, საარჩევნო სისტემას (მაგალითად, ერთ-ერთ გადაცემაში არჩევნების ჩატარების იმიტაცია მოხდა), და ხელს უწყობდა მათ სამოქალაქო ინტეგრაციას. პროგრამა აზერბაიჯანულ ენაზე ითარგმნებოდა. „ქალები ირჩევენ“ IFES-ის გრანტით ხორციელდებოდა. გადაცემა 2012 წლის გაზაფხულიდან გადიოდა და 2013 წლის ბოლომდე გაგრძელდა. იგი თვეში ერთხელ გადიოდა და ეხებოდა ქალის როლს საზოგადოებაში და პოლიტიკაში. „ქალის ხმა“ მზადდებოდა ახალგაზრდა პედაგოგთა და ფსიქოლოგთა ასოციაციისა და დემოკრატიის და სამოქალაქო ინტეგრაციის ცენტრის მიერ საქართველოს აზერბაიჯანელი ახალგაზრდობის კავშირთან თანამშრომლობით. ეს პროექტი ხორციელდებოდა აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოსა (USAID) და საარჩევნო სისტემების საერთაშორისო ფონდის (IFES) ფინანსური მხარდაჭერით. გადაცემა 2011 წლის დეკემბრიდან 2012 წლის მაისის ჩათვლით გადიოდა. პროგრამა პირდაპირი ეთერით გადაიცემოდა და მასში ორი წამყვანი ორ მოწვეულ სტუმართან ერთად მსჯელობდა ისეთ საკითხებზე, როგორებიცაა ქალების მონაწილეობა პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ქალთა განათლება და ჯანდაცვა. პროგრამა ინტერაქტიული იყო და მოწვეული სტუმრები მაყურებლების ზარებს პასუხობდნენ. გადაცემა აზერბაიჯანულ ენაზე ითარგმნებოდა.

2012-2013 წლებში გადიოდა ისტორიულ შემეცნებითი დოკუმენტური გადაცემა „ფესვები“, რომელშიც აღმოსავლეთ საქართველოს სხვადასხვა რეგიონები შუქდება. გადაცემა ეთერში თვეში ერთხელ გადიოდა (ყოველი თვის მეორე სამშაბათს საღამოს შვიდ საათზე). ასევე, 2007 წლიდან, თვეში ერთხელ (ყოველი თვის ბოლო სამშაბათს 19:00 სთ-ზე) მოსახლეობას საშუალება აქვს პირდაპირ ეთერში კითხვები დაუსვას ადგილობრივი მუნიციპალიტეტის გამგებელს.

155

2013 წელს, საქართველოს რეგიონულ მაუწყებელთა ასოციაციის პროექტის ფარგლებში, მარნეულის ტელეკომპანია ამზადებდა წინასაარჩევნო გადაცემას „დებატები“, რომელშიც მონაწილეობას საპრეზიდენტო კანდიდატები იღებდნენ. „მარნეული ტვ“-ს აქვს ვებგვერდი (www.marneulitv.ge), რომელზეც განთავსებულია როგორც მიმდინარე გადაცემები, ასევე გადაცემათა არქივი. ვებგვერდზე ხელმისაწვდომია ქართული ენის გაკვეთილების ციკლიც (36 ტელეგაკვეთილი), რომელიც ტელევიზიამ აზერბაიჯანელი ახალგაზრდებისთვის 2009 წელს მოამზადა „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველოს“ ფინანსური მხარდაჭერით. ტელეკომპანიას ორი ქართულენოვანი და ორი აზერბაიჯანულენოვანი ჟურნალისტი ჰყავს, რომლებიც პერიოდულად ტრენინგებს გადიან. ტელეკომპანიის ხელმძღვანელის თქმით, ტელევიზია პოპულარობით სარგებლობს ადგილობრივ მოსახლეობაში, რაზეც ყოველდღიური ზარების და SMS-ის, ასევე ტელეკომპანიის რედაქციაში მომართვების რაოდენობა მეტყველებს. ვებგვერდზე გამოქვეყნებული ინფორმაციის თანახმად, ტელეკომპანიას 200,000-მდე პოტენციური მაყურებელი ჰყავს. „მარნეული ტვ“-ს უახლესი პერიოდის გეგმებში შედის ახალი აღჭურვილობის ყიდვა საქართველოს ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლასთან დაკავშირებით. „მარნეული ტვ“-ს ზემოაღნიშნული ორენოვანი გადაცემები უდავოდ მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯია ქვემო ქართლის ადგილობრივი მოსახლეობის ინფორმირების და, ამ გზით, მათი სამოქალაქო ინტეგრაციის ხელშეწყობისთვის. ბოლნისის ქართულენოვანი ტელეკომპანია „ბოლნელი“ 1995 წლიდან მაუწყებლობს. ტელევიზია ამზადებდა საკუთარ საინფორმაციო გამოშვებებს, რომლებშიც რაიონის სიახლეები შუქდება. 2013 წელს საღამოს ეთერით გადასცემდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის ნაციონალურ მოამბეს აზერბაიჯანულ ენაზე.

156

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

ქვემო ქართლის რეგიონში სამ ნაციონალურ არხს – საზოგადოებრივ მაუწყებელს, რუსთავი 2-სა და იმედს უყურებენ. სატელიტური ანტენის მეშვეობით უყურებენ სხვა ქვეყნების არხებს, მათ შორის თურქეთის, აზერბაიჯანისა და რუსეთის სატელევიზიო არხებს. ამ მონიტორინგის მიზნით მარნეულში გამართულ შეხვედრაზე (არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლებთან) აღინიშნა, რომ ადგილობრივი მოსახლეობა უპირატესობას თურქულ და აზერბაიჯანულ ტელეარხებს ანიჭებს. რუსულ ენაზე ინფორმაციის მიღების საშუალება ეროვნულ უმცირესობებს ყოველ საღამოს რადიო „მწვანე ტალღის“ საშუალებით ეძლეოდათ, რომლის სიგნალიც თითქმის მთელ საქართველოს ფარავს. ამ რადიოს ეთერით ყოველ საღამოს 9 საათზე გადიოდა რადიო თავისუფლების რუსულენოვან საინფორმაციო-ანალიტიკური პროგრამა „ეხო კავკაზა“. გადაცემაში შუქდებოდა საქართველოს ახალი ამბები და საერთაშორისო მოვლენები. ასევე, „ეხო კავკაზას“ ყოველდღიურად გადასცემდა ზუგდიდის რადიო „ათინათი“ და გორის რადიო „თრიალეთი“. უმცირესობების ინფორმირება 2012 და 2013 წლების წინასაარჩევნო პერიოდებში 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნების პერიოდში ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენელ ამომრჩეველთა ინფორმირების მიზნით შემდეგი აქტივობები განხორციელდა: საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის დაკვეთით, საზოგადოებრივი მაუწყებელი 2012 წლის 15 აგვისტოდან თარგმნიდა და ყოველდღიურად ეთერში ათავსებდა „საარჩევნო სატელევიზიო დაიჯესტს“ სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე, რომლის ქრონომეტრაჟი 6-6 წუთი იყო. საზოგადოებრივი მაუწყებლის ეთერში ნაციონალური მოამბე, „საარჩევნო სატელევიზიო დაიჯესტი“ და ცესკოს სარეკლამო რგოლები (სურდოთარგმანის თანხლებით) გადიოდა: 07:00 სთ – საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი არხის ეთერში – სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე;

