Traject Nederlands 4 DA - leerwerkboek by VAN IN

LEERWERKBOEK ©VANIN

©VANIN

LEERWERKBOEK Patrick GlennFrederikSofieAlexanderArnouColinCostermansDeRidderUlrikDeRooverMarieDielsNikolaiDobbelaereHanneGoossensZoëMeerkensLorePraetElkeStasseynsStefVanAkenVanBelleghemAnneliesVanLaereSaskiaYperzeele ©VANIN

©VANIN

INHOUD TRAJECT NEDERLANDS 4 3 Inhoud Starten met Traject Nederlands 1 Les 1 Kortverhaal: Het kistje 9 Les 2 De overtuigingskracht van ﬁlmtrailers 17 Literatuursuggesties 1 26 Les 3 Taalbeschouwing – begintest 30 Les 4 Kortﬁlm: Alma 37 Les 5 Tekststructuren 49 Les 6 Register en beleefdheid 60 Tussenstop 1 65 Les 7 Gedichten en emoties 79 Les 8 Tekstopmaak 89 Les 9 Argumentatie opbouwen 95 Les 10 Het sprookje 103 Les 11 Notities nemen 117 Les 12 Gevoelswaarde en betekenis van woorden 121 Les 13 Het debat 129 Tussenstop 2 137 Les 14 Kortverhaal: Een halve dag 150 Les 15 Stereotypering 159 Literatuursuggesties 2 165 Les 16 Schematiseren en samenvatten 169 Les 17 Vaste dichtvormen 179 Les 18 Humor is (niet) om te lachen 189 Les 19 Wanneer communicatie fout loopt 197 Les 20 Uitbreiding: verhaalbouwstenen 204 Tussenstop 3 218 Les 21 Theater 231 Les 22 De samengestelde zin 239 Les 23 Kranten en rubrieken 247 Les 24 Regionale taalvariatie 256 Les 25 Kortverhaal: De laatste kogel 262 Les 26 Informatie verwerken: alledaagse mysteries 271 Tussenstop 4 282 ©VANIN

INHOUD TRAJECT NEDERLANDS 44 Les 27 Kortverhaal: Wolven 298 Literatuursuggesties 3 311 Les 28 Omgaan met bronnen 315 Les 29 Taal zorgt voor inclusie en exclusie 326 Les 30 Een beoordeling schrijven 333 Les 31 De audioroman 340 Les 32 Lichaamstaal en liegen 347 Tussenstop 5 356 Les 33 Balanstest: receptieve vaardigheden 371 Les 34 Actieve en passieve zinnen 377 Les 35 Kortﬁlm: Provence 383 Les 36 Reclame 393 Les 37 Argumentatie opbouwen en uitwerken 401 Tussenstop 6 411 Kennisoverzicht 425 ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR204

OP WEG MET TRAJECT

Hoe ga je met dit boek aan de slag? We leiden je door enkele belangrijke aspecten.

Vooraan elke les zie je de lesdoelen

Die verduidelijken wat je met die les zult bereiken.

Na enkele lessen is er een tussenstop. Die herken je aan de oranje achtergrondkleur. In de tussenstops ga je verder aan de slag met de leerstof die je tijdens de voorgaande lessenreeks behandelde. Het gaat hier om een herhaling of een uitbreiding van de leerstof, woordenschat en een creatieve opdracht.

Welke woorden schuilen er achter de volgende vijf anagrammen? Plaats het juiste woord bij de passendediakomfoto. loden – minite cashfriet – daadgieter Vorm vijf woorden door de lettergrepen uit onderstaande kolommen samen te voegen. Je gebruikt telkens een lettergreep uit een andere kolom. tiotie re sa ta neel spi in neel tra di 3 Vul de drie woordbruggen aan. De laatste letter van een woord en de beginletter van het volgende woord vallen samen. bekend, twijfelachtigberoemd 1 Tussenstop 4

Alamy12Photo 2 De vanovertuigingskrachtfilmtrailers

TIJD EN CHRONOLOGIE

326 les Je legt uit hoe uitspraak en accent het beeld van iemand kunnen bepalen Je legt uit hoe je taal kunt aanpassen om je publiek beter te bereiken Je verklaart hoe je door je taal(gebruik) tot een groep wordt 2 H 1 Je beluistert zes opnames. Voor deze opdracht let je niet op wat de sprekers zeggen, wel op hoe ze spreken. a Welke spreker hoort bij welke foto volgens jou? Waarom?

Hoe maak je een goede filmtrailer? John Piedot, creative director van het Britse trailerbedrijf Editpool, neemt de kneepjes van het vak met ons door. ‘Uiteindelijk is het een kwestie van zo efficiënt mogelijk een verhaal vertellen.’ ‘Toen ik net begon met dit werk, zag ik de trailer Se7en Toen dacht ik: als ik ooit zo’n efficiënte trailer zou kunnen maken, met zo’n prachtige structuur en zulke geweldige muziek, dan kan ik gelukkig sterven. Die trailer is nog steeds houdbaar. Prachtig hoe je alleen glimpen ziet van het verhaal.’ Aan het woord is John Piedot, creative director van het Britse trailerbedrijf Editpool. Op het Imagine Film Festival vertelde hij in een uitverkochte masterclass over de trailers die zijn bedrijf heeft gemaakt. Na afloop sprak Piedot met ons verder over zijn vak.

Hieronder vind je enkele pagina’s uit stripverhalen. Welk tijdselement herken je in de fragmenten? Zet het correcte begrip bij het fragment en verklaar je keuze.

Je gaat na hoe een auteur de verhaalbouwstenen gebruikt om sfeer en spanning op te bouwen 4 20 Uitbreiding: verhaalbouwstenen 282 WOORDENSCHAT 1

©VANIN

b De personen die je hoorde, zetten zich allemaal in voor de Vlaamse jeugd. Welke personen zouden jou mogen vertegenwoordigen in de Jeugdraad of het Vlaams Parlement? Kies er twee. Welke twee stemmen vind jij het meest aantrekkelijk? 1 Taal zorgt voor inclusie en exclusie29 literatuur informatie & communicatie taalinzicht

In dit leerwerkboek vind je lessen met verschillende achtergrondkleuren. Lessen met dezelfde achtergrondkleur behoren tot dezelfde stroom9les S Lees regel 1 tot 17 van het verhaal op de volgende pagina's. Bekijk aandachtig de afbeeldingen en voorspel over welk kistje het verhaal zou kunnen gaan. 1 Je vertelt hoe je een verhaal ervaart1 Je vergelijkt het verhaal met je eigen mening en voorspellingen en bespreekt dit met medeleerlingen3 Je bespreekt de inhoud (personages, spanning en einde) en stijl van het verhaal 2 b Waarom staat volgens jou dat kistje centraal in het kortverhaal? Geef in een aantal kernwoorden je antwoord weer. In welk tijdvak zou het verhaal zich kunnen afspelen? Geef daarvoor twee argumenten. 500 1450 1750 1945800v.C.3500v.C. 3 4 1 Kortverhaal: Het kistje 17 les Trailers zijn niet nieuw voor je. Je bekeek in je vrije tijd waarschijnlijk al honderden voorbeelden. In deze les staan we stil bij wie trailers maakt en welke technieken er zijn om een film zo aantrekkelijk mogelijk aan te kondigen. D STRUCTUUR VAN EEN FILMTRAILER 1 Welke trailer heeft je ooit overtuigd om naar een lm te kijken? Welke onderdelen vind je in trailers terug? 3 Onderstaande tekst geeft je informatie over hoe een lmtrailer is opgebouwd. Welke informatie verwacht je te lezen? Wat wil je zelf te weten komen? 1 Je kent de functie en onderdelen van een filmtrailer1 Je maakt zelf boekentrailereen3 Je beoordeelt vanovertuigingskrachtdetrailers

INHOUD TRAJECT NEDERLANDS 4 5 STARTEN MET TRAJECT NEDERLANDS 4

1 les In de vorige lessen leerde je hoe verhalen en kortfilms opgebouwd zijn. Je stond stil bij het thema, de personages, het verhaaleinde en de verhaalopbouw. Ook vorig jaar maakte je daar al kennis mee. In deze uitbreidingsles sta je stil bij enkele verhaalbouwstenen. Je verdiept zo je inzicht in tijd en chronologie, verhaaleinde, ruimte en vertelperspectief.

Kies uit: tijdsprong – flashback – gelijktijdigheid – flashforward. verklaring:tijdselement: 1 Je krijgt inzicht vertelperspectief,in ruimte en tijd in verhalen 1 Je oefent verhaalbouwstenen in in losse opdrachten en maakt kennis met de bijhorende termen 2 Je analyseert inverhaalbouwstenendeeenverhaal3

3 Beoordeel nu je eigen deelname aan het gesprek. mijn deelname Ik luister naar de mening van anderen.  ja  nee Ik laat anderen uitspreken.  ja  nee jajaja Je luistert naar de mening van anderen.  ja  nee Je laat anderen uitspreken.  ja  nee Je stelt vragen wanneer iets niet duidelijk is.  ja  nee Je stelt je open en niet opvallend op.  ja  nee onDERWEG bevatten leuke weetjes

onthouden Onthouden-kaders

een fortuin om hun kinderen zo goed mogelijk

PERFORMANCE EN RITME

1 Pas de citaten toe op hoe Ranko en zijn moeder tegenover elkaar staan: geef aan of ze passen bij hun band en werk uit waarom je dit vindt. Je kunt bij je argumentatie gebruikmaken van:

In de lessen ondersteunen we je met enkele kaders en iconen. bevatten belangrijke kennis, vaardigheden en strategieën Vergelijk dat einde met jouw voorspelling in opdracht 9. a Geef minimaal twee verschillen. b Geef één bijvoeglijk naamwoord dat het einde volgens jou samenvat. We gebruiken bijvoeglijke naamwoorden om meer informatie over een zelfstandig naamwoord te geven. Zij rijdt met een prachtige auto. Hij draagt een blauwe trui. Dit verhaal is spannend onthouden woord Onderaan sommige pagina’s tref je de verklaring aan van een woord of uitdrukking op die pagina. Online bij het lesmateriaal vind je bij elke tussenstop een overzicht van de woorden die aan bod kwamen.

www.hln.be - 23/10/2021 - dit artikel werd gereproduceerd met toestemming van de uitgever, alle rechten voorbehouden. Elk hergebruik dient het voorwerp uit te maken van een specifieke toestemming van de beheersvennootschap License2Publish: info@license2publish.be ultra: extreem, heel erg qua: over, wat betreft, op het vlak van woord tip Bij sommige opdrachten staat een tip om je op weg te helpen. In het verhaal staat de relatie tussen Ranko en zijn moeder centraal. Op de vorige pagina vind je verschillende citaten.

• Val niemand persoonlijk aan, blijf neutraal en schreeuw niet. Een aanvallende houding verraadt vaak dat mensen inhoudelijk weinig te vertellen hebben.

2 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR82 6

Onderweg-kaders

Poëzie wordt niet enkel neergeschreven. Bekijk het gedicht Ode aan de taal van Lisette Ma Neza.

• een concreet voorbeeld: iets wat je zelf meemaakte of wat iemand je vertelde,

• een gelijkaardige situatie: je kunt de stelling vergelijken met iets wat er nauw bij aansluit en zo conclusies trekken.

• Luister goed naar de mening en argumenten van anderen. • Geef altijd duidelijk aan waarom je het eens of oneens bent met iemand.

tip

STARTEN MET TRAJECT NEDERLANDS 46 HULPMIDDELEN

Schrijf in het kader hieronder de antwoorden neer die jullie met de klas in opdracht 1 verzamelden en vul de categorieën aan met de antwoorden van de dichters. klank vorm inhoud andere

Houd tijdens het gesprek rekening met deze richtlijnen:

In een gedicht probeert een auteur een sfeer over te brengen en een boodschap naar de lezer te brengen. Dat gebeurt niet via neutraal taalgebruik en grammaticaal volledige zinnen. De vorm van een gedicht wijkt meestal af van een doorlopende tekst. Ook de inhoud is vaak niet letterlijk: poëzie probeert door beelden gebeurtenissen en gevoelens uit te drukken. Daarom komt poëzie in ons leven vaak voor op momenten wanneer we woorden zoeken om mensen te troosten of gevoelens duidelijk willen maken, bijvoorbeeld bij geboortes, huwelijken en begrafenissen.

Lisette Ma Neza was Belgisch kampioen Poetry Slam in 2017. Zo’n wedstrijd is als een boksmatch met woorden, waarbij je als dichter op een paar minuten tijd de jury en het publiek moet overtuigen met jouw poëzie. Alles draait om de taal en de performance. suggestie - rijm - klankenopvallende - assonantiealliteratie, - strofe - refrein - speciale vorm - geen zinnenvolledige - beknopt - volmaakt - emoties - eigen leven - verwerken - loso sch - taalgebruikguurlijk - pijnlijk - subjectief - onlogisch - overstijgt het gewone - liefde - mensen - natuur - onsterfelijkheid - vergelijkingenbeelden, - een mysterie onthouden 2 onDERWEG

10 Leg in je eigen woorden uit wat er aan het einde van het verhaal precies is gebeurd. 11

©VANIN

2 Bespreek ze nu met medeleerlingen.

te schrijvenrechtsregels.datgrootopzodanigisvoorinspanning,engeendegeleden voor te bereiden op dat toelatingsexamen, wat leidt tot zware financiële inspanningen en grote druk op de scholieren. China hoopt door het verminderen van die druk dat ouders ook voor grotere gezinnen, dus met meer kinderen, gaan Naar:zorgen.

SPELREGELS ©VANIN

Het di erentiatie-icoon geeft aan dat je met een remediërings- of een verdiepingsopdracht te maken hebt. Je oefent verder op leerstof die je nog niet helemaal onder de knie hebt (remediëring) of je gaat een extra uitdaging aan (verdieping of uitbreiding). Woordenschat

Play Dit icoon geeft aan dat je een audio- of videofragment zult beluisteren of bekijken. Gami cation

Doorheen het boek vind je verschillende games. In een bijhorende video leggen we uit hoe je het spel speelt met je klasgenoten. QR-code

Soms is het handig dat je extra lesinformatie of een video- of audiofragment zelf kunt bekijken of beluisteren op je smartphone. Daarom voorzien we QR-codes: scan ze en log in op diddit.

Dit icoon geeft aan dat je je woordenschat zult verrijken of strategieën leert om met nieuwe en moeilijke woorden om te gaan. Actief verwerken Eenmaal je kennis of vaardigheden verworven hebt, kun je actief verwerken Je past wat je leerde zelfstandig toe in een nieuwe situatie.

Voorkennis activeren

Als je dit icoon ziet, ga je voorkennis activeren. Dat kan gaan om leerstof die je in een voorgaand schooljaar al gezien hebt of onderwerpen die je kent uit je dagelijks leven. Di erentiatie

STARTEN MET TRAJECT NEDERLANDS 4 7

• Je kunt hier vrij oefenen. Opdrachten Hier vind je de opdrachten terug die de leerkracht voor jou heeft klaargezet. Evalueren Hier kan de leerkracht toetsen voor jou klaarzetten. Resultaten Wil je weten hoever je al staat met oefenen, opdrachten en evaluaties? Hier vind je een helder overzicht van je resultaten. E-book Het e-book is de digitale versie van het leerwerkboek. Je kunt erin noteren, aantekeningen maken, zelf materiaal toevoegen ...

©VANIN

Materiaal Hier vind je het lesmateriaal en de online-oefeningen. Gebruik de filters bovenaan, de indeling aan de linkerkant of de zoekfunctie om snel je materiaal te vinden.

Lesmateriaal Hier vind je het extra lesmateriaal bij Traject, zoals video’s, audio’s, pdf's … Oefeningen

Het onlineleerplatform bij Traject Meer info over diddit vind je op www.vanin.diddit.be/nl/leerling.

STARTEN MET TRAJECT NEDERLANDS 48 TRAJECT EN DIDDIT3

• De leerstof kun je inoefenen op jouw niveau.

LES 1 KORTVERHAAL: HET KISTJE 9 les SITUEREN 1 Lees regel 1 tot 17 van het verhaal op de volgende pagina's. a Bekijk aandachtig de afbeeldingen en voorspel over welk kistje het verhaal zou kunnen gaan. 1 Je vertelt hoe je een verhaal ervaart1 Je vergelijkt het verhaal met je eigen mening en voorspellingen en bespreekt dit met medeleerlingen3 Je bespreekt de inhoud (personages, spanning en einde) en stijl van het verhaal 2 b Waarom staat volgens jou dat kistje centraal in het kortverhaal? Geef in een aantal kernwoorden je antwoord weer. c In welk tijdvak zou het verhaal zich kunnen afspelen? Geef daarvoor twee argumenten. PREHISTORIE OUDE NABIJE OOSTEN KLASSIEKE OUDHEID TIJDVROEGMODERNEMODERNETIJDHEDEN-DAAGSETIJDMIDDELEEUWEN ±500 ±1450 ±1750 ±1945 ±800v.C. ±3500v.C. 31 42 1 Kortverhaal: Het kistje ©VANIN

prijzen.Bron:www.alinesax.be HET

Aline studeerde geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen en maakte een doctoraat. Ze werkt op dit moment als onderzoeker en Haardocent.romans werden al vaak genomineerd en wonnen zowel in het binnen- als buitenland VERHAAL BELEVEN

Toch schonk geen van de andere gasten enige aandacht aan hem, hun luide gesprekken lieten zich niet dempen. De man leek niets van zijn omgeving te merken en lepelde behoedzaam verder, weggekropen in zijn mantel. De jongen vroeg zich af welk geheim de vreemdeling in zijn hoofd droeg. Toen de man gegeten had, ging de jongen hem voor naar zijn kamer. Hij opende de deur, liet de man de kamer inspecteren en zette de olielamp die hij meegebracht had op het nachttafeltje naast het bed. Nog even bleef hij wachten op verdere wensen van de man. ‘Sluit de deur’, zei de vreemdeling zacht maar kordaat. De jongen gehoorzaamde met een hand die trilde van opwinding. 2 de gelagzaal: zaal waar gegeten en gedronken wordt woord

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR10 2

a Wat verwacht je over de schrijfstijl, het thema en de moeilijkheidsgraad van het verhaal?

Je krijgt achtergrondinformatie over Aline Sax, de auteur van het verhaal.

onDERWEG

b Welke van haar boeken heb je al gelezen?

©VANIN

Het eerste boek van Aline Sax, Mist over het strand, werd gepubliceerd toen ze zestien jaar was. Het verhaal gaat over Duitse kindsoldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog en toonde direct Alines passie voor het leven van gewone mensen tijdens oorlogen in een bepaalde historische periode. Dat thema komt ook terug in Het meisje en de soldaat (Eerste Wereldoorlog), Geen stap terug (De slag bij Stalingrad), Grensgangers (over de Berlijnse muur) en De hond van Roosevelt (over het Ardennenoffensief tijdens de Tweede Wereldoorlog).

Het kortverhaal wordt in drie stukken verteld. Na elk deel beantwoord je samen met een medeleerling een aantal vragen. De antwoorden overloop je nadien met de hele klas. 1051 Het kistje Deel 1 De jongen keek toe hoe de vreemdeling voorzichtig zijn soepkom leeglepelde. Alsof de man na elke slok wilde luisteren of iemand op hem toesloop. Hij had zijn mantel niet uitgetrokken, zijn kap niet afgeschud. Met een donkere stem had hij om eten en een kamer gevraagd. Nu zat hij in de gelagzaal en het leek alsof zijn aanwezigheid een schaduw wierp over de hoek waarin hij zat. De tafeltjes rond hem bleven leeg.

3 Hoe zou je de sfeer in dit deel beschrijven?

1 Over wie gaat het? Wie zijn de twee belangrijkste personages?

De jongen nam het kistje aan en bracht het naar zijn kamer. Toen hij die nacht in bed lag, kon hij de slaap niet vatten. Hij lag naar de dakspanten te staren die zich ergens boven hem in de duisternis verborgen en dacht aan het kistje onder zijn bed. Het was alsof het een vreemde gloed afgaf. Een gloed die hem omringde, uit zijn slaap hield en een trillende spanning door zijn buik joeg. Hij luisterde hoe de laatste gasten naar boven stommelden. In een kamer werd zacht geruzied en in de kamer onder hem, de kamer van de vreemdeling, hoorde hij een eentonig bonken. Wat zat er toch in dat kistje dat zo belangrijk is? Maar voor hij er verder over kon nadenken, overviel hem een donkere, diepe slaap zonder beelden.

a Kies een van de onderstaande bijvoeglijke naamwoorden. b Geef één argument of voorbeeld voor je keuze. poëtisch beklemmend droevig humoristisch beangstigend magisch gezellig somber het beslag: bekleding, versieringen onherroepelijk: zonder mogelijke verandering het dakspant: balk van het dak woord

LES 1 KORTVERHAAL: HET KISTJE 11 2015

Terwijl de man zich naar hem omdraaide, haalde hij een donker houten kistje met ijzeren beslag van onder zijn mantel. Een nieuw hangslot blonk in het licht van de olielamp. ‘Kun je dit voor me bewaren vannacht?’ De jongen keek naar het kistje. ‘Niemand mag weten dat jij het hebt. Niemand mag weten dat het hier is.’ De jongen vroeg zich af wat erin zou zitten. ‘Maar maak het niet open. Niemand mag de inhoud ervan zien. Anders zal hij onherroepelijk gestraft worden.’

©VANIN

2 Waar en wanneer speelt het verhaal zich af? Geef hier telkens één argument voor.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR12 4

©VANIN

Vat de belangrijkste gebeurtenis in dit fragment in maximaal drie zinnen samen.

Deel 2 De volgende ochtend wilde hij de vreemdeling wekken, maar die was niet op zijn kamer. Het bed was opgedekt en de olielamp verdwenen. Beneden in de gelagzaal en ook in de stallen was de man niet te bespeuren. Niemand had hem gezien. Ook die vorige avond niet. De jongen vroeg het aan de meid en de gasten. Maar zelfs zijn vader kon zich geen man herinneren die aan de beschrijving van zijn zoon voldeed. ‘Er is hier niemand geweest’, zei hij. ‘Kamer zes is vannacht niet bezet geweest. Je moet je vergist hebben.’

De jongen rende naar boven, waar het kistje nog steeds onder het bed stond. Niemand mag de inhoud ervan zien.

Toen hij die avond weer in bed kroop, viel de jongen bijna meteen in slaap. Maar in het midden van de nacht schrok hij wakker uit een vreselijke nachtmerrie. Hij had het kistje geopend en het had vol gezeten met robijnen die rood schitterden. Toen hij zijn hand ernaar uitstrekte, waren de diamanten veranderd in vlammen die zijn hand verbrand, tot op het bot verkoold hadden. De jongen keek naar zijn hand, maar tegelijkertijd ontglipte hem de laatste herinnering van de droom. Ook de volgende nachten werd hij geplaagd door nachtmerries. Ze werden steeds angstaanjagender. Elke nacht opnieuw. Het kistje schonk hem rijkdom, kennis, macht, geluk, maar steeds sloeg het geschenk om in iets afschuwelijks. Nog voor hij over de dromen kon nadenken, verdwenen ze in de nevelen van zijn herinnering. Het enige wat overbleef, was een zwaar beklemmend gevoel in zijn borst waardoor hij amper kon ademen. De dromen waren levensecht. De jongen durfde niet meer te slapen. Hij bleef rechtop in bed zitten, uit angst om op zijn strozak, onder de warme deken, overmand te worden door de slaap. De uren kropen voorbij. Hij wachtte op het eerste spoortje van de dageraad, dat de dreiging van de dromen deed afnemen. Met een zwaar hoofd sleepte hij zich door de dag om ’s nachts weer overeind te zitten met het donkere gevoel van de angst dat in zijn buik klopte. Na drie dagen en drie nachten kon hij het niet langer uithouden. Toen het laatste gestommel van de gasten was weggestorven, trok hij zijn broek en hemd weer aan, greep het kistje van onder het bed en sloop naar buiten. De koude nachtlucht greep in zijn hemd en maakte zijn hoofd helder. Hij zadelde een paard en reed diep het woud in. 6 De vreemdeling blijkt een heel mysterieuze guur te zijn. Waaruit kun je dat a eiden? de robijn: rode edelsteen woord

Wat vond je van de beginzin van dit fragment?

4540353025

Wanneer een verhaal plots stopt op een spannend moment en je als kijker/lezer absoluut een antwoord wilt op vragen die je je nog stelt, heb je te maken met een cliffhanger. Meestal kom je het verdere verloop van het verhaal pas te weten in een volgende aflevering. Cliffhangers komen we heel vaak tegen in soaps en series. Vaak vallen de onderbrekingen samen met de start van een reclameblok.

Beschrijf de plaats waar het verhaal zich afspeelt zo gedetailleerd mogelijk.

Deel 3

Op een open plek hield hij halt. Het maanlicht dat af en toe door de wolken kwam, gooide een golvend wit licht over de knoestige boomstronk in het midden van de plek. De jongen maakte het paard vast aan een boom en liep met een spade uit de zadeltassen en het kistje naar de stronk. Hij groef een gat, zo diep als hij zelf groot was, en legde het kistje daarin. Een laatste golf wit licht blikkerde op het hangslot voor hij het kistje, samen met de dromen en angsten begroef.

LES 1 KORTVERHAAL: HET KISTJE 13

9 Dit stuk eindigt met een cli hanger. Hoe denk je dat het verhaal verdergaat?

©VANIN

De jongen is door de gebeurtenissen duidelijk zichzelf niet meer. a Hoe voelt hij zich volgens jou? b Zou jij op dezelfde manier reageren? Waarom wel of niet?

Terwijl hij weer naar de herberg reed, voelde hij hoe het zware gevoel op zijn borst verminderde en de angst in zijn buik oploste. Hij gleed meteen onder de dekens en viel in een diepe slaap. Maar de nachtmerries hielden niet op. Die nacht droomde hij nog afschuwelijker dan ervoor. Nu kon hij niet meer zien wat er in het kistje zat. Hij probeerde het te openen, maar het hangslot, dat nu een sinister witte gloed verspreidde, gaf niet mee. En ook nu overkwamen hem de vreselijkste dingen. Nog vreselijker dan de vorige nachten, nog vreselijker dan hij zelf had kunnen verzinnen. Toen hij wakker schoot, had de angst zijn hele lichaam gevuld. onthouden sinister: eng, gevaarlijk, angstaanjagend woord

605550

Als een bezetene begon hij het kistje op te graven. Woedend en dolgedraaid door de woorden in zijn hoofd sloeg hij met de bijl op het kistje. Hij moest weten wat er in het kistje zat! Met alle kracht die hij nog in zijn uitgeputte armen had, hakte hij op het kistje in. Tot twee splinters hem in het gezicht vlogen. Hij greep naar zijn ogen. En toen hij hoorde hoe het kistje opensprong, was hij volledig omringd door een ondoordringbare duisternis.

©VANIN

Als hij opnieuw in slaap zou vallen, zou hij er nooit meer uit wakker worden. Hijgend sprong hij uit bed, greep de spade en een bijl en reed opnieuw naar de open plek in het woud. Terwijl hij zijn paard aanspoorde tot meer snelheid kolkte het in zijn hoofd. Hij moest weten wat er in het kistje zat. Dat alleen kon hem van de nachtmerries afhelpen. Hij moest het weten. Hij moest het weten! De woorden dreunden in zijn hoofd, op het ritme van de galopperende paardenhoeven.

Vergelijk dat einde met jouw voorspelling in opdracht 9. a Geef minimaal twee verschillen. b Geef één bijvoeglijk naamwoord dat het einde volgens jou samenvat. We gebruiken bijvoeglijke naamwoorden om meer informatie over een zelfstandig naamwoord te geven. Zij rijdt met een prachtige auto. Hij draagt een blauwe trui. Dit verhaal is spannend onthouden

10 Leg in je eigen woorden uit wat er aan het einde van het verhaal precies is gebeurd.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR14 7065

a Heb je te maken met een open of een gesloten einde? Leg uit waarom je die keuze maakt.

Dit kortverhaal bevat een duidelijke levensles. Het vertelt de lezer wat hij/zij best (niet) doet.

b Het hoofdpersonage volgt de levensles niet. Hoe komt dat?

LES 1 KORTVERHAAL: HET KISTJE 15 DOORDRINGEN TOT DE TEKST

Je focust nu op het einde van het verhaal.

a Omschrijf die levensles zo concreet mogelijk.

3 Het kortverhaal heeft een aantal kenmerken van een sprookje.

a Geef twee overeenkomsten met die verhaalvorm. Denk hierbij aan bekende sprookjes als Sneeuwwitje, Assepoester of Belle en het Beest 3

©VANIN

b Als jij de schrijver van het verhaal was, zou je dan het einde zo laten of zou je het veranderen? Wat zou je aanpassen?

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR16 b Geef ook één duidelijk verschilpunt. ©VANIN

Welke trailer heeft je ooit overtuigd om naar een lm te kijken?

a Welke informatie verwacht je te lezen? b Wat wil je zelf te weten komen? 1 Je kent de functie en onderdelen van een filmtrailer Je maakt zelf boekentrailereen3 Je beoordeelt vanovertuigingskrachtdetrailers 2

Hoe maak je een goede filmtrailer?

Onderstaande tekst geeft je informatie over hoe een lmtrailer is opgebouwd.

‘Toen ik net begon met dit werk, zag ik de trailer van Se7en. Toen dacht ik: als ik ooit zo’n efficiënte trailer zou kunnen maken, met zo’n prachtige structuur en zulke geweldige muziek, dan kan ik gelukkig sterven. Die trailer is nog steeds houdbaar. Prachtig hoe je alleen glimpen ziet van het verhaal.’

2 De

2 Welke onderdelen vind je in trailers terug?

DE STRUCTUUR VAN EEN FILMTRAILER

©VANIN

Trailers zijn niet nieuw voor je. Je bekeek in je vrije tijd waarschijnlijk al honderden voorbeelden. In deze les staan we stil bij wie trailers maakt en welke technieken er zijn om een film zo aantrekkelijk mogelijk aan te kondigen.

LES 2 DE OVERTUIGINGSKRACHT VAN FILMTRAILERS 17 les

John Piedot, creative director van het Britse trailerbedrijf Editpool, neemt de kneepjes van het vak met ons door. ‘Uiteindelijk is het een kwestie van zo efficiënt mogelijk een verhaal vertellen.’

Aan het woord is John Piedot, creative director van het Britse trailerbedrijf Editpool. Op het Imagine Film Festival vertelde hij in een uitverkochte masterclass over de trailers die zijn bedrijf heeft gemaakt. Na afloop sprak Piedot met ons verder over zijn vak. Alamy/12Photo© vanovertuigingskrachtfilmtrailers

Hoe trailers worden gemaakt, zal altijd aan trends onderhevig zijn, maar het principe blijft hetzelfde: kun je het publiek nieuwsgierig maken naar de film? En dat is allemaal afhankelijk van de structuur. Als jij het verhaal op een efficiënte, begrijpelijke manier kan vertellen, zodat het publiek benieuwd wordt, dan heb je je werk goed gedaan.’

Editpool heeft de trailer voor de Koreaanse monsterfilm The Host gemaakt. Deze trailer hielden we ook simpel: het monster is amper te zien. In eerste instantie hadden wij er meer beelden van het monster in gestopt, maar de opdrachtgever dacht dat dit effectiever zou zijn. Bij de komische film Infestation werkte dat weer anders: in die trailer lieten we het monster juist veel zien, omdat het monster het komische element is. Dus elke film vraagt weer om zijn eigen aanpak.’

Bron: www.vprogids.nl de masterclass: praktijkles of sessie waarin een kenner informatie geeft over een onderwerp waarin hij/zij expert is de distributeur: bedrijf dat / persoon die zorgt voor de verdeling van een product het tijdsbestek: tijdsperiode, hoeveelheid tijd woord

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE18

Dialoog ‘Dialoog is een belangrijk onderdeel van een trailer. Dat is soms lastig, omdat losse dialoogfragmenten niet altijd begrijpelijk zijn. Of verstaanbaar. Je merkt hierbij verschil tussen filmen theateracteurs. Anthony Hopkins is bijvoorbeeld getraind voor het theater. Onlangs maakten we de trailer voor een film over de Heineken-ontvoering, waarin Hopkins de rol van Heineken vertolkt. Iedere lettergreep is duidelijk te verstaan. Andere acteurs praten soms veel te binnensmonds. Soms krijgen we opdracht om een trailer zonder dialogen te maken. De opdrachtgevers zijn dan bang dat de buitenlandse taal een belemmering kan vormen om de film te gaan bekijken.’

Piedot: ‘Wij krijgen onze opdrachten van het marketingteam van de distributeur. Het materiaal waarmee we werken is meestal een bijna voltooide versie van de film. Het belangrijkste onderdeel van het proces is onze “first cut”. In het meest ideale geval heb je voldoende tijd om die al zo sterk mogelijk af te leveren. Die versie presenteer je aan de opdrachtgever, waarna je verdergaat met de feedback.’

Social media ‘Door de komst van social media is de functie van trailers behoorlijk veranderd. In de bioscoop krijg je één kans om het publiek te overtuigen, maar online kan een filmpje meerdere keren worden bekeken. Er komt commentaar op, er wordt over geschreven op fansites. Een typisch internetfenomeen is bijvoorbeeld de redband-trailer. Die worden steeds vaker gemaakt, het zijn varianten op de gewone trailer, maar dan met meer geweld en meer scheldwoorden. Die hoeft niet langs het familiepubliek maar kan meteen online. Een andere trend is de Twitter-hashtag die in de trailer gezet moet worden.

Soundtrack ‘We gebruiken de soundtrack van de film zelden. De muziek moet emoties opbouwen over een heel kort tijdsbestek , en meestal is de filmmuziek daarvoor niet effectief. Dan heb je een paar opties: je kunt bestaande muziek gebruiken, zoals popmuziek, of je kunt zelf iets laten maken. Popmuziek is vaak duur, een nummer van de Rolling Stones is bijvoorbeeld niet te betalen. Dus zelf maken is meestal slimmer. Maar een combinatie kan ook.

Structuur ‘Uiteindelijk komt het hierop neer: welk verhaal wil je vertellen? Daarom is de structuur van de trailer het belangrijkst. Die houden we simpel. Een trailer heeft in principe dezelfde opbouw als een film: een begin, een midden en een einde.

©VANIN

LES 2 DE OVERTUIGINGSKRACHT VAN FILMTRAILERS 19

In het artikel vermeldt John Piedot dat de trailer van Se7en voor hem een knap voorbeeld is. Bekijk die trailer en vul volgende steekkaart in. Noteer vijf beelden die jou na het kijken bijblijven. Beschrijf de belichting in de trailer. Welke sfeer roept die op? In een trailer speelt ook het geluid een belangrijke rol. Welke geluidselementen vond jij sterk?

Het artikel vermeldt vier aspecten waarmee een maker rekening moet houden bij het samenstellen van een trailer. a Som ze hier op. b Onderstreep voor elk aspect de belangrijkste informatie in de tekst.

Het artikel bevat speci eke lmtermen. Geef een omschrijving voor volgende begrippen. a redband trailer: b ﬁrst cut:

5 Wat is het doel van een trailer?

Wat kom je te weten over de verhaallijn in de film?

• Een detective is een misdaadverhaal waarin een detective op zoek gaat naar de dader. Sherlock Holmes is misschien wel de beroemdste detective in het genre. onthouden

• Een thriller is een spannend verhaal over moorden of misdaden, vaak met een ingewikkelde verhaallijn. Veel thrillers worden nu in boekreeksen uitgebracht, met een vast hoofdpersonage (vaak een politieagent of inspecteur).

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE20



• Een komedie is een verhaal met veel humor en grappige gebeurtenissen. Vaak zullen ook in de dialogen woordspelingen en grappen zitten.

Een verhaalgenre is een verhaal waarin typische eigenschappen herkenbaar zijn. We bespreken hieronder kort enkele genres.

•

Waar en wanneer speelt het verhaal zich af?

Tot welk genre behoort de film? Duid aan. thriller komedie  avonturenfilm  detective  sciencefiction  drama fantasy  musical  historische film Genres



De auteur gebruikt de boeken ook om problemen in de maatschappij te behandelen.



De nadruk bij avonturenverhalen ligt op spannende gebeurtenissen. We volgen een held die allerlei obstakels moet overwinnen om een doel te bereiken.

In fantasy verhalen staan alternatieve, verzonnen werelden centraal. Een auteur werkt een wereld uit met verschillende gebieden, volkeren, wezens en talen. Hij laat een held of groep personages op tocht gaan om een doel te bereiken. Daarvoor moeten ze op verschillende plaatsen halthouden en komen ze in contact met bewoners en wezens in die wereld.

•

• Een musical is een film of toneelopvoering waarbij grote stukken tekst gezongen worden. De nummers bevatten delen van het verhaal: dialogen, gedachten en gevoelens, achtergrondinformatie …

• Een historische roman gaat over een bepaalde periode in de geschiedenis, over historische gebeurtenissen en personages. De auteur doet opzoekingswerk over een bepaalde periode en beschrijft hoe personages toen leefden. De personages in een historische roman kunnen verzonnen zijn of gebaseerd op mensen die echt geleefd hebben.

©VANIN

Een sciencefictionverhaal is een verhaal dat op basis van wetenschappelijke gegevens avonturen beschrijft die zich afspelen in een denkbeeldige (toekomstige) ruimte en tijd.

www.vanin.be

Het engelenhuis Dirk Bracke

LES 2 DE OVERTUIGINGSKRACHT VAN FILMTRAILERS 21 •

•

In een drama ligt de focus op een moeilijke, droevige periode in het leven van een personage. De auteur gaat na hoe een personage handelt en denkt in een zware periode. 12+ 14+ 16+ BrackeDirk uisengelenHetH

WWW.BOekTOPPerS.B De veertienjarige Bo belandt in de gesloten instelling van Beernem. Een echte gevangenis als je het haar vraagt. Ze lijkt er met haar dure merkkledij en juwelen niet echt op haar plaats. Vernederd geeft ze al haar kleren en persoonlijke spulletjes af. Haar eerste dagen zijn een echte hel: ze wordt afgezonderd van de rest van de wereld en vooral van Tony … Yasmien ontfermt zich over Bo en de junkie Steffie, een ander nieuw meisje. Samen kunnen ze beter opboksen tegen de harde realiteit van de instelling. Toch kan Bo er niet aarden. Ze droomt van Tony en het luxeleventje

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE22 EEN FILMTRAILER BEOORDELEN In het vorige deel zag je hoe een goede trailer opgebouwd is en paste je dat toe op een voorbeeld. Je gaat nu zelfstandig aan de slag: je analyseert een filmtrailer en schrijft je beoordeling uit. 1 Kies een filmtrailer. 2 Denk na over wat je al weet over de film. a Wat zal er in de film aan bod komen? b Hoe zal alles in beeld worden gebracht? 3 Bekijk de trailer een aantal keer en vul op de steekkaart aan wat je opvalt. 2 PlannenVoorbereiden titel genre:film:  thriller  komedie  avonturenfilm  detective  sciencefiction  drama  fantasy  musical  romantische film  historische film •verhaal:•••filmelementen:doelpubliek:beeldbelichtinggeluidbelangrijke gebeurtenissen ©VANIN

LES 2 DE OVERTUIGINGSKRACHT VAN FILMTRAILERS 23 4 Vind je het een sterke trailer voor het doelpubliek? Waarom denk je dat de trailer die kijkers (niet) overtuigt? • personages • Waar speelt het verhaal zich af? • Wanneer speelt het verhaal zich af? •randinformatie:infooverde makers • info over andere films ©VANIN

•

Wissel je resultaat met een medeleerling en vergelijk de teksten. a Wat is er beter in jouw tekst? b Wat kun je leren uit de tekst die je van je leraar kreeg?

Bekijk de evaluatiematrix bij deze opdracht. Bevat je resultaat alle elementen?

c Welke aandachtspunten leid je hieruit af voor jezelf?

HerschrijvenReSchrijvenecteren ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE24 5

Gebruik de gegevens uit de steekkaart om je beoordeling uit te schrijven tot een volle tekst. Je dient de eerste versie in op Je maakt daarbij gebruik van onderstaand schrijfschema. tekstdoel: informeren + opiniëren publiek: een volwassene die je niet kent taal: Standaardnederlands (geen tussentaal of dialectwoorden) aantal alinea’s: 5 titel Je verleidt de lezer met een spannende titel. Je tekst wil gelezen worden! alinea 1 Een goede tekst begint met een inleiding. Je geeft de titel van de film, het genre en vertelt dat je de trailer zult beoordelen. alinea 2 In deze alinea geef je meer details over de film. Vertel welke personages erin voorkomen en wat de belangrijkste gebeurtenissen zijn. alinea 3-4 In deze alinea som je twee sterke punten van de trailer op. Je legt telkens uit waarom ze passen bij het doelpubliek van de film. alinea 5 In de slotalinea geef je kort je eigen mening weer. Wil jij de film bekijken na het zien van de trailer?

•

8 Herschrijf nu je eigen tekst. a Houd rekening met de suggesties die je hierboven neerschreef. b Bekijk nogmaals de evaluatiecriteria. Je dient de tweede versie van je eindresultaat in op

LES 2 DE OVERTUIGINGSKRACHT VAN FILMTRAILERS 25 GOED VOLDOENDE ONVOLDOENDE

Je voegt een aantrekkelijke titel toe. Je voegt een titel toe, maar die is weinig aantrekkelijk. Je voegt geen titel toe.

Je brengt structuur in je tekst door signaalwoorden te gebruiken. Er zit voldoende variatie in je keuze. Je gebruikt signaalwoorden, maar kiest te vaak voor dezelfde woorden. Je gebruikt geen of amper signaalwoorden. correctheid Je maakt bijna geen spelfouten. Ook de zinsbouw en het gebruik van leestekens zijn correct.

structuur

Je maakt enkele fouten in spelling en/of zinsbouw. De fouten leiden de aandacht van de boodschap af, maar het geheel blijft wel begrijpelijk.

Je voert de opdracht volledig uit: je bespreekt zowel feitelijke aspecten van de trailer als drie sterke punten. Je voert de opdracht niet helemaal volledig uit: je bespreekt feitelijke aspecten van de trailer maar je vermeldt te weinig sterke punten. Je voert de opdracht onvolledig uit: je formuleert geen feitelijke aspecten of je vermeldt geen / te weinig sterke punten.

inhoud

Let op voor: Je maakt veel en/of zware fouten in spelling en/of zinsbouw. Die zorgen ervoor dat de tekst moeilijk te begrijpen is. Let op voor: duidelijkheid Je maakt duidelijk wat jij van de trailer vindt en je argumenten onderbouwen je standpunt. Je maakt duidelijk wat jij van de trailer vindt, maar je argumenten onderbouwen je standpunt niet helemaal. Het is niet duidelijk wat jij van de trailer vindt. Aanvullende (trailer)

Je gebruikt de IMS-structuur, maar brengt de structuur enkel inhoudelijk/vormelijk aan. Je gebruikt geen (of onvoldoende) IMS-structuur in je beoordeling, niet inhoudelijk en niet vormelijk.

Evaluatiematrixcommentaar:–Een beoordeling schrijven

©VANIN

Je beoordeling is duidelijk gestructureerd (IMS), zowel inhoudelijk als vormelijk (alinea’s).

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR26

Literatuursuggesties

Via trailers krijg je op je favoriete streamingsdienst een beeld van nieuwe films en tv-reeksen. Zo kun je beslissen of het verhaal iets voor jou is. Je maakt hier kennis met negen boeken die een verfilming kregen als film of tv-reeks. De beschrijvingen helpen je om te kijken welke boeken bij jou passen. Je kunt ook altijd kijken hoe een filmmaker met het origineel omging om er een eigen versie van te maken.

©VANIN

NIETS Janne Teller TellerJanne

FRAGMENTBELUISTER

heeft betekenis. Op het moment dat je geboren wordt, begin je al te sterven. En zo gaat het met alles.’ Dat zegt Pierre Anthon, die besloten heeft dat het leven geen zin heeft. Hĳ gaat van school af en brengt zĳn dagen voortaan door in een pruimenboom. Zĳn klasgenoten krĳgen hem er niet meer uit, zelfs niet door hem met stenen te bekogelen. Ze besluiten Pierre Anthon op andere gedachten te brengen door een berg van betekenis op te richten. Die zal bestaan uit wat voor elk van hen het dierbaarst is, en dat mogen ze in elkaars plaats bepalen.

Het begint redelĳk, maar de gevraagde offers worden steeds extremer en wreder.

het moment dat te sterven. En zo Pierre Anthon, geen zin heeft. brengt zĳn dagen pruimenboom. Zĳn klas meer uit, zelfs niet bekogelen. Ze besluiten gedachten te brengen te richten. elk van hen ze in elkaars redelĳk, maar de extremer en betekenis Pierre boek dat snĳdt als vanaf 13 jaar. bekroond als byDenemarkenbestePrize2001)lit2008).

FRAGMENTBELUISTER DE BIJZONDERE KINDEREN VAN MEVROUW PEREGRINE

13+NIETS

VALLEN Anne Provoost roman, drama Lucas1994 brengt met zijn moeder de vakantie door in het huis van zijn pas overleden grootvader. Er wordt nogal geheimzinnig gedaan over de opa van Lucas. Niet veel later ontdekt hij dat zijn opa fout was in de oorlog. Diezelfde vakantie komt hij Caitlin tegen, een vriendin van vroeger. Zij kijkt machteloos toe hoe Lucas steeds verder op het verkeerde pad raakt door zijn nieuwe vrienden. De verfilming door Hans Herbots was een internationaal succes.

En zal de berg van betekenis Pierre Anthon uiteindelĳk overtuigen?

©VANIN

Ransom Riggs mysterie, fantasy Als2011kind had Jacob een speciale band met zijn opa Abraham. Die vertelde zijn kleinzoon bizarre verhalen over zijn jeugd in een weeshuis voor bijzondere kinderen. Opa illustreerde zijn verhalen met oude foto’s. Jaren later reist de zestienjarige Jacob naar een afgelegen eiland voor de kust van Wales, waar hij de ruïne vindt van het tehuis waar zijn opa gewoond heeft. Als Jacob het huis verkent, blijkt dat de jeugdvrienden van Abraham meer dan bijzonder waren. Wat volgt, is afwisselend wonderbaarlijk, aandoenlijk en huiveringwekkend.

NIETS Jane Teller psychologische roman ‘NIETS2000

FRAGMENTBELUISTER Clavis www.clavisbooks.com Abraham. Die vertelde zijn kleinzoon bijzondere kinderen. Opa illustreerde komt de oude Abraham op zestienjarige Jacob reist naar ruïne vindt van het tehuis blijkt dat de jeugdvrienden wel een goede reden om misschien leven ze nog steeds … huiveringwekkend. door Amazon uitgeroepen jongeren én volwassenen RANSOM RIGGS internationale BESTSELLER

LITERATUURSUGGESTIES 1 27

Vorig jaar maakte je kennis met de theaterversie van deze roman.

©VANIN

John Green Miles2005romanHalter is gefascineerd door beroemde laatste woorden en hij is zijn saaie leventje thuis meer dan zat. Hij schrijft zich in voor een kostschool in Alabama en gaat op zoek naar ‘Het Grote Misschien’, zoals ook de dichter Rabelais op zijn sterfbed deed.

LITERATUURTHEHATE

28 TRAJECT NEDERLANDS 4

HET GROTE MISSCHIEN

FRAGMENTBELUISTER HET ENGELENHUIS Dirk Bracke drama, roman De2003veertienjarige Bo belandt in de gesloten instelling van Beernem. Een echte gevangenis als je het haar vraagt. Ze lijkt er met haar dure merkkledij en juwelen niet echt op haar plaats. Vernederd geeft ze al haar kleren en spullen af. Haar eerste dagen zijn een hel: ze wordt afgezonderd van de rest van de wereld en vooral van Tony Yasmien… ontfermt zich over Bo en de junkie Steffie, een ander nieuw meisje. Samen kunnen ze beter opboksen tegen de harde realiteit van de instelling.

Het engelenhuis Dirk Bracke

De film kreeg de naam van het hoofdpersonage als titel: Bo FRAGMENTBELUISTER

U GIVE Angie Thomas Starr2017romanCarters beste vriend Khalil wordt doodgeschoten door een politieagent. Khalil had geen wapen op zak, maar was ‘vermoedelijk’ een drugsdealer. Verslagen door emoties probeert Starr zichzelf te herpakken in een samenleving vol ongelijkheid. De armoedige buurt waarin ze woont, staat in groot contrast met de school waar ze elke dag naartoe gaat. Overleven in die twee werelden wordt steeds lastiger en de waarheid spreken vraagt een hoge prijs.

Eenmaal aangekomen op Culver Creek maakt Miles kennis met zijn kamergenoot Chip Martin – de Kolonel – en met Alaska Young. Slimme, grappige, mooie, onvoorspelbare, sexy Alaska, voor wie Miles als een blok valt en die hem in ‘Het Grote Misschien’ katapulteert. Ook andere boeken van John Green werden verfilmd, denk maar aan Paper Towns en Een weeffout in onze sterren

16+

549636

FRAGMENTBELUISTER

www.vanin.be 12+ 14+ BrackeDirk uisengelenHetH veertienjarige Bo belandt in de gesloten van Beernem. Een echte gevangenis haar vraagt. Ze lijkt er met haar merkkledij en juwelen niet echt op haar Vernederd geeft ze al haar kleren en spulletjes af. Haar eerste dagen echte hel: ze wordt afgezonderd van de wereld en vooral van Tony … ontfermt zich over Bo en de junkie ander nieuw meisje. Samen beter opboksen tegen de harde de instelling. Toch kan Bo er niet droomt van Tony en het luxeleventje buiten leidde!

JE MOET DANSEN OP MIJN GRAF Aiden Chambers roman, liefdesverhaal ‘Hoor1982 eens’, zei Barry; hij kwam van het bed naar me toe en liet die gevaarlijke glimlach weer zien. ‘Ik wil iets met je afspreken.’ ‘Oké’, zei ik. ‘Ik neem elke gok één keer.’ ‘Wie van ons twee ook eerder doodgaat, de ander belooft dat hij op zijn graf zal Haldansen.’denktdat zijn vriend Barry een geintje maakt, maar hij is bloedserieus. En wat Hal nooit had verwacht, is dat hij zich uiteindelijk gedwongen zal zien op Barry’s graf te dansen. Zijn omgeving is geschokt door deze grafschennis, maar gaandeweg wordt duidelijk wat voor ingewikkelde liefdesrelatie Barry en Hal hadden.

FRAGMENTBELUISTER

©VANIN

LITERATUURSUGGESTIES 1 29 13 MINUTEN Sarah Pinborough Natasha2017thriller wordt op een ijskoude ochtend door een toevallige wandelaar dood in de rivier gevonden. De man belt de hulpdiensten. Dertien minuten later begint haar hart opnieuw te kloppen. Doordat haar hart heeft stilgestaan, herinnert Natasha zich niets meer van de momenten voordat ze in de rivier belandde. Terwijl zij en de politie proberen te achterhalen wat er gebeurd is, gedragen Hayley en Jenny, Natasha’s beste vriendinnen, zich steeds vreemder. Ze hebben duidelijk een geheim dat ze koste wat het kost willen verbergen. Netflix kocht de rechten op dit verhaal en werkt aan een verfilming. FRAGMENTBELUISTER

FRAGMENTBELUISTER

De verfilming kreeg als titel Été 85

TSJIK Wolfgang Herrndorf avonturenverhaal, roman Moeder2010 in de ontwenningskliniek, vader met ‘assistente’ op zakenreis: Maik Klingenberg zal de grote vakantie in zijn eentje doorbrengen bij het zwembad van de ouderlijke villa. Maar dan duikt Tsjik op. Tsjik, die eigenlijk Andrej Tsjichatsjov heet, is niet bepaald een toonbeeld van integratie. Hij komt uit een van de aso-torenflats in Berlijn en heeft het op de een of andere manier tot het gymnasium weten te schoppen. Hij heeft een oude Lada gescoord en daarmee begint een tocht zonder landkaart over het platteland, in hartje zomer. Tsjik wil graag naar Walachije, waar zijn opa woont, maar er is in de hele provincie geen enkele wegwijzer naar Walachije te vinden.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT30 les

3 Taalbeschouwing – begintest ©VANIN

In dit raster staan vijf groepen van drie woorden door elkaar. a Groepeer de woorden die tot dezelfde woordsoort behoren. b Benoem daarna de categorieën.heel op lopen met stoel zingen enkele sommige gisteren berg computer erg gamen achter twee 2 Benoem de onderstreepte woordsoorten. a Een Britse veteraan van honderd jaar heeft meer dan 35 miljoen euro verzameld voor de Britse gezondheidszorg. voorzetsel  bijwoord  (aanwijzend) voornaamwoord  bijvoeglijk naamwoord

WAT

De voorbije schooljaren maakte je kennis met heel wat taalbeschouwelijke elementen. In deze les ga je na wat je nog weet over zinsleer en woordsoorten. Zo weet je waar je staat en welke onderdelen je nog moet opfrissen. WEET JE NOG?

b Hij stapte rondjes in de tuin met zijn wandelrek. werkwoord  telwoord  zelfstandig naamwoord  bijvoeglijk naamwoord 1 Je bepaalt wat je nog weet over taalbeschouwing1 Je herkent en benoemt de verschillende zinsdelen3 Je herhaalt de belangrijkste woordsoorten Je gebruikt je inzicht in taal om teksten te verbeteren 4



Voor die daad werd hij geridderd. (aanwijzend) voornaamwoord lidwoord  voorzetsel bijwoord De koningin reikte hem een lintje uit op Buckingham Palace. lidwoord  zelfstandig naamwoord  (persoonlijk) voornaamwoord  bijvoeglijk naamwoord e Hij kocht een nieuwe jas.  voorzetsel telwoord  bijwoord  bijvoeglijk naamwoord f De vaas staat op de kast. lidwoord  voorzetsel  bijwoord  telwoord

LES 3 TAALBESCHOUWING – BEGINTEST 31 c



Lees het volgende krantenartikel. a Onderstreep het onderwerp in elke zin. b Markeer alle lijdende voorwerpen in het geel. c Markeer de meewerkende voorwerpen in het groen. d Onderstreep alle bijwoordelijke bepalingen met een stippellijn. e Is de titel van het artikel een werkwoordelijk of naamwoordelijk gezegde? woedtSneeuwstormdoorde VS Het noordoosten van de Verenigde Staten wordt getroffen door een heel zware sneeuwstorm. Het sneeuwt al urenlang onophoudelijk. In New York is de noodtoestand afgekondigd. De gouverneur en de burgemeester van New York vragen niet op straat te komen. De metrolijnen zijn gesloten en de leerlingen krijgen afstandsonderwijs. De stad biedt hulp aan de daklozen. Bron: www.vrt.be

©VANIN



Zeg tot welke woordsoort de onderstreepte woorden behoren.

Jantje vraagt aan zijn moeder: ‘Hoe wordt een veulen geboren?’ Moeder zegt: ‘Eerst het hoofd, dan de poten en als laatste het achterlijf.’ Jantje antwoordtverbaasd: ‘Maar wie zet hem dan in elkaar?’ in:antwoordt:wordt:zijn:

b Twee wc-potten staan naast elkaar. Zegt de ene pot tegen de andere: ‘Je hebt daar een vlekje.’ Zegt de andere wc-pot: ‘Hoe kun jij dat nou zien? Je hebt jouw bril niet eens op!’ jouw:zien:een:de:naast:twee:

WOORDSOORTEN

©VANIN

a De meester zegt tegen Jantje: ‘Wat ben je laat!’ Zegt Jantje: ‘Maakt dat wat uit dan?’ “Het is nooit te laat om te leren”, zegt u altijd.’ u:ben:meester:

Een dikke olifant doet mee aan een toneelstuk . Wat denk je? Toneel stuk! je:toneelstuk:aan:dikke:

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT32 4

Hieronder vind je vijf zinnen. Is de zin een mededelende zin (M), een vragende zin (V), een bevelende zin (B) of een uitroepende zin (U)? M/V/B/U Er is een meteoriet vanuit de ruimte neergestort op aarde, in ons land! Hij zou ergens tussen Dendermonde en Aalst moeten liggen. Ik ga morgen kijken. Weet jij wat een meteoriet is? Zoek het nu op!

e Wat zegt een kip tegen een lantaarnpaal? Antwoord: tok. een:kip: 2

Wie het over studeren heeft, heeft het over werken Wie het over werken heeft, heeft het over het geld Wie het over geld heeft, heeft het over uitgaven Wie het over krediet heeft, heeft het over schuld Wie het over schuld heeft, heeft het over de deurwaarder En daarmee ook van ‘in de shit zitten’ Wie het over liefde heeft, heeft het ook over kinderen Zegt ‘voor altijd’ en zegt scheiden Wie het erover met naasten heeft, heeft het over rouw want problemen komen zelden alleen Wie het over een crisis heeft, heeft het over een heleboel mensen, heeft het over de hongersnood van de derde wereld Wie het over moe zijn heeft, heeft het ook over wakker worden, nog suf van de vorige dag Dus gaan we los, om de problemen te vergeten Dus dan dansen we, dus dan dansen we, dus dan dansen we 2 Hierboven vind je de Nederlandse vertaling van een Franse dansklassieker. a Zet de onderstreepte woorden bij de juiste woordsoort. bepaald zelfstandigbijvoeglijkrangtelwoordvoorzetselbijwoordwerkwoordlidwoordnaamwoordnaamwoord

b Van welk nummer is dit de vertaling? 3 Online vind je aanvullende oefeningen over de verschillende woordsoorten en voornaamwoorden.

©VANIN

LES 3 TAALBESCHOUWING – BEGINTEST 33

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT34 ZINSLEER

Onderzoekers hebben aan internetgebruikers gevraagd of ze de afgelopen twaalf maanden wel eens last hebben gehad van stalking. Zij dachten er regelmatig aan terug, sliepen er slecht van of waren er erg boos over.

f Veel boekhandels en bibliotheken organiseren op die dag poëtische activiteiten. g Leraren lezen hun favoriete gedichten aan hun leerlingen voor. h Sinds 2013 is Gedichtendag de eerste dag van de Poëzieweek.

Gedichtendag is sinds 2000 een jaarlijks poëziefeest in Nederland en Vlaanderen. c Ieder jaar op de laatste donderdag van januari staat de poëzie centraal.

5 Van de jongeren meldde maar 8 procent het incident bij de politie en dat is erg weinig. De zin bevat een wwg en een nwg. b De zin bevat een nwg. c De zin telt twee wwg’s en een nwg. De zin telt twee wwg’s. De zin bevat een wwg dat bestaat uit een pv + te + infinitief.

Diverse grote partners langs beide landsgrenzen bundelen de krachten om samen poëzie te promoten en op de kaart te zetten. e Een jury bepaalt wie de prijs voor het beste gedicht wint.

Verbind de uitspraak aan de zin. Stalking is het opzettelijk en herhaaldelijk lastigvallen en achtervolgen van een persoon. Stalkers proberen op allerlei manieren controle en macht uit te oefenen op hun slachtoffer.

3 ©VANIN

1 2 3 4 5

Benoem de onderstreepte zinsdelen. a Elk jaar zetten Vlaanderen en Nederland poëzie een week lang in de kijker.

i Gedichtendag is gebaseerd op de succesvolle National Poetry Dayin Engeland. j Klanten van de boekhandel krijgen in de Poëzieweek bij aankoop van € 12,50 aan poëzie het Poëziegeschenk cadeau.

1 Als eindredacteur van een nieuwswebsite moet je ervoor zorgen dat jouw journalisten aantrekkelijke en afwisselende teksten schrijven. In deze tekst begint elke zin met het onderwerp. Saai! Verschuif de zinsdelen of voeg zinsdelen toe en je zult zien dat de tekst aantrekkelijker wordt. Jongeren zijn niet meer wat ze twintig of dertig jaar geleden waren. Ze zijn veel mondiger en de meesten hebben ook een sterkere onderhandelingspositie binnen het gezin (of de gezinnen) waar ze deel van uitmaken. Zij bepalen voor een groot stuk waar hun ouders geld aan uitgeven, dat is uit onderzoek gebleken. Ze beslissen mee waar ze op reis gaan, welke ontbijtgranen ze kopen en zelfs welke kleur de nieuwe gezinswagen heeft.

Iraanse topspion krijgt 20 jaar celvoor verijdelde aanslag in Parijs Vrouw filmt per ongeluk staatgreep in Myanmar Overlevingspercentage na kankerdiagnose spectaculair gestegen Man van 22 krijgt nieuw gezicht en nieuwe handen na transplantatie 4

©VANIN

Online vind je aanvullende oefeningen over zinnen, gezegdes en zinsdelen.

LES 3 TAALBESCHOUWING – BEGINTEST 35 3

In deze opdrachten gebruik je je kennis en inzicht in hoe zinnen gebouwd zijn om teksten beter te maken.

Lees onderstaande krantenkoppen. a Onderstreep de onderwerpen één keer. b Onderstreep de lijdende voorwerpen twee keer. c Schrap de bijwoordelijke bepalingen.

TEKSTEN VERBETEREN

Bron: www.knack.be NASA-voertuig eindelijk geland op rotsblok

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT36 2

Ook hier heb je als eindredacteur wat werk. Alle zinnen zijn immers mededelende zinnen. Herschrijf enkele zinnen tot vraagzinnen, bevelende of uitroepende zinnen, zodat de lezer zich meer aangesproken voelt. Veel jongeren vinden het moeilijk om vroeg op te staan. Britse en Amerikaanse onderzoekers beweren nu ook dat een schooldag te vroeg begint. Door een te vroeg aanvangsuur krijgen kinderen en jongeren te weinig slaap en kunnen ze aan chronisch slaaptekort lijden. Zoiets leidt tot leer- en gezondheidsproblemen. Zestienjarigen bijvoorbeeld vertrekken beter pas om 10 uur naar school. Misschien is dat ook voor jou beter. Je kunt het voorleggen in de leerlingenraad. Het kan een interessante discussie opleveren. www.knack.be

Bron:

©VANIN

LES 4 KORTFILM: ALMA 37 les 4 Kortfilm: alma SITUEREN 1 Heel wat mensen surfen, voor het bekijken van een lm, even op het internet naar achtergrondinformatie. a Doe jij dat ook vooraleer je op ‘play’ klikt? b Welke bronnen gebruik je dan? 2 Bekijk onderstaande afbeelding. a Welke website herken je? b Wat weet je over die website? 1 Je vertelt hoe je een kortfilm ervaart1 JE kent de termen: protagonist, antagonist, flashback, chronologie, vlak en rond personage en gesloten einde3 Je schrijft zelf een verhaal aan de hand van de verhaalelementen 4Je analyseert hoe een auteur een verhaal opbouwt 2 ©VANIN

©VANIN

nominaties/prijzen recensies Op basis van die informatie zul je een aantal verwachtingen hebben. Voorspel drie dingen die in de film zullen voorkomen. Verwacht je op basis van die informatie een goede film? c Verwacht je eerder een vrolijke of een droevige film? Leg uit waarom je dat denkt.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR38 3

de nominatie: selectie die ervoor zorgt dat je in aanmerking komt voor een prijs of award woord

Bekijk de afbeelding aandachtig en vul deze tabel in. type informatie concrete informatie regisseurratingkorteaffichejaargenreduurtitelinhoudenscenarioschrijver

5 De kort lm deed je waarschijnlijk denken aan andere verhalen. Geef één overeenkomst tussen Alma en een ander verhaal.

Hieronder vind je een aantal vragen die mensen hadden tijdens het bekijken van de lm.

2 Wat zou jij als eerste spontane reactie op YouTube schrijven onder de kort lm?

LES 4 KORTFILM: ALMA 39 DE KORTFILM BELEVEN

Waarom verschĳnt er een pop die exact op dat meisje lĳkt? Is het wel een goed idee om de winkel binnen te gaan? Waar zĳn Alma’s ouders?Hoe komt het dat die pop van plaats kan veranderen?Wat is er aan de hand met de fietsende pop? Wat zal er gebeuren als Alma de pop te pakken krĳgt? Waarom bewegen de ogen van de andere poppen? Waarom wordt Alma gevangengezet?

a Markeer de vragen die jij jezelf ook stelde tijdens het bekijken van de kortﬁlm.

b Onderstreep de vraag die volgens jou de belangrijkste vraag is voor het verhaal.

Je bekijkt de kortfilm nu een eerste keer.

Waarom verschĳnt er een nieuwe pop? Geraakt ze ooit nog weg?

3 Vat het verhaal samen in vijf regels. 4 Vond je het einde van het verhaal verrassend? Waarom (niet)?

2 ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR40 6 Geef je eigen beoordeling van de kort lm. a Kleur het aantal sterren. b Geef twee sterke punten en twee zaken die je minder vond. c Noteer twee mensen aan wie je de ﬁlm aanraadt. • ••••• Alma DOORDRINGEN TOT HET VERHAAL Deze termen heb je nodig in de volgende opdrachten. Gebruik ze op de juiste plaats: vertelde tijd –antagonist – flashbacks – vlak personage – hoofdrolspeler – nevenpersonage – rond personage –chronologisch. tip 1PersonagesKortlmsbevatten doorgaans weinig personages. Vul onderstaande tabel in voor Alma. term verklaring toepassing protagonist figuurtegenspelermeteen kleine rol in het verhaal 2 Hoe ontdek je de naam van de protagonist? 3 ©VANIN

Alma loopt de winkel binnen en ziet heel veel poppen. Ze ontdekt in het midden van de ruimte ook de pop die op haar lijkt. B De oogjes van de andere poppen bewegen ook. Er wordt uitgezoomd en we krijgen een heel aantal poppen in uiteenlopende kledij in beeld. C Ze botst tegen een pop op een fietsje en zet het recht. Het poppetje fietst naar de openstaande deur, maar die valt terug in het slot. D Een klein meisje loopt door een verlaten straatje en schrijft haar naam met krijt op een muur. E Wanneer haar vinger het neusje van de pop aanraakt, wordt ze in de pop getrokken en kijkt ze vanuit de oogjes van de pop de winkel in. complex: niet makkelijk te begrijpen, (moeilijk) samengesteld woord



Dit

©VANIN

helpen.123456789 10 D A F B

LES 4 KORTFILM: ALMA 41 3 Duid aan welke uitleg het best bij het hoofdpersonage past. 

4TijdPlaats

Het is een eerder oppervlakkig personage, zonder veel diepgang, met veel stereotiepe kenmerken. Het personage maakt in de loop van het verhaal geen psychologische verandering door. is een Het is een personage met een complex karakter dat in het verhaal een psychologische verandering doormaakt en van wie alle gevoelens en stemmingen gedetailleerd worden beschreven of getoond. is een de volgende scènes in de juiste volgorde, een aantal cijfers werden al gegeven om je op weg te

Dit

F De pop is verdwenen, ze zoekt ernaar en merkt die op tussen de andere poppen hoog in de kast.

6 Beschrijf de sfeer die in het verhaal wordt opgeroepen.

5 Vul volgende tekst aan. Het verhaal speelt zich af in volgorde.

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR42

H Een volgende pop wordt voor het raam geplaatst. De muur met de vele namen in krijt verschijnt voor de tweede keer, Alma staat in het midden.

G Ze is nieuwsgierig en probeert de winkel binnen te gaan, maar het lukt niet. Ze werpt een sneeuwbal tegen de deur en vertrekt. Dan hoort ze dat de deur toch opengaat.

Er zijn dus geen Sfeer en spanningsopbouw

I Een geluid trekt haar aandacht. In de etalage van een oude winkel verschijnt een pop. Het valt Alma op dat de pop sprekend op haar lijkt. J Ze klimt op de zetel om bij haar pop te geraken en probeert ernaar te grijpen.

7 Geef twee dingen die voor die sfeer zorgen. Denk aan de plaats, de kleuren en de manier waarop dingen getoond worden.

Niet enkel wat je ziet, draagt bij aan die sfeer. Geef twee andere zaken die zorgen voor spanning en sfeer in het verhaal.

©VANIN

LES 4 KORTFILM: ALMA 43

9 In Alma wordt niet gesproken. Zou dialoog de lm sterker maken volgens jou? Waarom (niet)?

10VerhaaleindeDuiddetermaan die op dit verhaal van toepassing is.  cliffhanger  open einde  gesloten einde  happy end 11 Waarom overkomt dit Alma? Wat heeft dat arme, kleine meisje verkeerd gedaan? Beschrijf wat volgens jou de bedoeling van de regisseur is. Welke boodschap wil hij meegeven aan de kijker?

2 Verzin nog meer achtergrondinformatie over het personage. Wees creatief, je personage is uniek! Hoe is zijn/haar gezinssituatie? Is hij/zij gelukkig? Is hij/zij verlegen of vlot? Wat eet hij/zij graag? Welke muziek beluistert het personage? Is hij/zij eerder arm of rijk? Is hij/zij bang voor iets? Heeft hij/zij een bepaald talent?

•

In groepjes van drie of vier ga je nu zelf creatief aan de slag en bedenk je samen een akelig kortverhaal. Volg onderstaand stappenplan en werk samen een zenuwslopende thriller uit!

•

©VANIN

•

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR44 VERWERKEN: BEDENK JE EIGEN GRUWELIJK KORTVERHAAL

•

In de kortﬁlm maakte je kennis met Alma, een schattig en nieuwsgierig meisje. Bedenk nu zelf een interessant en origineel personage. Onderstaande vragen kunnen helpen. Is het een jongen of meisje? Hoe oud is het personage? Waar woont hij/zij? Hoe ziet hij/zij eruit? (groot of klein, kledij, huidskleur, voorkomen …) Wat is de naam van het personage? Waarom?

•

PlannenVoorbereiden

•

3 Ook jouw personage loopt zoals Alma alleen door een verlaten straatje. Maar wat gebeurde daarvoor? Vertel de voorgeschiedenis. Waar kwam het personage vandaan? In welke stemming was het personage toen het daar vertrok? Maakte hij/zij iets positiefs of negatiefs mee? Waaraan denkt hij/zij tijdens het wandelen door de straat?

5 Verzin de ‘verdwijntruc’. Het eindresultaat is hetzelfde; je personage belandt voor eeuwig in de kast van een winkel. Maar hoe gebeurt dat? Alma kwam in de pop terecht door de pop aan te raken. Wat gebeurt er precies met jouw personage?

•

4 Alma’s aandacht werd getrokken door een pop. Wat lokt jouw personage de winkel binnen? En welke winkel? Pas de elementen aan jouw personage aan. Wat is onweerstaanbaar voor het personage? Waarvan is het personage grote fan of liefhebber? In welke winkel gaat het personage binnen?

•

Lees het verhaal goed na en ga na of het een spannend en vlot geheel vormt. Duid aan welke delen nog herwerking nodig hebben.

Lees de tekst een tweede keer na en let op de taal. Vraag aan een medeleerling om de tekst na te lezen. Laat je medeleerling fouten aanduiden, aankruisen wat onduidelijk is of suggesties noteren.

b De titel is de naam van het hoofdpersonage.

b Bekijk de evaluatiecriteria.

c Deel de tekst op in alinea’s en zorg voor samenhang door signaalwoorden. d Vermijd storende herhaling.

9 Herschrijf nu je eigen tekst.

c Wissel eventueel je tekst een laatste keer met een leerling uit een andere groep om elkaar feedback te geven. 10 Jullie delen de eindresultaten met de klas.

VoorlezenHerschrijvenReSchrijvenecteren ©VANIN

a Zorg voor ongeveer één A4-blad tekst.

Gebruik de informatie uit de vorige stappen om het verhaal uit te schrijven.

a Houd rekening met wat je bij de vorige vragen neerschreef.

LES 4 KORTFILM: ALMA 45

11 Ga samenzitten met twee medeleerlingen en bepaal welke verhalen de podiumplaatsen krijgen.

Je verhaal bevat een duidelijk te volgen structuur met een helder begin, een uitwerking en een einde. Je verhaal is duidelijk te volgen, maar bevat (een of enkele kleine) inhoudelijke fouten. De structuur van je verhaal is onduidelijk. Je verhaal is boeiend en meeslepend. Je hebt een origineel uitgangspunt bedacht. Je zorgt voor een degelijk verhaal dat beantwoordt aan de opdracht. De gebeurtenissen zijn interessant, maar het geheel is heel bekend/herkenbaar. Je verhaal mist originaliteit. Je verhaal is onvoldoende creatief. Het volgt het origineel te letterlijk. aantrekkelijkheid en gepastheid Het hoofdpersonage is sterk uitgewerkt: je beschrijft veel details en brengt het personage tot leven. Het personage is leuk bedacht: je beschrijft globaal wie hij/ zij is. Het personage is niet origineel of te eenvoudig. Je gebruikt veel woorden en je tekst bevat omschrijvingen of beeldspraak. Je taalgebruik is correct en bevat geen storende herhaling. Je taalgebruik is te eenvoudig en bevat opvallend veel herhaling. correctheid Je taalgebruik is foutloos. Zowel je woordgebruik als je zinsbouw kloppen. Je maakt geen zware taalfouten. Je zinnen zijn over het algemeen ook correct Letgebouwd.opvoor: Je tekst bevat zware taalfouten, daardoor is het verhaal moeilijk te begrijpen. Let op voor: Aanvullende

Evaluatiematrixcommentaar:–Schrijven: een kortverhaal ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR46 GOED VOLDOENDE ONVOLDOENDE volledigheid en duidelijkheid

De protagonist staat centraal en van dit personage kennen we de gevoelens en gedachten.

Personages Jon Snow, Fanny Kiekeboe, Harry Potter, iedereen kent die figuren, hoewel ze niet echt bestaan. Ze zijn door iemand verzonnen: het zijn geen personen, maar personages in een verhaal. Soms lijken personages op gewone mensen of hebben ze zelfs echt bestaan.

©VANIN

Sommige personages zijn niet meer origineel: ze zijn een type dat heel vaak gebruikt wordt en door iedereen op dezelfde manier wordt ingevuld. Die personages noemen we stereotypes.

2 Chronologie Soms kiezen schrijvers ervoor om alle gebeurtenissen uit een verhaal in de juiste volgorde weer te geven. Je volgt dan als lezer of kijker het verhaal stap voor stap. We noemen dat een chronologisch verloop Bij een flashback krijg je een langere passage die het verhaal onderbreekt en iets vertelt over het verleden. Bij een flashforward onderbreekt de auteur de chronologie van het verhaal en voegt hij een passage in die zich pas later afspeelt. Flashforwards en flashbacks worden in verhalen meestal gebruikt als spanningstechniek. Ze zetten het verhaal op pauze en roepen vragen op bij de lezer. Die moet dan de puzzelstukjes vaak in de juiste volgorde leggen. Flashbacks worden daarnaast ook gebruikt om meer info over een bepaalde persoon of gebeurtenis mee te geven. onthouden

LES 4 KORTFILM: ALMA 47 1

Bekende voorbeelden zijn: het domme blondje, iemand met een andere moedertaal wat grappige uitspraak en foute woordkeuze oplevert, de kluns die uiteindelijk held wordt.

vlak personage is een personage dat maar oppervlakkig wordt beschreven. Dat personage blijft in de loop van het verhaal gelijk; er is geen sprake van verandering of ontwikkeling.

Die figuur speelt de hoofdrol in het verhaal. Bij reeksen zal de hoofdrolspeler vaak in de titel staan: Harry Potter, Suske en Wiske, Sherlock Holmes, Spider-man De antagonist is de tegenstander van het hoofdpersonage. Dat is degene die de held tegenwerkt en ervoor zorgt dat hij in actie moet komen. Nevenpersonages zijn bijfiguren. Personages die minder opvallen en op de achtergrond aanwezig zijn. We spreken van een rond personage als een personage helemaal uitgewerkt is. Je kent de gedachten van het personage en je komt te weten waarom het bepaalde keuzes maakt. Je maakt kennis met hun emoties en gedachten, ze hebben goede en slechte kanten en lijken Eenlevensecht.

Verhaaleinde

Bij een gesloten einde is het verhaal echt afgelopen. Alle vragen die je in de loop van het verhaal had, zijn opgelost. Ook weet je waar de personages staan en hoe ze zich voelen.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR48 3

een verhaal plots stopt op een spannend moment en je als kijker/lezer absoluut een antwoord wilt op vragen die je je nog stelt, heb je te maken met een cliffhanger. Meestal kom je het verdere verloop van het verhaal pas te weten in een volgende aflevering.

©VANIN

HERKENNEN

Een volle boodschappenmand zal meer kosten verklaring:tekststructuur: 1 Je kent de tekststructurenverschillende1 Je gebruikt de deelvragen bij de tekststructuren om informatie uit een bron schematisch weer te geven 3 Je kunt de tekstentekststructurenverschillendeinherkennen Tekststructuren2

5 ©VANIN

Bekijk volgende titels. a Bepaal welke tekststructuur de auteur in dit artikel kan gebruiken. b Leg telkens uit waarom je die structuur kiest.

