Tezkiretü’l-Evliyâ’yı Türkçeye Tercüme Ettiği İddia Edilen Bazı İsimlere Dair Eleştirel Bir inceleme
dir. Oysa bu konuda yapılmış bazı çalışmalarda eserin zeylinin Türkçeye tercüme edilmediği iddia edilmiştir.8 Yukarıda değinilen üç isimden sonra, bu bildirinin asıl mevzusunu oluşturan altı şahıs aşağıda ele alınmış ve kritiğe tâbi tutularak değerlendirilmiştir: Ali Rıza Karahisârî Ali Rızâ Karahisârî’nin Tezkiretü’l-Evliyâ mütercimi olması iddiası, Bursalı Mehmed Tâhir’in (ö. 1925) Osmanlı Müellifleri adlı eserindeki bir kayda dayanmaktadır.Eserin “Sinân Paşa, ‘Sinânuddîn Yûsuf’” kısmında “Tezkiretü’l-Evliyâ” başlığından sonra görülen dipnotta şu açıklama yapılmıştır: Şeyh Attâr’ın bu isimde Fârisiyyu’l-ibâre bir eser-i âlîleri vardır ki sâde bir lisânla “Alî Rızâ Karahisârî” ma’rifetiyle Türkceye tercüme olunmuşdur. Pâşâ’nın Tezkire’si bu tercüme değildir. (Bursalı, 1333, s. 223).
Bursalı Mehmed Tâhir’in bu ifadelerine dayanılarak Attâr’ınTezkiretü’l-Evliyâ’sı ile ilgili yapılan çalışmalarda Ali Rızâ Karahisârî mütercim olarak gösterilmiş9 ve kataloglarda birçok Tezkiretü’l-Evliyâ nüshası bu zata nisbet edilmiştir.Mehmed Tâhir, söz konusu çalışmasında yukarıdaki ifadeleri için bir kaynak belirtmemiştir. Aynı eserde Sinan Paşa’nın Tezkiretü’l-Evliyâ’sından örnek bir bölüm de bulunmaktadır.10Buna rağmen kütüphane kataloglarında Ali Rızâ Karahisârî’ye atfedilen tercümelerin bazı nüshaları da Sinan Paşa adına kaydedilmiştir.11Bilgi eksikliğine dayanan bu tür kayıtların sorgulanmadan kabul edilmeleri sonucunda konu iyice içinden çıkılmaz bir hâl almıştır. Bu kadar kolay şekilde mütercim olarak kabul edilen ve oldukça yakın tarihli çalışmalara bile sorgulanmadan bu vasıfla taşınanAli Rızâ Karahisârî’yi araştırmaya çalıştık. Mehmed Tâhir’in yukarıdaki ifadelerinde bu tercümeninsade dilli ve Sinân Paşa’nın eserinden farklı olduğu vurgulanmıştır. İncelememiz sonucunda mevcut Tezkiretü’l-Evliyâ nüshalarının büyük kısmının “ilk tercümeler” olarak ifade edebileceğimiz ve yukarıda tasnifini yaptığımız gruplara ait olduğu anlaşılmıştır. Ali Rızâ Karahisârî adına kayıtlı olan nüshaların çoğu da bu gruplara dahil nüshalardır. Batı Türkçesinin ilk yazılı ürünleri arasında zikredilebilecek bu tercümeler, sade bir dile sahip oluşlarıyla dikkati çekmektedir. Gerek ait oldukları dönem gerekse konuları yönüylebu durum gayet doğaldır. Mehmet Tahir’in ifadelerine mukabil olacak başka bir tercüme örneğine rastlayamadığımız için, kastettiği tercümenin Eski Anadolu Türkçesiyle yapılmış bir tercüme olduğu anlaşılmaktadır. Fakat bu 8
Bk. (Yavuz, 2006, s. 37-38; Küçük, 2013, s. 24-25).
9
Bunlara örnek olarak bk. (Kırımhan, 1988, s. 7; Öz, 1992, s. 1; Aydın, 2005, s. XIII-XIV; Demirel, 2005, s. XI; Kuğu, 2006, s. 6; Uludağ, 2007, s. 29; Özalan, 2009, s. 4; Öngören, 2012, s. 75; Küçük, 2013, s. 24-25).
10 Bk. (Bursalı, 1333, s. 224). 11 Bk. Süleymâniye Ktp., Kemankeş/387; Fatih/4261; Fatih/4262; Kılıç Ali Paşa 731; Laleli/ 2030; Yazma Bağışlar/7614. Ankara Milli Ktp., 06 Hk 1929; Konya Karatay Yusuf Ağa Ktp., 42 Yu 5014. Bu nüshalarla ilgili ayrıntılı bilgi için bk. (Kablander, 2015a).
59