157

07:00 სთ. – საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის მე-3 არხის ეთერში (ПИК) – სომხურ ენაზე; 24:00 სთ. – საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის მე-2 არხის ეთერში – სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე; 22:00 სთ. – მარნეულის ტელეკომპანიის „მარნეული TV“ ეთერში – აზერბაიჯანულ ენაზე; 23:00 სთ. – ბოლნისის ტელეკომპანიის „ბოლნელი“ ეთერში – აზერბაიჯანულ ენაზე; 07:00 სთ. – ახალციხის ტელეკომპანიის „მე-9 არხი“ ეთერში – სომხურ ენაზე; 07:00 სთ. – ახალქალაქის ტელეკომპანიის ,,ატვ 12“ ეთერში – სომხურ ენაზე; 07:00 სთ. – ნინოწმინდის ტელეკომპანიის „ფარვანა“ ეთერში – სომხურ ენაზე; 07:00 სთ. – საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი რადიოს ეთერში – სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე. ასევე, საპარლამენტო არჩევნებთან დაკავშირებით საზოგადოებრივი მაუწყებლის ეთერში კვალიფიციურ სუბიექტებს შორის 2 სატელევიზიო დებატი გაიმართა, რომლებიც ითარგმნა და გაშუქდა რეგიონალური ტელევიზიების ეთერში.72 2013 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებისთვის, ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენელ ამომრჩეველთა ინფორმირებისათვის სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე ითარგმნა ცესკოს 9 სარეკლამო რგოლი, რომლებიც სამცხე-ჯავახეთისა და ქვემო ქართლის რეგიონული ტელევიზიების ეთერით გადიოდა: ახალციხე – ტელეკომპანია „მე-9 არხი“; ახალქალაქი – ტელეკომპანია „ატვ 12“; ნინოწმინდა – ტელეკომპანია ,,ფარვანა“; ბოლნისი – ტელეკომპანია „ბოლნელი“; რუსთავი – „ქვემო ქართლის ტელე-რადიო კომპანია“ (რუსთავი, მარნეული, გარდაბანი); 72

158

საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის ანგარიში ეთნიკური უმცირესობების ამომრჩეველთა საარჩევნო პროცესების გამარტივებისა და ხელშეწყობის მიზნით განხორციელებული საქმიანობების შესახებ; http://www.cec.ge/uploads/other/13/13733.pdf.

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

მარნეული – ტელეკომპანია „მარნეული TV“.73 ინტერნეტის ხელმისაწვდომობა მართალია, ინტერნეტის მომხმარებელთა რიცხვი საქართველოში სწრაფად იზრდება და 2012 წელს, წინა წელთან შედარებით ინტერნეტმომხმარებელთა რიცხვი თითქმის 70%-ით გაიზარდა, მაჩვენებელი მაინც დაბალია. ტელეკომუნიკაციის საერთაშორისო კავშირის (ITU) 2012 წლის მონაცემების თანახმად, საქართველოში ინტერნეტმომხმარებელთა რაოდენობამ მოსახლეობის 45.5% შეადგინა (2011-ში ეს მაჩვენებელი 26.9% იყო). ამავე მონაცემებით, ინტერნეტი სახლში შინამეურნეობათა 32%-ს აქვს, ხოლო კომპიუტერი – 32.6%-ს.74 ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის (IDFI) ინფორმაციით, რომელიც საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიის 2013 წლის მონაცემებს ეყრდნობა, სამცხე-ჯავახეთში 10,000ზე მეტი აბონენტია (8,729 სადენიანი ინტერენტის აბონენტი, ხოლო 1,297 – უსადენოსი). ქვემო ქართლის შესაბამისი მონაცემები ბევრად მაღალია – 41,000-ზე მეტი ინტერნეტაბონენტი (33,592 სადენიანი, ხოლო 7,511 – უსადენო ინტერნეტის აბონენტი). IDFI-ის მოსაზრებით, ერთ-ერთი გზა საქართველოს რეგიონებში ინტერნეტ მოხმარების უკეთესი დონის მისაღწევად, შესაძლოა, მობილური ინტერნეტის განვითარება იყოს. ასევე, ორგანიზაციის შეფასებით „ინტერნეტის გავრცელება ყველაზე დიდი გამოწვევაა საქართველოს რეგიონებისთვის. მართალია ბოლო პერიოდში უსადენო ინტერნეტი სწორედ ამგვარ ტერიტორიებზე ვითარდება, თუმცა საჭიროა ამ კუთხით ქმედითი ნაბიჯების გადადგმა პირველ რიგში სახელმწიფოს მხრიდან შემუშავებული ხელშეწყობის პროგრამის შემუშავების კუთხით, აგრეთვე ინტერნეტ ბაზართან დაკავშირებული ნებისმიერი აქტორის მხრიდან ამ პროცესში კოორდინირებული მუშაობა“.75 73

74

75

საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის შუალედური ანგარიში ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენელ ამომრჩეველთათვის თანაბარი საარჩევნო გარემოს შექმნის მიზნით განხორციელებული ღონისძიებების შესახებ. http://cesko.ge/files/2013/ETHNIK/Midterm_ Report_Ethnic_Minority_new.pdf http://www.itu.int/net4/itu-d/icteye/CountryProfile.aspx; Georgia Profile (Latest data available: 2012); ITU. http://eparticipationge.wordpress.com/2014/02/07/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83% 94%E1%83%A0%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A2-%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9B% E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83 %9A%E1%83%97%E1%83%90-2/

159

რეკომენდაციები ჩატარებული მონიტორინგის საფუძველზე ეროვნული უმცირესობების ინფორმირების და სამოქალაქო ინტეგრაციის პროცესის ხელშეწყობის უზრუნველყოფის მიზნით შემუშავდა შემდეგი რეკომენდაციები:

საქართველოს მთავრობა: ხელი შეუწყოს ეროვნული უმცირესობებით დასახლებული რეგიონების ტელეკომპანიებს უმცირესობების ენებზე მედიაპროდუქტების წარმოება/თარგმნა-გახმოვანებაში; მაქსიმალური დახმარება გაუწიოს სამაუწყებლო კომპანიებს, განსაკუთრებით რეგიონულ ტელეარხებს, რომ ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის პროცესი შედარებით უმტკივნეულოდ გაიარონ; აწარმოოს საინფორმაციო კამპანია, მათ შორის ეროვნული უმცირესობების ენებზე, რათა მომხმარებლები მომზადებული შეხვდნენ ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლას და უზრუნველყოს ამ ინფორმაციის მოსახლეობისთვის მიწოდება როგორც ნაციონალური, ასევე რეგიონული ტელეკომპანიების მეშვეობით.