Vorig schooljaar maakte je kennis met de tekststructuren. Je leerde dat je dankzij die achterliggende structuren een tekst beter kunt schematiseren. Daarnaast helpen de structuren je bij het opbouwen van een eigen tekst. Tijd voor een kleine opfrissing …

Een goede titel is kort en geeft al heel wat informatie. Je weet heel beknopt waarover het artikel gaat en daarnaast kun je ook al een achterliggende structuur vermoeden. tip inzetStadsbestuurbewonersbeweging S verklaring:tekststructuur:

TEKSTSTRUCTUREN

LES 5 TEKSTSTRUCTUREN 49 les

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE50 Hoe inchecken in Brussels Airport? verklaring:tekststructuur: Kant-en-klare maaltijden uit de supermarkt vergeleken verklaring:tekststructuur: Rijstpap wijzegrootmoedersop verklaring:tekststructuur: Nieuwe regeling om sluikstorten tegen te gaan verklaring:tekststructuur: Geluidsschermen langs de autosnelweg verklaring:tekststructuur: ©VANIN

3 Markeer tijdens het lezen alle woorden die duidelijk bij die structuur aansluiten. Let daarbij ook op signaalwoorden.

Sommige inhoudelijke elementen horen bij een bepaalde structuur. Woorden als ‘probleem’ en ‘oplossing’ zullen vaak voorkomen in teksten met een

©VANIN

Tekstenprobleemstructuur.meteenchronologisch verband zullen jaartallen of tijdsaanduidingen bevatten. Signaalwoorden geven een teken dat er een bepaald verband bestaat tussen zinnen of alinea’s. Het publiek begrijpt de tekst beter wanneer de verbanden tussen de zinnen worden aangegeven. In de tabel vind je de belangrijkste tekstverbanden en de bijhorende signaalwoorden. verband signaalwoorden chronologie eerst, daarna, vervolgens, dan, nu, later, nadien, toen, eerst, ten slotte, terwijl, vroeger middel-doel met de bedoeling …, zodat, door … te, om te …, daarvoor, waarvoor reden daarom, om die reden, dus, want, immers, namelijk, aangezien, gezien, de reden is tegenstelling maar, toch, hoewel, ondanks, echter, niet, in tegenstelling tot, het tegenovergestelde voorwaarde als, indien, in het geval dat, mits, wanneer opsomming ten eerste, ten tweede, ten derde, verder, vervolgens, daarnaast, ook, tevens, bovendien vergelijking zoals, alsof, of, gelijk (schrijftaal), in vergelijking met, aan de ene kant, aan de andere kant, tegenover conclusie dus, daarom, besluitend, ik besluit onthouden

LES 5 TEKSTSTRUCTUREN 51

Je leest het artikel Mannen op hakken is een trend van vroeger tot nu op de volgende pagina. a Welke structuur verwacht je? b Leg uit waarom je die structuur kiest.

Mannen op hakken is een trend van vroeger tot nu Hoge hakken worden de afgelopen drie eeuwen algemeen beschouwd als een damesstijl. Overal gezien, van de catwalk tot de dagelijkse werkkleding, wordt het toevoegen van enkele centimeters aan de lengte van een vrouw vaak beschouwd als de sleutel tot het perfectioneren van een outfit. Terwijl liefhebbers van mode binnen en buiten de branche echter stappen ondernemen om het genderbinair getal in kleding te doorbreken, zijn veel mannen gespot met de verhoogde schoen. Grappig genoeg begon het ontstaan van hoge hakken specifiek voor Demannen.vroegst bekende stijl van hakken dateert uit het Perzië uit de tiende eeuw. Mannelijke soldaten die te paard reden, gebruikten hakken om hun voeten in de stijgbeugels vast te zetten en ze meer invloed te geven tijdens het vechten. Het concept zou negen eeuwen later worden overgenomen door de Amerikaanse Toencowboy.de hoge hak macht en militaire bekwaamheid ging betekenen, werd het ook een show van rijkdom, omdat alleen mensen met geld paarden konden betalen. Deze symboliek duikt opnieuw op in Frankrijk in de jaren 1600 onder het bewind van koning Lodewijk XIV. De meester van Versailles gebruikte schoenen om zowel klasse als voorkeur te onderscheiden. In 1670 verklaarde hij dat alleen leden van de adellijke klasse hakken mochten dragen. Tegen het einde van de Franse Revolutie werden hoge hakken echter als te vrouwelijk beschouwd en werden ze in het algemeen genegeerd voor mannen in Europa. Toen het Amerikaanse Westen nieuwe kolonisten begon aan te trekken, werd de cowboy beschouwd als de belichaming van mannelijkheid en mannelijke trots. De meeste cowboylaarzen hadden een omgekeerde ronde hak en waren een noodzaak om rechtop te blijven tijdens lange afstanden te paard. Desondanks werden hakken buiten de cowboycontext over het algemeen nog als damesschoen beschouwd. Pas in de jaren zestig werd de hak opnieuw gebruikt voor herenkleding. Rock-‘n-rollgroepen uit de late twintigste eeuw gebruikten subtiele hoge hakken, terwijl glamrockartiesten als Kiss en David Bowie kozen voor meer opzichtige versies. Bowie stak zijn voeten weleens in gedurfde plateaus, stiletto’s of over het algemeen hogere hakken – die destijds allemaal synoniem waren met Indamesmode.dejaren2010 kreeg de terugkeer van de Chelsea-schoen in de herenkledingkast opnieuw veel aandacht. Omdat ontwerpers echter doorgaan met het combineren van herenkleding en dameskleding, zijn de gendergerelateerde lijnen rond kleding en accessoires lichter geworden. Hakken hoger en flitsender dan een eenvoudige zwarte Chelsea-laars komen vaker voor bij mannen dan in voorgaande decennia. Merken hebben ze gebruikt als onderdeel van hun herencollecties en ze hebben zelfs hun weg gevonden naar streetwear.

Alamy/FlahiveAlex© ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE52

Naar: www.lofficiel.be

de branche: afdeling, sector, bedrijfstak het gender: wat te maken heeft met geslacht binair: tweeledig, op te delen in twee categorieën desondanks: toch, hoe dan ook gerelateerd: verwant aan, verbonden met woord

b In de tweede kolom vul je concrete informatie uit de tekst in.

a In de eerste kolom plaats je de vragen uit de tekststructuur. Het onthouden-kader aan het einde van deze les helpt je hierbij.

©VANIN

Gebruik dit kader om de informatie uit de tekst verkort weer te geven.

LES 5 TEKSTSTRUCTUREN 53 4

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE54 AAN DE SLAG MET TEKSTSTRUCTUREN Lees de teksten op de volgende pagina's. Probeer telkens de juiste tekststructuur te achterhalen. Het onthoudenkader op p. 51 zal je zeker helpen. Tekst 1 Je leest de tekst De taalkunde achter emoji’s 1 Welke lay-outelementen vallen op? 2 Welke tekststructuur past daarbij? 3 Neem de tekst door en markeer de belangrijkste informatie. 4 Gebruik dit kader om de informatie uit de tekst verkort weer te geven. a In de eerste kolom plaats je de vragen uit de tekststructuur. b In de tweede kolom vul je concrete informatie uit de tekst in. 2 ©VANIN

Het dikke alfabetboek heeft zijn naam niet gestolen: taalkundige Frank Landsbergen gaat in op spijkerschrift, morsecode, emoji en nog meer. Een boek van bijna driehonderd bladzijden over het alfabet. Hoe kan dat iemand ooit boeien? Taalkundige en illustrator Frank Landsbergen bewijst met Het dikke alfabetboek dat schrijftaal een spannend onderwerp kan zijn als je als wetenschapper genoeg kennis en verbeeldingskracht in huis hebt. Het alfabet vormt in dit boek de toegangspoort tot een schat aan informatie over schrijven, taal en andere culturen. Het verhaal begint bij de geschiedenis van ons eigen alfabet en eindigt bij de emoji’s als een alternatief alfabet. In het historische luik wordt meteen duidelijk dat Landsbergen zijn verhaal bijzonder slim opbouwt doordat hij op het ontstaan van enkele individuele letters inzoomt, zoals de c en de w. Zo zie je langzaamaan alle puzzelstukjes van ons alfabet op hun plaats vallen en zijn sommige stukken van zijn tekst haast even spannend om te lezen als een detective.

Nadat een hoofdstuk dieper ingaat op het verband tussen letters, klanken en betekenissen, vat de auteur een reis rond de wereld aan en leer je bijvoorbeeld waarom het Japans drie schrijfwijzen door elkaar hanteert en waarom het Koreaans het ideale alfabet is. Ook hier is de informatie weer goed gedoseerd, en krijgt de lezer zelf kleine raadseltjes voorgeschoteld om met de nieuwe kennis aan de slag te gaan. Kinderen die houden van puzzels en geheimtaal zullen smullen van Het dikke alfabetboek.

LES 5 TEKSTSTRUCTUREN 55

Aan het eind leer je ook over doventaal en emoji’s, en gaat Landsbergen dieper in op lettertypes en toetsenborden in verschillende talen. De illustraties zijn eenvoudig, maar verhelderend. Alle letters en hun evoluties worden mooi in beeld gebracht, met hier en daar kleine figuurtjes erbij om wat sfeer te scheppen of een grappige noot toe te voegen. Het is bijzonder leuk om in al die letters op zoek te gaan naar de gelijkenissen en de verschillen, en Landsbergen blijkt daarbij de ideale gids.

Frank Landsbergen. Het dikke alfabetboek. Lannoo, 296 blz. Naar: www.standaard.be - 11/09/2021 door Vanessa Joosen aanvatten: beginnen, starten woord

©VANIN

De taalkunde achter emoji’s

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE56 Tekst 2 Je leest de tekst China wil schooljeugd minder druk opleggen 1 Welke tekststructuur past hierbij? 2 Plaats de vragen die bij die structuur horen in de eerste kolom van dit schema. 3 Neem de tekst door en markeer de belangrijkste informatie uit de tekst. Focus op de elementen die een antwoord geven op de verschillende vragen van de tekststructuur. 4 Vul in de tweede kolom de concrete informatie uit de tekst in. ©VANIN

China wil schooljeugd minder druk opleggen De Chinese overheid wil de prestatiedruk voor de schooljeugd verminderen. Er zijn hervormingen bekendgemaakt die het ultra competitieve schoolsysteem moeten veranderen. Die nieuwe regels moeten de huidige praktijk van bijlessen en naschoolse trainingen tegengaan, die als schadelijk voor de ontwikkeling van de Chinese jeugd worden gezien. Lokale autoriteiten wordt opgedragen er strenger op toe te zien dat de last op de schouders van leerlingen qua huiswerk en bijlessen niet te groot wordt, meldt het persagentschap Xinhua, dat op zijn beurt verwijst naar de nieuwe rechtsregels.

Naar: www.hln.be ultra: extreem, heel erg qua: over, wat betreft, op het vlak van woord

LES 5 TEKSTSTRUCTUREN 57

©VANIN

Die gaan op 1 januari in. ‘Ouders moeten de tijd van hun kinderen zodanig indelen dat er voldoende tijd beschikbaar is voor studie, rust, ontspanning en fysieke inspanning, zodat ze niet te veel hoeven te leren en geen internetverslaving oplopen’, zo schrijven de nieuwe regels voor. Twee maanden geleden werden al beperkende regels afgekondigd voor onlinegames, waarbij jongeren niet vaker dan drie keer per week en niet langer dan een uur achtereen mogen Leerlingengamen.inChina worden opgeleid via een schoolsysteem waarin regelmatige toetsen centraal staan op weg naar het gevreesde toelatingsexamen voor de universiteit op 18-jarige leeftijd, de ‘gaokao’. Het resultaat is vaak bepalend voor iemands loopbaan. Veel ouders betalen een fortuin om hun kinderen zo goed mogelijk voor te bereiden op dat toelatingsexamen, wat leidt tot zware financiële inspanningen en grote druk op de scholieren. China hoopt door het verminderen van die druk dat ouders ook voor grotere gezinnen, dus met meer kinderen, gaan zorgen.

‘We hebben pas de dag erna gezien dat deze klant zoveel betaald heeft voor twee broodjes en een drankje. We kunnen hem zelf echter niet opsporen. Hij betaalde via Payconiq dus we weten enkel zijn voornaam ... die is Ludo. We zouden graag een oproep via de media lanceren dat Ludo zijn geld mag komen terughalen. Onze oprechte excuses voor de vergissing.’

Je leest de tekst Vergeten komma zorgt voor veel te duur betaald broodje 1 Welke tekststructuur past hierbij?

3 Neem de tekst door en markeer de belangrijkste informatie uit de tekst. Focus op de elementen die een antwoord geven op de verschillende vragen van de tekststructuur.

Het WK wielrennen trok enorm veel volk en door alle drukte kan het al eens misgaan. ‘Het was verschrikkelijk druk in onze broodjeszaak’, vertelt zaakvoerder S.G. ‘We hadden een heel lange rij hongerige klanten en werkten zo snel als we konden. Een supporter stond met zijn vrouw in onze zaak te wachten en toen hij zijn bestelling wilde afrekenen, is het misgegaan. De klant gaf via Payconiq per ongeluk 750 in plaats van 7,50 euro in. Alles moest zo snel gaan ... Ik had mijn bril niet op en de man zelf had ook veel haast, omdat hij niets wilde missen van de wedstrijd. Dus heeft hij dat enorme bedrag betaald zonder te controleren. Hij ging onmiddellijk weer naar buiten met zijn bestelling.’ De zaakvoerder zat duidelijk heel verveeld met het voorval. ‘Dat was uiteraard niet de bedoeling, zo duur zijn we nu ook weer niet’, vervolgt hij.

©VANIN

Naar: www.hln.be

4 Vul in de tweede kolom de concrete informatie uit de tekst in. Vergeten komma zorgt voor veel te duur betaald broodje

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE58

Tekst 3

2 Plaats de vragen die bij die structuur horen in de eerste kolom van dit schema.

•

Probleemstructuur

•

Je kunt de structuren gebruiken om zelf teksten op te bouwen of om informatie uit een tekst overzichtelijk weer te geven.

•

Afhankelijk van het tekstdoel kiest de zender een andere structuur. Je vindt hieronder de meest voorkomende tekststructuren. Je krijgt telkens een aantal vragen waarop in de tekst een antwoord wordt gegeven. Uiteraard moeten niet alle vragen in de tekst aan bod komen.

•

LES 5 TEKSTSTRUCTUREN 59

•

Wat is het probleem? Wat zijn de deelproblemen? Waarom is het een probleem? Wat zijn de oorzaken van het probleem? Welke oplossingen zijn er? Maatregelstructuur

•

Om communicatie eenvoudiger te maken, gebruiken heel wat zenders vaste structuren

•

Hoe wordt de maatregel uitgevoerd? Wat zijn de (verwachte) effecten van de maatregel? Wat wordt er geëvalueerd? Wat is er positief? Wat is er negatief? Welke gelijkenissen en verschillen zijn er met andere(n)? Wat pleit voor en wat tegen? Wat is de conclusie? Handelingsstructuur Wat is het doel van de handeling? Wat heb je nodig (voorwaarden, ingrediënten)? Wat doe je eerst? Wat volgt er dan? Waar moet je tijdens het uitvoeren rekening mee houden? Wat is de uitkomst? Chronologische structuur Wat is het onderwerp? Welke stap komt eerst? Welke stappen volgen of komen dan? Wat is het (voorlopige) eindpunt?

•

onthouden ©VANIN

Vaste tekststructuren

Evaluatiestructuur •

•

Wat is de maatregel? Waarom is de maatregel nodig/ingevoerd?

•

Als je solliciteert, schrijf je anders dan wanneer je een vakantiekaartje stuurt: met een sollicitatiebrief moet je jezelf verkopen en je gebruikt dan misschien moeilijkere woorden en langere zinnen. Het kaartje straalt vrolijkheid uit (of heimwee!) en bevat veel meer vertrouwelijke woorden en kreten. Toch zijn het alle twee pennenvruchten in het Nederlands.Taal kun je kleuren tot je woorden passen bij wie luistert of leest, of bij de inhoud. Taalkundigen spreken dan van ‘registers’. Vaktaal is een taalregister, kindertaal is er ook een. Voetbaltaal, de taal van verliefden, wetenschappelijke taal … ze klinken heel verschillend, en toch is het allemaal Nederlands.

In alle voorbeelden zat een fout tegen het (taal)register. Markeer in deze uitleg uit Taalpeil de de nitie van die term.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT60 les TAALREGISTER

TAALREGISTERS

Bron: Taalpeil, jaarlijkse krant van de Nederlandse Taalunie 1 Je kent het taalregisterbegrip1 Je begrijpt hoe taalgebruik een invloed heeft op de boodschap Je kunt je taalgebruik aanpassen aan gesprekspartnerje en beleefdheid

3 Register

Bekijk de cartoons en de fragmenten. Wat loopt er telkens mis? A B R&B-clipC

6 ©VANIN

LES 6 REGISTER EN BELEEFDHEID 61 We passen ons taalgebruik meestal aan op basis van de situatie waarin we ons bevinden. Vaak doen we dat onbewust, zoals bij praten met vrienden op de speelplaats of met je ouders thuis. Op sommige momenten letten we heel bewust op hoe we spreken, zoals bij een Omsollicitatiegesprek.tebepalenwelk taalregister gepast is, hou je rekening met • het teksttype, • het doelpubliek , • het communicatiedoel, • het medium.

Hieronder zie je een continuüm met verschillende voorbeelden van formele en informele taal. heel formele taal heel informele taal brief van rechtbankde mededelingofficiële van een minister sollicitatiegesprek mail naar directeurje gesprek met je directeur op een receptie tekstbericht met vrienden over ruzie op school grap vertellen in jeugdbewegingde 3 Bepaal voor elke situatie uit opdracht 1 of die eerder formeel of informeel is. Doe hetzelfde voor het taalgebruik of de kledij. situatie taalgebruik/kleding 4 Bespreek de volgende situaties. Is het taalgebruik gepast, te informeel of te formeel? Je komt een vriendin tegen en je spreekt haar als volgt aan: ‘Goedemorgen, wat ben ik blij u te zien.’  te informeel  gepast  te formeel b Je schrijft een mail naar een medeleerling en je sluit af met ‘Salukes, maat’. te informeel  gepast  te formeel c Je titularis schrijft een mail naar alle ouders van de klas en begint met ‘Hey iedereen’. te informeel  gepast  te formeel d Jullie kampverantwoordelijke (Emma Vandermaelen) stuurde een mail naar de gemeente om vervoer aan te vragen. Ze kreeg een mail terug met de volgende aanspreking: Dag mevrouw Vandermaelen Dag Emma  te informeel  gepast  te formeel onthouden het medium: de overdrager van een boodschap, bijvoorbeeld een telefoongesprek, een brief, reclamebordeen woord

321



©VANIN



Tegen vrienden zijn we wat losser en gebruiken we sneller een taalgebruik. De directie, leerkrachten en ouderen spreken of schrijven we meer aan.

Vul de termen in op de juiste plaats. Kies uit: Nederlands – registers – formeel – informeel. De officiële taal die wij in Vlaanderen en Nederland spreken, is , maar daarbinnen kun je kiezen tussen verschillende stijlen of . Die laten je toe om je taalgebruik aan te passen aan de situatie en aan het publiek.

2 ©VANIN

Voor het kijken 1 Je bekijkt zo meteen een fragment van De scherpslijper. Wat wordt er volgens jou bedoeld met een ‘scherpslijper’? een puntenslijper een messenslijper een criticaster een muggenzifter 2 De scherpslijper is een rubriek uit Iedereen beroemd. Wat is het doel van dat programma? onthouden

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT62 5



BELEEFDHEID

Wanneer een zender een verkeerd register gebruikt, kan de ontvanger zich onprettig voelen bij de manier waarop hij of zij aangesproken wordt. De boodschap kan dan onbeleefd overkomen. De keuze voor een taalregister heeft dus invloed op de beleefdheid van een boodschap.



Plaats

6 Welke

  ©VANIN

3 Wat

4 Hieronder

vertrouwelĳformeelbeleefdk informeelfamiliair

Tijdens het kijken bedoelt Rudi Carrell met ‘Zeg jij maar u tegen mij’? vind je een lijst van woorden die te maken hebben met taal en beleefdheid. Bekijk eerst de woorden. Begrijp je ze allemaal? Welke woordenschatstrategieën kun je aanwenden om de betekenis van die woorden te achterhalen? afstandelĳhiërarchiek de woorden in de juiste kolom. jij/je u Welk woord kun je niet gemakkelijk in een van de kolommen plaatsen? Hoe komt dat? Er wordt gesproken over ‘vousvoyeren’ en ‘tutoyeren’. Wat wordt er met die woorden bedoeld? vousvoyeren: tutoyeren: het kijken vorm gebruik jij het vaakst? Kruis aan. jij/je u tegen vrienden   tegen familie tegen je leraar Nederlands je sportcoach

LES 6 REGISTER EN BELEEFDHEID 63

 

•

  tegen

•

Je leraar plaatst je in duo’s. Per twee krijg je enkele situaties voorgeschoteld die je aan elkaar voorstelt, maar telkens verandert het doelpubliek. Je medeleerling probeert te achterhalen welke variant de meer formele en welke de meer informele is. 3 De batterij van je telefoon is plat en je vraagt of je de telefoon van … mag gebruiken om je ouders te verwittigen dat je iets later thuis bent. a een onbekende b een medeleerling Je komt op straat … tegen en begroet hem/haar. a je beste vriend(in) b je directeur Je legt uit aan … hoe het komt dat je schoolresultaten tegenvallen. a je leraar b je ouders Je kocht een nieuwe hoofdtelefoon, maar deze blijkt niet te werken. Je wilt deze inruilen. a De kassamedewerk(st)er blijkt iemand van je jeugdbeweging te zijn. b De kassamedewerk(st)er is onbekend voor jou. Je maakt reclame voor de fuif die georganiseerd wordt door je sportvereniging bij … . a onbekende leeftijdsgenoten b bekende leeftijdsgenoten Je vriend(in) is niet thuis, maar je wordt door je schoonouders gevraagd om mee te dineren. Jij weigert deze uitnodiging. a Je kent je schonouders al 3 jaar. b Je ontmoet je schoonouders nu voor het Tijdenseerst.het studeren voor een toets Natuurwetenschappen, merk je op dat je een deel van de cursus niet helemaal begrijpt. Je mailt naar … voor wat extra uitleg. a je leraar b een medeleerling Je wilt een nieuwe voicemail inspreken op je smartphone. Je wordt vooral opgebeld door … . a je vrienden b potentiële klanten van je net opgestarte bedrijfje

4321 5687 ©VANIN

AAN DE SLAG!

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT64 7

Wat zou de man kunnen zeggen in plaats van de imperatief ‘Zit!’? Bespreek dit klassikaal.

65TUSSENSTOP 1 Tussenstop 1 WOORDENSCHAT 1 Welke woorden schuilen er achter de volgende vijf anagrammen? Plaats het juiste woord bij de passende foto. Kies uit: chaiherrei – pandtaks – allagezag – antinomie - bidtierstuur 2 Vul de drie woordbruggen aan. De laatste letter van een woord en de beginletter van het volgende woord vallen samen. a • verbonden met • een balk in het dak • periode, hoeveelheid tijd b • tweeledig • rode edelsteen • selectie c • overdrager, middel • opkomend voor zijn/haar mening • geslacht 1 De 10 kandidaten zijn … ©VANIN

OUAUMFKRRONEWJONHERROEPELIJKOJGELAGZAALGLENETTAVNAALOATHNDISTRIBUTEURCCKHIAFOJIZUQANRMCNXRCOMPLEXAFAMILIAIRPNBSRJMASTERCLASSGBFCHRONISCHRVUT onthouden

Vervang de onderstreepte woorden door een synoniem

Synoniemen zijn woorden die (ongeveer) dezelfde betekenis hebben. misdadig – gemeen – boosaardig – slecht wandelen – stappen – gaan 4 Doorstreep de foute betekenis(sen). a De familiaire omgang in dat bedrijf zorgt ervoor dat er van een duidelijke hiërarchie geen sprake is. samenwerking – rangorde – structuur – inzet b Het aanvatten van de verkeerswerken staat gepland voor oktober. starten – beginnen – stopzetten c Een chronisch gebrek aan slaap kan leiden tot heel wat kwaaltjes. overdreven – tijdelijk – langdurig d De distributeur van de mondmaskers meldt dat er vertraging is door stakingen. woordvoerder – leverancier – verdeler – verantwoordelijke – maker e De beslissing van de klassenraad is onherroepelijk. professioneel – openbaar – onveranderlijk – tijdelijk – niet duidelijk 5 Welk woord past bij de onderstaande omschrijvingen? Ga ernaar op zoek in de woordzoeker (enkel horizontaal en verticaal)! a verdeler b wat betreft c moeilijk te begrijpen of samengesteld d gevaarlijk, angstaanjagend e ruimte waar gegeten en gedronken wordt f onder vrienden g starten h aanhoudend, continu i praktijkles van een expert j extreem, heel erg k onveranderlijk l afdeling, sector

a Het regende zonder te stoppen en dat veroorzaakte de waterellende in de straat. b Uit de tien selecties kiest de jury wie de winnaar van de talentenwedstrijd zal worden. c De horecasector werd zwaar getroffen door de coronacrisis. d Naar het schijnt ordenen computers alles tweeledig e Een gouden versiering maakt juwelen heel kostbaar.

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP66 3

TUSSENSTOP 1 67 6 In les 2 leerde je hoe trailers gemaakt worden en wat hun belang is voor de lmindustrie. Daarbij kwamen enkele woorden uit het lmjargon aan bod: distributeur, soundtrack en commentaarstem. Welk woord hoort bij de onderstaande beschrijvingen? Vul het kruiswoordraadsel in. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Horizontaal 1 een afgesloten ruimte die geschikt is om opnames te maken alle voorwerpen die je op een filmset kunt aantreffen een heel kleine rol gespeeld door een beroemde acteur de persoon die verantwoordelijk is voor de financiën, organisatie, crew en andere zakelijke aspecten de persoon die de leiding heeft bij een filmopname 10 de korte inhoud van een film 12 een achtergrondfiguur in de film alle acteurs die in een film meespelen 1 de uitgeschreven vorm van de film die ook instructies voor de acteurs en crew bevat een kort onderdeel van een film 4 een locatie die gereedgemaakt en ingericht is om te kunnen filmen 6 de eerste vertoning van een film de personen op de set die bij de productie van de film betrokken zijn, maar er niet zelf in meespelen iemand die de gevaarlijke scènes speelt in plaats van de acteur de ordening van beelden en geluiden in een film om zo de uiteindelijke film samen te stellen

©VANIN

Verticaal

Antoniemen zijn woorden die ongeveer het tegenovergestelde betekenen. oud – jong mooi – lelijk onthouden

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP68

©VANIN

Vul de ontbrekende woorden in. Gebruik telkens de context om na te gaan welk antoniem je moet kiezen. a Hoewel ze heel actief is tijdens de lessen Nederlands, is ze eerder tijdens de lessen Frans. b Alle plaatsen voor de avondvoorstelling zijn reeds , maar voor de namiddagvoorstelling zijn er nog enkele tickets beschikbaar. c Ik ben zeer ordelijk, maar mijn zus is eerder d Het maximum aantal deelnemers voor de wedstrijd is 100 en het is 25. e Als je goed kijkt naar de tekening in je handboek, kun je vaststellen dat dit een scherpe hoek is en geen hoek. f Het was echt een meevaller dat we nog kaartjes konden krijgen voor de musical. Dat we veel moesten betalen, was dan weer een g Vind jij dat ze de paasvakantie moeten verkorten of ? h Het is essentieel dat we haar aanmoedigen en niet in haar droom om schrijfster te worden. i Die veranderingen kwam niet plots, maar heel j Haar hoop sloeg al snel over in toen ze het slechte nieuws hoorde.

TUSSENSTOP 1 69 TAAL 1 Vul in het volgende nieuwsbericht de juiste pv’s in de onvoltooid verleden tijd in.

Bron: www.standaard.be 2 Haal uit dit kattebelletje de gevraagde woordsoorten. a vijf zelfstandige naamwoorden b drie bijvoeglijke naamwoorden c drie telwoorden d vijf werkwoorden e vier voorzetsels Liefste Arent Als je thuiskomt, moet je in de supermarkt om 4 biefstukken en enkele sneetjes jonge kaas. Je vindt het geld voor de boodschappen op de houten kast in de keuken. Begin aan je huiswerk want je wil deze avond om 20 u naar de voetbalmatch kijken.

Liever Musti dan Mutti Een tweejarige Duitse peuter 1 (uitvoeren) een speciale stunt uit om naar haar favoriete tv-programma te kunnen kijken. Het meisje 2 (wachten) lachend tot mama de slaapkamerdeur inging en 3 (sluiten) de deur dan met de sleutel af. De moeder 4 (verwittigen) door het raam de buurvrouw, maar die 5 (overtuigen) de peuter niet. Zij 6 (halen) er vervolgens de politie bij, maar ook die 7 (vangen) bot bij de peuter. Uiteindelijk 8 (bevrijden) een slotenmaker de moeder.

2 KENNISOVERZICHT 87654321 ©VANIN

LouisErinGroetjesisziek; zijn verjaardagsfeestje aanstaande vrijdag wordt uitgesteld.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP70 3 Au of ou? Vul het kruiswoordraadsel in met de juiste woorden. Let goed op je spelling. 21 3 4 5 6 7 8 9 10 Horizontaal 2 woord voor een kort moment van rust 6 synoniem voor klimmen 7 synoniem voor memoriseren, zich inprenten 8 iemand die graag zoete gerechten eet 10 een kunstenaar die beelden maakt Verticaal 1 Wanneer een voorstelling gedaan is, volgt er altijd een … van het publiek. 3 synoniem voor een nieuwsuitzending 4 soort reptiel die al een hele tijd uitgestorven is 5 kleine druppels die je in de ochtend op het gras vindt 9 benaming voor gezichtshaar boven het oog ©VANIN

Jou of jouw? Vul onderstaand liefdesgedicht aan met de juiste woorden.

Ik wil zo graag Ik wil zo graag naast lopen zo graag zien samen met hopen voor de nieuwe dag Ik wil zo graag licht zijn naast staan in donkere tijd en blijven als de zon weer schijnt Ik wil bij rusten mijn hoofd op schouders leggen ik wil alles tegen zeggen over wat er mis ging en wat goed hoe fijn het is dat jij er bent in voor- en tegenspoed Ik wil met dansen in de regen en in de zon met sterker worden doen wat niemand dacht dat kon Eva Celine. https://mediaprins.nl/blog/2020/01/gedicht-ik-wil-zo-graag/ Jou is de vorm die: • het lijdend voorwerp is; Ik zie jou Zij mag jou niet slaan. • na een voorzetsel komt. Ik hou van jou Hij praat tegen jou Jouw gebruik je om een bezit aan te duiden. Het is jouw computer. (= die computer is van jou) onthouden

©VANIN

TUSSENSTOP 1 71 4

Een werkwoord drukt een actie of een toestand uit. Het zegt hoe een onderwerp zich voelt, wat het doet of hoe het eruitziet. Ik voetbal graag. Wij willen een drankje! Amal is blij. onthouden

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP72 5 Een zin heeft telkens een bedoeling: iets vragen, meedelen, bevelen, iemand waarschuwen … Plaats de zinnen hieronder bij de juiste taalhandeling. beweren meedelen beloven verzoeken zich verontschuldigen waarschuwen groeten bedanken 1 Bedankt om me dit weekend te helpen. 2 Het spijt me dat ik je heb gekwetst. 3 Let op voor phishingmails. 4 Sorry voor de geluidsoverlast, onze baby reist vandaag voor de eerste keer met het vliegtuig. 5 Ik heb die man nog nooit gezien. 6 Het wordt vandaag 31°C. 7 Goedemorgen! 8 Dank jullie wel voor je inzet! 9 Ik zal het nooit meer doen. 10 Gelieve mij de bestanden zo snel mogelijk door te sturen. 6 Hieronder vind je een lijst van zeven woorden. a Zeg telkens tot welke woordsoort het woord behoort. b Geef het bijhorende zelfstandig naamwoord. woordsoort zelfstandig naamwoord mediatiserennominerenhiërarchischdistributeurrelaterenfamiliairmondig

Een zelfstandig naamwoord is een persoon, dier of ding. Je kunt er meestal een lidwoord voor zetten.De doos is kapot. De kat zit op zijn knie

Een bijvoeglijk naamwoord geeft meer informatie over een zelfstandig naamwoord. Zij rijdt met een prachtige auto. Hij draagt een blauwe trui.

Dit verhaal is spannend

TUSSENSTOP 1 73 7 Welk woord moet met een hoofdletter geschreven woorden? Duid die woorden aan in de woordenwolk. christendomherfstvakantieaardrĳeensecretaris-generaalchihuahuakskunde arabisch een chineesmiddeleeuwentomorrowlandvolkswagenhugoclausvogelbekdier allerheiligenzuid-afrikat-shirt 8 Jullie zijn ingehuurd om het leven van Marc Op de Letter onder de loep te nemen. Hij is professor Nederlands en volgens zijn steenrijke echtgenote heeft hij mogelijk een a aire én probeert hij haar erfenis te stelen … Gebruik jullie kennis van de Nederlandse spelling om deze escape room tot een goed einde te brengen. SPELREGELS ©VANIN

a Wat bedoelt hij daarmee?

2 De tekst op de volgende pagina is een opiniestuk. Omschrijf wat dat teksttype is.

bekend als voorbeeld van taalgebruik. Toch vermeldde hij dat het gat in de begroting ‘gene kattenpis’ was. Belga©

3 Je leest dat die opinietekst Vollen bak als titel heeft. Wat betekent dat volgens jou?

4 Wat kom je te weten over Kathleen Cools, de auteur van de tekst?

3 ©VANIN

Bekijk dit fragment uit Het Journaal. Jan Becaus, ondertussen gepensioneerd nieuwsanker, stond

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP74 LEZEN: REGISTER EN BELEEFDHEID VOOR HET LEZEN 1

b Vind je deze uitspraak gepast of ongepast? Leg uit waarom je dat vindt.

TUSSENSTOP 1 75

Humor De discussie over onze taal is zoals die over ons onderwijs. Iedereen heeft ermee te maken en dus voelt iedereen zich een beetje expert, en dat leidt al eens tot een emotionele reactie. Maar eerlijk gezegd begrijp ik de commotie over die twee onbenullige woorden niet. Ook in een hyperserieus programma als Het Journaal of Terzake mag een sprankeltje humor af en toe toch?

Zoalsgezegde. vorige vrijdag, toen ik Mark Descheemaecker voorlegde dat de Nederlanders nu met de gebakken peren zitten. Maar dat is niet meer dan een trucje, om een soms complexe materie terug te brengen tot het niveau van het gezond verstand. Maar ten slotte wil ik de kijker of lezer graag op het hart drukken: niemand hoeft zich zorgen te maken dat mijn taalgebruik verder zal afglijden. Laat ik het maar bekennen, de reden is heel simpel. Voor wie dat nog niet had vastgesteld: ik ben van Antwerpse komaf. Groot geworden met platte a’s en scherpe i’s, blijf ik graag ver van de verraderlijke tussentaal, of het hek is helemaal van de dam. Geef mij maar het keurslijf van het keurige AN. Stel je voor dat ik mij ‘vollen bak’ zou laten gaan, dat wilt u echt niet meemaken.

Het was tijdens dat interview met Gwendolyn Rutten eruit zonder dat ik het echt besefte. Een halve dag later bleek mijn woordkeuze een eigen leven te leiden op websites, hier en daar in de krant, en het ging er ook over in Villa Vanthilt. Al had dat vooral te maken met Jan Becaus. Door Kathleen Cools, journaliste bij de VRT.

News©Photo ©VANIN

Zelf had ik in onze uitzending van dinsdag aan de toenmalige voorzitster van Open Vld gevraagd of de campagne voor de verkiezingen nu ‘vollen bak’ begonnen was. Mevrouw Rutten - in onze studio naar aanleiding van de onderwijssaga - was geenszins van haar stuk gebracht, en antwoordde gewoon, alsof ik helemaal niet ‘vollen bak’ had gezegd, maar bijvoorbeeld wel ‘volop’, of ‘helemaal’. Ik bedoel daarmee: uit de aandacht die aan mijn omschrijving werd besteed, leek het wel alsof ik het woord ‘poepeloerezat’ had gebruikt, of een minister had bestempeld als - ik zeg maar iets - een ‘rare gaai’. De conclusie was dat ik een Becauske had gedaan. Jan legde een minister in het journaal onlangs voor dat de extra miljarden die hij zocht voor de begroting ‘gene kattenpis’ waren. Taalgoeroe Jan Becaus, de ongewone woorden proevend, om ze dan zo heerlijk formeel uit te spreken. Het fragment werd een internethit. Waarna Jan prompt z’n verontschuldigingen aanbood: in plaats van ‘gene’ moest het natuurlijk ‘géén kattenpis’ zijn. Want de bescheiden heisa ging twee keer niet zozeer over de uitdrukking, dan wel over de verbuiging: gene, vollen. Eerlijk gezegd viel ik van mijn (niet: mijnen) stoel dat dit akkefietje zoveel reacties uitlokte. Taalraadsman Ruud Hendrickx werd erbij gehaald, en ook in zijn Villa bleek de vinnige Vanthilt er tot mijn verrassing veel belang aan te hechten: elke neiging tot tussentaal op de openbare omroep moet een halt worden toegeroepen. De uitdrukking ‘de boekskes’ viel ook als voorbeeld, nog zo’n aberratie blijkbaar die ze op de VRT te pas en te onpas gebruiken.

Even glimlachen te midden van alle tumult. Verder springen we op de nieuwsdienst met zo’n spielereien heel omzichtig om. Al geef ik toe, ik gebruik al eens graag een recht voor de raaps

VOLLEN BAK

Bron: www.tijd.be

Lees nu het artikel intensief om de antwoorden op onderstaande vragen te vinden. 5 Leesvaardigheid op niveau van de informatie.

©VANIN

b De schepen schenen licht gebouwd te zijn zodat het laden moest gebeuren.

c Maar een nog grotere is het feit dat er nog altijd geen paal en perk is gesteld aan de productiecultuur die aan de crisis ten grondslag heeft gelegen.

d Ons heelal groeit, maar de erin is eindig. e Mijn leerde me hoe ik met mijn geleidegids kon communiceren.

NA HET LEZEN 7 Jan Becaus bood zijn verontschuldigingen aan na zijn uitspraak ‘gene kattenpis’. Vind jij dit noodzakelijk? Waarom wel/niet? Gebruik minstens twee argumenten om je mening te ondersteunen.

a Zijn deze stellingen juist of fout? b Verbeter de foute stellingen en bewijs de juiste stellingen door de desbetreﬀende zin uit het artikel te vermelden. juistfout

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP76 TIJDENS HET LEZEN

Rutten vermeldde tijdens de uitzending dat de uitspraak ‘vollen bak’ ongepast was.

Cools begrijpt niet waarom haar uitspraak zo veel reactie uitlokt.

Het probleem is dat woorden als ‘kattenpis’ en ‘bak’ te informeel zijn. Rutten was aanwezig in de studio om het te hebben over haar kiescampagne. De VRT-redactie doet er alles aan om uitspraken zoals ‘vollen bak’ en ‘gene kattenpis’ zo veel mogelijk te vermijden. 6 Leesvaardigheid op niveau van het woord. Onderstaande woorden komen allemaal uit het artikel. Achterhaal de betekenis door woordenschatstrategieën aan te wenden en plaats ze hieronder op hun correcte plaats in een nieuwe context. Let op! Je hoeft niet alle woorden te gebruiken. goeroe – prompt – akkefietje – aberratie – verraderlijk – spielerei –omzichtig – materie – verraderlijk – keurslijf a Hij draaide zijn hoofd om en vertrok.

TUSSENSTOP 1 77 WOORDENSCHAT

Er is een grote crisis in deze branche door concurrentie van buitenlandse bedrijven. afdeling, sector, bedrijfstak

het beslag Op zolder vonden we nog een oude koffer met ijzeren beslag op het hout. bekleding, versiering binair Haar denken is heel binair: je bent volgens haar goed of slecht en voor of tegen. Een tussenweg bestaat niet. tweeledig, op te delen in twee categorieën de branche

chronisch Veel pubers gaan te laat slapen en lijden aan een chronisch slaaptekort. continu, aanhoudend, voortdurend complex Voor een anderstalige is de Nederlandse spelling soms complex. niet makkelijk te begrijpen, (moeilijk) samengesteld het dakspant Dakspanten lopen van de voet van het dak tot de nok en dragen dus het hele dak. balk van het dak desondanks

De overheid voert veel campagnes tegen roken. Desondanks worden er nog steeds heel wat sigaretten verkocht. toch, hoe dan ook de distributeur In België zorgen distributeurs ervoor dat onlinebestellingen thuis geleverd worden. het bedrijf / de persoon die zorgt voor de verdeling van een product familiair David voelde zich heel erg op zijn gemak: hij sprak iedereen op een familiaire manier toe, zelfs de leden van het directieteam. onder vrienden, vertrouwd de gelagzaal

woord voorbeeldzin betekenis aanvatten Voor ze de match aanvatten, gingen de spelers naar de tribune om hun fans te verwelkomen. beginnen, starten

In een gelagzaal kun je niet alleen iets drinken, maar vaak ook iets eten. zaal waar gegeten en gedronken wordt het gender Hun organisatie voert strijd voor genderneutrale toiletten. wat te maken heeft met geslacht gerelateerd Heel wat criminaliteit is gerelateerd aan armoede. verwant aan, verbonden met 4 familiair gender

©VANIN

De uitschakeling van het Belgische team betekende onherroepelijk het einde op dit belangrijke voetbaltornooi. zonder mogelijke verandering onophoudelijk Het sneeuwde urenlang onophoudelijk tijdens de storm die New York trof. zonder stoppen, continu qua Qua veiligheid hebben we niet te klagen: de brandblusapparaten werken, er is een goede nooduitgang en iedereen draagt een helm. over, wat betreft, op het vlak van de robijn Een robijn is een juweel dat vaak wordt gegeven omdat de rode kleur staat voor de liefde. rode edelsteen sinister Vind jij een kerkhof ’s nachts tijdens een storm ook een sinistere plek? eng, gevaarlijk, angstaanjagend het tijdsbestek Vraag altijd een tijdsbestek aan de aannemer. Dan kun je klagen als de klus niet binnen de voorziene tijd afgewerkt is. tijdsperiode, hoeveelheid tijd ultra Zij was ultracompetitief: elk spelletje wou ze winnen en ze ging tot het uiterste om de eerste plaats te halen. extreem, heel erg onherroepelijk sinister

©VANIN

In dat bedrijf is er nog een heel traditionele structuur: de baas staat bovenaan in de hiërarchie, daaronder staan de afdelingshoofden en het personeel volgt hun beslissingen. rangorde, structuur de masterclass Wil je toppralines maken? Volg dan zeker een masterclass van de beroemde Brugse chocolatier Dominique Persoone. een praktijkles of sessie waarin een kenner informatie geeft over een onderwerp waarin hij/zij expert is het medium Als je reclame maakt, moet je niet alleen nadenken over je publiek maar ook over het medium: sommige mensen bereik je makkelijker via sociale media, anderen via reclameborden langs de weg. de overdrager van een boodschap, bijvoorbeeld een telefoongesprek, een brief, een reclamebord … mondig Vroeger waren kinderen stil en namen hun ouders de beslissingen; vandaag zijn ze mondig en bepalen ze voor een stuk mee welke keuzes er worden gemaakt. in staat om op te komen voor je mening de nominatie Staat er een Vlaamse film op de nominatielijst voor de Oscars dit jaar? selectie die ervoor zorgt dat je in aanmerking komt voor een prijs of award onherroepelijk

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP78 de hiërarchie

2 Gedichten en emoties7 ©VANIN

WEET GIJ WAAR DE WIND GEBOREN Weet gij waar de wind geboren, waar de dauw geboren is? Weet gij kunstig op te sporen wat hierbij, hierboven is? Weet gij wat de sterren zijn, en wat de zon, de mane? Wat in de bergen, in de mijnen ligt en in de zee bevat? Weet gij iets klaar uit te leggen van al ‘t geen men u vragen kan? Antwoord dan en wil mij zeggen: Dichten ... wat is dichten dan? Guido Gezelle. Volledige dichtwerken 1 A Je kunt de kenmerken van poëzie herkennen en benoemen1 Je denkt na over de betekenis en het effect van beelden en ritme in poëzie Je kent de belangrijkste vormen van beeldspraak en figuurlijk taalgebruik: metafoor, vergelijking en synesthesie

LES 7 GEDICHTEN EN EMOTIES 79 les WAT DRUKT POËZIE UIT? 1 Waaraan denk je bij het woord ‘poëzie’? Noteer acht woorden die spontaan in je op komen. poëzie 2

Lees nu de onderstaande gedichten een eerste keer globaal door. a Markeer woorden of zinnen die je mooi vindt. b Wat vond je van het gedicht? Plaats bij elke tekst één bijvoeglijk naamwoord dat je gevoel weergeeft.

©VANIN

neemteisInGedichteengedichtgeenwoordveeljeeriets

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR80

Het moet zich verheffen – daar mag geen twijfel over zijn – het moet zich altijd verheffen uit zijn nederige stoel, de ramen opendoen en zingen – luidkeels, schor en onzinnig – over de liefde en over mij, de geur van rozen en onsterfelijkheid, bijna geloofwaardig, om zich heen, en nog pijnlijker moet het zijn, nog veel pijnlijker.

Toon Tellegen. Gewone gedichten In de verte groeit het geruis van een trein stop zegt ze en ze zet de recorder uit door de ramen stroomt steeds meer zwart licht de kamer in is er zoiets als zwart licht zit ik te denken de trein is voorbij en uit de verte nadert ons langzaam stilte is er zoiets als een stilte die kan naderen denk ik nog één vraag zegt ze en ze start de recorder poëzie wat is dat – eigenlijk ze beweegt de microfoon naar mijn gezicht ik begin te denken tot ik aan een schilderij denk van Magritte een wolk in de vorm van een rotsblok een rotsblok in de vorm van een wolk ze zweven samen boven een landschap is dit een antwoord vraag ik Rutger Kopland. Toen ik dit zag schor: hees naderen: dichterbij komen woord B C D

Voorwaarden waaraan een gedicht moet voldoen Het moet pijnlijk zijn: altijd, hoe dan ook. Ik moet het er nooit mee eens Metzijn. een lantaarn en een vergrootglas moet ik – op mijn knieën en vervolgens op mijn buik – de logica zoeken, die het telkens laat vallen.

af dan is het niet meer heel K. Schippers. Een leeuwerik boven een weiland

LES 7 GEDICHTEN EN EMOTIES 81 3 Overloop samen met drie medeleerlingen wat jullie markeerden en noteerden. Beslis als groep wat jullie het knapste gedicht vinden. 4 Ieder groepslid kijkt nu in detail naar één gedicht. a Ga in de tekst op zoek naar het antwoord op de vraag ‘Wat is poëzie’?'. b Overloop jullie antwoorden en vul samen het schema in. dichter Wat is poëzie? Guido Gezelle Toon Tellegen •••••Poëzie K. RutgerSchippersKopland Dit•••Poëziezijn allemaal 5 Welke dichter kan poëzie naar jullie gevoel het best omschrijven? ©VANIN

PERFORMANCE EN RITME

Poëzie wordt niet enkel neergeschreven. Bekijk het gedicht Ode aan de taal van Lisette Ma Neza. Lisette Ma Neza was Belgisch kampioen Poetry Slam in 2017. Zo’n wedstrijd is als een boksmatch met woorden, waarbij je als dichter op een paar minuten tijd de jury en het publiek moet overtuigen met jouw poëzie. Alles draait om de taal en de performance. onthouden 2 onDERWEG

Schrijf in het kader hieronder de antwoorden neer die jullie met de klas in opdracht 1 verzamelden en vul de categorieën aan met de antwoorden van de dichters. klank vorm inhoud andere

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR82 6

©VANIN

Ode aan de taal koetjes en kalfjes een ode aan de taal de harde g en de zachte g de c-h-t van achtentachtig en half elf-taal koetjes en kalfjes korte ei, eieren lange ij, ijsjes korte ei, meisjes puntjes op de derde e bij zeeën puntjes op de eerste e bij poëet puntjes op de i zoals de kersjes op de taart decoreren de c als een s en de c als een k dit is een ode aan alle overbodige woorden die telkens broodnodiger worden het

onvoltooideinDMInstagram-voyeur#MeToo-verhaaleendekolonisatiedebatklimaatdonderdagtinderellasyndroomodeaanderegenboogtaalmemaargebiedendewijstegenwoordigetijd

LES 7 GEDICHTEN EN EMOTIES 83 1 Waarover gaat Lisettes gedicht?

2 Wat vind je van het gedicht? Vind je het leuker om naar een gedicht te luisteren of om het zelf te lezen?

©VANIN

woordenonomatopeesdieklinken als klanken sissen pissen ieuw zo van nieuw en alles wat niet lekker is de o-tjes ou en de a-tjes au een ode aan onze eigen taal eigenwijze – af en toe ook best wel wijze taal een wegwijzende taal verdwaald, eengeraffineerdegedesoriënteerdetaalode,eenodeaandealledaagse taal de dt-foutentaal de hoi en dan doei de we-spreken-het-aan-tafeltaal de Nederlandse taal, de Nederlandse taal Lisette Ma Neza

3 Wat valt op door de manier waarop Lisette Ma Neza haar gedicht voordraagt?

©VANIN

Beluister NIEMAND van Zwangere Guy. NIEMAND

Ik ben het niet gewoon als alles goed draait Is er iemand die me helpt als het mis gaat? Of eindig ik op straat of in de misdaad? Heb schijt aan het systeem en onze rechtstaat Zal rappen tot een ander op zijn bek gaat Soms denk ik, ja mijn leven dat is niks waard Soms ren ik door het leven als een wild paard Nu kan ik niet meer stoppen en niet stilstaan Blijf vlammen door het leven als een driftbaan We hangen niet met ratten, nee geen klikspaan Doe dit niet voor de fame, daar heb ik niks aan De mannen in mijn rangen blijven wild gaan Die doekoe op de bank daar heb ik niks aan Soms denk ik da we even moeten stilstaan Accepteren dat ik ballen ook kan misslaan

Is er iemand die me helpt, als ik naar ze bel, al zat ik in de cel? (Niemand) Is er iemand die dat denkt, dat hij mij echt kent, buiten ikke zelf? (Niemand) Ik mis haar, wis vaak Het leven is geen spel, nee geen quizvraag Niks waard, stil staan Soms kan alles in het leven opeens misgaan Hoe komt het dat ik alles zo voorbij loop? Zie me vlammen in een alpina, linkerrijstrook Zwangere(…) Guy. BRUTAAL "Niemand" Gorik Van Oudheusden, Nando Timpe, Paulo Rietjens, Pieterjan Seaux © Strictly Songs All rights reserved for the World

Hoe komt het dat er niks meer in de weg staat?

HOLLANDSEHOOGTE©

In de tekst van Zwangere Guy staan enkele opvallende vergelijkingen als ‘Soms ren ik door het leven als een wild paard’. Waarom denk je dat hij niet kiest voor eenvoudigere zinnen als ‘Soms ren ik heel hard door het leven zonder te stoppen’.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR84 DE KRACHT VAN BEELDSPRAAK

Vergelijkingen worden ook beeldspraak genoemd. Door het onderwerp te verbinden (als, zoals) met een levendig beeld, begrijpen we beter wat de dichter wil uitdrukken. onthouden

Spelen met ritme en klank zijn eigen aan zowel muziek als poëzie. Ritme is de indruk van beweging in gesproken taal. Het ritme in een gedicht wordt bepaald door de klemtonen en de opeenvolging van lange en korte klanken. Als in een gedicht of nummer een vast ritme zit, dan gebruikt men daarvoor ook de term metrum Rap is eigenlijk een poëzievorm op muziek. Hier is ritme heel belangrijk; om alles vloeiend en boeiend te laten klinken is een goed ritme cruciaal.

b Leg uit wat er bij die vorm van beeldspraak gebeurt. c Waarom maakt de rapper volgens jou gebruik van beeldspraak?

LES 7 GEDICHTEN EN EMOTIES 85 2

onthoudenonthouden

©VANIN

Soms rekent de dichter erop dat we de vergelijking zelf in ons hoofd maken. Figuurlijk taalgebruik waarbij enkel het beeld genoemd wordt en niet de hele vergelijking met ‘(zo)als’ of ‘gelijk’ is een 3 Ook Tourist LeMC is een bekende Nederlandstalige rapper. Lees het refrein uit zijn nummer TramontaneTramontane. Op de geur, het gevoel, ja De zoete lucht die ‘k proef We gaan nog niet naar huis nee, nee, nee, nee Ik trek u dichter bij mij, ja En hoop dat alles voorbij gaat Blijven we nog even hier, ja, ja, ja, ja Tourist LeMC. a Benoem de aangeduide vorm van beeldspraak.

Omschrijf wat de rapper volgens jou bedoelt met ‘Blijf vlammen door het leven als een driftbaan’.

e Met lood in zijn schoenen begon hij aan de wedstrijd. f ‘Ik voel me als een kleuter die een basketbal wil vastgrijpen.’ (David Van Reybrouck) Zijn ouders zijn nog steeds een reddingsboei voor hem.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR86 4

We oefenen nu alle beeldspraakvormen die we leerden kennen. Herken je in de onderstaande voorbeelden synesthesie, vergelijking of een metafoor? Verklaar telkens je antwoord.

Rond je tiende breekt de storm van de puberteit aan. b ‘Zomernachten die even warm en zacht waren als de buik van konijnenjongen.’ (Peter Verhelst) De nachten zijn daar bitter koud. Haar koude ogen zeggen genoeg.

Bed Mama stuurt me ‘s avonds op in mijn warme envelop. Nachtpost, zegt ze, daarna legt ze zachte lippen op mijn mond: dat zijn de zegels, de regels om te zorgen dat ik ‘s EdwardWelterustenenDanWelterustenenDanteruggezondenmorgensword.gaapikdanlachtze:liefje.slaapikdanzuchtze:briefje.vandeVendel.

5 Ga op zoek naar vergelijkingen, metaforen en synesthesie in de volgende gedichten. Vul de tabel aan en markeer de beeldspraak in de gedichten. beeldspraak gedicht (letter) synesthesiemetafoorvergelijking

Wij zijn de menigte die moeder heet A ©VANIN

Sprookje voor mijn moeder en dochtertje

Straatletters

Er is een zachte spanning in hun wezen, zij zijn verloren en verzonken in elkaar, – het witte en het blonde haar –geloof het maar, geloof het maar, alles wat zij vertelt is waar en nooit zal je iets mooiers lezen. M. Vasalis. De vogel Phoenix Voor wie dit leest O,(…)als ik troosten kon, dan kon ik wenen.

©VANIN

Zij luisteren beiden naar haar oud verhaal, wondere dingen komen aangevlogen, zichtbaar in hun verwijde ogen, als bloemen, drijvend in een schaal.

Leo(…)Vroman. Gedichten, vroeger en latere B C D

Kom, leg uw hand op dit papier; mijn huid; verzacht het vreemde door de druk verstenen van het geschreven woord, of spreek het uit.

LES 7 GEDICHTEN EN EMOTIES 87

Synesthesie Bij synesthesie vermengt de schrijver indrukken van twee zintuigen. Het maanlicht ritselt in een plas. In die zin worden zicht (het maanlicht) en gehoor (het ritselen) vermengd om de weerspiegeling in een plas weer te geven. Synesthesie komt ook geregeld voor in het gewone taalgebruik. Warme kleuren zijn hip dit jaar. (= gevoel en zicht) Hij houdt van de frisse geur van gemaaid gras. (= gevoel en geur) onthouden E

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR88

Metafoor Ook bij een metafoor is er sprake van vergelijking, maar hier wordt enkel het beeld nog genoemd.Deheks (= kwade lerares) stond al in het lokaal.

De tomaat (= iemand die fel bloost) liep de kamer uit.

Changement de décor Zodra de dag als een dreigbrief in mijn kamer wordt geschoven worden de rode zegels van de droom door snelle messen zonlicht losgebroken huizen slaan traag hun bittere ogen op en sterren vallen doodsbleek uit hun banen terwijl de zwijgende schildwachten nachtdroom en dagdroom haastig elkaar hun plaatsen afstaan legt het vuurpeloton van de twaalf nieuwe uren bedaard op mij aan.

Vergelijking Bij een vergelijking breng je woorden met elkaar in verband omdat er een sterke gelijkenis is. Je beschrijft de overeenkomst tussen beide woorden om de boodschap duidelijker, mooier of poëtischer te maken. Vaak gebruik je daarbij ‘al’, ‘zoals’, ‘lijkt op’, ‘is als’. Haar voeten zijn zo koud als ijs.

Ellen Warmond. Proeftuin 6 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar. Zo kun je zelf nagaan hoe sterk je de onderdelen van deze les beheerst. Op basis van je resultaat krijg je aanvullende oefeningen.

©VANIN

In fictie, reclame en zelfs in ons dagelijks taalgebruik gebruiken we vaak beeldspraak om iets onder woorden te brengen. We gebruiken woorden dan niet in hun letterlijke betekenis, maar proberen aan de hand van een beeld iets duidelijker of emotioneler onder woorden te brengen.

2 In de volgende tekst krijg je enkele aandachtspunten rond het opmaken van teksten. Lees de tekst door en markeer in elke alinea de kerninformatie.

a Wat vind je van elk bericht? Omschrijf het gevoel dat elk bericht bij je oproept. b Hoe komt dat? Welke elementen in de opmaak zorgen daarvoor?

3 8 Tekstopmaak ©VANIN

Vul de ontbrekende tussentitels in. a Formuleer ze als een bevelende zin. b Elke tussentitel is een samenvatting van de informatie die je in de bijhorende alinea’s krijgt.

LES 8 TEKSTOPMAAK 89 les HET EFFECT VAN TEKSTOPMAAK

Je krijgt hier eenzelfde boodschap op drie verschillende manieren gebracht.

Je kunt omschrijven wat tekstopmaak is1 Je kunt fouten in de tekstopmaak benoemen en verbeteren 2 Je kunt een tekst op een aantrekkelijke en gepaste manier opmaken

hallo hoe gaat het met jou goed en met jou met mij gaat het ook goed op welke dag zullen we afspreken of hebben we al een afspraak nee ik geloof het niet is maandag goed maandag past me niet Hallo? Hoe gaat het met jou? Goed, en met jou? Met mij gaat het ook goed. Op welke dag zullen we afspreken? Of hebben we al een afspraak? Nee, ik geloof het niet. Is maandag goed? Maandag past me niet.

Hallo. Hoe gaat het met jou? Goed, en met jou? Met mij gaat het ook goed. Op welke dag zullen we afspreken? Of hebben we al een afspraak? NEE, IK GELOOF HET NIET. Is maandag goed? MAANDAG PAST ME NIET.

huisstijl: afspraken over hoe een organisatie visueel naar buiten komt (logo, kleurgebruik, lettertype …) bladspiegel: de indeling van een pagina (marges, afbeeldingen, verhoudingen, letterrichting …) in een keurslijf dwingen: strenge verplichtingen opleggen die iemand beperken woord

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE90

Met een bevelende zin geef je iemand een opdracht of een instructie. Ruim je bureau op! Geef hem een pass! Na een bevelende zin komt een uitroepteken

Hieronder vindt u tips voor de opmaak van teksten in het algemeen en voor diavoorstellingen bij mondelinge presentaties in het bijzonder. 1 Voor de meeste zakelijke teksten zijn gangbare lettertypes zoals Times, Calibri, Univers en Arial geschikt. In webteksten wordt ook geregeld Verdana gebruikt. De keuze voor een bepaald lettertype is een kwestie van stijl, die in organisaties meestal in de huisstijlvoorschriften is vastgelegd. Als u speciale lettertypes gebruikt, moet u uitkijken voor letters die misschien wel fraai of bijzonder ogen, maar moeilijk leesbaar zijn. Die kunnen de lezer sterk van de boodschap afleiden.

Bij geschreven boodschappen speelt de presentatie een belangrijke rol. Een verzorgde opmaak maakt een tekst aantrekkelijker om te lezen en zorgt voor extra leesgemak. Bij mondelinge presentaties werken veel sprekers met een beamer en een projectiescherm.

Voor lopende tekst is bij de meeste lettertypes een lettergrootte van 10 tot 12 punten nodig om de tekst goed leesbaar te houden. Kleinere letters kunnen bijvoorbeeld voor oudere lezers een probleem vormen.

2 Als u voor de bladspiegel niet met de standaardinstellingen van uw tekstverwerker werkt, kunt u onder andere de breedte van de spaties, de regelafstand, de marges en de kolommen aanpassen. Belangrijk daarbij is dat de tekst altijd voldoende witruimte blijft behouden. Probeer een tekst vooral niet in een keurslijf te dwingen zodat die helemaal of gedeeltelijk op één pagina kan staan. Erg brede tekst kolommen, kleine regelafstanden, smalle marges en samenklonterende letters nodigen helemaal niet uit tot lezen. Ook erg smalle tekstkolommen kunnen een probleem vormen als u daardoor veel gesplitste woorden aan de regeleinden of grote spaties tussen de woorden krijgt. De lezer kan dan minder vlot doorlezen.

3 Als u veel opmaakmogelijkheden tegelijk gebruikt, krijgt u een warrige, onrustige bladspiegel. Dat is bijvoorbeeld het geval als u de tekst op veel verschillende afstanden van de linkerrand laat inspringen. Ook als u verschillende lettertypes in één tekst gebruikt, krijgt u gemakkelijk een stijlloze opmaak. In de meeste teksten is één lettertype voldoende. Titels en kopjes kunt u markeren met een iets grotere letter of met vetdruk. onthouden

©VANIN

Tekstopmaak

Ook daarbij is voorzichtigheid geboden. Een vetgedrukt kernwoord kan de tekst verduidelijken. Veel vetgedrukte of gecursiveerde woorden in lopende tekst maken de opmaak daarentegen onoverzichtelijk. Bij veel lettertypes zijn de cursieve letters ook minder goed leesbaar. Het is daarom af te raden om zinnen en lange stukken tekst cursief te zetten. Tenzij het gaat om een kort citaat.

Onderstrepingen en hoofdletters zijn meestal af te raden. Onderstrepen is een techniek die in een professionele opmaak nog maar weinig wordt gebruikt. Ook hele woorden en zinnen in hoofdletters zetten is een verouderde werkwijze om titels, kopjes of tekst te markeren. De tekst wordt daardoor meestal ook minder goed leesbaar. In webteksten zijn onderstrepingen nog wel belangrijk als hulpmiddel om hyperlinks aan te geven.

4 Foto’s en tekeningen zijn functioneel als ze er fraai uitzien, van goede kwaliteit zijn en goed bij het doel van de tekst aansluiten. In de meeste gevallen is er bij een afbeelding een bijschrift nodig, zodat de lezer meteen weet wie of wat er wordt afgebeeld, of wat het doel van de afbeelding is. Lezers lezen de bijschriften meestal voor ze de eigenlijke tekst lezen.

Ingewikkelde en overvolle grafieken, tabellen en schema’s hebben een averechts effect. In de tekst moet er informatie staan die rechtstreeks verband houdt met de gegevens die in de grafiek, de tabel of het schema staan. Bij langere teksten is het noodzakelijk om dat verband expliciet te maken.

U kunt het best een eenvoudige letter kiezen, met voldoende contrast tussen de kleur van de letter en de achtergrondkleur. De letters moeten zo groot zijn dat ook de toehoorders achteraan in de zaal alle woorden vlot kunnen lezen. Test dat vooraf zodat u niet aan uw publiek hoeft te vragen of alles wel goed leesbaar is.

Dia’s zijn een middel om uw uitleg of betoog te ondersteunen. Zet bij voorkeur alleen de belangrijkste kernwoorden op de dia’s. Bij volzinnen haakt het publiek snel af omdat u als spreker meestal sneller praat dan uw toehoorders de dia’s kunnen meelezen. U kunt volzinnen ook voorlezen, maar dat maakt uw presentatie minder dynamisch. Gebruik waar dat kan schema’s om de verbanden in uw uitleg aan te geven, maar houd die altijd heel eenvoudig en goed leesbaar. Ook eenvoudige en goed gekozen foto’s, illustraties en filmpjes zijn een krachtig middel om uw mondelinge presentatie sprekend en overtuigend te maken.

cursief: schuingedrukt, in italic functioneel: met een duidelijke bedoeling, zinvol woord

Bron: www.vlaanderen.be/taaladvies

©VANIN

5 Grafieken, tabellen en schema’s zijn functioneel als ze gemakkelijk te interpreteren zijn en er een duidelijke band met de inhoud van de tekst is. Door de visualisering van de gegevens kunnen de lezers de inhoud sneller begrijpen en onthouden. U moet de gegevens dus in een overzichtelijke vorm weergeven.

LES 8 TEKSTOPMAAK 91 Vet en cursief zijn de meest gebruikte technieken om woorden of zinnen in lopende tekst te markeren.

U doet dat door bij alle grafieken, tabellen en schema’s een genummerd bijschrift te plaatsen. In de tekst zelf verwijst u bij de uitleg naar de corresponderende nummers van de grafieken, tabellen en schema’s.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE92 4

Op de opmaak van volgende teksten valt telkens iets aan te merken. Omschrijf wat er fout loopt. IpsumLorem Os eriam, tectorest maioriatur sus aspiste mporendione rerorrum aut est et dolore, ad quatiatur? Posam nis et verspero blandae cuptae volutem. Et as soluptatiur? Qui volorrum rem quia coreptatur, tenihil magnim in con commodianto bla volor aut mos magnam voluptatem reperchil ident pernam et quiat velles anim escid ma cone evellabo. Alitati ncipidu cipsum eum ius es remporati alis doloritasped ma di con eum laut parum fuga. Ma velitas nis magnimo diandi cullign isquis natat eum vollatemodis et odi atur, quae. Xerferc hilibus. Utem volo doluptasi coreper undant, simporia volut illatenist a nullat. Fugitib eratur? Qui nonsed ellupta voloria tatest, quiae vellorempore dolor aut que nusandae andipsam fugiand itatis sae iurio volorit, quo im veriasp erspell igenis moditet odit, que rest, que eatempos qui officianiae core vit, iducienit expedip ientium alit lam, qui atint officiis as rehenim aionecto to is explique net erit alitesci imped quos rehenecum diamus audipsume autame simaximil everiat atestion corepta ssitibus, comnihictur, nonsequunt oditatiam et pedigni

A B C ▪ Nederlands met Gebaren, of kortweg NmG, is gesproken Nederlands ondersteund met gebaren. Bij NmG blijft men gewoon Nederlands praten en worden de belangrijkste woorden ondersteund met gebaren. NmG maakt dus het gesproken Nederlands visueel. ▪ Nederlands met Gebaren is niet hetzelfde als Nederlandse Gebarentaal (of Vlaamse Gebarentaal). Echte gebarentalen wordt vooral gebruikt door doofgeboren of prelinguaal dove mensen. Mensen die op latere leeftijd plotseling of geleidelijk doof geworden zijn (zogenoemde postlinguaal doven) geven de voorkeur aan Nederlands met Gebaren. ▪ NmG is Nederlands waarbij lexicon en elementen uit de grammatica van de plaatselijke Gebarentaal gebruikt worden ter visuele ondersteuning. Er is daarbij sprake van interferentie tussen beide talen. NmG volgt grotendeels de grammatica van de Nederlandse taal, inclusief alle spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen. Dit in tegenstelling tot Nederlandse en Vlaamse Gebarentaal, die een geheel eigen grammatica en eigen gezegden hebben.

▪ NmG is ook gesproken Nederlands. Dat betekent dus dat de stem wordt gebruikt, zoals iedereen doet die "gewoon" Nederlands praat. Want als de stem wordt weggelaten, vervormt het mondbeeld. Daardoor lijkt het mondbeeld niet meer op het gesproken Nederlands zoals dat bekend is, zodat spraakafzien moeilijker wordt. ▪ Het NmG dat in Nederland wordt gebruikt verschilt van het NmG dat in Vlaanderen wordt gebruikt. Uiteraard is de grammatica in beide gevallen die van het Nederlands. De gebaren die het Nederlands ondersteunen, zijn echter in beide regio's erg verschillend (net zoals de Vlaamse Gebarentaal en de Nederlandse Gebarentaal verschillende talen zijn).Nederlands met Gebaren D

©VANIN

militatur, etur modions equametur? Lorerib usapit, est, odi at. Et que ipsum quatiatem et eius quo illes nos etur, quatisq uisitae cesenie ndiciatur adi odion ex et laceaqu atusciissi corerum as molorpo reprovitiam res aria vendus sa dolo dolecer chillatendam rem labore, consed mod que pa volupta temporit odis dion re volo dios deliateTores et venducil ipietur sint diorum sit que estinveratus et asped untotat quasped itecus et quiduntota dolupta ad eaquia as erciusd animil maxim est quost, nonse corro blautet harionsequae quis adit plicimendis nobit explanda eum nihiliqui aut hit modiorescide quam, cone exces eum nus pa ped quibus sit velitincto invendam ut fuga. Nam que vit enimodis vid evelici doluptatiunt eum harcit plignia sum si nos sequam ant. Hilit et quossi nienim seque que nonessume voluptat milias ut atem atus iur, officipsam ipitation comnis et as aligni debis et il es volum sundae duntis earis moluptatures exerfer ernatum alit odi conseque corro imuscia verunt videbis et ilit dendunto molorup tatur? debis et il es volum sundae duntis earis moluptatures exerfer ernatum alit odi conseque corro imuscia verunt videbis et ilit dendunto molorup tatur?ernatum alit odi conseque corro imuscia verunt videbis et ilit dendunto molorup tatur? dendunto molorup tatur?

2 De alinea’s werden door elkaar gehaald. Plaats het cijfer van de volgorde voor elke alinea.

3 Plaats de tussentitels ‘Thuis’ en ‘Goedkoop’ in het artikel.

Zo zal een tekst voor jongeren er anders uitzien dan een tekst voor bejaarde mensen, ook wanneer deze over hetzelfde onderwerp gaat.

Je past nu alle elementen toe in een totaaloefening.

1 Op de volgende pagina vind je zeven alinea’s. Eén ervan past niet in het geheel. Doorstreep die alinea.

2 onthouden ©VANIN

Sommige teksttypes hebben een typische lay-out, denk maar aan een zakelijke brief, een rouwprentje, een bijsluiter of de handleiding van een gezelschapsspel.

Noteer drie elementen waarop je in de toekomst bij de lay-out van je eigen teksten zult letten.

TOTAALOEFENING

LES 8 TEKSTOPMAAK 93 5

De opmaak van je teksten en presentaties is heel belangrijk. Niet alleen wat je brengt, doet ertoe; ook de vormgeving telt. Net zoals bij de keuze van je woorden en voorbeelden, is het belangrijk om de lay-out te laten aansluiten bij je doelpubliek en het doel van je tekst.

Zo ziet een recept er helemaal anders uit dan een krantenartikel en zul je puur op het eerste zicht een interview kunnen onderscheiden van een recensie.

Met tekstopmaak bedoelen we de lay-out van een bron: de afbeeldingen, de pagina-indeling, het lettertype, de kleur van de titels … Al die dingen helpen een lezer om de boodschap te begrijpen en een bepaald gevoel mee te geven: tussentitels en alinea’s geven structuur, foto’s drukken emoties uit of tonen het onderwerp, belangrijke woorden zullen vaak vet of in een kleur staan en het slot en de inleiding worden bij artikels anders opgemaakt.

4 Kies één van volgende foto’s.   

6 Bedenk een titel voor het artikel.

5 Schrijf een passende inleiding voor het artikel. Hierin beschrijf je het onderwerp van de tekst.

De lay-out (of opmaak) van een bron zegt heel wat over het teksttype en de inhoud. Als je zelf teksten vormgeeft, dan is het dus belangrijk om de vorm te laten aansluiten bij het teksttype

‘We merken dat jongeren die te kampen hebben met een alcoholverslaving zich bijna allemaal indronken voor het (Katleenuitgaan.’Peleman, hoofd van de VAD)

van het onderzoek stippen wel aan dat jongeren die (nog) geen alcohol drinken minder geneigd zullen zijn om aan een onlinebevraging over (in)drinken deel te Ernemen.zijnminder

Het indrinken gebeurt zo goed als altijd in een private, zelden gesuperviseerde setting, zoals thuis of bij vrienden. De aangehaalde redenen zijn: voor de gezelligheid, omdat het goedkoper is en om in de stemming te komen. Meest populair bij het indrinken zijn pils of andere lichte bieren en sterkedrank. Een kwart van wie indrinkt doet dit met sterkedrank, zonder verschil in geslacht.

Een opvallend gegeven is dat de nachtwinkel de favoriete aanschafplek is op een leeftijd waarop men alcoholische dranken niet mag kopen, zo blijkt. Volgens de drugpunten en de VAD dringt een leeftijdsspecifieke aanpak zich op. ‘Een geïntegreerde aanpak is noodzakelijk, waarbij jongeren, ouders, horeca, eventorganisatoren én detailhandel mee betrokken worden. Het lokale niveau, dicht bij de jongeren en jongvolwassenen, is hierbij het meest aangewezen.’ Bron: www.knack.be

Indrinken heeft voor een deel van de Vlaamse jongeren een belangrijke sociale betekenis, maar houdt ook leeftijdsgebonden risico’s in. Dat blijkt uit onderzoek van acht Oost-Vlaamse Drugpunten in samenwerking met het Vlaams expertisecentrum voor Alcohol en illegale Drugs (VAD), waarvoor 6.733 jongeren tussen 12 en 26 jaar een onlinevragenlijst invulden.

©VANIN

Jongeren drinken alcohol nog voor ze uitgaan, ook met de bedoeling om nadien bij het uitgaan het drinken voort te zetten. Negen op de tien van de bevraagde jongeren hebben ooit al alcohol gedronken. Supermarkten en nachtwinkels zijn de plaatsen bij uitstek zijn om aan alcohol te geraken. In de supermarkt worden alle categorieën alcoholische drank gekocht, in de nachtwinkel koopt men relatief vaker sterkedrank en Debreezers/alcopops.initiatiefnemers

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE94

jongeren die alcohol drinken in vergelijking met vroeger. Als ze drinken, starten ze er op latere leeftijd mee. Er wordt minder frequent gedronken, in kleinere hoeveelheden en minder om dronken te worden.

LES 9 EEN ARGUMENTATIE OPBOUWEN 95 les HAAT OP SOCIALE MEDIA 1 Sommige mensen kiezen er bewust voor om een tijd volledig o ine te zijn. a Hoe zou jij je daarbij voelen? b Som drie mogelijke voordelen op. c Vermeld ook twee nadelen. voordelen nadelen 2 Bekijk het lmpje van KLAAR over haat op sociale media. a Welke feiten en meningen op sociale media komen aan bod? • feiten • meningen 1 Je kent de termen feit, mening, standpunt en argumenten1 Je formuleert onderbouwde argumenten en tegenargumenten bij een mening 2 Je reageert op een argument van een medeleerling 3 Een argumentatie opbouwen9 ©VANIN

De erkende jeugdbewegingen van Vlaanderen bereiken 250 000 jongeren.

Geef drie suggesties over hoe je een mening op een goede manier weergeeft.

Een feit is iets wat je kunt bewijzen of controleren. Er is dus geen discussie mogelijk, de uitspraak is objectief Parijs is de hoofdstad van Frankrijk. Meghan Markle huwde met prins Harry in 2019.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT96

3 Gaat het hier om een feit of om een mening? a Spaghetti is de lekkerste pasta als ze vers gemaakt wordt.  feit  mening b Sinterklaas was in de derde eeuw bisschop van Mira, een stad die in Turkije ligt.  feit  mening c Voetbalsupporters zijn agressief want ieder weekend heeft de politie de handen vol.  feit  mening d De politie constateerde dat hij 0.3 promille alcohol in zijn bloed had.  feit  mening e De minister kondigde gisteren enkele nieuwe klimaatmaatregelen aan.  feit  mening f Beleggen in aandelen is de beste keuze op lange termijn.  feit  mening g Wie zeker wil slagen, moet minstens voor alle vakken 50% halen.  feit  mening h Die muziek is een veredelde vorm van lawaai.  feit  mening onthouden

Zijn die meningen een voorbeeld van vrije meningsuiting? Waarom wel/niet?

©VANIN

Met een mening geef je aan hoe je over een stelling denkt. Dat is steeds persoonlijk, er is discussie mogelijk. De uitspraak is subjectief Parijs is een prachtige stad. Meghan Markle droeg een lelijke bruidsjurk. Het is leuk om elk jaar met de jeugdbeweging op kamp te gaan. b Wat vind je van de meningen in het filmpje? Met welke vier woorden zou je ze omschrijven?

b Markeer het argument, de uitleg van het argument en het voorbeeld in verschillende kleuren. Als leerlingenparlement willen ook wij deel uitmaken van de discussie rond schooluniformen, die momenteel ernstig leeft bij ons op school. Zelf zijn wij niet akkoord met de beslissing van onze directie om een schooluniform in te voeren vanaf het komende schooljaar. Wij geloven sterk dat een schooluniform de persoonlijke ontwikkeling van een tiener in de weg staat. Een schooluniform zorgt er immers voor dat iedereen er hetzelfde uitziet. Je zult dus niet meer jouw persoonlijke stijl kunnen uitdrukken en kleding kunnen dragen waar jij je goed in voelt. Er zijn bijvoorbeeld heel wat leerlingen die zich minder uniek zullen voelen omdat ze hun creativiteit niet kunnen uiten met hun outfit. 2 Lees de standpunten op de volgende pagina’s.

a Onderstreep in onderstaande tekst het standpunt.

3 Herlees de argumenten die je medeleerling bij de vorige opdracht gaf. Je probeert nu tegenargumenten aan te halen: je onderbouwt waarom je niet akkoord gaat met het standpunt.

