Jeremy Bentham’ın Ahlak Anlayışı ve Felicific Calculus
Jeremy Bentham’ın Ahlak Anlayışı ve Felicific Calculus Metin Aydın*
Giriş
B
ir eylemin ahlaki olarak doğruluğunu, eylemden etkilenecek bireyler için alternatif diğer eylemlerden daha fazla fayda/haz üretmesine bağlayan bir etik teori olan faydacılık (Audi, 1999, s. 942; Cevizci, 2010, s. 1634), 18.yüzyılın sonlarında ortaya çıkmış
ve günümüz de dâhil olmak üzere son iki yüz yıllık zaman dilimi içersinde ahlak alanının en etkili etik teorilerden biri olmayı başarmıştır (Audi, 1999, s. 942; Gordon, 2004, s. 128). Bu etik teorinin en önemli düşünürlerinin başında Jeremy Bentham (1748-1832) gelmektedir. Faydacılık açısından Bentham’ı önemli kılan şey, faydacılığın temel ilkelerini sistemleştiren ilk düşünür olmasıdır. Faydacı felsefenin temelini oluşturan fayda, haz ve mutluluk gibi kavramlar Antik Yunan’dan 18. yüzyıla gelene kadar birçok filozofun düşüncesi içerisinde kendisine yer bulmuştur. Ancak bu düşünürler bahsedilen bu ilkeleri ahlak, hukuk ve siyasetin temeli saymakla birlikte ya dinî görüşlerin tesiri altında kaldıkları ya da faydacı fikirleri zıt kaynaklı anlayışlarla karıştırdıkları için felsefi bir sistem geliştirme imkânı bulamamışlardır (Güriz, 1963, s. 31). Antik Yunan’a kadar geri giden faydacı ilkeleri sistemleştirerek Locke, Hume, Berkeley gibi büyük Britanyalı filozofların yapamadığını yapıp faydacılığı bir felsefi ekol hâline getiren
*
Arş. Gör., Sakarya Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Felsefe Tarihi Ana Bilim Dalı.
601