საზოგადოებრივი მაუწყებელი გააუმჯობესოს ეროვნული უმცირესობების ენებზე მომზადებული საინფორმაციო პროგრამები ფორმატის, შინაარსის და ქრონომენტრაჟის თვალსაზრისით; ნაციონალური მოამბეების ფარგლებში უზრუნველყოს ისეთი სიუჟეტების მომზადება, რომლებშიც გაშუქებული იქნება ეროვნული უმცირესობებისთვის საინტერესო საკითხები; უზრუნველყოს ეროვნული უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში მიმდინარე მნიშვნელოვანი მოვლენების, იქ არსებული პრობლემების უფრო ინტენსიური გაშუქება სატელევიზიო პროგრამებში, მათ შორის საინფორმაციო და საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ პროგრამებში; ეროვნული უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებული რეგიონების ადგილობრივ ტელეკომპანიებს მიაწოდოს მათთვის საინტერე-

160

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა

სო მედიაპროდუქცია (მაგ. იტალიური ეზო, ფერმა) და დახმარება გაუწიოს ასეთი მედიაპროდუქციის თარგმნა/გახმოვანებაში; ჩაატაროს კვლევები ეროვნული უმცირესობების ენებზე მომზადებული და ეროვნული უმცირესობებისთვის განკუთვნილი პროგრამების რეიტინგების გამოსავლენად; ასევე, ასეთი პროგრამებისადმი ეროვნულ უმცირესობების დამოკიდებულების და უმცირესობების სურვილების გამოსვლენად.

კომერციული მასმედია: უზრუნველყოს ეროვნული უმცირესობების ყოფის, კულტურული თუ რელიგიური საკითხების, ეროვნული უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებულ რეგიონებში მიმდინარე მოვლენების, იქ არსებული პრობლემების გაშუქება სატელევიზიო პროგრამებში, მათ შორის საინფორმაციო და საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ პროგრამებში; ეროვნული და რელიგიური უმცირესობების თემატიკის გაშუქებისას, დაიცვას პროფესიული სტანდარტები.

რეგიონული მედია რეგიონულმა ტელევიზიებმა გააღრმავონ თანამშრომლობა როგორც ერთმანეთს შორის, ასევე საზოგადოებრივ მაუწყებელთან, მედია პროდუქტების თანაწარმოების გზით; უზრუნველყოს ინტერნეტ–მედიის გამოყენება და განვითარება; ბეჭდვითმა მედიამ მაქსიმალურად გამოიყენოს ახალი მედიის შესაძლებლობები.

საერთაშორისო ორგანიზაციები ხელი შეუწყონ რეგიონული მედიასაშუალებების განვითარებას, როგორც ტექნიკური უზრუნველყოფის, ასევე შინაარსობრივი გამრავალფეროვნების თვალსაზრისით; მხარი დაუჭირონ რეგიონის ადგილობრივ ტელევიზიების მიერ ერთობლივი მედიაპროდუქტების წარმოებას; ასევე, საზოგადოებრივი

161

მაუწყებლის მიერ მომზადებული საგანმანათლებლო პროგრამების ეროვნული უმცირესობების ენებზე თარგმნა-გახმოვანებას; ხელი შეუწყონ ეროვნული უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე კვლევების ჩატარებას; უზრუნველყონ ჟურნალისტთა ტრენინგი შემწყნარებლობის, ეროვნული ინტეგრაციის და ეროვნულ უმცირესობების საკითხების გაშუქების თემაზე.

ინტერნეტ-პროვაიდერი კომპანიები უზრუნველყონ რეგიონებში ინტერნეტზე ხელმისაწვდომობის გაზრდა.

162

დანართი

163

164

დანართი

დანართი 1. შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის

ეროვნული კონცეფცია I. შესავალი შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფცია და სამოქმედო გეგმა შემუ­შავ­და ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის შესახებ ევროპული ჩარჩო კონვენციისა (რატიფი­ცი­რებუ­ლია საქართველოს პარლა­მენ­ტის მიერ, 2005 წელი) და „შემწყნა­რებ­ლო­ბისა და სამოქალაქო ინტეგ­რა­ციის ეროვნული კონცეფციისა და სამოქმედო გეგ­მის შემუშავების შესახებ“ საქართველოს პრეზი­დენ­­ტის 2005 წლის 8 აგვისტოს #639 განკარგუ­ლე­ბის საფუძ­ველ­ზე. მისი ძირითადი მიზანია დე­მოკ­­რა­ტიული, კონსოლიდირებული და საერთო ღი­რე­ბულებებზე დაფუძნებუ­ლი სამოქალაქო საზო­გა­დოების შექმნის ხელშეწყობა, რომელიც მრავალ­ფე­როვნებას თავისი ძლიერების წყაროდ მიიჩნევს და ყველა მო­ქა­ლაქეს უზრუნველყოფს საკუთარი იდენ­ტობის შენარჩუნებისა და განვითარების შე­საძ­ლებლობით. შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფცია და სამოქმედო გეგმა ეფუძ­ნე­ბა საქართველოს კონსტიტუციასა და საქარ­თ­ვე­ლოს მიერ ნაკისრ საერთაშორისო ვალდებუ­ლე­ბებს. ფართო საზოგადოებრივი კონსენსუსის მიღწევის მიზნით შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგ­რა­ციის ეროვნული კონცეფციისა და სამოქმედო გეგმის შემუშავების პროცესში უზრუნველყოფილ იყო ყველა დაინტერესებული მხა­რის მონაწილეობა. დოკუმენტის პროექტი მომზადდა საქართველოს პრეზიდენტთან არ­სებული შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული საბჭოს მიერ, რომლის შემადგენლობაში შედიან საქართველოს პარლამენტის წევრები,

