Nakib al-Attas’ın İslam Bilim Tartışmalarına Katkısı
Tebliğimizin tematik bağlamını esas alarak bu taslaklar arasından al-Attas’ın, İslami bilimin inşa edilebilirliği konusunda önermiş olduğu iki önemli yaklaşımı üzerinde durmakla yetinilecektir: modern biliminin epistemolojik yapısı ile çağdaş bilginin İslamileştirilmesi ve metodolojisi.
Modern Bilimin Epistemolojik Yapısı Al-Attas’ın, çağdaş bilginin İslamileştirilmesi bağlamında modern bilimin ne’liğine ilişkin ileri sürdüğü fikirlerinin muhtevası çok yönlü olmakla birlikte, esasen üzerine yoğunlaştığı, modern bilim nazariyesinin epistemolojik veçhesidir. Al-Attas açısından modern bilimin epistemolojik nazariyesinin tahkik ve tahlil edilmesi, aynı zamanda onun muhtevasının muhtasar bir şekilde anlaşılmasına da mahal verecektir. Buradan hareketle bu epistemolojik nazariyenin; insan, tarih, toplum, hakikatin bilgisi, kâinat ve Tanrı gibi birçok alanı ihtiva eden geniş yelpazede ve tek bir yöntemle incelemeye çalıştığı araştırma sahaları mevcuttur. Modern bilimin, bu araştırma sahalarını umumi anlamda tek bir yöntemle incelemeye ve bunlara dayanak bulmaya çalışması, beraberinde birçok sorunun da ortaya çıkmasına sebep olduğu tartışılmaktadır. Bu sorunlar arasından al-Attas’ın üzerine yoğunlaştığı konular, esasen insan, kâinat, Tanrı ve hakikat tasavvurunun külliliğiyle ilgili alanlardan oluşmaktadır. Bu konulara ilişkin modern bilimin ileri sürdüğü nazariyeler, olgusal nesneleri merkeze alan ve aşkın olanı öteleyen seküler dünyagörüşü havzasında varlık ve anlam bulmaktadır. Bu varoluşun ve anlamın ontolojik temelinde, nesnelerin birbirinden bağımsız bir şekilde meydana geldiğini savunan düalistik felsefi düşüncenin esasları, oluşturucu bir mahiyete sahiptir. Bu felsefi düşünce, olgusal nesnelerin ezelî-ebedî bir biçimde madde içinde yer aldığını ileri sürerek bunları her zaman bir ilerleme, bir gelişme ya da bir evrimden ibaret görmektedir. Bu bakış açısına göre kâinat, aşkın unsurlardan berî olmakla birlikte ebedî bir evreye ve kendinde içkin yasalara göre hareket eden mekanik bir sisteme tekabül etmektedir (Al-Attas, 1987, s. 4). Bu mekanik sistemde kâinattaki nedenselliğin açıklanması, ancak kâinatın kendinde olarak kabul edilen etkenleri analitik varsayımlara indirgemekle mümkün olur. Dolayısıyla kâinattaki olgusal nesnelerin mahiyetinin anlaşılmasını da kâinattaki mekanik paradigmayla ilişkilendirilen ontolojik bir düzlemin ne’liği belirlemiş oluyor. Böylece modern bilim, olguların mahiyetine ilişkin tezlerini, kâinatta hasıl olan vakaları ve bunların temel niteliklerini zaman ve mekân bağlamından hareket, değişim ve oluşuma işaret ederek “hayat” ve “enerji” gibi kavramlarla (Al-Attas, 1989, s. 21) süreç bakımından temellendirmeye çalıştığı görülmektedir. Al-Attas, bu çerçevede tesis edilen bilimsel idraedilmesi hedeflenmektedir. Bu amaçla çağdaş bilginin İslamileştirilmesi bağlamında ortaya çıkan İslam bilim terimi, ortaya atıldığı günden bugüne, birçok vakıf ve araştırmacı tarafından desteklenmekle birlikte konu üzerinde üniversiteler ve akademik kurumlar bünyesinde toplantıların yapılageldiği de görülmektedir (Armağan, 1990, s. 21).
27
S