16. Yüzyılda Ahıska Sancağı Altunkale Nahiyesinde Sosyal ve Ekonomik Hayat
de yetiştirilmekte idi. Buğdaygillerden olan darı insan gıdası olarak kullanıldığı gibi hayvan yemi olarak da kullanılmaktaydı. Ahıska sancağında “lazut” olarak bilinen bu ürün günümüz Türkçesinde kullanılan mısırdır. Mısır anlamına gelen darı kelimesi günümüzde Azerbaycan resmi dilinde hâlâ da kullanılmaktadır. Erzen Arapça pirinç anlamına da gelmektedir (İşler & Özay, 2012, s. 909). Erzen vergisi olarak 13 köyden toplam 602 kile vergi alınmakta idi ki bunun da tahrir kıymeti 6020 akçedir. Tahrir kıymetinden de görüldüğü gibi erzenin 1 kilesinin fiyatı 10 akçedir. Yani 1 kg erzen 0,39 akçeyi bulmaktadır. Erzen’in üretim miktarı 3010 kiledir. Altunkale nahiyesinde tahriri yapılan 14 köye göre kişi başına düşün üretim miktarı şair (arpa) 17.16 kile veya 440 kg, hınta (buğday) 15.52 kile veya 398 kg, çavdar 2.48 kile veya 63,7 kg, Erzen 1.88 kile veya 77 kg olmuştur. Bakliyat Araştırma kaynağımız olan tahrir defterine göre bakliyat türleri şunlardır: Nohut, mercimek ve bakla. Vergi miktarının az olmasına rağmen 4 köyde; Büyük Smada, Varhan, Adigün ve Tsre köylerinde ekilmekte idi. Altunkale nahiyesinden toplam 11 kile nohut veya 330 akçe vergi hasıl edilmektedir. Buradan da 1 kile nohudun fiyatı 30 akçeyi bulmaktadır. Halkın önemli gıda maddelerinden olan mercimek de aynı nohut gibi Büyük Smada, Varhan, Adigün ve Tsre köylerinde yetiştirilmekte idi. Altunkale nahiyesinden toplam mercimek hasılatı 12 kile olup bunun da tahrir fiyatı 240 akçedir. Bir kile mercimeğin fiyatı 20 akçeye denk gelmektedir. Tahrir Defteri’nde adı geçen 3. bakliyat türü bakladır. Bakla Adigün ve Tsre köylerinde yetiştirilmekte idi. Nahiyede toplam bakla hasılatı 7 kile olup tahrir fiyatı ise 105 akçedir. Bir kile baklanın fiyatı 15 akçedir.
Altunkale Nahiyesinde Hayvancılık ve Bunlarla İlgili Diğer Vergiler Adet-i Ağnam 16. yüzyıl sonlarında zirai ürünlerden sonra en büyük gelir kaynağı hayvancılık idi. Ahıska Sancağı’nda büyük ölçüde koyunculuk ve domuzculuk gelişmişti. Mufassal Defter’de adet-i ağnam adı ile kaydolunan koyunculuk hayvancılıkta ilk sırada yer almakta idi. Ondan alınan vergiye de adet-i ağnam denirdi. Bu vergi koyun ve keçiden nisan-mayıs aylarında alınırdı. Çünkü bu aylarda keçi ve koyunlar yavrulardı. Gürcistan Kanunnamesi gereğince 2 koyuna 1 akçe (Akgündüz, 1994, s. 580) alınması kanunlaştırılmıştı. Bu nahiyeden toplam 5274 akçe ağnam vergisi alınırdı. Kanun gereğince 2 koyuna ve 2 koyunlu kuzuya 1 akçe alındığından bu nahiyede toplam 10.548 küçükbaş hayvan vardı. Nahiyede her hanede ortalama 53 koyun yetiştirilmekte idi. Nahiyede küçükbaş hayvancılıkla hem orda mukim halk hem de
841