165

სახალხო დამ­ცველი, ეროვნული უმცირესობების, არასამთავრობო ორგანიზაციების, სამი­ნის­ტ­როებისა და სხვა სამთავრობო უწყებების წარმომადგენლები. პროექტის მომ­ზა­დე­ბის პროცესში მუდმივი კონსულტაცია მიმდინარეობდა სახალხო დამცველთან არ­სებულ ეროვნული უმცირესობების საბჭოსთან. შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინ­ტეგრაციის ეროვნული საბჭო აგრეთვე რეგულარულად მართავდა შეხვედრებს ეროვ­ნული უმცირესობებით მჭიდროდ დასახლებული რეგიონების მოსახლეობასთან და ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან. შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფცია განსაზ­ღვ­რავს სახელმწიფო სტრატეგიასა და ამოცანებს ექვსი ძირითადი მიმართულებით: კა­ნონის უზენაესობა; განათლება და სახელმწიფო ენა; მედია და ინფორმაციის ხელ­მი­საწვდომობა; პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა; სოცი­ალ ­ ური და რეგიონალური ინტეგრაცია; კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება. სამოქმედო გეგმა ითვალისწინებს კონკრეტულ ღონისძიებებსა და პროგრამებს ეროვ­ნუ­ლი კონცეფციის სტრატეგიული მიმართულებების მიხედვით, რომლებიც მომ­დევნო ხუთი წლის განმავლობაში უნდა განხორციელდეს. სამოქმედო გეგმის შესაბამისი კომ­პონენტების განხორციელების ვალდებულება ეკისრება მასში მითითებულ კონ­ კრეტულ სახელმწიფო უწყებებს. სამოქმედო გეგმის განხორციელებას კოორდინირებას უწევს რეინტეგრაციის სა­კით­ხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატი. სამოქმედო გეგმის განხორ­ცი­ელებისათვის პასუხისმგებელი სახელმწიფო უწყებები, რეინტეგრაციის საკით­ხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატის მიერ შემუშავებული პოლი­ტი­კის შესაბამისად, ყოველი თვის 5 რიცხვამდე წარუდგენენ მას თავიანთი კომ­პე­ტენციის ფარგლებში მომზადებულ ანგარიშებს. ყოველი წლის 10 დეკემბერს რეინ­ტეგ­რაციის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატი წარუდგენს საქართველოს მთავრობასა და შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვ­ნულ საბჭოს მოხსენებას პასუხისმგებელი სახელმწიფო უწყებების მიერ სა­მოქ­მედო გეგმის განხორციელების შესახებ.

166

დანართი 1

სამოქმედო გეგმის განხორციელებას მონიტორინგს უწევს შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული საბჭო, რომელიც საჭიროებისამებრ შეიმუ­შა­ვებს რეკომენდაციებს სამოქმედო გეგმის განხორციელებასთან დაკავშირებით და განიხილავს წინადადებებს სამოქმედო გეგმაში ცვლილებებისა და დამატებების შეტა­ნის თაობაზე. შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციისა და სა­მოქ­მედო გეგმის მოქმედება არ შემოიფარგლება იმ ადგილებით, სადაც ტრადიცი­ულად ან დიდი რაოდენობით არიან დასახლებულნი ეროვნული უმცირესობები. შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციისა და სა­მოქ­მედო გეგმის დაფინანსების ძირითადი წყაროა საქართველოს სახელმწიფო ბიუ­ჯე­ტი.

II. შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციის მიზნები შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციის მიზნებია: ა) ტოლერანტობისა და ურთიერთპატივისცემის გარემოს შექმნა საქართველოში მცხოვრებ ყველა პირს შორის; ბ) საქართველოს ყველა მოქალაქის უზრუნველყოფა თანაბარი შესაძლებლობით სამოქალაქო, პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური უფლებებით სარ­გებ­ლო­ბისათვის; გ) აუცილებელი პირობების შექმნა საქართველოს პოლიტიკური, სოციალური, ეკო­ნო­მიკური და კულტურული ცხოვრების ყველა სფეროში იმ პირთა ეფექტიანი მონაწილეობისათვის, რომლებიც ეროვნულ უმცირესობებს მიეკუთვნებიან; დ) ეროვნული უმცირესობებისათვის განათლების ყველა საფეხურის თანაბარი ხელმისაწვდომობისა და ზოგადი განათლების სფეროში სპეციალური საგანმა­ნათ­ლებლო საჭიროებების უზრუნველყოფა; ე) აუცილებელი პირობების შექმნა ეროვნული უმცირესობების კულტურის შენარ­ჩუ­ნებისა და განვითარებისათვის, მათი თვითმყოფადობის ძირითადი ელემენ­ტე­ბის, კერძოდ, რელიგიის, ენის, ტრადიციებისა და კულტურული მემკვიდრეობის დაც­ვისათვის.

167

III. შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციის პრინციპები შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციის პრინ­ცი­პებია: ა) საქართველოს ყველა მოქალაქის თანასწორობა, დისკრიმინაციის დაუშვებლობა და ტოლერანტობის ტრადიციის განმტკიცება; ბ) ბალანსის შენარჩუნება სამოქალაქო ინტეგრაციასა და ეროვნული უმცირესობების იდენტობის დაცვას შორის, სამოქალაქო ინტეგრაციის ნებაყოფლობითობა და იძულებითი ასიმილაციის დაუშვებლობა; გ) ეროვნულ უმცირესობებს მიკუთვნებულ პირთა თავისუფალი არჩევანის უფლება – მოექცნენ თუ არა მათ, როგორც ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენლებს; ა) ეროვნულ უმცირესობებს მიკუთვნებულ პირთა უფლება, როგორც ინდივი­დუ­ა­ლურად, ისე სხვებთან ერთად განახორციელონ ის უფლებები და თავისუფლებები, რომლებიც გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციასა და ეროვნული უმ­ცი­რესობების დაცვის შესახებ ევროპული ჩარჩო კონვენციიდან; ე) ეროვნული უმცირესობების ეფექტიანი მონაწილეობა ყველა იმ გადაწყვეტილების მიღებაში, რომელიც პირდაპირ ან არაპირდაპირ ეხება მათი იდენტობის დაცვასა და განვითარებას; ვ) შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის სამოქმედო გეგმის განხორ­ცი­ე­ლების მონიტორინგის პროცესში საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ჩართუ­ლო­ბის უზრუნველყოფა.