LES 9 EEN ARGUMENTATIE OPBOUWEN 97 ARGUMENTEN EN TEGENARGUMENTEN

Een argument structureer je met behulp van volgende stappen: 1 Omschrijf je argument. Een eerste argument … ; Mijn argument is dat … ; Mijn visie is dat … ; Ik geloof dat … 2 Leg het argument verder uit. want, omdat, aangezien, indien, daarom, als, immers … 3 Versterk je argument met behulp van een voorbeeld. Bijvoorbeeld … ; Onderzoek wijst uit dat … ; Een voorbeeld daarvan is …

SPREkEN & SCHRIJven

Ook bij een tegenargument volg je best de opbouw van argument, uitleg en een bijkomend voorbeeld. Bereid je in een debat altijd voor op tegenargumenten van de tegenpartij. Op die manier kun je je eigen argumentatie meer kracht bijzetten. tip 2 de ontwikkeling: groei, positieve verandering woord

©VANIN

Bedenk een krachtig argument voor deze visie. b Werk het argument uit. c Vergelijk daarna je tekst met die van een medeleerling.

Vorig jaar maakte je kennis met standpunten en argumenten. Je herhaalt die begrippen aan de hand van een tekstfragment.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT98 Mijn visie is dat leerlingen die op een vak 90% halen de lessen van dat vak niet meer moeten volgen. argument: tegenargument: ©VANIN

LES 9 EEN ARGUMENTATIE OPBOUWEN 99 argument: tegenargument: Ik vind dat het stemrecht verlaagd zou moeten worden naar de leeftijd van zestien jaar. ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT100 Ik vind dat radiopresentatoren geen regionaal accent mogen hebben. argument: tegenargument: ©VANIN

Bekijk een fragment van de rubriek Helden van het Internet uit het programma Karen & De Coster.

Standpunt en argumenten

a Welke argumenten gebruiken volgende personen om hun kwetsende boodschappen te verdedigen?

TEGENARGUMENTENARGUMENTENARGUMENTEN ©VANIN

Je kunt je standpunt verdedigen of onderbouwen met argumenten. Je probeert de andere(n) te overtuigen. Wanneer je het niet eens bent met iemands argumenten, kun je argumenten tegen het standpunt geven. Je geeft dan tegenargumenten Objectieve of feitelijke argumenten zijn controleerbaar. Je kunt ze in de werkelijkheid nagaan.

LES 9 EEN ARGUMENTATIE OPBOUWEN 101

Een standpunt is een uitspraak waarmee je een mening geeft over een onderwerp. Synoniemen voor standpunt zijn: stelling, mening of visie.

b Welke tegenargumenten haalt de interviewer aan? Elin interviewer Eddy onthouden

Zo kun je echt niet naar dat feest gaan. Je kunt als man niet op een huwelijksreceptie aankomen zonder kostuum en das.

Subjectieve argumenten zijn gebaseerd op een gevoel, een overtuiging, vermoedens of een geloof. Ze zijn persoonlijk en dus moeilijk controleerbaar.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT102 interviewer Rudy interviewer 5 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar over feit, mening, argument en tegenargument. Op basis van je resultaat krijg je aanvullende oefeningen. TEGENARGUMENTENTEGENARGUMENTENARGUMENTEN ©VANIN

LES 10 HET SPROOKJE 103 les TYPISCHE VERHAALELEMENTEN 1 Je vindt hier twaalf afbeeldingen. a Zet ze op de volgende pagina samen in drie groepen van vier afbeeldingen. b Geef het verband tussen de afbeeldingen van een groep. 1 Je kent de belangrijkste kenmerken van sprookjes1 Je geeft je mening bij de inhoud van een zakelijke tekst 5 JE begrijpt dat mensen sprookjes vertellen om verschillende redenen3 JE brengt informatie uit een bron samen in een schema 4 Je kunt benoemen welke verhalen sprookjes zijn 2 2011Daedalus,Glénat/UitgeverijÉditions©ArchiveHistoryWorld©Alamy/GeraldEddie© Alamy/BFA©Alamy/12Photo© Alamy/BFA© 10 Het sprookje 951 1062 1173 12842022Uitgeverij,Standaard©NysJef ©VANIN

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR104 2 Welke verhalen ken je? a Beschrijf kort één verhaal. Waarover gaat het? Welke personages komen erin voor? b Uit welke kolom ken je de meeste verhalen? 3 Geef voor elke kolom drie typische eigenschappen. Welke elementen vind je bijna altijd terug in die verhalen? •••

Op de volgende pagina krijg je zeven fragmenten uit sprookjes. a Verbind volgende sprookjestitels met de fragmenten. Schrijf het juiste cijfer bij elke titel. 2 Sneeuwwitje Vrouw Holle Roodkapje De wolf en de zeven geitjes Jaak en de bonenstaak Het meisje met de zwavelstokjes De gelaarsde kat b Markeer typische sprookjeselementen in de fragmenten.

SPROOKJESKENMERKEN

Toen de wolf wakker werd, stond hij op en viel hij door het gewicht in de waterput. De geitjes vierden feest en leefden nog jaren gelukkig, zonder zorgen.

H et zevende geitje klom uit de klok en ging naar de waterput. Daar lag de wolf te slapen. Hij nam een mes, sneed zijn buik open en zag dat zijn broers en zussen samen met hun moeder ontsnapten. Daarna legden ze stenen in de buik van de wolf en naaiden hem weer dicht.

©VANIN

LES 10 HET SPROOKJE 105

H et meisje ging met haar mandje op weg door het bos. Ergens onderweg, terwijl ze zong en bloemen plukte, kwam ze een wolf tegen. ‘Waar ga je heen, meisje?’, vroeg de wolf. ‘Ik breng deze mand met koekjes naar mijn grootmoeder’, sprak het meisje.

H et verhaal gaat over de verdeling van de nalatenschap van een eenvoudige molenaar, die aan zijn drie zoons alleen de molen, een ezel en een kat naliet. De oudste zoon erfde de molen, de tweede zoon een ezel. Voor de jongste zoon bleef alleen de kat uit de graanschuur over. 1

H et was afschuwelijk koud, het sneeuwde en het begon donker te worden. Het was ook de laatste avond van het jaar, oudejaarsavond. In die kou en in dat donker liep er op straat een arm, klein meisje, zonder muts en op blote voeten. Ze had wel pantoffels aangehad toen ze van huis ging, maar dat hielp niet veel: het waren heel grote pantoffels, haar moeder had ze het laatst gedragen, zo groot waren ze, en het meisje had ze bij het oversteken verloren, toen er twee voertuigen vreselijk hard voorbijvlogen. In een oud schort had ze een heleboel zwavelstokjes en één bosje hield ze in haar hand. Niemand had nog iets van haar gekocht, de hele dag niet.

E en weduwe heeft twee dochters, één is mooi en ijverig en de ander lui en lelijk. Ze houdt meer van de lelijke en laat de andere dochter al het werk doen. Het meisje zit elke dag bij een put te spinnen. Door het harde werken komt er bloed van haar handen aan de spoel. Als ze deze wil schoonmaken, omdat zij bang is dat ze zal worden bestraft, valt de spoel in de put. Ze duikt de spoel achterna en komt zo in een wonderland terecht.

T oen de dwergen thuiskwamen, vonden ze het meisje dood op het zevende bedje. Ze huilden, verzorgden haar en legden haar in een glazen kist. Ze brachten haar naar haar lievelingsplek in het bos en rouwden om haar. Na drie dagen kwam een prins voorbij, hij knielde bij de kist. (…) Toen hij haar kuste, schoot het stuk appel uit haar keel en kon ze weer ademen. De prins en zij leefden nog lang en gelukkig.

7 de nalatenschap: erfenis woord

T oen hij wakker werd, zag de jongen dat de zeven bonen die zijn moeder weggegooid had in de nacht tot een enorm brede rank waren gegroeid die tot aan de wolken kwam. Hij nam eten en een bijl mee en begon te klimmen. Boven, in de wolken, zag hij een prachtig kasteel staan. Daar woonden een reus, zijn vrouw en hun kinderen.

Hieronder lees je de samenvatting van Hans en Grietje. a Markeer tijdens het lezen typische sprookjeselementen. b Vul de steekkaart in. Het onthouden-kader aan het einde van deze les helpt je verder.

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR106 2

Er was eens een arme houthakker met twee kinderen: Hans en Grietje. Wanneer er geen geld meer is om de kinderen te onderhouden, stelt de stiefmoeder voor om ze in het bos achter te laten. Als ze op weg gaan, is Hans zo slim om kiezelsteentjes te strooien zodat de kinderen de weg terug kunnen vinden. De volgende keer strooit hij echter broodkruimels, die opgegeten worden door de vogels in het bos, zodat Hans en Grietje verdwalen. Ze komen bij een huisje van snoep en snoepen ervan. Er blijkt een heks te wonen, die hen eerst vriendelijk uitnodigt om binnen te komen. Dan sluit ze Hans op om hem vet te mesten en op te eten. Grietje moet helpen in de huishouding. Hans weet de heks voor de gek te houden door steeds een afgekloven botje uit zijn kooi te steken wanneer de heks wil voelen of hij al dik is. De heks heeft niks door want ze is blind.

Hans en Grietje fantasierijke personages (kabouters, heksen, sprekende dieren en/of planten, toverij …) onbepaalde plaats en tijd goed tegenover kwaad

151051

Uiteindelijk heeft de heks er genoeg van en ze besluit Hans toch op te eten. Wanneer Grietje de oven moet aanmaken waar haar broertje in gebraden zal worden, lukt het haar de heks zelf in de oven te duwen: als Grietje van de heks in de oven moet voelen of die al heet genoeg is, zegt ze dat de oven te klein is. De domme heks gaat hierop voor de oven staan om te laten zien dat er zoveel ruimte is dat zelfs zij er in past.

Hans en Grietje gaan het huis van de heks in, vinden parels en edelstenen in het huisje en gaan vol beladen weer op weg naar huis. Een pratende eend helpt hen een groot meer over en wanneer ze hun vader die inmiddels opnieuw weduwnaar is in de armen vliegen, leven ze met z'n drieën nog lang en gelukkig.

LES 10 HET SPROOKJE 107 vaste eenvoudigeherhalinghappyformuleringenendstructuur

a Markeer tijdens het lezen tien typische sprookjeskenmerken.

Op een morgen ging Unanana heel vroeg het oerwoud in om hout te sprokkelen, terwijl haar twee kinderen thuis bleven spelen met een nichtje dat bij hen woonde. De kinderen deden wie het verst kon springen en hadden het grootste plezier, en toen ze moe waren, gingen ze op de stoffige grond voor de hut zitten en deden een spel met kiezelstenen.

b Som vijf kenmerken op die duidelijk maken dat dit verhaal een sprookje is. c Geef bij elk kenmerk een duidelijk voorbeeld.

Plotseling hoorden ze geritsel in het gras vlakbij en daar zagen ze op een grote kei een baviaan verwonderd zitten kijken.

©VANIN

Je leest nu het sprookje Unanana en de olifant, een sprookje uit een andere cultuur.

51 Unanana en de olifant Er was eens, vele, vele jaren geleden, een vrouw die Unanana heette en twee prachtige kinderen had. Ze woonden in een hutje langs de weg en vaak bleven voorbijgangers even staan als ze de kinderen zagen en dan toonden ze zich een en al bewondering voor hun mooie lijfjes, hun perzikhuidje en hun heldere ogen.

Toen verdween hij en de kinderen speelden weer verder.

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR108 25201510

‘Van wie zijn die kinderen?’ trompetterde hij tegen het nichtje, en hij zwaaide zijn slurf in de richting van de twee mooie kinderen, die zich achter een grote kei probeerden te verbergen.

Even later liep ze tussen de hoge, schaduwrijke bomen de baviaan tegen het lijf. ‘O, baviaan! Je moet me helpen!’ smeekte ze. ‘Heb je soms een olifant met maar één slagtand gezien? Hij heeft allebei m’n kinderen opgegeten en ik moet hem vinden.’ ‘Blijf dit pad volgen tot je op een plek met hoge bomen en witte stenen komt. Daar zul je de olifant vinden’, zei de baviaan.

‘V ... van Una ... Unanana’, stamelde het meisje. De olifant deed een stap naar voren. ‘Zulke mooie kinderen heb ik nog nooit gezien’, bulderde hij. ‘Ik neem ze mee.’ Hij sperde zijn enorme bek wijd open en slokte beide kinderen in één hap naar binnen.

Het nichtje gilde het uit van angst en vloog de hut in, en vanuit het veilige donker binnen hoorde ze de dreunende stappen van de olifant steeds zwakker worden naarmate hij dieper in het oerwoud verdween.

Even later hoorden ze heel licht een takje kraken en toen ze opkeken, zagen ze de grote, bruine ogen van een gazelle die hen naast een struik stond aan te staren. ‘Van wie zijn die kinderen?’ vroeg ze het nichtje. ‘Van Unanana’, antwoordde ze. ‘Wel, wel, wel!’ riep de gazelle uit met haar zachte, warme stem. ‘Zulke mooie kinderen heb ik nog nooit gezien’, en met een sierlijke sprong verdween ze in het struikgewas.

5045403530

De kinderen kregen genoeg van het spelletje en pakten een kleine kalebas, doopten die om beurten in de grote pot met water bij de ingang van de hut en dronken naar hartenlust. Ineens hoorden ze een nijdig gegrom en het nichtje liet van angst haar kalebas vallen toen ze de gevlekte pels en de valse ogen van een luipaard zag, die stilletjes uit het struikgewas was gekropen. ‘Van wie zijn die kinderen?’ vroeg hij streng. ‘Van Unanana’, antwoordde ze met een bibberig stemmetje, en ze liep langzaam achteruit naar de ingang van de hut voor het geval de luipaard op haar af zou springen. Maar hij had op dat moment toevallig geen belangstelling voor een maaltje. ‘Zulke mooie kinderen heb ik nog nooit gezien’, riep hij uit, en met een zwaai van zijn staart verdween hij tussen de struiken.

De kinderen waren bang van al die dieren die alsmaar vragen stelden en riepen naar Unanana dat ze terug moest komen, maar in plaats van hun moeder kwam een kolossale olifant met maar één slagtand dreunend uit het struikgewas zetten. Hij staarde de drie kinderen aan en die waren zo doodsbenauwd dat ze zich niet durfden te verroeren.

‘Van wie zijn die kinderen?’ vroeg hij aan het nichtje. ‘Van Unanana’, antwoordde ze. ‘Wel, wel, wel!’ baste de baviaan. ‘Zulke mooie kinderen heb ik nog nooit gezien.’

Niet lang daarna kwam Unanana terug met een grote takkenbos op haar hoofd. Het meisje stoof naar buiten. Ze was er vreselijk aan toe en het duurde dan ook even voor Unanana het hele verhaal had gehoord.

‘Mijn hemel’, zei de moeder. ‘Heeft-ie ze meteen doorgeslikt? Denk je dat ze misschien nog leven in de maag van de olifant?’

‘Dat weet ik niet’, zei het kind, en ze begon nog harder te huilen. ‘Goed,’ zei Unanana wijs, ‘er staat me maar één ding te doen. Ik moet het oerwoud in gaan en alle dieren vragen of ze een olifant met maar één slagtand hebben gezien. Maar eerst moet ik een paar voorbereidingen Zetreffen.’zette een pot met flink veel bonen op het vuur en kookte die tot ze zacht waren en gegeten konden worden. Toen pakte ze haar grote mes, zette de pot op haar hoofd, zei haar nichtje op de hut te passen tot ze weer terug was en trok de rimboe in op zoek naar de olifant. Weldra vond Unanana het spoor van het enorme dier en ze bleef dat een tijd volgen, maar de olifant zelf was nergens te zien. 55

Hetthuiskwamen.nichtjewas dolblij dat ze hen terugzag, want ze had gedacht dat ze allemaal dood waren. En die avond vierden ze samen feest. Kun je raden wat ze aten? Inderdaad, gebraden olifantenvlees.

‘O, luipaard!’ riep ze vermoeid. ‘Je moet me helpen! Heb je soms een olifant met maar één slagtand gezien?

‘Och, hemeltje nog aan toe!’ zuchtte Unanana. ‘Het lijkt nog zo ver en ik ben zo moe en ik heb zo’n honger.’ Maar ze at het eten dat ze bij zich had niet op, want dat was voor haar kinderen als ze die had gevonden.

Hij heeft allebei m’n kinderen opgegeten en ik moet hem vinden.’

De dieren blaften, mekkerden of loeiden bij wijze van dank en de mensen gaven Unanana allerlei geschenken uit dankbaarheid voor hun bevrijding, zodat Unanana en haar kinderen niet langer arm waren toen ze

‘Blijf dit pad volgen tot je bij een plek met hoge bomen en witte stenen komt. Daar zul je de olifant vinden’, antwoordde de luipaard, en hij boog zijn kop en wijdde zich weer aan zijn toilet. ‘Ach, ach!’ verzuchtte Unanana. ‘Als ik die plek niet gauw vind, weigeren mijn benen me nog verder te Zedragen.’strompelde nog een stukje voort tot ze ineens, recht voor zich, een paar hoge bomen en een stel grote witte stenen zag. ‘Eindelijk!’ riep ze uit, en ze rende erheen en ontdekte een reusachtige olifant die vergenoegd in de schaduw van de bomen lag.

De pijn werd alsmaar erger tot de olifant met een laatste zucht dood neerviel. Toen pakte Unanana haar mes en hakte zich een weg tussen de ribben van de olifant door, waarover terstond een hele stoet honden, geiten, koeien, mannen, vrouwen en kinderen trok. Eenmaal buiten knipperden ze allemaal met hun ogen tegen het felle zonlicht en slaakten ze vreugdekreten omdat ze weer vrij waren.

Toen opende de olifant zijn bek en zonder zelfs maar de moeite te nemen overeind te komen slokte hij Unanana met pot en al in één hap naar binnen. En daar had Unanana nu net op zitten hopen. Dieper en dieper daalde ze af in de duisternis tot ze in de maag van de olifant belandde. En wat zich daar voor haar ogen afspeelde! De maagwanden van de olifant waren als een keten van heuvels, en tussen die heuvels zag ze kleine groepjes mensen, een heel stel honden en geiten en koeien, en haar eigen twee mooie ‘Moeder!kinderen.Moeder!’ riepen ze toen ze haar zagen. ‘Hoe ben je hier gekomen? O, we vergaan van de honger.’ Unanana tilde de kookpot van haar hoofd en gaf haar kinderen de bonen te eten, die ze uitgehongerd Deopaten.olifant

En voort ging het tot ze na een bocht in het pad een luipaard voor zijn hol toilet zag zitten maken.

begon te kreunen. Zijn gekreun was in het hele oerwoud te horen, en hij zei tegen de dieren die even aankwamen om te zien wat de oorzaak van zijn ongemak was: ‘Ik weet niet waarom, maar sinds ik die vrouw die Unanana heet heb opgegeten, voel ik me vreselijk naar en ellendig vanbinnen.’

Dus bleef de vrouw het stoffige pad een hele tijd volgen, maar ze zag geen teken van de olifant.

Plotseling stak een gazelle haar pad over. ‘O, gazelle! Je moet me helpen! Heb je soms een olifant met maar één slagtand gezien?’ vroeg ze. ‘Hij heeft allebei m’n kinderen opgegeten en ik moet hem vinden.’ ‘Blijf dit pad volgen tot je op een plek met hoge bomen en witte stenen komt. Daar zul je de olifant vinden’, zei de gazelle, en ze verdween met een sierlijke sprong uit het gezicht.

LES 10 HET SPROOKJE 109 75706560

©VANIN

Met één oogopslag zag ze dat hij maar één slagtand had, en terwijl ze hem zo dicht naderde als ze durfde, schreeuwde ze boos: ‘Olifant, olifant! Heb jij mijn kinderen opgegeten?’ ‘Welnee’, antwoordde hij lui. ‘Blijf dit pad volgen tot je bij een plek met hoge bomen en witte stenen komt. Daar zul je de olifant vinden.’ 10095908580

Maar de vrouw wist dat dit de olifant was die ze zocht en stampvoetend gilde ze hem toe: ‘Olifant, olifant! Heb jij mijn kinderen opgegeten?’ ‘Welnee! Blijf dit pad volgen ...’ begon de olifant weer, maar Unanana liet hem niet uitpraten. Ze rende op hem af en riep, zwaaiend met haar mes: ‘Waar zijn mijn kinderen? Waar zijn ze?’

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR110 Unanana en de olifant ©VANIN

c Overloop

1 De

LES 10 HET SPROOKJE 111 4 Was je verrast om te merken dat in andere culturen ook sprookjes voorkomen? Leg uit waarom je dit (niet) verwacht had. LIEFLIJK OF GRUWELIJK

3 ©VANIN

14 5 2 3 GroupImagesUniversal©Granger©

Voor het lezen auteur en illustrator van een nieuw sprookjesboek vragen jouw advies over de afbeeldingen hieronder. Welke zou jij gebruiken? Overleg samen met een medeleerling. Vertel waarom je die afbeelding zou kiezen. alle prenten. Bespreek welke voor jullie wel of (helemaal) niet zouden kunnen.

2 Vonden jullie sommige illustraties te direct of te wreed? Ook volwassenen vragen zich soms af of elk sprookje wel geschikt is voor kinderen. Met de volgende opdracht proberen we argumenten pro en contra te vinden voor jullie eigen mening.

De hoofdgedachte is het belangrijkste wat er over het onderwerp van een tekst gezegd wordt.

conclusieadviesvisievisievisiekomenexpertsaanbod?opoudersopsprookjesopkinderenaanouders(stelling)

Formuleer in drie zinnen je eigen mening over volgende stelling: ‘Enge sprookjes voorlezen aan kinderen is geen probleem.’

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR112 3

Tijdens het lezen 4 Neem nu het artikel Sprookjes mogen best gruwelijk zijn op de volgende pagina grondig door. a Vat de hoofdgedachte van de tekst samen.

Die zin geeft de centrale boodschap van de tekst weer. b Vul het schema van de tekst in. Sprookjes mogen best gruwelijk zijn Welkebron onthouden

©VANIN

Overloop de informatie met een medeleerling. 7 Schrijf nu jouw mening uit. a Onderbouw je mening met twee argumenten. b Maak gebruik van dit spreekkader. Een eng sprookje af en toe kan niet / wel (maak een keuze) … In deze tekst leg ik uit waarom ik dit vind. Als eerste argument … Een tweede argument is dat … (Zorg naast je argument ook voor verduidelijking en geef een concreet voorbeeld uit je eigen leven of uit de Daaromtekst) vind ik dat … SCHRIJVEN

20151051

Heksen die kinderen braden, wolven die biggetjes, grootmoeders en meisjes met rode kapjes verslinden. Stiefmoeders met psychopathische trekjes ... Sommige ouders willen ze liever verbannen uit sprookjes om hun kinderen te behoeden voor zoveel gruwelijkheid. Is die reactie pedagogisch gezien de juiste? Er was eens een internet poll op de Britse site TheBabyWebsite.com. Daar bleken bijna twintig procent van de ondervraagde ouders grote problemen te hebben met de sprookjes die al eeuwen van generatie op generatie overgeleverd worden, zoals Sneeuwwitje, Hansje en Grietje, Roodkapje en noem maar op. Veel ouders weigeren die nog langer voor te lezen bij het slapengaan. Ze verkiezen verhaaltjes van Winnie de Poeh of andere softies. De reden van hun onvrede? Discriminatie van dwergen en vrouwen, incest, kannibalisme, pedofilie ... zijn niet bepaald dingen waarmee je kinderen moet lastigvallen vlak voor ze in dromenland verzeilen, vindt een deel van de ondervraagde ouders. Ze vrezen dat die sprookjes hun kinderen eerder nachtmerries dan zoete dromen zullen bezorgen. Maar moeten die sprookjes echt definitief gebannen worden?

JAN RUYSBERGH

Markeer de argumenten die je sterk vindt. Zet een kruisje naast de argumenten die je zwak vindt.

Sprookjes mogen best gruwelijk zijn

psychopathisch: abnormale persoonlijkheid die leidt tot crimineel gedrag pedagogisch: opvoedkundig de poll: enquête, opiniepeiling de discriminatie: iemand anders behandelen op basis van ras, geslacht, leeftijd enzovoort het kannibalisme: het eten van mensenvleesmensendoor woord

LES 10 HET SPROOKJE 113 5

©VANIN

kanaliseren van emoties: in goede banen leiden zodat de gevoelens minder extreem worden ventileren: in het openbaar bespreken, uiten de moraal: (hier) les woord ‘Zeker niet’, vindt kinderpsychologe Klaar Hammenecker. ‘Kinderen weten echt wel dat het maar verhalen zijn. Ik raad jonge ouders wel aan om eerst te beginnen met de sprookjes waarin enkel dieren voorkomen, zoals De drie biggetjes of De wolf en de zeven geitjes. Maar ook aan sprookjes waarin menselijke personages erge dingen overkomen, zullen kinderen geen trauma’s overhouden. Dat beschermend denken is typisch maatschappelijk, maar helemaal niet nodig. Sprookjes zijn voor kinderen een veilige manier om de dingen des levens te leren kennen en om te gaan met emoties als boos, bang of verdrietig zijn. Ik herinner me nog dat mijn eigen kind altijd maar opnieuw naar Bambi wou kijken, ook al huilde ze iedere keer als Bambi’s moeder stierf.’

Ook professioneel sprookjesvertelster Katrien Van Hecke vindt sprookjes de ideale manier om emoties te leren kanaliseren en ventileren. ‘Het is verkeerd om je kinderen niet mee te geven dat ze in het leven ook met hun eigen slechte kanten en die van anderen zullen moeten leren leven. De Duitse psycholoog Walter Scherf heeft dat uitvoerig bestudeerd. Vooral volwassenen vinden het erg wat er in die sprookjes allemaal gebeurt, niet de kinderen. In de meeste sprookjes zit een heel duidelijke moraal: de biggetjes die opgegeten worden, waren te lui. Dat is dus hun straf, en kinderen vinden dat geweldig. Waarom denk je dat de boeken van Roald Dahl zo populair zijn? Dahl was ook een sprookjesverteller, op een moderne manier.’

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR114

55504540353025 75706560

‘Als je een sprookje voorleest, roepen kinderen in hun verbeelding op wat ze aankunnen, niet meer’, aldus Van Hecke. ‘Dat is helemaal een andere situatie dan wanneer ze gewelddadige dingen zien op tv of in de bioscoop. Als ouder zie je tijdens het voorlezen ook aan de reactie van je kind of het sprookje op dat moment iets te ver gaat. Zo heb ik twee versies van De drie biggetjes naargelang van de leeftijd van mijn publiek: een waarin de biggetjes opgegeten worden, en een waarin ze alle drie overleven.’

‘Sprookjes mag je wel aanpassen, vind ik’, zegt Van Hecke. ‘De gebroeders Grimm hebben ook hun versie gemaakt van sprookjes die al eeuwenlang mondeling overgeleverd werden. Sprookjes zijn zoals een taal die leeft, en je moet die ontwikkeling zijn gang laten gaan. Ouders die dat beletten, zijn pedagogisch slecht bezig.’

©VANIN

De toekomst van de traditionele sprookjes ziet er hopelijk nog lang en gelukkig uit. Bron: www.nieuwsblad.be

LES 10 HET SPROOKJE 115 Re ecteren 8 Vond je de opdracht gemakkelijk, doenbaar of moeilijk? Leg uit waarom je dit vindt. 9 Wat zou je de volgende keer anders aanpakken? 10 Wat is het nut van sprookjes (vroeger en vandaag)? TOCHT DER WONDEREN

Je maakte in deze les kennis met verschillende sprookjes. Wat je leerde, zet je nu in bij het magische bordspel Tocht der Wonderen Net als bij Ganzenbord is het doel van dit spel om als eerste speler naar het midden van het spelbord te geraken. Dat doe je door met de dobbelsteen te gooien en het aantal ogen dat je gegooid hebt, vooruit te gaan. Het vak waarop je landt, heeft gevolgen: je moet vragen beantwoorden over bekende en minder bekende sprookjes; je trekt een kanskaart en krijgt daardoor een voor- of nadeel; je komt op neutraal terrein en hoeft die beurt niets te doen.

•

4 SPELREGELS ©VANIN

•

In sprookjes wordt niet concreet gezegd waar en wanneer de gebeurtenissen zich afspelen. De plaats (In een land hier ver vandaan) en de tijd (Er was eens) worden niet aangeduid.

SprookjesSprookjes

We kennen sprookjes nu in verschillende vormen: verfilming, audioverhalen, prentenboeken …

Later werden deze verhalen verzameld in boeken, kregen ze een bravere invulling en happy end. De twee bekendste verzamelaars zijn zonder twijfel de broers Jacob en Wilhelm Grimm. Zij trokken langs bij mensen en gingen op zoek in archieven om volksverhalen te verzamelen. onthouden

zijn verhalen die vandaag aan kinderen verteld worden. Ze bevatten magie en fantasierijke personages zoals dwergen, pratende dieren en heksen. De hoofdpersonages zijn meestal jong en moeten het opnemen tegen slechte en wreedaardige vijanden.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR116

De verhalen zijn eenvoudig: de personages en gebeurtenissen zijn duidelijk, alles gaat van begin naar einde. Sprookjes beginnen en eindigen vaak met vaste formuleringen als ‘En ze leefden nog lang en gelukkig’.

De versies die we vandaag lezen, zijn de brave, gekuiste versies van de oorspronkelijke Sprookjesvolkssprookjes.werden vroeger niet aan kinderen, maar aan volwassenen verteld. Het waren volksverhalen die mondeling werden doorverteld en die de toehoorders wilden waarschuwen voor allerlei gevaren (moord, geweld, verkrachting). In deze verhalen liepen de personages verloren in een bos, werden ze opgegeten door wolven of in het water gesleurd door moerasmannen. De achterliggende boodschap was: ga nooit alleen op stap, vertrouw geen vreemden en blijf weg van de waterkant als het donker wordt.

©VANIN

Notities nemen11 ©VANIN

VOOR HET LUISTEREN 1

LES 11 NOTITIES NEMEN 117 les

Als kennismaking luister je naar de intro van een radio-interview. Luister aandachtig en formuleer een antwoord op de volgende vragen. De antwoorden geef je een plaats in het schema.

a Welke betekenis heeft het woord ‘allee’ volgens Van Dale? Tot welke woordsoort behoort het woord?

b Welk onderwerp staat centraal? c Wat is de hoofdgedachte? d Voorspel een drietal andere betekenissen die in het interview aan bod kunnen komen. Een tekst gaat altijd ergens over. Dat is het onderwerp van de tekst. Dikwijls kun je dat in één woord benoemen. De hoofgedachte vat samen wat er over het onderwerp gezegd wordt. Het is de centrale boodschap van een tekst. betekenis volgens Van Dale woordsoort: andere betekenissen onderwerp hoofdgedachte allee LievenpresentatorVandenhaute SteventaalkundigeDelarue GoethalsRuthje© 1 onthouden

Vorig jaar maakte je kennis met een aantal vaardigheden om met geschreven of gesproken bronnen aan de slag te gaan. In deze les verdiep je een aantal strategieën en pas je ze toe om de belangrijkste informatie van een tekst schematisch weer te geven. In dit deel zoom je in op een eerste manier om de essentie van een bron over te brengen. Aan de hand van een radio-interview oefen je op het nemen van notities. Je verfijnt ook hoe je informatie schematisch kunt weergeven.

Je neemt notities tijdens het luisteren1 Je kent een aantal strategieën om goed te luisteren: voorkennis inzetten, vragen stellen, voorspellingen doen en actief luisteren3

Je kunt tijdens het luisteren het doel, het onderwerp, de hoofdgedachte en de hoofdpunten achterhalen 2 Je past deze strategieën bewust toe tijdens het luisteren 4

5 Notities nemen moet snel gaan: gebruik daarom afkortingen, tekens en/of symbolen. tip 2 Evalueer je eigen notities aan de hand van onderstaande che. a Lees aandachtig de verschillende elementen. b Schaal jezelf in door telkens een kruisje te plaatsen.

1 Je neemt tijdens het luisteren notities van de inhoud. Vijf vuistregels als je notities maakt 1 Zorg dat je pen en papier hebt klaarliggen.

4 Laat veel wit tussen de woorden: na het lezen/luisteren kun je daar nog wat bijschrijven en/of aanvullen.

3 Wissel je notities en evaluatie che met die van een medeleerling. a Neem een andere kleur en schaal de notities van je medeleerling in. b Wanneer er hoofdpunten ontbreken, dan mag je die in kernwoorden aanvullen. c Formuleer tot slot een sterk punt en een tip. Zelf- en peerevaluatie – notities nemen enkel hoofdzaken veel details kernwoorden of woordgroepen volzinnen veel tekens en/of symbolen geen tekens en/of symbolen veel afkortingen geen afkortingen 2

Je beluistert nu het interview waarin taalkundige Steven Delarue ingaat op de acht betekenissen van het woord ‘allee’ in onze taal.

3 Focus enkel op de hoofdpunten. Dat zijn de belangrijkste inhoudelijke elementen die in de tekst/boodschap voorkomen. Zo werkt een spreker of schrijver de hoofdgedachte verder uit.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE118 2 Vergelijk je antwoorden met die van een medeleerling. TIJDENS HET LUISTEREN

2 Schrijf geen hele zinnen, maar kernwoorden/sleutelwoorden of woordgroepen.

©VANIN

3 ©VANIN

NA HET LUISTEREN 1

Dit vult een medeleerling voor je in: Een sterk punt van jouw notities is: Een tip die ik je wil meegeven als je de volgende keer notities maakt:

Bekijk nogmaals aandachtig je notities en beantwoord deze vragen. Vormen je notities een duidelijk geheel of zijn het eerder losse feiten en gegevens? Geef twee concrete leersituaties waarbij het zinvol is om van je notities een schematische samenvatting te maken.

LES 11 NOTITIES NEMEN 119

a Neem het samen met een medeleerling aandachtig door.

©VANIN

Je leraar bezorgt je een schema van het luisterfragment.

b Formuleer vier eigenschappen van een goed schema.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE120

Je krijgt van je leraar een opdracht. Beantwoord de vragen bij de tekst of maak een schema van de inhoud.

LES 12 GEVOELSWAARDE EN BETEKENIS VAN WOORDEN 121 les WOORDKEUZE ClooneyGeorge Danni Heylen (F.C. KampioenenDe) Charlesprins (GeeraertsAnnie Familie) BELGIAN_FREELANCE© BELGA© 1 Bekijk de mensen op bovenstaande foto’s. Kies een woord om de leeftijd van die personen te omschrijven. 2 Bekijk een fragment uit Het journaal. a Begrijp je dat de groep mensen ouder dan 55 niet blij is om ‘bejaarden’ of ‘senioren‘ genoemd te worden? Geef één argument waarom je dit (niet) begrijpt. 1 Je kent en begrijpt de termen denotatie, connotatie, synoniem, antoniem, eufemisme en dysfemisme 1 Je begrijpt de betekenis achter woorden in een specifieke context 2 Je schat de gevoelswaarde van synoniemen in en kiest de juiste variant in een bepaalde situatie 3 12 Gevoelswaarde en betekenis van woorden ©VANIN

Welke woorden klinken eerder negatief, neutraal of positief? Plaats de termen in de juiste kolom. Kies uit: jagger – bejaarde – gepensioneerde – oudere – vitalo. negatief neutraal positief

c Waarom heeft ‘bejaarde’ volgens Ruud Hendrickx een negatieve bijklank?

©VANIN

Deze woorden hebben wel een verschillende connotatie, een gevoelswaarde. ‘Flik’ klinkt negatiever dan het neutrale woord ‘agent’. Sommige woorden kunnen ook eerder positief klinken. Zo klinkt een woord als ‘trots’ veel positiever dan het eerder negatieve woord ‘ijdel’. onthouden

d Radio 1 verkoos de term ‘jagger’ (verwijzend naar Mick Jagger van The Rolling Stones) om de actieve bevolking tussen 55 en 75 jaar aan te duiden? Wat vind jij van die term?

Woorden hebben een denotatie. Dat is de objectieve betekenis die je kunt terugvinden in het woordenboek.Dewoorden ‘flik’ en ‘agent’ worden in het woordenboek op dezelfde manier omschreven als ‘personen belast met de ordehandhaving’. De denotatie van ‘flik’ en ‘agent’ is dus dezelfde.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT122 b Wat vind jij van het Nederlandse alternatief ‘vitalo’?

LES 12 GEVOELSWAARDE EN BETEKENIS VAN WOORDEN 123 4 Bekijk de afbeeldingen aandachtig. Je leraar geeft je een speci eke rol per afbeelding. Beschrijf de situatie die je ziet vanuit een positief perspectief, een neutraal perspectief of een negatief perspectief. ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT124 SYNONIEM EN ANTONIEM 1 Plaats de woorden uit de titel in de juiste zin. zijn verschillende woorden met dezelfde betekenis, bijvoorbeeld kwaad en boos. zijn woorden met een tegengestelde betekenis, bijvoorbeeld groot en klein. 2 Verbind synoniemen in onderstaande tabel. 1 kwaad 9 dokter 2 rustig 10 ober 3 moedig 11 narcose 4 ramp 12 wanorde 5 vlug 13 rancuneus 6 aanhouden 14 spijtig 7 vuil 15 offerte 8 123456789pienter 10 11 12 13 14 15 2 onthouden a haatdragend b aanbod c arresteren d chaos e smerig f kalm g slim h dapper i kelner j verlossing k catastrofe l boos m jammer n snel o verdoving p arts q groot ©VANIN

Soms kunnen synoniemen anders aanvoelen.

Je snijdt de groentes in kleine reepjes en voegt ze toe aan de hartige vloeistof gemaakt van water waarin botten, vlees of groenten zijn gestoofd.

Het wijf hokte met haar vijf koters samen in een pand aan de stadsrand.

LES 12 GEVOELSWAARDE EN BETEKENIS VAN WOORDEN 125

vuilslordigrechtbevelenvlakexportereneerstescherptrekkenwakker

Kies uit: bot - oneffen - keurig - krom - duwen - proper - verzoeken - slaperig - importeren - laatste.

De dame woonde met haar vijf kinderen in een residentie buiten het centrum van de stad. We werden geïnviteerd voor een benefietvoorstelling We werden uitgenodigd voor een voorstelling ten voordele van het goede doel.

Geef van volgende woorden een antoniem.

Je snijdt de groentes in julienne en voegt ze aan de bouillon toe.

Amerikaanse straaljagers voeren chirurgische ingreep uit in Damascus. Amerikaanse straaljagers voeren bombardement uit in Damascus. Amerikaanse straaljagers voeren massaslachting uit in Damascus.

a Onderstreep de synoniemen in de teksten hieronder.

©VANIN

Online bij ‘Oefenen’ vind je aanvullende oefeningen over synoniemen en antoniemen.

b Waarom kan de zender voor een synoniem kiezen?

Bron: www. standaard.be a

b Waarom denk je dat eufemismen gebruikt worden? Gebruik voorbeelden uit de tekst als inspiratie.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT126 EUFEMISME EN DYSFEMISME

Doet het bedrijf het niet zo goed, dan noemen ze dat een ‘nulgroei’ en let op als ze het over ‘flexibilisering’ hebben. Dat betekent gewoon dat u harder en langer moet werken en klaar moet staan als uw ‘coach’ (neen, niet uw baas en zeker niet uw chef!) u roept.

JARGON. Eufemismen Veertigers zijn voorzichtige sprekers. Eufemismen zijn hun ding. Ze hoeden zich ervoor woorden als uppercuts uit te delen omdat het toch zoveel zachter kan.

Het woord ‘werklozen’ bijvoorbeeld, nemen de veertigers niet zo snel in de mond. Liever hebben ze het over de ‘arbeidsreserve’, de ‘niet-actieven’ of de ‘inactieven’. Arme mensen zijn ‘sociaal zwakkeren’ of ‘kansarmen’. En wie vroeger gewoon dik of zelfs vet werd genoemd, is nu ‘volslank’, ‘heeft een grote maat’ of ‘een maatje meer’.

Uit een analyse van veertig jaar NOS-journaaltaal is duidelijk gebleken dat we de afgelopen decennia steeds meer verzachtende uitdrukkingen zijn gaan gebruiken. De taal werd steeds informeler en brutaler en blijkbaar diende dat gecompenseerd te worden. Terwijl eufemismen in het begin van de twintigste eeuw nog vooral dienden om religieuze en seksuele taboes te vermijden, moeten ze vandaag de harde sociaaleconomische realiteit verteerbaar maken Een bijzondere subcategorie van eufemismen is de managerstaal en die hebben de veertigers erg goed onder de knie. Een ontslagronde noemen ze een ‘capaciteitsaanpassing’, een ‘herstructurering’ of een ‘kostenreductieprogramma’.

Hoe zou je op basis van dit artikel het begrip ‘eufemisme’ definiëren?

compenseren: iets vereﬀenen, iets vergoeden verteerbaar maken: verwerkbaar maken (uitdrukking) woord

Lees de tekst JARGON. Eufemismen aandachtig en beantwoord de vragen om zo de betekenis van het begrip ‘eufemisme’ te achterhalen.

©VANIN

c In welke situaties gebruik jij soms eufemismen? 3

Een tweede fenomeen waarbij ik onlangs zat te denken: de verantwoordelijken moesten door een span wilde paarden over hobbelige kasseien worden gesleept waarna de honden er zullen worden op losgelaten, is het verschijnsel der reclame-eufemismen. Een of andere yoghurtfabrikant heeft namelijk beslist dat we niet meer kakken, we geen stoelgang meer hebben, we niet langer ons gevoeg doen, we ons niet langer ontlasten. Neen, we hebben nu een ‘darmtransit’. Zal ik eens een dysfemisme bovenhalen? Loop schijten met uw yoghurt.

3 In deze tabel zie je enkele neutrale woorden. Koppel het juiste dysfemisme en eufemisme aan de woorden. Kies uit: tafelen – corpulent – wijf – creveren – vreten – andersvalide – schijthok – de pijp aan Maarten geven – dame – moddervet – het kleinste kamertje – gehandicapte. dysfemisme neutraal woord eufemisme

Bron: Patrick De Witte. Maximum rede en bullshit. Prometheus, 2018 a Hoe zou je op basis van dit fragment het begrip ‘dysfemisme’ definiëren?

LES 12 GEVOELSWAARDE EN BETEKENIS VAN WOORDEN 127

4 Voor welke neutrale woorden zijn dit de eufemismen? a ongewenst bezoek b tussen twee banen zitten c extra reistijd 5 Welke neutrale omschrijvingen kun je aan deze dysfemismen linken? a Hou je bek! b Blijf er met je poten af! c zielenknijper

Aan de hand van volgende tekst leer je wat een dysfemisme is.

mindervalidestervenetenvrouwzwaarlijvigtoilet

b Waarom worden dysfemismen gebruikt, denk je?

©VANIN

Herman Brusselmans staat erom bekend zijn verhalen te kleuren door veelvuldig gebruik te maken van dysfemismen.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT128

a Markeer de dysfemismen in dit fragment uit Feest bij de familie Van de Velde b Toch gebruikt Herman Brusselmans ook enkele eufemismen in dit fragment. Onderstreep ze.

©VANIN

Bron: Herman Brusselmans. Feest bij de familie Van de Velde. Prometheus, 2018 7 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar. Zo kun je zelf nagaan of je alle termen goed beheerst. Je kunt de test ook gebruiken als voorbereiding op een toets of proefwerk. Je vindt online ook oefeningen op de verschillende onderdelen uit deze les. Een eufemisme is een verzachtende uitdrukking voor een woord dat mensen kwetsend of ongepast vinden. de slepende ziekte, de liefde bedrijven, ontlasten / een grote boodschap doen Bij een dysfemisme gebruik je een hard, choquerend of kwetsend woord of omschrijving om iets te benoemen. Meestal gebeurt dat om boosheid, teleurstelling of frustratie uit te drukken. de tering, neuken, schijten onthouden

Mest Van de Velde had tot hiertoe een gewoon leven gekend. Hij was geboren als enige zoon van Lullabie Van de Velde, een stroper, dronkaard, geweldenaar, nerveuze zot, en zeker geen koorknaap. Z’n moeder, Question Van de Velde-Beertjes, was een dwaze vrouw, analfabeet op de koop toe, en sinds ze dit bij zichzelf ontdekte, besloot ze om nooit boeken te lezen. Met de krant veegde ze haar dikke reet af, zo er al een krant beschikbaar was, en dat was zeldzaam, zeer zeldzaam. Ze was onprettig in de omgang, opvliegend, verstoken van enige persoonlijkheid, enorm gemakkelijk te beïnvloeden, rap op haar teentjes getrapt, en zeker geen koorknaap. Ze had geen beroep. ‘Een beroep?’ zei ze op een keer. ‘Ik heb nog liever een zwevende puist in m’n preut.’

LES 13 HET DEBAT 129 les DE STRUCTUUR VAN EEN DEBAT 1 Vul volgende woordenwolk aan. DEBAT 2 Je bekijkt zo dadelijk een debat rond de stelling ‘Gevangenen moeten strafkorting krijgen in ruil voor deelname aan risicovolle experimenten’. a Omschrijf in sleutelwoorden drie argumenten voor die stelling. b Omschrijf vervolgens in sleutelwoorden drie tegenargumenten. voor tegen 1 Je formuleert onderbouwde argumenten en tegenargumenten bij een mening1 Je kent de structuur van een debat 2 Je hanteert een gepaste lichaamstaal in een debat 3 Je toont spreekdurf (het woord vragen, je mening uitdrukken) en reageert op anderen 4 Het debat13 ©VANIN

Bekijk een fragment van een debat over dit onderwerp en let op het verloop.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT130 3

Welke verschillende onderdelen komen aan bod? Omschrijf ze in de juiste volgorde.

b Het debat duurt een kwartier langer dan het fragment dat jij gezien hebt. Wat zijn jouw voorspellingen voor het verdere verloop? 4 Let op de argumentatie die Carli (voor) en Kim (tegen) gebruiken. Som voor elke spreekster vier argumenten op.

CARLIKIM

©VANIN

LES 13 HET DEBAT 131 5 Onderstreep de drie sterkste argumenten. 6 Bekijk het fragment een tweede keer. Deze keer focus je op het taalgebruik en de lichaamstaal van de sprekers. Noteer wat ze goed doen en wat beter kan. goed minder goed MerelKimCarli ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT132 7

…datikvindZelf …maarExcuseer,

SPREKEN: ZELF IN GESPREK GAAN Nu ga je aan de slag met alle kennis en tips die je over het debat hebt opgedaan. Je bereidt stapsgewijs een debat voor in kleine groepen en zult dit ook voor de klas voeren. Volg de instructies en stel een krachtige argumentatie op. 1 Je leraar verdeelt de klas in kleine groepen en geeft een stelling. a Brainstorm samen met je groepsgenoten over de stelling en het standpunt dat jullie van je leraar hebben gekregen. b Omschrijf vijf argumenten die daarbij passen. 2 Kies er de drie beste argumenten uit. 2 Voorbereiding

©VANIN

…datduidelijkisHet

Hieronder vind je taalstructuren die aan bod kunnen komen in een debat. Markeer gelijkaardige constructies in dezelfde kleur en benoem waarvoor je ze kunt gebruiken. Mijn visie op dit probleem is dat … Is het niet zo dat … Ik wou even terugkomen op … Het is inderdaad waar dat … Persoonlijk ben ik er meer van overtuigd dat … Mag ik hier even dieper op ingaan? visie.uwdeelIk Wat u aanhaalt is waar, maar … Ik snap uw redenering. Ik ga niet akkoord met uw mening.

9 Er wordt een moment voorzien waarop je de argumenten van de tegenpartij kunt weerleggen.

SprekenVoorbereidinginoefeningtegenargumentatie

b Hoe zou je die kunnen weerleggen? Noteer een goed tegenargument in kernwoorden. argument tegenpartij tegenargument 123

LES 13 HET DEBAT 133

Breng jullie debat voor de klas. De leraar bepaalt wie als eerste het woord neemt.

Denk na over een goede opener voor je debat (kop). Omschrijf jullie standpunt en hoeveel argumenten jullie zullen aanbrengen.

Verfijn elk argument: leg concreet uit wat je bedoelt en zorg ook telkens voor een voorbeeld. Noteer alles in sleutelwoorden in het spreekschema op de volgende pagina.

©VANIN

8 Bekijk de evaluatiematrix op p. 135. Zo weet je waarop je moet letten.

5 Vat aan het einde jullie standpunt samen in de conclusie en overtuig jullie publiek met een krachtige afsluiter. Vul ook die informatie aan in het spreekschema.

SprekenPlannen –

Verdeel de voorbereiding over de groepsleden. Zo zal spreker 1 het debat openen en een argument uitleggen. Spreker 2 neemt het tweede argument voor zijn/haar rekening. Spreker 3 bespreekt het laatste argument en sluit de argumentatie af.

a Welke argumenten voorspel je dat de tegenpartij zal gebruiken?

7 Oefen het debat binnen jullie groep. Zorg ervoor dat iedere spreker het volledige debat minstens één keer heeft ingeoefend.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT134 introductie opener: argumentatie argument voorbeeld:uitwerking:argumentvoorbeeld:uitwerking:argumentvoorbeeld:uitwerking:1:2:3: conclusie SPREkEN ©VANIN

EN Je geeft andere mensen de kans om (uit) te spreken. Je durft het initiatief te vragen, maar eens je het woord hebt, zeg je onvoldoende. OF Je onderbreekt andere mensen. Je vraagt zelden of nooit het woord. Wanneer je aan bod komt, zeg je onvoldoende. EN/ OF Je geeft andere mensen geen kans om hun standpunt te verdedigen. gepastheid Je taalgebruik is niet kwetsend of verwijtend en je argumenten gaan over het onderwerp, niet over de sprekers. Je taalgebruik is neutraal, maar soms speel je meer op je gesprekspartners en hoe ze iets zeggen, dan op de argumenten in het gesprek.

Je neemt verschillende keren het initiatief tijdens het debat.

LES 13 HET DEBAT 135 GOED VOLDOENDE ONVOLDOENDE volledigheid en aantrekkelijkheid Je argumenten tegenargumentenen horen bij je stelling. Je focust je op het onderwerp en vermeldt geen zaken die er niets mee te maken hebben. Niet al je argumenten sluiten goed aan bij je stelling. Je argumenten zijn naast de kwestie: de argumenten die je aanhaalt, hebben te weinig met je stelling te maken.

Aanvullende

Let op voor: Je taalgebruik is kwetsend of verwijtend en je valt gesprekspartners aan of lacht met hun woorden. Je lichaamstaal straalt zelfzekerheid uit. Je bent overtuigd van je standpunt. Je bent zeker niet verlegen, maar het ontbreekt je aan een zelfzekere houding. Maak meer oogcontact met je tegenstander, zit rechtop en spreek voldoende luid en overtuigend. Je straalt geen zelfzekerheid uit. Maak oogcontact met je tegenstander, zit rechtop … duidelijkheid en correctheid Je argumenten tegenargumentenen zijn goed onderbouwd, duidelijk uitgewerkt en voorzien van voorbeelden. Wat je zegt, is ook juist. Je argumenten tegenargumentenen zijn niet altijd goed onderbouwd of duidelijk. Je werkt ze ook onvoldoende uit. Je geeft meningen zonder argumenten. Wat je zegt, is niet duidelijk of is geen uitwerking van je stelling. Wat je zegt, zijn geen feiten of is niet correct. Je articuleert duidelijk en je spreektempo en -volume zijn ideaal. Je articuleert meestal goed, maar af en toe ben je minder duidelijk verstaanbaar. OF Je praat soms te snel/traag of te luid/zacht. Je bent moeilijk verstaanbaar omwille van een onduidelijke articulatie. Je praat vaak te snel/traag en te luid/zacht.

©VANIN

Evaluatiematrixcommentaar:–Spreken: een debat

Het debat Volgens het woordenboek is een debat een ‘aan regels gebonden openbare gedachtewisseling’.

Denk na over hoe de tegenpartij jullie argumenten zal proberen te weerleggen.

In een debat zijn er twee partijen die het niet met elkaar eens zijn. Beide partijen geven argumenten voor hun standpunt. Ze proberen de argumenten van de andere partij te Centraalweerleggen.inhet

• Beide partijen krijgen evenveel spreektijd en zetten hun standpunt en de bijhorende argumenten uiteen.

Iedere partij krijgt een moment om de argumentatie af te ronden. Een goed debat vraagt een grondige voorbereiding. Je raadpleegt bronnen en je verzamelt voor- en tegenargumenten.

•

• Bekijk niet enkel de inhoud van de bronnen, maar ook de kwaliteit van de bronnen.

Denk na over hoe je in het debat naar de bronnen zult verwijzen.

• Heeft de moderator een goede aanpak?

• Wat is de structuur van het debat? Houdt iedereen zich aan de regels?

• Hoe reageren de deelnemers op de argumenten van de anderen? Reageren ze gepast?

• Wat is de kwaliteit van de argumentatie? onthouden

©VANIN

•

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT136

• Wat is de argumentatie van de deelnemers?

Een debat wordt gevoerd volgens duidelijke regels. Er zijn afspraken over wie er hoe lang het woord krijgt en in welke volgorde. Het debat wordt geleid door een moderator die eventueel hulp kan krijgen van een tijdsbewaker Er zijn verschillende debatvormen met elk hun eigen regels. De volgende kenmerken komen vaak terug:

•

• Oefen het debat al eens met iemand die stevig durft ingaan tegen jouw argumenten. tip Het publiek beoordeelt het debat. Zij kunnen letten op verschillende aspecten:

• De andere partij kan reageren op de argumenten.

Tips voor een goede voorbereiding

debat is het standpunt of de debatstelling. Een goede debatstelling is voldoende controversieel, dat wil zeggen dat er duidelijke meningsverschillen over het standpunt kunnen zijn.

Als je in een debat over energiebronnen de argumenten van vooraanstaande wetenschappers gebruikt, dan zet je dat in de verf.

Denk na over welke argumenten de tegenpartij zou kunnen gebruiken. Je verzamelt dus eigenlijk al tegenargumenten.

137TUSSENSTOP 2 Tussenstop 2 WOORDENSCHAT 1 Vul de juiste woorden aan bij de omschrijvingen. De antwoorden vormen een woordenslang: de laatste letter van elk woord vormt de eerste letter van het volgende woord. a vergoeden b dichterbij komen c erfenis d slim e haatdragend f hees 2 Welk woord hoort bij de onderstaande beschrijvingen? Vul het kruiswoordraadsel in. 1 2 3 4 5 76 8 9 10 Horizontaal 1 geestelijk ziek 6 les over het gewenst gedrag 7 verdoving 9 haatdragend 10 zinvol, met een duidelijke bedoeling Verticaal 2 hees 3 vergoeden 4 in geregelde banen leiden 5 anders beoordeeld worden op basis van huiskleur, leeftijd, geslacht … 8 afspraken over hoe een organisatie visueel naar buiten komt 1 ©VANIN

9 lorem

a Het is belangrijk om de klaslokalen voldoende te ventileren zodat de luchtkwaliteit goed blijft.

6 recto

5 In les 8 stond je stil bij het e ect van tekstopmaak. In deze oefening verdiep je de woordenschat rond tekstopmaak. Verbind de woorden die deel uitmaken van het drukkersjargon met de correcte verklaringen.

4 Vorm zes woorden door de lettergrepen uit onderstaande kolommen samen te voegen. Je gebruikt telkens een lettergreep uit elke kolom. com ti pa ren psy wik se ling ven la go gisch pe pen ke thisch ont da ten ren na cho le schap

e De ontwikkeling van kind naar volwassene loopt langs de adolescentiefase.

c Hoe maak je als overheid de nieuwe lockdown zo goed mogelijk verteerbaar? d Een poll toonde aan dat jongeren steeds minder roken.

1 bladspiegel a de onbedrukte randen van een blad 2 marge b een tekst die gebruikt wordt als tijdelijke invulling voor een tekstblok om zo de vormgeving al te finaliseren alvorens de definitieve tekst beschikbaar is 3 lettertype c de wijze waarop het blad gelegd wordt alvorens het bedrukt wordt: verticaal of horizontaal 4 afdrukstandstaande/liggende d de aanduiding van de voor- en achterkant van een blad interlinie e de tekst in de bovenste en onderste marge van het blad verso f de indeling van een pagina, de verhouding tussen tekst, afbeeldingen en witruimte tekstuitlijning g de koepelterm voor alles wat hoort bij de opmaak van teksten (lettertype, lettergrootte, witruimte, interlinie …) kopen voettekst h de manier waarop de tekst in een alinea wordt weergegeven: links, rechts, gecentreerd of uitgevuld ipsum i een tekenset die gekenmerkt wordt door eenzelfde grootte en opmaak typografie j de ruimte tussen de regels in een tekst, regelafstand

123456789 10 ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP138 3 Vervang de onderstreepte woorden door een synoniem.

b De voor kannibalisme veroordeelde misdadiger kon maar niet wennen aan het eten in de gevangenis.

WWW.BOEKTOPPERS.NL 12+ 16+ BONDOUXANNE-LAURE MOORDENAARDEVANTRANENDE De tranen van moordenaarde Anne-Laure Bondoux ©VANIN

c De vader van Luis, een rijke wijnhandelaar, besproeide zijn kinderen met zijn geld.

TUSSENSTOP 2 139

Het gele papiertje, een zonnestraaltje dat uit de hemel was gevallen, kon hem alleen maar geluk brengen. e Dat vertrouwen was kostbaar, net als vlees.

Van bovenaf gezien leek de markt op de zee.

i De stem van Ricardo Murga klonk warm. j Nog nooit had hij iemand zien uitdoven, langzaam, zoals je in slaap valt. 7 Lees nu de onderstaande woordparen. geoxideerdroestigknol-ros instellinggestichtuitgedaagdauditief-stokdoof transpirerenzwetena Wat hebben de woordparen gemeenschappelijk?

Het boek De tranen van de moordenaar is zeer poëtisch geschreven. Ga na welke vorm van beeldspraak schrijfster Anne-Laure Bondoux in de zinnen gebruikt.

Betekenen die woorden exact hetzelfde? Leg uit waarom dit volgens jou (niet) het geval is.

g De jonge vrouw keerde haar gezicht naar degene die met zijn ruwe stem had gesproken.

Je zou bijna denken dat alle geologen, alle avonturiers en sterrenzoekers elkaar gewaarschuwd hadden om de plek te vermijden, wetend welke hellehond ze daar zouden vinden.

Die woorden klinken als een doodsklok op een herfstige dag.

b Zonder een woord te zeggen, haalde hij uit de plooien van zijn poncho een bal van natte haren tevoorschijn, die hij toonde bij het ﬂakkerende schijnsel van het vuur.

In les 7 herhaalde je de termen vergelijking, metafoor en synesthesie. Die vormen van beeldspraak komen niet alleen in poëzie voor, ook in reclame en romans vind je ze terug.

Paolo Poloverdo woont met zijn oudersop een boerderij in het onherbergzamezuiden van Chili. Angel Allegria is een moordenaar op de vlucht, op zoek naar een onderkomen. Het toeval brengt hem bij het huis van de Poloverdo’s. Genadeloos doodt hij het ouderpaar, maar de jongen laat hij leven, zonder precies te weten waarom. Het is een begin van een bijzondere relatie, die vreemd genoeg uitgroeit tot iets wat opaffectie of zelfs liefde lijkt. Bekroond met de Prix Sorcières 2004 BTVAO08

De gevoelswaarde is dus verschillend. Welke woorden klinken eerder positief en welke eerder negatief? Rangschik ze in de juiste kolom. positief negatief

•

===== •

↔ ↔ ↔ ↔ ↔

Lees het onderstaande fragment uit het sprookje Vrouw Holle dat de gebroeders Grimm optekenden. In de tekst werden vijf woorden onderstreept en vijf woorden vetgedrukt. Vervang de onderstreepte woorden door synoniemen en de vetgedrukte woorden door antoniemen. ijverig lelijk schreien ongeluk boos houden van meer dag beneden beginnen E r was eens een weduwe die twee dochters had. De één was mooi en ijverig, de andere lelijk en lui. Maar ze hield van de lelijke en luie, die haar eigen dochter was, veel meer, en de andere moest alle werk doen en Assepoes in huis zijn. Het arme meisje moest elke dag op straat zitten bij de waterput en ze moest zoveel spinnen, dat het bloed haar uit de vingers gebeurde het eens dat de spoel helemaal bloederig was. Toen bukte ze zich over de putrand en wilde de spoel even afwassen, maar deze sprong haar uit de hand en viel naar beneden. Ze begon te schreien, liep naar de stiefmoeder en vertelde van haar ongeluk . Maar die werd boos en had geen medelijden en zei: ‘Als je de spoel erin hebt laten vallen, moet je maar zorgen dat hij eruit komt ook.’

•

Vrouw Holle ©VANIN

•

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP140 c

Nsprong.u

•

TUSSENSTOP 2 141 Antoniemen zijn woorden met een min of meer tegengestelde betekenis. mooi – lelijk groot – klein TAAL 1 Schrijf je ei of ij? Vul onderstaande woorden aan met beide opties en gebruik elk woord in een zin waarin de betekenis duidelijk wordt. a l den lZin: den Zin: b p l pZin: l Zin: c s Zin: s Zin: onthouden 2 KENNISOVERZICHT ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP142 d r st rZin: st Zin: e st l stZin: l Zin: f v len vZin: len Zin: g Zin:brZin:br ©VANIN

b Tatjana is zeker niet slechter in wiskunde de gemiddelde leerling. Maar is ze even goed Jelle, de primus van de klas? c je attitude niet verandert, zit er niets anders op van school te veranderen.

g De kans is groot dat ze de schilderijen even mooi zal vinden ik / mij. Ik heb er nochtans de helft minder voor betaald verwacht.

In prncpe helpt een asprntje niet tegen nfect s.

d Macaron , spaghett en raviol geserveerd in een tuin vol ctroenbomen: tpisch Italiaans! e In elke enccloped staat dat je de sfnx in Egpte kunt bewonderen.

3 Urgentie, suïcide, psychopatisch en participatie zijn vier woorden uit de woordverklaring van vorige lessen. Die woorden tonen aan dat je de ie-klank in het Nederlands op verschillende manieren kunt weergeven. Vul i, ie of y in.

Als of dan? Vul onderstaande zinnen aan met het juiste woord. In enkele zinnen zul je ook moeten schrappen wat niet past. a De voorstelling duurde dubbel zo lang het publiek verwacht had. organisator moet je rekening houden met zulke zaken.

©VANIN

Elk embro in ons land wacht een fantastsche toekomst vol muzk.

a In het artkel kreeg de ploeg heel wat react omdat ze na de penalt gepankeerd hadden.

4 Je gebruikt een (betrekkelijk) voornaamwoord om te verwijzen naar een woord dat of een woordgroep die er vlak voor staat. Vul in de volgende zinnen telkens de juiste vorm in. a Dit weekend kon ik lang uitslapen, ... ik heel erg ﬁjn vond.  die  dat  wie  wat b In deze brochure staat alles ... je moet weten.  die  dat  wie  wat c Aan het kind ... naast jou zit, mag je niets vragen.  die  dat  wie  wat d De leerlingen ... in het vierde jaar zitten, moeten de mondelinge proef aﬂeggen.  die  dat  wie  wat e Het lieve meisje ... jou aankeek, is mijn zus.  die  dat  wie  wat f Het materiaal ... zij moest aankopen, was nergens beschikbaar.  die  dat  wie  wat g Het slechtste ... me kon overkomen, was dat ik jou tegenkwam!  die  dat  wie  wat h Een leerling ... te laat komt, moet nablijven!  die  dat  wie  wat i Wie is die jongen met ... jij stond te praten?  die  dat  wie  wat j De tijd ... we samen doorbrachten, was veel te kort.  die  dat  wie  wat

d In zo’n geval kun je niet anders toegeven dat je fout zat. e Je zult meer bereiken je vriendelijk uitlegt wat er mis is wanneer je je boos maakt. f Ik beheers deze techniek toch minder zij / haar.

g Deze melod werd gezongen door een dnamsch collect f. h Kwaad en boos zijn snonmen.

TUSSENSTOP 2 143

c De artste werd door de hele kliek gebocot omdat ze niet paste in het mago van de dnastie.

Na gebruik je in de betekenis van ‘achter’ (in de tijd, op een plaats, in een rij). Ik kom na jou! Na de gebeurtenissen in 1926 zag zijn leven er helemaal anders uit. Naar is een voorzetsel dat een richting aangeeft. Het wordt ook soms gebruikt in vaste combinaties: kijken naar, verlangen naar, informeren naar Ik ga op reis naar Italië. Ik informeer naar de beschikbaarheid van dit product.

e De boeken van Stephen King liggen me aan het hart.

Bij onbepaalde woorden (alles, niets, iets), een volledige zin of een overtreffende trap, gebruik je wat Er was niets wat ik niet lustte. Hij schonk alles wat hij bezat aan een goed doel. Het beste wat ons land te bieden heeft, vind je in onze gemeente! Te veel suiker eten is niet gezond, wat iedereen wel beseft. (= (betrekkelijk) voornaamwoord)

f Als je in de zomer op reis gaat Frankrijk, is de trein een goedkope optie. g Kun jij de krant even meneer Staf brengen? h Wanneer moet jij vertrekken die school? i Ik haat het wanneer hij niet mij luistert! j regen komt zonneschijn. k Heel wat bedrijven kiezen ervoor om de kantooruren niet meer bereikbaar te zijn. l mijn mening zijn er in de ﬁlmgeschiedenis 2000 te veel remakes gemaakt. m Wie verlangt er niet een vakantie op Tenerife? n Het idee dat hij haar ging het werk, kon ik niet verdragen. o alle waarschijnlijkheid komt het toch nog goed.

onthoudenonthouden ©VANIN

Vul in: na of naar. a het avondeten mochten we niet meer voetballen. b Iedereen moest om de beurt voren komen om zijn presentatie te houden.

c Het beveiligingssysteem zorgde ervoor dat de escaperoom een uur automatisch openging. d Even wachten, alstublieft. U komt hem aan de beurt.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP144

Na een het-woord volgt dat Het geschenk dat ik kreeg voor mijn verjaardag was een echte verrassing. Na een de-woord volgt die De bagage die niet mee was met de vlucht, werd later naar het hotel gebracht. Bij een meewerkend voorwerp wordt wie gebruikt. De jongen (aan) wie een glaasje water werd gegeven, is ondertussen weer wat beter. (= (betrekkelijk) voornaamwoord)

TUSSENSTOP 2 145 6

87654321 1514131211109 ©VANIN

plannen voor vernieuwde notre-dame in parijs leiden tot ophef eigenlijk zouden de renovatieplannen volgende week officieel worden voorgesteld. maar ze zijn nu al gelekt, in de britse pers nog wel. de conservatieve britse krant the daily telegraph bracht ze naar buiten, en spaarde haar kritiek niet. ‘een experimentele showroom’, klinkt het. of zelfs ‘een politiek correct disneyland’.

Lees onderstaande tekst en markeer welke letters hoofdletters moeten zijn.

christendom voor beginners hij stelt voor om een klanken lichtparcours in te richten langs de zijkapellen van de kathedraal. ‘daar moet moderne kunst komen te hangen, die meer à la mode zijn, naast oude meesters’, zegt correspondente in frankrijk jolien de bouw. ‘die moeten dan op een bedje van geluids- en lichteffecten worden gezet, om er meer emotie bij op te wekken bij de bezoekers.’ met bezoekers wordt bedoeld: toeristen. want die bezoeken de beroemde notre- dame massaal: voor de brand was er sprake van 12 miljoen bezoekers per jaar. aan die enorme aantallen is de kathedraal niet aangepast, vindt drouin. bovendien zijn veel toeristen afkomstig uit landen en culturen die niet (meer) vertrouwd zijn met het christendom. vooral voor hen is dus het ontdekkingsparcours bestemd, dat moet worden opgevat als een soort ‘christendom voor beginners’. zo moeten er citaten uit de bijbel, in verschillende talen, worden geprojecteerd op de muren. en zal er bijvoorbeeld worden uitgelegd wat een kathedraal juist is. Naar: www.vrt.be 7 Je krijgt nu een invuldictee te horen waarin de tussenklanken centraal staan. Noteer de weggelaten woorden correct. Het (1) van onze klas was als (2) al gebeten door het (3) Hij wou en zou zijn eigen zaak uitbouwen. Hij bedacht alle denkbare (4) tot hij uiteindelijk in de (5) in onze (6) het vervallen (7) opmerkte. Het gebouw was verlaten na een warme zomer vol (8). Het lag midden in de nieuwe (9) en zou volgens hem zo verbouwd kunnen worden tot de stedelijke (10). Met (11) gooide hij zich voluit op dat project. Hij huurde zelfs graffitikunstenaars in om de gevel bij (12) te beschilderen met tientallen (13), maar hij was (14) voor de praktische moeilijkheden. Onze stad lag in een dal en dat gebouw zou (15) onder water lopen.

3 ©VANIN

VOOR HET LUISTEREN 1 De website van Radio 1 kondigt het interview aan met deze tekst. Ook voor Marita de Sterck (schrijver en antropologe) moet een portie griezelen best kunnen. Ze ziet met lede ogen de kindersprookjes versuikeren en ziet Roodkapje liever een stukje van haar grootmoeder verorberen dan gered worden door de jager. a Welk soort interview mag je verwachten? b Leg de uitdrukking ‘met lede ogen aanzien’ uit op basis van het fragment.

LUISTEREN: GRIEZELIGE SPROOKJES

In het volgende interview geeft Marita de Sterck haar mening over sprookjes, griezelen en Disney. Je beluistert het fragment en neemt er notities bij. Die gebruik je om vragen op te lossen.



2 Marita de Sterck is antropologe. Wat bestudeert een antropoloog? het hart volkeren en culturen het menselijk lichaam verhalen en films

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP146 8 Vul beide kolommen van onderstaande tabel in. a Kies uit: ontwikkeling – nalatenschap – discriminatie – kanaliseren – ventileren – moraal –compenseren.

b Leid daarna van de werkwoorden een zelfstandig naamwoord af en van de zelfstandige naamwoorden een werkwoord. zelfstandig naamwoord werkwoord



TUSSENSTOP 2 147 TIJDENS HET LUISTEREN 3 Voorspel de inhoud van het fragment. a Welke meningen zullen aan bod komen? b Welke deelonderwerpen verwacht je? 4 Beluister het fragment. Neem notities terwijl je luistert. 5 Je leraar geeft je nu een test. Je mag je notities gebruiken bij het oplossen ervan. NA HET LUISTEREN – REFLECTEREN 6 Overleg met een medeleerling en evalueer het audiofragment. a Wat vond je van de afspeelsnelheid (te laag, te hoog of op tempo)? b Was je tevreden over je notities? Waarom (niet)? c Heb je veel zaken niet kunnen noteren? Hoe kwam dat? 7 Vergelijk wat Marita de Sterck vertelt met wat je eerder over sprookjes te weten kwam in deze les. ©VANIN

de catastrofe

Het bekendste voorbeeld van kannibalisme is de Andesvliegramp waarbij de overlevenden uit noodzaak het vlees van de overledenen moesten opeten. het eten van mensenvlees door mensen aanhouden huisstijldiscriminatie

Bij een taak moet niet alleen de inhoud, maar ook de bladspiegel verzorgd zijn. Let dus op de marges, de plaats en afmeting van de afbeeldingen … de indeling van een pagina (marges, afbeeldingen, verhoudingen, letterrichting …)

strenge verplichtingen opleggen die iemand beperken (uitdrukking) kanaliseren

De politie heeft huiszoekingen gedaan op verschillende plaatsen en daarbij tien verdachten aangehouden arresteren de bladspiegel

©VANIN

Alle familiefoto’s werden verwoest in de brand. Wat een catastrofe! grote ramp compenseren

Meer en meer sportlui klagen de discriminatie van medesporters en andere mensen in de samenleving aan door te knielen. anders behandeld worden op basis van ras, geslacht, leeftijd … functioneel

met een duidelijke bedoeling, zinvol de huisstijl Ken jij de huisstijl van je school? Hoe ziet het logo eruit? Welke kleuren gebruiken ze in de communicatie naar ouders en anderen? afspraken over hoe een organisatie visueel naar buiten komt (logo, kleurgebruik, lettertype …) in een dwingenkeurslijf

Als een bedrijf zijn werknemers in een keurslijf dwingt, zal iedereen zich strikt aan de regels houden, maar dit doodt vaak de creativiteit.

Vroeger was een auto een teken van luxe, maar nu is het een puur functioneel object om je te verplaatsen van A naar B.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP148 WOORDENSCHAT woord voorbeeldzin betekenis aanhouden

‘Potje breken is potje betalen’ is een uitdrukking die betekent dat je de schade of het verlies moet compenseren iets vereffenen, iets vergoeden cursief Als een journalist bedenkingen heeft bij een bewering van iemand, kan hij die cursief of schuin zetten. schuingedrukt, italic de discriminatie

Als je niet gelukkig bent met een situatie, moet je de woede kanaliseren. Stamp door de kamer, of vraag iemand om een knuffel. in geregelde banen leiden het kannibalisme

Je kamer ventileren doe je door de ramen open te zetten, maar de sfeer in de klas wordt ook beter als iedereen zijn mening mag ventileren. 1. verluchten; 2. in het openbaar bespreken, naar buiten brengen makenverteerbaar Wil je een pijnlijke beslissing voor de mensen verteerbaar maken, dan stel je de andere mogelijkheid best zo erg mogelijk voor. verwerkbaar maken (uitdrukking) poll ventilerennarcose

©VANIN

Vanop een afstand leek het meisje onschuldig, maar toen ze naderde, zagen de hoofdpersonages van de film dat het om een bloeddorstige zombie ging.

Goede vrienden hebben, je inzetten en gezond leven zijn belangrijke elementen voor je persoonlijke ontwikkeling groei, positieve verandering pedagogisch Vroeger konden ouders hun kind een pedagogische tik geven om het op te voeden. opvoedkundig pienter Olivia loste de raadsels in de escaperoom heel pienter op. slim, verstandig, gewiekst de poll

Bij elke verkiezing proberen de media via polls het stemgedrag van de kiezers in te schatten. enquête, opiniepeiling psychopathisch Lieg je wel eens? Natuurlijk, maar daarom ben je niet psychopathisch. Dat ben je pas als je zelden spijt hebt en geregeld crimineel gedrag vertoont. abnormale persoonlijkheid die leidt tot crimineel gedrag rancuneus Mijn zus is heel rancuneus: als iemand haar ooit iets misdaan heeft, vergeet ze dat nooit. haatdragend schor Ik kreeg een schorre stem van al dat schreeuwen op het festival. hees ventileren

Tijdens de verdeling van de nalatenschap ontstond er ruzie omdat één kind dacht dat het minder gekregen had dan een ander. erfenis de narcose

TUSSENSTOP 2 149 de moraal Wat is nu de moraal van dit verhaal? Dat iedereen een kans moet krijgen, natuurlijk. les waarin wordt uitgelegd welk gedrag gepast of gewenst is naderen

dichterbij komen de nalatenschap

Voor de operatie moest ik onder volledige narcose; toen ik twee uur later wakker werd, was ik in de war omdat ik niet wist waar ik was. verdoving de ontwikkeling

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR150 les SITUEREN In deze les werk je rond het verhaal Een halve dag, geschreven door Nagieb Mahfoez. 1 Maak aan de hand van dit kader kennis met de auteur. Zoek op wat er in de vermelde jaartallen gebeurde. Nagieb Mahfoez was een Egyptische schrijver die meer dan dertig romans en verhalenbundels schreef. Hieronder vind je enkele belangrijke data die te maken hebben met zijn leven. • 1911: • 1988: • sinds 1996: • 2006: 2 Welk soort verhaal verwacht je op basis van de titel? Leg uit waarom je dat zegt. 3 Voorspel drie dingen die in het verhaal Een halve dag zullen gebeuren. 1 onDERWEG EPA© Je vertelt hoe je een verhaal ervaart1 Je bespreekt de verhaallijn, het vertelperspectief en de personages3 Je geeft aan waarom een verhaal een bepaalde emotie oproept 2 Je vergelijkt een kortverhaal en een fragment uit een documentaire over hetzelfde onderwerp 4 14 Kortverhaal: Een halve dag ©VANIN

1 Wat gebeurde er tot nu toe in het verhaal? de kiel: lang, loshangend gewaad voor jongens en mannen de fez: cilindervormig hoofddeksel met kwastje, wordt in Griekenland en Turkije veel gedragen de parade: een feestelijke optocht het gewas: een plant prangend: benauwend, drukkend, beklemmend woord

Je krijgt het kortverhaal in drie delen. Beantwoord na elk deel de vragen. 151051 Een halve dag Deel 1

Ik liep naast mijn vader en hield zijn rechterhand vast. Ik moest flink doorstappen om zijn grote passen bij te houden. Hoewel al mijn kleren nieuw waren (mijn zwarte schoenen, mijn groene kiel en mijn rode fez), was ik er toch niet helemaal gelukkig mee, want het was vandaag geen feestdag, maar de dag waarop ik voor het eerst naar school werd gebracht. Mijn moeder stond achter het raam naar onze kleine parade te kijken en af en toe keek ik naar haar om, als iemand die om hulp vraagt. Wij liepen door een straat met tuinen, die aan weerszijden grensden aan uitgestrekte velden met groene gewassen, cactusvijgen, hennabomen en hier en daar een palm. Ik stelde mijn vader een prangende vraag: ‘Waarom toch die school? Ik zal nooit iets doen wat u ergeren zal!’ Maar hij antwoordde lachend: ‘Ik straf je niet, school is geen straf. Het is een fabriek die van kinderen nuttige mannen maakt. Je wilt toch net als je vader worden, of als je broers?’ Ik was niet overtuigd. Ik geloofde niet dat er werkelijk iets goeds stak in het verlaten van de veiligheid van huis en haard, om in dat gebouw geschoven te worden dat daar aan het einde van de weg stond als een angstaanjagend fort met hoge muren – een bolwerk van ernst en onbuigzaamheid. Toen wij de geopende poort bereikten, kregen we een ruime binnenplaats te zien die druk was bevolkt met jongens en meisjes. Mijn vader zei: ‘Ga nu zelf naar binnen en zoek aansluiting bij hen. Zet een vriendelijk gezicht op; glimlach maar, en wees een goed voorbeeld.’ Ik aarzelde en klemde mijn vingers om zijn hand. Maar hij duwde me zachtjes naar voren en zei: ‘Wees een man. Vandaag begint het leven echt. Je zult zien dat ik hier op je sta te wachten als de school uitgaat.’

