Osmanlı Döneminde Balkanlar’da Eğitim-Öğretim Müesseseleri 19. Asır İpek Sancağı Örneği
S
Osmanlı Döneminde Balkanlar’da Eğitim-Öğretim Müesseseleri 19. Asır İpek Sancağı Örneği Seda Şahin Ahmetaj* Öz: Eğitim kurumları İslâm müesseseleri tarihinin belirgin unsurlarından birini teşkil etmektedir. Çeşitli devirlerde olduğu gibi, kurulduğu ilk günden itibaren İslâm’ın eğitime verdiği önem çerçevesinde anlayış geliştiren Osmanlı döneminde de gerek merkez gerek taşra birimlerinde eğitim kurumları varlığını sürdürmüştür. 19. yüzyılda eğitim politikalarında gerçekleşen yeni düzenlemeler kurumlara da yansımış, bu çerçevede çıkarılan maarif nizamnamesiyle birlikte rüştiye ve muallim mekteplerinin sayısı artmış, sıbyan mektepleri ibtidaîlere dönüştürülmüş ve diğer bazı yeniliklere gidilmiştir. Balkanlar’daki Osmanlı eğitim kurumlarının bölgede sahih İslâm anlayışının yerleşmesine ve dinî-kültürel hayatın gelişmesine katkısı yadsınamaz. Bu amaçla geleneksel yapısı ve yenilikler de dikkate alınarak Osmanlı’nın, bölgede eğitim alanındaki kurumsal varlığını analiz etmek Müslüman Balkan toplumlarının sosyo-kültürel ve dinî gelişimlerini günümüze kadar yansıyan boyutlarıyla anlayabilmek açısından önem arz etmektedir. Tebliğimizde Osmanlı Devleti’nin Balkan coğrafyasındaki eğitim yapılanmasına örnek oluşturması bakımından Kosova vilayetine bağlı İpek sancağı, merkez ve kazalarıyla birlikte değerlendirilecek, talebe, muallim, mektep-medrese sayılarına dair bilgiler verilecek, ibtidaîlerden rüştiyelere, medreselerden kütüphanelere kadar eğitim kurumlarının ana şeması ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır. Anahtar kelimeler: İpek Sancağı, Eğitim Kurumları, 19. Asır.
Giriş Osmanlı Devleti kurulduğu günden itibaren İslâm’ın eğitime verdiği önem çerçevesinde bir anlayış geliştirerek, gittiği yerlerde mektep ve medreseler kurmuş, gerek kurumlarıyla gerek yetkin eğitim-öğretim kadrosuyla Anadolu’da olduğu gibi Rumeli’de de hizmet etmeye devam etmiştir. Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyıla kadarki eğitim kurumlarını medreseler ve sıbyan mektepleri oluşturmaktaydı. Devlet kontrolünden uzak olan bu eğitim kurumlarının hemen hepsi bir vakfa bağlıydı. Bunların dışında bir de ilk olarak 1. Murad tarafından sarayda tesis edilmiş olan Enderun mektebi bulunmaktaydı. Osmanlı Devleti’nin siyasî, ekonomik ve askerî alan*
Bu bildiri yazarın “Kosova Vilayeti: İpek Sancağı’nın İdari ve Sosyal Yapısı (XIX. Yüzyıl)” adlı yüksek lisans tezinden yararlanılarak hazırlanmıştır. ** Doktora Öğrencisi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İletişim: sedashahin@windowslive.com
267