IV. შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონცეფციის ძირითადი მიმართულებები 1. კანონის უზენაესობა კანონის უზენაესობა შემწყნარებლობისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ეროვნული კონ­ცეფციის ერთ-ერთი სტრატეგიული მიმართულებაა, რომელიც მოიცავს შემდეგი ამოცანების განხორციელებას: 168

დანართი 1

ა) საქართველოს კანონმდებლობის შემდგომი ჰარმონიზაცია საქართველოს საერ­თა­შორისო ვალდებულებებთან; ბ) ეროვნული უმცირესობების მიერ მართლმსაჯულების სისტემის ხელმისაწვდო­მო­ბის გაუმჯობესება. გ) დისკრიმინაციული მოპყრობისგან ეროვნული უმცირესობების ეფექ­­ ტიანი დაცვის უზრუნველყოფა; დ) საჯარო მოსამსახურეთა ცნობიერების ამაღლება ეროვნული უმცირესობების უფლებებსა და ანტიდისკრიმინაციულ კანონმდებლობასთან მიმართებაში.

2. განათლება და სახელმწიფო ენა სამოქალაქო ინტეგრაციის ერთ-ერთი ყველაზე სერიოზული გამოწვევაა ეროვ­ნუ­ლი უმცირესობების მიერ სახელმწიფო ენის არცოდნა, რაც მნიშვნელოვნად აფერ­ხებს მათ სრულფასოვან მონაწილეობას ქვეყნის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. საწყის ეტაპზე აუცილებელია ეროვნული უმცი­რე­სობების მოტივაციის ამაღლების ხელშეწყობა, დაეუფლონ ქართულ ენას, და სპე­ციალური საგანმანათლებლო საჭიროებების მქონე მოსწავლეების ინტეგ­რა­ცი­ის მხარდამჭერი პროგრამების განხორციელება. ამ მიმართულებით დასახულია შემდეგი ამოცანები: ა) ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენელთათვის სკოლამდელი განათლების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა; ბ) ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენელთათვის საშუალო განათლების მი­ღების ხელშეწყობა; გ) ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენელთათვის უმაღლესი განათლების ხელ­მისაწვდომობის გაუმჯობესება; დ) სახელმწიფო ენის სწავლების ხელშეწყობა; ე) განათლების სფეროში საჯარო დისკუსიისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის ხელ­შეწ­ყობა.

3. მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა ეროვნული უმცირესობების ინფორმირების კუთხით მნიშვნელო169

ვანი ნაბიჯი გა­და­იდგა საზოგადოებრივი მაუწყებლის მიერ, რომლის ეთერშიც 2005 წლიდან გა­დის საინფორმაციო პროგრამები ეროვნული უმცირესობების ენებზე. უკანასკნელ პე­რიოდში განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებების მიხედვით, საზო­ გა­დოებრივი მაუწყებლის პროგრამული ბიუჯეტის არანაკლებ 25% უნდა მოხ­მარ­დეს უმცირესობების ენებზე მომზადებული პროგრამების გადაცემას. სახელმ­წი­ფო ენის ცოდნის დაბალი დონისა და ქართული სამაუწყებლო მედიის ძირი­თა­დად ქართულენოვანი მაუწყებლობის გათვალისწინებით, მნიშვნელოვანია სპე­ცი­ალური ღონისძიებების გატარება ეროვნული უმცირესობების ჯეროვანი ინ­ ფორ­მირების უზრუნველსაყოფად. ამ მიმართულებით დასახულია შემდეგი ამო­ცა­ნები: ა) ეროვნული უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში ეროვნული მაუწყებლობის ხელ­მისაწვდომობის უზრუნველყოფა; ბ) ეროვნული უმცირესობების ენებზე სამაუწყებლო პროგრამების ხელმისაწვ­დო­მო­ბის უზრუნველყოფა; გ) სამაუწყებლო პროგრამებში ეროვნული უმცირესობების გაშუქებისა და მონა­წი­ლე­ობის უზრუნველყოფა; დ) ეროვნული უმცირესობების ენებზე ელექტრონული და ბეჭდვითი მედიის ხელ­შეწ­ყობა; ე) მედიაში ტოლერანტობისა და კულტურული პლურალიზმის დამკვიდრების ხელ­შეწ­ყობა.

4. პოლიტიკური ინტეგრაცია და სამოქალაქო მონაწილეობა ეროვნული უმცირესობების პოლიტიკური ინტეგრაციისა და სამოქალაქო მონა­წი­ლეობის დონის ამაღლების მიზნით ბოლო წლებში ტარდება საჯარო მოხელეთა კვა­ლიფიკაციის ამაღლების ტრენინგები ეროვნული უმცირესობების წარმო­მად­გენ­ლებისათვის; ტრადიციულად ან დიდი რაოდენობით ეროვნული უმცირე­სო­ბე­ბით დასახლებულ მუნიციპალიტეტებში მიმდინარეობს მათი წახალისება საჯარო სამსახურში შერჩევისას, ხოლო საარჩევნო მასალები და ბიულეტენები ქვეყნდება მათ მშობლიურ ენებზე. ეროვნული უმცირესობების საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში აქტიური ჩართვა მეტწილად დამოკიდებული იქნება სახელმწიფო ენის ცოდნის

170

დანართი 1

დონის ამაღლებასა და საწყის ეტაპზე სახელმწიფოს მიერ მათ წახალი­სე­ბაზე საჯარო სამსახურში მუშაობის დასაწყებად. აღნიშნული მიმართულებით და­სახულია შემდეგი ამოცანები: ა) ეროვნული უმცირესობების თანასწორი საარჩევნო უფლების უზრუნველყოფა; ბ) გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში ეროვნული უმცირესობების მონაწი­ლე­ობის გაუმჯობესება; გ) ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის შესახებ ევროპული ჩარჩო კონვენციის პო­პუ­ლა­რიზაცია.

5. სოციალური და რეგიონული ინტეგრაცია ბოლო წლებში მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადაიდგა ქვეყნის სოციალურ-ეკო­ნო­მი­კურ ცხოვრებაში ეროვნული უმცირესობების სრულფასოვანი მონაწილეობის უზ­რუნველსაყოფად. ეროვნული უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში გან­ხორ­ციელდა ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციისა და სხვა მასშტაბური ეკონო­მი­კური პროექტები. ამ მიმართულებით დასახულია შემდეგი ამოცანები: ა) ეროვნული უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში ინფრასტრუქტურის შემ­დ­გომი განვითარება; ბ) ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენელთა პროფესიული გადამზადება და მა­თი დასაქმების ხელშეწყობა; გ) ეროვნული უმცირესობების სოციალური და რეგიონალური მობილობის ხელშეწ­ყო­ბა.

6. კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება ქვეყნის კულტურულ ცხოვრებაში ეროვნული უმცირესობების მონაწილეობისა და მათი კულტურული მემკვიდრეობის მხარდაჭერის მიზნით სახელმწიფო გეგმავს კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელებას სხვადასხვა მიმართულებით, რაც მოიცავს შემდეგი ამოცანების განხორციელებას: ა) სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბების ხელშეწყობა; ბ) ეროვნული უმცირესობების კულტურული თვითმყოფადობის შენარჩუნების ხელ­შეწ­ყობა;

171

გ) ეროვნული უმცირესობების კულტურული მემკვიდრეობის დაცვა; დ) ტოლერანტობის სულისკვეთების მხარდაჭერა, კულტურათაშორისი დიალოგისა და კავშირების ხელშეწყობა; ე) საქართველოს კულტურულ ცხოვრებაში ეროვნული უმცირესობების მონაწილეო­ბის ხელშეწყობა; ვ) ეროვნული უმცირესობების კულტურის, ისტორიის, ენისა და რელიგიის შესახებ საზოგადოების ცოდნის გაღრმავება და ქვეყნის კულტურულ ღირებულებებად მა­თი წარმოჩენა.

172

დანართი 2. სამოქმედო გეგმა განათლება და სახელმწიფო ენა ამოცანა N1

erovnuli umciresobebis warmomadgenelTaTvis skolamdeli ganaTlebis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa

ამოცანა N1

erovnuli umciresobebis warmomadgenelTaTvis saSualo ganaTlebis miRebis xelSewyoba

programis dasaxeleba/RonisZieba

1) erovnuli umciresobebis saganmanaTleblo saWiroebebze orientirebuli skolamdeli saswavlo programebis

momzadeba da pilotireba 2) im regionebSi, sadac didi rao­de­nobiT cxov­­­roben erovnuli umcire­­sobebi, saskolo mzaobis donis amaRlebis mizniT specia­lu­ri prog­­ramis Semu­­ Sa­veba. mSobelTa infor­mi­rebulobis gazrda skolam­de­ li ganaTlebisa da konkretuli prog­ramebis Sesaxeb.

programis dasaxeleba/RonisZieba

ganmaxorcielebeli organizacia/partniori

saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro

adreul asakSi bavSvze zrunvis saparlamento aliansi; saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministro; adgilobrivi TviTmmarTveloba; erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centri

ganmaxorcielebeli organizacia/partniori

ganxorcielebis vadebi

SeniSvna

2009-2014

2009-2014

ganxorcielebis vadebi

2.1 erovnuli

saswavlo gegmis Targmna da

danergvis treningebis Catareba

saqarTvelos ganaTle­­ -bisa da mecnierebis saministro; erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centri

2009

2.2 saxelmZRvane­lo­e­bis Targmna erovnul umcire­sobaTa enebze skolebSi swav­le­­bis enis Sesabamisad

saqarTvelos ganaTle­­ -bisa da mecnierebis saministro; erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centri

2009-2014

2.3 miznobrivi daxma­­ -reba sareformo RonisZiebebis gan­­xorcielebaSi erovnuli umcire­­sobebis skolebi­saTvis, Sesabamisi progra-mebis Semu­­Saveba da danergva

saqarTvelos ganaTle­­bisa da mecnierebis saministro;

2009-2014

SeniSvna

173

ამოცანა N3

2.4 multilingvuri swavlebis

poli­tikis daxvewa, pilotireba da danergva

saqarTvelos ganaTle­­bisa da mecnierebis saministro; erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centri; maswavlebelTa pro­fe­siuli ganviTarebis centri

2.5 Jurnalis

`maswav­lebeli~ gamocema somxursa da azerbaijanul enebze

saqarTvelos ganaTle­bisa da mecnierebis saministro; maswavlebelTa pro­­fesiuli ganviTarebis centri

2.6 `maswavleblis damxmare saxelmZ­Rvanelos~ (sam nawilad) da sxva damxmare resurse­bis Targmna som­­xursa da

azerbai­janul enebze

saqarTvelos ganaTle­bisa da mecnierebis saministro; maswavlebelTa pro­­fesiuli ganviTarebis centri

2.7 miznobrivi

pro­­fesiuli trenin­ gebi maswavleb­leb­sa da skolis admi­nistraciisaTvis

saqarTvelos ganaTle­bisa da mecnierebis saministro; maswavlebelTa pro­­fesiuli ganviTarebis centri

programis dasaxeleba/RonisZieba

3.1 umaRlesi ganaT­­le­bis dawesebu­le­bebSi mosamza­de­be­lisaintegracio kursis koncef­ci­is SemuSaveba, pilo­­ti­-reba da danergva erovnuli umciresobebis warmomadgenel-TaTvis umaRlesi ganaTlebis xelmisawvdomobis gaumjobeseba

174

3.2 `socialuri gran­­- tebis programa~ da sxva miznobrivi programebis SemuSa­­veba

da danergva 3.3 erovnuli umciresobebis warmomadgenelTa sazRvargareT gagzavna sabakalavro da samagistro programebze

programis dasaxeleba/RonisZieba

2009-2014

2009-2014

2009-2014

2009-2014

ganxorcielebis vadebi

saqarTvelos ganaT­­ le­bisa da mecnierebis saministro; gamocdebis erovnuli centri; umaRlesi saganmanaTleblo dawesebulebebi

2009-2014

saqarTvelos ganaTle­­bisa da mecnierebis saministro;

2009-2014

ganviTarebisa da reformebis fondi

2009-2014

SeniSvna

sakanonmdeblo cvlilebebi da pirveli nakadi 2009 w.

დანართი 2

ამოცანა N4

saxelmwifo enis swavlebis xelSewyoba

programis dasaxeleba/RonisZieba

ganmaxorcielebeli organizacia/partniori

ganxorcielebis vadebi

4.1 araqarTulenovan skolebSi qarTu­lis, rogorc meo­­re enis, swavlebis programis daner­gva

saqarTvelos ganaTle­­bisa da mecnierebis saministro; euTo

2009-2014

4.2 qarTuli enis saxelmZRvaneloebis da saswavlo resursebis Seqmna da srulyofa

saqarTvelos ganaTle­­bisa da mecnierebis saministro

2009-2014

4.3 araqarTulenovani skolebis qarTuli enis maswavle­ bel­Ta treningi samcxe-javaxeTidan da qvemo qarTlidan (specialuri pro­­ fesiuli vauCeri mas­wavleblebisaTvis `qarTulis, ro­­gorc sakomuni­ka­cio enis~ da `qar­­Tulis, rogorc meore enis~ SeswavlisaTvis)

saqarTvelos ganaTle­bisa da mecnierebis saministro; maswavlebelTa pro­­fesiuli ganviTarebis centri