LES 14 KORTVERHAAL: EEN HALVE DAG 151 HET VERHAAL BELEVEN

©VANIN

2 Welke emoties komen er tot nu toe in het verhaal aan bod? Kies twee van onderstaande emoties. Waarom koos je voor die emoties? Geef voor elke emotie een voorbeeld uit het verhaal. woede liefde verdriet verbazing onmacht blijdschap jaloezie angst opwinding verwarring meeleven vreugde nostalgie enthousiasme andere: ...

3 Wat weet jij nog over jouw eerste schooldag? Som twee concrete dingen op die gebeurden. Hoe weet je die dingen? Herinner jij je dat zelf nog of heeft iemand je dat verteld? Wat denk je dat er nog zal gebeuren in de rest van het verhaal? Hieronder vind je vijf afbeeldingen. Welke afbeelding sluit volgens jou het best aan bij de verteller? Leg uit waarom je voor die afbeelding kiest.

AGEVdovinIvan© Alamy/CREATIVESSTOCKADDICTIVE© a

1 2 3 4 5 ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR152

Wij legden ons neer bij de feiten, en dit bracht enige kalmte. De ene ziel voelt zich vanzelf tot de andere aangetrokken, en ook mijn hart heeft, vanaf het eerste moment, voor die jongens vriendschap gevoeld voor wie het vriendschap voelen moest, en voor die meisjes verliefdheid op wie het verliefd worden moest. Ik kwam er vanzelf achter dat mijn sombere voorgevoelens op niets waren gebaseerd.

En ik had ook nooit gedacht dat schoolactiviteiten zo rijk konden zijn: we speelden allerlei spelletjes, van schommelen tot bokspringen en ballen; in het muzieklokaal zongen we onze eerste liederen; een eerste kennismaking met de schrijftaal werd gemaakt en we zagen een draaibare wereldbol, waarop de continenten en landen prijkten; we klopten schuchter op de deur der wetenschap, door te beginnen met het leren van de getallen; we kregen het verhaal te horen van de Schepper van het heelal, hoe Hij de wereld en het hiernamaals schiep, en we kregen voorbeelden te horen van wat Hij gezegd had. Daarna kregen we heerlijk eten, gingen even slapen, en toen we wakker werden gingen we weer voort met de vriendschap, de liefde, het spelen en het leren. Maar naarmate het pad dat wij te gaan hadden, zichzelf meer en meer openbaarde, zagen wij dat het toch niet zo stralend helder en zoet was als wij gemeend hadden. Kleine stormen en onvoorziene voorvallen die dit pad bestookten, vergden onze uiterste waakzaamheid en bereidwillige inzet, gepaard aan een geduldige instelling. Het was niet langer louter verstrooiing en tijdverdrijf, er was ook sprake van rivaliteit, die pijn en haat veroorzaakte of zelfs leidde tot scheldpartijen en gevechten. En de mevrouw kon dan soms glimlachen, maar vaker fronste en berispte ze; geregeld werden wij blootgesteld aan dreiging met lijfstraffen. En daar kwam nog bij dat er inmiddels geen weg terug meer was; terugkeer naar het paradijs van de veilige thuishaven was niet mogelijk meer. Niets dan inspanning, strijd en de noodzaak tot volharden lag nog voor ons. Wie, te midden van alle zorgen, de kans op succes en geluk kreeg aangeboden, moest die grijpen.

De bel ging, om aan te kondigen dat deze dag voorbij was, en er een einde aan het werk was gekomen. Iedereen stormde naar de poort, die nu opnieuw geopend werd. Ik nam afscheid van vrienden en geliefden, en trad over de drempel van de poort. Met spiedende blik keek ik rond, maar ik vond geen spoor van mijn vader, die mij beloofd had er te zijn. Ik deed enkele stappen opzij en wachtte. Maar toen het wachten wel erg lang duurde en tevergeefs leek, besloot ik om dan maar alleen naar huis terug te keren. in iemands kielzog: in navolging van iemand de luifel: afdak tegen zon of regen vergen: vragen de rivaliteit: wedijver, competitiedrang berispen: terechtwijzen, streng aanspreken tevergeefs: zonder resultaat woord

Ik deed een paar stappen en bleef toen staan kijken, zonder iets te zien. Pas toen ik nog eens keek, zag ik de gezichten van de jongens en de meisjes. Ik kende niet een van hen, en niemand van hen kende mij. Ik voelde me als een verdwaalde vreemdeling. Maar toen draaiden hun ogen nieuwsgierig mijn kant op en kwam er een jongen op mij af. Hij vroeg: ‘Wie heeft jou gebracht?’ Ik fluisterde: ‘Mijn vader.’ ‘Mijn vader is dood’, zei hij eenvoudig. Ik wist niet wat ik tegen hem moest zeggen. De poort werd nu met een ijselijk geknars gesloten. Sommige kinderen begonnen te huilen. De bel ging.

©VANIN

Deel 2

LES 14 KORTVERHAAL: EEN HALVE DAG 153 4035302520151051

Er kwam een mevrouw aangelopen, met een aantal mannen in haar kielzog. De mannen begonnen ons in rijen te verdelen. We werden in een heel precieze orde opgesteld, op het weidse plein dat aan drie zijden werd omgeven door hoge gebouwen met meerdere verdiepingen, die elk een breed balkon hadden met een houten, op ons neerziende luifel. De vrouw zei: ‘Dit is jullie nieuwe huis. Hier zijn ook jullie vaders en moeders, en hier bevindt zich alles wat tot vermaak en tot lering dient – van spel tot kennis en geloof. Dus droog jullie tranen, en treed het leven blijmoedig tegemoet.’

2520151051

Waar waren de velden aan weerszijden? Hele steden hadden hun plaats ingenomen, met hoge gebouwen, met straten volgepakt met kinderen en jongelieden en een lucht die dreunde van een oorverdovend lawaai. Her en der stonden goochelaars hun kunsten te vertonen en slangen uit manden tevoorschijn te toveren. En daar liep een muziekgroep de première van een circus aan te kondigen, voorafgegaan door een groep clowns en gewichtheffers. Een colonne legertrucks van de oproerpolitie gleed gewichtig en kalm langs. Een brandweerauto liet haar sirene loeien omdat ze de weg niet vrij kreeg, en een uitslaande brand moest blussen. Elders was een knokpartij gaande tussen een taxichauffeur en zijn klant, en de vrouw van de klant schreeuwde om hulp, maar niemand reageerde. Mijn God. Ik was verbijsterd, mijn hoofd tolde. Ik werd gek. Hoe kon dit alles in een halve dag, tussen de vroege ochtend en de namiddag, zijn gebeurd? Ik zou het antwoord thuis, bij mijn vader vinden. Maar waar was mijn huis? Ik zag alleen gebouwen en mensengedrang. Ik verhaastte mijn pas, tot ik bij het kruispunt van de tuinen en de Aboe Khoda kwam. Ik moest daar de Aboe Khoda oversteken om mijn huis te bereiken, maar aan de stroom auto’s wilde maar geen einde komen. De sirene van de brandweer bleef op volle sterkte loeien, terwijl de auto als een schildpad voortkroop. Ik dacht in paniek: laat het vuur maar verteren wat ze aankan, maar ik wil nou eerst wel eens oversteken! Ik stond daar maar en stond daar maar, totdat de jongen van de strijkwinkel op de hoek op me afkwam, mijn arm pakte en galant zei: ‘Kom maar oudje, ik help u wel even naar de overkant.’ de colonne: aaneengesloten rij woord

Waarom wachtte de vader niet aan de schoolpoort volgens jou?

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR154 6

©VANIN

Wat denk je dat er nog zal gebeuren in het laatste deel van het verhaal?

Deel 3

Nadat ik enkele stappen had gezet, passeerde mij een oude man, van wie ik onmiddellijk wist dat ik hem kende. Hij wist blijkbaar ook wie ik was, want hij kwam glimlachend op me toe, schudde mij de hand en zei: ‘Het is lang geleden dat wij elkaar voor het laatst zagen. Hoe gaat het met je?’ Met een hoofdknik antwoordde ik bevestigend, en ik vroeg hem op mijn beurt: ‘En hoe gaat het met u?’ ‘Ook goed, zoals je ziet. Geprezen zij God.’ Hij schudde me opnieuw de hand en liep weg. Ik liep enkele passen verder, en bleef toen stomverbaasd staan. Mijn God! Waar was de straat met de tuinen? Waar was ze gebleven? Wat was er met haar gebeurd? Wanneer had de invasie van al deze voertuigen plaatsgevonden? Sinds wanneer botsten al deze mensen hier op het plaveisel tegen elkaar op? En hoe konden deze bergen vuilnis de bermen bedekt hebben?

c Duid bij elk duo aan welk woord het best overeenkomt met jouw mening.

Kijk opnieuw naar de afbeeldingen bij vraag 5. Blijf je bij het antwoord dat je toen gaf of maak je nu een andere keuze?

12 Zou je het verhaal aan iemand aanraden? Aan wie (een bepaald persoon, een bepaalde groep mensen, lezers van een bepaald genre of soort boeken …)?

9 Waarom wachtte de vader niet aan de schoolpoort?

b Zorg ervoor dat antoniemen naast elkaar staan.

LES 14 KORTVERHAAL: EEN HALVE DAG 155

©VANIN

a Sorteer de woorden in twee kolommen: een kolom met positieve woorden en een kolom met negatieve woorden.

10 Je krijgt hier een aantal beoordelingswoorden. opgewekt spannend saai meeslepend ongeloofwaardig vaag duister ontroerend waardeloos gevoelloos overtuigend weinig zeggend langdradig realistisch nauwkeurig waardevol

11 Welke passage uit dit kortverhaal is jou het meest bijgebleven? Zoek de passage op en lees ze voor aan de klas. Vertel daarbij: • waarom die passage je geraakt heeft; • wat je vindt van de manier waarop de auteur de gebeurtenissen onder woorden brengt.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR156 DOORDRINGEN TOT DE TEKST

Verhaallijn De schrijver speelt in het verhaal met de volgorde van de gebeurtenissen.

2 Waarom speelt de schrijver volgens jou zo bewust met de volgorde? Hoe eindigt het verhaal? met een gesloten einde  met een open einde Vertelperspectief en personages Welke verteller herken je in het verhaal? een hij-verteller die over de personages vertelt  een ik-verteller die de gebeurtenissen achteraf weergeeft een hij-verteller die vanuit één personage vertelt  een ik-verteller die de gebeurtenissen op het moment zelf beleeft Het hoofdpersonage is …  een vlak personage  een rond personage Hoe betrouwbaar is de verteller? onthouden



©VANIN

1 Hoe doet hij dat? met een ﬂashback  met een ﬂashforward Bij een flashback krijg je een langere passage die iets vertelt over het verleden. De volgorde van de gebeurtenissen in het verhaal wordt onderbroken om je meer achtergrond te geven. Bij een flashforward onderbreekt de auteur de volgorde van de gebeurtenissen en voegt hij een passage in die zich pas later afspeelt.



In dit deel bekijken we het verhaal van iets dichterbij en analyseren we de belangrijkste verhaalbouwstenen. Je krijgt een aantal stellingen over de verschillende bouwstenen en overlegt met een medeleerling om tot de juiste antwoorden te komen.



1 Wat is volgens jou het onderwerp van het verhaal?  school  dementie  kanker  de eerste schooldag  familie  het verlies van een vaderﬁguur  de snelle veranderingen in de maatschappij 2 Wat weet je zelf al over dat onderwerp? onthouden 4

8 Aan het begin van het verhaal wordt de school beschreven. a Met welke woorden gebeurt dat? b Hoe onderstreept dat de emoties van de ik-ﬁguur?

LES 14 KORTVERHAAL: EEN HALVE DAG 157 Ruimte en tijd

EEN ONDERWERP IN FICTIE EN DOCUMENTAIRE

©VANIN

Waar speelt het verhaal zich af? Welke elementen uit het verhaal helpen je?

9 Waar in het verhaal vind je tijdsprongen? Wanneer een boek of film een verhaal vertelt dat een lange periode duurt, zal niet elke seconde van die periode beschreven of getoond worden. Als lezer of kijker krijgen we enkel de passages te lezen of te zien die belangrijk zijn voor het verhaal. Sommige stukken worden samengevat of weggelaten, we krijgen dan tijdsprongen Een tijdsprong kan getoond worden, bijvoorbeeld ‘ Vijf jaar laten’ of ‘24 uur geleden’. Een schrijver kan er ook voor kiezen om dat niet letterlijk te doen.

Bekijk het fragment van Voor ik het vergeet.

Dementie heeft niet alleen een grote impact op het leven van de patiënt, maar ook op het leven van familie en vrienden. Geef een voorbeeld uit het fragment.

c Welk fragment uit de documentaire raakte je het meest? Waarom?

b Welke dingen herken je in het videofragment?

Wat betekent de titel volgens jou na het lezen van het hele verhaal?

5 Ben je zelf al geconfronteerd geweest met dementie in je omgeving?

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR158

Voor ik het vergeet is een documentairereeks die gemaakt werd door Wannes Deleu en uitgezonden werd op één in 2019. In deze reeks woont Wannes voor een maand in het woonzorgcentrum Den Olm, waar zijn grootmoeder verblijft die lijdt aan dementie.

6 Wat heeft jou het meest geraakt: de documentaire of het kortverhaal? Waarom? onDERWEG

©VANIN

a Welke dingen komen overeen met wat je las in het kortverhaal?

a Wat kom je in het fragment te weten over dementie in Vlaanderen?

LES 15 STEREOTYPERING 159 les 15 Stereotypering VOOROORDELEN IN DE MEDIA 1 Welke vooroordelen vind je in onderstaande memes? OP DE IKSTONDPUZZELDOOS3JAAR.KREEG‘MAFIN7DAGEN. EN TOEN ZEI IK ZO VAN: KLAS IK GA ERVOOR ZORGEN DAT JULLIE ALLEMAAL OP HET EINDE VAN HET JAAR GESLAAGD ZIJN. PANDA’S NU AL AANGEPAST AAN WAALSE LEVENSSTIJL WEST-VLAAMS GEHOORD ELK WOORD VERSTAAN AC B D dcba 2 Welke omschrijving past niet bij het woord ‘stereotype’?  Een stereotype is een mening die door veel mensen gedeeld wordt.  Een stereotype is een overdreven beeld van een groep mensen dat vaak niet (volledig) overeenkomt met de werkelijkheid.  Een stereotype is een regelmatig terugkerend beeld van een groep mensen.  Een stereotype bevat een aantal bewezen eigenschappen die opgaan voor een groep mensen. 1

Je kunt omschrijven wat een vooroordeel is en er voorbeelden van geven1 Je kunt voorbeelden van stereotypes geven en herkennen 2 Je toont aan hoe strips omgaan met elementen die in de werkelijkheid

voorkomen3 ©VANIN

STEREOTYPES IN STRIPVERHALEN

Leg in je eigen woorden uit wat het onderscheid is tussen een stereotype en een vooroordeel.

Ook in stripverhalen worden de figuren vaak op een stereotiepe manier weergegeven.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT160

4 Je krijgt een fragment te zien uit De klas van Adil El Arbi. Welke voorbeelden van stereotypering krijg je in het fragment te horen?

2 Lees de tekst Een ranke dame en beantwoord volgende vragen. Een ranke dame Met haar weerbarstige kuif, haar fel geprononceerde kin, haar ‘panlattige’ gestalte en haar enorme voeten is Sidonia werkelijk een seksloos personage. Haar uiterlijk werd een stereotype. Hyper slanke en niet al te mooie vrouwen in Nederland en Vlaanderen worden al eens spottend Sidonia genoemd. Onnodig te zeggen dat de hogergenoemde lichaamsdelen aanleiding geven tot heel wat grappige situaties. In De Straatridder (1955) kan ze zich makkelijk verstoppen achter een lantaarnpaal en in De Lachende Wolf (1952) sluipt ze als een slang de trap op. In De Stierentemmer (1950) vermomt ze zich als een ranke flamencodanseres. Sidonia’s grote voeten spreken het meest tot de verbeelding: ze worden meestal vergeleken met schepen.

©VANIN

In De Lachende Wolf (1952) beweert Lambik dat ze geen sneeuwschoenen nodig heeft met zulke grote schuiten, wat uiteraard niet in goede aarde valt. In de eerste stroken van De Sissende Sampan (1963) moeten de voetjes van Sidonia niet minder dan drie rake klappen verwerken.

1 Welk strip guur past bij volgende omschrijving: Met haar weerbarstige kuif, haar fel geprononceerde kin, haar ‘panlattige’ gestalte en haar enorme voeten is dit strip guur werkelijk een seksloos personage.

2 hyper: heel erg woord

LES 15 STEREOTYPERING 161

In De Sputterende Spuiter (1976) mijmert ze: ‘Wat heeft de vrouw van 6 miljoen dat ik niet heb?’ In De Jolige Joffer (1986) heeft zij er alles voor over om een mooie, aantrekkelijke vrouw te worden, zelfs al moet ze daarvoor haar schatten van kinderen in de steek laten. In bepaalde albums vermomt ze zich. In De Apekermis (1965) speelt ze de spionne Sidonia Lohren en in De Sissende Sampan (1963) de Draken Lady. Een heuse metamorfose ondergaat tante Sidonia in De Sterrenplukkers (1952), waarin we haar als klein kind zien Bron:optreden. 50 jaar Suske en Wiske a Noteer vijf persoonskenmerken die in dit fragment aan bod komen. b Onderstreep in je vorige antwoord de woorden die je niet kent. Overloop ze met een medeleerling en probeer de betekenis te achterhalen. c Als je iemand ‘een Sidonia’ noemt, is dat dan een compliment of een belediging? Andere stereotypes die we in stripverhalen tegenkomen zijn de held, de slechterik, het trouwe huisdier, de verstrooide professor, de kluns … 3 Plaats de namen van de strip guren bij het juiste stereotype.

Kies uit: De Daltons – Jommeke – De Rode Ridder – Gargamel – Bobby – Jansen en Janssen – Dr. Doom –Lambik – Markske – Marcel Kiekeboe – Idéfix – Joker – Superman. held slechterik huisdier meeloper/kluns de metamorfose: complete verandering woord

©VANIN

Tante Sidonia beseft echter zelf ook wel dat zij niet moeders mooiste is. In De Avonturen van Rikki en Wiske (1945) moet zij niezen en merkt ze zelf op dat ze niet één vinger, maar haar hele hand onder haar neus moet duwen. Haar geprononceerde kin is het doelwit van spot in Lambiorix (1949); Lambik vergelijkt er het kaakbeen van een monster met het ‘kinnebakske’ van Sidonia. Geen wonder dat Sidonia snakt naar wat lichamelijke schoonheid.

©VANIN

Je krijgt hieronder tien trefwoorden. babekrachtpatser roddeltante koelbloedigvrijgevochten autoritairingenieus verstrooid wijsneus pienter a Plaats ze bij de juiste omschrijving. b Noem een stripfiguur dat daarvan een voorbeeld is. Je vindt misschien inspiratie in de vorige oefeningen, maar je mag ook eigen voorbeelden geven. trefwoord omschrijving stripfiguur geëmancipeerd, mondig, onafhankelijk iemand met een verbazende spierkracht slim, verstandig, gewiekst vindingrijk, vernuftig iemand die zijn zin wil doordrijven en de baas wil despelenaandacht niet bij het onderwerp hebben iemand die negatieve dingen vertelt over anderen jonge, seksueel aantrekkelijke vrouw iemand die denkt alles beter te weten en denkt dat hij verstand heeft van een bepaald onderwerp kalm, dapper, zonder schrik 5 Stripverhalen evolueren mee met de tijd. Zo kan het zijn dat stereotiepe kenmerken van een held toch aangepast worden. 1worden. 2

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT162 4

Bekijk de afbeeldingen van Lucky Luke en geef aan welke verschillen je ziet.

In het volgende fragment hoor je Dalilla Hermans’ mening over deze afbeelding.

b Welke afbeelding is de oudste?

©VANIN

9 Zou je haar mening op sociale media liken of delen? Waarom (niet)?

LES 15 STEREOTYPERING 163

Vandersteen.Willy WataMamaWiske:&Sukse

In strips krijgen we soms ook te maken met vooroordelen. Bespreek de tekeningen en tekst in de stripfragmenten die je leraar met je deelt.

Waarom hebben de makers van dat stripverhaal die aanpassing doorgevoerd?

8 Deel je de mening van Dalilla Hermans?

b Wat klaagt Dalilla Hermans aan in de strip? c Waarom klaagt ze dat volgens jou aan?

a Waarom werd de strip Mami Wata van Suske en Wiske in de media bekritiseerd?

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT164 We spreken van een rond personage (round character) als een personage helemaal uitgewerkt is. Je kent de gedachten van het personage en je komt te weten waarom het bepaalde keuzes maakt. Een vlak personage (flat character) is een personage dat maar oppervlakkig wordt beschreven of dat niet origineel is. Sommige personages zijn niet meer origineel: ze zijn een type dat heel vaak gebruikt wordt en door iedereen op dezelfde manier wordt ingevuld. Die personages noemen we stereotypes het domme blondje iemand met een andere moedertaal, wat grappige uitspraak en foute woordkeuze oplevert de kluns die uiteindelijk held wordt onthouden ©VANIN

LITERATUURSUGGESTIES 2 165

In les 15 ging je in op stereotypering en vooroordelen. Je zag daar enkele voorbeelden van hoe strips vooroordelen kunnen bevestigen. Toch laat fictie je meestal voorbij de stereotypes en vooroordelen kijken. In heel wat films, tv-reeksen, romans, nummers, gedichten en strips leer je een personage echt kennen en ga je verder dan een vooroordeel of snelle eerste indruk. Je maakt hier kennis met negen boeken waarin een personage centraal staat dat je in de loop van het boek leert kennen. Zo kom je te weten waarom het personage is wie zij/hij is en op een bepaalde manier denkt en handelt en ga je verder dan een eerste indruk of een bepalend kenmerk. In een aantal verhalen kom je ook te weten wat er gebeurt wanneer mensen blijven steken in vooroordelen.

Literatuursuggesties 2 ©VANIN

166 TRAJECT NEDERLANDS 4

FRAGMENTBELUISTER DE GOUDEN DRUPPEL Michel Tournier drama, reisverhaal Idris,1985 een jonge Berber, vertrekt naar Frankrijk om in het bezit te komen van de foto die een blonde toeriste van hem heeft gemaakt. Volgens de overlevering verhuist een stukje ziel van een geportretteerde naar de afbeelding en Idris wil de eenheid van zijn persoonlijkheid herstellen. In Parijs, een wereld vol vreemde beelden, verliest hij zijn talisman, de Gouden Druppel, en belandt hij in een spiraal van duizelingwekkende avonturen.

Anna Woltz roman, dystopie 2007 Black Box is het televisieprogramma waarvoor het hele land thuisblijft. Zeven kinderen van tien tot zestien jaar zitten een maand lang opgesloten in een zwart huis vol camera’s op de Pier. Jamie is de jongste redactrice van het programma. Ze is enthousiast, naïef en stapelverliefd op Rijn, de briljante regisseur. Zo ziet ze niet meer dat Black Box volledig uit de hand loopt. Maar wie is verantwoordelijk voor het drama op de Pier? De kinderen, de redactie of de zeven miljoen kijkers thuis?

FRAGMENTBELUISTER

LITERATUURBLACKBOX

©VANIN

FRAGMENTBELUISTER HET VIERDE RIJK Maria Nygren drama, probleemverhaal Als2015de vijftienjarige Blenda midden in het semester op een nieuwe school komt, ziet ze meteen dat iedereen in de ban is van één persoon: Hedvig. Zelfs de rector gehoorzaamt het mooie, blonde meisje blindelings. Blenda is nooit populair geweest en droomt ervan om net als Hedvig in de spotlights te staan. En ze is niet de enige. Lena-Stina haalt goede cijfers, maar heeft geen plezier in het leven. En Penny verandert telkens in een kopie van anderen, ze is allang vergeten wie ze zelf Vooris.een project bestuderen de drie meisjes hoe Hitler aan de macht kwam. Ze bedenken een geniaal plan waarmee ze Hedvig van haar troon kunnen stoten. Maar al snel stijgt de macht een van hen naar het hoofd.

GEBROKEN SOEP Jenny Valentine familieroman, relaties Bij2008Rowan Clark thuis is niets zoals het zou moeten zijn. Haar oudere broer Jack is verongelukt, haar vader is vertrokken en haar moeder is sindsdien zwaar depressief. Rowan probeert zo goed als het gaat voor haar jongere zusje te zorgen en voor de buitenwereld verborgen te houden dat alles verkeerd gaat. Maar dat lukt steeds minder goed. Wanneer ze op een dag in de supermarkt in de rij staat, tikt een onbekende jongen op haar rug. Hij geeft haar een negatief dat ze volgens hem heeft laten vallen. Rowan weet van niets, maar neemt de foto uiteindelijk toch aan omdat ze geen opschudding in de supermarkt wil veroorzaken. Op de foto ziet ze vaag een wijdopen mond. Wanneer de foto wordt afgedrukt, schrikt Rowan: op de foto staat haar overleden broer Jack, breed lachend. Rowan gaat op zoek naar de jongen die haar het negatief gaf. Hij leert haar om weer van het leven te genieten.

FRAGMENTBELUISTER

©VANIN

FRAGMENTBELUISTER

17 Per Nilsson drama, familieroman Er2003ligt

een zeventienjarige jongen op de eerstehulpafdeling van het ziekenhuis. Hij stinkt naar drank, sigaretten en braaksel. Zijn ogen zijn dicht, maar hij ademt. Naast het bed zit Göran, zijn vader. Hij begint tegen zijn slapende zoon te praten over de tijd dat hij zelf zeventien was, in de jaren zeventig. Hij vertelt hoe hij de moeder van zijn zoon ontmoette. Hoe ze samen een kind kregen. En hoe hij zijn vrouw en kind uiteindelijk verliet. De vader wijdt uit over al zijn fouten, in de hoop dat zijn zoon en hij elkaar opnieuw kunnen leren kennen.

FRAGMENTBELUISTER

JEHANNE Simone van der Vlugt historische roman Jehanne2001 is een eenvoudig boerenmeisje in Frankrijk. Het land is al jaren in oorlog met de Engelsen, die steeds grotere delen van Frankrijk veroveren. Jehanne hoort stemmen. Stemmen van engelen van God, die haar vertellen hoe ze tegen de Engelsen ten strijde kan trekken. Maar wie luistert er nu naar een meisje van zeventien, dat beweert dat ze boodschappen van God krijgt? Jehanne geeft niet op en steeds meer mensen gaan in haar geloven. In plaats van te worden uitgehuwelijkt, belandt Jehanne op het strijdveld.

LITERATUURSUGGESTIES 2 167

Dit is het verhaal van Jeanne d’Arc die leefde in de vijftiende eeuw. Haar tragische levensgeschiedenis is zo precies mogelijk naverteld in dit boek.

FRAGMENTBELUISTER

BLOEIEN WIT Gerbrand Bakker psychologische roman

Klaas en Kees en hun jongere broer Gerson spelen vaak Zwart, een spel waarbij de belangrijkste regel is dat zij hun ogen niet mogen opendoen. Maar als ze op een zondagmorgen met z’n allen in het autootje van hun vader stappen op weg naar opa en oma, verandert hun leven met één harde klap. Een autoongeluk zorgt ervoor dat Gerson de rest van zijn leven Zwart zal moeten spelen. Wil hij dat wel? En hoe ziet zijn toekomst eruit?

©VANIN

De1999tweeling

LUCAS Kevin Brooks roman, relaties Een2002boek over Lucas natuurlijk, maar vooral over Caitlin. De vijftienjarige Caitlin woont met haar vader nogal geïsoleerd op een Brits eilandje. De zomer waarin haar broer van zijn studies thuiskomt, wordt alles plots anders als ze Lucas ziet lopen. Hij is de vreemdste, mooiste en meest onvergetelijke jongen die ze ooit heeft gezien. Wanneer ze later de kans krijgt om hem beter te leren kennen, raakt ze nog meer in de ban van zijn uitzonderlijke persoonlijkheid. Maar zijn komst veroorzaakt grote opschudding in de gesloten eilandgemeenschap. Wie is hij? Waar komt hij vandaan? En waarom haten de eilandbewoners hem zo dat ze tot het uiterste gaan om van hem af te komen?

FRAGMENTBELUISTER

LITERATUURPERENBOMEN

168 TRAJECT NEDERLANDS 4

STATION

ELF

Emily St. John Mandel sciencefiction, avonturenverhaal, relaties Op2014een winterse avond in Toronto sterft de beroemde acteur Arthur Leander op het toneel terwijl hij de rol van zijn leven speelt. Diezelfde avond strijkt een dodelijk griepvirus neer op het Noord-Amerikaanse continent. De wereld zal nooit meer hetzelfde zijn. Twintig jaar later trekt Kirsten, een actrice van het Reizende Symfonieorkest, langs de nieuwe nederzettingen rondom de Grote Meren om Shakespeare op te voeren voor de overlevenden van de ondergang. En dan wordt haar hoopvolle wereld opnieuw bedreigd. FRAGMENTBELUISTER

LES 16 SCHEMATISEREN EN SAMENVATTEN 169 les 16 Schematiseren en samenvatten

In dit deel focus je op een manier om de essentie van een bron te schematiseren Voor het lezen 1 Bekijk de bron op p. 170-171 globaal en beantwoord de volgende vragen zonder de volledige tekst te lezen. a Is de bron van deze tekst betrouwbaar?  ja  nee b Wat zijn iconen? c Welke iconen zijn er bij jou op school terug te vinden? d Welk onderwerp staat centraal? e Wat is de hoofdgedachte? f

WEERGEVEN

Je vergelijkt samenvattingen en leidt zo de kenmerken van een goede samenvatting af 4 de essentie: de kern, het belangrijkste schematiseren: omzetten in een schema woord TAALUNIE

Vorig jaar maakte je kennis met een aantal vaardigheden om met geschreven bronnen aan de slag te gaan. In deze les herhaal je een aantal strategieën en zet je ze in om de belangrijkste informatie van een tekst weer te geven.

BRONNEN SCHEMATISCH

 de meest voorkomende iconen in Nederland  waarom iconen niet begrepen worden  het belang van het gebruik van iconen  adviezen voor gemeenten en ontwerpers g Hoe weet je dat die deelaspecten aan bod komen? 1 Je duidt relevante informatie aan in een geschreven bron1 Je kenmerkenstelt van een goed schema op3 Je schrijft eensamenvattingeenvangeschrevenbron5 Je brengt informatie uit een geschreven bron schematisch samen 2

©VANIN

Duid twee deelaspecten aan die volgens jou aan bod zullen komen in de tekst.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE170

Bij globaal lezen neem je de tekst niet volledig door. Je zoekt uit waar de tekst over gaat (het onderwerp). Die informatie vind je meestal in de inleiding, de tussentitels en het slot. Je kijkt ook naar de lay-out (opmaak) van de tekst en de illustraties.

Op die manier probeer je een algemeen beeld van de tekst te krijgen. Je kunt na het globaal lezen de centrale boodschap van een tekst (de hoofdgedachte) samenvatten.

©VANIN

Vergelijk je antwoorden met die van een medeleerling. Iconen in openbare ruimte niet altijd goed begrepen Een symbool of ander icoon op straat waarmee Nederlandse en Vlaamse gemeenten iets uit willen leggen, wordt niet altijd door iedereen begrepen. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht (UU). De helft van de onderzochte iconen is onduidelijk. Vooral mensen met een andere taalachtergrond dan het Nederlands en laagopgeleiden hebben moeite om ze te begrijpen. Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van de Taalunie en sluit aan bij het algemene doel van de Nederlandse en Vlaamse overheid om begrijpelijk te communiceren. De gemeente Den Haag en de Stad Gent waren initiatiefnemers. Dat iconen niet automatisch makkelijker zijn dan tekst, is een belangrijk inzicht. Onderzoeker Charlotte van Hooijdonk (UU): ‘We denken dat beelden altijd makkelijk te begrijpen zijn, maar dat is niet zo. Ook daar spelen conventies een rol en je moet die conventies kennen, net als bij geschreven taal.’ Complexe beelden en afleidende details Om inzicht te krijgen in het gebruik van gemeentelijke iconen en de begrijpelijkheid ervan, hebben de onderzoekers 70 iconen geanalyseerd, negen icoonontwerpers geïnterviewd en een gebruikersonderzoek uitgevoerd. Daarin legden ze 12 iconen voor aan 116 Nederlandse en Vlaamse deelnemers. Een belangrijk deel van de onderzochte iconen had betrekking op de coronamaatregelen. onthouden

©VANIN

Er zijn verschillende redenen waarom iconen niet worden begrepen. Instruerende iconen (blijf thuis bij klachten) en verbiedende iconen (vermijd drukte, ga niet naar drukke plekken) zijn bijvoorbeeld vaak complex omdat ze uit veel onderdelen bestaan. En soms bevat een icoon details die afleiden van de betekenis die bedoeld is, zoals het kleurgebruik. Onderzoeker Lisanne van Weelden (UU): ‘Groen associeer je met “goed”, “iets mag”. Het icoon voor “blijf thuis bij klachten”, waarbij de huisstijlkleur groen werd gebruikt, werd daardoor geïnterpreteerd als “je mag in dit huis hoesten”.’ Tot slot bleek dat ontwerpers verschillende uitgangspunten hanteren bij het maken van iconen, en dat de begrijpelijkheid van de beelden lang niet altijd wordt getest bij publiek. Adviezen voor gemeenten en ontwerpers De onderzoekers adviseren gemeenten en ontwerpers om in iconen zorgvuldig om te gaan met kleur en de huisstijl hierbij nooit leidend te laten zijn. Bovendien moeten ze opletten bij het gebruik van visueel afwijkende of opvallende elementen, omdat die de interpretatie van het icoon kunnen beïnvloeden. Ook is het belangrijk om de begrijpelijkheid van iconen vooraf te testen bij verschillende doelgroepen. Volgens de internationale standaardisatierichtlijnen (ISO) moeten iconen die worden ingezet in de publieke ruimte gemiddeld 66% correct geïnterpreteerd worden. Uit de resultaten van het gebruikersonderzoek blijkt dat dit voor de geteste iconen nu niet geldt. Een laatste conclusie uit het onderzoek is dat er meer uniformiteit in het ontwerp van iconen moet komen. De betrokken Nederlandse en Vlaamse gemeenten en ontwerpers spraken de wens uit om een gezamenlijke iconendatabank op te richten. De plannen en ideeën hiervoor worden besproken tijdens een talkshow op dinsdag 9 november in Den Haag. Gemeentelijke ambtenaren, ontwerpers, communicatieprofessionals en andere belanghebbenden uit Nederland en Vlaanderen worden uitgenodigd om hier fysiek of digitaal bij aanwezig te zijn.

Bron: taalunie.org

LES 16 SCHEMATISEREN EN SAMENVATTEN 171

2 conventie De conventie in België is om drie zoenen te geven bij een begroeting. analyseren Om een oplossing te bedenken, moeten we eerst het probleem analyseren hebbenbetrekkingop De meest recente informatie heeft betrekking op de betrokken slachtoffers.

6 complex De leerstof is complex , dus stel voldoende vragen. interpreteren Ik interpreteerde zijn bericht als een verwijt, maar hij zegt dat het geen verwijt was. uniform Een uniforme aanpak over alle afdelingen heen zorgt ervoor dat iedereen op dezelfde manier werkt. vaste tekststructuren die je in de tekst herkent. waarom er elementen van verschillende vaste tekststructuren te herkennen zijn. de

654Tijdens12345678hetlezenLeesdetekstvolledigenmarkeerdebelangrijksteinformatie.Noteereenkernwoordindekantlijnbijdegemarkeerdeonderdelen.Zovindjelatersneldenodigeinformatieterug.Detekstbevattweetekststructuren. a Duid de

halen,onderdelenverschillendeuitelkaarontleden b gaan over, te maken hebben met c zeggen wat iemand moet doen d iemand die de eerste stap zet e metovereenstemmendgelijk,anderedingen f een algemeneafspraak,regel g moeilijk, niet snel te begrijpen h opvatten

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE172

5 instrueren De dokter instrueerde haar om onmiddellijk naar het ziekenhuis te gaan en de artsen in te lichten over haar verslechterde gezondheid.

aan

3 In de tekst staan een aantal moeilijke woorden. Verbind de woorden met de juiste verklaring. Laat je ook leiden door de voorbeeldzinnen (in een andere context) die met elk woord zijn gemaakt.

 probleemstructuur  maatregelstructuur  evaluatiestructuur  onderzoeksstructuur  handelingsstructuur b Verklaar

1 initiatiefnemer Mijn collega was de initiatiefnemer van de inzamelactie. Zij heeft het idee voorgesteld aan onze directie.

LES 16 SCHEMATISEREN EN SAMENVATTEN 173 7 Vul onderstaand schema aan met de informatie die je markeerde in de tekst. Wat wordt onderzocht?er onderzocht door in opdracht oplossingen/adviezenprobleemoorzakenonderzoekresultaatonderzoeksmethodevanvanhetvanhet ©VANIN

EEN SAMENVATTING MAKEN

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE174

Na het lezen 8 Vergelijk jouw schema met dat van een medeleerling en vul aan of verbeter waar nodig. 9 Formuleer samen vier eigenschappen van een goed schema. 10 Geef twee concrete situaties waarbij het zinvol is om een schema te maken van een tekst.

Samenvatting A Uit onderzoek van Universiteit Utrecht, in opdracht van de Taalunie, blijkt dat symbolen en iconen in de openbare ruimte niet altijd goed begrepen worden.

Voor dit onderzoek werden er 70 iconen geanalyseerd, negen icoonontwerpers geïnterviewd en werd er een gebruikersonderzoek uitgevoerd. In dit gebruikersonderzoek werden er twaalf iconen aan 116 Nederlandse en Vlaamse deelnemers voorgelegd. 2

Om de essentie van een tekst weer te geven, kun je naast een schema ook een samenvatting schrijven. In een samenvatting ga je niet schematisch te werk maar schrijf je een kortere versie van de tekst. In die versie neem je enkel de hoofdzaken op. 1 Hieronder vind je drie samenvattingen van de tekst tot aan het onderdeel ‘Adviezen voor gemeenten en ontwerpers’. a Neem de samenvattingen grondig door. b Beoordeel de samenvattingen.

©VANIN

Er zijn verschillende oorzaken voor dit probleem. Ten eerste spelen conventies een rol bij de interpretatie van symbolen en iconen. Ten tweede bestaan instruerende en verbiedende iconen vaak uit veel onderdelen, dit maakt deze iconen complex. Daarnaast bevatten iconen regelmatig details die afleiden van de betekenis (bijvoorbeeld kleurgebruik). Verder vertrekken ontwerpers van iconen vaak vanuit verschillende uitgangspunten en wordt de begrijpelijkheid van iconen niet altijd getest bij publiek.

©VANIN

LES 16 SCHEMATISEREN EN SAMENVATTEN 175

Uit dit onderzoek bleek dat de iconen die Vlaamse en Nederlandse gemeenten gebruiken, niet altijd door iedereen begrepen worden. Vooral laagopgeleiden en mensen met een andere taalachtergrond hebben moeite om deze iconen correct te interpreteren.

Samenvatting B Uit onderzoek van Universiteit Utrecht, in opdracht van de Taalunie, blijkt dat symbolen en iconen in de openbare ruimte altijd goed begrepen worden. Het onderzoek sluit aan bij het algemene doel van de Nederlandse en Vlaamse overheid om begreipelijk te communiceren. Voor dit onderzoek werden er 700 iconen geanalyseerd, negen icoonontwerpers geïnterviewd en werd er een gebruikersonderzoek uitgevoerd. In dit gebruikersonderzoek werden er twaalf iconen aan 116 Nederlandse en Vlaamse deelnemers voorgelegd. We denken misschien wel dat iconen altijd makkelijker te begrijpen zijn dan tekst, maar dat is niet altijd het geval. Uit dit onderzoek bleek dat de iconen die Vlaamse en nederlandse gemeenten gebruiken, niet altijd door iedereen begrepen worden. Vooral laagopgeleide en mensen met een andere taalachtergrond hebben moeite om deze iconen correct te interpreteren. Ook kinderen hebben het vaak moeilijk om de correcte betekenis van iconen te achterhalen. Dit komt door conventies die een rol spelen bij de interpretatie van symbolen en iconen. Net zoals bij geschreven taal is het belangrijk om rekenening te houden met de conventies. Instruerende en verbiedende iconen bestaan vaak uit veel onderdelen, dit maakt deze iconen complex. Iconen bevatten regelmatig details die aflijden van de betekenis (bijvoorbeelt kleurgebruik). Wanneer je een huisstijl groene kleuren bevat en je alle iconen in het groen maakt, kan iemand verbiedende iconen interpreteren als dingen die net wel zijn toegestaan. Ontwerpers van iconen vertrekken vaak vanuit verschillende uitgangspunten en de begrijpelijkheid van iconen word niet altijd getest bij publiek. Volgens internationale standaardisatierichtlijnen moeten iconen die ingezet worden in publieke ruimte gemiddeld 89% correct geïnterpreteerd worden. Dit is in veel gevallen minder dan 50%.

Samenvatting C Uit belangrijk onderzoek blijkt dat symbolen en iconen in de openbare ruimte niet altijd goed begrepen worden. Dit is een erge situatie. Voor dit onderzoek werden iconen geanalyseerd, icoonontwerpers geïnterviewt en werd er een gebruikersonderzoek uitgevoerd. Uit dit onderzoek bleek dat de iconen die vlaamse en nederlandse gemeenten gebruiken, niet altijd door iedereen begrepen worden. Hiervoor zijn verschillende oorzaken.

©VANIN

Objectief betekent zakelijk, letterlijk, neutraal. Een objectieve foto geeft de werkelijkheid weer zoals die echt is; in objectieve teksten is de informatie neutraal, zonder een eigen mening. Het tegenovergestelde is subjectief. Een schrijver of kunstenaar zal een persoonlijk standpunt innemen en dat verwerken in de boodschap.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE176 +++ +/A B C WAAROM? negatiefpositief WAAROM? negatiefpositief WAAROM? negatiefpositief

2 Vergelijk jouw antwoorden met die van een medeleerling. a Vul jouw schema aan. b Bepaal samen vijf succescriteria voor een goede samenvatting. onthouden

LES 16 SCHEMATISEREN EN SAMENVATTEN 177 succescriteria samenvatting 1 4 2 5 3

Volgende tips kunnen je helpen:

Overloop samen met je leraar de antwoorden en bepaal klassikaal de succescriteria van een goede samenvatting.

• Schrijf nooit dingen letterlijk over. Bij deﬁnities is het wel belangrijk om zorgvuldig en met meer detail te noteren. onthouden

Hoe schematiseer je informatie? Dagelijks komt er gigantisch veel informatie op je af. Sommige informatie is bedoeld als ontspanning en hoef je niet vast te zetten, andere informatie gebruik je om te studeren of als bron om zelf mee aan de slag te gaan. Een schema is een manier om informatie te ordenen of overzichtelijk en visueel weer te geven. Ook notities die je neemt in de les of bij het lezen of beluisteren van een bron horen daarbij.

Iedereen heeft een eigen manier om schema’s en notities te maken. Er zijn dus geen wetten of vaste richtlijnen. Belangrijk is dat je de kernelementen van een tekst op een voor jou gestructureerde en duidelijke manier weergeeft.

• Denk voor het luisteren of lezen al na over het onderwerp. Wat weet je al? Wat zal volgens jou zeker aan bod komen? Op welke vragen wil je zeker een antwoord? Dat zal je helpen om de gedachtegang te volgen en je aandacht bij het onderwerp te houden.

©VANIN

4 Nu is het aan jou om van het onderdeel ‘Adviezen voor gemeenten en ontwerpers’ een samenvatting te maken. Maak daarvoor gebruik van je schema.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE178 •



•

Zes vuistregels als je notities maakt

3 Focus enkel op de hoofdzaken.

5 Laat veel witruimte tussen de woorden: na het luisteren kun je daar nog wat bijschrijven en/of aanvullen.

4 Een aantal voorbeelden of extra uitleg zijn nuttig om achteraf je notities te begrijpen.

Lees de tekst die je kreeg zorgvuldig door, duid kernzinnen aan en markeer signaalwoorden. Gebruik steeds dezelfde kleuren of symbolen, zodat je in één oogopslag de structuur van de tekst ziet. Breng alle kernideeën samen in een schema. Je kunt ervoor kiezen om de volgorde van de tekst te behouden of te vertrekken van een van de vaste tekststructuren om daarin alle gegevens samen te brengen.

Schrijf je schema uit tot een doorlopende tekst. Geef in een korte versie weer wat de auteur schrijft. Beperk je tot wat er staat: voeg zelf geen elementen toe. Kies voor objectieve woorden. In een samenvatting geef je weer wat de idee van de auteur is, je geeft geen interpretatie, mening of opmerkingen.

Zorg er ook voor dat het eindresultaat vormelijk correct is. Vermijd spellingfouten, zorg voor een gepaste woordkeuze en een heldere zinsbouw.

Een goede samenvatting:  is korter dan de oorspronkelijke tekst;   beperkt zich tot de kernelementen;  geeft alle informatie correct en objectief weer;  is duidelijk en volledig;  bevat geen taal- of spellingfouten.

6 Notities nemen moet snel gaan: gebruik daarom afkortingen, tekens of symbolen. tip Hoe schrijf je een samenvatting? Een samenvatting is een verkorte versie van de oorspronkelijke tekst. Je neemt enkel de hoofdzaken op en je herleidt de tekst tot de essentie.



©VANIN

2 Schrijf geen volledige zinnen, maar kernwoorden of woordgroepen.

Focus op de hoofdzaken, noteer kernwoorden en maak gebruik van afkortingen, pijlen en tekens. Zorg er wel voor dat je achteraf nog begrijpt wat je genoteerd hebt.



• Veel schema’s zijn visueel: ze gebruiken pijlen en symbolen en werken met insprong. Na verloop van tijd zul je zien dat je een eigen code ontwikkelt waarbij een symbool altijd hetzelfde betekent.

Duid in je schema belangrijke woorden aan. Geef ook aan wat je moeilijk vindt of niet begrijpt. Zo weet je achteraf waar je extra uitleg over moet vragen of wat je moet opzoeken.

• Blijf jezelf tussendoor vragen stellen. Probeer het overzicht te houden over wat al aan bod kwam en wat er volgens jou later nog vermeld zal worden.

1 Zorg dat je pen en papier klaar hebt liggen.

DE LAY-OUT VAN EEN GEDICHT

 informatieve tekst  persuasieve tekst  opiniërende tekst  prescriptieve tekst  narratieve tekst 1 Je maakt kennis met enkele vaste dichtvormen: haiku, limerick, naamdicht, elfje en ballade Je kent de kenmerken van die dichtvormen en kunt ze benoemen Je herhaalt de belangrijkste poëtische termen (rijm, strofe, ritme) en past ze toe Je past de kenmerken van de limerick en de haiku toe in een zelfgeschreven gedicht

Op de volgende pagina's vind je zes verschillende teksten terug. Welke tekst is een gedicht?

4 ©VANIN

a Welk tekstdoel heeft een gedicht?  informeren  overtuigen  opiniëren  voorschrijven  vertellen  ontroeren  amuseren Tot welke tekstsoort behoort een gedicht?

a Beschrijf de inhoud in drie zinnen. b Welk gevoel komt uit het gedicht naar voren? c Geef twee argumenten waarom je dit (g)een mooi gedicht vindt.

Schrijvers willen met hun teksten iets bereiken. Vorig jaar stond je stil bij tekstsoort, teksttype en tekstdoel.

LES 17 VASTE DICHTVORMEN 179 les 17 Vaste dichtvormen

Beschrijf aan de hand van dit voorbeeld wat typisch is aan … a de vorm: b de taal: 3 Lees het gedicht.

In het begin hadden mijn concerten geen enkele professionele pretentie. Het waren simpelweg kleine, naïeve en onschuldige performances die voortvloeiden uit de video’s die ik op Instagram postte. Omdat de mensen naar mij kwamen kijken in de cafés en omdat ze mijn liedjes blijkbaar apprecieerden, ben ik blijven doorgaan.

4 Snij de broodjes open en gril ze even op de snijkant. Bak de burgers in olijfolie.

Onder de appelboom Ik kwam thuis, het was een uur of acht en zeldzaam zacht voor de tijd van het jaar, de tuinbank stond klaar onder de appelboom ik ging zitten en ik zat te kijken hoe de buurman in zijn tuin nog aan het spitten was, de nacht kwam uit de aarde een blauwer wordend licht hing in de appelboom toen werd het langzaam weer te mooi om waar te zijn, de dingen van de dag verdwenen voor de geur van hooi, er lag weer speelgoed in het gras en ver weg in het huis lachten de kinderen in het bad tot waar ik zat, tot onder de appelboom en later hoorde ik de vleugels van ganzen in de hemel hoorde ik hoe stil en leeg het aan het worden was gelukkig kwam er iemand naast mij zitten, om precies te zijn jij was het die naast mij kwam onder de appelboom, zeldzaam zacht en dichtbij voor onze leeftijd. Rutger Kopland. Onder het vee Kipburger met knoflooksaus Duur: Budget: €€ Moeilijkheid: Ingrediënten voor 4 personen 500 g kippengehakt 4 broodkruimbroodjes (van 2 sneden witbrood) gemengde sla 1 (grote) tomaat ½ 1 teentjekomkommerknoflook (geperst) 2 takjes verse rozemarijn 1 2 elei mayonaise 2 el zure room zoutpeperolijfolie Bereiding 1 Haal de rozemarijnnaaldjes van de takjes en hak ze fijn. Meng het gehakt met het ei, de rozemarijn en zoveel broodkruim als nodig. Kruid met peper en zout. Vorm er burgers van en leg in de koelkast tot gebruik. 2 Meng de mayonaise met de zure room, knoflook, peper en zout. Zet koel weg tot gebruik. 3 Spoel de groenten. Snij de tomaat in plakjes. Trek de komkommer met een dunschiller in slierten.

Bron: www.libelle-lekker.be Voordat je ontdekt werd, kenden de mensen reeds jouw broer, Roméo Elvis. Heeft zijn succes je op ideeën gebracht? Angèle: Wanneer ik Roméo op het podium zag staan, had ik vooral een gevoel van trots en van gedeeld geluk. Ik dacht niet dat ik ooit zo’n enthousiasme teweeg zou kunnen brengen bij de mensen. Roméo is een licht in mijn leven. Maar het is niet door hem dat ik zangeres ben willen worden. Dit beroep heb ik een beetje per toeval geleerd, ik was een amateur, in de zin van liefhebber.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR180

Bron: www.bruzz.beba c

5 Beleg de broodjes met sla, komkommer, tomaat en een burger. Werk af met het sausje.

©VANIN

5 Plaats nu het teksttype, het tekstdoel en de tekstsoort bij alle voorbeelden.

Lize Spit

Bron: www.nrc.nl

Miniatuurtjes Dat het trage verhaal geen moment verveelt, komt ook doordat Spit ontzettend goed schrijft. Haar zinnen staan vol vlamismen die haar een eigen idioom geven en het verhaal ten goede komen, omdat ze je zo onherroepelijk in die afgebakende ruimte van het Vlaamse dorp zuigen. Haar hoofdstukken zijn miniatuurtjes die bijna op zichzelf staan, met eigen spanningsbogen en zeggingskracht. Daar betaalt zich de kunde uit van de kortverhalenschrijfster die eerder indruk maakte bij wedstrijden en in literaire tijdschriften (het is te hopen dat een van Spits volgende boeken een verhalenbundel is). Weergaloos is het hoofdstuk waarin Spit schrijft over een grap met een pingpongbal in een koeienaars: Spit is trouwens geregeld geestig, maar eerder uit op een holle lach dan op een mop. Plot en thema’s van Het smelt zijn niet per se vernieuwend, maar de invulling die Spit eraan geeft, met haar eigen stem, maakt het tot een oorspronkelijk en indrukwekkend debuut, zonder twijfel een van de beste, rijpste en trefzekerste in tijden. Het belang van de in de lucht hangende plot smelt bovendien gaandeweg - wie oplet denkt op een kwart de ontknoping al te zien aankomen, en vreest daarom een bedoeld verrassende afloop die als anticlimax werkt, maar die anticlimax blijft uit. Want meer dan een plotboek is Het smelt een psychologische coming of age-roman. Meer dan om het heden draait het om het samenspel met het verleden, om de vorming van de mens Eva, die Spit induikt tot in de diepte van haar haarvaten. Met zo’n entree in de letteren is Lize Spit de belofte voorbij.

Lize Spit: Het smelt Das Mag. 478 blz. €22,95 Debutante Lize Spit (1988) maakte eerder indruk als kortverhalenschrijfster. Haar lijvige roman zit vol prachtige miniatuurtjes. Het smelt is een van de meest trefzekere debuten in tijden.

Lize Spit © OPALE Sweet 16 Party time 27 januari Kom je ook? Be on time! 19.00 – 23.00 uur Dikke kus van Fay Bosweg 7 – 1234 Zonnedorp Kun je niet komen? Laat dit dan even weten aubfd e MagDasUitgeverijSpit,LizevanSmeltHet© ©VANIN

Een strop, een ijsblok en de schaduw van een allesbehalve rimpelloos verleden sturen het debuut van de Vlaamse Lize Spit, dat zich ontpopt als een coming of age-roman met een geheel eigen idioom.

LES 17 VASTE DICHTVORMEN 181

Een ijsblok smelt niet in een dag Door onze redacteur Thomas de Veen Er hangt meteen iets in de lucht. Er is een touw aan een hanenbalk, een strop. Vader laat hem Eva zien en steekt er even zijn hoofd doorheen, staand op een ‘kramakkelige ladder’. Even later staat hij weer op de grond en maant hij haar dit geheim te bewaren. De herinnering is bij Eva evengoed ingekerfd. Er is nog iets, in Het smelt: een blok ijs. Eva keert als jonge vrouw terug naar haar Vlaamse geboortedorp, naar een feestje op de boerderij van haar oude vriend Pim. Precies op de dag waarop diens broer Jan dertig zou zijn geworden - als hij niet overleden was, dertien jaar eerder. Ze gaat erheen met een blok ijs in haar kofferbak. Dat ijsblok, die strop, en de verwijzingen naar het allesbehalve rimpelloze verleden geven de debuutroman van Lize Spit (1988) direct onheilszwangere spanning. Ze laten Het smelt ook meteen aanvoelen als een indrukwekkend hecht geconstrueerd plotboek. Traag, met het tempo van een smeltend ijsblok in december, ontvouwen de raadselen zich. Spits debuut is omvangrijk, maar niet omdat het een grote greep wil doen met verschillende personages en decors en de tijdgeest, zoals ambitieuze debuten nogal eens willen. Spits concentreert zich juist op één leven, dat van Eva in het boerendorp Bovenmeer, en gaat de diepte in door dat minutieus uit te pluizen, zonder in herhaling te vallen. Haar verhaal volgt wel drie verschillende sporen, allemaal beschreven vanuit een ik- verteller: Eva als terugkerende jonge vrouw op één decemberdag in het heden, twee allesbepalende maanden in de zomer van 2002 en ‘losse’ herinneringen. De afwisseling van tijden wordt steeds meer een samenspel: als er iets niet smelt in deze roman, zijn het wel Eva’s grieven. Ze hebben haar gemaakt tot iemand die zich schaamt De ‘stem’ van Spit maakt diepe indruk voor haar bestaan. Het heden draait om het verleden - maar wat is er toen gebeurd? In het heden is Eva’s gezin uiteengevallen (sterfgevallen binnen de familie worden per e-mail gemeld) maar in het verleden was die al nooit hartelijk - en dat terwijl Tesje, het autistische jongste meisje, juist extra aandacht verdiende. Die braakliggende thuissituatie legde weer de voedingsbodem voor Eva’s hechte vriendschap met de enige twee in het dorp met wie ze haar geboortejaar deelt, Laurens en Pim. In de verhitte zomer van 2002 heeft het driemanschap de leeftijd waarop ze de grenzen van hun macht over de wereld verkennen - ze bedenken een wreed spel zoals alleen een

ElvisOokuitgetrokkenmaghetzelfdegevenpuberkameraadschaponvoorwaardelijkedatkan.Dejongenselkedageenanderdorpsmeisjeraadselenhetantwoordgeradenwordeninruilvooreenkledingstuk.Evaisspelleidster.daarvoelje,eenbeetjezoalsinWijvanPeeters,inallesonheil.

Sommige gedichten zijn op een specifieke manier opgebouwd: ze hebben dan een vast aantal regels of strofen. Vaak zijn er aan de inhoud van die dichtvormen ook regels opgelegd: de gedichten moeten dan over een bepaald onderwerp gaan. In dit deel maak je kennis met verschillende van die vaste dichtvormen. Haiku De haiku is een tegenwoordig

opnieuw erg populair is op Instagram. 2 dutch_haiku_edgw #haiku #haikupoetry #haikupoem #dutchhaiku #nederlandsehaiku #poëzie #poezie #schrijfsel#woorden#schrijversvaninstagram#gedichten#haikuvandedag#gedichtje#gevoel#versje#schrijven#haikus instahaikugram #Haiku by @chriscorey_ photography #nature #nightsky #ccoreyphoto #instahaikugram #landscape #astrophotography #landscape_captures #landscapephotographer #earthfocus #earthandsky #wildcalifornia #norcalpulse #getoutdoors #earth_shotz Starry skies above Here in this perfect moment As my shutter clicks opmerkdingen #opmerkdingen #haikugedicht #haiku #spelenmettaal #miniverhaaltje #dichtersvaninstagram #instadicht #mycenae waarschijnlijk #melksteelmycena in ieder geval een #mycena # at # atgebouw #schotelantenne #schotelantennes #appartement #herfst #paddenstoelen #koningshof instahaikugram #Haiku by @donnalleneb #costarica #poetso nstagram #wordporn #poetry #sur ng #haikuaday #haikulover #instahaikugram opmerkdingen #opmerkdingen #haikugedicht #haiku #miniverhaaltje #spelenmettaal #instadicht #dichtersvaninstagram #sprookje #gruwelijksprookje #dingenmetoogjes#iseefaces#ikzieikzie#spreekwoordenengezegden#doordebomenhetbosnietmeerzien#iemanddeogenuitsteken#doetpijnaanjeogen#ikziegezichten#pareidolie#pareidolia#iseefaceseverywhere#thingswitheyes instahaikugram #Haiku by @haikuplanet #poeticjustice #meaning #meaningo ife #feelings #writersblock #thoughts #think #live #motivation #poeticjustice #meaning #meaningo ife #feelings #writersblock #thoughts #think #live #nature #instahaikugram ©VANIN

vaste dichtvorm die al eeuwen oud is, maar die

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR182 VASTE DICHTVORMEN

Bekijk en lees de haiku’s van @opmerkdingen, @dutch_haiku_edgw en @instahaikugram.

LES 17 VASTE DICHTVORMEN 183 1

a Vind je bij deze haiku’s een vast rijmschema terug?

In veel gedichten is eindrijm aanwezig: de laatste klanken in verschillende regels zijn dan gelijk. Kijk maar naar dit fragment: Hij zei tot alle and’re spinnen: Vreemd, ik weet niet wat ik heb, Maar ik krijg zo’n drang vanbinnen Tot het weven van een web Annie M.G. Schmidt. Sebastiaan Spinnen rijmt op vanbinnen en heb op web. Je kunt met letters aangeven hoe die regels rijmen. Spinnen en vanbinnen is dan a, heb en web is dan b. De opeenvolging /abab/ noemen we gekruist rijm. /aabb/ noemen we een gepaard rijm en /abba/ is omarmend rijm: Ik droeg nog kleine kleren, en ik lag Languit met moeder in de warme hei, De wolken schoven boven ons voorbij en moeder vroeg wat 'k in de wolken zag Martinus Nijhoff. De wolken 2 Welke haiku vind jij het meest geslaagd? Geef twee redenen waarom je dat gedicht verkiest boven de andere.

3 Tel de lettergrepen in elk vers. Noteer het patroon dat je zo terugvindt. onthouden

b Hebben de haiku’s een vaste vorm? c Welk thema hebben al deze gedichtjes gemeen?

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR184 Limerick

Een dichtvorm waarbij zowel de vorm als het ritme erg belangrijk zijn, is de limerick. Die dichtvorm is van Ierse oorsprong en verwijst naar de stad Limerick. Ritme geeft het gevoel van beweging in gesproken taal. Bij rap en songteksten is dat heel duidelijk. Daar is ritme heel belangrijk; om alles vloeiend en boeiend te laten klinken is een goed ritme cruciaal. 4 Lees de twee voorbeelden die je hieronder vindt en ga op zoek naar gelijkenissen in: a de vorm: b het rijm: c de inhoud: Een sappige dame uit Tienen dacht snel eens een cent te verdienen Nu staat ze op straat heel vroeg en heel laat de heren van stand te bedienen Tomas De Gregorio Een eendagsvlieg uit de Vogezen zat in zijn memoires te lezen. Hij schrok toen hij zag ‘t is nog maar kort dag. Een weekdier, dat wil ik graag wezen. schrijver onbekend 5 Vul op basis van de kenmerken die je hebt afgeleid volgende limerick aan.

Er was eens uit Assen dat moest zo verschrikkelijk ze zocht een WC had de keuze uit twee en ging toen de jongens 6 In welke van de limericks die je hier las, vind je de pointe (of clou) in de laatste regel het best bedacht? onthouden de memoires: boek waarin iemand zijn/haar herinneringen over (een bepaalde periode uit) zijn/haar leven beschrijft woord

©VANIN

Een pointe (of clou) is een verrassende wending aan het einde van een tekst. Vaak heeft die de bedoeling om grappig te zijn. In een film kan een wending aan het einde ook duidelijk maken dat je merkt dat je als kijker op het verkeerde been was gezet. Andere vaste dichtvormen

3 Een gedicht van exact 160 tekens, inclusief spaties en leestekens. Deze dichtvorm wordt ook wel ‘smsgedicht’ genoemd. Het aantal tekens is gebaseerd op het oorspronkelijke maximale aantal tekens dat per sms-bericht kon worden verzonden.

2 Een gedicht van elf woorden, verdeeld over vijf regels. De eerste regel heeft één woord, de tweede regel heeft twee woorden enzovoort. De vijfde regel heeft weer één woord en bevat meestal een samenvatting van het geheel.

9 Ook deze gedichten zijn opgebouwd volgens vaste structuren. Een aantal zul je zeker herkennen uit de vorige jaren. a Plaats de juiste deﬁnitie bij elke term. b Ga ook op zoek naar het voorbeeld dat erbij hoort.

naamdicht ballade elfje 160 voorbeelddefinitie

7 Lees de vier gedichten op de volgende pagina.

LES 17 VASTE DICHTVORMEN 185

Deze dichtvorm is in de middeleeuwen ontstaan. Het is een lied waarin een verhaal wordt verteld. Dood en wraak zijn thema’s die vaak voorkomen en het verhaal loopt meestal tragisch af. Er is veel directe rede en het lied bevat een magische of mythische sfeer.

tragisch: negatief, met de dood of veel problemen als gevolg woord

10 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar. Zo kun je zelf nagaan of je de verschillende vaste dichtvormen herkent en kunt toepassen. Op basis van je resultaat krijg je aanvullende oefeningen. onthouden

1 Bij deze dichtvorm vormen de eerste letters van de verzen samen een naam (van een persoon) of een woord waarover het gedicht gaat.

©VANIN

a Wat vind je van elk gedicht? Plaats er telkens één bijvoeglijk naamwoord bij. b Duid aan welk gedicht jij het knapst vindt.

8 Wissel je antwoorden uit met twee medeleerlingen.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR186

Lente

A B C ©VANIN

Hij was twaalf, had rappe leden, jongen uit de Hof van Eden, als hij lachte, lachten luidkeels alle leeuweriken mee. Met zijn blikkering van tanden, met zijn marmerbleke handen, leek hij op een tere engel uit een sierlijk bal masqué. Hij kon klaterhelder zingen en zijn haar rook naar seringen, o, hij was een waterprins, die in zijn pak van goudlamée was ontstegen aan de zee. Zij was dertien, een gazelle, en haar naam was Annabelle. Annabelle noemden haar zowel de hinde als het ree. Met haar helderrode wangen, met haar glinsterende spangen, leek zij in haar gazen bruidsjurk ‘t meest nog op een toverfee. Blauw waren haar vreemde ogen, blauw, maar zonder mededogen. O, ze was een kleine meermin die maar net, van lieverlee was ontstegen aan de zee. Samen, in het ochtendgloren, wandelden ze langs het koren. Mild en zonder ze te storen scheen het zonlicht naar benee. En onder de roze stralen kuste hij haar lippen dralend en hij zei haar wonderwoorden; zelfs het gras luisterde mee. Op het horen van die woorden week voor hen gedwee het koren en het lispelde: ‘Wees welkom’, en bood doorgang aan de twee zoals eens de Rode Zee, Toen hij op geblaf van honden dagen later werd gevonden, lag de blanke prins geschonden in het koren, zonder fee. Met zijn dode, grote ogen keek hij roerloos naar omhoog en langzaam ritselde zijn bloed nog uit een gruwelijke snee. Niemand wist meer te vertellen hoezeer kleine Annabelle had gehouden van haar engel uit het sierlijk bal masqué, Maar nog altijd ruist de zee.

JoGolven.IkUp’sGaatLijnenmetendownslaathetlekker

er was eens een juffrouw sofie die Sofiegeschietja,entelefonievoorverseeenhetpardoesbedachtvanuitblotenietscompleetversvormmobielederest?derestisCerutti

Gerrit Komrij & Boudewijn de Groot D Levens Energieënlopenstromen, komen Naarstig zoekend en Tomeloos tierend tot Extra-ordinaire wasdom Alice Huiberts

De kinderballade

a Noteer bij elke foto een aantal woorden. Vergelijk het met een story maken of een foto posten op Instagram, zoek woorden die het beeld versterken.

PlannenVoorbereiden

• Vraag eventueel naar wat leuke weetjes: hobby’s, interesses … die nuttig kunnen zijn om te gebruiken in de limerick.

3 Observeer de foto’s grondig en zoek naar elementen die de aandacht trekken.

• Denk vooral aan sfeer en subtiliteit: de haiku mag gerust filosofisch zijn, de limerick is grappig, maar kwetst of beledigt niet. tip

Tijdens deze creatieve schrijfopdracht ontdek je de dichter in jezelf en ga je aan de slag met twee dichtvormen: de limerick en de haiku. Je schrijft een humoristisch gedicht en een gedicht dat eerder filosofisch is of dat je doet stilstaan bij een element uit de natuur of het dagelijks leven. Je mag deze opdracht individueel of in duo maken. Volg het stappenplan om tot een goed resultaat te komen!

Bedenk een leuke omschrijving voor je medeleerling in plaats van zijn/haar naam.

Schrijven ©VANIN

• Uit welke gemeente/stad is de leerling afkomstig? Ga op zoek naar woorden die rijmen op die plaatsnaam.

1 Lees de informatie over de haiku en de limerick in het onthouden-kader aan het einde van deze les. Je kunt ook terugkijken naar de voorbeelden op p. 182-184.

LES 17 VASTE DICHTVORMEN 187 CREATIEF SCHRIJVEN: LIMERICK EN HAIKU

b Denk nu aan woorden die de sfeer van de foto beschrijven. Kies voor woorden die mysterieus of ﬁlosoﬁsch zijn. c Ga verder met de foto die het meeste woorden oproept.

5 Maak een eerste versie van je haiku en je limerick. Puzzel met de woorden en zinsvolgorde tot ze een mooi geheel vormen.

• Beperk je niet tot zelfstandige naamwoorden. Neem in je lijstjes ook bijvoeglijke naamwoorden en werkwoorden op.

Gebruik een medeleerling als hoofpersonage van de limerick. Stel hem/haar de volgende vragen en noteer:

Neem de foto’s die je meebracht naar school of zoek sprekende beelden online. Kies voor beelden die mooi of bijzonder zijn, die iets uitdrukken. Het mogen zeker foto’s van de natuur zijn, maar dat hoeft niet. Dit is het uitgangspunt voor je haiku.

©VANIN

Bij een naamdicht vormen de beginletters van elke versregel een naam. Vaak is de naam die van de maker of van de ontvanger van het gedicht. Re

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR188 6

Een haiku is een vaste dichtvorm die meestal over de natuur gaat. Oorspronkelijk dienden vooral de vier seizoenen als inspiratie voor haiku-dichters. Het is een erg korte dichtvorm die bestaat uit slechts drie verzen. De eerste versregel heeft vijf lettergrepen, de tweede versregel heeft zeven lettergrepen en de derde versregel heeft opnieuw vijf lettergrepen. De haiku is afkomstig uit Japan en ontstond in de zeventiende eeuw.

Ook bij de limerick voeg je een passende foto (proﬁelfoto van je medeleerling, een woord uit de tekst, een typisch beeld voor de woonplaats) toe en zorg je voor een passende opmaak.

elfje is een gedicht van elf woorden, verdeeld over vijf regels. De eerste regel heeft één woord, de tweede regel heeft twee woorden enzoverder. De vijfde regel heeft weer één woord en bevat meestal een samenvatting van het geheel.

9 Verwerk daarna de haiku in de foto met een computerprogramma, een app of met de hand.

Het laatste woord van de eerste regel is ook een plaatsnaam. De laatste regel bevat een grappige Eenwending.

De ballade is ontstaan in de middeleeuwen. Het is een lied waarin een verhaal wordt verteld. Dood en wraak zijn thema’s die vaak voorkomen en het verhaal loopt meestal tragisch af. Er is veel dialoog en het lied bevat een magische sfeer.

Controleer met behulp van het onthouden-kader hieronder of alle kenmerken van de haiku verwerkt werden.

8 Herschrijf nu je tekst. a Houd rekening met de suggesties die je bij de vorige vraag neerschreef. b Bekijk de evaluatiecriteria die je leraar met je deelt. c Wissel eventueel met een medeleerling om feedback op elkaars materiaal te geven.

Herlees de resultaten ook hardop. a Klinkt het geheel goed? b Is de haiku sfeervol? c Is de limerick grappig genoeg zonder te beledigen of te kwetsen?

Een limerick is een humoristisch gedicht van vijf regels. Het ritme is vast, net zoals het rijmschema: /aabba/. In de eerste regel van het gedicht wordt het onderwerp (persoon of dier) voorgesteld.

Herschrijvenecteren onthouden

In gedichten vind je ritme en rijm terug. Ritme geeft de indruk van beweging in taal; rijm is het terugkeren van dezelfde klanken. We vinden rijm heel vaak op het einde van een regel. Je kunt met letters aangeven hoe die regels rijmen. De opeenvolging /abab/ noemen we gekruist rijm, /aabb/ noemen we gepaard rijm en /abba/ is omarmend rijm.

KEN JIJ DIE MOP VAN ...?

MOP ©VANIN

Je gaat na waarom mensen moppen vertellen1 Je onderscheidt verschillende vormen van visuele humor en taalhumor 2 Je schrijft in een korte tekst uit welke humor jij grappig vindt is (niet) om te lachen

LES 18 HUMOR IS (NIET) OM TE LACHEN 189 les

Er waren eens een Belg, een Nederlander en een Duitser … Dat is niet het begin van een vreemd sprookje, maar van een mop. Dat wist je wel, maar wist je ook dat de klassieke mop met uitsterven bedreigd is? Je ontdekt het in deze les en leert ook andere vormen van (taal)humor kennen. Lach maar voluit, want lachen is volgens de wetenschap gezond!

Vertel een goede mop aan je medeleerlingen. 2 Welke mop van je medeleerlingen vond jij grappig? Waarom? Vond je het moeilijk om een mop te vertellen? Dan ben je zeker niet alleen. De klassieke mop blijkt immers op sterven na dood. 3 Luister naar een fragment uit De wereld van So e en schematiseer de informatie.

3 18 Humor



Hoe proberen de makers hun publiek aan het lachen te brengen? Kies uit volgende opties: Ze laten de personages grappige dingen zeggen. Ze kiezen voor personages die er vreemd uitzien. Ze werken personages met ongewone karaktertrekken uit. Ze laten personages vreemde dingen doen in een bepaalde context.

Je bekijkt nu een fragment uit F.C. De Kampioenen en een lmpje met Sociaal Incapabele Michiel. Noem drie dingen die deze fragmenten grappig maken. Hoe noem je een personage waarbij maar één karaktertrek is uitgewerkt of overheerst?

Op tv en streamingdiensten worden veel uitgezonden. Welke voorbeelden ken je? Welke acteurs vind je grappig? Je bekijkt een fragment uit Loslopend wild & gevogelte, een sketchprogramma dat op Eén wordt uitgezonden. Ken je dat programma? Wat is een sketch? Welke sketches vond je grappig, welke niet?

Wanneer humor voortvloeit uit bepaalde gebeurtenissen, spreek je van situatiehumor Wanneer humor voortvloeit uit bepaalde personages of typetjes, spreek je van karakterhumor Vaak worden beide vormen van humor met elkaar gecombineerd. 6 Geef nu zelf een voorbeeld van beide vormen van humor. 2 onthouden

humorprogramma’s



©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT190 4 Je leraar stelt je nu een aantal vragen. Kun jij ze beantwoorden op basis van je schema? GRAPPIGE TYPES EN SITUATIES 1



LES 18 HUMOR IS (NIET) OM TE LACHEN 191 SOORTEN HUMOR 1 Je bekijkt achtereenvolgens vier korte fragmenten. a Hoe grappig vind je elk fragment? Kleur telkens een aantal sterren. b Noteer kort waarom je die score gaf. c Beantwoord de bijhorende vragen. Loslopend wild & gevogelte a  cb Omschrijf de humor in dit fragment. William Boeva a  cb Hoe voelt de comedian zich wanneer hij dit vertelt, denk je? Taboe a  cb Zou jij deze grappen durven vertellen voor een zaal vol mensen met een beperking? Leg uit waarom je dat (niet) zou doen. Tegen de Sterren Op a  cb Op welke manier lachen de acteurs met Thuis? 3 FRAGMENTFRAGMENTFRAGMENTFRAGMENT ©VANIN

humor ©VANIN

b Was

3 Verbind

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT192 2

Stel samen met een medeleerling een top drie van de fragmenten op. Geef de fragmenten een podiumplaats. het eenvoudig om tot een gezamenlijke top drie te komen? Waarom (niet)? de vormen van humor met hun de nities en zet elk fragment bij de juiste humorsoort. Humor over onderwerpen die in het dagelijkse leven tot de taboesfeer behoren. een bewust gemaakte taalfout Vorm van humor waarbij men vertrekt van een onrealistisch uitgangspunt/idee en dat tot in het absurde uitwerkt. Bittere humor waaruit je de teleurstelling van de humorist in zichzelf of in anderen kan afleiden. een humoristische nabootsing van een bekend persoon, gebeurtenis, film, serie zwarte

… 1 2 3 4 fragmentdefinitie 1 cynisme 2 absurde humor 3 parodie 4

SchrijvenPlannenVoorbereiden onthouden

5 Schrijf nu voor elk voorbeeld kort uit waarom je het grappig vindt. Gebruik in je motivatie sprekende bijvoeglijke naamwoorden.

©VANIN

Met maar, toch en hoewel kun je een tegenstelling aanduiden; en kortom of met andere woorden maken duidelijk dat je een samenvatting geeft van iets wat je in de tekst uitwerkte.

7 Schrijf een slot over jouw smaak voor humor. Is er een bepaalde vorm van humor die jij verkiest of hou je net van veel verschillende vormen?

8 Voeg ten slotte een inleiding toe aan je tekst waarin je beschrijft wat aan bod kwam.

LES 18 HUMOR IS (NIET) OM TE LACHEN 193 SCHRIJVEN: HUMOR EN IK

1 Verzamel drie voorbeelden van humor die jij goed vindt. Dat kunnen stand-up comedians zijn, maar ook cartoons, humoristische reeksen, moppen …

4 Denk na over de volgende vragen. a Wat is het tekstdoel? b Wie is je doelpubliek? c Welke invloed heeft dat op het taalgebruik (woordkeuze, zinnen, zinslengte …)?

6 Zorg voor signaalwoorden die de verschillende alinea’s vlot op elkaar laten volgen. Signaalwoorden drukken verbanden uit tussen verschillende zinnen in een tekst of tussen verschillende alinea’s. Ze brengen structuur aan en helpen de lezer om de boodschap te volgen. De signaalwoorden ten eerste, ten tweede, daarna en ten slotte geven bijvoorbeeld de verschillende onderdelen van een opsomming duidelijk aan.