2009-2014

saqarTvelos ganaTle­bisa da mecnierebis saministro

2009-2014

4.5 mozardebisa da zrdasrulTaTvis

saxelmwifo enis Seswavlis xelSew­­yobis programebi

saqarTvelos ganaTle­bisa da mecnierebis saministro

2009-2014

4.6 qarTuli enis maswavleblebis regionebSi mozidvisaTvis

Ronis­Ziebebis

dagegmva da ganxorcieleba

saqarTvelos ganaTle­bisa da mecnierebis saministro

2009

4.7 qarTuli enis

Ses­wavlis

kompiute­ruli da sainter­neto

programebi, portali, saganmanaTleblo Ta­­maSebi

saqarTvelos ganaTle­bisa da mecnierebis saministro

2009

4.4 klasgareSe saganmanaTleblo da

samoqalaqo integraciaze orientirebuli programebisa da proeqtebis Semu Saveba da ganxor­­cieleba

SeniSvna

ukve Sesulia vauCerul dafinansebaSi

arasamTavrobo orga­ni­zaciebTan partnioro-

biT

175

მედია და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა ამოცანა N1 erovnuli umciresobebiT dasaxlebul regionebSi erovnuli mauwyeblobis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa

ამოცანა N2

erovnuli umciresobebis enebze samauwyeblo programebis xelmisawvdomobis uzrunvelyofa

176

programis dasaxeleba/RonisZieba

sazogadoebrivi mauwyeblis gavrcelebis sistemis reabilitacia

programis dasaxeleba/RonisZieba

1) satelevizio

sainformacio

programebi 2.1.1`moambe~ afxazur enaze (periodu­lo­ba: kviraSi erTxel) 2.1.2`moambe~ osur enaze (periodu­lo­ba: kviraSi erTxel) 2.1.3`moambe~ somxur enaze (periodu­lo­ba: kviraSi erTxel) 2.1.4`moambe~ azerbai­ja­ nul enaze

(perio­­duloba: kviraSi erTxel) 2.1.5`moambe~ rusul enaze (periodu­lo­ba: kviraSi erTxel)

2) radios

sainformacio

programebi 2.2.1 sainformacio gamoSveba afxazur enaze (periodu­loba: yoveldRe) 2.2..2 sainformacio gamoSveba osur enaze (periodu­loba: yoveldRe) 2.2.3 sainformacio gamoSveba somxur enaze (periodu­lo­ba: yoveldRe) 2.2.4 sainformacio gamoSveba

azerbai­janul enaze (perioduloba: yoveldRe)

ganmaxorcielebeli organizacia/partniori

sazogadoebrivi mauwyebeli

ganmaxorcielebeli organizacia/partniori

ganxorcielebis vadebi

SeniSvna

2009-2014

ganxorcielebis vadebi

sazogadoebrivi mauwyebeli

2009-2014

sazogadoebrivi radio FM 102.4

2009-2014

SeniSvna

დანართი 2

2) TanamSromlobis memorandumebis

gaformeba

regionalur

eTnikur

umciresobaTa

sabWosa da

saxelmwifo

rwmunebulebis _ gubernatorebis

aparatebs Soris Semdeg regionebSi: gadawyvetilebis miRebis procesSi erovnuli umciresobebis monawileobis gaumjobeseba

ამოცანა N2 erovnul umciresobaTa dacvis CarCo-konvenciis popularizacia

saqarTvelos regionaluri ganviTarebisa da infrastruqturis saministro; prezidentTan arsebuli Semwynareblobisa da samoqalaqo integraciis sabWo

2009

a) saxelmwifo

rwmunebulis _

gubernatoris aparati qvemo qarTlSi; b) saxelmwifo

rwmunebulis _

gubernatoris aparati

samcxe-javaxeTSi; g) saxelmwifo

rwmunebulis _

gubernatoris aparati kaxeTSi; d) saxelmwifo

rwmunebulis _

gubernatoris aparati imereTSi; e) aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobasTan

programis dasaxeleba/RonisZieba

erovnul umciresobaTa dacvis Sesaxeb evropuli CarCo konvenciis dabeWdva da gavrceleba

ganmaxorcielebeli organizacia/partniori

reintegraciis sakiTxebSi saqarTve­los saxelmwifo ministris aparati; prezidentTan arse­­bu­li Semwynareblobisa da samoqalaqo integraciis sabWo

ganxorcielebis vadebi

SeniSvna

2009-2014

177

სოციალური და რეგიონალური ინტეგრაცია ამოცანა N1

erovnuli umciresobebiT dasaxlebul regionebSi infrastruqturis Semdgomi ganviTareba

ამოცანა N2

erovnuli umciresobebis warmomadgenelTa profesiuli gadamzadeba da dasaqmebis xelSewyoba

178

programis dasaxeleba/RonisZieba

1) samcxe-javaxeTis gzis reabili­ta­ci­is proeqti 1.1.1 samcxe-javaxeTisa da qvemo qarTlis regionebSi sagzao satransporto qselis aRdgena

2) energoinfrastruqturis reabilitaciis proeqti 1.2.1 CrdiloeT-samx­reT­ magistraluri milsadenis dazianebuli ubnebis aRdgena

3) regionuli infrastruqturis ganviTarebis proeqti 1.3.1 municipaluri momsaxurebis gaumjobeseba

programis dasaxeleba/RonisZieba

1) `profesiuli saswavleblebis reabilitaciis~ saprezidento programa 2.1.1 eTnikuri

umcire­­sobebiT kompaq­tu­rad dasaxlebul regionebSi pro­­­­fe­­siuli saswavleb­lebis reabili­ta­cia

2) zurab Jvanias saxelobis

saxel­­mwifo

adminis­t­rirebis skola 2.2.1 saxelmwifo

seq­­torSi

umcire­so­bis warmomadgenelTa mozidva

ganmaxorcielebeli organizacia/partniori

ganxorcielebis vadebi

fondi _ `aTaswleulis gamowveva saqarTvelos~

2006-2010

fondi _ `aTaswleulis gamowveva saqarTvelos~

2006-2010

fondi _ `aTaswleulis gamowveva saqarTvelos~

2006-2010

ganmaxorcielebeli organizacia/partniori

ganxorcielebis vadebi

saqarTvelos ganaTle­bisa da mecnierebis saministro

2009-2014

saqarTvelos ganaTle­bisa da mecnierebis saministro

2009-2012

SeniSvna

SeniSvna

დანართი 2

3) im regionebis moTxovnebsa

da specifikaze

saqarTvelos ganaTle­bisa da mecnierebis saministro

2009-2014

fondi _ `aTaswleulis gamowveva saqarTvelos~

2006-2011

fondi _ `aTaswleulis gamowveva saqarTvelos~

2006-2011

orientirebuli profesiuli ganaTlebis politikisa da programebis ganxorcieleba, sadac tradiciulad an didi raodenobiT erovnuli umciresobebis warmomadgenelTa profesiuli gadamzadeba da dasaqmebis xelSewyoba

cxovroben erovnuli umciresobebi

4) wvrili meurneobebis gardaqmna momgebian agrobiznesad. agrobiznesis ganviTarebis proeqtebi: 2.4.1pirveladi warmoeba 2.4.2 fermerTa momsaxurebis centris Seqmna 2.4.3 mcire gadamuSaveba 2.4.4 sawarmoo jaWvis Seqmna