In deze korte schrijfopdracht maak je een persoonlijk overzicht van welke humor jij fijn vindt. Je beschrijft aan een breed publiek (van mensen die je niet noodzakelijk kent) je smaak in een informatieve tekst.

Beschrijf elk voorbeeld in kernwoorden. Je beantwoordt daarbij telkens volgende vragen: a Waarom vind je dat grappig? b Welk type humor vind je terug in het voorbeeld?

3 Plaats je voorbeelden nu in volgorde. Je absolute favoriet plaats je bovenaan.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT194 In deze tekst geef ik een overzicht van … . Ik selecteerde drie voorbeelden en … • Een eerste voorbeeld waar ik van hou is … omdat … Die vorm van humor is vooral … • Een tweede voorbeeld … Samengevat valt het op dat ik vooral hou van … schrijven 9 Vergelijk jouw tekst met die van een medeleerling. a Wat is er beter in jouw tekst? b Wat kun je leren uit de tekst van je medeleerling? c Welke aandachtspunten leid je daaruit af voor jezelf? 10 Herschrijf nu je eigen tekst. a Houd rekening met de suggesties die je bij de vorige vraag noteerde. b Bekijk ook de evaluatiecriteria. Je dient de definitieve versie van je eindresultaat in op HerschrijvenReflecteren ©VANIN

duidelijkheid

De signaalwoorden zorgen voor een vlotte samenhang tussen de alinea’s. Je gebruikt een beperkt aantal signaalwoorden. De alinea’s worden zo wel met elkaar verbonden, maar de tekst wordt een opsomming. Je alinea’s staan los van elkaar. Er is geen overgang tussen de verschillende delen.

©VANIN

Je tekst bevat alle elementen, maar de uitwerking is beperkt. Je tekst bevat niet alle gevraagde elementen. In het geheel ontbreekt: correctheid

aantrekkelijkheid en gepastheid

Je tekst bevat - een inleiding, - drie beschrijvingen van humor, - een slot dat jouw smaak Allesamenvat.delenzijn grondig -uitgewerkt:jelegtje keuze uit; - je zegt ook tot welke soort humor elk fragment behoort.

Je taalgebruik is zo goed als foutloos: je spelling is correct en alle zinnen zijn helder en juist opgebouwd. Je maakt enkele fouten tegen spelling, zinsbouw of de verbuiging van de bijvoeglijke naamwoorden. Dat staat je boodschap niet in de weg. Je tekst bevat tekstDaardoorherhalingspellingfouten,opvallendeteveelen/offoutezinnen.ishetmoeilijkomjetebegrijpen.

Je tekst is aangenaam om te lezen: je spreekt de lezer aan, je schrijft origineel en je varieert in woorden. Je tekst is goed opgebouwd, maar weinig persoonlijk. Je schrijft heel neutraal. Je tekst heeft geen samenhang. Het is eerder een verzameling van losse, algemene zinnen. Je spreekt de lezer niet aan.

Evaluatiematrixcommentaar:–Schrijven: humor en ik

LES 18 HUMOR IS (NIET) OM TE LACHEN 195 GOED VOLDOENDE ONVOLDOENDE volledigheid

Aanvullende

Een monster dat bang is van een schattige knuffel. Woordspelingen als ‘Als dat hier nog lang gaat duren, dan zal het hier rap gedaan zijn’. Soorten humor

Een saaie leraar die geschminkt als elfje de klas binnenkomt.

Bij absurde humor ga je realistische situaties vervormen of vreemde combinaties maken tussen wat kan en wat niet kan in de werkelijkheid.

Een woordspeling is het bewuste gebruik van een woord of woorden in verschillende betekenissen. Het is vaak komisch bedoeld.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT196

Bij zwarte humor maak je grappen over erge zaken of dingen die in het dagelijkse leven moeilijk benoemd worden, zoals ziektes of de dood.

Zijn het mijnwerkers of de jouwe? Word bokser: meer kans op slagen.

Cynisme is harde humor waarbij je je teleurstelling in situaties of andere mensen uitdrukt.

Sarcasme is bijtende spot. Je maakt grappen die gericht zijn op de tekortkomingen of gebreken van andere mensen. De persoon die het slachtoffer is, kan daar meestal niet mee lachen.

Een parodie is een grappige nabootsing van een film, een lied, een verhaal, een tv-programma, een bekende figuur … Een parodie imiteert typische kenmerken (taalgebruik, kleding, uiterlijke kenmerken) van het origineel om een grappig effect te krijgen. Een parodie maakt vaak gebruik vanHetoverdrijvingen.bekendetv-programma

Tegen de Sterren op maakt parodieën op programma’s zoals Thuis, De Mol en van figuren zoals Koning Filip en Regi. onthouden

©VANIN

Een zender kan gebruikmaken van verschillende soorten humor. Meestal zijn die gebaseerd op iets onverwachts (een vreemde situatie of een grappige combinatie van gebeurtenissen) of op het contrast tussen wat er letterlijk staat en wat de zender bedoelt.

geformuleerd worden 3 Je past strategieën

De turnleraar koos willekeurig een leerling om de oefening voor te doen. bekwaamheid om die wonde correct te verzorgen is niet iedereen gegeven. onderscheidt de verschillende soorten ruis in een begrijpt waarom boodschappen bewust onduidelijk toe om de boodschap toch brengen bij moeilijke

communicatiesituaties 2 19 Wanneer communicatie fout loopt ©VANIN

•

Verbind de woorden met de zinnen in de tweede kolom. Het vetgedrukte woord heeft telkens een betekenis die aansluit bij een van de woorden in de eerste kolom. aAntibiotica zijn vaak een doeltreffende oplossing voor een longontsteking.

communicatiesituatie1 Je

Je leraar toont je een fragment. a Wat liep er fout? b Hoe had dat vermeden kunnen worden?

bDie nieuwe producten zijn uitsluitend beschikbaar bij onze producent. cDe telefoonverbinding bleek niet te voldoen. Het gesprek was onverstaanbaar door het geruis.

123456789 1 1 expertise 2 effectief 3 gerenommeerd 4 capaciteit 5 connectie 6 arbitrair 7 impact 8 exclusief 9 flexibel Je

eKenners beschrijven de wijn als bijzonder waardevol en vermaard fVeel werkgevers zijn op zoek naar personeel dat meegaand is, omdat het niet steeds evident is vaste werkuren en -dagen te voorzien.

over te

•

LES 19 WANNEER COMMUNICATIE FOUT LOOPT 197 les COMMUNICATIE. BEST BELANGRIJK.

2 Herinner je je een situatie waarin communiceren moeilijk was, fout liep of oneerlijk was? Bedenk een situatie voor de volgende contexten. met je ouders met je beste vriend/vriendin met je leraar Je leest nu een artikel rond het belang van communicatie. Voor je op de inhoud ingaat, is het belangrijk om stil te staan bij de woorden die in de tekst gemarkeerd zijn.

gDe pers is vol lof over de vakkundigheid en de geweldige creativiteit van die hDeregisseur.nieuwe maatregelen bleken een grote invloed te hebben op de verkeersveiligheid.

•

dIn sommige rechtszaken heeft de rechter eerder een verzoenende functie.

jDe

Volgens Brian Tracy , een gerenommeerde leiderschapsgoeroe, draagt de capaciteit om te communiceren voor 85% bij aan je succes in het zakenleven en je privéleven. Een onderzoek van Carnegie Institute of Technology ondersteunt die stelling. Het toont aan dat 85% van iemands (financiële) succes behaald wordt door effectieve communicatie, onderhandelen en leiderschap. Slechts 15% van het succes heeft te maken heeft met kennis en technische vaardigheden. ‘Communicatie maakt menselijke connecties mogelijk, het stelt ons in staat om te leren, te groeien en vooruit te gaan’, stelt Branson. ‘Het gaat niet simpelweg om spreken of lezen, maar om te begrijpen wat er precies wordt gezegd – en in sommige gevallen wat er niet wordt gezegd. Communicatie is de belangrijkste vaardigheid die iedere arbitraire leider kan hebben.’ Wat ons betreft geldt dat niet alleen voor leiders. Goede communicatie is belangrijk voor iedereen die invloedrijk wil zijn. Impact maken Invloed gaat over impact maken door anderen mee te nemen naar jouw doel. In de basis gaat het over positieve interactie. Invloed zit daarmee genesteld in je gedrag en je manier van communiceren. En dat is goed nieuws – je kunt jezelf namelijk verschillende communicatiestijlen eigen maken. Invloed hebben op anderen is geen gave, bestaat niet alleen voor een bepaalde minderheid en is niet exclusief voor Omsupersterren.effectief te kunnen communiceren en daarmee invloedrijker te worden, heb je eerst inzicht nodig in je eigen gedrag. Hoe kom je over op anderen en hoe kun je dat veranderen? Zodra je flexibeler inspeelt op situaties en gesprekspartners en in staat bent om verschillende communicatiestijlen in te zetten, heb je meer invloed, en dus meer impact.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE198

Alamy ©VANIN

Hoewel je veel verstand van zaken hebt, levert je expertise en kennis je niet altijd op wat je zou willen. Voor een effectieve samenwerking is meer nodig dan dat. Goede communicatie is de basis voor goede resultaten en een succesvolle samenwerking. ‘Communicatie laat de wereld draaien’, zegt ook Richard Branson, eigenaar van de Virgin Group.

Bron: www.zuidema.nl Ezeani /

Waarom échtcommunicatiegoedebelangrijk

©VANIN

654321

Ben jij het eens met dit artikel? Geef minstens twee argumenten waarom dat (niet) het geval is. COMMUNICATIE

2 Wat zou jij doen om de communicatie in die gevallen toch nog vlot te laten verlopen? onthouden 2

Je gaat nu aan de slag met enkele voorbeelden van communicatie die fout loopt. a Plaats de voorbeelden op de volgende pagina in een van de categorieën. Bij elke categorie horen twee voorbeelden. b Voeg daarnaast ook zelf een voorbeeld toe. Er zijn externe factoren die goede

De inleiding is de eerste alinea van een tekst. Die geeft meestal de kern van het artikel weer. De hoofdgedachte is het belangrijkste wat over het onderwerp wordt gezegd; het is de centrale boodschap van de tekst.

Welke zin uit de inleiding geeft de hoofdgedachte van de tekst weer?

LES 19 WANNEER COMMUNICATIE FOUT LOOPT 199 4

goedeofDenietontvangerDeverhinderen.communicatiecodediezenderengebruiken,komenovereen.gedachtenvanzenderen/ontvangerverhinderencommunicatie.

FALENDE

13:17

13:20 Wat

13:16 LOL 13:17 Oh,

Niet? 13:33 Paps online 5 1 ©VANIN

Bron:

3 624 Alles

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE200 Wàt, wat? Voetballer krijgt rood vanwege achternaam Door REDACTIE – in BUITENLAND

love’

Lekke

Ploeggenoot Jordan Parked kon - gelukkig voor hun team - al snel uitleggen wat (Watt?) er aan de hand was. De rode kaart trok de scheidsrechter in. www.telegraaf.nl gaat mis vandaag 13:12 band, vervelend gesprek op werk en nu heeft Ellis onze afspraak van vanavond ook nog afgezegd Dat is toch niet grappig?!? is er dan lieverd? ik dacht dat LOL ‘lots of betekende?

HEMEL HEMPSTEAD - De achternaam van voetballer Sanchez Watt heeft dinsdagavond voor een opvallend gevalletje ’miscommunicatie’ gezorgd op het veld. Hij kreeg een gele kaart, maar door een misverstand werd dat al snel rood.

Bij het ontvangen van de gele kaart, vroeg scheidsrechter Dean Hulme de voetballer om zijn achternaam. Dat hij tot drie keer toe ’Watt’ riep, leverde hem rood op. De arbiter dacht dat hij hem voor de gek hield en steeds ’What?!’ zei.

Artikel 4: Eigendomsvoorbehoud

a Iemand vraagt jou de weg in een voor jou onbekend Nederlands dialect.

LES 19 WANNEER COMMUNICATIE FOUT LOOPT 201 3

MISLEIDENDE EN ONEERLIJK COMMUNICATIE

In geval van bewerking, verwerking of vermenging van het geleverde door of bij de opdrachtgever, verkrijgt de aannemer het mede eigendomsrecht van de nieuw ontstane zaak c.q. zaken c.q. de hoofdzaak en wel voor de waarde van de door de aannemer geleverde (oorspronkelijke) zaken.

c Het artikel dat je moet instuderen voor biologie is best moeilijk geformuleerd.

Bron: www.gemeente.nu Dokter: ‘Bij deze stel ik u in kennis dat u lijdt aan hipopotomonstrosesquipedaliofobia. Desalniettemin zullen we door intensieve therapie pogen uw stoornis te remediëren. Er zijn patiënten wier fobie verdween middels hypnose.’

Op deze manier kunnen we gemeenten in hun kracht zetten.

Terwijl je telefoneert met je lief, maakt je vader veel lawaai in de keuken met de potten en pannen.

Het regieteam als kurk waarop de gemeente drijft DOOR NICO VAN WIJK Regieteams zijn essentieel voor gemeenten. Dit zijn dus geen bezuinigingsposten.

e Je leraar spreekt je aan nadat hij je net een slechte toets teruggaf. Je bent daar erg boos om, want je vindt je score onterecht.

Hoe zou jij reageren in volgende situaties om de communicatie alsnog goed te laten verlopen?

Soms communiceren mensen bewust onduidelijk. In dit deel werk je met drie voorbeelden waarbij een zender er bewust voor kiest om de boodschap niet helemaal begrijpelijk weer te geven. 3

Bron: Algemene voorwaarden, Van Hemert B.V.

In onze praktijk adviseren wij gemeenten om de organisatieontwikkeling te starten met het opbouwen van het regieteam. We geven de regieteams een impuls want zij zijn ondersteuners in hart en nieren. De leden van de regieteams zijn dan ook de spin in het web van het bestuur want ondersteuningstaken zitten in hun DNA.

ABC ©VANIN

b In een mail die je van je leraar krijgt, staan woorden die je niet begrijpt.

De aannemer blijft eigenaar van alle door haar verkochte zaken tot voldoening door de opdrachtgever van de tegenprestatie terzake de door de aannemer krachtens overeenkomst geleverde of te leveren zaken, of terzake de krachtens een zodanige overeenkomst tevens ten behoeve van de opdrachtgever verrichte of te verrichten werkzaamheden, alsmede tot voldoening van de vorderingen wegens tekortschieten in de nakoming van zodanige overeenkomst.

4 Formuleer bij de eerste twee teksten de eerste zin bondiger en duidelijker.

Lees de voorbeelden en duid de boodschap aan die je het moeilijkst vindt.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE202

•

Er worden vaktermen of moeilijke woorden gebruikt in de tekst. Een leek kent de exacte betekenis van die woorden vaak niet.

3 Waarom denk je dat de zenders op die manier communiceren? Geef dat aan voor elke tekst.

Het taalgebruik is archaïsch

Er wordt te veel figuurlijke taal gebruikt.

5 Wat betekenen volgende uitdrukkingen in tekst b? de kurk waarop iets drijft: in hart en nieren: de spin in het web: archaïsch: ouderwets; (bewust) verouderd woord

Duid voor elke tekst aan welke zaken ervoor zorgen dat de boodschap moeilijk te begrijpenabcis.

•

cba

•

Er worden woorden uit een andere taal gebruikt. Er worden (onbekende) afkortingen gebruikt.

©VANIN

Aantrekkelijkheid

Correctheid

Je speelt nu ter afsluiting dit interactieve moordverhaal waarin jullie in groep een moordmysterie onderzoeken.

wanneer aan de volgende vier criteria voldaan is.

Gepastheid Je tekst moet beleefd zijn, mag de lezer of luisteraar niet choqueren of overdreven kinderlijk behandelen. Een goede tekst is lang genoeg, zonder overbodige informatie en onnodige details.

Je tekst mag geen inhoudelijke fouten bevatten en ook de spelling en de zinsbouw moeten correct zijn. Falende communicatie Mensen kunnen er bewust voor kiezen om niet te voldoen aan (een van) die criteria. Ze willen hun boodschap dan moeilijk houden om zichzelf een status van kenner te geven, om mensen af te schrikken of om bepaalde inhoudelijke zaken te verbergen.

Wanneer je communiceert, breng je informatie over van de ene partij naar de andere. Soms doe je dat met woorden, soms met gebaren, gezichtsuitdrukkingen, beelden … Om je boodschap goed over te brengen, houd je rekening met je publiek en het doel van je boodschap. Als je mensen wilt informeren die thuis zijn in een bepaald vakgebied, dan zal je tekst er heel anders uitzien dan wanneer je mensen schrijft die nog nooit over dit onderwerp gehoord hebben. Als je je klasgenoten ervan wilt overtuigen iets te doen, dan ga je ook anders te werk dan wanneer je je ouders wilt Communicatieovertuigen.isgeslaagd

Duidelijkheid

Zowel de inhoud als de vorm van je tekst moeten je publiek uitnodigen om verder te lezen. Houd ook rekening met de normen binnen een bepaalde communicatiesituatie: een aantrekkelijke mail naar de directeur van de school is iets anders dan een aantrekkelijke uitnodiging voor een fuif.

SPELREGELS

Soms zijn er elementen die ervoor zorgen dat een boodschap niet helemaal tot bij de ontvanger komt. Die noemen we ruis. een slechte verbinding veel achtergrondlawaai een computer die niet werkt onthouden

Bij de federale politie stelt Hoofdcommissaris Marpel snel een ijzersterk team samen dat meteen naar de plaats delict trekt: Dieter Ospe, Aagje Kristie en Artuur Dool. Dieter Ospe is hoofdinspecteur en leidt zijn twee hulpinspecteurs in dit onderzoek.

©VANIN

LES 19 WANNEER COMMUNICATIE FOUT LOOPT 203 6

Het land wordt opgeschrikt door een gruwelijke moord.

De betekenis moet eenduidig zijn, de tekst moet aansluiten bij wat het doelpubliek weet. Je moet op zijn minst antwoord geven op de topische vragen (wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe).

TIJD EN CHRONOLOGIE

Hieronder vind je enkele pagina’s uit stripverhalen. Welk tijdselement herken je in de fragmenten? Zet het correcte begrip bij het fragment en verklaar je keuze. Kies uit: tijdsprong – flashback – gelijktijdigheid – flashforward. verklaring:tijdselement: 1 Je krijgt inzicht vertelperspectief,in ruimte en tijd in verhalen 1 Je oefent verhaalbouwstenen in in losse opdrachten en maakt kennis met de bijhorende termen 2 Je analyseert inverhaalbouwstenendeeenverhaal3 Je gaat na hoe een auteur de verhaalbouwstenen gebruikt om sfeer en spanning op te bouwen 4

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR204 les

In de vorige lessen leerde je hoe verhalen en kortfilms opgebouwd zijn. Je stond stil bij het thema, de personages, het verhaaleinde en de verhaalopbouw. Ook vorig jaar maakte je daar al kennis mee. In deze uitbreidingsles sta je stil bij enkele verhaalbouwstenen. Je verdiept zo je inzicht in tijd en chronologie, verhaaleinde, ruimte en vertelperspectief.

20 Uitbreiding: verhaalbouwstenen ©VANIN

LES 20 UITBREIDING: VERHAALBOUWSTENEN 205

verklaring:tijdselement:verklaring:tijdselement:De

Bij een flashback krijg je een langere passage die iets vertelt over het verleden. De volgorde van de gebeurtenissen in het verhaal wordt onderbroken om je meer achtergrond te geven.

Bij een flashforward onderbreekt de auteur de volgorde van de gebeurtenissen en voegt hij een passage in die zich pas later afspeelt. onthouden

chronologie is de volgorde van de gebeurtenissen in een verhaal. Een schrijver kan ervoor kiezen om alle gebeurtenissen te beschrijven in de juiste volgorde.

©VANIN

‘Daar ga ik dan’, zei hij en hij goot de inhoud in één keer naar binnen. Het was inderdaad net alsof zijn hele lichaam in ijs veranderde. Hij zette het flesje neer, schraapte zijn moed bijeen en liep naar het vuur; hij zag de zwarte vlammen om zijn lichaam likken, maar kon ze niet voelen. Even zag hij alleen donker vuur – en toen was hij aan de andere kant, in de laatste kamer. Er was al iemand – maar niet Sneep. Het was zelfs Voldemort niet.

We spreken over gelijktijdigheid in verhalen wanneer de tijd die we nodig hebben om de gebeurtenissen te lezen ongeveer even lang is als de duur van de gebeurtenissen. Dat is bijvoorbeeld duidelijk het geval bij dialogen.

Je leest hier enkele verhalen en verhaalfragmenten. Beantwoord telkens de vragen. a

De bus staat stil bij het winkelcentrum met de deur nog open en het knipperlicht uit. Zijn wijsvinger opstekend, rent een kereltje er in rappe passen naartoe. Een nerveuze blik in zijn ogen, van ‘als ik maar op tijd ben’. Yes! HoogroodGelukkig.aangelopen

• Je leraar leest nu het einde van het verhaal. Welk soort einde herken je? Verklaar je keuze. b

Wanneer een boek of film een verhaal vertelt dat een lange periode duurt, zal niet elke seconde van die periode getoond worden. Als lezer of kijker krijgen we enkel de passages te zien die belangrijk zijn voor de verhaallijn. Sommige passages zullen samengevat of weggelaten worden, we krijgen dan tijdsprongen VERHAALEINDE

• Waarover gaat het verhaal volgens jou?

Vaste halte Harry haalde diep adem en pakte het kleinste flesje. Hij keek naar de zwarte vlammen.

klimt hij de reiswagen binnen. Buiten adem maar nog té opgewonden om rustig uit te hijgen, kruipt hij achter het stuur en draait het driftig links- en rechtsom (broem, broem, Erikbroem).Uniken.

J. K. Rowling. Harry Potter en de Steen der Wijzen

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR206

©VANIN

c •

Welk soort einde herken je? Verklaar je keuze.

Begrijp je de keuze van de zoon? En de bezorgdheid van de vader? Welk soort einde herken je? Verklaar je keuze. Bij een gesloten einde is het verhaal echt afgelopen. Alle vragen die je in de loop van het verhaal had, zijn opgelost. Ook weet je waar de personages staan en hoe ze zich voelen.

•

Bij een open einde zijn niet alle vragen beantwoord. Er zijn nog heel wat zaken niet opgelost: het verhaal kan nog verschillende kanten op en je weet niet hoe het verder met de personages zal Wanneergaan. een verhaal plots stopt op een spannend moment en je als kijker/lezer absoluut een antwoord wilt op vragen die je je nog stelt, heb je te maken met een cliffhanger. Meestal kom je het verdere verloop van het verhaal pas te weten in een volgende aflevering. Ze liepen zwijgend door de akker. Aan hun laarzen kleefde zompige klei. De aardappelen waren gerooid. De lucht kleurde langzaam rood. Bij de sloot hielden ze stil en ze staken een sigaret op. De zoon doorbrak de stilte: ‘Pa, ik kan het niet.’ ‘Natuurlijk kun je het, jongen.’ ‘Ik wil het ook niet.’ ‘Maar hoe moet het verder, als ik geen opvolger heb?’ ‘Ik weet het niet.’ Ze liepen terug. De boerenkool met worst dampte op tafel. Zonder woorden vulden ze hun magen. De zoon keek naar zijn vader: in het lamplicht leken de groeven in zijn gezicht dieper.

LES 20 UITBREIDING: VERHAALBOUWSTENEN 207 •

•

Nel Goudriaan. Opvolger onthouden

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR208 RUIMTE 1 Bekijk deze boekcovers aandachtig. 2 Zeg telkens waar het verhaal zich afspeelt. 3 Lees het onthouden-kader over ruimte in verhalen en vertel hoe de ruimte hier zorgt voor de sfeer. beschrijving cover: beschrijvingsfeer:plaats: cover: beschrijvingsfeer:plaats: cover: sfeer:plaats: 3 ©VANIN

De plaats waar een verhaal zich afspeelt, noemen we de ruimte. Die vormt het decor waarin de gebeurtenissen zich afspelen. In veel verhalen zal die plaats ook belangrijk zijn voor de Jespanningsopbouw.kuntderuimteheel letterlijk nemen als de plaats waar alles gebeurt.

De Klokkenluider van de Notre Dame speelt zich af in Parijs. De verhalen van politiecommissaris Aspe spelen zich af in en rond Brugge.

Wanneer een begrafenisscène plaatsvindt in volle zomer, terwijl rond de begraafplaats een kermis of sportwedstrijd aan de gang is, kan dat bij de kijker nog meer medeleven opwekken voor de personages die afscheid nemen. onthouden

©VANIN

De ruimte zal ook vaak zorgen voor een bepaalde sfeer, spanning of emotie.

LES 20 UITBREIDING: VERHAALBOUWSTENEN 209

Soms ontstaat die spanning net door het verschil tussen de ruimte en wat er gebeurt. In de romans van Stephen King spelen veel horrorscènes zich af op klaarlichte dag in een alledaagse omgeving.

Bij een begrafenisscène zal heel vaak een donkere lucht en lichte regen gebruikt worden. In veel horrorverhalen zal de ruimte donker zijn, vol schaduwkanten, kapot of bedekt interieur en oude, krakende deuren.

Die plaats kan echt zijn, maar kan ook een wereld zijn die door de auteur werd verzonnen.

Game of Thrones speelt zich af in het door George R. R. Martin verzonnen Westeros.

Ready Player One en Ready Player Two van Ernest Cline spelen zich af in het virtuele spel OASIS

EenStilte.glimlach om haar mond. Mijn hart slaat een tel over. O mijn god. ‘Je wilt ons echt dood hebben’, besef ik terwijl ik het hardop zeg. Chinouk Thijssen. Truth or dance

Maarvertelperspectief:Juliaisnergens te zien. De deur van de wc is dicht. Het mens denkt zeker dat ze daar veilig is. Weer komt er woede boven bij Gerda. Omdat iemand zo dom is om haar uit te dagen. In plaats van zich aan haar over te geven. Johan van Caeneghem. Slaap zacht (een uitgave van lezenvooriedereen.be)

Hetvertelperspectief:teleschermwas

zowel ontvang- als zendtoestel. Elk geluid van Winston dat boven een heel zacht fluisteren uitging, zou erdoor worden geregistreerd; bovendien kon hij, zolang hij binnen het gezichtsveld van de metalen plaat bleef, zowel gezien als gehoord worden. Het was natuurlijk onmogelijk te weten of je op een gegeven moment werd gadegeslagen. Hoe vaak, of volgens welk systeem, de Denkpolitie iemands lijn afluisterde, was een kwestie van gissen. George Orwell. 1984

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR210

Zovertelperspectief:zijnderodeM&M’s mijn favoriete, omdat rood je dat warme gevoel geeft. Iedereen om me heen roept altijd dat het onzin is omdat iedere kleur M&M’s hetzelfde smaakt. Misschien is dat ook wel zo, maar niet in mijn wereld, in mijn wereld is iedere kleur anders van smaak en van geur. Zo ruikt groen nooit hetzelfde als geel. Pamela Sharon. De geur van groen vertelperspectief: 4

1 Je krijgt enkele korte fragmenten uit bekende romans.

b Markeer in de tekst twee concrete elementen die jouw keuze ondersteunen.

a Bepaal het vertelperspectief in elk fragment.

©VANIN

VERTELPERSPECTIEF

Langzaam ga ik met mijn hand naar de deurgreep en probeer de deur te openen. Ze heeft ons opgesloten. ‘Dit is niet grappig meer’, zeg ik. ‘Je moet nu stoppen en de deur opendoen.’

Ze reageert niet en blijft met dezelfde idiote snelheid rijden, terwijl het steeds harder regent. ‘Wil je ons dood hebben ofzo?’ vraag ik zenuwachtig.

De verteller is diegene die het verhaal vertelt. Dat is niet de auteur, maar een ‘onzichtbare stem’ die het verhaal naar ons brengt. In films of tv-reeksen is die soms letterlijk aanwezig: daar vertelt een stem terwijl we bepaalde beelden zien (voice-over).

Als lezer zie je alles wat er gebeurt door zijn of haar ogen en weet je wat het personage denkt en voelt. Daardoor kun je je goed inleven en weet je waarom dat personage bepaalde keuzes maakt. Deze verteller weet niet hoe het verhaal afloopt.

©VANIN

Je hebt een heel duidelijk beeld van het denken en voelen van de verteller, maar deze weet niet hoe het verhaal afloopt. onthouden

Vertellende ik Een ik-figuur die de gebeurtenissen beschrijft, maar er geen echte rol in speelt. Deze verteller vertelt de gebeurtenissen achteraf: hij weet hoe alles afloopt.

LES 20 UITBREIDING: VERHAALBOUWSTENEN 211

Personele hij/zij Deze hij/zij-figuur vertelt het verhaal door de ogen van één personage, maar staat in de hij/ Netzij-vorm.alsbij de belevende ik-verteller krijg je subjectieve informatie over de andere personages.

Alwetende hij/zij (auctoriële) Een hij/zij-figuur die boven het verhaal staat en over personages praat. Deze verteller weet alles over iedereen, weet wat er eerder gebeurd is, weet wat er op andere plaatsen gebeurt en kent de afloop van het verhaal.

De meest gebruikte vertelperspectieven zijn de ik-verteller en de hij/zij-verteller. Er zijn vier grote categorieën: Belevende ik Een ik-verteller die als personage meespeelt in het verhaal.

vertelperspectief:

pakketB_4_Op het einde.indd 1 7/06/2021

12+ 14+ 16+ DOODALLEBEIZEGAANEINDEHETOP ADAM SILVERA

Lanoye legt uit eigen ervaring in de ik-vorm de verslavingen en de valstrikken bloot van de grote, allesverterende jeugdliefde die iedereen kent. Maar hij schildert ook zijn eigen afkomst en opvoeding: de slagerswinkel van zijn vader, de vier vrouwen die hem hebben opgevoed, de bejaarde priester-dichter die zijn inspirerende leraar Nederlands blijkt te zijn, de turners waaraan de jonge auteur zich vergaapt en de stripverhalen waaraan hij zijn ogen kapot leest.

Christopher is 15 en heeft een vorm van autisme. Hij weet veel van wiskunde maar weinig van mensen. Hij houdt van lijstjes, patronen en de waarheid. Hij houdt niet van de kleuren geel en bruin en wil niet aangeraakt worden.

vertelperspectief: SILVERAADAM WWW.BOEKTOPPERS.BE

12+ 14+ 16+ DOZENKARTONNEN TOM LANOYE 592612 vanin.be KARTONNEN DOZEN pakketC_1_kartonnen dozen.indd 1 2/05/19 13:13

HADDONMARK WWW.BOEKTOPPERS.BE

Christopher is vijftien en heeft een vorm vanautisme. Hij weet veel van wiskunde, maarweinig van mensen. Hij houdt van lijstjes,patronen en de waarheid. Hij houdt nietvan de kleuren geel en bruin. Hij is in zijneentje nooit verder geweest dan het eindevan de straat, maar wanneer blijkt dat dehond van de buurvrouw is vermoord, gaathij op onderzoek uit. Hij begint aan eenindrukwekkende reis die zijn veilige bestaanvolledig overhoop gooit. 12+ 14+ 16+

©VANIN

Lanoye legt de verslavingen en de valstrikkenbloot van de grote, allesverterende jeugdliefdedie iedereen kent uit ervaring. Maar hijschildert ook zijn eigen afkomst en opvoeding:de slagerswinkel van zijn vader, de viervrouwen die hem hebben opgevoed, dekatholieke school die probeert overeind teblijven in de stormen van de moderniteit, debejaarde priester-dichter die een inspirerendeleraar Nederlands blijkt te zijn, de turnerswaaraan de jonge auteur zich vergaapt, ende stripverhalen waaraan hij zijn ogen kapotZodoendeleest.

LANOYETOM WWW.BOEKTOPPERS.BE

MARK HADDON vanin.be Hetdevoorvalwonderbaarlijkemethondindenacht pakketC_1_hond in de nacht.indd

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR212 2 Je leest de apteksten van enkele romans. a Bepaal het vertelperspectief op basis van elke tekst. b Markeer in de tekst twee concrete elementen die jouw keuze ondersteunen.

Iets na middernacht krijgt Mateo een telefoontje. Het is Death-Cast, de organisatie die mensen inlicht dat ze binnen 24 uur zullen sterven. Ook Rufus wordt gebeld. De twee kennen elkaar niet, maar sluiten vriendschap tijdens hun End Day. Ze beslissen samen nog een laatste avontuur te beleven, een onvergetelijke dag die hun beider levens voor altijd zal veranderen. Maar maak je geen illusies: op het einde gaan ze allebei dood. Adam Silvera. Op het einde gaan ze allebei dood

NACHTDEINHONDDEMETVOORVALWONDERBAARLIJKEHET

legt Lanoye niet alleen zijn jeugdvast, maar graaft hij ook de bronnen opvan zijn schrijverschap, zijn voorliefde voorhet theater en zijn eeuwige zoektocht naarschoonheid, liefde en literatuur.

Christopher is in zijn eentje nog nooit verder geweest dan het einde van de straat. Maar wanneer blijkt dat de hond van de buurvrouw is vermoord, gaat hij op onderzoek uit. Hij begint aan een indrukwekkende reis die zijn veilige bestaan volledig overhoop gooit. Mark Haddon. Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht vertelperspectief:

Iets na middernacht krijgt Mateo telefoon.Het is Death-Cast, de organisatie die menseninlicht dat ze vandaag zullen sterven. Ook Rufus wordt gebeld. De twee kennenelkaar niet, maar ze brengen de laatste dagvan hun leven samen door in New York.Het loopt allemaal anders dan ze haddenverwacht, maar maak je geen illusies: op heteinde gaan ze allebei dood. 597932 vanin.be

6/07/2021 18:41

Tom Lanoye. Kartonnen dozen

597933

©VANIN

a Welk vertelperspectief bevat het fragment hieronder? b Omschrijf wat het eﬀect van dat perspectief is. c Markeer drie elementen in de tekst die jouw keuze duidelijk maken. d Herschrijf het fragment als personele hij/zij-verteller. Je mag ook gebruikmaken van aanvullende informatie uit het opsporingsbericht.

Een personage reageert op onderstaand opsporingsbericht.

Twee weken geleden nam ik een besluit: ik zou vertrekken en liet geen adres achter. Van die stalkster wou ik af zijn. Nu zit ik hier veilig in de Provence en hoop ik even op adem te kunnen komen na die vervelende gebeurtenis.

53 jaar – 1m78 – groene ogen – korte grijze haren – baard –donkerblauwe jas – gestreepte blauw-witte trui – donkere jeans – blauwe sneakers – grote koffer bij zich

LES 20 UITBREIDING: VERHAALBOUWSTENEN 213 3

Maak je geen zorgen, alles is oké met me. Ik vluchtte weg en ben nu ondergedoken in de Provence.

De man heeft dringend medische hulp nodig. Wie Jochem gezien heeft, kan contact opnemen met de lokale politie.

Wat begon met vriendschap tussen buren, groeide uit tot stalking en obsessief gedrag. De bemoeienissen en bespiedingen van die dame maakten me gek. Ik plaatste zelfs een afsluiting, maar ze vond het niet erg om daar de hele tijd boven te kijken.

VERMIST JochemBrechtWillems

Daar ben ik al sinds vorige maandag. Laat me je uitleggen waarom ik vluchtte. Ik kon niet langer thuisblijven. Mijn Belgische buurvrouw kende geen privacyregels. Ik vond dagelijks een taartje aan mijn achterdeur, een restje soep in mijn keuken, of mijn hemden op haar strijkplank. De drie maanden die ik in Brecht woonde, waren vreselijk.

Let op voor: De tekst bevat veel en/of zware fouten in spelling en/ of zinsbouw. Die zorgen ervoor dat de tekst moeilijk te begrijpen is. Let op voor: aantrekkelijkheid Je tekst leest vlot. Je tekst leest niet altijd even vlot. Aanvullende

Je eindresultaat is geschreven in de personele hij/zijverteller. De uitwerking van dat perspectief is correct; je verwerkt alle kenmerken in het eindresultaat. Je eindresultaat is geschreven in de personele hij/zijverteller. De uitwerking van dat perspectief is grotendeels correct, maar niet alle kenmerken van het perspectief zijn duidelijk opgenomen. Sommige delen van je verhaal konden evengoed een alwetende verteller zijn. Je eindresultaat is niet geschreven in de personele hij/zij-verteller. Het bevat op te veel plaatsen kenmerken van de alwetende verteller of een ik-verteller.

Evaluatiematrixcommentaar:-Schrijven: vertelperspectief ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR214 GOED VOLDOENDE ONVOLDOENDE

volledigheid en duidelijkheid

Je werkt het verhaal grondig uit en geeft een eigen inhoudelijke twist aan het originele fragment. Je vertrekt vanuit de brontekst en gaat daarmee op een boeiende manier aan de slag. Je werkt het verhaal voldoende uit, maar je eigen inbreng is beperkt. Je volgt het opgegeven verhaal. De uitwerking van je fragment is beperkt: je zet enkel de tekst om in een ander perspectief. OF Je verhaal neemt te veel afstand van de brontekst en heeft nauwelijks iets met het origineel te maken. correctheid De spelling in je tekst is foutloos. Ook de zinsbouw en het gebruik van leestekens zijn correct. De tekst bevat enkele fouten in spelling en/of zinsbouw. De fouten leiden de aandacht van de boodschap af, maar het geheel blijft wel begrijpelijk.

Het was een koude woensdagnamiddag in januari. De examens zaten er net op en ik moest enkel mijn eindthesis nog indienen. Mijn volledige schoolcarrière liep van een leien dakje. Ik was de ultieme voorbeeldstudent met bijna perfecte scores op alle vakken. Ik was degene waarvan iedereen zeker was dat ik succesvol zou worden. Tot op die dag. Door de examens en alle andere buitenschoolse activiteiten was mijn thesis blijven liggen. Ik had nog slechts twee dagen om het in te dienen en zat al urenlang naar een leeg blad te staren. Het frustreerde me dat ik nog steeds niets geschreven had. Céline was samen met onze ouders gaan winkelen. Misschien kon ik inspiratie halen uit haar eindwerk? Ik haastte me naar haar kamer. Alles is zo ordelijk en gestructureerd dat ik al snel haar schoolwerk terugvond. Daar was het dan: een 18 op 20. Walgelijk! Na het doorlezen van haar werk voelde ik me nog wanhopiger. Hier kon ik niet tegenop. Tenzij … Zou iemand haar tekst herkennen? Ik zou hier en daar een aantal kleine aanpassingen kunnen doen. Geen vuiltje aan de lucht. Voilà, klaar en indienen! 403530

Lees het kortverhaal Zusterliefde van Yoica Van Den Bremt en beantwoord onderstaande vragen. Werk je antwoorden duidelijk uit en verwijs waar dit mogelijk is concreet naar het verhaal.

Enkele dagen later werd mijn vader opgebeld door de school met het heuglijke nieuws dat ze mijn thesis naar een belangrijke literaire wedstrijd hadden verstuurd. De school geloofde in mijn kansen en verzekerde me dat deze ervaring deuren voor me zou openen in de toekomst. Mijn ouders waren zo trots. Ze namen me mee uit eten om mijn overwinning alvast te vieren, en ik werd overladen met cadeaus en liefde. En Céline zat erbij en keek ernaar. Ik voelde me doodgelukkig. Ik zou in glorie afstuderen en misschien zelfs die wedstrijd winnen. Niets stond me nog in de weg. Buiten dat knagende gevoel diep vanbinnen, waardoor ik wist dat ik eigenlijk iets fouts aan het doen was. Heel even twijfelde ik. Zou ik niet beter eerlijk zijn, nu het nog kan? Voor iemand anders de waarheid aan het licht bracht? Maar niemand wist wat ik gedaan had, dus ik hoefde me geen zorgen te maken. Toch?

Zusterliefde

2520151051

Ik kijk op mijn horloge. Nog tien minuten en de prijsuitreiking gaat van start. Nog tien minuten om te beslissen hoe mijn toekomst eruit zal zien. Ik kijk zenuwachtig naar Céline, mijn oudere zus, en mijn ouders, die naast mij zitten. Uit mijn ooghoeken zie ik Céline kwaad naar mij kijken. Ze heeft het me duidelijk nog steeds niet vergeven. Begrijpelijk, ik zou ook woest zijn in haar plaats. De twijfels flakkeren weer op. Heb ik wel de juiste beslissing genomen? Ik sta op het punt om iets te doen dat heel erg fout is. Maar heb ik een andere keuze? Onze ouders zijn altijd erg veeleisend geweest. Mijn hele leven al heb ik strijd gevoerd tegen Céline. Het begon reeds toen we kleuters waren. Wanneer zij een mooi huisje inkleurde, tekende ik een volledige stad. Toen zij de finale van een taalwedstrijd haalde, moest ik het jaar erna gewoon winnen. Het sprak voor zich dat ik ook op school al snel in haar voetsporen trad en dezelfde studies besloot te volgen. Want alleen de beste kreeg alle lof en aandacht van onze ouders. Helaas was Céline altijd sneller, beter en Nogslimmer.vijf

minuten. Ik voel mijn lichaam opwarmen en mijn hart versnellen. Wat gaat de tijd toch langzaam. Deze keer is het mijn beurt om de ster van het gezin te zijn. Ik ben door mijn leerkracht genomineerd voor een nationale literaire prijs, omdat hij mijn thesis inspirerend en leerrijk vond. Wat de jury niet weet, is dat ik maar één woord zelf geschreven heb: mijn naam.

LES 20 UITBREIDING: VERHAALBOUWSTENEN 215 TOTAALOEFENING

Tot Céline op een dag zei dat ze mijn prijswinnend eindwerk ook wel eens wou lezen. Ik zat met ingehouden adem en een bang hartje naar haar te kijken. Haar uitdrukking veranderde en ogen vergrootten. ‘Ik kan niet anders dan het goed te vinden, aangezien het verdacht veel op mijn eindwerk lijkt’, zei ze ijskoud. ‘Wil je alsjeblieft niets verklappen?’ smeekte ik. ‘Gun je het mij niet om ook eens succesvol te zijn?’ ‘Succesvol met het werk van iemand anders?’ antwoordde ze bits. ‘Ik geloofde in jou, maar dit is zo teleurstellend.’ de thesis: eindwerk woord

©VANIN

En nu zit ik hier, vol angst en twijfels. Naast een zus die me geen blik meer waardig gunt. En daarnaast de trotse ouders van een prijswinnende dochter. De verkeerde dochter … Nog twee minuten. Ik kijk rond in de zaal. Ik zie mijn familie en vrienden lachen en zwaaien, en de nietsvermoedende concurrentie en jury. De jury vergelijkt nog een laatste keer de kandidaten en neemt een beslissing. Ik hoor mijn naam en mijn hart slaat een tel over. Hier gaan we dan. Showtime! Een oorverdovend applaus vult de zaal wanneer ik met klamme handen naar het podium wandel. Ik neem plaats achter de microfoon en voel de zenuwen door mijn lijf gieren. ‘Bedankt voor deze prijs. Ik voel me zeer vereerd’, begin ik langzaam. ‘Maar ik moet iets bekennen.’ Ik houd mijn adem even in. ‘Ik heb dit eindwerk niet zelf geschreven, maar volledig overgenomen van mijn zus.’ Ik knijp mijn ogen dicht en voel de druk van mijn schouders vallen. In de zaal wordt het muisstil. Ik wacht op de storm van reacties. Hier en daar begint men te fluisteren. Wanneer ik mijn ogen opnieuw open, zie ik mijn ouders naar het podium stormen. ‘Schatje, je zus is zes jaar geleden verongelukt’, zegt mijn moeder ongerust. Ik kijk haar verward aan. ‘Dus ik heb mijn thesis wel zelf geschreven?’ ‘Ja natuurlijk, je zus heeft nooit haar tweede jaar gehaald’, antwoordt mijn vader. Ik knipper met mijn ogen en kijk verward de zaal rond. Op zoek naar de stoel waar Céline daarstraks nog zat. Niemand. Ik zoek de volledige rij af. Geen spoor meer te bekennen van Céline.

Hoe weet je dat? 3 Wie is de antagonist? Hoe weet je dat? ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR216 555045

2 Wie

1 Geef het vertelperspectief. Toon dit aan met een fragment uit het verhaal. is de protagonist?

Welke zin in de vierde alinea verraadt dat de ik-persoon helemaal niet zo stoer is als ze zich voordoet? Welk einde heeft het kortverhaal? open einde  gesloten einde

5 Hoe

Verloopt het verhaal chronologisch? Verklaar je antwoord. ja  nee wordt de spanning opgebouwd? Je krijgt hier enkele deelvragen. De eerste alinea geeft de lezer onmiddellijk heel wat informatie. Markeer in de eerste alinea de zinnen die de spanning opdrijven. Waarom drijven die zinnen de spanning op? Krijg je als lezer snel antwoord op je vraag?



©VANIN



LES 20 UITBREIDING: VERHAALBOUWSTENEN 217 4

218 TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP WOORDENSCHAT 1 Welke woorden schuilen achter deze tekeningen? a b c d 2 Zoek de synoniemen van deze woorden in het rooster. De woorden kunnen horizontaal en verticaal staan. a overeenstemmend met andere dingen b slim c opvatten d geëmancipeerd e ontleden f negatief, pijnlijk g afspraak h heel erg 3 Wat is de betekenis van het woord? Duid telkens de juiste verklaring aan. a in het kielzog van  in naam van  in navolging van  afhankelijk van b metamorfose  gedaanteverandering  uitvergroting  kunststroming c instrueren  vaccineren  bevruchten  zeggen wat iemand moet doen d complex  aandachtig  ingewikkeld  gemakkelijk e archaïsch  toekomstgericht  betuttelend  ouderwets 1 OQANALYSERENETGPUWTZUBDPUIPKVCEROKULAYXQLMKJTRAGISCHVSERFLSCBCONVENTIEVRIJGEVOCHTENXDVEHMHVRZAVITLFINTERPRETERENCXAVESUUNIFORM Tussenstop 3 ©VANIN

TUSSENSTOP 3 219 4 Welke woorden worden hier omschreven? Bij elk rooster horen drie woorden; ze worden telkens door drie tips omschreven. hoofddeksel in Turkije of Marokko ben je in de mode bazig plant dictatoriaal begroeiing vegetatie leidinggevend rood met een kwastje tegen elkaar onoplettend feestelijke optocht strijd competitie ongeconcentreerd afwezig défilé stoet eigen ervaringen terechtwijzen levensherinnering bestraffen beheerst autobiografie dapper verwittigen kalm 5 Verbind de woorden uit de lichterkolom telkens met hun antoniem in de rechterkolom. Leg het verschil mondeling uit. 1 oppervlakkig a willekeurig 2 praktisch b verplicht 3 adviseren c aarzelend 4 regelmatig d theoretisch 5 vastberaden e bijzonder 6 heldhaftig f laf 7 optioneel g diepgaand 8 afstotelijk h aantrekkelijk 9 synoniem i afraden 10 banaal j antoniem k boos 123456789 10 6 Hebben de volgende zinnen een letterlijke of guurlijke betekenis? a Hij is echt wel een boom van een vent!  letterlijk  figuurlijk b Kaat struikelt vaak over haar woorden tijdens mondelinge presentaties in de les.  letterlijk  figuurlijk c Kasem beet zijn tanden stuk op een harde noot.  letterlijk  figuurlijk ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP220 d Koﬃezaakjes schieten tegenwoordig als paddenstoelen uit de grond.  letterlijk  figuurlijk e Het lijkt alsof Liens neus bloedt. Heb jij een zakdoek voor haar?  letterlijk  figuurlijk f Ik wil alle details weten over die nieuwe roddel!  letterlijk  figuurlijk g Hoewel Dana haar uiterste best doet, zal ze het jaar toch moeten overdoen.  letterlijk  figuurlijkBijletterlijk taalgebruik beschrijven de woorden die je gebruikt wat er in de werkelijkheid gebeurt.Ikviel over de mat. De Zoo kocht een nieuwe beer aan. Bij figuurlijk taalgebruik betekent een woord of zin niet precies wat er staat; je moet de betekenis niet letterlijk nemen. De zender gebruikt een beeld om iets uit te drukken of duidelijker onder woorden te brengen. Toen hij dat hoorde, viel hij van zijn stoel. De beer (= sterke man) kwam het café binnen. 7 Hieronder vind je enkele typische schooltaalwoorden. a Verbind de woorden in de linkerkolom met een synoniem of omschrijving uit de rechterkolom. 1 desondanks a de oorzaak 2 de aanleiding b de omschrijving 3 beknopt c uitdrukken 4 formuleren d proberen te bereiken 5 de definitie e de maatstaf 6 motiveren f controleren 7 nastreven g toch 8 de essentie h de hoofdzaak 9 verifiëren i verklaren 10 het criterium j kort k het gevolg 123456789 10 onthouden ©VANIN

kernwoord – gedetailleerd – profileren – argument – instructie – impact – nastreven –conclusie – verklaren – logisch – verifiëren – essentie – verwaarloosbaar

2 KENNISOVERZICHT

TAAL

1 Hieronder vind je fragmenten uit de songtekst van Kalf, een nummer van Roosbeef. a Vul telkens ik, mij, me of mijn in. b Beluister het lied en verbeter jezelf. Hou je van Geef een kind ben je niet trouw Maar het gaat voor de wind De mensen praten De stad is niet groot We hoeven geen geld Want we eten geen brood gaat Hou vast (x2) Als je gaat Hou vast (x2) Oh,(…) god Oh, lieveling Is het kapot Als voor een ander zing In hart Komt niemand dichterbij Dus hou vast Goddomme blijf bij Ja,(…)zelfs hond heeft een mening Kijkt minachtend aan Waar ben je mee bezig Wat doe je aan Ja, zie je wel denken Who the fuck is hij Maar zegt dan toch wel gedag Wispelt vrolijk voor Bron: muzikum.eu © Hollandse Hoogte

EnRefrein:alsje

1 Eindig je met een krachtige slotzin waarin je de van de gehele tekst nogmaals weergeeft. 2 Zorg binnen je alinea voor een opbouw die iedereen begrijpt. Beperk je tot een dat je vervolgens in de rest van je paragraaf verder 3 Volg de van je leraar nauwgezet op. 4 steeds je bronnen. Onbetrouwbare artikels en websites hebben een negatieve op jouw werk. 5 Schrijf niet te . Schrap waar nodig en een beknopte schrijfstijl

TUSSENSTOP 3 221 b Vul onderstaande schrijftips aan met een woord uit de gegeven lijst. Pas het woord aan waar nodig.

©VANIN

Onze premier is de beste die we ooit hebben gehad Ik heb drie kinderen: twee jongens en een meisje 6 Kijk uit voor die auto 7 Ik beloof je eeuwige trouw Is er een privéparking beschikbaar aan uw hotel 9 Bedankt om allemaal aanwezig te zijn op deze openingsreceptie Gelieve nu het gebouw te verlaten c Verbind de bovenstaande zinnen met de juiste emoji. onthouden

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP222 Mij/me is de vorm die: • het lijdend voorwerp is; Hij zag mij/me Zij mag mij/me niet slaan. • het meewerkend voorwerp is; Miriam gaf mij/me een boek. • na een voorzetsel komt. Zij houdt van mij/me Hij praat tegen mij/me Ik gebruik je als onderwerp van de zin. Ik ben ziek. Ik voel me slecht. Mijn gebruik je om een bezit aan te duiden. Het is mijn boekentas. (= Die boekentas is van mij.) 2 Een zin heeft telkens een bedoeling: iets vragen, meedelen, bevelen, iemand waarschuwen … a Plaats de zinnen hieronder bij de juiste taalhandeling. b Vul ook telkens het correcte leesteken aan. 1 Het spijt me zo 2 Kun je me helpen 3 Hallo, goedemiddag beste luisteraars 4

©VANIN

Hieronder vind je twaalf werkwoorden.

TUSSENSTOP 3 223 3

©VANIN

a Duid de sterke werkwoorden aan. b Geef van elk werkwoord de eerste persoon enkelvoud ott, de eerste persoon enkelvoud ovt en het voltooid deelwoord.  komen  bakken  zingen  slapen  mailen  breken  realiseren  zich onthouden  waaien  beloven  opeten  knippen 4 Vul telkens het juiste vaste voorzetsel in. a Ik erger me vaak mijn vader: hij bemoeit zich altijd mijn schoolresultaten. b Ahmed heeft een hekel Amerikaanse country, maar houdt enorm Ierse folk. c Zij kon zich goed inleven het hoofdpersonage. d Je kunt rekenen mijn steun; ik zal er altijd zijn jou. e Schaam je niet de dingen die jij geweldig vindt; iedereen heeft recht zijn eigen hobby’s en interesses. f Het zal het weer afhangen of ik me zal inschrijven dat zomerkamp. g Hans had trek pizza, maar kon niet op mijn lief: zij moest en zou friet eten. h Geef een seintje wanneer je hulp nodig hebt je verhuizing. i Lotte droomde een zorgeloze vakantie, maar zag op al het werk dat ze nog moest verrichten. j Lionel is verslaafd online games, hij hunkert er de hele tijd

Alamy/lemmensfrans© ©VANIN

Kenners vermoedden al dat Rembrandt de compositie eerst schetste maar door nieuwe technieken om ‘door de verf heen te kijken’ is het bestaan ervan nu aangetoond We hebben het ontstaan van De Nachtwacht ontdekt zegt Pieter Roelofs het hoofd schilderen beeldhouwkunst van het Rijksmuseum Waarom is dit zo belangrijk Het geeft ons het gevoel dat we over Rembrandts schouder meekijken Het geeft ons voor het eerst inzicht in het maakproces Hij spreekt van een doorbraak in het onderzoek

Onderzoekers ontdekken schets van Rembrandt onder schilderij De Nachtwacht Onder de verflagen van het beroemde schilderij De Nachtwacht is een schets gevonden. Het is de opzet die Rembrandt maakte van de compositie van het beroemde schuttersstuk. De schets kwam aan het licht tijdens het onderzoek aan De Nachtwacht, dat nu na 2,5 jaar is afgerond als eerste fase van de restauratie.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP224 5 Hieronder vind je een aantal sommen met woorden. a Noteer telkens het eindresultaat. Soms moet je een tussen-n, een tussen-e, tussen-s of een koppelteken 1toevoegen.avontuur + boek = 2 design + keuken + tafel = 3 spelling + regel = 4 den + boom = 5 station + buurt = 6 snot + bel = 7 reus + mooi = 8 maan + schijn = 9 zwart + wit + foto = 10 gsm + gebruik = b Gaat het om samenstellingen of aﬂeidingen? 6 Vul het krantenartikel aan met de juiste leestekens.

Om het schilderij op te knappen zijn er drie keuzes niets doen structureel behandelen of volledige restauratie inclusief verwijderen van vernis retoucheren en opnieuw vernissen Vanwege de vervormingen in het doek is niets doen geen optie legt Roelofs uit Daarom wordt vanaf 19 januari het doek van De Nachtwacht van zijn oude spieraam uit 1975 gehaald en opgespannen op een nieuw spieraam Pas als we het resultaat daarvan zien kunnen we over de volgende stap beslissen zegt het hoofd schilderen beeldhouwkunst Bron: www.hln.be - 09/12/2021 - dit artikel werd gereproduceerd met toestemming van de uitgever, alle rechten voorbehouden. Elk hergebruik dient het voorwerp uit te maken van een specifieke toestemming van de beheersvennootschap License2Publish: info@license2publish.be

8 Bekijk de volgende woorden. Markeer alle samenstellingen in een kleur en alle a eidingen in een andere kleur. grizzlybeer fossielenjager geletruidrager vanille-ijs kwetsbaar oerconservatief geolied 50+’erjaarverslagenergiepark comfortzone cd-speler heropening ex-miljardair cd’tje

De delen van een samenstelling zijn woorden die ook zelfstandig voorkomen. In fietshelm, fietshelmenhandel en fietshelmenverzameling herken je fiets, helm, handel en verzameling.

De voorbije waren we op zoek naar een voor een midweek. Die moest drieëntwintig slaapkamers en zeven badkamers hebben. Bovendien wilden we ook heel wat : knappe meubels, en een Of het een chalet of huis was, was niet relevant voor ons, in elk geval geen moest er in het centrum een zijn en geen aan lawaaierige discotheken.

TUSSENSTOP 3 225

In een afleiding kunnen niet alle delen zelfstandig voorkomen. Dat is een belangrijk verschil tussen een afleiding en een samenstelling. treintje tje is geen zelfstandig woord schattig ig is geen zelfstandig woord

©VANIN

Jij toch ook niet van een buurt waar dronkaards zorgen voor een aan slaap, ?

Je krijgt nu een invuldictee te horen. Noteer de weggelaten woorden correct.

9 Bekijk de volgende a eidingen en markeer de voor- en achtervoegsels. kettinkje draadloos heuvelachtigA4’tje verzilveren gelig sms’en biblio theek bakkerij ontharden buigzaammensheid onelegant onthouden

Een samenstelling is een woord dat gevormd is uit twee of meer woorden die op zichzelf bestaan.Metde woorden kook en boek kun je kookboek vormen.

LEZEN: INFOMERCIALS VOOR HET LEZEN

5 Klaar met lezen? Dan begin je aan het schema.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP226

Overloop nu samen met twee medeleerlingen volgende vragen.

c Heb je veel zaken niet kunnen noteren? Hoe kwam dat? Wat zou je de volgende keer nog anders aanpakken? onthouden

Een afleiding bestaat uit een grondwoord en voor- of achtervoegsels

b Was je tevreden over je notities?

Heb je ooit al een infomercial bekeken? En kun je je herinneren waarover het ging?

3 Is dit een recent fenomeen of bestaan infomercials al lang? Je krijgt nu een artikel uit rekto:verso over de opkomst, de kenmerken en de evolutie van infomercials.

TIJDENS HET LEZEN

Overleg met een medeleerling en evalueer de tekst. Hielp de lay-out van het artikel om de tekst sneller te lezen?

3 ©VANIN

Heb je al gehoord van ‘infomercials’?

b Had je last met het taalgebruik of sommige begrippen?

a Vond je deze opdracht gemakkelijk, doenbaar of moeilijk?

c Hielpen de illustraties om het probleem beter te situeren?

6 Je leraar geeft je nu een test. NA HET LEZEN 7

Lees het artikel van Marc Holthof een eerste keer door.

Een infomercial kan lang duren: tot 24 minuten (met andere woorden een half uur commerciële televisietijd: de infomercial kan namelijk onderbroken worden door ... reclame). En hij is extreem repetitief opgebouwd, als een litanie. Herhalingen nemen bijna de helft van de uitzending in. Zo wordt het hogergenoemde ‘Hebt u genoeg van een leven lang plakjes snijden’-refrein vier keer herhaald tijdens de Nicer Dicer Plusinfomercial. Er zit een religieus kantje aan: je moet als het ware overtuigd worden van de snijkracht van de Nicer Dicer. Tot de geplogenheden van het genre behoort ook deze herhaalde aansporing – zo niet het gebod: ‘Bel nu!’ En de ‘niet één ... , nee, steevast twéé’ accessoires die u er gratis bij krijgt. Volgens ongelovige thomassen valt de snijkracht van de Nicer Dicer Plus overigens tegen en gaat het zeker niet even vlot als in de goed geoliede demonstraties.

‘Hebt u genoeg van een leven lang plakjes snijden, hakken en raspen? Waarom knoeien met apparatuur en onderdelen die uw aanrecht en kasten vullen, als u het allemaal kunt doen in een fractie van de tijd en ruimte, en aan een fractie van de prijs. En dat alles met één compact apparaat voor op uw aanrecht: de Nicer Dicer InfomercialsPlus!’hebben een lange voorgeschiedenis. In 1963 demonstreerden Samuel J. Popeil en zijn zoon Ron de groentesnijder Veg-O-matic op de International Housewares Show in Chicago. Voor elke demonstratie moest de verkoper allerlei groenten meebrengen. De oplossing lag voor de hand: het opnemen van de ‘demonstructie’ en het resultaat op televisie uitzenden. Dat was het begin van de infomercials waarmee de Veg-O-matic in de jaren 1960 en 1970 door de strot van de Amerikanen werd geduwd. Elke groentesnijder kreeg het label ‘As seen on tv’ mee. De slogan ‘It slices! It dices!’ is tot in het oeuvre van Frank Zappa ( Joe’s Garage) terug te vinden. Bij ons verkocht men dat soort producten – bij gebrek aan commerciële televisie – op de markt via demonstraties: heuse stukjes straattheater vanwege de marktkramers. De Veg-O-matic bestaat nog altijd, maar kreeg inmiddels concurrentie van andere groentesnijders zoals de Salad Chef (waar ‘As seen on tv’ vervangen is door ‘Bekend van pc’) of de Nicer Dicer AndersPlus.dan

©VANIN

De onstuitbare opgang van een groentesnijder Marc Holthof Individuele smaak gaat niet samen met massaproductie. De oplossing bestaat erin om een gepersonaliseerde façade op te trekken voor massageproduceerde goederen. Die façade heet reclame. Maar reclame komt in soorten. En de soort reclame leidt omgekeerd weer tot een andere kijk op individu, en zelfs politiek. Als u nooit op vreemde uren televisie kijkt en/of geen verwoede zapper bent, zult u ze niet makkelijk terugvinden. Ze zitten goed verborgen in de omroepschema’s. In de televisiegidsen staan ze niet, of worden ze aangeduid met ‘geen uitzending’ of ‘onderbreking’. Maar precies op die ‘lege’ momenten is het nederigste aller televisiegenres te bekijken. Commerciële zenders als 2BE, VIER, RTL en andere zenden dan infomercials uit, verkoopstelevisie waarbij men u allerlei dingen probeert aan te smeren: pannen, groentesnijders, draadloze lampen, de meest diverse vermageringsproducten (van gels en maskers tot fitnesstuig). Het genre heeft zelfs zijn eigen klassieker: de infomercial voor de Nicer Dicer Plus.

TUSSENSTOP 3 227

gewone reclame, waar ook professionals zich van afvragen of hij (nog) effect heeft, werkt een infomercial écht: je kunt de producten vaak niet eens in de winkel kopen, je moet ze via het opgegeven telefoonnummer aanschaffen. ‘Direct marketing’ heette dat al in de tijden van de Popeils. Er is dus – anders dan bij gewone reclame – een duidelijke en rechtstreekse relatie tussen infomercial en de verkoopsaantallen van het product.

Bron: rekto:verso

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP228 WOORDENSCHAT woord voorbeeldzin betekenis analyseren

Door in te zetten op stevige gewassen, wapenen onze landbouwbedrijven zich tegen de aanhoudende droogte. plant hyper De digitale mogelijkheden maken leraren en leerlingen hyperbereikbaar. heel erg in kielzogiemands In het kielzog van de nationale ploeg trok de supportersclub naar Sevilla. in navolging van iemand berispenanalyseren

©VANIN

Om een oplossing te bedenken, moeten we eerst het probleem analyseren de verschillende onderdelen uit elkaar halen, ontleden archaïsch In New York schrapte de gouverneur de archaïsche regel dat kappers niet op zondag mogen werken. ouderwets; (bewust) verouderd autoritair Sommige mensen houden geen rekening met anderen en leggen autoritair hun keuzes op. iemand die zijn zin wil doordrijven en de baas wil spelen de babe Jonge vrouwen die badpakken showen, zijn nog vaak echte babes jonge, seksueel aantrekkelijke vrouw berispen Moeten we ouders die zich geregeld bedienen van oorvegen berispen? terechtwijzen, streng aanspreken hebbenbetrekkingop De meest recente informatie heeft betrekking op de betrokken slachtoffers. gaan over, te maken hebben met de colonne Ook als je groen licht hebt, moet je de colonne legervoertuigen laten voorgaan. aaneengesloten rij complex De leerstof is complex, dus stel voldoende vragen. moeilijk, niet snel te begrijpen de conventie De conventie in België is om één zoen te geven bij een begroeting. een afspraak, algemene regel de essentie Veel filosofen denken na over de essentie van het leven. de kern, het belangrijkste de fez De Griekse garde van de president draagt nu nog altijd een fez met een kwast op hun hoofd. cilindervormig hoofddeksel met kwastje, wordt in Griekenland en Turkije veel gedragen het gewas

In actiefilms wagen de helden koelbloedig hun leven om de zaak te redden. kalm, dapper, zonder schrik de krachtpatser Jerommeke uit Suske en Wiske is een echte krachtpatser, net als Obelix van Asterix iemand met een verbazende spierkracht de luifel Zelfs als het regent, blijven we dankzij de luifel droog. afdak tegen zon of regen de memoires

De dokter instrueerde haar om onmiddellijk naar het ziekenhuis te gaan en de artsen in te lichten over haar verslechterde gezondheid. zeggen wat iemand moet doen interpreteren

TUSSENSTOP 3 229 ingenieus De plot van die misdaadroman zit heel ingenieus in elkaar. vindingrijk, vernuftig initiatiefnemerde

Mijn collega was de initiatiefnemer van de inzamelactie. Zij heeft het idee voorgesteld aan onze directie. iemand die de eerste stap zet instrueren

In zijn memoires zal Prins Harry waarschijnlijk de vuile was van de koninklijke familie uithangen. boek waarin iemand zijn/haar herinneringen over (een bepaalde periode uit) zijn/haar leven beschrijft de metamorfose Een rups die een vlinder wordt, of het lelijke eendje dat een mooie zwaan wordt, zijn twee voorbeelden van een metamorfose complete verandering de parade Heb je de militaire parade gezien op onze nationale feestdag? feestelijke optocht pienter Olivia loste de raadsels in de escaperoom heel pienter op. slim, verstandig, gewiekst prangend Welke prangende vraag had ze nu om ons midden in de nacht uit ons bed te bellen? benauwend, beklemmenddrukkend, metamorfosekrachtpatser

Ik interpreteerde zijn bericht als een verwijt, maar hij zegt dat het geen verwijt was. opvatten, zien als de kiel Op zijn Zelfportret met pijp en strohoed zie je ook de blauwe kiel die Van Gogh droeg tijdens het schilderen. lang, loshangend gewaad voor jongens en mannen koelbloedig

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP230 de rivaliteit Ouders kunnen de rivaliteit tussen broers en zussen aanwakkeren door van alles een wedstrijdje te maken. wedijver, competitiedrang de roddeltante Vroeger zorgde een roddeltante ervoor dat nieuwtjes ongecontroleerd verspreid werden, vandaag doen de sociale media dat. iemand die negatieve dingen vertelt over anderen schematiseren

Lambik in Suske en Wiske is een wijsneus die alles beter denkt te weten. iemand die denkt alles beter te weten en denkt dat hij/zij verstand heeft van een bepaald onderwerp rivaliteit verstrooid

©VANIN

Een vrouw was haar huissleutels vergeten en probeerde binnen te komen via het dakraam. Die klim was echter tevergeefs, want het dakraam bleek dicht te zijn. zonder resultaat tragisch Hoeveel tragische ongevallen moeten er nog gebeuren op dat kruispunt voor het veiliger gemaakt wordt? negatief, met de dood of veel problemen als gevolg uniform Een uniforme aanpak over alle afdelingen heen zorgt ervoor dat iedereen op dezelfde manier werkt. gelijk, overeenstemmend met andere dingen vergen Het opruimen van alle vuilnis zal veel werk vergen vragen verstrooid In veel strips is een professor, zoals Barabas of Gobelijn, altijd verstrooid de aandacht niet bij het onderwerp hebben vrijgevochten Komen jongeren op jouw school ook vrijgevochten op voor hun mening? geëmancipeerd, mondig, onafhankelijk de wijsneus

De tekst is zo langdradig. Schematiseer jij die tekst even voor mij? omzetten in een schema tevergeefs

die theatergroep hetpaleis meegeeft aan zijn bezoekers. Daarin wordt duidelijk gemaakt dat je niet mag eten tijdens een theatervoorstelling, terwijl je in de bioscoop vaak enthousiast met een zak popcorn de film bekijkt.

3 Waarom is dat niet gewenst tijdens een theatervoorstelling? 1

Je beschrijft wat je voelt en denkt bij een theaterstuk 1 Je koppelt een theaterfragment aan wat er in de wereld rondom jou gebeurt 2 Je gaat na hoe een verhaal in verschillende media wordt verteld 3

1 Hoe denk jij over theater? Kies minstens vier woorden uit de woordenwolk. inspirerend duur modern saai goedkoop droevig overdreven kinderachtig humoristisch filosofisch activerend ontspannend luid ouderwets moeilijk interessant muzikaal intiem lang

HOE BELEEF JIJ EEN THEATERVOORSTELLING?

LES 21 THEATER 231 les 21 Theater

2 Theater en lm hebben heel wat gelijkenissen, maar toch zijn er duidelijke verschillen. Noteer in kernwoorden drie overeenkomsten en twee verschillen tussen theater en lm.

©VANIN

Bekijk••verschillen:•••gelijkenissen:nudetheatercodes

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR232 , OF ?

King Lear (Het Zuidelijk Toneel & hetpaleis) King Lear van William Shakespeare vertelt het verhaal van de oude Koning Lear, die zijn rijk over zijn drie dochters wil verdelen. Maar zoals het vaak bij Shakespeare het geval is, loopt alles al meteen grondig mis. Macht, moord, verraad, jaloezie, veldslagen … volgen elkaar in sneltempo op. wat/nu (Stan) De centrale verhaallijn is eenvoudig: de overwerkte Ulrike en haar man Michael, een milieu- en politiek bewust koppel, althans in theorie, nemen Jessica in dienst om het huishouden te doen en voor hun vroeg puberende zoon te zorgen. De aanwezigheid van Jessica heeft op verschillende niveaus een invloed op de realiteit van de familie. De idealen van begrip en openheid worden aan het wankelen gebracht en goede bedoelingen worden ontmaskerd.

3 ©VANIN

Net zoals er verschillende genres lms of verhalen bestaan, zijn er ook binnen het theater genres te onderscheiden. Lees de informatie en bekijk de fragmenten.

a Noteer bij elk fragment drie woorden die in je opkomen. Ontspoord (De Toneelmakerij) De Amerikaanse Naomi Wallace schreef het prachtige toneelstuk Ontspoord. ‘Nergens’ is een troosteloos stadje waar de mijn is gesloten. Er wordt maar naar één ding uitgekeken: de trein van 19:30 uur.

a Bij welk genre kun je ze plaatsen? Duid het juiste antwoord aan. b Bewijs je keuze aan de hand van één argument. Edward Twee (Christopher Marlowe) Kun je de wet overtreden door iemand graag te zien? Mogen koningen zichzelf zijn? Of moeten ze kiezen tussen de liefde en de macht? Edward Twee voelt meer voor zijn beste vriend Gaveston dan voor zijn vrouw. Zodra hij koning wordt, haalt hij zijn geliefde naar het hof om samen met hem te regeren. Dat zet alle machtsverhoudingen in het land op hun kop en er barst een strijd los die pas zal gaan verminderen als Edward Twee dood is en Edward Drie op de troon komt. De tekst is van Christopher Marlowe (1564-1593), een tijdgenoot van Shakespeare. De vragen die hij tussen de regels stelt, zijn vandaag nog zeer actueel. Mag een koning homo zijn? Of moet hij kiezen tussen de liefde en de macht? In deze bewerking van fABULEUS wordt het beangstigende universum van Edward Twee belichaamd door een kind, zeven jongeren en een volwassen acteur.

b Welke deﬁnitie van deze genres binnen het theater passen bij welk fragment?

Een tragedie was oorspronkelijk een ingewikkeld verhaal. Aan het einde stierf het hoofdpersonage of bevond het zich in een netelige situatie. Vandaag zijn tragedies emotionele verhalen waarin ernstige gebeurtenissen aan bod komen. voorbeeld: fragment Een komedie (blijspel) liep vroeger steevast goed af voor het hoofdpersonage. Tegenwoordig zijn komedies humoristische stukken. voorbeeld: fragment Bij muziektheater speelt muziek een centrale rol. Dat kan het geval zijn wanneer het orkest prominent aanwezig is, maar ook musicals en opera’s zijn voorbeelden van muziektheater. Daarbij wordt het verhaal (deels) gezongen gebracht. voorbeeld: fragment 2 Tragedies, komedies en muziektheater zijn subgenres van theater met een lange geschiedenis. Hun invulling veranderde doorheen de tijd. Bekijk deze klassieke en erg bekende voorbeelden.

LES 21 THEATER 233

Naar: www.fabuleus.be  tragedie  komedie  muziektheater onthouden

©VANIN

Aan het einde komen Mariane en Valère erachter dat ze de kinderen zijn van de rijke, oude man. Cléante wil de schat van zijn vader enkel teruggeven als hij mag trouwen met Mariane. Hij krijgt daarvoor toestemming, net als Elise en Valère. De gierigaard krijgt het echter zo geregeld dat de rijke, oude vader van Mariane en Valère de huwelijken bekostigt.

 tragedie  komedie  muziektheater Carmen (Georges Bizet) Sevilla, in 1820. De sergeant Don José wordt verleid door de charmes van de zigeunerin Carmen en helpt haar aan de gevangenis te ontkomen, wat hemzelf een arrestatie en degradatie oplevert. Carmen weet hem te overhalen zich bij een smokkelaarsbende aan te sluiten, maar de goede houding wordt spoedig verstoord als zij gecharmeerd raakt door de stierenvechter Escamillo. Een conflict blijft uit omdat het boerenmeisje Micaëla op het beslissende moment tussenbeide komt en Don José smeekt zijn stervende moeder te bezoeken. Als deze, verteerd door jaloezie, bij zijn terugkeer ervaart dat Carmen in de persoon van Escamillo een nieuwe minnaar heeft gevonden, doodt hij haar. Naar: musico.nl  tragedie  komedie  muziektheater vermogend: met veel bezittingen de degradatie: een lagere rang of plaats krijgen spoedig: snel verteerd zijn door: zo vol van iets dat je er veel last van ondervindt woord

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR234

©VANIN

De vrek (Molière) Harpagon, een gierigaard, is erop uit zijn zoon en dochter uit te huwelijken aan een rijke weduwe en aan een vermogende, oude man. De zoon en dochter van Harpagon houden echter van iemand anders. Zijn zoon Cléante is verliefd op Mariane, terwijl zijn dochter Elise wil huwen met Valère. Valère praat Harpagon zoveel mogelijk naar de mond om toestemming te krijgen voor het huwelijk.

Bij het ondertekenen van de huwelijksakte tussen Elise en de rijke, oude man, geeft Harpagon de opdracht aan zijn kok een zo goedkoop mogelijk feestmaal te bereiden. Nadien komt Harpagon erachter dat de schat die hij in zijn tuin begraven had, gestolen is. Hij beschuldigt Valère van de diefstal. Zijn zoon Cléante blijkt de dader te zijn.

©VANIN

LES 21 THEATER 235 WAT IS DE WAT / ROAD OF CHANGE

Bekijk onderstaande bronnen. Ze houden allemaal verband met de theatervoorstelling Wat is de Wat (hetpaleis). a Waarover denk je dat dit stuk zal gaan?

PostWashingtonThe© ‘Om te overleven, moet je samen blijven.’ – Valentino Achak Deng

De ‘Lost Boys of Sudan’ was de naam die gegeven werd aan een groep van meer dan 20 000 jongens van de etnische groepen Nuer en Dinka. Deze jongens waren ontheemd of wees geworden tijdens de Tweede Soedanese Burgeroorlog (1987-2005), waarbij ongeveer 2 miljoen mensen werden gedood en anderen zwaar werden getroffen. De naam ‘Lost Boys of Sudan’ werd in de volksmond gebruikt door hulpverleners in de vluchtelingenkampen in Afrika waar de jongens verbleven. Velen geloven dat de term aanvankelijk was afgeleid van het kinderverhaal van Peter Pan.

b Welk gevoel krijg je bij het bekijken van die bronnen? Beschrijf je gevoel aan de hand van minstens drie bijvoeglijke naamwoorden. Wat is de Wat is niet enkel een theatervoorstelling, maar is oorspronkelijk een boek geschreven door Dave Eggers. Daarin beschrijft hij het verhaal van de Soedanese Lost Boys en meer bepaald van Valentino Achak Deng. Het boek werd een internationale bestseller. 3 ontheemd: zonder thuis(land) woord

©VANIN



Een belevende ik-verteller die alle gebeurtenissen meemaakt en beschrijft. Een alwetende hij-verteller die over alle personages vertelt. Een personele hij-verteller die in de hij-vorm vanuit de ogen van één personage vertelt. Een vertellende ik-verteller die de gebeurtenissen achteraf rapporteert.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR236 2

Ze komt me bekend voor. Ik weet bijna zeker dat ik haar een uur geleden, toen ik terugkwam van de avondwinkel, op het parkeerterrein heb gezien. Ik zag haar bij de trap staan en lachte haar toe. Ik zeg dat ik inderdaad een telefoon heb. ‘Ik heb pech met mijn auto’, zegt ze. Achter haar is het bijna donker. Ik heb het grootste deel van de middag zitten studeren. ‘Mag ik bij u even de politie bellen?’ vraagt ze.

‘Waar is de telefoon?’ vraagt ze. Ik zeg dat mijn mobieltje in mijn slaapkamer ligt. Voordat ik de zin helemaal heb uitgesproken, is ze al haastig langs me de gang in gelopen, een kolos van zoevend nylon. De deur van mijn kamer gaat dicht en klikt. Ze heeft zichzelf in mijn slaapkamer opgesloten. Ik loop achter haar aan, maar dan hoor ik een stem achter me. ‘Hier blijven, Afrika.’ Ik draai me om en zie een zwarte man in een enorm kobaltblauw honkbaljack en een spijkerbroek. Zijn gezicht is niet te onderscheiden onder zijn honkbalpet, maar hij heeft zijn hand op iets in de buurt van zijn taille, alsof hij zijn broek moet ophouden.