5) saqarTvelos regionuli ganviTarebis fondis proeqti: investiciebis ganxorcieleba mcire da saSualo zomis sawarmoebSi

179

კულტურა და თვითმყოფადობის შენარჩუნება ამოცანა N1

programis dasaxeleba/RonisZieba

1) saqarTvelos erovnuli

umcire­sobebis kulturis mxardaWeris programa:

ganmaxorcielebeli organizacia/partniori

ganxorcielebis vadebi

saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvis da sportis saministro; Tbilisis meria

2009-2014

yvarlis gamgeoba

2006-2010

1.1.1 ssip _ daviT

baa­­zovis saxelobis saqarTvelos ebraelTa isto­­ri­-­ ul-eTnografiuli muzeumis saqmia­­nobis xelSewyoba 1.1.2 saqarTvelos kulturul

urTi­­erTobaTa centris `kavkasiuri saxli~ saqmianobis xel­­Sew­-yoba erovnuli umciresobebis kulturuli TviTmyofadobis SenarCuneba

1.1.3 ssip _ mirza

faTa­li-axundovis azerbaijanuli kulturis

muze­­umis saqmianobis xelSewyoba 1.1.4 saqarTvelos rusuli kulturis centris saqmia­nobis xelSewyoba 1.1.5 ssip _ Tbilisis petros adamianis saxelobis saxel­­ mwifo dramatuli Teatris mxardaWera 1.1.6 ssip _ Tbilisis azerbaijanuli saxelmwifo

dra­­matuli Teatris mxardaWera 2) regionaluri biblioTekebis, saklubo

dawesebu­­lebebisa da saxe­­lovnebo skolebis xelSewyoba 1.2.1 yvarelSi _ baRlojianis samusiko skolis mxardaWera

180

SeniSvna

დანართი 2

erovnuli umciresobebis kulturuli TviTmyofadobis SenarCuneba

1.2.2 axalqalaqSi _ samusiko da samxatvro skolis, 14 saklubo dawesebulebis (aqedan 10 somxuri), 4 biblioTekis (aqedan 2 somxuri) mxardaWera

axalqalaqis gamgeoba

2009-2014

1.2.3 ninowmindaSi _ samusiko skolis, 21 biblioTekis (aqedan 18 somxuri), 20

saklubi dawesebu­­ lebis (aqedan 18 somxuri) mxardaWera

ninowmindis gamgeoba

2009-2014

1.2.4 marneulSi _ samusiko skolis, 18 biblioTekis (aqedan 11 azerbai­­januli,

4 somxuri), 4 sasoflo klu­­bis, mxardaWera

marneulis gamgeoba

2009-2014

1.2.5 walkaSi _ samusiko skolis, biblioTekis (somxuri mosaxleo­­ bisTvis), kultu­ris saxlis mxardaWera

walkis gamgeoba

2009-2014

1.2.6 gorSi _ eredvis samusiko skolis, 18 biblioTekis (aqedan 5 osuri), mxardaWera

goris gamgeoba

2009-2014

1.2.7gardabanSi _ 19 biblioTekis (aqedan 1 azerbai­ja­nuli, 14 Sereuli), 1 klubis mxardaWera

gardabnis gamgeoba

2009-2014

1.2.8 bolnisSi _ 9 biblioTekis (aqedan 2 azerbai­januli) mxarda­We­ra

bolnisis gamgeoba

2009-2014

1.2.9 dmanisSi _ 4

biblioTekis (aqedan 1 azerbaijanuli) mxardaWera

dmanisis gamgeoba

2009-2014

181

ამოცანა N2

programis dasaxeleba/RonisZieba

ganmaxorcielebeli organizacia/partniori

ganxorcielebis vadebi

SeniSvna

1) erovnul

umci­­resobaTa

materi­­aluri da arama­­teriuli kultu­­ruli faseulo­be­bis dacva:

erovnuli umciresobebis kulturuli memkvidreobis dacva

2.1.1 erovnuli umci­ re­sobebis kultu­ru­ li Zeglebis aRricxva da inventarizacia

saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro

2009-2014

2.1.2 Zeglebis restavracia

saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro

2009-2014

Tbilisis meria

2009-2014

2.1.3 Tbilisis panTe­­ onebisa da xelov­ nebis Zegle­bis movla-patro­­nobis xelSewyobis prog­rama: Tbi­­lisSi arsebuli panTeo­nebis, maT Soris somex

mwe­­ralTa da sazoga­do moRva­­we­Ta panTeonis movla patronoba da dacva

ამოცანა N3 tolerantobis suliskveTebis mxardaWera, kul­­turaTaSori­si dia­logisa da kavSi­­rebis xelSewyoba

ამოცანა N4

erovnuli umciresobebis kulturis, istoriis, enisa da religiis Sesaxeb sazogadoebis codnis gaRrmaveba da qveynis kulturul Rirebulebebad maTi warmoCena

182

programis dasaxeleba/RonisZieba

ganmaxorcielebeli organizacia/partniori

ganxorcielebis vadebi

saqarTvelos ganaT­lebisa da mecnierebis saministro; federacia `gadavar­CinoT bavSvebi”

2009-2014

ganmaxorcielebeli organizacia/partniori

ganxorcielebis vadebi

1) Toq-Sou `italiuri ezo~

sazogadoebrivi mauw­­ yebeli, gaeros aso­­ciacia, aSS-s saerTa­­Soriso ganviTarebis saagento (USAID) _ saqarTvelos erovnuli integraciis programis farglebSi

2009-2014

2) dokumenturi filmebis cikli `mravalerovani saqarTvelo~

sazogadoebrivi mauwyebeli, gaeros aso­­ciacia, aSS-s saerTa­­ Soriso ganviTarebis saagento (USAID) _ saqarTvelos erovnuli integraciis programis farglebSi

3) saavtoro gadacema `Cveni saqarTvelo~

sazogadoebrivi radio FM 102.4

saSualo skolebSi tolerantobis, rogorc sagnis, danergva

programis dasaxeleba/RonisZieba

SeniSvna

SeniSvna

სახალხო დამცველთან არსებული ეროვნულ უმცირესობათა საბჭო WWW.OMBUDSMAN.GE