‘Hoort u bij die vrouw?’ vraag ik. Ik begrijp er nog niets van en ik ben kwaad. ‘Ga zitten, Afrika’, zegt hij met een knik naar mijn bank. Ik blijf staan. ‘Wat doet zij in mijn slaapkamer?’ ‘Zitten, godverdomme’, zegt hij, venijnig nu. Ik ga zitten en hij laat me het pistool zien. Hij had het al die tijd in zijn hand en ik had dat moeten weten. Maar ik weet niets, ik weet nooit wat ik geacht word te weten. Wel weet ik nu dat dit een beroving is en dat ik liever ergens anders zou zijn. a Vanuit welk vertelperspectief wordt dit verhaal geschreven?

Lees het openingsfragment.

Ik weet niet waarom ze de politie wil bellen voor autopech, maar ik stem toe. Ze komt binnen. Ik maak aanstalten om de deur dicht te doen, maar zij houdt hem open. ‘Ik ben zo weer weg’, zegt ze. Ik vind het niet logisch om dan de deur open te laten, maar ik laat het maar zo omdat zij het graag wil. Dit is haar land en nog niet het mijne.



b Waarom zou Dave Eggers gekozen hebben voor dit perspectief?



Ik heb geen reden om de deur niet open te doen, dus doe ik de deur open. Ik heb geen rond spionnetje om te kijken wie er voor de deur staat, dus ik doe de deur open, en voor mij staat een lange, stevig gebouwde zwarte vrouw, een paar jaar ouder dan ik, in een rood nylon trainingspak. Ze spreekt me op luide toon toe. ‘Hebt u een telefoon, meneer?’

Theatervoorstellingen waarin verschillende acteurs in gesprek gaan met elkaar, noemen we een polyloog. Wanneer er sprake is van twee acteurs, hebben we te maken met een dialoog

LES 21 THEATER 237 c

Het is moeilijk dit vertelperspectief te vertalen in een toneelstuk. Twee mogelijkheden liggen voor de hand. Hoe verschillen die ‘toneelvertalingen’ van het vertelperspectief in het boek?

• Er kan gekozen worden om één verteller aan het woord te laten (monoloog).

Een voorstelling waarin slechts één acteur het woord neemt noemen we een monoloog

©VANIN

Lees de achter ap van Wat is de Wat. onthouden Wat is de Wat is het verhaal van Valentino Achak Deng, een jongen die een vluchteling wordt in het door oorlog verscheurde ZuidSoedan. Zijn reis brengt hem in contact met vijandelijke soldaten, rebellen, hyena’s en leeuwen, ziekte en hongersnood, en de dodelijke murahaleen – dezelfden die op dit moment Darfoer teisteren. Het biedt een portret van een land in staat van bloedige oorlog, en van een jongen die van de ene in de andere onwerkelijke situatie wordt gekatapulteerd. Wat is de Wat is spraakmakend, opwindend en herhaaldelijk hartverscheurend – een onmisbaar boek.

• Er kan gekozen worden om de dialogen die in het fragment aan bod komen uit te werken tot een toneeltekst voor meerdere acteurs.

Voor welke van de bovenstaande opties zou jij kiezen als toneelschrijver van dit stuk?

b Siska Schoeters stelt in Durf te vragen deze vraag aan acht vluchtelingen. Begrijp je waarom die mensen hun land ontvlucht hebben? Zou je in hun situatie hetzelfde overwogen hebben?

b Hoe beschrijft hij de gevoelens die vluchtelingen kunnen ervaren? Beschrijf dat aan de hand van bijvoeglijke naamwoorden.

Bij welk van de genres van theater (tragedie, komedie, muziektheater) die je besprak, leunt dit het dichtst aan? Bewijs je antwoord aan de hand van één kenmerk. b Bekijk een fragment uit de opvoering van hetpaleis en lees volgend bijschrift. Kun je een aanvulling maken op je vorige antwoord?

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR238

6 Valentino Achak Deng was een ander soort vluchteling dan de vluchtelingen die je zag in het fragment uit Durf te vragen. Bekijk het korte gesprek met Achak Deng en beantwoord de vragen.

©VANIN

a Waarin verschilt Achak Deng als vluchteling van de mensen uit Durf te vragen?

Je bekijkt nu de trailer van de voorstelling. a Welk gevoel heb je na het bekijken van de trailer? b Zou je de voorstelling willen bekijken? Waarom wel/niet? Geef minstens twee argumenten.

Net zoals Valentino Achak Deng, zijn er Belgen gevlucht naar het buitenland. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vluchtten een hele hoop jonge Belgische mannen naar Groot-Brittannië, maar er zijn ook mensen die in België belanden als vluchteling.

a Om welke redenen zouden mensen hun land ontvluchten?

Dave Eggers schreef met What is the What het spannende verhaal van Valentino Achak Deng neer. Simon De Vos zet dit literaire meesterwerk op de planken. Gorges Ocloo speelt. Mauro Pawlowski maakt live muziek.

• Hij wachtte tot ik het telefoontje had gepleegd.

Lees onderstaande enkelvoudige zinnen uit de roman Marina van Carlos Ruiz Zafón.

LES 22 DE SAMENGESTELDE ZIN 239 les De samengestelde zin22 les ENKELVOUDIGE EN SAMENGESTELDE ZIN

• We rustten op een bankje op het perron.

• Ik nam een taxi naar het internaat, waar me vermoedelijk het executiepeloton opwachtte.

•

In mei 1980 verdween ik. Een week later herkende een politieman in burger de wegloper. De beschrijving klopte. De jongen doolde in de buurt rond.

1 Je kent het verschil tussen een enkelvoudige en een samengestelde zin Je kent het verschil tussen nevenschikking en onderschikking

•

Hoe maak je een samengestelde zin?

2 ©VANIN

2 Lees nu onderstaande samengestelde zinnen uit dezelfde roman.

•

b Om welke zinsdelen gaat het?

a Onderstreep telkens de woorden die je nodig hebt om de kern van de boodschap te begrijpen.

a Duid de onderwerpen en persoonsvormen aan. b Vergelijk de zinnen met de zinnen uit de vorige oefening. Wat is het verschil tussen een enkelvoudige en een samengestelde zin?

• Hij gaf me wat kleingeld en hij droeg me op mijn mentor op het internaat te bellen.

• Ik vroeg of hij zeker wist dat ik niet opnieuw zou verdwijnen.

• Hij gaf me toen geld voor een taxi en wenste me veel geluk.

•

• Hij vergezelde me naar de straat en nam afscheid, zonder me te vragen waar ik was geweest.

1 Je kent de voegwoordennevenschikkendebelangrijksteenonderschikkendeenzinsverbanden Je gebruikt je kennis van onderschikking, nevenschikking en voegwoorden om je teksten duidelijker, correcter en aantrekkelijker te maken 4

3 Welke zinnen vind je beter klinken? Geef twee redenen.  de enkelvoudige zinnen  de samengestelde zinnen 4 Lees de volgende tekst. a Duid alle onderwerpen aan. b Duid alle persoonsvormen aan. c Schrijf tussen de haakjes achter elke zin of het om een enkelvoudige zin (EZ) of een samengestelde zin (SZ) gaat. C ARLOS R UIZ Z AF ó N M ARINA Mei 1980. Elke vierde zondag van de maand verschijnt in het kerkhof van Barcelona een koets die getrokken wordt door zwarte paarden. ( ) Een vrouw in een zwarte mantel stapt uit. ( ) Ze loopt naar een naamloze grafsteen waarop alleen een mysterieuze afbeelding van een zwarte vlinder te zien is. ( ) Als de 15-jarige Oscar en Marina besluiten haar te achtervolgen, begint een reis die hen naar een duister geheim leidt in het raadselachtige labyrint onder de straten van een vergeten, naoorlogs Barcelona. ( ) ‘Marina verdient vijf sterren voor de schoonheid van de taal en de originele plot.’ Hebban.nl ( )

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT240 Een enkelvoudige zin bevat meestal een onderwerp en een persoonsvorm. Bij een ja-neevraag staat de pv vooraan en komt het onderwerp op de tweede plaats. Deze twee horen samen: als het onderwerp in het enkelvoud staat, staat de persoonsvorm ook in hetTomenkelvoud.bouwteen huis. → bouwt is een pv die zegt wat het onderwerp (Tom) doet.

‘Marina is een gedenkwaardig sprookje voor jongvolwassene en oudere lezers met heimwee naar de tijd dat ieder verhaal nog op z’n pootjes terechtkwam.’ Sweekly ( )

onthouden ©VANIN

Die jongens zijn goede vrienden. → zijn is de pv die aangeeft hoe het onderwerp (die jongens) is.

LES 22 DE SAMENGESTELDE ZIN 241



Lees de onderstaande zinnen uit Marina.

Ik zal vanavond zeker naar de training gaan. Zaterdag is er een wedstrijd. (= twee enkelvoudige zinnen) Gebruik geen bestaand woord of een naam. Dat is makkelijk te raden. (= twee enkelvoudige zinnen) Wanneer je enkelvoudige zinnen samenvoegt, dan krijg je een samengestelde zin. Je vindt in die zinnen meestal verschillende persoonsvormen.

a Duid de onderwerpen en pv’s aan.

• Ik geloof dat ik in mijn hele leven nog nooit zo stipt was geweest.



Ik zal vanavond zeker naar de training gaan, want zaterdag is er een wedstijd. (= een samengestelde zin) Gebruik geen bestaand woord of een naam omdat dat makkelijk te raden is (= een samengestelde zin) EN ONDERSCHIKKING

b Omcirkel de woorden die de verschillende zinnen met elkaar verbinden.

• De stad liep nog in pyjama rond toen ik de Plaza Sarría overstak.

• Het dier liet een brommetje ontsnappen en volgde me. Signaalwoorden zijn kleine woorden die je gebruikt om zinnen samen te voegen. In dagelijkse communicatie gebruiken we heel vaak en, maar en dat

Hieronder staan de zinnen uit opdracht 1 zonder hun signaalwoorden. Er werd niets aan de woordvolgorde veranderd. Duid aan welke zinnen correct zijn en welke niet. Ik geloof. Ik in mijn hele leven nog nooit zo stipt was geweest. De stad liep nog in pyjama rond. Ik de Plaza Sarría overstak. Een zwerm duiven vloog op.  Ik snel langsliep. Een stelletje mussen zat knus op een hoge muur. Een rosse kater bekeek hen. Het dier liet een brommetje ontsnappen. (Het) volgde me. onthouden 2 onthouden

• Een zwerm duiven vloog op toen ik snel langsliep.

• Een stelletje mussen zat knus op een hoge muur en een rosse kater bekeek hen.

b 

NEVENSCHIKKING



Een enkelvoudige zin bestaat uit één hoofdzin en heeft een persoonsvorm

d 

e 

c 



a 

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT242 3



In zinnen a en c staat de pv telkens vlak naast het onderwerp. In zinnen b, d en e staat de pv niet altijd vlak naast het onderwerp. Bij nevengeschikte zinnen (nevenschikking) staan het onderwerp en de pv altijd naast elkaar. Je kunt het signaalwoord weglaten en zo houd je twee correcte, enkelvoudige zinnen over. zinnen d en e uit opdracht 1

Een ondergeschikte zin (onderschikking) bestaat uit één hoofdzin (waarbij het onderwerp en de persoonsvorm naast elkaar staan) en één bijzin (waarbij het onderwerp en de persoonsvorm niet naast elkaar staan). Een bijzin kan niet op zichzelf staan. De signaalwoorden in die zinnen noemen we ondergeschikte voegwoorden. zinnen a, b en c uit opdracht 1 onthouden

©VANIN



In zinnen a en b staat de pv telkens vlak naast het onderwerp. In zinnen c, d en e staat de pv niet altijd vlak naast het onderwerp.

In zinnen d en e staat de pv telkens vlak naast het onderwerp. In zinnen a, b en c staat de pv niet altijd vlak naast het onderwerp.

Kijk naar de plaats van de onderwerpen en persoonsvormen in zinnen a, b en c. Vergelijk dit met de plaats in zinnen d en e. Welke uitspraak is correct?



Als je de leerstof herkent, moet je je minder inspannen om te leren.

Het is gemakkelijk te integreren, als je de oefeningen bundelt.

11 Doordat je actief moet nadenken over een zo duidelijk mogelijke verwoording, blijft de leerstof beter hangen.

Bron: www.klasse.be

Een leerstrategie is de manier waarop leerlingen het leren aanpakken zodat ze makkelijker hun leerdoel bereiken.

6 Online vind je aanvullende oefeningen op onderschikking en nevenschikking.

Zijn de onderstaande zinnen enkelvoudig (EZ) of samengesteld (SZ)?

c Als je te maken hebt met onderschikking, dan onderstreep je de bijzin. EZ SZ N/O

b Bij een samengestelde zin schrijf je in de laatste kolom of het om nevenschikking (N) of onderschikking (O) gaat.

De leerstof verspreid oefenen en instuderen is een goede tactiek omdat het een beter effect heeft op je langetermijngeheugen dan één lange studeersessie.

Je leraar plant dan best al wat vooruit en voegt herhalingsoefeningen toe op gepaste tijdstippen.

9 Zo kan hij uitstelgedrag tegengaan.

4 Herhaal de leerstof liefst niet onmiddellijk na de les, want dan herken je nog te makkelijk de geziene leerstof.

©VANIN

6 Deze strategie werkt voor alle leeftijden en vakken.

12 Je kunt ook verschillen en gelijkenissen proberen zoeken.

2 Er bestaan veel zo’n strategieën, maar welke leerstrategieën werken echt?

LES 22 DE SAMENGESTELDE ZIN 243 4

Nog een goede strategie is het samenvatten van de leerstof in je eigen woorden waardoor je de leerstof actief instudeert.

13 Deze aanpak werkt vooral bij onderwerpen die je al voldoende kent.

5 Welke woorden verbinden de samengestelde zinnen in opdracht 4? Schrijf die signaalwoorden in de juiste kolom.nevengeschikte voegwoorden ondergeschikte voegwoorden

Zet een kruisje in de juiste kolom.

•

In ‘Ik durfde niet om te kijken omdat ik te bang was’ geeft ‘omdat’ een reden aan. In de zin ‘Ik wou drinken, maar de melk was zuur’ duidt ‘maar’ op een tegenstelling.

1 Voer bij onderstaande zinnen volgende opdrachten uit. a Markeer het signaalwoord. b Benoem telkens het verband, kies daarvoor uit de volgende opties: opsomming – tegenstelling – gevolg –oorzaak – vergelijking – tijd – voorwaarde – toegeving – reden – doel.

•

1 2 3 4 5 6 7 3 zinsverband

Zoals je hebt geleerd, kun je enkelvoudige zinnen samenvoegen tot een samengestelde zin door signaalwoorden of voegwoorden te gebruiken. Dat signaalwoord drukt telkens een verband tussen de enkelvoudige zinnen uit.

• Wanneer hij eindelijk thuiskwam, keek iedereen op. verband: Ze hield van hem, maar durfde het hem niet te vertellen. verband: Als het morgen niet regent, gaan we buiten spelen. verband: Hoewel hij slim was, behaalde hij het slechtste resultaat van de klas. verband: 2 Verbind de onderstaande signaalwoorden met het correcte zinsverband. Schrijf je antwoorden in het kader onder de signaalwoordoefening. alsof dat/die en maar wanneer indien hoewel a opsomming/aaneenschakeling b tegenstelling c gevolg d oorzaak e vergelijking f tijd g voorwaarde h toegeving i enkel grammaticaal verband; geen echte betekenis

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT244 ZINSVERBANDEN

•

Ik moest het huis alleen schoonmaken, want niemand wilde me helpen. verband:



LES 22 DE SAMENGESTELDE ZIN 245

a Markeer alle signaalwoorden.

Er bestaan veel zo’n strategieën, maar welke leerstrategieën werken echt?



©VANIN

6 Het is gemakkelijk te integreren, ook al bundelen handboeken oefeningen vaak per onderwerp.

b Benoem het verband dat uitgedrukt wordt.

5 Als je de leerstof herkent, moet je je minder inspannen om te leren.

8 Nog een goede strategie is het samenvatten van de leerstof in je eigen woorden waardoor je de leerstof actief instudeert.

Hieronder vind je een aantal samengestelde zinnen.

1 Een leerstrategie is de manier waarop leerlingen het leren aanpakken zodat ze makkelijker hun leerdoel bereiken.

4 Herhaal de leerstof liefst niet onmiddellijk na de les, want dan herken je nog te makkelijk de geziene leerstof.



9 Doordat je actief moet nadenken over een zo duidelijk mogelijke verwoording, blijft de leerstof beter hangen.

Deze aanpak werkt vooral bij onderwerpen die je al voldoende kent.

7 Je leraar plant dan best al wat vooruit en voegt herhalingsoefeningen op gepaste tijdstippen toe.

Bron: www.klasse.be 4 Schrijf nu zelf een kort tekstje (ongeveer acht zinnen) over het vak Nederlands bij jou op school.

De leerstof verspreid oefenen en instuderen is een goede tactiek omdat het een beter effect heeft op je langetermijngeheugen dan één lange studeersessie.

a Wissel enkelvoudige zinnen af met samengestelde zinnen. Gebruik minimaal vier verschillende signaalwoorden. Checklist bij de opdracht: Ik schreef ongeveer acht zinnen. Ik wissel enkelvoudige zinnen af met samengestelde zinnen. Ik gebruik minimaal vier verschillende signaalwoorden.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT246

‘Terwijl kinderen op school leren lezen, schrijven, rekenen en met de computer werken, kunnen de ouders niet altijd mee.’  EZ  SZ

2 Dat wil zeggen dat ze moeilijk zelfstandig kunnen functioneren, omdat ze moeite hebben met lezen, schrijven, tekenen, rekenen en de digitale wereld.  EZ  SZ

4 ©VANIN

De Week van de Geletterdheid staat dit jaar in het teken van laaggeletterde ouders met kinderen in het kleuter- en lager onderwijs.  EZ  SZ

2 Geef voor elke samengestelde zin uit opdracht 1 aan of het om nevenschikking of onderschikking gaat door het nummer van de zin in de juiste kolom te schrijven. nevenschikking onderschikking

b Ruil je tekst met die van een medeleerling en beoordeel de tekst aan de hand van de volgende criteria. ja nee Je wisselt enkelvoudige zinnen af met samengestelde zinnen. Bijzinnen worden correct gevormd. De signaalwoorden die je gebruikt, drukken de juiste verbanden uit. Markeer twee signaalwoorden en geef het verband dat wordt uitgedrukt:

Lees onderstaande zinnen uit een artikel over laaggeletterdheid uit De Morgen. a Duid in elke zin onderwerp en persoonsvorm aan. b Schrijf bij elke zin of het gaat om een enkelvoudige zin (EZ) of een samengestelde zin (SZ).

1 Laaggeletterdheid is nog steeds een probleem in Vlaanderen: volgens de officiële statistieken is een op de zeven volwassenen in Vlaanderen laaggeletterd.  EZ  SZ

4 Ook een op de tien ouders is laaggeletterd, waardoor de problematiek van generatie op generatie wordt doorgegeven.  EZ  SZ

verband:2verband:1 ZELFTEST

3 Daarnaast spelen ouders ook een belangrijke rol als eerste opvoeders van kinderen.  EZ  SZ

©VANIN



Ik lees enkel artikels die ik gratis kan bekijken. Ik lees enkel artikels uit een bepaalde rubriek, namelijk d Welke onderwerpen interesseren jou het meest? Duid aan wat van toepassing is. voorpaginanieuws binnenlands nieuws buitenlands nieuws regionaal nieuws politiek wetenschap en gezondheid economie en financiën sport  lifestyle en mode  showbizz en celebrity’s weerbericht strips en puzzels andere: Nieuws en informatie Hoeveel minuten per dag spendeer je gemiddeld aan het lezen/bekijken/beluisteren van nieuws? en rubrieken



23 Kranten



LES 23 KRANTEN EN RUBRIEKEN 247 les KRANT EN KLAAR: ENQUÊTE 1 Vul deze enquête in. Beantwoord de onderstaande vragen over nieuws en informatie. 1 Je brengt in kaart via welke bronnen jij het nieuws volgt1 Je vergelijkt kranten op vlak van inhoud, vorm, rubrieken en taalgebruik3 Je analyseert een krantentitel en schrijft hierover een tekst 4Je kent de verschillende soorten kranten en rubrieken 2 De krant a Welke krant(en) wordt (worden) er bij jou thuis gelezen? b Lees jij zelf soms wel eens een krant (op papier of online)? nooit een of twee keer per week drie tot vier keer per week (bijna) elke dag c Hoe lees jij de krant? Duid alles aan wat van toepassing is.  Ik lees (bijna) de volledige krant.  Ik lees enkel de artikels van het voorpaginanieuws.  Ik doorblader de krant totdat ik een interessante kop tegenkom en lees dan dat artikel.  Ik lees enkel de koppen van de artikels, niet de rest. 

Je vindt hieronder twee artikels over hetzelfde onderwerp. Vergelijk ze met elkaar door de vragen te beantwoorden.

©VANIN

Zo werd beruchte catfisher eindelijk ontmaskerd: ‘Ik kick op mooie mannen’

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE248 b Op welke manieren kom je aan nieuws?  Ik lees de krant.  Ik volg het nieuws op de televisie.  Ik volg het nieuws op de radio.  Ik verneem het nieuws via (een) andere website(s), namelijk  Ik klik nieuwsberichten aan die verschijnen op de stream van mijn socialemediakanalen. c Hoeveel procent van je informatie haal je uit elk medium? Kleur onderstaand cirkeldiagram zelf in en vermeld wat de betekenis van elke kleur is (bv. rood = papieren krant, blauw = radio …). kleurbetekenis:

2 Vergelijk je antwoorden nu met die van een medeleerling. a Som drie gelijkenissen en twee verschillen op. b Stel elkaar twee vragen over media, nieuws en de krant.

VERSCHILLENDE KRANTEN

Het brein achter het sexy profiel op Instagram dat met zoete praatjes honderden Belgen in de val lokte, is eindelijk ontmaskerd. Het blijkt om een 27-jarige student te gaan die zich wekenlang vanachter zijn computer uitgaf voor een verleidelijke stoeipoes. De slinkse catfisher verspreidde gedurende de afgelopen weken zo’n 30 filmpjes met wel erg pikante beelden van zijn slachtoffers, die als een lopend vuurtje de ronde deden. Hij wilde naar eigen zeggen niemand chanteren. Het was hem ook nooit om geld te doen. Zijn eigen verklaring?

‘Het ging mij enkel om de seksuele opwinding. Ik kick op mooie mannen.’ De man bleef lang onder de radar, maar is nu eindelijk ontmaskerd door de Computer Crime Unit van de federale politie. A 2 berucht: bekend op een negatieve manier de cat sher: iemand die zichzelf online een valse identiteit geeft en persoonlijke gegevens van mensen probeert te weten te komen. De term is ontleend aan een gesprek in de documentaire Catfish waarbij een vrouw van middelbare leeftijd zichzelf een jonge identiteit geeft en zo online contact legt met anderen. als een lopend vuurtje: heel snel bij een grote groep verspreid raken (uitdrukking) woord

©VANIN

De speurders zouden hem de voorbije weken op het spoor zijn gekomen, omdat hij slordig was geweest en online toch sporen had achterlaten. Daardoor werd hij identificeerbaar.

4 Een artikel kwam uit Het Laatste Nieuws, het andere uit De Standaard. a Verbind elk artikel met de juiste titel. b Waarom denk je dat? befaamd: bekend, beroemd het parket: Openbaar Ministerie; gerechtelijke instelling die misdrijven opspoort, vervolgt en erop toeziet dat straﬀen worden uitgevoerd sensationeel: spectaculair, gericht op spectaculaire dingen woord

‘Door de snelle en efficiënte werking van de Computer Crime Unit (CCU) van de Brusselse federale politie werden twee verdachten geïdentificeerd. Het betreft twee jongemannen die de feiten erkennen.’ Dat was het enige wat het Brusselse parket gisteren kwijt wilde over de arrestaties. Een van de verdachten bekende de afgelopen dagen aan de Brusselse federale politie dat hij honderden Belgen zover heeft gekregen dat ze pornografische beelden en filmpjes van henzelf naar hem doorstuurden.

LES 23 KRANTEN EN RUBRIEKEN 249

Veelbesproken catfisher is een Gentse student

De meest befaamde catfisher van het land is ontmaskerd. Het verleidelijke profiel op Instagram dat honderden Belgen catfishte, blijkt van een mannelijke Gentse student van 27.

Welke titel klinkt het meest neutraal?

2 In welk artikel is het taalgebruik het meest sensationeel? 3 Vergelijk de inhoud van de artikels. Waarop ligt de nadruk?

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE250 Hieronder zie je twee foto’s van de voorpagina van De Standaard en Het Laatste Nieuws. De namen van de kranten werden weggehaald. 5 Beschrijf de lay-out van de Krantvoorpagina’s.1 Krant 2 Kijk naar de grootte van de titels, de gebruikte foto’s, het kleurgebruik, de hoeveelheid artikels op een pagina, het taalgebruik in de koppen … tip 6 Welke voorpagina vind jij er het aantrekkelijkst uitzien? Waarom? 1 2 ©VANIN

LES 23 KRANTEN EN RUBRIEKEN 251 7

Welke voorpagina hoort bij welke krant? Waarom denk je dat? 8 Verbind volgende eigenschappen met de juiste krantensoort(en). Soms kan een eigenschap bij meerdere categorieën horen. a focus op celebrity’s en showbizz b neutraler taalgebruik c kleurrijke voorpagina d focus op lokaal nieuws e focus op wetenschap en economie f sensationele, opvallende koppen g bedoeld voor mensen met een hoger opleidingsniveau h focus op politiek en beleid i focus op roddels en spectaculaire gebeurtenissen j geeft een menselijk gezicht aan een verhaal, personaliseert verhalen k hoge mate van diepgang in de artikels l makkelijk te begrijpen taalgebruik m kritischer kwaliteitskrant populaire krant regionale krant Kwaliteitskranten zoals De Standaard en De Morgen focussen op binnenlands nieuws, buitenlands nieuws, cultuur en financiën. Ze brengen het nieuws met achtergrond en diepgang en hebben minder aandacht voor sensationele berichten. De lay-out is sober en zakelijk; de pagina’s bevatten meer tekst. Populaire kranten brengen vooral sensationeel nieuws. De berichten gaan meer over sport, lifestyle, ongevallen, bekende mensen en alledaagse onderwerpen. De lay-out bevat meer foto’s en kleur dan kwaliteitskranten; de koppen zijn ook sensationeler. Bekende voorbeelden zijn Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad De verschillen tussen kwaliteitskranten en populaire kranten zijn in Vlaanderen niet zo extreem als in andere landen. Regionale kranten sluiten op het vlak van lay-out en berichten heel nauw aan bij populaire kranten. Zoals de naam het zegt, ligt de nadruk op nieuws uit een bepaalde streek of regio; die zal ook in de naam van de krant aanwezig zijn: Het Belang van Limburg en Gazet van Antwerpen onthouden

©VANIN

b Waarin verschillen ze?

In kranten zal het nieuws over bepaalde onderwerpen gebundeld worden. Een aantal pagina’s gaan over sport, een ander aantal over binnenlands nieuws, een ander deel van de krant gaat over lifestyle. Die categorieën noemen we rubrieken. In ongeveer alle Vlaamse kranten vind je de rubrieken sport, binnenlands nieuws, buitenlands nieuws, lifestyle, sport en cultuur. Kwaliteitskranten brengen vooral nieuws over de rubrieken binnenland, buitenland, economie, cultuur en wetenschap. In populaire kranten zullen sport, showbizz, bekende mensen en alledaagse gebeurtenissen vaak voorkomen.

1 Je leraar geeft je een krantentitel. Surf naar de website van die bron.

RUBRIEKEN IN DE KRANT

Opnieuw ophef rond doping in atletiek: ex-wereldkampioen verspringen en zilveren medaillewinnaar in Rio, geschorst

Hebben jullie kranten dezelfde rubrieken?

©VANIN

Het nieuwe beleid in de VS oogt nu alrooskleuriger: dit worden de grote dossiers De soundtrack van de renaissance Noodtoestand in Londen, Britse ziekenhuizen staan op instorten: ‘Virus is onbeheersbaar geworden’ Belgische economie krimpt1 procent in vierde kwartaal Nicki Minaj schikt voor 365 000 euromet Tracy Chapman om copyright

4 Lees nu de onderstaande krantenkoppen. In welke rubriek(en) horen ze thuis?

Zit samen met een medeleerling die de andere titel besprak en vergelijk jullie kranten.

3 onthouden

2 Welke rubrieken vind je allemaal terug in jouw onlinekrant? Som ze hieronder op.

In de inleidende enquête werd gevraagd welke onderwerpen in de krant jou het meest interesseren. Artikels over dezelfde onderwerpen worden ingedeeld in rubrieken. Zo heb je onder andere binnenlands nieuws, buitenlands nieuws, regionaal nieuws, politiek, sport, cultuur …

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE252

Vrouw van 35 sterft bij ongeval in Melsbroek, bestuurder van 36 in kritieke toestand naar ziekenhuis A B C D E F G

PlannenVoorbereiden ©VANIN

2 Wat weet je al over die krant? Je schrijft straks een informatieve tekst van vier alinea’s over je krant met je medeleerlingen als doelpubliek.

Bepaal welke rubrieken er in je krant staan.

LES 23 KRANTEN EN RUBRIEKEN 253

Bekijk de lay-out en noteer in kernwoorden hoe die eruitziet.

3 Blader door de krant en som op welke soort informatie je terugvindt.

1 Je leraar geeft je nu een titel van een krant.

SCHRIJVEN: KRANTEN IN VLAANDEREN Voor deze schrijfopdracht onderzoek je in duo één krant. Je bepaalt tot welk type die krant behoort en welke rubrieken erin voorkomen.

6 Noteer nu of jouw krant een kwaliteitskrant, een populaire krant of een regionale krant is. 4

Schrijf de antwoorden die je in de vorige fase verzamelde uit tot een volle tekst.

Schrijven tekstdoel: informeren • publiek: medeleerlingen • taal: Standaardnederlands • aantal alinea’s: 4 alinea 1 Deze alinea vormt de inleiding van je tekst. Geef de titel van jouw bron en twee interessante weetjes over jouw krant (bv. wanneer ze voor het eerst gepubliceerd werd, of ze bekend is of juist niet …). Verleid de lezer om verder te lezen. alinea 2 In deze alinea bespreek je twee inhoudelijke kenmerken van jouw krant. Je beschrijft welke soort informatie je vooral terugvindt. Denk daarbij aan de verschillende rubrieken (binnenland, buitenland, lifestyle, economie…) en de onderwerpen die aan bod komen. alinea 3 In deze alinea bespreek je de vorm (lay-out, kleur, taalgebruik) van jouw bron. Je bespreekt twee elementen. alinea 4 In deze slotalinea vat je samen tot welke soort krant jouw bron behoort. schrijven Re

b In het middendeel bespreek je twee inhoudelijke kenmerken en twee vormelijke kenmerken.

c In het slot van je tekst vat je samen welk soort krant jouw bron is. 8 Je krijgt van je leraar een tekst van een medeleerling. Lees die tekst door en vergelijk die met jouw tekst. a Wat is er beter in jouw tekst? b Wat kun je leren uit de tekst die je van je leraar kreeg? c Welke aandachtspunten leid je hier voor jezelf uit af? 9 Herschrijf nu je eigen tekst. Houd rekening met de suggesties die je bij de vorige vraag neerschreef.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE254 7

a In de inleiding geef je de titel van jouw krant en twee interessante weetjes.

•

Herschrijvenecteren

©VANIN

b Bekijk nogmaals de criteria in de evaluatiematrix.

Evaluatiematrixcommentaar: ©VANIN

- Je tekst bestaat uit minimaal vier alinea’s. - De zinsconstructies zijn gevarieerd. - Er zijn geen of nauwelijks storende herhalingen. - Je tekst bestaat uit minimaal vier alinea’s. - Je zinnen zijn niet allemaal op dezelfde manier gebouwd. - Er zijn weinig storende herhalingen. - Je tekst bestaat niet uit vier alinea’s. - Je zinnen zijn allemaal op dezelfde opgebouwd.manier

Je tekst heeft geen duidelijke opdeling in inleiding, midden en slot.

- In je tekst gebruik je opvallend vaak dezelfde woorden. gepastheid en correctheid - Je tekst is in geschreven.Standaardnederlandshet - Je spelling is foutloos. - Je tekst bevat nog een aantal chat-tussentaal,registerfouten:jongerentaal,ofsms-taal… - Je spelling is bijna foutloos. - Je tekst bevat nog veel registerfouten: tussentaal, jongerentaal, chat- of smstaal … - Je maakt nog erg veel spellingfouten, wat het lezen bemoeilijkt. duidelijkheid

Je geeft duidelijk en begrijpelijk informatie over je krant, je legt duidelijk uit waarom je krant tot een bepaalde soort behoort en je schetst welke soort informatie je er vooral in terugvindt. De informatie die je geeft over je krant is correct maar vaag, je vertelt welke soort krant je bron is, maar werkt dit niet duidelijk uit met argumenten. De informatie die je geeft over je krant ontbreekt of is onduidelijk. Je legt niet duidelijk uit tot welke soort krant jouw bron behoort. Aanvullende

LES 23 KRANTEN EN RUBRIEKEN 255 GOED VOLDOENDE ONVOLDOENDE volledigheid en aantrekkelijkheid

- Je tekst heeft een inleiding, een midden en een slot. - De inleiding en het slot (de samenvatting) zijn boeiend. - Je tekst heeft een inleiding, een midden en een slot. - De inleiding en het slot zijn echter

Welk

tussentaalstandaardtaal,ofdialect? dialect ligt het dichtst bij jouw taalgebruik? Geef voorbeeldeenvantussentaaldiejijvaakgebruikt.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT256 les WA ZEGDE GIJ? 1 Weinig mensen gebruiken thuis de standaardtaal om met gezinsleden te communiceren. Welke variant gebruik jij? Praat jij thuis

3 Regionale taalvariatie24 ©VANIN

Geef een voorbeeld van een dialectwoord dat je vaak gebruikt. IN VLAANDEREN Vlaamse artiesten schreven een liefdesliedje in hun eigen dialect voor Radio 2 naar aanleiding van Valentijn. Beluister de vijf fragmenten en plaats de artiesten op onderstaande kaart. Je kent de tussentaalstandaardtaal,begrippenendialect Je kunt de kenmerken van taalvarianten geven en ze herkennen Je kent begrippende taalnorm en taalgebruik

Vijf

TAALGEBRUIK

1 2

LES 24 REGIONALE TAALVARIATIE 257 2

1 3 5 c

5 Eén fragment is een voorbeeld van dialect, het andere fragment is een voorbeeld van tussentaal. a Verbind elk fragment met de juiste taalvariant. Het Lichaam van Coppens • • dialect Wat Als? • • tussentaal

1 3 5

Geef jezelf een cijfer op de volgende uitspraken. kan de dialecten gemakkelijk onderscheiden. Ik kan de dialecten door de uitspraak plaatsen. Ik kan de dialecten door de woordenschat plaatsen. Ik vind dat het lied uit mijn provincie mijn dialect goed weerspiegelt.

1 3 5 d

1 3 5 b

a Ik

De laatste jaren schreven en zongen verschillende Vlaamse artiesten in hun dialect. Toch kunnen we niet zeggen dat de gemiddelde Vlaming nog dialect spreekt.

Bekijk het fragment uit Het Lichaam van Coppens. Noteer enkele dingen die je aan de taal opvallen. Geef minstens drie voorbeelden van elementen die geen standaardtaal zijn. Je bekijkt nu een fragment uit Wat Als?. Welke taalkenmerken vallen hier op? Geef er opnieuw minstens drie.

©VANIN

•

Heb je nog een kop koffie voor me? ’Ebde nog een tas koffie voor mij?  tussentaal  dialect Édde nog een zjat kaffe veu maai?  tussentaal  dialect Heb je je boekentas niet bij je? ’Eje joen kannesjëëre nie bie?  tussentaal  dialect ’Ebde uwen boekentas nie bij?  tussentaal  dialect Je was nog een klein ventje. Ge waart nog een klein manneke.  tussentaal  dialect Hie woart nog e kleen vintje.  tussentaal  dialect Ik heb mijn huis helemaal heringericht. ’k En men ‘uus gelemoal ‘eringericht.  tussentaal  dialect Ik ‘eb mijn ‘uis ‘elemaal ‘eringericht.  tussentaal  dialect Ik kan hem niet goed meer volgen. ’Kan ‘em nie’ goe’ meer volgen.  tussentaal  dialect ’Kan ‘em nie’ goe’ mè volgen, wi.  tussentaal  dialect

b Vul op basis van de vorige oefeningen het theoriekader aan. is de benaming voor de algemene, omgangstaal in Vlaanderen. Die vorm van taalgebruik wijkt af van het omdat hij ook niet-standaardtalige elementen bevat (ge, boekske …), maar is ook geen omdat echte en afwezig Tussentaalzijn.is

•

onthoudenonDERWEG

impliceren: suggereren, met zich meebrengen, betekenen woord

•

©VANIN

•

6 Hieronder vind je vijf zinnen in de standaardtaal, met telkens een dialecten een tussentaalvariant. Geef aan welke versie de dialecten welke de tussentaalvariant is. Onderstreep typische taalkenmerken van beide varianten.

een taalvorm die gesitueerd kan worden tussen de of regiolecten en de Vroeger sprak men niet van het Standaardnederlands, maar van het Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN). Die term wordt niet meer gebruikt aangezien dit zou impliceren dat mensen die deze variant niet beheersen niet beschaafd zouden zijn. De term Algemeen Nederlands (AN) wordt wel Taalnamengebruikt.krijgenhoofdletters.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT258

Daarom schrijf je ‘Standaardnederlands’ met een hoofdletter. Het woord ‘standaardtaal’ verwijst niet naar één specifieke taal en wordt daarom met een kleine letter geschreven.



Het is een rijkdom om de verschillende dialecten te ontdekken via de media. eens  argumentatie:oneens



LES 24 REGIONALE TAALVARIATIE 259 7

Sommige dialecten hebben echter meer sprekers dan andere. Beluister het fragment uit De wereld van So e over de dialecten in Vlaanderen. Uit welk dialect zijn de meeste dialectwoorden in de top tien afkomstig? Welke twee redenen worden daarvoor aangehaald? c Welke drie groepen dialectwoorden blijven gemakkelijk overeind? Geef telkens een voorbeeld.

Daarnet bekeek je fragmenten uit Het Lichaam van Coppens en Wat als? waarin niet het Standaardnederlands, maar wel dialect en tussentaal gebruikt werden.

TAALNORM EN TAALGEBRUIK

1 Ben jij het eens of oneens met deze stellingen over het taalgebruik op televisie? Geef één argument om je mening te ondersteunen.

©VANIN

Op de openbare omroep zou steeds Standaardnederlands gebruikt moeten worden. eens  argumentatie:oneens

De VRT heeft een taalcharter om het taalgebruik op de openbare omroep te bepalen en regelen. Lees onderstaande fragmenten uit dat document.

In journalistieke kernrollen wordt de absolute norm van het Nieuwsnederlands gehanteerd, een onberispelijk en voorbeeldig gebruik van de standaardtaal. Van reporters en commentaarstemmen in informatieve programma’s wordt gebruik van de standaardtaal verwacht.

d Waarom is volgens jou de afspraak voor Ketnet-programma’s anders dan die voor volwassen fictie?

De VRT wil de norm voor de standaardtaal in Vlaanderen mee bepalen. Daarom hanteren alle VRTmedewerkers in hun publieke uitingen en contacten aantrekkelijk, helder en correct Nederlands. Ze gebruiken de standaardtaal in verschillende registers en verglijden niet in tussentaal en dialect.

Bron: vrttaal.net a Wat is het doel van de VRT?

Een nieuwsreporter moet zich qua taalgebruik aanpassen aan zijn gesprekspartner door dezelfde taalvariant te hanteren.  eens  argumentatie:oneens

b In welke context mag er afgeweken worden van de afspraak dat het gebruik van Standaardnederlands verplicht is? c Waarom zouden de afspraken voor fictie anders zijn dan die voor non-fictie volgens jou?

In fictie en humor gebruikt de VRT alle varianten van het Nederlands, met oog voor een goede verstaanbaarheid. Op Ketnet wordt fictie met bijzondere aandacht voor de standaardtaal gemaakt.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT260

©VANIN

Bekijk opnieuw je antwoorden bij de stellingen uit opdracht 1. Komt jouw mening overeen met wat er gesteld wordt in het taalcharter?

b Nu je weet wat die termen betekenen, kun je aangeven welke uitspraken op jou van toepassing zijn. In welke contexten komt jouw taalgebruik overeen met de Nederlandse taalnorm? Kruis aan. in de klas vraagikwanneerdewegaaneenonbekende tegen een agent die me berispt omdat ik onvoldoende verlicht ben op de fiets  wanneer ik met de ouders van vriendenmijnpraattegen buurmeisjemijn tegen buschauffeurde vrienden



Bron: Atlas van het dialect in Vlaanderen a Hoe zou je de termen ‘taalnorm’ en ‘taalgebruik’ definiëren? • taalnorm: • taalgebruik:

 thuis  bij

LES 24 REGIONALE TAALVARIATIE 261 e



©VANIN

3 In de vorige opdracht dacht je na over de redenen voor de verschillende richtlijnen voor ctie en non- ctie. Die opdeling heeft betrekking op het verschil tussen de taalnorm en het taalgebruik. De taaladviseur van de openbare omroep verklaarde hierover het volgende: ‘De openbare omroep heeft ‘een taalopvoedende taak’, maar daar staat tegenover dat de televisie de spiegel is van de samenleving, ook wat het taalgebruik betreft. En het is nu eenmaal zo dat de meeste Vlamingen nog altijd dialect gebruiken, of in situaties waar dat volgens hen niet past, een taaltje dat zweeft tussen dialect en het echte Nederlands [tussentaal]. (…) We staan dus voor een dilemma. Enerzijds proberen we het gebruik van verzorgd Nederlands te bevorderen, maar anderzijds mogen we niet wereldvreemd zijn en doen of er in Vlaanderen geen (half)dialect meer wordt gebruikt.’



a Wat verwacht je over de schrijfstijl, het thema en de moeilijkheidsgraad van het verhaal?

Je staat stil bij de verhaallijn en spanningsopbouw in een kortverhaal

De titel van dit verhaal is De laatste kogel. Welke genre verwacht je bij de titel?

Kortverhaal: De laatste kogel SITUEREN

2 Omschrijf kort wat er volgens jou in het verhaal aan bod komt.

b Welke van haar boeken heb je al gelezen? Anne Provoost is een Vlaamse schrijfster van romans en jeugdliteratuur. Haar boeken hebben meestal verschillende verhaallijnen die de lezer slechts met mondjesmaat informatie geven. Met Vallen (1994) kent Provoost haar grote doorbraak. Ze beschrijft hoe het hoofdpersonage Lucas, die zijn vakantie met zijn moeder in Frankrijk doorbrengt, meer en meer in de ban raakt van de extreemrechtse ideeën van Benoît. Wanneer de jonge danseres Caitlin, Lucas’ Amerikaanse vriendinnetje van jaren geleden, weer opduikt, wordt alles nog een stuk ingewikkelder. De roos en het zwijn (1997) is een herwerking van het verhaal De schone en het beest. Het is een rijk boek van weinig woorden dat verdergaat dan de klassieke inhoud van het sprookje en de ontwikkeling van jonge vrouwen en hun seksualiteit uitwerkt. De arkvaarders (2002) is geïnspireerd op het Bijbelverhaal over de zondvloed. Opnieuw gebruikt Provoost bekende thema’s (geloof, twijfel, uitverkoren zijn, rechtvaardigheid, onrecht, heldendom ...) in een oud verhaal, op een manier die aanzet tot denken.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR262 les

1 onDERWEG ©UlfAndersen©UlfAndersen

Je vergelijkt een verhaal met je eigen wereld en situaties in de maatschappij Je bespreekt de verhaalaspecten, personages, tijd en het vertelperspectief, en het effect daarvan op de lezer

1 25

Hieronder krijg je achtergrondinformatie over Anne Provoost, de auteur van het verhaal.

3 2 ©VANIN

©VANIN

De koelte van de kelderruimte luchtte mevrouw Mirsada en Ranko zichtbaar op. Net als wij allemaal hadden ze bij het horen van de met de hand aangedreven sirene niettegenstaande de hitte nog gauw een jas aangeschoten: je wist niet waar je terechtkwam of hoe de nacht zou zijn. Mevrouw Mirsada hijgde van het lopen, Ranko niet. ‘Wie zijn die mensen?’ hoorde ik Vesela aan mijn moeder vragen. ‘Een verre nicht van mij en haar zoon’, antwoordde ze fluisterend. ‘Nog maar net aangekomen.’

25201051153035

LES 25 KORTVERHAAL: DE LAATSTE KOGEL 263 HET VERHAAL BELEVEN

‘Als we met te velen zijn, doet weer niemand een oog dicht.’ Ik zag hoe mijn moeder zich van Vesela wegdraaide. Ranko maakte aanstalten om te gaan zitten en ze schoof hem een opgevouwen deken toe. Hij droeg een bril die hij steeds met een vreemde beweging van zijn wangen en oren naar voren liet glijden, en vervolgens met zijn middelvinger weer omhoog schoof.

‘Het is hier glad, mevrouw Mirsada’, zei mijn moeder, die uit het donker naar voren schoot. Ranko bleef bewegingloos staan. Ik wist dat hij ons niet zag. Zijn ogen moesten wennen. Mijn moeder bracht hem tot bij de muur waar wij allen op een rij naast elkaar gehurkt zaten. We waren met zijn tienen nu, een recordaantal, wat wellicht iets te maken had met de mythe die de ronde deed dat hier nog conserven stonden.

Wij kinderen hadden de gewoonte om samen te troepen rond de diepvrieskast die mijn moeder bij het begin van de panne volgepropt had met haar grootmoeders antieke borduurwerk, een aantal brieven en boeken, en andere brandbare kostbaarheden. Meestal waren we met z’n drieën of z’n vieren, afhankelijk van de ruimte in de andere kelders van de straat. Er bestond een soort code dat we elkaar niets vroegen. Niet uit discretie, maar omdat we onze verbeelding op non-actief hadden gezet. Geen van ons was bereid om ook maar een onderdeel van een seconde in de huid van een ander te kruipen. Het was een manier om ons te beschermen tegen de verhalen van kinderen die meer geluk hadden gehad dan wij.

Vandaar dat niemand Ranko vroeg wat er gebeurd was. We speelde mikado met lucifers, een spel waar de volwassenen van hielden omdat het ons stil maakte. Zelf vonden we het uitdagend omdat de kelder slecht verlicht was en omdat met om ons heen mopperende vrouwen en opslaande dekens de concentratie ver zoek was. Terwijl Ranko speelde, gaf hij evenwel hints in de trant van ‘ze hoort me niet meer als ik iets zeg’ en ‘levend ben ik een dode waard’, wat een inbreuk was op het gangbare gedrag, vooral tijdens een spel.

Fluisterende vragen in het donker, vlak voor het inslapen, met het hoofd op de vloer en het hoofd van de ander binnen armlengte, waren een tikje toelaatbaarder, al bleef het dubieus. Hij bracht ons allemaal danig in de war. absurd: vreemd en lachwekkend ogenblikkelijk: direct, onmiddellijk de mythe: aangedikte vertelling aanstalten maken: je klaarmaken om iets te doen, door je acties iets duidelijk maken de code: verzameling van afgesproken regels het mikado: spel waarbij je stokjes uit een hoop moet halen, zonder andere stokjes te bewegen dubieus: vreemd, twijfelachtig woord

De laatste kogel Deel 1 Het moment dat Ranko onze kelder binnenkwam, wist ik dat hij zijn moeder haatte. Ze liep voor hem uit de slechtverlichte, uitgeholde treden af en hij had de riem van haar jas vast, iets wat voor zijn leeftijd aanvaardbaarder was dan haar hand. Toen ze bijna beneden was, plaatste ze haar voet verkeerd. Haar gewicht kantelde en vreemd genoeg maakte hij geen enkele beweging – hoe absurd ook – om haar tegen te houden. Hij liet de riem van haar jas ogenblikkelijk los en bleef met belangstelling toekijken hoe ze klauwend om zich heen greep, haar zwaartepunt verschoof door vliegensvlug haar voet te verplaatsen, en uiteindelijk zonder zichzelf te bezeren haar evenwicht herstelde.

Het kortverhaal wordt in drie delen verteld. Na elk deel beantwoord je in groep een aantal vragen. Ieder groepslid neemt de afgesproken functie op zich.

©VANIN

264 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR 4045

3 Hoe is de verhouding tussen de twee hoofdpersonages? een reputatie opbouwen: bekend worden om iets, een goede naam krijgen in iets de morele overwinnaar: wie volgens het gevoel van iedereen overwint en misschien niet door het resultaat opschorten: stopzetten, uitstellen woord

Beluister het eerste deel van het verhaal. Probeer op basis van de informatie die je tot nog toe hebt gehoord, een antwoord te formuleren op deze vragen.

2 Over wie gaat het? Wie zijn de twee belangrijkste personages?

1 Wat gebeurt er? Wat is het belangrijkste gegeven? Vat dit samen in één zin.

De inzet was een sigaret. Niemand van ons rookte, de filter was gebogen en op bepaalde plaatsen kwam de tabak door het papier heen, maar het was het enige wat het spel de moeite waard kon maken; koeken en appels waren er allang niet meer. In de loop van de voorbije weken had ik in mikado een reputatie opgebouwd. Verliezen deed ik nog maar zelden, en alleen als er daar reden toe was, bijvoorbeeld omdat de honger mijn hand onvast maakte of omdat iemand onderdrukt zat te huilen. Overigens was er meestal een feitelijke en een morele overwinnaar. De feitelijke had op het eind de meeste lucifers, de morele had niet zoals de anderen gewacht tot het schieten even ophield, maar had tijdens het geratel met vaste hand de lucifers verwijderd. Dit keer was vanaf het begin duidelijk dat Ranko beide zou worden. Hij kreeg de sigaret. Omdat hij zich in de kelder van mijn huis bevond, nam ik hem meteen na het spel even apart. We waren even groot en wisten dat daar niet meteen een verandering in zou komen. De oorlog schortte ons leven op, en net zoals alle kinderen hier waren we gestopt met groeien. Zijn hints, samen met het feit dat hij het spel met een minimale voorsprong – drie lucifers op een hele doos – van mij gewonnen had, gaven mij het recht te vragen wat ik vroeg.

LES 25 KORTVERHAAL: DE LAATSTE KOGEL 265 4 Hier vind je drie kaarten. a Welke kaart past het beste bij het verhaal? b Leg uit waarom je voor die kaart kiest. 1 32 5 Wie is in het verhaal aan het woord? Je luistert nu naar het tweede deel van het verhaal. ©VANIN

Deel 2 ‘Waar is je vader?’ Hij keek me van achter zijn brillenglazen aan. Zijn ogen glommen nauwelijks, alsof hij geen traanvocht had. ‘Dat weet ik niet’, antwoordde hij. ‘En je broers en zussen?’ ‘Ik heb maar één broer. Hij is dood.’ ‘Jonger of ouder?’ ‘Ouder. Maar dat zag je niet. Er was maar een jaar verschil.’

‘Moeder, we vertrekken’, zei hij terwijl hij haar met zijn voet aanstootte. Omdat ze niet meteen bewoog, herhaalde hij wat hij gezegd had met meer stem, waarna ook Vesela en mijn moeder zich op hun andere zij draaiden. Ze opende haar ogen nu, richtte zich met klauwende handen en gebogen armen op. Ze bekeek zichzelf en schikte haar bloes om haar bovenlijf. ‘Het is nog halfdonker’, zei ze naar haar stem zoekend. ‘Het is tijd om weg te gaan’, antwoordde Ranko. Buiten sloegen samen met de vogels ook de machinegeweren aan. Ze vertrokken toch. Ranko dwong haar. De aanwezigen in de kelder werden wakker van het gekibbel en verdrongen elkaar aan het raampje. Het duurde een tijd voor ze de trap op waren en het huis langs de voordeur verlaten hadden. In de tussentijd hoorde ik het snelle gefluister van de volwassenen om me heen, de verzuchtingen, het ongeloof. Het ging zo snel dat ik er nauwelijks iets van opnam. Ik verstond alleen hoe Vesela zei: ‘Een moeder kiest altijd voor haar eerstgeborene, dat kan hij haar toch niet verwijten?’

90808595

Alsof zijn woorden bevestigd moesten worden, sloeg op vrij dichte afstand een granaat in, de laatste van die Mevrouwavond.Mirsada scheen zich er niet over te verbazen dat Ranko niet naast haar ging liggen. Hij sloeg zijn deken om zich heen en ging met opgetrokken benen aan het hoofdeinde van mijn slaapplaats zitten. ‘Meer heb ik niet nodig’, zei hij tegen mijn moeder toen ze bezwaren maakte. Tegen middernacht, toen ik wakker werd van het gehoest van Melda, die ziek was en tegen de honderd liep, merkte ik dat hij scheefgezakt was en met zijn hoofd tegen het mijne lag. De volgende morgen stond Ranko al heel vroeg door het raam naar buiten te kijken. Het was stil en mistig, en het had geregend. Ik ging naast hem staan, maar hij draaide zich om en liep naar de deken waaronder zijn moeder kreunend lag te slapen. De adem uit mijn mond maakte het raam ondoorzichtig.

266 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR 605055657075

©VANIN

Om ons heen stonk het naar uitwerpselen die aan schoenzolen waren blijven hangen; sinds er geen water meer was, deed iedereen zijn behoefte in de perken en de tuintjes, en naderhand lagen de hoopjes zo dichtbezaaid dat alleen wie kon vliegen er nog in slaagde ze te vermijden. ‘Maar ik heb nog een oom’, zei hij plotseling met overslaande stem, alsof hij zich verslikte. Zijn handen bewogen snel langs de knoopsgaten van zijn hemd. ‘Hij woont hier niet ver vandaan en hij heeft een kelder vol dingen.’ ‘O’, zei ik, want hoewel ik niet wilde vragen wat die dingen waren, had ik ogenblikkelijk de wildste voorstellingen. ‘Morgenvroeg gaan we ernaartoe. Zodra de zon op is.’ Hij wees naar het kelderraampje waar nu alleen nog schemerlicht doorheen kwam. ‘Als ze niet schieten’, zei ik. De kinderen bij de diepvrieskast gingen naar hun moeder. Mevrouw Mirsada draaide op haar plaatsje rond als een kip die met haar poot schrapend naar iets eetbaars zoekt. ‘Ze zullen niet schieten. Ik maak grafieken. Er zit een regelmaat in. Morgenochtend zullen ze niet schieten.’

Toen zagen we hen de straat op komen. Hij had nonchalant de sigaret tussen de lippen, en in het vreemde licht leek hij op een geestverschijning. Hij droeg de jas van zijn moeder. Het leek of hij op die mistige, naar appels en rook geurende morgen beslist had zijn kinderlijke instinct door iets anders te vervangen. Het schieten werd intenser. Mevrouw Mirsada hield zich tegen de muur, maar Ranko bleef doodrustig in de vuurlinie lopen. Nu en dan keek hij bijna benieuwd om zich heen alsof hij, wachtend op zijn granaatscherf of zijn kogel, wilde nagaan waarom zijn grafieken niet klopten. Hij liep langs zijn spiegelbeeld in de plassen. Ik wist wat er zou gebeuren. Ik had het eerder gezien, met andere mensen die niet snel genoeg waren. Zijn bril zou in zijn eigen bloed vallen. de verzuchting: klacht, zacht protest nonchalant: onverschillig, zonder zorgen, zonder planning woord

LES 25 KORTVERHAAL: DE LAATSTE KOGEL 267 6

100105110115

©VANIN

Dit deel eindigt met een cli hanger. Hoe denk je dat het verhaal verdergaat? betekenis geef je nu aan de titel? Vergelijk met de invulling die je eraan gaf voor het luisteren. Je luistert naar het einde van het kortverhaal.

Deel 3 Er gebeurde niets. Hij verdween in de mist, rustig, ongejaagd, stilstaand om iets op te rapen of om zijn sigaret te inspecteren. Pas veel later hoorde ik hun verhaal. Vier dagen voor ze bij ons aankwamen, waren de soldaten voor het ochtendgloren bij hen binnengevallen. Ze hadden van hun moord een spelletje gemaakt. Ze beweerden dat ze maar één kogel meer hadden. Nadat mevrouw Mirsada verkracht was, mocht ze kiezen welke zoon ze zou behouden. Niemand kende de details. Maar ik zag haar voor me, hoe ze vertwijfeld weigerde te kiezen, en pas onder bedreiging dat ze er allebei aan gingen iemand aanwees, gewoon een van de twee, omdat ze niet anders kon. Ik zag hoe ze voor haar oudste zoon koos. Vervolgens hadden de soldaten de spelregels spottend veranderd. Ze hadden zich verkeerd uitgedrukt, zeiden ze, en ze schoten degene die ze aangewezen had met een schot in het gezicht dood, dwars door zijn handen heen die hij ter bescherming ophief, en onder de ogen van Ranko die er in zijn ondergoed naast stond. Het was hun manier om ervoor te zorgen dat mevrouw Mirsada met één kogel beide zoons verloor. We hebben hem nog teruggezien. Hij kwam op de meest onverwachte en gevaarlijke momenten. Hij had een mateloze, bijna buitenissige vrolijkheid over zich. We keken uit naar zijn komst omdat hij een sfeer meebracht die uren na zijn vertrek nog bleef hangen. Soms was zijn moeder erbij. Ze luisterde naar zijn sterke verhalen over nachtelijke tochten en over hoe hij onder het oog van de vijand grote dozen mondvoorraad van het ene huis naar het andere sleepte. Wij hingen aan zijn lippen en lachten. Op het gezicht van zijn moeder stond een grijns die zelfs bij de meest huiveringwekkende details niet verdween. 8 Had je dit einde zien aankomen? Waarom (niet)?

7 Welke

Heeft het verhaal je doen nadenken? Zijn er gebeurtenissen in het verhaal die je anders hebben doen kijken naar mensen, situaties of relaties? Leg uit waarom (niet).huiveringwekkend: eng, spookachtig, akelig woord

a Welk vertelperspectief zit er in dit verhaal? b Waarom is dat belangrijk voor de spanning in het verhaal? 3

Hoe belangrijk is het tijdvak waarin het verhaal zich afspeelt? a Verplaats het verhaal naar een ander tijdvak.

268 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR

DOORDRINGEN TOT DE TEKST

2 Focus nu op de verteller van het verhaal.

Je moet als lezer veel puzzelstukjes op de juiste plaats leggen. Daarvoor werkt de auteur met suggesties of hints. Noteer drie zinnen die verwijzen naar de onmenselijke keuze die de moeder van Ranko heeft moeten maken.

Welke betekenis geef je nu aan de titel?

©VANIN

b Welke andere aanpassingen zijn dan nodig? c Welk effect heeft dat op de boodschap? Omschrijf wat er gelijk blijft en wat er wijzigt.

LES 25 KORTVERHAAL: DE LAATSTE KOGEL 269 c Wat zou er anders zijn als de gebeurtenissen in het verhaal vanuit het standpunt van Ranko waren beschreven? 3 Je focust nu op het einde van het verhaal. a Vind je dat een open of gesloten einde? Leg uit waarom je die keuze maakt. b Als jij de uitgever van het verhaal was, zou je het einde dan laten of zou je het veranderen? Wat zou je aanpassen? DISCUSSIE 1 Sonja Paauw @SonjaPaauw ‘Relatie moeder zoon is altijd beladen. Wat begint met intensieve verzorging moet uitlopen op een scheiding.’ #JFranzen #vpro boeken Er zijn meer slechte ouders dan slechte kinderen 2 De beste opvoeding voor een kind zijn een goede vader en moeder 3 4 Fahrid Atari @FahridAtari Veel ouders van kinderen met problemen realiseren zich niet dat zijzelf wel eens de oorzaak zouden kunnen zijn! 4 ©VANIN

270 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR

2 Bespreek ze nu met medeleerlingen. Houd tijdens het gesprek rekening met deze richtlijnen: Luister goed naar de mening en argumenten van anderen. Geef altijd duidelijk aan waarom je het eens of oneens bent met iemand. Val niemand persoonlijk aan, blijf neutraal en schreeuw niet. Een aanvallende houding verraadt vaak dat mensen inhoudelijk weinig te vertellen hebben.

tip 3 Beoordeel nu je eigen deelname aan het gesprek. mijn deelname Ik luister naar de mening van anderen.  ja  nee Ik laat anderen uitspreken.  ja  nee Ik stel vragen wanneer iets me niet duidelijk is.  ja  nee Ik stel me open en niet aanvallend op.  ja  nee Ik onderbouw wat ik zeg met argumenten.  ja  nee Ik geef duidelijk aan waarom ik het (on)eens ben met anderen.  ja  nee

In het verhaal staat de relatie tussen Ranko en zijn moeder centraal. Op de vorige pagina vind je verschillende citaten.

•

1 Pas de citaten toe op hoe Ranko en zijn moeder tegenover elkaar staan: geef aan of ze passen bij hun band en werk uit waarom je dit vindt. Je kunt bij je argumentatie gebruikmaken van: een concreet voorbeeld: iets wat je zelf meemaakte of wat iemand je vertelde, een gelijkaardige situatie: je kunt de stelling vergelijken met iets wat er nauw bij aansluit en zo conclusies trekken.

•

4 Beoordeel vervolgens ook de deelname van een medeleerling. deelname van Je luistert naar de mening van anderen.  ja  nee Je laat anderen uitspreken.  ja  nee Je stelt vragen wanneer iets niet duidelijk is.  ja  nee Je stelt je open en niet opvallend op.  ja  nee Je onderbouwt wat je zegt met argumenten.  ja  nee Je geeft duidelijk aan waarom je het (on)eens bent met anderen.  ja  nee Noteer zijn/haar grootste pluspunt en grootste werkpunt.

Noteer je grootste pluspunt en je grootste werkpunt.

•

©VANIN

•

2 ©VANIN

We worden omringd door miljoenen alledaagse zaken waarbij we nooit stilstaan of die we doodgewoon vinden.

LES 26 INFORMATIE VERWERKEN: ALLEDAAGSE MYSTERIES 271 les 26 Informatie alledaagseverwerken:mysteries

Nederlandse lezers van de krant NRC kunnen al hun vragen insturen. In een dagelijkse rubriek ging de redactie samen met deskundigen van over de hele wereld op zoek naar antwoorden op die vragen. Veel van die vragen werden bovendien verzameld in drie leuke boekjes.

Je haalt gericht informatie uit een bron en brengt die schematisch samen Je geeft een geschrevensamenvattingmondelingevaneenbron Je staat stil bij jouw manier van notities nemen Je staat stil bij je eigen spreekvaardigheid en die van een medeleerling past woordstrategieën toe en gebruikt nieuwe woorden in een context

5 Je

Tot we er dieper over nadenken. Want hoe weet een pijnstiller waar de pijn zit of waarom is een deur van een wasmachine van glas of tot waar is je tuin van jou?

In dit deel zoek je een antwoord op de vraag: Waarom schrijven bijna alle pennen blauw? 1 Lees onderstaande tekst grondig en markeer de kerninformatie. Waarom schrijven bijna alle pennen blauw?

Toch was het een lekkende vulpen die leidde tot de uitvinding van de balpen. In 1938 ontdekte de Hongaarse journalist Lászlo Bíró dat drukinkt sneller droogt. De inkt was echter te dik voor een vulpen, dus ontwierp hij een pen met een klein kogeltje in de punt: de balpen. In 1945 kocht de Fransman Marcel Bich het patent op de balpen. Hij noemde de nieuwe pen ‘Bic’, een verkorte versie van zijn eigen naam, die makkelijker te onthouden was. De Bic-pen kwam in vier kleuren op de markt, maar blauw was de populairste. ‘Dat blauw het meest verkocht werd, kwam doordat die kleur veel werd gebruikt op Franse scholen’, zegt een woordvoerder van Bic. Glenn Marcus, een andere Amerikaanse pennenliefhebber en oprichter van Glennspens.com heeft daar echter weer een andere theorie over: ‘Voor de balpen werd de kleur blauw geselecteerd om hem te onderscheiden van de zwarte letter die traditioneel werd gebruikt in getypte en gedrukte documenten.’

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE272 TEKSTBEGRIP EN WOORDENSCHAT

Bron: Kunnen muggen dronken worden?

Een belangrijk nadeel van inktblokken is echter dat de inkt al snel korrels bevat, waardoor de pen verstopt raakt. Dus investeerden inktmakers in de ontwikkeling van goed vloeibare inkt. Een van de eerste was ijzergalinkt . ‘Die was diepblauw van kleur, en dat kan een reden geweest zijn dat we gewend zijn geraakt aan blauwe inkt’, mailt Richard Conner, een Amerikaanse pennen fanaat , die achter de website Penspotters zit. Maar Conner is niet zeker van zijn eigen theorie. ‘In de tijd van ganzenveerpennen en vulpennen was blauw een kleur die geen permanente vlekken achterliet op je kleren. Je kon namelijk uitwasbare blauwe inkt kopen. Dat kan ook de reden zijn geweest.’

2 In de tekst vind je een aantal woorden vetgedrukt. Plaats de woorden in onderstaande groepen. Ik heb nog nooit van deze woorden gehoord. Ik ga de betekenis van de woorden opzoeken. Ik heb al van deze woorden gehoord, maar begrijp ze niet. Ik ga de betekenis van de woorden opzoeken.

1 ©VANIN

Wanneer inkt is ontstaan is niet precies bekend, ook blauwe inkt wordt al sinds jaar en dag gebruikt. Vroeger werd inkt vaak bewaard als een inktblok . Vloeibare inkt was door schimmel namelijk maar beperkt houdbaar. De blokken werden fijngewreven en met water vermengd tot er weer vloeibare inkt ontstond.

j Dit werkwoord betekent ergens tijd of geld insteken. In dit zelfstandig naamwoord vind je het woord fan: iemand met een grote voorliefde voor iets of iemand.

123456789 10 11 1 inktblok 2 investeren 3 ijzergalinkt 4 fanaat 5 ganzenveerpen 6 permanent 7 patent 8 versie 9 woordvoerder 10 selecteren 11 traditioneel ©VANIN

Ik begrijp de woorden, maar kan ze zelf niet gebruiken. Ik ga op zoek naar zinnen waarin de woorden gebruikt Ikworden.begrijp de woorden en kan ze zelf in een betekenisvolle zin gebruiken.

e Dit werkwoord betekent dat je een keuze maakt uit een ruimer aanbod.

Dit is iemand die het woord voert of neemt uit naam van iemand anders.

LES 26 INFORMATIE VERWERKEN: ALLEDAAGSE MYSTERIES 273

3 Verbind nu de opgegeven woorden met de juiste afbeelding of betekenis. In de rechterkolom zullen er twee omschrijvingen overblijven.

b In dit adjectief vind je het woord traditie. Dat is een oude gewoonte die van generatie op generatie wordt doorgegeven.

a Dit adjectief betekent voortdurend of altijd blijvend.

d Dit is de manier waarop iets is uitgevoerd.

Dit is een officieel document dat bepaalt dat jij alleen geld mag verdienen aan iets, omdat jij het bedacht hebt.

l Dit is een synoniem voor een officieel wetsdocument. Het recept voor deze inkt werd in de derde eeuw voor Christus ontwikkeld. De inkt is gemaakt op basis van galappels, Arabische gom en ijzersulfaat.

c Dit is iemand die de leiding neemt in een debat.

Tijdens de hele covidpandemie loodste onze premier de bevolking door alle afspraken en wetmatigheden heen. Als kreeg hij naast appreciatie ook heel wat kritiek over zich heen. eigen zin:

b Geef telkens een motivering voor je keuze. c Gebruik nadien het centrale woord in de opgegeven zin en bedenk zelf nog een zin waarin je het woord actief gebruikt. tennisLionelMessi SheeranpizzaEd woordmotivering:incontext:

Je zet nu de woorden uit de linkerkolom van de vorige oefening actief in. Probeer in elke woordspin op basis van de vier woordgroepen het centrale woord in te vullen.

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE274 4

Ik kan alle dagen pizza eten, zowel ‘s middags als ’s avonds alsook voor de televisie. Je kunt echt zeggen dat ik een echte pizza ben. eigen zin:

klastitulariscrisistijdenspremiereeninhetlandnaklassen-raad deafgevaardig-leerlingen-raadPR-managerbijnieuweproductie-lijn woordmotivering:incontext:

1 Kijk nu terug naar de delen die je gemarkeerd hebt in het artikel.

a Wat is het onderwerp van de tekst? b Wat wordt er besproken? c Welke vaste structuur vind je in de tekst terug?

©VANIN

2 Maak nu een schematische voorstelling van de tekst. Als je een spreekopdracht krijgt, is het niet de bedoeling dat je je tekst helemaal uitschrijft en nadien uit het hoofd leert. Het is belangrijk dat je goed weet wat je gaat vertellen en dat je de inhoud van wat je zegt, afstemt op de inhoud van de originele tekst. Een korte, schematische voorstelling van de hoofdpunten is dan het spiekbriefje waarin je de inhoud en structuur van je presentatie samenbrengt. 2 onthouden

LES 26 INFORMATIE VERWERKEN: ALLEDAAGSE MYSTERIES 275

suikerbonenbijgeboortezwartalsrouwkleur ring bij verjaardaghuwelijkeenkaartjesbijeen woordmotivering:incontext:

In Vlaanderen is het zo dat je iemand een taart met kaarsjes, een kaartje en bloemen of een cadeautje geeft als die jarig is. Sommige culturen vieren een verjaardag gewoonweg niet. eigen zin: DE INHOUD SAMENVATTEN

•

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE276 3

ZELF

• Waarom ijsberen bellende mensen?

Je bekijkt nu een lmpje waarin iemand de tekst mondeling samenvat. Noteer in het volgende spreekkader: a wat er in elke fase aan bod komt; b hoe de informatie gepresenteerd wordt. In de inleiding beschrijf je Je Hetgeeftmiddendeel bevat van alle informatie. Dat gebeurt Aan het einde Je SPREkEN AAN DE SLAG

•

1 Kies een onderwerp uit de onderstaande lijst. Waarom kies je voor die vraag?

• Waarom praten mensen in zichzelf?

•

• Waar staat ‘O.K.’ voor?

• Waarom begint je toetsenbord met ‘Q-W-E-R-T-Y’?

Geefvermeldtook

Je gaat nu zelf aan de slag. Je leraar geeft je een alledaags mysterie. Je vat het antwoord samen in een aantrekkelijk filmpje.

• Waarom zijn er mannelijke en vrouwelijke woorden?

•

• Waar komt de minuut stilte vandaan? Waarom kunnen we soms niet op woorden komen? Bestaan er woorden die overal ter wereld hetzelfde zijn? Waarom is een hand geven eigenlijk een vieze gewoonte? Waarom maken we gebaren als we praten? 3

•

Voorbereiden SAMENVATTENMONDELING ©VANIN

•

• Waarom is het elf en twaalf en niet ééntien en tweetien? Heb je echt een ‘knobbel’ als je een talenknobbel hebt? Praten ze in Spanje sneller (of lijkt dat maar zo)? Wie bedacht het @penst@@rtje? Woraam knnuen we dit zedonr peemrobln lzeen?

11 Je leraar geeft je de deadline voor de opdracht.

Je leraar geeft je de bijhorende tekst. Lees die tekst een aantal keer. a Duid alle woorden aan die je niet begrijpt en zoek (eventueel) de betekenis op. b Zorg ervoor dat je de tekst volledig begrijpt.

7 Maak een filmpje, vlog of videocast van minimaal 60 en maximaal 120 seconden. Je mag jezelf filmen, bijvoorbeeld voor een bord terwijl je uitleg geeft, je mag je stem ‘filmen’ terwijl de kijker enkel afbeeldingen ziet of je mag een app gebruiken.

In de vorige delen volgde je de verschillende stappen bij de vraag ‘Waarom schrijven bijna alle pennen blauw?’. Gebruik die stappen bij het uitwerken van je eigen filmpje. tip 3 Achterhaal de onderliggende tekststructuur.

10 Spreek je ﬁlmpje nu deﬁnitief in en houd rekening met de suggesties van je medeleerling.

6 Oefen je tekst een aantal keer hardop in, zo merk je meteen waar je verhaal niet vlot loopt.

5 Maak nu op basis van je schema een kapstokstructuur waar je je verhaal aan ophangt. Zo heb je een handig spiekbrie e wanneer je gaat spreken.

Je kunt gebruikmaken van het spreekkader op de vorige pagina.

tip

9 Overloop de evaluatiematrix op de volgende pagina.

8 Bekijk je ﬁlmpje samen met een medeleerling. a Ga na of alle gevraagde informatie aanwezig is. b Controleer of je signaalwoorden (omdat, dus, want, toen … ) gebruikte.

d Vraag aan je medeleerling of alles duidelijk is.

c Controleer je verstaanbaarheid, je volume, je uitspraak, je vlotheid.

4 Maak een schema van de tekst. Breng alle kernelementen van de tekst samen.

SprekenReSprekenSchematiserenPlannenecteren ©VANIN

LES 26 INFORMATIE VERWERKEN: ALLEDAAGSE MYSTERIES 277

De vraag uit de inleiding krijgt een sterk uitgewerkt antwoord in het slot. De vraag uit de inleiding krijgt een antwoord in het slot. De vraag in de inleiding krijgt geen (volledig) antwoord in het slot. aantrekkelijkheid

Je taalgebruik is foutloos. Alle woorden zijn correct. Ook de zinsbouw klopt steeds. Je hebt een mooie uitspraak. Je eindresultaat bevat geen zware taalfouten. De zinnen zijn over het algemeen correct Letgebouwd.opvoor:

Evaluatiematrixcommentaar:–Spreken: alledaagse mysteries ©VANIN

Je gebruikt een duidelijke IMSstructuur in je presentatie. Je gebruikt geen IMS-structuur in je presentatie. Je brengt structuur in je presentatie signaalwoorden.doorErzit veel variatie in je keuze. Je gebruikt signaalwoorden, maar kiest meestal voor dezelfde woorden. Je gebruikt geen of amper signaalwoorden. correctheid

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE278 GOED VOLDOENDE ONVOLDOENDE volledigheid

- Je filmpje bevat een inleiding, een midden en een slot. - Je omschrijft de vraag die je beantwoordt. - Je motiveert de keuze van je vraag. - In je slot formuleer je een nieuwe vraag. - Je filmpje bevat een inleiding, een midden en een slot. - Je motiveert de keuze van je vraag niet in je inleiding. -OFJe stelt geen nieuwe vraag in het slot. Je filmpje heeft geen duidelijke indeling in inleiding, midden en slot. duidelijkheid

Je eindresultaat bevat veel fouten. OF Door de vele taalfouten is je presentatie moeilijk te volgen. Let op voor: Aanvullende

Je verwoordt op een juiste manier de inhoud van de tekst. Je verwoordt de inhoud van de tekst onvolledig. Je maakt inhoudelijke fouten.

• Schrijf nooit dingen letterlijk over. Bij definities is het wel belangrijk om zorgvuldig en met meer detail te noteren.

LES 26 INFORMATIE VERWERKEN: ALLEDAAGSE MYSTERIES 279

•

Zes vuistregels als je notities maakt

3 Focus enkel op de hoofdzaken.

•

©VANIN

Een schema is een manier om informatie te ordenen of overzichtelijk en visueel weer te geven. Ook notities die je neemt in de les of bij het lezen of beluisteren van een bron horen Iedereendaarbij.

Focus op de hoofdzaken, noteer kernwoorden en maak gebruik van afkortingen, pijlen en tekens. Zorg er wel voor dat je achteraf nog begrijpt wat je genoteerd hebt.

4 Een aantal voorbeelden of extra uitleg zijn nuttig om achteraf je notities te begrijpen.

heeft een eigen manier om schema’s en notities te maken. Er zijn dus geen wetten of vaste richtlijnen. Belangrijk is dat je de kernelementen van een tekst op een voor jou gestructureerde en duidelijke manier weergeeft. Volgende tips kunnen je helpen:

Hoe schematiseer je informatie?

•

Duid in je schema belangrijke woorden aan. Geef ook aan wat je moeilijk vindt of niet begrijpt. Zo weet je achteraf waar je extra uitleg over moet vragen of wat je moet opzoeken.

Denk voor het luisteren of lezen al na over het onderwerp. Wat weet je al? Wat zal volgens jou zeker aan bod komen? Op welke vragen wil je zeker een antwoord? Dat zal je helpen om de gedachtegang te volgen en je aandacht bij het onderwerp te houden.

Laat veel witruimte tussen de woorden: na het luisteren kun je daar nog wat bijschrijven en/of aanvullen.

1 Zorg dat je pen en papier klaar hebt liggen.

2 Schrijf geen volledige zinnen, maar kernwoorden of woordgroepen.

Notities nemen moet snel gaan: gebruik daarom afkortingen, tekens of symbolen. tip

Blijf jezelf tussendoor vragen stellen. Probeer het overzicht te houden over wat al aan bod kwam en wat er volgens jou later nog vermeld zal worden.

Dagelijks komt er gigantisch veel informatie op je af. Sommige informatie is bedoeld als ontspanning en hoef je niet vast te zetten, andere informatie gebruik je om te studeren of als bron om zelf mee aan de slag te gaan.

Bij een mondelinge presentatie presenteer je iets aan een publiek met een bepaald doel. De basisstructuur van een goede presentatie is als volgt: inleiding, midden en slot. In een goede presentatie vertel je een verhaal. 1 Zeg wat je gaat vertellen. 2 Vertel het. 3 Zeg wat je verteld hebt. De inleiding heeft een dubbele functie: je trekt de aandacht en daarnaast zeg je duidelijk waarover je uiteenzetting gaat en hoe ze is opgebouwd. Wanneer je een stelling verdedigt, maak je dat al duidelijk in de inleiding. Zorg dat de eerste indruk bij je publiek goed is.



Slot Op zoek naar een goed einde voor je presentatie? Gebruik dan bijvoorbeeld: • een verwijzing naar je inleiding; • een interactieve Kahoot; • een citaat dat jouw basisstelling mooi samenvat. onthouden

In het slot geef je geen nieuwe informatie, maar wel je conclusies of een samenvatting van de belangrijkste elementen. Enkele tips:   laat je publiek duidelijk weten dat je presentatie ten einde loopt door structuuraanduiders te gebruiken zoals ten slotte, als laatste punt, samenvattend;  vermijd clichés zoals ik dank u voor uw aandacht en dat was het;  zorg voor een aantrekkelijke en originele afsluiter;  houd het slot kort.



Hoe geef je een mondelinge presentatie?

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE280

Enkele tips:   verras je publiek;   stel een vraag;   vertel een korte anekdote;   begin niet te spreken voordat het stil is. Belofte Doe aan het begin van je presentatie een belofte. Geef je publiek iets om naar uit te kijken. Beloof je luisteraars dat ze iets zullen bijleren, iets ontdekken, of op een andere manier naar de wereld zullen kijken. Je stelt aan je medeleerlingen een boek voor dat je gelezen hebt. Je bent enthousiast en je belooft hen in de inleiding dat ze dankzij jouw uitleg over het boek hun ouders beter zullen begrijpen.



Informeer je over je publiek en de context. Een goede spreker past zowel de inhoud als de vorm van zijn boodschap aan zijn publiek aan. Ook de context speelt een rol: is je publiek vrijwillig aanwezig of werden ze verplicht om te komen luisteren? Mag je spreken voor een fris publiek of is je publiek al moe omdat ze al vijf sprekers hebben gehoord? Stap 3: Breng structuur in je verhaal. Verzamel informatie en breng die samen in een heldere structuur. Iedereen houdt van verhalen. Een verhaal kun je makkelijk onthouden en kun je ook navertellen. Je zult merken dat jouw uitleg veel concreter wordt wanneer je een verhaal probeert te vertellen. Stap 4: Oefen de presentatie in. Leer je tekst niet uit het hoofd, want dan bestaat het risico dat je heel onnatuurlijk overkomt. In het gewone leven praat je de hele tijd zonder uitgeschreven tekst. Je kunt het dus! Oefen je presentatie wel enkele keren. Maak eventueel een opname en bekijk die kritisch of vraag iemand om feedback. Stap 5: Herwerk de presentatie. Herwerk je presentatie nadat je feedback hebt gekregen of nadat je een eerste maal hebt geoefend. Herwerk zowel inhoudelijke punten als de manier waarop je de presentatie hebt aangepakt. Stap 6: Presenteer. Stap 7: Reflecteer. Elk spreekmoment is een voorbereiding op een volgend spreekmoment. Beoordeel na afloop of je duidelijk, volledig en correct bent geweest. Probeer zo snel mogelijk na je presentatie kort te noteren wat je zwakke en sterke punten waren. Ken je zelf de kern van jouw presentatie? Beeld je in hoe je in een minuut jouw presentatie zou samenvatten voor een leerling die afwezig was. Lukt dat? Dat is de kern van jouw presentatie. tip Bekijk tijdens de voorbereiding van de presentatie zeker de evaluatiecriteria die bij de presentatie horen. Je kunt die evaluatiematrix ook gebruiken bij stap 7. tip

©VANIN

Stap 1: Bepaal het doel van de presentatie. Stap 2: Let op de communicatiesituatie.

Stappenplan voor een mondelinge presentatie

LES 26 INFORMATIE VERWERKEN: ALLEDAAGSE MYSTERIES 281

282 TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP WOORDENSCHAT 1 Welke woorden schuilen er achter de volgende vijf anagrammen? Plaats het juiste woord bij de passende foto. Kies uit: diakom – loden – minite – cashfriet – daadgieter. baas personeel 2 Vorm vijf woorden door de lettergrepen uit onderstaande kolommen samen te voegen. Je gebruikt telkens een lettergreep uit een andere kolom. sen ves tiotie re sa ta neel in spi tio rend in pu te neel tra di reren 3 Vul de drie woordbruggen aan. De laatste letter van een woord en de beginletter van het volgende woord vallen samen. a • bekend, beroemd • twijfelachtig • kiezen 1 Tussenstop 4 ©VANIN

TUSSENSTOP 4 283 b • iemand die in naam van een bedrijf de media toespreekt • je (goede) naam, de reden waarom mensen je kennen c • met veel bezittingen • rondlopen zonder doel • zonder plannen of nadenken 4 Plaats het woord bij de juiste omschrijving. Je mag elk woord maar één keer gebruiken.

OGENBLIKKELIJKJDRRZROSPOEDIGLUdoorgegevenRONDEQMEITNILOWUMORELEVTNETAPISPSXZMNKGRPHVEMBHLVFDUBIEUSQNHAONERETSEVNIHDQATRADITIONEELNLBLQSKHLZSPSXLILSENSATIONEELTXY ©VANIN

De woorden staan enkel horizontaal en verticaal, maar ze kunnen ook omgekeerd in de woordzoeker voorkomen. a als een … vuurtje de … doen b gericht op spectaculaire dingen c warm, gezellig, innig d snel e vreemd en lachwekkend f vreemd, twijfelachtig g wie volgens het gevoel van iedereen overwint en misschien niet door het resultaat, is de … overwinnaar h direct, onmiddellijk i ergens tijd of geld insteken j een oﬃcieel document dat bepaalt dat jij alleen geld mag verdienen aan iets, omdat jij dit bedacht hebt k van generatie op generatie

Kiest uit: berucht – parket – absurd – code – verzuchting – impliceren a bekend op een negatieve manier b gerechtelijke instelling die misdrijven opspoort, vervolgt en erop toeziet dat straﬀen worden uitgevoerd c vreemd en lachwekkend d verzameling van afgesproken regels e klacht, zacht protest f betekenen, met zich meebrengen 5 Welk woord past bij de onderstaande omschrijvingen? Ga ernaar op zoek in de woordzoeker.

Sommige zinnen kunnen zowel letterlijk als guurlijk gebruikt worden. De context is dan heel belangrijk om de boodschap goed te begrijpen.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP284 6

Welk spreekwoord of welke uitdrukking wordt hier letterlijk afgebeeld? Leg ook kort de betekenis uit. Betekenis:Spreekwoord: b Betekenis:Spreekwoord: c Betekenis:Spreekwoord: d Betekenis:Spreekwoord: e Betekenis:Spreekwoord: f Betekenis:Spreekwoord:

Volgende duo’s van zinnen kunnen letterlijk en figuurlijk opgevat worden. Leg het verschil uit. a Het lijkt alsof je neus bloedt. Is alles oké met jou? Betekenis:Maakjegeen zorgen, hij doet wel vaker alsof zijn neus bloedt. Betekenis:

©VANIN

Toen hij dat hoorde, viel hij van zijn stoel. De beer (= sterke man) kwam het café binnen.

TUSSENSTOP 4 285 b Mijn mondeling examen is niet goed gegaan. Ik struikelde vaak over mijn woorden.

©VANIN

Betekenis: c Hij was te goedgelovig en had zich helemaal laten inpakken.

Betekenis:Naeendronken

Betekenis:Wanneerkinderen na de leeftijd van drie jaar nog op de toppen van hun tenen lopen, kan dit het gevolg zijn van een aandoening. Betekenis: f Je voordeur was gesloten. Ik stond daar maar in de kou! Betekenis:Jehebtmij

uitstapje struikelde hij over de rand van het voetpad.

in de wolken zijn als ze jou ziet bij haar aankomst! Betekenis: e Alles moest tot in de puntjes in orde zijn, dus Bram liep de hele dag op de toppen van zijn tenen.

8 Wat is het tegenovergestelde van het onderstreepte woord? Kies het juiste antoniem uit de mogelijkheden. a Een acuut probleem zoals dit moet dringend opgelost worden!  chronologisch  constant  theoretisch onthouden

Bij figuurlijk taalgebruik betekent een woord of zin niet precies wat er staat; je moet de betekenis niet letterlijk nemen. De zender gebruikt een beeld om iets uit te drukken of duidelijker onder woorden te brengen.

Betekenis: d Het vliegtuig was al in de wolken toen ze bij de gate aankwam.

echt in de kou laten staan toen ik je het meest nodig had. Betekenis:Bijletterlijk taalgebruik beschrijven de woorden die je gebruikt wat er in de werkelijkheid gebeurt. Ik viel over de mat. De Zoo kocht een nieuwe beer aan.

Betekenis:Zezalzeker

Betekenis:Hebjijdie cadeaus zo zorgvuldig ingepakt?

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP286 b Als journalist is het zeer belangrijk om in iedere situatie objectief te blijven.  subjectief  agressief  exclusief c Een aardbeving van deze grootte kan rampzalige gevolgen hebben voor alle omliggende regio’s.  eenzijdige  positieve  onrustige d In die nieuwe boetiek wordt zeer modieuze kleding verkocht.  kwaliteitsvolle  vernieuwende  tijdloze e Als je een anekdote verwerkt in je uitleg, maak je het minder abstract.  theoretisch  concreet  diepgaand f Je zult veel assertiever moeten zijn als je die hoge functie wilt.  volgzamer  moderner  samenhangender g Gwen had enkele innovatieve ideeën voor de toekomst van het bedrijf.  ouderwetse  aantrekkelijke  concrete h Kinderen kunnen zeer wreed zijn tegen elkaar.  kwaadaardig  zachtaardig  stil 9 De woorden in de tabel hebben allemaal een negatieve gevoelswaarde. Schrijf er woorden met een neutrale of positieve connotatie naast (soms zijn er meerdere mogelijkheden). Kies uit: nederlaag – demonstrant – onenigheid – gezet – slank – gedetineerde – onstabiel – prostituee –huilen – urineren – volslank – plassen – ontvreemden – iemand iets afhandig maken. a janken b pissen c mager d labiel e vet f hoer g pikken h gevangene i afgang j ruzie k relschopper ©VANIN

De connotatie zijn de extra betekenissen die een woord kan krijgen afhankelijk van de context. Die betekenis vind je niet altijd terug in het woordenboek. varken: Deze leerling is een echt varken.

TUSSENSTOP 4 287

a het bad b maximum c de pad d de statisticus e de brandweerman f het schot g het lid h het schip i de chemicus j de moeilijkheid k het verbod l het gen m het museum n het blad onthouden

TAAL 1 Geef van volgende woorden telkens de juiste meervoudsvorm.

Woorden hebben vaak een gevoelswaarde: ze kunnen een neutrale, positieve of negatieve emotie met zich meedragen. De denotatie van een woord is de letterlijke betekenis van een woord. Het is de betekenis die je terugvindt in het woordenboek. varken: Het varken leeft op de boerderij.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP288 o de overheid p het graf q het gezelschapsspel r de politicus s het bevel t de smid 2 Bekijk de volgende woorden en plaats ze in de tabel. paella, vakantie, smartphone, mail, kroeg, muur, link, game, chatten, offside, sushi, straat, geschenk, timing, sales assistant, toilet, mens, carrière, cadeau, café woorden van Nederlandse woordenoorsprongdie zijn overgenomen uit een vreemde taal twijfelgevallen Een woord is een leenwoord wanneer het woord uit is. Sommige leenwoorden zijn zo lang geleden dat het niet meer te zien is. Een woord is inheems wanneer het woord in en volgens de en onthouden ©VANIN

Niets weerhoud / weerhoudt je om in te grijpen, maar vind / vindt je het echt nodig? j Nadat ze haar haar pikzwart had geverft / geverfd, strafte / straftte haar moeder haar.

b We hebben de voorbije jaren veel meer internet gebruikt en vaker gebeld / gebelt.

f Het is niet nodig dat je elke oproep beantwoord / beantwoordt.

TUSSENSTOP 4 289 3

g Later zal men duidelijk vermelden / vermeldden of we ons vorig jaar op een kantelpunt bevondden / bevonden.

Kies telkens de correcte vorm van het werkwoord.

4 De volgende tekst bevat alleen maar enkelvoudige zinnen. Voeg enkelvoudige zinnen samen en maak er samengestelde zinnen van. Zo krijg je meer afwisseling. De druk op jonge mensen is enorm hoog. De consumptiemaatschappij creëert verwachtingen. Die verwachtingen zijn reusachtig en onrealistisch. Jongeren lijken meer vrijheid te hebben dan vroeger. Jongeren worstelen meer met die vrijheid. Ze zoeken naar een eigen identiteit. Ze proberen tegelijk te voldoen aan torenhoge verwachtingen. Dat zorgt voor stress bij vele jongeren. Naar: www.knack.be

c Als je het programma downloade / downloadde, kon je een proﬁel aanmaken.

Word / Wordt jij ook vrolijk van dat videobellen? e Het gebeurdt / gebeurt helaas wel eens dat het internet wegvalt.

Bellen naar familie of vrienden word / wordt heel wat leuker als je hen niet enkel kunt horen, maar ook kunt zien.

©VANIN

De trainer had hen tot dan toe met hart en ziel gecoacht / gecoached, maar zou daar snel mee ophouden / ophoudden.

Lees onderstaand artikel en bekijk de aangeduide zinnen aandachtig. a Categoriseer ze door het nummer bij het correcte tekstverband te noteren. b Markeer bij elk nummer het relevante signaalwoord. Hitte-eilanden In stad is het tot 10 graden warmer dan op platteland

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP290 5

De hittegolf slaat niet overal even hard toe. In hartje Brussel was het ’s nachts op een haar na 10 graden warmer dan in het naburige Asse. Tom Ysebaert

Dat steden warmer zijn dan buitengemeenten, is algemeen bekend. Vlinder wil meer lokaal toegespitste gegevens bieden die tonen hoe groot de verschillen zijn en hoe sterk de omgeving een rol speelt, bijvoorbeeld de dichtheid van de bebouwing, of de aanwezigheid van groen of water. (2) ‘Op het warmste plekje in het centrum van Brussel is de impact van hoge bebouwing groot. Het weiland in Asse, daarentegen, is een zeer open plek waar de warmte veel sneller weg kan. Overdag zijn de verschillen minder uitgesproken dan ’s nachts.’

Aan de Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal in het centrum van Brussel was het in de nacht van donderdag op vrijdag om 1u20 26,1 graden warm. Op hetzelfde tijdstip in een weiland in Asse, amper vijftien kilometer verderop, wees het kwik 16,2 graden aan. Bijna 10 graden verschil dus. Het is een van de opmerkelijke vaststellingen die de metingen van het Vlinder-netwerk bieden.

Vlinder is een onderzoeksproject van de Universiteit Gent dat het effect van hitte-eilanden in kaart brengt. Dat zijn plekken waar het door omgevingskenmerken warmer is dan elders. (1) Het project begon in Gent en sinds eind 2019 is het over heel Vlaanderen operationeel. ‘De hittegolf die we nu meemaken, is een eerste interessante testcase’, zegt coördinator Steven Caluwaerts, onderzoeker aan de UGent.

(3) In Antwerpen en Gent ontstaan, net zoals in Brussel, hitte-eilanden, alleen blijft het verschil daar beperkt tot zo’n 7 graden. In kleinere steden als Mechelen of Aalst loopt het verschil op tot 5 of 6 graden.

©VANIN

Een ijsje brengt wat verkoeling op de Meir in Antwerpen. Hitte-eilanden zijn op zich geen gevolg van de klimaatverandering.

(10) Met behulp van de gegevens die dit netwerk oplevert, kan het KMI betere en meer verfijnde voorspellingen maken. (11) ‘Vroeger sloegen voorspellingen op een zone van tien bij tien kilometer, nu kan dat al op één kilometer en wordt het hitte-eilandeffect meegenomen. De Vlinder-waarnemingen maken het mogelijk de voorspellingen op hun accuraatheid te checken.

(13) Kortom, wil je afkoelen tijdens een hittegolf, vermijd dan de stad en trek naar een waterplas of een Bron:bos.www.standaard.be verband zin

concluderendtoelichtendvergelijkendopsommendtegenstellendredengevendoorzakelijkmiddel-doelchronologisch

benadrukt Caluwaerts. ‘Ze komen ook voor zonder de opwarming. Meer nog, ondanks de naam doen temperatuurverschillen tussen stad en buitengebied zich ook in de winter voor. Een verschil van 5 graden kan betekenen dat het er minder of niet vriest. Dat heeft gevolgen voor de fauna en flora in de steden.’

(9) ‘Ook de terreinkennis van de deelnemers is goud waard.’

©VANIN

(5) Bomen en struiken hebben een afkoelend effect. Dat liep de afgelopen dagen op tot één à twee graden. Hierdoor was het in de buurt van het koninklijk paleis ‘slechts’ 8 graden warmer dan buiten de stad. Ook de nabijheid van water, zoals een grote plas of waterloop, koelt de omgeving af, met één tot twee graden. (6) Zo was het aan de meetpost aan de Schelde koeler dan aan die in het centrum van Antwerpen. Langs het grote drinkwaterbekken van Kluizen (Oost-Vlaanderen) was het ook merkbaar, al speelt dat watereffect vooral overdag. (7) ‘Water warmt minder snel op en koelt ook trager af, waardoor het langs het water ’s nachts net warmer kan zijn dan elders’, zegt Caluwaerts. (8) Net andersom gaat het er aan toe op zandgronden, zoals die in de Kempen. Overdag warmen die danig op, maar ’s nachts geven ze hun warmte gauw weer af. Zo werd op de meetpost op de Oudsberg in Noord-Limburg, de hoogste zandduin van Vlaanderen, overdag ooit de hoogste en ’s nachts de laagste temperatuur geregistreerd. Door de opwarming kreunen steden steeds meer onder de hitte, maar hitte-eilanden zijn op zich geen gevolg van de klimaatverandering,

TUSSENSTOP 4 291 Ook in de winter In de nog warmere nacht van zaterdag op zondag waren de verschillen dan weer kleiner. Het was puffen bij 24,9 graden in nachtelijk Brussel, tegenover 18,9 graden in Asse. (4) ‘Er kwam bewolking opzetten, dus het hitte-eilandeffect was kleiner’, verklaart Caluwaerts dat fenomeen. ‘Het hitte-eilandeffect speelt vooral als het helder en windstil is.’

(12) Omdat de gegevens zo lokaal zijn, zijn ze ook erg geschikt om plaatselijke beleidsmensen mee te krijgen in het klimaatbeleid.’

Betere voorspellingen Vlinder, of ‘Vlaanderen in de weer’, is citizen science. Gewone burgers dragen bij aan het verzamelen van meetgegevens, in dit geval zijn dat leerlingen van middelbare scholen. ‘Dankzij hun hulp kan ik als onderzoeker dingen realiseren die ik anders nooit voor elkaar krijg, al was het maar door budgettaire beperkingen’, zegt Caluwaerts.

1 2 3 4 5

h Ten slotte / Tenslotte bedankte de voorzitter alle medewerkers voor het schitterende feest. i Ik kan haar wel goede raad geven, maar eigenlijk heb ik niets over haar te zeggen. Ik ben ten slotte / tenslotte haar vader niet.

e Thomas is echt een fantastische vriend, nietwaar / niet waar?

Schrijf je volgende woorden aaneen of los? Kies telkens de juiste vorm. Houd ook rekening met een verschil in betekenis tussen beide mogelijkheden.

Ik gaf de overvaller alles behalve / allesbehalve mijn gitaar. Deze zomer gaan we alweer / al weer naar hetzelfde vakantiepark in Frankrijk.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP292 6

In Tussenstop 3 ging je in op samenstellingen en a eidingen. Je maakte daarbij kennis met voorvoegsels en achtervoegsels. Bekijk de volgende woordreeksen en verbind de voor- en achtervoegsels uit de eerste kolom met hun juiste betekenis uit de tweede kolom. asociaal, atypisch her formuleren, herontdekken, herwaarderen ex-leerling, ex-politicus preadvies, prehistorie, preoccupatie, pre -industrieel, hyperactief, hyperintelligentie voorvoegsel betekenis a(n) a wat voor iets komt 2 her b opnieuw 3 ex c heel erg 4 pre d niet 5 hyper e voormalig, soms met bijbetekenis ‘na misstap of conﬂict’ luiaard, lafaard, grijsaard vergelijk baar, aaibaar, eetbaar gelig, lollig, gelukkig, geluidloos, belangeloos, moeiteloos kunstenares, secretaresse, barones, bibliothecaresse pedagogie, ecologie, dermatologie, astrologie, etymologie geografie, bibliografie, choreografie achtervoegsel betekenis aard a vrouwelijke persoon 2 baar b min of meer zijn wat het grondwoord uitdrukt, lijkend op 3 ig c kenmerk van een mannelijk persoon 4 loos d beschrijving van 5 es(se) e een mogelijkheid; geschikt voor 6 ogie f zonder 7 graﬁe g wetenschap van

f Dat jurkje is echt te kort / tekort. Ik zou het niet aandoen voor die gelegenheid.

De hele klas was ervan overtuigd dat Rune dat gedaan had, maar dat is nietwaar / niet waar! Mijn ouders waren allesbehalve / alles behalve enthousiast toen ik met mijn rapport thuiskwam. Ik vrees dat ik op niet al te veel moet rekenen de volgende weken.

Aan drank was er geen tekort / te kort op dat feest. Eigenlijk was het onverantwoord!

Onschuldig is een afleiding: on is het voorvoegsel, het komt voor het grondwoord, on kan niet zelfstandig voorkomen schuld is het grondwoord ig is het achtervoegsel, het komt achter het grondwoord, ig kan niet zelfstandig voorkomen 8 Je krijgt nu een invuldictee te horen. Noteer de weggelaten woorden correct. De was aan het controleren op de binnenring toen er plots een BMW hen inhaalde. Zonder de om die roekeloze chauffeur te stoppen. slaagden de agenten erin de rijder vast te . De man was er zich helemaal niet van bewust dat zijn rijgedrag overkwam. Hij dat hij gereden had. Bovendien zei hij dat hij de hele avond en had. LUISTEREN: DIALECT In les 24 ging je dieper in op standaardtaal en dialect. In deze luisteropdracht verken je de toekomst van dialecten en accenten. VOOR HET LUISTEREN 1 Dit fragment gaat over de toekomst van dialecten en accenten. a Wat is een dialect? b Wat is een accent? onthouden 3

TUSSENSTOP 4 293

©VANIN

Een afleiding bestaat uit een grondwoord en voor- of achtervoegsels

TIJDENS HET LUISTEREN Beluister de reportage en neem notities.

b Had je last met woorden of begrippen? c Had je last van de Nederlandse uitspraak?

b Was je tevreden over je notities? c Wat zou je de volgende keer anders aanpakken?

5 Beoordeel de reportage zelf. Beantwoord daarvoor drie van de onderstaande vragen. Formuleer je antwoord telkens zo concreet mogelijk.

b Welke elementen zullen volgens jou aan bod komen in het fragment?

Wat verwacht je van de toekomst van die twee taalverschijnselen?

2 Het fragment vertrekt van de stelling ‘Over 500 jaar kunnen Belgen en Nederlanders elkaar niet meer verstaan’.

6 Je beluisterde de reportage en maakte tegelijkertijd notities.

a Had je last met de snelheid waarmee de feiten gebracht werden?

©VANIN

a Vond je dit gemakkelijk, haalbaar of moeilijk?

4 Je leraar geeft je nu een opdracht. NA HET LUISTEREN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP294 c

a Ben jij het eens met die stelling of niet? Geef twee argumenten die uitleggen waarom je dat vindt.

©VANIN

De laatste getuige gaf nieuwe, onverwachte informatie en bracht de hele theorie van de rechercheur aan het wankelen doen twijfelen aan aanstalten maken Het hert is op haar hoede wanneer de leeuw aanstalten maakt om op jacht te gaan. je klaarmaken om iets te doen, door je acties iets duidelijk maken absurd Sommige internetmemes zijn te absurd, ik begrijp er werkelijk niks van. vreemd en lachwekkend activeren Reclame is een voorbeeld van een activerende tekst: het doel is om mensen aan te zetten een bepaald product te kopen. aanzetten om actie te ondernemen, iets te doen als een lopend vuurtje de ronde doen Het nieuws dat BV’s misleid waren, werd onmiddellijk door velen op hun kanaal gepost en deed dus als een lopend vuurtje de ronde.

dolen Hij doolde de hele nacht door de straten omdat hij alleen wou zijn en niet naar huis wou gaan. dwalen, rondlopen zonder doel 4 befaamd catfisher

TUSSENSTOP 4 295 WOORDENSCHAT woord voorbeeldzin betekenis aan het brengenwankelen

heel snel bij een grote groep verspreid raken (uitdrukking) befaamd De befaamde actrice kwam signeren, wat tot een lange rij aan de ingang van de bioscoop leidde. bekend, beroemd berucht Zelfs in het buitenland kennen ze onze beruchtste crimineel. bekend op een negatieve manier catfisher Enkele Vlaamse BV’s werden door een catfisher misleid om persoonlijke foto’s te delen. Iemand die zichzelf online een valse identiteit geeft en persoonlijke gegevens van mensen probeert te weten te komen. De term is ontleend aan een gesprek in de documentaire Catfish waarbij een vrouw van middelbare leeftijd zichzelf een jonge identiteit geeft en zo online contact legt met anderen. de code

In de achttiende eeuw kon je aan het Franse hof niet doen wat je wou; er heerste een strikte code verzameling van afgesproken regels de degradatie Wie in een bedrijf ondermaats presteert, riskeert een degradatie naar een lagere functie. lagere rang of plaats krijgen

Hij is niet alleen een goed acteur, maar ook een heel inspirerend spreker: als hij iets zegt, dan wil je zijn voorbeeld volgen. Ideeën geven, je doen nadenken over iets intiem We kozen niet voor een groot feest met heel veel aanwezigen, maar voor een intieme avond met onze naaste familie en vrienden. warm, gezellig, innig investeren Families met veel geld willen hun kapitaal en tijd investeren in nieuwe technologie of actueel onderzoek. ergens tijd of geld insteken mikado Ons clubhuis viel uit elkaar als een spelletje mikado spel waarbij je stokjes uit een hoop moet halen, zonder andere stokjes te bewegen de overwinnaarmorele Hij was de enige wielrenner die de eindmeet haalde zonder doping en noemde zichzelf daarvoor de morele overwinnaar. wie volgens het gevoel van iedereen overwint en misschien niet door het resultaat de mythe Het is een mythe dat elke mens gemiddeld acht spinnen per jaar opeet in z’n slaap. aangedikte vertelling nonchalant Het is nu erg modieus om je hemd nonchalant uit je broek te dragen. onverschillig, zonder zorgen, zonder planning ogenblikkelijk Indien je niet ogenblikkelijk naar huis komt, zwaait er wat! direct, onmiddellijk fanaat nonchalant

een opbouwenreputatie

Elke dag krijgen we huiveringwekkende oorlogsbeelden te zien in het nieuws, wat een grote impact kan hebben op jonge kijkers. eng, spookachtig, akelig impliceren

De oude term Algemeen Beschaafd Nederlands impliceerde dat mensen die geen Standaardnederlands praatten geen beschaafde mensen konden zijn. betekenen, met zich meebrengen inspireren

Via sociale media proberen vloggers een reputatie op te bouwen bekend worden om iets, een goede naam krijgen in iets de fanaat Mijn broer is een gamefanaat: hij speelt uren aan een stuk. iemand met een grote voorliefde voor iets of iemand huiveringwekkend

Dit ijsje is van dubieuze kwaliteit, ik zou er niet van eten. vreemd, twijfelachtig

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP296 dubieus

het parket Misschien hebben jullie thuis parket op de vloer, maar je ouders zouden niet graag hebben dat jij door het parket vervolgd wordt voor vluchtmisdrijf, bijvoorbeeld. openbaar ministerie; gerechtelijke instelling die misdrijven opspoort, vervolgt en erop toeziet dat straffen worden uitgevoerd het patent

©VANIN

sensationeel

Wil jij me vergezellen naar dit feest? Ik haat het om alleen binnen te komen. meegaan met iemand, iemand gezelschap houden vermogend Vermogende families zijn op zoek naar duurzame beleggingen voor hun kapitaal. met veel bezittingen verteerd zijn door Bejaarde chauffeur (76) die Bettina (6) doodreed, wordt verteerd door schuldgevoelens en komt niet meer buiten. zo vol van iets zijn dat je er veel last van ondervindt de verzuchting Na de vele verzuchtingen van de horeca werd de avondklok dan toch opgeheven. klacht, zacht protest de woordvoerder De eerste minister liet via zijn woordvoerder weten dat hij spijt had over de uitspraken en zich later in een persconferentie zou verontschuldigen. iemand die in naam van een persoon of bedrijf met de buitenwereld (media, klanten) communiceert selecteren woordvoerder

TUSSENSTOP 4 297

Je kunt niet zomaar legoblokjes namaken, want de zoon van de bedenker ervan nam een patent op die speciale vorm. een officieel document dat bepaalt dat jij alleen geld mag verdienen aan iets, omdat jij dit bedacht hebt permanent Dit openluchtzwembad was tijdelijk, maar zal door het succes permanent geopend blijven. voortdurend, altijd blijvend

selecteren Heb je al de boeken geselecteerd die je straks op vakantie meeneemt? een keuze maken uit een ruimer aanbod

Die roddelkrant brengt alleen maar sensationele berichten over ongevallen, BV’s en moord. gericht op spectaculaire dingen spoedig We komen zo spoedig mogelijk, zeiden mijn ouders en vijf minuten later stonden ze er al. snel traditioneel De vereniging stopte dit jaar met zijn traditionele kaas- en wijnavond en koos voor een nieuw concept met sushi. van generatie op generatie doorgegeven vergezellen

Ik grimas naar Erica. ‘Vind je het heel erg als ik dat niet wil onderzoeken?’ Erica grinnikt en overhandigt me een handdoek. ‘Jammer. Heb je een idee van de tijd waarin je was?’ ‘Nee, er waren geen herkenningspunten.’ Mijn stem klinkt gedempt door de handdoek. 1 de contour: omtrek, vorm woord Je staat stil bij hoe je een kortverhaal ervaart 1 27

DeelWolven1

©VANIN

HET VERHAAL BELEVEN

Je analyseert de verhaalaspecten, personages, tijd, ruimte en het vertelperspectief 3

Je denkt na over hoe de spanning in een verhaal wordt opgebouwd 2

Den Haag in de regen. Geen miezerig motregentje, maar een heuse stortvloed. Met bakken tegelijk komt het water naar beneden. Binnen enkele seconden ben ik nat tot op mijn huid en ik huiver. Al komt dat niet alleen door de kou. Ondanks het gekletter van de druppels vangen mijn oren het gehuil van wolven op. Alweer wolven, zoals de laatste vijf keer telkens het geval was. Door het gordijn van water kan ik de contouren van grillig gevormde bomen onderscheiden. Ik ren ernaartoe en probeer omhoog te klimmen. Om tijd te rekken. Het lukt niet: de stammen en takken zijn te glibberig om houvast te krijgen. Ik werp nog een snelle blik om me heen. Behalve de door nieuwe natuur overwoekerde steenhopen en de gloeiende ogen van de wolven die me langzaam maar zeker insluiten, is hier echter niets te vinden. Ik geef het signaal. Vrijwel meteen ben ik terug. ‘Heb je iets kunnen ontdekken, Nikki?’ vraagt een stem naast mij. Ik draai mijn hoofd. Iets wat niet gemakkelijk gaat door de syntax-aansluitingen. Erica kijkt me hoopvol aan. ‘Niets. Ook nu alleen maar wolven. Die met rode ogen’, voeg ik er nog aan toe. ‘Shit.’ Erica morrelt aan de knoppen van het apparaat waarop ik ben aangesloten. ‘Weet je zeker dat ze echt waren? Kunnen ze niet uit je eigen opgeslagen beelden afkomstig zijn?’ Daar had ik nog niet aan gedacht. In principe zou dat mogelijk zijn. Het is een vreemd neveneffect van de syntax dat sommige beelden, voorwerpen of personen zodanig echt lijken te zijn dat je hersenen je voor de gek houden. Waar ik de beelden van de wolven heb opgepikt weet ik niet, maar gevaarlijk zijn ze wel. Ze zouden me zomaar kunnen verscheuren. Het is niet zo dat de beelden zelf me fysiek kunnen verwonden, maar als mijn brein ervan overtuigd is dat het om echte wolven gaat, zijn ze er niet minder dodelijk om.

20105115

Je beluistert een kort geluidsfragment. a Beschrijf zo gedetailleerd mogelijk wat je gehoord hebt. b Hoe zou je je voelen? Wat zou je doen in die situatie? In deze les ga je aan de slag met het verhaal Wolven van Pepper Kay. Het verhaal is opgedeeld in zes delen. Je leest elk fragment, lost vragen op en voorspelt het vervolg. Lees het eerste deel van het verhaal.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR298 les Kortverhaal: Wolven

LES 27 KORTVERHAAL: WOLVEN 299 253035

2 Focus op de ruimte in het fragment.

4 Wat is de syntax?

5 Welke informatie roept vragen bij jou op? cruciaal: beslissend, bepalend woord

‘Ik zal de dimensie iets anders instellen. Misschien hebben we dan meer geluk. Wil je een pauze?’ Een pauze? Ja, dat zou wel fijn zijn. Al was het alleen maar om op te drogen, maar ik weet dat we daar eigenlijk geen tijd voor hebben. Alles wijst erop dat het cruciale moment nabij is. Je kunt geen digikrant bekijken of grote koppen schreeuwen je toe dat er alweer een nieuwe doorbraak is bereikt en dat de Voyager, die nu bijna honderd jaar op pad is, zich inmiddels op de terugweg naar Aarde bevindt. Met een schat aan informatie over nieuwe sterrenstelsels waar het schip met meer dan de lichtsnelheid doorheen is gereisd.

‘Laten we maar doorgaan’, zeg ik tegen Erica en ik geef haar de handdoek terug.

©VANIN

3 Wanneer speelt het verhaal zich af? Geef één argument om je antwoord te ondersteunen.

Digivideo’s laten continu beelden zien die via de ogen van de besturingsrobots zijn vastgelegd. Sommige van die beelden roepen vragen op. Keer op keer worden ze bekeken en geanalyseerd door vooraanstaande wetenschappers uit de hele wereld. Niemand is het er echter over eens wat er te zien is. Behalve een selecte groep onderzoekers die in het diepste geheim de syntax heeft ontwikkeld.

a Waar speelt het verhaal zich af? b Is er iets vreemds aan die plek?

d Er ontbreekt iets waardoor het hoofdpersonage bang wordt. Wat?

7 Formuleer in je eigen woorden: a wat Erica en Nikki aan het doen zijn; b wat er gebeurd is; c wat er in de volgende delen aan bod zal komen. naargeestig: somber verpauperd: vervallen, verkommerd woord

b Wat komen we te weten over Den Haag? c Wat is de oorzaak?

©VANIN

300 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR 4045 Deel 2 Opnieuw bevind ik mij op die andere plek. Deze keer staar ik naar de naargeestige overblijfselen van de stad, nog zonder nieuwe natuur. Donkere wolken kolken boven de verpauperde en half ingestorte gebouwen en het miezert. Onder mijn gymschoenen knarst glas. Ik doe haastig een stap opzij voordat er splinters door de dunne zolen heendringen en zak bijna meteen tot aan mijn enkels weg in een laag blubber. Het stinkt naar uitwerpselen. Midden op het verwoeste kruispunt waar de Bezuidenhoutseweg en de Prins Clauslaan elkaar kruisen, is goed te zien waar een van de capsules met larven is ingeslagen. Van wolven is echter geen spoor te bekennen. Nog niet, tenminste. Of komen ze toch uit mijn eigen beeldenbibliotheek voort? Voor mijn zoektocht maakt het niet uit. Het is me duidelijk dat ook dit moment geen oplossing zal bieden. Het feit dat er bovengronds geen enkele beweging is waar te nemen, doet mij het ergste vrezen

a Speelt deze scène zich voor of na het vorige deel af?

6 In dit fragment maakt Nikki weer gebruik van de syntax.

Een moment later wring ik me tussen de stroom voetgangers door naar de ingang van het ministerie. In de deuropening aarzel ik echter en ik draai me weer om. Alhoewel ik het gevoel heb dat de tijd dringt, loop ik toch naar de kiosk een tiental meters verderop. Geld om een krant te kopen heb ik niet bij me en zonder smartphone heb ik niets aan een digikrant, maar ik wil weten welke dag het vandaag is en wat de nieuwskoppen me kunnen vertellen.

Ik geef weer een signaal. Een ander signaal dan de eerste keer. Erica weet nu dat ik maar een klein stukje terug wil. Ik sluit mijn ogen om niet misselijk te worden van de draaikolk die mij terugspoelt naar een eerder Demoment.syntax brengt me naar hetzelfde kruispunt. Ik sta in de middenberm. Zowel voor, achter als boven me suist het verkeer voorbij. Met een hand boven mijn ogen tegen het felle zonlicht bekijk ik de omgeving en de diversiteit aan voertuigen waarmee mensen zich verplaatsen. Een zoemend geluid boven mijn hoofd doet me omhoogkijken. Het is een drone. Het ding blijft hangen en ik zie dat de cameraogen op me gericht zijn. Ik besef dat ik in beweging moet komen; ik begin op te vallen. Aan de overkant van de weg bevindt zich het gebouw waar ik heen wil: het ministerie waar ik heb gewerkt voordat ik samen met Erica werd uitgenodigd om aan een speciaal onderzoeksproject deel te nemen. Stoplichten zijn er niet meer en ook de zebrapaden zijn verdwenen. Even vraag ik mij af of ik laverend tussen elektrovoertuigen en zweefmotoren door moet oversteken, dan zie ik de zweefbrug. Ik sta op een volstrekt verkeerde plek om er gebruik van te kunnen maken, maar gelukkig ontwaar ik een onderhoudslift.

Ik bedank haar en loop snel terug naar het Ministerie van Noord-Europese Zaken. Het is het juiste jaar, maar wat in dit geval belangrijker is: er lijkt nog geen contact te zijn geweest. Dat betekent dat ik op tijd ben, dat ik de plugin-stick kan overhandigen die in een afgesloten zakje aan de binnenkant van mijn broeksband zit. De stick met alle gegevens die Erica en ik samen met onze medeonderzoekers wereldwijd hebben verzameld. de diversiteit: variatie ontwaren: opmerken, in het oog krijgen meewarig: met medelijden woord

Dedenk.vrouw kijkt me meewarig aan. ‘2065.’

LES 27 KORTVERHAAL: WOLVEN 301 906050556570758085

Een sprankeltje hoop doet mijn hart sneller slaan. ‘Is het contact al tot stand gebracht?’ waag ik te vragen. De vrouw kijkt me bevreemd aan. ‘Contact?’ ‘Met …’ Ik slik de woorden in. ‘En de beelden van de Voyager?’ vraag ik in plaats daarvan. Nu beginnen de ogen van de vrouw te schitteren. ‘U bedoelt de beelden van de gouden planeet? Dat was een week geleden wereldnieuws. Geweldig toch, dat er een planeet bestaat die dezelfde eigenschappen heeft als onze Aarde?’ Ze kijkt me nu openlijk nieuwsgierig aan. ‘Komt u soms uit de Nieuwe Zone, dat u dit niet weet?’ Ik heb geen idee wat de vrouw bedoelt, dus ik ga er niet op in. ‘Is het bekend of de planeet bewoond is?’ ‘Er is nog veel meer bekend, maar ik verkoop informatie, schat, ik geef het niet weg.’ Ze houdt haar hand op. ‘Sorry,’ mompel ik, ‘ik heb geen geld bij me.’

Het is druk bij de kiosk, desondanks zie ik al snel dat er helemaal geen kranten worden verkocht. De mensen rond de kiosk hebben een donkere bril op en een earphone in hun oor. Met een beker koffie in hun hand staan ze schijnbaar doelloos op een kluitje bij elkaar. Oculus Rift-brillen flitst het meteen door me heen.

©VANIN

Vanuit het binnenste van de kiosk klinkt een stem. Nu pas zie ik de rondborstige vrouw die lusteloos op een kruk hangt. ’Wil je een nieuwsflash?’ vraagt ze. ‘We hebben een mooie aanbieding: tien minuten voor maar vijftig crowns.’ Ik staar haar een moment aan bij het horen van de vreemde munteenheid die wordt gehanteerd. ‘Nee, dank u, maar misschien kunt u mij wel vertellen wat de datum van vandaag is?’ ’25 oktober.’ Ik haal even diep adem. ‘En welk jaar?’ ‘Is dit een grap of zo?’ Ze buigt zich naar voren om mij van top tot teen op te nemen. Ik schud mijn hoofd, terwijl ik met een onbehaaglijk gevoel aan mijn met modder besmeurde gympen

Deel 3

a Wat is hun werksituatie?

c Hoe komt het zinnetje ‘nu het nog kan’ over bij jou?

a Waar bevindt het hoofdpersonage zich?

9 In opdracht 4 formuleerde je een voorspelling over ‘de syntax’. a Wat had je correct voorspeld? b Wat weet je meer over de syntax na dit stukje?

b Wanneer speelt het fragment zich af? c Wat schrikt haar af in de bewoners van de gouden planeet? resoluut: zelfzeker, overtuigd woord ©VANIN

b Welke opdracht hebben Nikki en Erica?

8 In dit fragment krijgen we meer informatie over Nikki en Erica.

Hopelijk zijn ook de onderzoekers in de overige landen op dit punt aangeland en kunnen de ministeries en lokale overheden contact opnemen met de overkoepelende instanties om het onderzoek naar de gouden planeet af te gelasten, nu het nog kan. Want dat de planeet bewoond is, dat weet ik inmiddels maar al te goed. En ook hoe de bewoners eruitzien in de diverse stadia van hun leven. Ik huiver als ik terugdenk aan het syntax-beeld van de capsule, aan de wriemelende massa die uit de restanten van iets tevoorschijn kwam. Ik sluit me resoluut af voor de beelden, uit angst iets op te roepen wat ik niet meer kan stoppen.

10 Ook in dit fragment vindt er een tijdreis plaats.

302 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR

Een sciencefictionverhaal is een verhaal dat op basis van wetenschappelijke gegevens avonturen beschrijft die zich afspelen in een denkbeeldige (toekomstige) periode.

100105110

Bij het gebouw aangekomen, laat ik vluchtig mijn blik over de gevel glijden. De Noord-Europese vlag met het kleine symbool voor Nederland wappert vrolijk, nietsvermoedend van de op handen zijnde catastrofe.

b Is het toekomstbeeld positief of negatief?

Even twijfel ik. Misschien is het beter om Erica te vragen of ze me opnieuw een klein stukje terug wil brengen. Het risico dat er dan nog helemaal niets bekend is, vind ik echter te groot. Nu zijn er in ieder geval beelden van de planeet. Iets wat mijn geloofwaardigheid ten goede komt. Het zou mooi zijn als er beneden nog iemand werkt uit de tijd dat ik hoofd van de researchafdeling was. De plugin-stick bevat weliswaar voldoende referenties met grote namen op het gebied van ruimteonderzoek, maar wanneer ik een excollega van mijn identiteit kan overtuigen, scheelt dat wellicht een hoop rompslomp. De ruime hal van het ministerie komt me bekend en toch onbekend voor. Op de plek waar zich de ovale vijver met koikarpers had moeten bevinden, strekt zich nu een enorme holozuil uit. In de zuil staat een groep Japanners. Ook zij hebben een donkere bril op hun neus en een earphone in hun oor. Ze reiken lachend naar iets wat alleen voor hen zichtbaar is. De binnentuin met exotische planten is eveneens verdwenen. Er staan nu tien loungebanken waarvan er drie bezet zijn. De mensen die op de banken liggen, dragen eenzelfde bril en earphone als de Japanners. Op de SmartGlass-desktop van het dichtstbijzijnde tafeltje is te lezen dat er een promotiefilm wordt vertoond over het wonen en werken op Mars. onthouden

LES 27 KORTVERHAAL: WOLVEN 303 11

©VANIN

Welke typische science ctionelementen vind je terug in dit fragment? Som er minimaal drie op.

Deel 4

oogcontact met iemand te maken, loop ik naar de toegangssluis. Ik plaats mijn handpalm op de bioscanner en bid dat mijn gegevens na zo veel jaar nog in het systeem zitten opgeslagen. Mijn hart springt op als de sluis opent en ik steven opgelucht op de lift af die me naar het communicatiecentrum onder het complex moet brengen.

Boven mij, in de rest van het gebouw klinken vage kreten en een van de mannen draait zich om. Het is mij niet duidelijk of dit door het geluid van de dichtklappende liftdeur komt of door het toenemende geschreeuw en het omvallende meubilair boven onze hoofden. Niet dat het iets uitmaakt. De facetogen staren me met een kille, berekenende blik aan. Ik voel me naakt, exposed, alsof hij weet dat ik hem in zijn werkelijke gedaante zie. De man steekt een arm uit. Het is onmogelijk te zeggen of ik de enige ben die ziet dat het hier geen arm, maar een gesegmenteerde poot betreft die zich onherroepelijk in mijn richting beweegt. Ik deins achteruit tot ik met mijn rug tegen de gesloten liftdeur sta en geef Erica het noodsignaal dat ze me onmiddellijk moet terughalen, maar er gebeurt niets. Ik geef het signaal opnieuw en nog eens, tot ik merk dat de remote uit mijn hand wordt getrokken en mijn gedachten verdwijnen. Ik voel me in een staat van complete wezenloosheid Hetwegzakken.laatstewat

304 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR 140125120115130135145150155

Vanuit een van de aangrenzende kantoren verschijnt een man van halverwege de zestig. Hij loopt met uitgestoken hand op een in metallic-blauw broekpak geklede vrouw af. Met een schok herken ik hem. Het is Jort, de collega waarmee ik kort voor mijn vertrek een vluchtige relatie heb gehad. Ik stap opzij, zodat de Japanners zich tussen ons in bevinden voordat hij me in de gaten krijgt en herkent. Hij is niet de persoon waarnaar ik op zoek ben en het zou te lang duren om uit te leggen waarom ik ineens dertig jaar jonger ben dan Zonderhij.

Zodra de liftdeur beneden opengaat, wacht me echter een nieuwe schok. De drie aanwezige werknemers van de afdeling staren met een niet-begrijpende uitdrukking op hun gezicht naar een groepje van vijf mannen dat voor hun bureaus staat. Meteen staan mijn nekharen overeind. De bezoekers zien er heel normaal uit, maar dankzij de syntax kijk ik dwars door die illusie heen. Ondanks de glanzende maatpakken waarin de bezoekers gekleed gaan.

ik zie, is het verschrikte gezicht van mijn oud-collega Esther; met ogen waarin niet alleen de herkenning, maar ook het onbegrip is te lezen. En het laatste wat ik hoor, is dat overal het luchtalarm afgaat. Ik word mij bewust van een zachte streling tegen mijn wang. Even heb ik het gevoel dat ik in mijn warme, comfortabele bed lig, maar dat duurt niet lang. Ik besef dat ik rechtop sta. Toch voel ik geen vaste grond onder mijn voeten. Ik open mijn ogen in een poging de oorzaak van de vreemde gewaarwording te achterhalen, maar er hangt iets voor mijn gezicht. Het is alsof ik door een dun vlies kijk, waardoor het een moment duurt voordat ik de omgeving scherp kan zien. Het lukt me echter niet een hand op te tillen om het vlies weg te vegen. Bij het ademen beweegt het lichtjes voor mijn mond heen en weer. Ik merk nu dat het vliesachtige omhulsel helemaal om mij heen zit. Het voelt knus en veilig. Tot ik mijn blik verder laat glijden door de gang waarin ik mij blijkbaar bevind. Als ik mijn hoofd iets opzij beweeg, zie ik door het vlies heen een lange rij zakachtige voorwerpen die tegen de muren lijken te kleven. Sommige zakken zijn opengescheurd alsof iets zich een weg naar buiten heeft gebaand. De zakken die nog heel zijn, zijn enigszins doorzichtig. Mijn adem stokt wanneer ik erin vaag de contouren van gezichten kan onderscheiden. Ik besef direct dat ik ook in zo’n zak zit. Vragen schieten door mijn hoofd. Hoelang hang ik hier al? Wat is er gebeurd? En waar is Erica? Dan dringt de verschrikkelijke waarheid tot me door: Erica is verleden tijd. Net als de syntax waarmee ze me naar andere tijden kon sturen.

Zoekend kijk ik om me heen om me te oriënteren. De balie met receptionisten is weg. Ervoor in de plaats zijn holohostesses gekomen die op dat moment een grote groep mensen van informatie voorzien. Een van hen heeft me opgemerkt en komt mijn kant op gezweefd. Ik draai me om en loop weg. Het is hier in de toekomst een stuk ongezelliger en vooral onpersoonlijker geworden.

©VANIN

LES 27 KORTVERHAAL: WOLVEN 305 12 Vat het fragment samen in vijf kerngebeurtenissen. 13 Nikki vergelijkt het ministerie met hoe ze het zelf ervaren heeft. Hoeveel tijd is er verlopen tussen het moment waarop ze daar nog werkte en nu? 14 In dit fragment maken we kennis met de bewoners van de gouden planeet. a Waaraan doen ze je denken? b Waarom reageren de andere personeelsleden niet onmiddellijk? 15 Hoe voelt Nikki zich in dit fragment? a Kies drie van onderstaande afbeeldingen die deze emoties het beste weergeven. ©VANIN

• woorden die ik al gehoord heb maar die ik niet begrijp;

• woorden die ik nog nooit heb gehoord;

d Zoek de betekenis op van de woorden die jullie allebei niet begrijpen.

17 In het volgende fragment komen deze woorden voor. research – euforie – geografisch – coördinaten – desastreus – destilleren – ontsteltenis – locatie – database –toestemming – restrictie

• woorden die ik begrijp en die ik zelf in een betekenisvolle zin zou kunnen gebruiken.

Lees de lijst en verdeel de woorden in vier categorieën:

Waarom kies je voor die afbeeldingen? Verwijs in je antwoord naar gebeurtenissen of zinnen uit het verhaal.

16 Wat zal er in de volgende delen nog gebeuren volgens jou?

• woorden die ik begrijp als ik ze hoor/lees maar zelf niet zou kunnen gebruiken;

Vergelijk jouw indeling met die van een medeleerling. Welke woorden hebben jullie anders ingedeeld?

306 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR

©VANIN

c Probeer de betekenis van woorden aan elkaar uit te leggen.

Tot mijn verrassing bleek ook mijn collega Erica te zijn geselecteerd. Om vervuiling van gegevens en beïnvloeding van werkmethoden te voorkomen, mochten de teams die aan het project zouden gaan werken uit niet meer dan twee personen bestaan. Erica en ik werden naar een geheime locatie gebracht waar we in totale afzondering ons werk moesten doen. Communicatie met andere teams was verboden en behalve het volgen van de nieuwsberichten was er geen contact met de buitenwereld toegestaan. Alle researchgegevens werden in een centrale database opgeslagen. De algemene informatie was toegankelijk. De individuele resultaten van de diverse teams niet. Ondanks alle restricties waren de jaren die volgden de mooiste van mijn leven en ik heb er dan ook geen seconde spijt van gehad. Tot aan dat ene moment, tenminste. Omdat we geen contact met andere teams mochten hebben, hadden we geen enkel idee hoe ver zij met hun onderzoek waren. Eigenlijk wisten we niet eens hoe ver we zelf waren. Het waren tenslotte alleen maar terabytes aan wis- en natuurkundige theorieën die we produceerden. Na iets meer dan zeven jaar hadden we in theorie een systeem ontwikkeld dat volgens ons moest werken en kon de New Einstein Group een prototype bouwen. Vol spanning wachtten we op feedback van de Group.

Het vinden van de juiste plek was nog het gemakkelijkst, dat was een kwestie van coördinaten. De juiste tijd, dat was een probleem. Keer op keer heeft Erica mij daarom gesyntaxt om op zoek te gaan naar het moment waarop de overheden wel open zouden staan voor de beelden en we nog een keuze hadden. Voor het te laat zou zijn. Voordat dit zou gebeuren.

De euforie over deze enorme stap voorwaarts voor de mensheid maakte echter al snel plaats voor het tegenovergestelde. Met ontsteltenis namen we kennis van de desastreuze toekomstbeelden.

Erica en ik hebben toen tegen alle instructies in zelf contact opgenomen met de New Einstein Group. Zij hadden de overheidsinstanties inmiddels gewaarschuwd. Tot ieders teleurstelling wilden ze de beelden daar echter niet eens bekijken. Erica en ik kregen, net als de teams in de andere landen, toestemming van de Group om op zoek te gaan naar een moment in de tijd dat de overheden zouden willen luisteren.

©VANIN

Deel 5 Het begon allemaal acht jaar geleden. De dag dat ik een uitnodiging ontving van de New Einstein Group, een groep hoogbegaafde mensen waarvan ik al sinds mijn vijftiende lid ben. Tijdens de daaropvolgende bijeenkomst werd mij terloops gevraagd of ik interesse had mee te werken aan een op te starten project. Er werd nogal geheimzinnig over gedaan en voordat ze me meer over het project konden vertellen, moest ik eerst een geheimhoudingsverklaring ondertekenen. Ik was toen vijfentwintig en vond het allemaal reuze spannend. Natuurlijk ondertekende ik de verklaring. Twee maanden na de bijeenkomst kwam er bij het Ministerie van Noord-Europese Zaken een officieel verzoek binnen mij te detacheren bij een speciaal team dat onderzoek ging verrichten naar vreemde tijdverschillen die zo nu en dan optraden bij het remote 3D-printen van voorwerpen. Dat was de officiële versie, tenminste. In werkelijkheid was het de bedoeling een geheel nieuw type apparaat te ontwikkelen.

LES 27 KORTVERHAAL: WOLVEN 307 200160165170175180185190195

Af en toe kwamen er vragen binnen, maar verder waren de maanden die volgden saai en stil. We verdeden onze tijd met het afstruinen van internet, het afwerken van ons fitnessprogramma en het verzinnen van nutteloze wiskundige stellingen die we vervolgens tijdens onze schaaksessies uitprobeerden.

Ook de andere teams hadden de beelden gezien, zoals we uit de gegevens in de database konden destilleren.

Tot we op een dag, ongeveer een halfjaar later, bericht kregen dat er op onze locatie een syntax-systeem zou worden geïnstalleerd waarmee we naar andere tijden konden reizen. We waren net kleine kinderen die een sinterklaascadeau kregen. En het leren omgaan met het systeem leek meer op een spannende ontdekkingstocht dan op werken.

Deel 6 Ik laat mijn blik nog eens over de zakken aan de muur tegenover mij glijden en ik weet het: als het Erica en onze collega’s niet snel lukt om de instanties te overtuigen, wordt de mensheid weggevaagd, of op zijn minst geminimaliseerd. Misschien staan we zelfs al op het punt van uitsterven. Voor zover we niet als voedsel dienen voor de sprinkhaanachtige wezens die ik door het weefsel van mijn cocon kan zien. Misschien kweken ze ons inmiddels wel om die reden. Een gevoel van diepe machteloosheid maakt zich van mij meester. Ik heb gefaald. Toch kan ik mij niet aan de indruk onttrekken dat het pure pech is dat ik mij hier nu bevind. Al was ik maar een week eerder, wellicht zelfs maar een dag eerder, bij het ministerie aangekomen. Of als ik Erica toch maar had gevraagd mij iets verder terug te brengen, dan waren dingen misschien heel anders gelopen. Nu maakt het allemaal niet meer uit. Ik ben bang dat het voor mij te laat is. Mijn zicht op de andere zakken wordt geblokkeerd. Het is een van de sprinkhanen. Een gele, een van de mannetjes. Het beest draait zijn hoekige kop naar me toe en kijkt naar me. Ik sla mijn ogen neer, bang om mezelf tientallen keren weerspiegeld te zien in de glanzende facetogen. Hij springt op me af en steekt een poot in mijn cocon. Ik voel hoe hij mij betast. Mij keurt. Hij trekt zijn poot terug en springt naar de overkant van de gang. Mijn opluchting dat hij weg is, maakt plaats voor afgrijzen wanneer hij de persoon in de cocon schuin tegenover mij inspecteert. Ondanks haar nu uitgemergelde gezicht herken ik de gelaatstrekken van de vrouw uit de kiosk. De angst in haar ogen klinkt luider dan mijn raspende ademhaling. En zij weet niet eens wat er gaat komen, ik wel. Dit is de nachtmerrie die op het punt staat werkelijkheid te worden. Het beeld dat Erica en ik zo vaak via de syntax hebben gezien.

308 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR 18 Vat samen wat er is gebeurd. 19 Welke vorm van tijdsgebruik vind je terug in dit deel? 20 Hoe loopt het af volgens jou? Met Nikki? Met de wereld? 225220205210215230

Als er een andere sprinkhaan in mijn blikveld verschijnt, een vrouwelijk exemplaar, begin ik ongecontroleerd te trillen. Poten worden in de zak gestoken en wriemelen langs mijn gezicht. Met de moed der wanhoop probeer ik mijn hoofd weg te draaien. Het beest is echter veel te sterk. Ze grijpt mijn hoofd vast en weet probleemloos mijn mond open te wrikken om haar legbuis door mijn slokdarm naar binnen te steken. Ik probeer te kokhalzen. Tevergeefs, want zij weet precies hoe ze te werk moet gaan om te voorkomen dat ik overgeef. Ik voel hoe mijn maag zich vult met het weerzinwekkende legsel van het monster. Hoelang zou het duren? Hoelang, voordat de eitjes uitkomen en de larven zich een weg naar buiten vreten? Dol van angst roep ik het beeld van de wolven op. Deze keer ren ik niet weg voor ze, maar verwelkom ik hun barmhartige kaken. de instantie: oﬃciële organisatie barmhartig: mild of liefdadig uit medelijden woord

De gebeurtenis die we wereldwijd, samen met onze collega-onderzoekers probeerden te voorkomen.

©VANIN

LES 27 KORTVERHAAL: WOLVEN 309 21

b Zet een plus of een min wanneer je vindt dat dat element in Wolven beter of net minder goed gebruikt wordt. c Bespreek de lijst die je opstelde met je medeleerlingen.

22 Je hebt het verhaal nu volledig gelezen. Welke score zou jij het geven tussen 1 en 12345678910? 10 zowel het verhaal als uitwerkingdewarenoersaai het konuitwerkingOFverhaaldeernogmeedoor niet meeslependmaarslecht,ooknietecht goed, maar niet origineelecht keispannend 23 Misschien deden een of meerdere elementen uit Wolven jou denken aan andere verhalen of lms.

In een dystopie schetst een auteur een toekomstige wereld waarin het slecht is om te leven. De focus ligt op het negatieve van technologie en mensen leven in een harde maatschappij zonder vrijheid en zekerheid. onthouden

a Noteer hier kort welk element jou aan welk verhaal of film deed denken.

©VANIN

Vertel waarvoor Nikki en Erica zo bang waren.

310 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR DOORDRINGEN TOT DE TEKST 1 Plaats de volgende personages uit het verhaal onder de juiste categorie. Kies uit: Nikki – Erica – de kioskvrouw – Jort – de New Einstein Group – de aliens. protagonist antagonist nevenpersonage 2 Wie is de auteur van het verhaal? 3 Wie is de verteller in het verhaal? 4 Klopt de volgende bewering? Leg uit waarom je dit antwoord kiest. De tijd verloopt volledig chronologisch in Wolven 5 Klopt de volgende bewering? Leg uit waarom je dit antwoord kiest. Wolven heeft een gesloten einde voor Nikki en een open einde voor Erica. 2 ©VANIN

In les 27 koos de auteur voor een verhaal dat zich in de toekomst afspeelt. Ze kon zo een spannend verhaal vertellen en een boodschap geven over onze wereld van vandaag. Heel wat verhalen spelen zich om dezelfde redenen in een andere historische tijd af. En al zeggen de geschiedenislessen jou niet veel, misschien ontdek je via deze historische voorwerpen en hun bijhorende romans toch een meeslepend stukje geschiedenis. Ontdek hier de boeksuggesties van deze maand.

LITERATUURSUGGESTIES 3 311

©VANIN

Literatuursuggesties

312 TRAJECT NEDERLANDS 4

509835

BEIRSVANP.&RIJCKEGHEMVANJ.-C.

HONDEN

WWW.BOEKTOPPERS.NL

JONKVROUW Jean-Claude van Rijckeghem en Pat van Beirs historische roman 2005 Jonkvrouw gaat over het leven van Marguerite van Male, een meisje in de adelstand. Ze woont in het mooiste kasteel van heel Vlaanderen: een militair slot met schitterende tuinen, wapperende vlaggen en een hoge slottoren. Ze heeft geen broertjes en zusjes en is daarmee de troonopvolgster van Vlaanderen. Niet dat ze daar gelukkig mee is. Marguerite is een rebels meisje, dat weinig moet hebben van nette manieren.

FRAGMENTBELUISTER

Horowitz herschrijft in deze verhalenbundel de bekendste Griekse mythen Hij maakte ze leesbaar voor het publiek en gebruikt daarbij heel humor en inlevingsvermogen. Heel wat mythologische ﬁguren passeren de Demeter en Persephone, Pandora, Arachne, Pan, Oedipus, Orpheus, Odysseus, de minotaurus … schitterende inleiding op de boeiende van de Griekse mythologie.

DE VAN AKTAIOON: GRIEKSE MYTHEN EN SAGEN Anthony Horowitz mythen en sagen De1985rampen die de nieuwsgierige Pandora op de wereld heeft losgelaten door het openen van de verboden doos, variëren volgens Anthony Horowits van sarcasme tot kubistische schilderkunst, van nihilisme tot jeugdpuistjes, van prullenmanden gemaakt van olifantspoten, tot ingebeelde ziekten en dolfinariums. De schrijver gebruikt zijn humor als verdediging van de Griekse mythen en sagen tegen de toehoorders uit de twintigste eeuw.

JONKVROUW Jonkvrouw Jean-Claude Van Rijckeghem & Pat Van Beirs woorden vertelt de middelMarguerite van Male over haar vossenhaar dat nooit in vorm Willem die een meester is in de over Roderik uit wiens kaaktand heeft geslagen, over de Zannekin die stinkt als een varkensvrije stad Brugge met haar uithangborden, over de boeken moeder met hun verhalen over liefde, over de rode zweertjes van haar toekomstige echtover de zwarte haat die ze voelt bloedeigen vader.

513959WWW.BOEKTOPPERSVO.NL 12+ 14+ 16+ HOROWITZANTHONY AKTAIOONVANHONDENDE DE HONDEN AKTAIOONVAN ANTHONY HOROWITZ 15-06-2010 13:50:04

LITERATUURDEBASTAARD VAN BRUSSEL Simone van der Vlugt historische roman Brussel2005 1565. Crispijn Matsijs is eigenaar van bierbrouwerij en taverne ‘Au brasseur’. Hij wordt in zijn werk bijgestaan door de dienstmeid Stina en haar dochter Eva. Sinds de gevreesde inquisiteur Pieter Titelmans in de stad is, wordt het dagelijkse leven steeds vaker verstoord door openbare executies, waarbij iedereen die commentaar heeft op het katholieke geloof, op de brandstapel belandt. De situatie wordt nog dreigender als de Spaanse koning de hertog van Alva naar de Nederlanden stuurt om schoon schip te maken met alle ketterij.

FRAGMENTBELUISTER

LITERATUURSUGGESTIES 3 313 GALGENMEID Jean-Claude van Rijckeghem en Pat van Beirs historische roman Antwerpen,2010 Tachtigjarige Oorlog. Gitte Niemandsdochter is als klein meisje door haar moeder afgeleverd bij het weeshuis. Het enige bezit: een schelp met een Spaanse naam erop. Als ze betrapt wordt op diefstal en tot de galg wordt veroordeeld, blijkt die schelp haar redding. Gitte blijkt de buitenechtelijke dochter van een hoge Spaanse edelman. Ze wordt naar Sevilla gestuurd om in het huis van haar vader als spion te dienen voor de prins van Oranje. In Spanje leidt ze een leven zoals ze nooit gekend heeft, wat haar loyaliteit aan het wankelen brengt. De galgenknoop die ze als brandmerk draagt, brengt echter alles in gevaar.

FRAGMENTBELUISTER is veertien jaar. Ze heeft schoonheid in de dop. jongens, Schele Piet en Karel stelen in de straten van stelen voor Zwart Peerken, de kinderen voedt buit brengen en hen knopentouw wanneer hun gebleven. Maar op een Gitte gesnapt. Ze wordt gevangenis en riskeert de een meid voor de galg? 17de eeuw. Malou is met haar moeder gevlucht uit Antwerpen. Na haar moeders dood wordt ze teruggestuurd. Haar reisgezel Nicolaas Rockox brengt haar niet naar een weeshuis in het door de pest geteisterde Antwerpen, maar neemt haar mee naar zijn eigen huis.

eeuw. Na de dood van haar moeder terug naar Antwerpen gestuurd. Nicolaas Rockox neemt haar eigen huis, waar ze het jongste wordt. Ze groeit op tot een mooie de stadstuin wordt haar toevluchtsoord. Ondertussen worstelt Malou vragen. Is Rockox haar echte vader? verliefd te worden op de nieuwe Meerten, maar meiden en knechten met elkaar trouwen. Dan vriest de en op het ijs doemt een gevreesde haar verleden op. 12+

Ze komt erachter dat het niet handig is om dwars door alle eeuwen heen ook nog verliefd te worden ...

14+ 16+ MUSSENDEVANMALOU 592611 vanin.be NOËLLA ELPERS ELPERSNOËLLA MALOUVANDEMUSSEN 1/05/19 11:49 ROBIJNROOD Kerstin Gier Waarom2009fantasy

FRAGMENTBELUISTERGIERKERSTIN

Die zal Malou moeten overwinnen voor haar liefde voor Meerten kan opbloeien.

Rockox’ kinderloze vrouw vat moederlijke gevoelens op voor haar. Ondertussen worstelt Malou met allerlei vragen. Rockox heeft haar moeder nog gekend, is hij misschien haar echte vader? Ook dreigt ze verliefd te worden op de nieuwe knecht Meerten, maar meiden en knechten mogen niet met elkaar trouwen. Dan vriest de Schelde dicht en op het ijs doemt een gevreesde schaduw uit haar verleden op.

FRAGMENTBELUISTER

is niemand in haar familie normaal? Gek wordt de zestienjarige Gwendolyn soms van haar strenge oma lady Arista, haar bemoeizuchtige tante Glenda en zeker haar arrogante nichtje Charlotte. Maar vooral van alle geheimen in haar eigenaardige familie. Alles wordt anders als ze op een dag plotseling terechtkomt in het Londen van 100 jaar geleden. Wanneer ze gelukkig ook weer snel naar haar eigen tijd terugspringt, wordt duidelijk dat zijzelf het allergrootste geheim van de familie is. Gwendolyn komt terecht in een wereld van tijdreizen, prachtige kostuums, een geheim genootschap, een machtige graaf en de knappe Gideon.

niemand in haar familie normaal?! zestienjarige Gwen soms van oma, haar bemoeizuchtige tante arrogante nichtje Charlotte. alles van de vele geheimen in eigenaardige familie ... anders als ze op een dag plots het Londen van honderd jaar gelukkig ook terug naar en ontdekt zo een wereld van prachtige kostuums, een geheim een machtige graaf en vooral knappe Gideon. En ze komt erachter handig is om dwars door alle ook nog verliefd te worden ...

&VANJEAN-CLAUDERIJCKEGHEMPATBEIRS 12+ 14+ 16+ GALGENMEID www.vanin.be VANJEAN-CLAUDEBEIRSPAT&RIJCKEGHEM 5/06/15 12:39 MALOU VAN DE MUSSEN Noella Elpers historische roman Begin2012

sterckdemarita

314 TRAJECT NEDERLANDS 4

FRAGMENTBELUISTER

John Boyne historische roman Als2006de negenjarige Bruno op een dag uit school komt, zijn al zijn spullen in kratten gepakt. Zijn vader heeft promotie gekregen, en Bruno en zijn familie moeten verhuizen naar een plek die ver weg is, waar niets te doen is en waar niemand is om mee te spelen. Hun nieuwe huis staat naast een hek dat zich uitstrekt zover het oog maar reikt, een hek dat Bruno afschermt van de vreemde mensen die hij daarachter ziet bewegen. Bruno wil ontdekkingsreiziger worden en besluit op onderzoek uit te gaan. Op een van zijn tochten ontmoet hij een jongen wiens leven en omstandigheden zeer verschillen van die van hem. Toch sluiten de jongens vriendschap.

Als

LITERATUURDEHONDENETERS

DE JONGEN IN DE GESTREEPTE PYJAMA

BOynEJOhn

De hondeneters www.vanin.be

FRAGMENTBELUISTER de www.vanin.be 12+ 14+ 16+ 549636 De gestreepteinjongendepyjama JOhn BOynE negenjarige Bruno op een dag uit school zijn spullen in kratten gepakt. heeft promotie gekregen, en de hele verhuizen naar een plek die ver niets te doen is en waar Bruno heeft om mee te spelen. Zijn nieuwe naast een hek dat zich uitstrekt oog reikt. Het hek schermt hem af vreemde mensen die erachter wonen. ontdekkingsreiziger worden en onderzoek uit te gaan. Op een van ontmoet hij een jongen wiens verschilt van het zijne. Toch sluit hij met de jongen. Het wordt een die niet zonder gevolgen blijft ...

Marita de Sterck historische roman Eind2009 1917, in volle oorlogstijd, loopt Victor weg van huis om zijn herdershond te zoeken. Uit zijn vaders bureau steelt hij een mes, geld en een pak brieven van zijn broer, die aan het front zit. Op de armenmarkt hoort Victor dat in deze hongerwinter elke hond gevaar loopt. Hij kan niet anders dan het pad van de hondenvangers volgen, langs verraderlijke rivieren en hongerige moerassen. In de ruige, verarmde Rupelstreek ontmoet Victor het schoonste meisje van de wereld, brutale straatmadelieven, de vrouw met de baard en … de hondenslachter van Boom.

marita de sterck 12+ 14+ 16+ enetershonDeD 557616 volle oorlogstijd, loopt Victor weg zijn herdershond te zoeken. Uit bureau steelt hij een mes, geld brieven van zijn broer, die aan Op de armenmarkt hoort Victor hongerwinter elke hond gevaar niet anders dan het pad van de hondenvangers te volgen, langs verraderlijke hongerige moerassen. verarmde Rupelstreek ontmoet mooiste meisje van de wereld, straatmadelieven, de vrouw met de de hondenslachter van Boom.

door!

Jij

Dus

BEXX 1234 1234 1234 Jos

is om bronnen

Vorige maakte kennis met bronnen. ging in op betrouwbaar is, maar kwam ook in aanraking minder betrouwbare aan waarom belangrijk te vermelden mama 10:15 Mn andere gsm is per ongeluk in de wasmachine beland 10:15 dit nieuwe nummer kun je opslaan 10:16 Ok, ik moet voor 16u een betaling doen maar ben al mijn bestanden kwijt 10:27 Kun jij die even via belfius betalen dan stort ik het morgen terug 10:27 2392,65MededelingVermeulen125634euro 10:31 Ja ik ben het 10:19 Ik alweer wat voor he 10:19 Nee pff, is helemaal kapot 10:22 Ik zit met een probleempje 10:22 hebt toch KBC als bank 10:24 Is dat van u Tom? 10:18 Dat is niet slim 10:21 Hoe zo? 10:23 Nee, Belfius en Argenta 10:26 Oké, geef maar 10:30 klant, Voorkom opschorting van uw rekening en valideer uw rekening via: smswc.info/axa 8128 VandaagBericht>08:24

he?

met

4 Hooii

Beste

< 1 243 ©VANIN

bronnen en fake news. 1 Je vindt hier vijf bronnen. 1 Je beoordeelt betrouwbaarheidde van een bron1 Je weet wat een bibliografie is 3 Je bronnenselecteerteninformatie 2 Je geeft

het

LES 28 OMGAAN MET BRONNEN 315 les 28 Omgaan met bronnen IS MIJN INFORMATIE BETROUWBAAR EN CORRECT?

jaren

informatie die

2 Welke vragen kun je jezelf stellen om de betrouwbaarheid van informatie te beoordelen?

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE316

RIA ROTSAERT 8 minuten geleden Nederlands ? Lang geleden dat ik dit nog gehoord heb, op om het even welke nederLandstalige zender. Maria Peelman 8 minuten geleden Ik kan dit enkel beamen en toejuichen! De nederlandse taal en het naleven ervan gaat elk jaar achteruit, zelfs in vergelijking met mijzelf 30 jaar geleden op de schoolbanken is er een opmerkelijk verschil. Goede grammatica of spelling is tegenwoordig een zeldzaamheid.

3 In de huidige informatiemaatschappij is het makkelijk om zeer snel veel informatie over een bepaald onderwerp te vinden.

a Wat zijn de voordelen daarvan? Login en plaats je reactie... Marina M Vermanen 5 minuten geleden Alle dagen zie ik fouten bij het gebruik van “noemen – heten, die – dat, de – het” en nog vele anderen in de media. De kennis van het nederlands gaat zienderogen achteruit. klaas deridder 7 minuten geleden Goed dat er zo’n mensen bestaan. Als je ziet hoe weinig mensen – ook politici, leraren en journalisten – hun taal niet kennen dan is dat gewoon tenenkrullend. Je vraagt je af waar (en of) die mensen ooit naar school geweest zijn.

b Vergelijk jouw antwoorden met die van twee andere leerlingen en bespreek jullie keuzes.

a Welke bronnen zijn betrouwbaar volgens jou? Zoek extra informatie op indien nodig. 1 2 3 4 5 nietbetrouwbaarbetrouwbaar

Er zijn echter ook nadelen aan verbonden. Aan welke nadelen denk je zelf?

LES 28 OMGAAN MET BRONNEN 317

IS MIJN INFORMATIE BRUIKBAAR?

Of een bron bruikbaar is, hangt af van wat je wilt bereiken en welke informatie je daarvoor nodig hebt. 1 Hieronder vind je drie bronnen terug over het verschil in communicatie tussen Nederlanders en Vlamingen. Je leraar vraagt je een antwoord te formuleren op volgende vraag: Welke (cultuur)verschillen tussen Nederlanders en Vlamingen hebben een invloed op de onderlinge communicatie? a Beoordeel de bronnen aan de hand van de bijhorende tabel. b Beslis op basis van de tabel of de bron bruikbaar is om een antwoord op bovenstaande vraag te formuleren. De wereld van Sofie is een wekelijkse podcast, uitgezonden op Radio 1, waarin Sofie Lemaire op zoek gaat naar een antwoord op levensvragen. In dit fragment interviewt ze Marinel Gerritsen, hoogleraar interculturele communicatie aan de Radboud Universiteit (Nijmegen). 2 onDERWEG

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE318 Bron 1: Dit is waarom Nederlanders en Belgen elkaar niet begrijpen (8 oktober 2018) –Mark de Bruijn (verslag) © DE ROCKER / Alamy © timsimages / Alamy bronnen beoordelen Is het onderwerp van de bron hetzelfde als het onderwerp van mijn opdracht?  ja  nee Door welke instantie werd de bron gepubliceerd? Is de bron objectief of subjectief? • Gebruikt de zender gekleurd taalgebruik? • Gebruikt de zender voornamelijk feiten of meningen? • Is de zender onpartijdig?  objectief  subjectief Is de informatie nog actueel? • Is de bron niet verouderd? • Is de informatie niet achterhaald?  actueel  achterhaald Is de zender een kenner op vlak van het onderwerp?  kenner  ondeskundig Wat is het doel van de zender?  informeren  overtuigen  ontroeren  ontspannen en amuseren Is deze bron bruikbaar volgens jou? Ja of nee? Waarom (niet)?: Objectief: op basis van feiten, zonder vooroordelen Subjectief: vanuit eigen gevoelens en ideeën, bevooroordeeld BRON 1 onthouden ©VANIN

Bron 2: De Wereld van Sofie - Waarom zijn Nederlanders zoveel luidruchtiger dan Vlamingen? (16 oktober 2018)

‘Maar dat verschil leidt ook tot de grootste problemen in hun onderlinge communicatie.’ Zo vinden de Nederlanders dat de Vlamingen niet zeggen wat ze precies bedoelen, en dus een beetje achterbaks zijn. Terwijl Vlamingen het net verstandiger vinden om niet alles ‘recht voor de raap’ te zeggen.

LES 28 OMGAAN MET BRONNEN 319

Waar komt dat grote verschil vandaan?

©VANIN

Daarnaast gaan we ook anders om met hiërarchie. ‘De Vlamingen zijn in de geschiedenis ook meer onderdrukt’, zegt Gerritsen ook. ‘Door de Spanjaarden, de Oostenrijkers en de Fransen bijvoorbeeld. En als je onderdrukt wordt, kun je soms maar beter zwijgen en even de kat uit de boom kijken’. ‘Soms is zwijgen trouwens verstandiger’, voegt ze veelbetekenend toe. Gaat dit altijd zo blijven? Onze onderdrukking ligt ondertussen achter ons. Gaan de verschillen tussen Vlamingen en Nederlanders op termijn verdwijnen? ‘Zaken zoals waarden en de wijze waarop je communiceert, worden overgebracht van generatie op generatie’, zegt Gerritsen. Zo zullen Vlaamse grootouders wat vlugger tegen hun kleinkinderen zeggen dat je niet direct moet zijn. Terwijl Nederlandse kinderen in de kleuterklas al horen dat je eerlijk moet zeggen wat je vindt. ‘En die opvoeding blijft heel erg belangrijk.’ Daarnaast is er natuurlijk ook de verankering in het onderwijs. Het kan dus veranderen, ‘maar het zal verdomd traag gaan.’

Als we iets moeten toegeven, is het dat Nederlanders het verdomd goed kunnen uitleggen. Vaak gaat dat gepaard met de nodige decibels. Maar hoe komt dat? ‘Nederlanders zijn inderdaad veel mondiger, meer recht voor de raap, en meer direct dan de Vlamingen. Dat blijkt ook uit allerlei onderzoek’, bevestigt de Nederlandse Marinel Gerritsen (emeritus Radboud Universiteit) in De Wereld van Sofie

‘Op dit moment worden er 16 waarden gebruikt om de culturen van de wereld te vergelijken en te categoriseren. Vlamingen en Nederlanders verschillen maar liefst op 12 (!) waarden’, verklaart Gerritsen ons anders-zijn. Zo is er een groot verschil over ‘hoe we met onzekerheid omgaan’. Een Vlaming is angstiger voor het onbekende, en formuleert de dingen wat voorzichtiger. ‘Want het kan tegen je gebruikt worden.’

BRON 2

mondig: opkomen voor je eigen mening recht voor z’n raap: direct, hard, zonder omkleding of omweg (uitdrukking) achterbaks: niet oprecht, stiekem woord

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE320 bronnen beoordelen Is het onderwerp van de bron hetzelfde als het onderwerp van mijn opdracht?  ja  nee Door welke instantie werd de bron gepubliceerd? Is de bron objectief of subjectief? • Gebruikt de zender gekleurd taalgebruik? • Gebruikt de zender voornamelijk feiten of meningen? • Is de zender onpartijdig?  objectief  subjectief Is de informatie nog actueel? • Is de bron niet verouderd? • Is de informatie niet achterhaald?  actueel  achterhaald Is de zender een kenner op vlak van het onderwerp?  kenner  ondeskundig Wat is het doel van de zender?  informeren  overtuigen  ontroeren  ontspannen en amuseren Is deze bron bruikbaar volgens jou? Ja of nee? Waarom (niet)?: ©VANIN

Wilt u ook dat Evert van Wijk bij u een workshop of lezing komt geven? Bel of mail ons Werkwijze Mijn werkwijze is vooral op de praktijk gericht. Aan de hand van filmpjes, rollenspellen en oefeningen ontdekken de deelnemers dat bijvoorbeeld beslissingen in Nederland veel eerder bottom up tot stand komen. Dit in tegenstelling tot België. Daar worden beslissingen vooral top down genomen. Nederlanders leren dan weer dat in België een ja ook een nee kan betekenen. Belgen ontdekken dat de relatie in Nederland een minder belangrijke rol speelt bij het gunnen van een opdracht. De hoofddoelstelling van mijn lezingen en workshops is niet alleen om de verschillen inzichtelijk te maken en te duiden, maar vooral ook om te kijken hoe die in de praktijk kunnen worden overbrugd. Zo wordt samenwerking geen hoofdpijn, maar vooral meerwaarde! een gevoelige snaar raken: een gevoelig onderwerp, iets wat veel mensen raakt of aanbelangt (uitdrukking) de facilitator: tussenpersoon, bemiddelaar top down: van bovenaf opgelegd gunnen: toestaan, willen dat iemand iets krijgt woord

BELGEN EN NEDERLANDERS TE VERBETEREN

LES 28 OMGAAN MET BRONNEN 321 Bron 3: Workshops om samenwerken Belgen en Nederlanders te bevorderen – Evert van Wijk

Enkele opdrachtgevers De afgelopen jaren werkte ik voor tientallen opdrachtgevers uit het bedrijfsleven en overheidsorganisaties. Dit varieerde van een lezing tot het begeleiden van workshops van meerdere dagen om bijvoorbeeld Belgische en Nederlandse sales teams beter te laten samenwerken waar ik dan als facilitator optreed. Ook leidde ik heel wat debatten over dit onderwerp. Klik op ‘referenties’ voor een actueel overzicht van onze opdrachtgevers.

Sinds 2010 word ik regelmatig gevraagd voor lezingen, workshops en persoonlijke coachings-opdrachten om de samenwerking tussen Belgen en Nederlanders te bevorderen. De aanleiding was het verschijnen van mijn vorige boek Waarom Belgen niet kunnen voetballen en Nederlanders nooit wereldkampioen worden. Een boek dat NIET over voetballen ging, maar over de vaak moeizame samenwerkingsrelaties tussen Belgen en Nederlanders Met elf herdrukken raakte het boek vooral in directiekamers van Benelux-organisaties een gevoelige snaar en sindsdien ben ik een veelgevraagd spreker over dit onderwerp.

©VANIN

WORKSHOPS OM SAMENWERKING

Is het onderwerp van de bron hetzelfde als het onderwerp van mijn opdracht?  ja  nee

•



Is de zender een kenner op vlak van het onderwerp?  kenner  ondeskundig

Persoonlijke coachingsopdrachten strekken zich meestal uit over langere tijd. Mijn tarieven zijn afhankelijk van de voorbereiding, reistijd en duur van de opdracht. Graag maak ik op basis van een telefonische briefing een offerte voor u op maat Meer informatie over onze aanpak? of mail ons

Bel

Is deze bron bruikbaar volgens jou? Ja of nee? Waarom (niet)?:

Wat is het doel van de zender?  informeren  overtuigen  ontroeren  ontspannen en amuseren

•

Is de bron objectief of subjectief? de zender gekleurd taalgebruik? Gebruikt de zender voornamelijk feiten of meningen? Is de zender onpartijdig? objectief  subjectief

•

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE322 bronnen beoordelen

Is de informatie nog actueel? Is de bron niet verouderd? Is de informatie niet achterhaald?  actueel  achterhaald

Tijdsduur workshops en tarieven De tijdsduur van mijn lezingen en workshops varieert meestal van 1 uur tot 1 dagdeel (ochtend of (na)middag van ca. 4 uur).

Ik treed regelmatig als facilitator op bij workshops van 1 tot 2 dagen. Met de opdrachtgever en zijn team trek ik me dan terug in het ‘hutje op de hei’ om met complexere samenwerkingsuitdagingen aan de slag te gaan.

Door welke instantie werd de bron gepubliceerd?

•

• Gebruikt

©VANIN

LES 28 OMGAAN MET BRONNEN 323 BRONVERMELDING 1 Luister naar het volgende fragment uit het Radio 1-programma Mezzo en geef een passende omschrijving van de begrippen. • plagiaat • citaat • bibliografie • allusie 2 Geef drie redenen waarom het belangrijk is om gebruikte bronnen steeds correct te vermelden. 3 In deel 2 onderzocht je de bruikbaarheid van drie bronnen. Maak een overzicht van de bronnen die in dit deel aan bod kwamen. 3 Bibliograﬁe ©VANIN

Wil je later de bibliografie aanpassen omdat je nieuwe bronnen hebt toegevoegd? Klik met de rechtermuisknop op je bibliografie en kies Veld bijwerken

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE324

In Word kun je automatisch een bibliografie opstellen. Dat doe je als volgt: 1 Klik op Verwijzingen in het lint bovenaan de pagina. Klik op Citaat invoegen en kies voor de optie Nieuwe bron toevoegen Selecteer het type bron en geef alle gekende informatie over de bron in. 4 Klik vervolgens op OK Een overzicht van alle opgeslagen bronnen kun je terugvinden onder Bronnen beheren Selecteer bij Stijl de methode die je wilt gebruiken om de bronnen te vermelden, bv. de APA-methode. 6 Klik op Bibliogra e en kies de opmaak die je wilt gebruiken.

Dagelijks kom je in contact met verschillende soorten informatie. In sommige gevallen is er een duidelijke kwaliteitscontrole gebeurd (het nieuws op radio en televisie, schoolboeken, artikels in wetenschappelijke tijdschriften), in andere gevallen wordt een mening van een persoon snel als feit voorgesteld (posts op sociale media of reclameberichten die vermomd zijn als nieuwsitem). Bij alle bronnen die je gebruikt, is het belangrijk om na te gaan of ze correct en betrouwbaar zijn.

• Correct: Kijk of de informatie juist en niet verouderd is. Vraag je af of er geen onwaarheden in een artikel staan. Je doet er goed aan om informatie die je in een bron vindt te vergelijken met een andere bron. Zo kun je zien of ze dezelfde feiten geven.

Betrouwbaar: Kijk wie de tekst geschreven heeft en ga na of die persoon iets van het onderwerp afweet. Probeer ook te weten te komen waarom een tekst geschreven werd. De informatie kan misschien wel correct zijn, maar bijvoorbeeld maar één kant van de zaak belichten omdat de maker een bepaalde stelling wil aantonen.

LES 28 OMGAAN MET BRONNEN 325

•

©VANIN

Op een site van een filmproducent zul je bijvoorbeeld nooit negatieve informatie over de eigen films vinden. Je zult er misschien citaten van recensenten of kenners terugvinden, maar die zijn geselecteerd om de film te promoten, niet om de film kritisch te bespreken. KENNISCLIP

Hoe beoordeel je informatie?

onthouden

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT326 les Je legt uit hoe uitspraak en accent het beeld van iemand kunnen bepalen1 Je legt uit hoe je taal kunt aanpassen om je publiek beter te bereiken 3 Je verklaart hoe je door je taal(gebruik) tot een groep wordt gerekend of ervan wordt uitgesloten 2 HET BEELD DAT MENSEN HEBBEN 1 Je beluistert zes opnames. Voor deze opdracht let je niet op wat de sprekers zeggen, wel op hoe ze spreken. 1 2 3 4 5 6 a Welke spreker hoort bij welke foto volgens jou? Waarom? b De personen die je hoorde, zetten zich allemaal in voor de Vlaamse jeugd. Welke personen zouden jou mogen vertegenwoordigen in de Jeugdraad of het Vlaams Parlement? Kies er twee. c Welke twee stemmen vind jij het meest aantrekkelijk? 1 © BELGIAN_FREELANCE©BELGA © BELGA © BELGA © BELGA © BELGA © BELGA © BELGA © BELGA Taal zorgt voor inclusie en exclusie29 ©VANIN

©VANIN

LES 29 TAAL ZORGT VOOR INCLUSIE EN EXCLUSIE 327 2

4 Lees volgende citaten. Bab Gons: Taal is het mooist als iedereen en alles er welkom in is, als elke tongval, elk accent, schrift, gebaar, gevoel, elk gezicht er een plek in heeft. Het hart verstaat alle talen, woorden vanaf lippen, uit ogen, handen, het lichaam, de lucht, van papier. En wat maakt je nou rijker om met iedereen, in elke taal die maar voor handen, voeten, ogen, oren is te kunnen communiceren?

Iliass El Hadioui: Straattaal ontstaat tussen jongeren, in wijken als Feijenoord en het Oude Noorden begrijpen zij elkaar feilloos, maar wij hebben geen idee waar het over gaat. Het kan dan gebeuren dat leerlingen of studenten in de klas onderling ergens om lachen, terwijl de docent het niet begrijpt.

3 Kun je op basis van het taalgebruik van de personen die je hoorde iets over hen vertellen? Hoe stel je je hen voor? Denk daarbij vooral aan hun afkomst en woonplaats. spreker 1: spreker 2: spreker 3: spreker 4: spreker 5: spreker 6: Je hebt net mensen beoordeeld op basis van hun taalgebruik en op basis van het beeld dat jij je vormde van die personen.

Rangschik de fragmenten op de volgende assen. zeer aarzelend (veel haperingen, eh’s) aarzelend haperingen,(wateh’s) vlot, maar iets te snel vlot, maar iets te veel vaktaal vlot en helder b duidelijkuitspraakdialectische licht dialectische uitspraakStandaardnederlands met licht accent Standaardnederlandszonderaccent

Je leest zo meteen teksten over het Marokkaans-Nederlands. Bekijk eerst deze parodie van Wat als?. De makers gaan hier op een bewuste manier typische taalkenmerken overdrijven. Ze stellen ze extremer voor om een grappig e ect te bereiken. Wat is volgens jou Marokkaans-Nederlands?

MAROKKAANS-NEDERLANDS

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT328 a

het jargon: vaktaal, vakterminologie woord 2

•

Gebruik de woordenschatstrategieën die je kent om de betekenis van deze woorden te achterhalen. inclusie: • exclusie: b Omschrijf nu in je eigen woorden wat de titel van deze les betekent. Kun jij nog een voorbeeld bedenken van hoe taal gebruikt wordt voor inclusie of exclusie? Het gebruik van een bepaalde taal of een speci ek jargon zal leiden tot inclusie of exclusie. Verklaar dit aan de hand van deze cartoon.

©VANIN

2 Zowel Nederlandse als Vlaamse linguïsten deden onderzoek naar het gebruik van een MarokkaansNederlandse taalvariant bij jongeren. Lees de fragmenten met hun bevindingen, bekijk het fragment en beantwoord de vragen.

LES 29 TAAL ZORGT VOOR INCLUSIE EN EXCLUSIE 329

©VANIN

c Vind jij dit fragment beledigend? Leg uit waarom je dit (niet) vindt.

Geef twee taalkenmerken die volgens jou typisch zijn voor Marokkaans-Nederlands.

Jürgen Jaspers voerde onderzoek naar het taalgebruik van jongeren met een Marokkaanse afkomst op school. Hij bestudeerde hoe ze taal inzetten als instrument in de klas.

Je hebt de Marokkaanse jongens tot drie verschillende ‘soorten’ Nederlands horen gebruiken. Welke soorten zijn dat? En wat zit daarachter? Jürgen Jaspers: ‘Ze doen dat niet lukraak, maar telkens in probleemsituaties of in een situatie waarin zij worden geëvalueerd of bekritiseerd. “Illegaal” of gebrekkig Nederlands is de taal van de zogenaamde illegalen. Die gebruiken ze om de kortzichtige Vlamingen te ontmaskeren die denken dat ze niet beter kunnen. Voor hen heeft gebrekkig Nederlands kwalijke betekenissen van mensen die sociaal incompetent zijn, die vatbaar zijn voor stereotypering. Zoals Manuel, de Spaanse ober uit Fawlty Towers. Maar daar willen ze absoluut niet mee worden vergeleken. Ze beseffen wel dat heel veel “Vlamingen” denken dat ze niet veel beter Nederlands spreken dan het Engels van Manuel. Daarnaast spelen ze met het Antwerps dialect. Dat heeft soms wel eens positieve mannelijke betekenissen voor hen, maar veel vaker associëren ze het met klagende, misnoegde, verontwaardigde en soms ook racistische Antwerpenaars. Ten slotte spelen ze met het Algemeen Nederlands. In hun ogen is dat de taal van de autoriteit, van de school, van intellectuelen waar ze zich niet thuis bij voelen en ook van seuten die braaf de regeltjes volgen. Door hun taalgedrag houden ze de samenleving een spiegel voor.’

Bron: Klasse de linguïst: taalkundige, taalwetenschapper kortzichtig: met weinig ruimte voor mensen die anders denken kwalijk: slecht incompetent: niet bekwaam zijn om iets te doen associëren: verbinden woord

Marokkaans-Nederlands

mist prestige

De ronduit negatieve beoordeling hadden de onderzoekers niet helemaal aan zien komen, omdat studenten juist bekendstaan om hun tolerantie richting minderheden. Grondelaers plaatst het onderzoek wel in perspectief: ‘Het was een overwegend witte populatie. Bovendien komen de meeste studenten uit de midden- of bovenklasse. Uit ander onderzoek blijkt dat MarokkaansNederlands in sommige kringen wél prestige heeft, ook wel aangeduid als “verborgen prestige”. Turkse en autochtoon Nederlandse jongeren nemen elementen uit het Marokkaans-Nederlands over omdat het stoer is.’

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT330 C

©VANIN

De Kennis van Nu B Stefan Grondelaers werkt als taalwetenschapper aan de Radboud Universiteit. Hij deed onderzoek naar het effect van het gebruik van Nederlands met een Marokkaans accent. Hij concludeert dat Marokkaanse Nederlanders pas stijgen op de sociale ladder als zij hun accent grotendeels achterwege laten.

De overgrote meerderheid van de studentenpopulatie beoordeelde het autochtoon Nederlandse accent positief. Maar de oordelen over het Marokkaans-Nederlands waren op alle fronten negatief: niet alleen waar het ging om prestige, maar ook op esthetische gronden. Als we deze uitkomsten plaatsen tegenover eerder onderzoek naar regionale variatie, is er een duidelijk contrast: dialecten of regionale accenten scoren ook niet altijd hoog op status, maar worden vaak wel mooi gevonden.

Maar die opwaardering gaat niet op voor Nederlands met een etnisch accent zoals het Marokkaans-Nederlands. Dat is althans de uitkomst van een onderzoek dat Grondelaers liet uitvoeren onder 218 studenten in Amsterdam en Nijmegen. Zij kregen geluidsopnames te horen van Marokkaans-Nederlandse jongeren en van autochtone Nederlandse jongeren. Vervolgens moesten ze aangeven in hoeverre ze het eens waren met stellingen als ‘Deze persoon klinkt vriendelijk’, ‘Deze persoon komt in aanmerking als nieuwslezer’.

Bron: www.nemokennislink.nl etnisch: wat een volk volkenkundigbetreft, autochtoon: van de bewonersoorspronkelijkeafkomstig esthetisch: mooi, kunstzinnig regionaal: streekgebonden de populatie: bevolkingsgroep woord BRON

©VANIN

LES 29 TAAL ZORGT VOOR INCLUSIE EN EXCLUSIE 331

b Verklaar de volgende uitspraak. Gebruik in je antwoord de termen ‘inclusie’ en ‘exclusie’.

Welk gevoel houd je over na het bekijken van het fragment uit De Kennis van Nu? Leg dit uit aan de hand van minstens één argument.

a Vat de essentie van elk fragment in één zin samen.

CBA

Het Marokkaans-Nederlandse accent heeft geen prestige bij de doorsnee Nederlander, maar wel een verborgen prestige bij Turkse en autochtone Nederlandse jongeren omwille van een esthetische reden: het klinkt stoer.

3 Hieronder krijg je drie stellingen. a Zijn ze juist of fout? b Verbeter de foute stellingen. c Geef in de derde kolom aan bij welk fragment (A, B of C) de uitspraak hoort. juistfout A, B of C

Als je maatschappelijk succesvol wilt zijn, dan laat je het best je accent zoveel mogelijk achterwege, ongeacht je afkomst. Sprekers van Marokkaans-Nederlands gebruiken geen Algemeen Nederlands omdat dit een seutentaal is. Regionale accenten worden even negatief gewaardeerd als Marokkaans-Nederlands, wat een etnisch accent is.

We passen ons taalgebruik meestal aan op basis van de situatie. Meestal doen we dat heel onbewust, zoals bij praten met vrienden op de speelplaats of met je ouders thuis, maar tegelijk letten we soms ook heel specifiek op hoe we spreken, zoals wanneer je iets aan je leraar vraagt of wanneer je een sollicitatiegesprek voert. Soms gebruiken we taal ook bewust om tot een bepaalde groep te behoren (inclusie).

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT332

De manier waarop iemand praat, zorgt er ook voor dat we een bepaald beeld van die persoon hebben. Soms zullen mensen met een bepaald accent of een bepaalde manier van taalgebruik uitgesloten worden (exclusie). Het taalgebruik van mensen is vaak erg specifiek omdat ze dat omwille van hun beroep, hobby, sport of interessegebied nodig hebben. Zo gebruiken een timmerman, een advocaat, een dokter, een visser en een informaticus elk een heel gespecialiseerde woordenschat. We noemen dat (vak)jargon. Jargon is voor een buitenstaander vaak moeilijk te begrijpen.

Bianca’s eerste kunsten De grenzen van de beeldende kunst zijn verlegd (Duchamp): een schoen is een kunstvoorwerp. De grenzen van de muziek zijn verlegd lopenzijnDeschoengekraak(Cage):ismuziek.grenzenvanballetverlegd(Cunningham):isdans. De grenzen van poëzie zijn verlegd (Buddingh): de maat van een kinderschoen is een Biancagedicht.– 1½ loopt op haar eerste schoenen door de kamer. Kees Schippers. Een leeuwerik boven een weiland 1 Voorbereiden Je zet de juiste tekststructuur in voor jouw schrijfdoel1 Je gebruikt in je tekst correcte en aantrekkelijke zinnen en alinea’s3 Je kunt subjectieve info in je tekst verwerken 4Je brengt structuur in teksten door signaalwoorden te gebruiken 2

In deze oefening bouw je stap voor stap een recensie op. Je leest een bron en volgt een stappenplan om op basis van de vaste tekststructuren tot een samenhangende tekst te komen. 1 Lees de brontekst en beantwoord deze topische vragen.

In les 5 herhaalde je de verschillende tekststructuren. In de loop van het jaar kwamen die aan bod in leeslessen en bij tussenstops en paste je ze toe bij het schematiseren van bronnen. In deze les gebruik je de tekststructuren om zelfstandig een tekst op te bouwen.

EEN WAARDEOORDEEL OP PAPIER

LES 30 EEN BEOORDELING SCHRIJVEN 333 les Een beoordeling schrijven30

Hoe?Waarover?Wat?Wie?

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE334 2 Bepaal het teksttype en tekstdoel van de bron. 3 Je schrijft nu een recensie over deze tekst. Welke tekststructuur gebruik je daarvoor? 4 Geef een antwoord op de deelvragen bij deze tekststructuur. Wat wordt er geëvalueerd? Wat vind je positief? Wat vind je negatief? Wat is de conclusie? Plannen ©VANIN

In de tweede alinea beschrijf je twee zaken die je positief vindt aan het gedicht. Schrijf de sleutelwoorden die je in de tabel noteerde bij dit onderdeel uit in volledige zinnen.

LES 30 EEN BEOORDELING SCHRIJVEN 335

In de eerste alinea beschrijf je de brontekst en leg je kort uit wat je precies gaat doen. Herschrijf de informatie uit opdrachten 1 en 2 tot een alinea.

c In de derde alinea doe je hetzelfde voor twee zaken die je niet zo goed vindt aan het gedicht.

In deze fase gaan we de elementen die we in vorige stappen verzamelden, uitschrijven tot een doorlopende tekst.

d In je slotalinea vat je je eindoordeel samen.

6 Lees elke alinea hardop. Zo zul je snel merken waar de zinnen niet vlot lopen of waar woorden ontbreken. Kijk of je zelf verbeteringen kunt aanbrengen aan de vorm en inhoud van de alinea’s.

8 Wissel je tekst met een medeleerling en lees elkaars resultaat na.

a Zet een kruisje bij zaken waar je aan twijfelt. b Onderstreep signaalwoorden in de tekst. Signaalwoorden geven een teken dat er een bepaald verband bestaat tussen zinnen of Hetalinea’s.publiek begrijpt de tekst beter wanneer de verbanden tussen de zinnen worden aangegeven. In de tabel vind je de belangrijkste tekstverbanden en de bijhorende signaalwoorden. verband signaalwoorden chronologie eerst, daarna, vervolgens, dan, nu, later, nadien, toen, eerst, ten slotte, terwijl, vroeger middel-doel met de bedoeling …, zodat, door … te, om te …, daarvoor, waarvoor reden daarom, om die reden, dus, want, immers, namelijk, aangezien, gezien, de reden is tegenstelling maar, toch, hoewel, ondanks, echter, niet, in tegenstelling tot, het tegenovergestelde voorwaarde als, indien, in het geval dat, mits, wanneer opsomming ten eerste, ten tweede, ten derde, verder, vervolgens, daarnaast, ook, tevens, bovendien

7 Vermijd herhaling van dezelfde woorden. Kies synoniemen om meer variatie in je tekst te brengen.

b Vermijd een opeenstapeling van korte zinnen, varieer in de lengte van je zinnen. Zinnen of zinsdelen die bij elkaar horen, kun je met elkaar verbinden.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE336 Je hebt nu een eerste versie van je tekst. Nu ga je je zinnen per alinea herschrijven tot een samenhangend geheel.

©VANIN

a Fleur je tekst op met synoniemen. Welke andere woorden kun je hier bijvoorbeeld gebruiken voor ‘schrijver’?

vergelijking zoals, alsof, of, gelijk (schrijftaal), in vergelijking met, aan de ene kant, aan de andere kant, tegenover conclusie dus, daarom, besluitend, ik besluit Re ecteren onthouden

LES 30 EEN BEOORDELING SCHRIJVEN 337 Op weg naar een definitieve tekst … Herschrijf nu je alinea’s. Je schrijft vlotte zinnen. Je gebruikt signaalwoorden. Herschrijven ©VANIN

Hoe schrijf ik een beoordeling? Beoordelingen kunnen verschillende vormen hebben: een korte beoordeling in een tweet, een blogbericht, een review of een artikel in een tijdschrift of krant. Met een beoordeling wil je twee dingen doen: Je geeft je publiek informatie over de inhoud, maar ook over de makers. Zorg dat die informatie correct is: geef namen juist weer en zorg voor de correcte titels en data. Belangrijk is dat je niet té veel vertelt in een recensie. Als je alle plotwendingen prijsgeeft of vertelt hoe een game eindigt, zul je de spanning en verrassing wegnemen.

Leg dus uit waarom je iets goed of minder goed vond, maar blijf beleefd. Houd ook een open blik: misschien vond jij een game niet goed omdat die voor jongere kinderen bedoeld was; misschien sprak een film je niet aan omdat je liever andere genres ziet. Zorg er met andere woorden voor dat je vooral over het onderwerp schrijft en niet over jezelf.

Een goede beoordeling is ook aantrekkelijk om te lezen: de titel is duidelijk en spreekt aan; de inleiding zorgt ervoor dat de lezer zin heeft om de tekst helemaal door te nemen. Een goede beoordeling:   geeft informatie over een onderwerp en wie het gemaakt heeft; geeft een oordeel op basis van argumenten; is fair: je schrijft met respect en een open blik over het onderwerp; is correct en bevat voorbeelden; is aantrekkelijk.

 

Nu is het aan jou! Zoek een tekstfragment, een graphic novel, een aflevering uit een tv-reeks, een game, een schilderij, een videoclip, een lied … Belangrijk daarbij is dat je een bron neemt die jou interesseert of boeit. Gebruik de stappen uit deel 1 om er een beoordeling over te schrijven. Zorg voor voldoende argumenten om je waardeoordeel te ondersteunen. Je geeft minstens twee argumenten bij wat je fijn, mooi, leuk, origineel … vindt. Tegelijkertijd zet je een kritische bril op en verwoord je wat volgens jou beter kan. Je beschrijft dus ook wat je liever anders had gezien en hoe jij dit had aangepakt.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE338 ZELF AAN DE SLAG

 

In je beoordeling bespreek je wat je positief vond: je geeft je mening en onderbouwt die met argumenten. Je geeft ook aan wat volgens jou beter kan en hoe jij dit zou aanpakken.

 

LES 30 EEN BEOORDELING SCHRIJVEN 339 GOED VOLDOENDE ONVOLDOENDE inhoud

Je past de evaluatiestructuur correct toe op de tekst. Je past de evaluatiestructuur niet correct toe op de tekst.

Je geeft argumentenonvoldoendevooren/of tegen, maar de argumenten die je geeft, zijn wel duidelijk en sterk. Je geeft zwakdieargumenten.nauwelijksDeargumentenjegebruikt,zijnbovendienenonduidelijk. structuur

Je brengt structuur in je argumentatie voldoendesignaalwoorden.doorErzitvariatieinje keuze. Je gebruikt signaalwoorden, maar kiest meestal voor dezelfde woorden. Je gebruikt geen of amper signaalwoorden.

correctheid De spelling in je tekst is foutloos. Ook de zinsbouw en het gebruik van leestekens zijn correct. De tekst bevat enkele fouten in spelling en/of zinsbouw. De fouten leiden de aandacht van de boodschap af, maar het geheel blijft wel begrijpelijk. Let op voor: De tekst bevat veel en/of zware fouten in spelling en/ of zinsbouw. Die zorgen ervoor dat de tekst moeilijk te begrijpen is. Let op voor: aantrekkelijkheid Je brengt variatie in je woordkeuze. Bovendien maak je regelmatig gebruik van een complexere en gevarieerde zinsbouw. Je brengt variatie in je woordkeuze. OF Je maakt regelmatig gebruik van een complexere en/of gevarieerde Letzinsbouw.opvoor: De woordenschat die je gebruikt, is eenvoudig en weinig gevarieerd. Bovendien maak je onvoldoende gebruik van een complexe en gevarieerde zinsbouw. Let op voor: Aanvullende

Je geeft twee duidelijke en sterke argumenten pro en twee tegenargumenten.duidelijke

Je gebruikt een duidelijke IMSstructuur in je beoordeling. De IMS-structuur is zowel inhoudelijk als vormelijk (alinea’s) aanwezig in je tekst. Je gebruikt een IMS-structuur, maar brengt de structuur enkel inhoudelijk/vormelijk aan.

Je gebruikt geen (of onvoldoende) IMS-structuur in je beoordeling, niet inhoudelijk en niet vormelijk.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR340 les De audioroman GELUIDEN EN EMOTIES 1 Je krijgt een aantal geluiden te horen. a Schrijf op wat je hoort. b Geef aan of je het geluid onaangenaam (0), vervelend (1), neutraal (2), leuk (3) of erg aangenaam (4) vindt. omschrijving ervaring 1 0 – 1 – 2 – 3 – 4 2 0 – 1 – 2 – 3 – 4 3 0 – 1 – 2 – 3 – 4 4 0 – 1 – 2 – 3 – 4 5 0 – 1 – 2 – 3 – 4 6 0 – 1 – 2 – 3 – 4 2 Samen met een medeleerling verken je nu twee teksten over de invloed van geluid op ons gevoel. a Noteer drie elementen die volgens jullie aan bod zullen komen. b Stel twee vragen waarop jullie het antwoord willen weten. 3 Lees nu één van de twee teksten op de volgende pagina’s, je medeleerling leest de andere. a Duid aan welke woorden je niet begrijpt. b Vat de informatie uit de tekst in drie zinnen samen. Noteer ook minimaal twee sprekende voorbeelden. 4 Overloop samen de antwoorden bij opdracht 3. Help elkaar bij woorden die jullie moeilijk vonden of zoek ze op. 1 Je bespreekt de relatie tussen geluid en emotie in televisiereeksen en in het dagelijkse leven Je verwerkt een fragment uit een verhaal creatief tot een audioroman 1 31 Je kent de kenmerken van een audioroman 3 2 ©VANIN

Iedereen zal zich weleens storen aan iemand die luidruchtig eet of zwaar ademt. Maar wanneer deze alledaagse geluiden woede, walging of haat opwekken, lijd je aan misofonie.

Wat bij misofonie wel kan helpen, is volgens Denys ‘aandachtstraining’, zorgen dat de aandacht naar die geluiden vermindert door erop te oefenen, en ‘counter-conditioning’.

ASMR Misofonie, wanneer alledaagse geluiden je woedend maken

Hierbij wordt er aan geluiden een andere betekenis gegeven door ze positief te labelen. Mensen gaan die geluiden op een andere manier interpreteren.

‘Zeker niet door die mensen bloot te stellen aan die geluiden’, zegt Damiaan Denys. ‘Daardoor is er een verschil met andere angststoornissen. Iemand die bang is van spinnen confronteren met spinnen, kan wel helpen.’

•

Ongeveer 3 procent van de mensen lijdt aan misofonie. Dat schrijft Het Nieuwsblad Misofonie is een ziekte waarbij specifieke geluiden zoals het geritsel van een zak chips, het slurpen aan een rietje of eetgeluiden extreme gevoelens van woede, walging of haat opwekken. Het gaat veel verder dan ergernis of irritatie.

‘De klacht bestaat erin dat mensen geobsedeerd zijn door specifieke geluiden die door mensen worden veroorzaakt, zoals kauwen, slikken, ademhalen, krabben, maar ook soms repetitieve bewegingen’, zegt Damiaan Denys. ‘Het zijn geluiden waar mensen zich zodanig aan ergeren dat ze ongelooflijk boos worden en daardoor de anderen iets willen aandoen.’

Hoe kan je het verhelpen?

‘Misofonie is veel meer dan zich een beetje ergeren’, zegt Damiaan Denys, hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Het is een ziekte. Mensen lijden eronder en het heeft een enorme impact op hun dagelijks leven. Het begint meestal rond de leeftijd van 10, 12 jaar in familiale context.’

©VANIN

Formuleer nu in je eigen woorden zo volledig mogelijk wat de volgende woorden betekenen. misofonie

•

Bron: www.vrt.be/vrtnws Bart Rooms de impact: eﬀect, invloed woord

LES 31 DE AUDIOROMAN 341 5

•

342 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR

•

©VANIN

•

ASMR is een bepaalde gevoelssensatie gekenmerkt door een tintelend gevoel dat begint op het achterhoofd en zich uitstrekt langs de nek en de rug (de sensory meridian response).

•

Autonomous sensory meridian response (ASMR)

Hoewel ASMR soms geassocieerd wordt met seksualiteit of erotiek, is die connotatie niet altijd terecht. ASMR wordt ook niet opgebouwd om een soort climax te bereiken. Volgens cultuurwetenschapper dr. Vincent Meelberg van de Radboud Universiteit wordt de naam ‘hersenorgasme’ daarom beter niet Opgebruikt.YouTube zijn honderdduizenden video’s te vinden met geluiden en prikkels die ASMR zouden opwekken. Makers van dergelijke filmpjes worden ook wel ASMRtists genoemd (een samentrekking van ‘ASMR’ en het Engelse woord Een‘artist’).voorbeeld van zogenaamd ASMR-opwekkende prikkels zijn de filmpjes van schilder Bob Ross. Alhoewel het fenomeen miljoenen enthousiastelingen kent over de hele wereld, is er nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek naar Bron:gedaan.nl.wikipedia.org de sensatie: iets wat je met je zintuigen kunt waarnemen tactiel: waarneembaar door het aan te raken het fenomeen: (zeldzaam) verschijnsel woord 6 Geluiden hebben blijkbaar een grote impact op onze emoties. Welke emoties roepen de volgende geluiden bij jou op? de schoolbel applaus blaffende honden het getokkel van regen op het dak roepende mensen het tikken van de klok gedonder, harde wind

ASMR wordt meestal als aangenaam en rustgevend ervaren en kan opgewekt worden door bepaalde visuele, auditieve of tactiele prikkels, waaronder zacht gefluister, het gekraak van bepaalde voorwerpen, het geluid of gevoel van bepaalde activiteiten (bijvoorbeeld een knipbeurt bij de kapper) of iemand zien tekenen. De ervaring wordt soms ook wel beschreven als een ‘orgasme van de hersenen’. Niet iedereen is even gevoelig voor ASMR; sommigen ervaren het tintelende gevoel minder dan anderen of zelfs helemaal niet. De ervaring kan dan ook niet gestuurd worden (vandaar autonomous).

LES 31 DE AUDIOROMAN 343 7 Geluiden en muziek worden ook in series en lms gebruikt om onze kijkervaring te versterken. Bekijk het volgende fragment eerst met en dan zonder geluid en beantwoord de vragen. a Wat gebeurt er in het fragment? b Wat voor muziek hoorde je? c Welk effect brengt de muziek teweeg? d Hoe heb je de scène zonder muziek ervaren? 8 Voor welk type muziek kiezen lmmakers bij volgende scènes? • een achtervolging • een romantische kus • een overwinning • een overlijden DE AUDIOROMAN 1 Luister je soms naar voorgelezen verhalen? 2 Vind je dat leuker dan zelf lezen? Waarom (niet)? 3 Je beluistert nu het begin van Upbeat van Onno Te Rijdt. 4 Beantwoord nu volgende globale vragen. a Over wie gaat het verhaal? b Wat kom je over hem te weten? c Wat valt je op aan het luisterfragment als je het vergelijkt met een fragment uit een gewoon luisterboek? d Wat is volgens de verteller de functie van de muziek in de dagfragmenten van Joris? 2 ©VANIN

Vergelijk een audioroman met een voorgelezen verhaal. Geef één voordeel en één nadeel van de audioroman. In een audioroman wisselen muziekstukken en voorgelezen fragmenten elkaar af. De muziek geeft hierbij nieuwe informatie en werkt zoals een film zonder beelden.

©VANIN

8 Zou je verder luisteren naar Upbeat? Geef één reden waarom (niet). onthouden

344 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR

Beluister het fragment een tweede keer en vul volgende informatie aan. personageinstrument reden positief/negatief? vandeJorismoederJoris

In een interview met auteur en componist Onno Te rijdt lezen we het volgende: ‘Upbeat is een unieke audioroman, waarin ik een verhaal vertel met zelfgemaakte muziek als tweede vertelstem. Voorgelezen passages worden afgewisseld met muziekstukken. De muziek begeleidt of ondersteunt de tekst niet alleen, ze gaat ook verder waar het gesproken woord stopt en verklankt dan gebeurtenissen, emoties enzovoort, of geeft een humoristische draai aan het geheel. Je zou Upbeat kunnen omschrijven als een film zonder beelden.’

Bron: www.onnoterijdt.nl a Hoe wordt dit genre roman genoemd door de auteur? b Onderstreep de kenmerken van een audioroman in de tekst.

Kies het verhaal dat zich het beste leent tot het maken van een audioroman. Je moet er dus veel muziek aan kunnen toevoegen om het verhaal te versterken.

LES 31 DE AUDIOROMAN 345 CREATIEF: MAAK NU ZELF EEN AUDIOROMAN

• Sommige muziek of geluiden kunnen onder de tekst komen, andere tussen de deeltjes.

• Geef ook aan of de audio onder, voor of na de tekst komt.

3 Online zijn er heel wat handige apps of programma’s te vinden. Je mag zelf een geschikt medium uitkiezen. tip

©VANIN

Was je enthousiast over de audioroman Upbeat van Onno te Rijdt of ken je uit je eigen leefwereld betere voorbeelden?

helpt jullie om de opdracht tot een goed einde te brengen.

• Het kan zeker ook dat je een neutrale scène hebt zonder toegevoegd geluid.

Deel het verhaal op in verschillende stukken.

8 Spreek de tekst in. 9 Ga op zoek naar de juiste geluidseffecten en muziekfragmenten.

6 Maak een ‘scenario’ met de tekst en audio.

• Jullie kunnen er ook voor kiezen om de muziek zelf te maken.

In deze verwerkingsopdracht ga je samen met medeleerlingen aan de slag om je eerste eigen audioroman uit te Ditwerken.stappenplan

Markeer personages en elementen in het verhaal waar je extra audio aan wilt toevoegen.

• Voeg aan de tekst toe welke muziek of welk geluid wanneer komt.

10 Plak alle stukjes in de juiste volgorde aan elkaar.

1 Vorm groepen van drie leerlingen en leg de brontektsen naast elkaar.

7 Verdeel de rollen evenredig: zorg voor een vlotte verteller, levendige personages, een muziekverantwoordelijke, een handige monteur …

• Ieder deeltje roept een andere emotie op bij de luisteraar en heeft dus een ander type muziek nodig.

• Muziek die onder de tekst komt, kan best enkel instrumentaal zijn.

Brainstorm over muziek en geluiden die passen bij de scènes.

volledigheid en duidelijkheid

Je ondersteunt het verhaal met muziek en geluiden en creëert zo extra waarde (bv. emotie of spanning) aan het verhaal. Je ondersteunt het verhaal met muziek en geluiden. Ze illustreren wat er gezegd wordt, maar voegen geen extra waarde (bv. emotie of spanning) toe. De audio-elementen die je koos, passen niet bij de scènes. aantrekkelijkheid

Aanvullende

Je verhaal is zeer helder. Je spreekt rustig en articuleert duidlijk. Je verhaal is over het algemeen goed te volgen. Af en toe spreek je te snel of articuleer je onvoldoende. Je verhaal is onduidelijk: je mompelt, onvoldoendearticuleertofspreekt te snel.

346 TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR GOED VOLDOENDE ONVOLDOENDE

Je vertelt het verhaal met overtuigende emotie en intonatie. Je probeert emotie en intonatie toe te voegen aan het verhaal. Je leest het verhaal monotoon af. correctheid Je eindresultaat bevat veel audio-elementen en is gevarieerd. Je gekozen audio-elementen zijn goed, maar het aantal is beperkt. Je eindresultaat beantwoordt niet aan de opgave of bevat nauwelijks audio-elementen. commentaar:

Je bracht het verhaal samen tot een mooi geheel met doordachte muziek- en geluidkeuzes. De montage is verzorgd. Je voerde de opdracht uit zoals het moet, maar maakte niet echt verrassende keuzes. De montage is oké. Je keuze van muziek en geluiden is onorigineel en draagt niet bij aan het geheel. De montage bevat opvallende fouten.



In het spel Temptation op Love Island kruip je in de huid van een deelnemer, verleider, in uencer en nieuwsgierige ex. Ga af op de lichaamstaal van andere spelers om uit te maken wie de verraders zijn.

  



2 Ontmasker de leugenaar. Jullie vertellen elk drie verhalen: twee zijn waar, één is verzonnen.



LES 32 LICHAAMSTAAL EN LIEGEN 347 les Lichaamstaal en liegen32 les HET BELANG VAN LICHAAMSTAAL

b Raad aan de hand van de checklist bij opdracht 3 welk verhaal een leugen is. naam: naam: verhaal 1  waargebeurd  verzonnen  waargebeurd  verzonnen verhaal 2  waargebeurd  verzonnen  waargebeurd  verzonnen verhaal 3  waargebeurd  verzonnen  waargebeurd  verzonnen reden 3 Duid aan waaraan je, volgens jou, kunt zien wanneer een persoon liegt. Vul het lijstje verder aan indien het volgens jou niet volledig is. Hij/zij knippert meer met zijn/haar ogen. Hij/zij kijkt omhoog. Hij/zij kijkt naar beneden. Hij/zij knippert weinig/niet met de ogen. Hij/zij maakt meer oogcontact. Hij/zij maakt weinig/geen oogcontact. Hij/zij maakt meer handgebaren. Hij/zij maakt weinig/geen handgebaren. Hij/zij lacht meer.  Hij/zij lacht weinig/niet. 1 Je beoordeelt betrouwbaarheidde van een bron je gaat na hoe belangrijk lichaamstaal is Je vergelijkt en beoordeelt informatie uit verschillende bronnen



b Wat zou jij over het onderwerp te weten willen komen?

onDERWEGonDERWEG

©VANIN

In de podcast De wereld van Sofie gaat Sofie Lemaire op zoek naar een antwoord op levensvragen. Deze antwoorden zoekt ze door in gesprek te gaan met experts over het onderwerp.

Je hebt je voor de vorige opdracht niet (alleen) gebaseerd op de woorden van de spreker, maar ook op de Datlichaamstaal.lichaamstaal

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT348 LICHAAMSTAAL EN LEUGENDETECTIE

In welke situaties wordt er volgens jou extra aandacht besteed aan lichaamstaal?

2 Je krijgt straks een fragment te horen uit de podcast De Wereld van So e, een programma op Radio 1. Welk soort gesprek mag je verwachten?

een belangrijk onderdeel uitmaakt van communicatie hoeven we niet te vertellen. Denk zelf maar aan de befaamde ‘eerste indruk’ waar mensen vaak naar verwijzen. Iemand die geïnteresseerd kijkt en knikt tijdens een gesprek, geeft je vaak een beter gevoel dan iemand die wegkijkt.

3 Presentator So e Lemaire spreekt met Dana Ketels over lichaamstaal.

a Denk je dat Dana Ketels voldoende weet over het onderwerp? Waarom wel/niet? Dana Ketels is een gecertificeerde coach en lichaamstaaltrainer. Ze is partner van het ‘Centrum voor Lichaamstaal’ en maakt ook deel uit van het internationaal netwerk van gecertificeerde micro-expressietrainers.

•

Lees deze stellingen en duid de correcte aan.

•



Niet alle lichaamstaal is universeel. In gebaren kunnen er culturele verschillen voorkomen. Micro-expressies zijn wel universeel.

Is het onderwerp van de bron hetzelfde als het onderwerp van mijn opdracht?  ja  nee Door welke instantie werd de bron gepubliceerd?

©VANIN

6 Gebruik onderstaand schema om na te gaan of de bron al dan niet betrouwbaar is. bronnen beoordelen

Wat is het doel van de zender?  informeren  overtuigen  ontroeren  ontspannen en amuseren

Niet alle lichaamstaal is universeel. In gebaren kunnen er verschillen voorkomen. Wat wel universeel is, zijn bepaalde micro-expressies. Micro-expressies zijn de uitingen die verbonden zijn aan angst en verbazing. Lichaamstaal die kenmerkend is voor andere emoties, zoals blijdschap, is niet universeel.

De wenkbrauwen die de lucht in gaan bij verbazing, is een voorbeeld van een micro-expressie. Microexpressies zijn universeel.

•



•

Is de bron objectief of subjectief? Gebruikt de zender gekleurd taalgebruik? Gebruikt de zender voornamelijk feiten of meningen? Is de zender onpartijdig? objectief  subjectief Is de informatie nog actueel? Is de bron niet verouderd? Is de informatie niet achterhaald?  actueel  achterhaald

LES 32 LICHAAMSTAAL EN LIEGEN 349 4 Hoeveel procent van onze communicatie verloopt via lichaamstaal? Duid aan welke gra ek het meest correct is. lichaamstaal/non-verbale communicatie verbale communicatie verbale non-verbalecommunicatiecommunicatie verbale non-verbalecommunicatiecommunicatie non-verbale communicatie verbale communicatie 7 % 93 % 7 % 93 % 30 % 70 % 50 %50 % a b c d 5



•



Het wijder worden van de ogen bij verbazing of angst is een voorbeeld van een micro-expressie. Deze micro-expressies zijn niet universeel.

Is de zender een kenner op vlak van het onderwerp?  kenner  ondeskundige

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT350 BRONNEN VERWERKEN Hieronder vind je enkele bronnen over lichaamstaal en leugendetectie aan de hand van lichaamstaal. 1 Neem de bronnen kritisch door en markeer wat je te weten komt over lichaamstaal en liegen. 2 Beantwoord de vragen bij de bron. 3 Beoordeel telkens de betrouwbaarheid. Je kunt gebruikmaken van het volgende sjabloon. bronnen beoordelen Is het onderwerp van de bron hetzelfde als het onderwerp van mijn opdracht?  ja  nee Door welke instantie werd de bron gepubliceerd? Is de bron objectief of subjectief? • Gebruikt de zender gekleurd taalgebruik? • Gebruikt de zender voornamelijk feiten of meningen? • Is de zender onpartijdig?  objectief  subjectief Is de informatie nog actueel? • Is de bron niet verouderd? • Is de informatie niet achterhaald?  actueel  achterhaald Is de zender een kenner op vlak van het onderwerp?  kenner  ondeskundige Wat is het doel van de zender?  informeren  overtuigen  ontroeren  ontspannen en amuseren BRON 1 – LICHAAMSTAALTRAINING BIJ HET CENTRUM VOOR LICHAAMSTAAL a Geef drie argumenten die Patryk Wezowski geeft waaruit blijkt dat lichaamstaal je manier van zakendoen en je leven in het algemeen kan veranderen. b Wat is Het Centrum voor Lichaamstaal? 3 LICHAAMSTAAL ©VANIN

BRON 2 – LEUGENEXPERT SOPHIE VAN DER ZEE We zijn beter in liegen dan in het detecteren ervan Waarom liegen we veel vaker dan we denken? De Nederlandse leugenexpert Sophie van der Zee legt het uit in De Wereld van Sofie. Sophie van der Zee doet onderzoek naar leugendetectie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Ze werkte ook mee aan een experiment van het BBC-programma Horizon: A week without lying. De BBC liet drie proefpersonen een week lang zo eerlijk mogelijk door het leven gaan, maar wat bleek: mensen liegen veel meer dan ze zouden denken. Hoeveel meer? Allicht tientallen keren, maar het is niet makkelijk te achterhalen wanneer iemand liegt. Van der Zee: ‘ We zijn beter in liegen dan in het detecteren ervan. Hoe vaker je liegt, hoe beter je erin wordt, maar dat geldt niet voor leugendetectie.’ Zelfs wie voor zijn job leugens moet ontmaskeren, zoals een politieman of een douanebeambte, blijkt er niet meer expertise in te hebben. Van der Zee heeft in haar praktijklab al meer dan 600 leugenaars weten langskomen, maar zelf heeft ze ook niet de indruk dat ze veel beter geworden is in het doorzien van leugens. Het detecteren door experts overstijgt amper het kansniveau. Te vergelijken met het opgooien van een munt. Fifty-fifty, dus. Zelfs aan de zogezegd typische lichaamstaal van leugenaars – niet in de ogen kijken, frunniken aan je kleren … – heb je weinig. Van der Zee: ‘Dat zijn eerder individuele verschillen, de een doet dat sowieso meer dan de ander. En van sommige van die gedragingen, bv. wegkijken, weten we zelfs zeker dat ze geen aanwijzing zijn voor Nochtansliegen.’isliegen een fundamenteel andere ervaring dan de waarheid spreken. Als je de waarheid spreekt, ga je ervan uit dat je toch geloofd wordt, dan denk je er niet over na hoe je overkomt. Wie liegt is veel meer met de ander bezig, kijkt de ander aan en is voortdurend aan het monitoren: moet ik mijn verhaal aanpassen of niet?

Bron: www.radio1.be a Markeer wat je te weten komt over lichaamstaal en liegen. de expertise: deskundigheid, bekwaamheid fundamenteel: in de basis, essentieel, wezenlijk monitoren: bijhouden, checken, nagaan woord

LES 32 LICHAAMSTAAL EN LIEGEN 351 c

Vind je deze bron betrouwbaar? Waarom wel/niet?

©VANIN

De eerste persoon die nog nooit een leugentje om bestwil verteld heeft, moeten wij nog tegenkomen. En toch willen we meestal liever de waarheid weten. Maar hoe weet je nu of iemand liegt? FBI-agent Mark Bouton en auteur van het boek How to Spot Lies Like the FBI, deelt zijn tips. Leugenaars ontmaskeren behoort tot het takenpakket van een doorsnee FBI-agent. En dat doen ze meestal door naar de gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal te kijken. Want zelfs de meest doortrapte leugenaar geeft onbewust non-verbale én verbale aanwijzingen wanneer hij of zij aan het liegen is. Maar zelfs wanneer er geen crimineel tegenover je zit, maar een engeltje van een dochter die beweert dat de koekjes vanzelf verdwenen zijn, of een collega wiens trein iédere dag een halfuur vertraging heeft, kunnen zulke aanwijzingen handig zijn.

Aanwijzingen herkennen ‘Er zijn heel wat gezichtsuitdrukkingen die geassocieerd worden met iemand die aan het liegen is’, aldus Bouton. ‘Sommige van die gedragingen komen door stress, maar ook chemische en fysieke reacties spelen een rol. Het is in de eerste plaats dan ook vooral belangrijk om te weten hoe de persoon zich normaal gezien gedraagt.’

‘Je begint best met iemand te observeren terwijl jullie over koetjes en kalfjes praten. Stel onschuldige vragen, en kijk naar de reactie van je gesprekspartner. Misschien heeft hij of zij wel standaard bepaalde tics of gewoontes, die je dus zeker niet met leugens mag gaan associëren’, legt Bouton uit. ‘Pas wanneer je gesprekspartner tics vertoont die niét overeenstemmen met het normale gedrag, kan je concluderen dat er staalhard gelogen wordt.’ doortrapt: gemeen, slecht associëren: een verband leggen met woord

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT352 b ‘We zijn beter in liegen dan in het detecteren ervan.’ Leg in je eigen woorden uit wat Sophie van der Zee daarmee bedoelt. c Vind je de bron betrouwbaar? Waarom wel/niet? BRON 3 – ZO ZIE JE OF IEMAND LIEGT, VOLGENS EEN FBI-AGENT 22 REACTIES PSYCHO

©VANIN

b Waarom schudt een leugenaar vaak subtiel met zijn hoofd wanneer hij liegt? c Vind je de bron betrouwbaar? Waarom wel/niet? penibel: pijnlijk en moeilijk woord

Dit zijn enkele van de gezichtsuitdrukkingen en tics waar je best voor op je hoede bent:

LES 32 LICHAAMSTAAL EN LIEGEN 353

• Blik schiet alle kanten uit: ‘Dit is een fysieke reactie omdat hij of zij zich ongemakkelijk voelt, bijvoorbeeld omdat je moeilijke vragen stelt. Dit gedrag zit geworteld in onze oerinstincten: we gaan onbewust op zoek naar een ontsnappingsroute wanneer we ons in zo’n penibele situatie bevinden.’

Hoofdschudden: ‘Iemand die knikt terwijl hij of zij aan het praten is, vertelt meestal de waarheid. Iemand die echter onbewust hoofdschudt, is waarschijnlijk een leugen aan het vertellen. Het is een automatische reflex van ons lichaam dat de inhoud van wat we zeggen tegenspreekt.’

©VANIN

•

Bron: www.hln.be a Markeer wat je te weten komt over lichaamstaal en liegen.

•

• Lachen zonder rimpels aan de ogen: ‘Wanneer je oprecht lacht, wordt de huid rond je ogen samengeknepen.’

Lang de ogen sluiten: ‘Wanneer iemand een tweetal seconden de ogen sluit terwijl hij of zij tegen je praat, kan je ervan uitgaan dat er tegen je gelogen wordt. Dit is een soort verdedigingsmechanisme.’

•

• In sneltempo knipperen: ‘Normaal gezien knipper je zo’n vijf à zes keer per minuut, of ongeveer om de 10 tot 12 seconden. Wanneer je onder spanning staat, bijvoorbeeld wanneer je het gevoel hebt dat je op een leugen betrapt wordt, gaan we soms wel vijf of zes keer na elkaar knipperen.’

Het gezicht aanraken: ‘Het veelvuldig aanraken van het gezicht is een chemische reactie. Ons gezicht gaat immers onbewust jeuken wanneer we liegen.’

Sinds enkele dagen reageert mijn vriend vreemd wanneer ik hem vraag waar hij geweest is. Ik vroeg hem waar hij vorige woensdagnamiddag heeft doorgebracht en hij reageerde niet. Toen ik hem hier opnieuw naar vroeg, werd hij kwaad en zei hij dat ik niet zo jaloers moest reageren.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT354 BRON 4 – LIEGT HIJ TEGEN MIJ? Liegt hij tegen mij? 18:30 131 berichten < 1 2 3 4 5 6 > DaisyFlower°x 09:30:42

2 Raakt hij zijn voorhoofd of een ander onderdeel van zijn gezicht aan wanneer hij zegt dat je niet jaloers moet zijn?  Hij liegt!

4 Heeft hij een hele rechte rug? Een oncomfortabele houding?  Hij liegt!

Je kan heel gemakkelijk kijken of hij tegen je liegt door te letten op zijn lichaamstaal. Mijn broer werkt als bewaker en heeft me de volgende tips gegeven om te zien wanneer iemand liegt: 1 Kijkt hij veel om zich heen terwijl je tegen hem praat?  Hij liegt!

3 Maakt hij veel oogcontact en knippert hij tussendoor?  Hij liegt!

b Waarop baseert ‘Girlz’ haar informatie? c Vind je de bron betrouwbaar? Waarom wel/niet?

BRONNEN VERGELIJKEN

Hij zegt me dat hij nooit zou vreemdgaan, maar ik weet niet of ik hem kan geloven. Hoe weet ik of hij tegen me liegt? Girlz 10:45:32

5 Slikt hij wanneer hij antwoordt op je vraag?  Hij liegt!

bronnen betrouwbaar 4 het continuüm: doorlopende lijn tussen twee uitersten waarop bepaalde zaken geplaatst kunnen worden die in meer of mindere mate voldoen aan de criteria van de uitersten. Afhankelijk van de visie van een persoon kan een bepaald gegeven meer naar het ene of naar het andere uiteinde neigen. woord

Ik vind vooral tip 3 een hele goede. Deze heeft mij al vaak geholpen om leugenaars te herkennen. Hopelijk kom je snel te weten of hij tegen je liegt, bovenstaande tips zullen je vast en zeker helpen!!!!

©VANIN

Plaats de bronnen op onderstaand continuüm . De bron die je uiterst links plaatst, is het minst betrouwbaar. De bron die je uiterst rechts plaatst, is het meest betrouwbaar. betrouwbaarniet

a Markeer wat je te weten komt over lichaamstaal en liegen.

Vergelijk jouw rangschikking met die van twee medeleerlingen.

a Hadden jullie hetzelfde idee?

LES 32 LICHAAMSTAAL EN LIEGEN 355

4 Beantwoord onderstaande vragen met behulp van bovenstaande bronnen.

a Is Mark Bouton volgens jou een autoriteit op vlak van leugendetectie aan de hand van lichaamstaal?

b Overloop de argumenten die jullie voor de minst en meest betrouwbare bron hadden.

Je hebt nu verschillende bronnen geraadpleegd. Maak hieronder een checklist van vijf items, op basis van alle bronnen, die geschikt zou zijn om een leugenaar te ontmaskeren.

©VANIN

b Welke verklaringen worden er gegeven voor het veelvuldig aanraken van het gezicht tijdens het vertellen van een leugen? c Is het mogelijk om aan de hand van lichaamstaal met 100% zekerheid te zeggen wanneer iemand liegt?

Geef twee argumenten waarom je de uiterst linkse en uiterst rechtse bron op die plaats hebt gezet.

356 TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP WOORDENSCHAT 1 Welke woorden verschuilen zich achter deze anagrammen? Gebruik de afbeelding als hulpmiddel. a nodancitore b badaseta c tilatec d gitluisn e noucrot 2 Ga in deze woordzoeker op zoek naar twaalf woorden uit de woordenlijst (zie p. 367-370). De woorden staan horizontaal, verticaal en diagonaal, van links naar rechts en van rechts naar links. MYXSGITHCIZTROKBPVMRIVEEUNMRIOPYMHUGMEIGTHHNCCMSISXUXYCHSGMONDIGUDYHCMGEEEXPERTISEJBVEYVUBINLWFVOTMSXSHBRRPVGOIEXTBVFDMEEWARIGTGQUHNMVTVOKLVSCLLVARRMUYDCMKBRQLQDSBJQYWRNNJRXUATTYNLATIETISREVIDXIRDCVRNHXVFJBHAIEQXJAVHHTWYONTSTELTENISITARQAKWDDSHNPJADIDXRRJXTCAPMIDGMBXZUHTWKGURUUHCSITEHTSEIGYBGXEKTDYTUTWBCYGBJGMRDREPUAPREVPJ 1 Tussenstop 5 ©VANIN

TUSSENSTOP 5 357 3 Geef het antoniem van deze woorden. a allochtoon b bottom-up c bekwaam d nationaal e introvert, verlegen f diplomatisch g uniformiteit h gerenoveerd i vrijheid j verbod 4 Vervolledig de woordbruggen. De laatste letter van het ene woord is de beginletter van het volgende woord. a • bepalend • plaats waar iets gebeurt • volkenkundig b • negatief • weinig rekening houdend met andere standpunten • toestaan c • zelfzeker • van bovenaf opgelegd • somber d • tussenpersoon • beperking • een extreem gevoel van vreugde e • rampzalig • iets wat zintuiglijk waarneembaar is • betrekking op schoonheid ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP358 5 Welk woord hoort niet in het rijtje thuis? a Omcirkel dat woord. b Leg uit waarom dat woord volgens jou niet in het rijtje past. 1 tactiel – sensatie – ontwaren – een gevoelige snaar raken 2 autochtoon – facilitator – allochtoon – etnisch 3 euforie – verpauperd – desastreus – ontsteltenis 4 expertise – linguïst – jargon – populatie 5 achterbaks – mondig – penibel – barmhartig 6 Los dit kruiswoordraadsel op. 1 2 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Horizontaal 2 tussenpersoon 4 bevolkingsgroep 6 taalkundige 9 onbetrouwbaar 10 extreem gevoel van vreugde 11 beperking 12 opmerken Verticaal 1 oﬃciële organisatie 2 essentieel 5 omtrek 7 waarneembaar door het aan te raken 8 onderzoek ©VANIN

TUSSENSTOP 5 359 7 Je krijgt zes woorden waarvan de lettergrepen door elkaar gehaald zijn. a Vorm de woorden door de lettergrepen uit de verschillende kolommen samen te voegen. Je gebruikt telkens een lettergreep uit elke kolom. b Verbind nadien de woorden met hun betekenis. re no rig •••••• •••••• met verschijnselbepalendpijnlijkofficiëleovertuigdmedelijdenorganisatieenmoeilijkcru ni peinmeefestanaalluutsomeenwabelcitie 8 Vul volgende tabel aan. In de titelrij zie je tot welke woordsoort de ontbrekende woorden behoren. naamwoordzelfstandig(persoon) naamwoordzelfstandig(zaak) bijvoeglijk naamwoord werkwoord etnisch fenomeensensatiemonitor monitoren expertise destilleren linguïst regionaal facilitator associëren ©VANIN

VRTtaal.net Deze website kan, net zoals taaladvies.net, gebruikt worden om informatie op te zoeken over taalkwesties. Naast antwoorden op taalkwesties kun je op deze website ook nieuwsitems en dossiers over bepaalde taalkwesties (stijltips, tussentaal …) terugvinden. De site bevat ook oefendictees. schrijfassistent.be Dit is een schrijftool die jouw tekst onder meer nakijkt op spellingfouten, herhaling en passief taalgebruik. De site doet suggesties om je tekst correcter en aantrekkelijker te maken. woordenlijst.org Op deze website kun je de correcte spelling en het correcte meervoud van een bepaald woord terugvinden. Naast de woordenlijst vind je er ook een leidraad met de regels van onze spelling. De Woordenlijst Nederlandse Taal is ook gekend in boekvorm: Het Groene Boekje

2 Om je te helpen bij vragen over taal zijn er verschillende hulpmiddelen die je kunt raadplegen. Naast naslagwerken zoals woordenboeken en grammaticaboeken zijn er ook online hulpmiddelen.

Hieronder krijg je een kort overzicht van verschillende nuttige taalwebsites. taaladvies.net Taaladvies.net werd opgericht door De Taalunie. Je kunt er een lijst van taalkundige termen, interessante naslagwerken en een overzicht van antwoorden op taalvragen terugvinden. Deze website schrijft niet voor wat correct is, maar geeft weer wat het meest gebruikt wordt in verschillende regio’s.

Schrijf je in het Nederlands choqueren of shockeren?

a Kies de vorm die volgens jou correct is. b Leg uit waarom je die kiest. c Waar of bij wie kun je terecht als je zeker wilt zijn over het antwoord?

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP360 TAAL

©VANIN

Waarom gebruikte je die website? 2 Wordt er na een aanspreking een komma geplaatst? Op welke website(s) heb je een antwoord gevonden op die vraag?  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org

TUSSENSTOP 5 361 a Welke website(s) gebruik je voor onderstaande situaties? 1 Je wilt meer leren over tussentaal in Vlaanderen.  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org 2 Je wilt weten wat een tautologie is.  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org 3 Je wilt weten hoe je een zakelijke brief moet opmaken.  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org 4 Je wilt weten bij welke leestekens je een spatie voor het teken moet plaatsen.  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org 5 Je wilt weten wat de correcte schrijfwijze is: pasen of Pasen.  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org 6 Je wilt weten wat het correcte lidwoord van ‘boek’ is.  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org b Gebruik nu die websites om een antwoord te zoeken op de volgende vragen. 1 Welke meervoudsvorm(en) van ‘datum’ is (zijn) niet correct? Duid het juiste antwoord aan.  datums  data  data’s Welke website gebruikte je om die vraag te beantwoorden?  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org

Welk betekenisverschil is er tussen ‘kerstmis’ en ‘Kerstmis’?

4 Welke vorm is geen Algemeen Nederlands? Duid het juiste antwoord aan.  Laat me gerust.  Laat me met rust. Op welke website(s) heb je een antwoord gevonden op die vraag?  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org

Op welke website(s) heb je een antwoord gevonden op die vraag?  taaladvies.net  VRTtaal.net  woordenlijst.org

b Geef nu de tekst in op schrijfassistent.be en vergelijk het resultaat met je eigen bevindingen. c De site vermeldt ook naamwoordstijl. Wat wordt daarmee bedoeld?

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP362 3

Lees onderstaande tekst. De moeder van Tom lacht wanneer haar zoon haar omhelsd. Tom is een echte dierenvriend en wordt vandaag door zijn moeder in de bloemetjes gezet. Het afgelopen jaar heeft hij elk weekend vrijwililgerswerk uitgevoer t in het dierenasiel. Zijn ouders vinden dat Tom bewezen heeft dat hij verantwoordelijk genoeg is om een eigen huisdier te houden. Het adopteren van een dier is voor Tom een zeer serieuse zaak. Vandaag wordt een hond door Tom een gouden mandje aangeboden. Tom is zeer gelukkig met de beslissing van zijn ouders. Zeg nu zelf, het gebeurd niet elke dag dat je een nieuwe vriend krijgt. a Markeer alle fouten die je kunt vinden op vlak van spelling, werkwoordspelling en het gebruik van passieve zinnen.

Kies een van onderstaande taalkwesties en leg uit wat er aan de hand is of wat de juiste optie is. Gebruik daarvoor de websites op p. 360 en vermeld telkens je bron(nen). a ‘Zijn onderzoek bracht nieuwe data’s aan het licht.’ b ‘We kunnen ervanuit gaan dat hij haar de waarheid heeft verteld.’ c ‘Ik heb gewonnen.’ vs. ‘Ik ben gewonnen.’

• verbetering: •

•

Een medeleerling vraagt je om zijn teksten na te kijken. de fouten. Gebruik het Kennisoverzicht om de passende regels op te frissen. Volgens sommige wetenschappers is liefde iets dat in de hersenen gebeurd. verbetering: regel om op te frissen: De fout dat je gemaakt hebt, is moeilijk te ontdekken. regel om op te frissen: Ik lees niet graag horror verhalen. verbetering: regel om op te frissen: Miriam denkt dat ze het juiste antwoordt kent, maar ze vergist haar. verbetering: regel om op te frissen: De paginagrootte afbeeldingen waren heel duur, maar het resultaat was prachtig! verbetering: regel om op te frissen: Als hun vader thuiskomt, brengt hij jou spullen mee. regel om op te frissen: We gingen eerst even tanken aan de bezinenpomp. regel om op te frissen:

• verbetering: •

©VANIN

a Verbeter

• verbetering: •

•

TUSSENSTOP 5 363 5

•

Overleg met een medeleerling en evalueer de tekst. Hielp de lay-out van het artikel om de tekst sneller te lezen? Had je last met het taalgebruik of sommige begrippen? Hielpen de illustraties om het probleem beter te situeren?

3 ©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP364 8 Hij is sterker als ik, maar even sterk als zijn broer. • verbetering: • regel om op te frissen: 9 Alle boeken dat hij geschreven heeft, vond ik prachtig. • verbetering: • regel om op te frissen: 10 Het was reuzeleuk in het reuzerad! • verbetering: • regel om op te frissen: LEZEN: COMPLOTDENKEN VOOR HET LEZEN 1 Weet je nog hoe de coronapandemie begon? 2 Heb je al gehoord van complottheorieën en antivaxers? 3 Je krijgt nu een artikel uit De Standaard over complottheorieën. a Welke aspecten zullen volgens jou aan bod komen? b De titel is De vriendschap, het eerste slachtoffer van complotdenken. Wat zal de hoofdgedachte van het artikel zijn? TIJDENS HET LEZEN 4 Je leest het artikel een eerste keer door. 5 Je leraar geeft je nu een opdracht. NA HET LEZEN 6

b Was je tevreden over je notities? c Heb je veel zaken niet kunnen noteren? Hoe kwam dat? d Wat zou je de volgende keer nog anders aanpakken?

a Vond je deze opdracht gemakkelijk, doenbaar of moeilijk?

Inkeer kwam voor Seymus langs meerdere wegen. Enigszins verrassend heeft ze dat deels te danken aan de extreemste complottheorieën waarmee ze al gauw in aanraking kwam. ‘Je begint bij vaccintwijfel en eindigt bij een geheim netwerk van pedofielen dat de wereld bestuurt. Op den duur kon ik niet anders dan me afvragen waar ik mee bezig was.’ Seymus bleef ook in contact met andersdenkenden. Ze woont samen met een huisgenoot die ze omschrijft als ‘wetenschappelijk ingesteld’ en die haar denkbeelden regelmatig tegen het licht hield. Ook op sociale media sloot ze zich niet af voor andere opvattingen. Op Instagram zag ze een meme over antivaxers, die op één prentje schreeuwen om geïnformeerd te worden en op het volgende roepen dat ze hun informatie halen bij ‘random internet drifters’. De waarheid daarvan kon Seymus moeilijk ontkennen. ‘De zogenaamde kenners die mijn argwaan hadden aangewakkerd, waren helemaal geen experts in de onderwerpen waar ze zulke spectaculaire opvattingen over hadden. Intussen vind ik het onbegrijpelijk dat ik zo streng was voor de overheid, maar niet voor hen.’

©VANIN

Overloop nu samen met twee medeleerlingen deze vragen.

Konijnenpijp Met een verwijzing naar Alice in wonderland beschrijft Seymus haar flirt met het complotdenken als een afdaling ‘down the rabbithole’: ‘Je moet eens “bijwerkingen coronavaccin” googelen en zonder voorbehoud doorklikken op wat je te zien krijgt. Je zakt steeds dieper weg in de konijnenpijp van complottheorieën en voor je het weet, zit je in een andere wereld.’

TUSSENSTOP 5 365 7

COMPLOTTHEORIEËN De vriendschap, het eerste slachtoffer van complotdenken

Ze kunnen mensen opstoken tot dodelijk geweld, maar dat is uitzonderlijk. Een frequenter risico van complottheorieën is dat ze mensen isoleren en families uit elkaar drijven. ‘Op het dieptepunt hebben we maanden niet tegen elkaar gesproken.’

Wouter Woussen Nog voor er werkzame coronavaccins waren, dacht Deborah Seymus, een jonge journalist in bijberoep uit Antwerpen, dat je er ter plekke van zou kunnen doodvallen en dat de overheid dat wist en verzweeg. Vandaag wil ze graag gevaccineerd worden en kijkt ze met verwondering terug op haar denkbeelden van nog maar een paar maanden geleden, die ze zelf benoemt als ‘onredelijke twijfel’ en Het‘complottheorieën’.beginvandepandemie, in maart 2020, was voor veel mensen een destabiliserend moment. België werd zwaar getroffen door een nieuw, dodelijk virus, waartegen nog geen remedie bestond. Het publieke leven viel stil. De greep van de overheid op het dagelijkse leven nam zichtbaar toe. Ongelukkige regeringsbeslissingen en banale communicatiefouten kregen meer aandacht en impact dan in normale tijden.

Er bestaat weinig kwantitatief onderzoek naar de verspreiding van complottheorieën die mensen isoleren van hun omgeving. Maar het voorbije jaar valt het op hoeveel mensen wel iemand kennen die door complotdenken is aangestoken. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt ook dat een crisis, zoals de coronapandemie, mensen vatbaarder maakt voor complottheorieën. Door angst gaan mensen op zoek naar (valse) zekerheid, ze kunnen moeilijk geloven dat iets groots als een pandemie een banale oorzaak heeft en ze kunnen moeilijk accepteren dat ze niet begrijpen wat er allemaal gebeurt.

Dat heeft al levens gekost op plaatsen waar weerstand bestaat tegen kindervaccinaties en ook in de coronapandemie vormt het een risico. In extreme gevallen leidt complotdenken ook tot geweld. Volgens het Ocad, dat in België extremisme en terreurdreiging monitort, is er bij elke vorm van extremisme wel sprake van een complottheorie, al zijn er veel meer mensen vatbaar voor complotdenken dan voor extremisme. De woedende menigte die op zes januari in Washington het Capitool bestormde, waarbij vijf doden vielen, was aangestoken door meerdere Eencomplottheorieën.minderzichtbaar gevaar is dat complottheorieën als een sluipend gif sociale relaties kapotmaken, onder vrienden en binnen families. Seymus herinnert zich dat ze op het hoogtepunt van haar argwaan bijzonder opvliegend kon reageren. Een kritische opmerking zag ze al gauw als een aanval waartegen ze zich moest verdedigen. ‘Terwijl ik normaal heel rustig en beleefd blijf in discussies, begon ik nu soms te roepen in gesprekken over vaccins.’ Slachtoffer en dader Nathalie Van Raemdonck, een doctoraatsstudente aan de VUB die onderzoek doet naar onlinepolarisering, vindt het niet verkeerd om mensen die misleid zijn door complottheorieën als slachtoffers te zien. ‘Ze worden om de tuin geleid en opgezet tegen hun omgeving. Maar dat slachtofferschap verhindert niet dat ze ook daders kunnen zijn. Ze kwetsen veel mensen, bijvoorbeeld door hun waanbeelden aan anderen op te dringen. Wanneer hun denkbeelden tot geweld leiden, zoals in Washington gebeurde, hebben ze daar ook een verantwoordelijkheid voor.’

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP366 Kindervaccinatie Misinformatie en complottheorieën zijn niet zonder gevaren. Onredelijke twijfel over vaccins leidt ertoe dat mensen zichzelf (of hun kinderen) niet laten vaccineren, wat de hele samenleving kwetsbaarder maakt voor besmettelijke ziekten.

Een simpele aanpak om het gesprek te heropenen met mensen die in ongefundeerde complotten geloven, is er niet. Seymus is tot het inzicht gekomen dat discussiëren met haar familielid weinig oplevert en probeert het nu anders. ‘Ik ben sinds kort veel zachter voor haar geworden. Ik ben

nog altijd geneigd om haar tegen te spreken, zoals ik dat jarenlang gedaan heb, maar ik probeer dat niet meer te doen. Ik wil liever haar vertrouwen winnen door lief te zijn. Ik denk dat het werkt. Ze begint alweer meer met me te delen. Ik hoop dat ze daardoor ook naar mij komt voor hulp met praktische zaken die ze zelf niet kan. Misschien brengt dat haar stapje voor stapje dichter bij de Seymusrealiteit.’ beseft dat niet iedereen dat geduld kan opbrengen. ‘Ik doe het voor een familielid van wie ik hou. Maar ook mensen die je niet kent, kun je in hun waarde laten als ze complottheorieën verkondigen. Vaak zijn dat mensen van wie het vertrouwen ooit beschadigd is. Je moet niet meegaan in hun ideeën, maar je hoeft er ook niet loodrecht tegenin te gaan. Vraag bijvoorbeeld wanneer iemand voor het eerst op zulke ideeën is gekomen. Dan krijg je een gesprek.’ Volgens Van Raemdonck zullen mensen pas bijdraaien als ze willen bijdraaien. ‘Zolang Deborahs familielid meer houvast vindt in complotten dan in de realiteit, zal ze niet veranderen. Goed contact proberen te houden en lief zijn, zoals Deborah doet, is wel een goede randvoorwaarde om te kunnen veranderen. De dag dat haar familielid wel twijfelt en beseft dat het complot geen troost biedt, weet ze dat ze in vertrouwen, zonder oordeel, kan toegeven dat ze misschien verkeerd was.’

Met hem weet je nooit: hij lijkt vriendelijk, maar is bijzonder achterbaks geniepig, achter de rug, onbetrouwbaar de allochtoon Nederlanders zijn in België strikt gesproken ook allochtonen van elders afkomstig associëren met Veel mensen associëren het bos met stilte, maar dat hoeft niet altijd het geval te zijn. verbinden met de autochtoon De indianen waren de autochtone bewoners van Amerika. van de oorspronkelijke bewoners afkomstig barmhartig De dakloze kreeg een maaltijd van een barmhartige restaurantuitbater. mild of liefdadig uit medelijden het continuüm

©VANIN

4 oneens eens

een doorlopende lijn tussen twee uitersten (goed-slecht, formeelinformeel, boeiend-saai) waarop je dingen een plaats kunt geven de contour Edith wordt langzaamaan blind: ze ziet geen gezichten meer, enkel nog de contouren ervan. omtrek, vorm de coördinaat Voor hun eerste opdracht moesten ze een plek vinden waarvan ze enkel de geografische coördinaten kregen.

TUSSENSTOP 5 367 WOORDENSCHAT woord voorbeeldzin betekenis achterbaks

hiermee kun je elke plaats op de aarde vastleggen of vinden cruciaal Het is van cruciaal belang dat wereldwijd alle kinderen naar school kunnen. beslissend, bepalend de database De privacycommissie vindt een database van alle vingerafdrukken onaanvaardbaar. databank; een systematische verzameling van gegevens die digitaal geraadpleegd kan worden desastreus

Welke score zou jij deze chocolade geven op een continuüm van ‘slecht’ tot ‘uitstekend’?

Het grote verbruik van benzine is desastreus voor de opwarming van de aarde. rampzalig, iets wat veel leed veroorzaakt destilleren Whisky is een van de meest populaire gedistilleerde alcoholische dranken. ook distilleren; je maakt een vloeistof zuiver door verdamping en daaropvolgende condensatie maakt een vloeistof zuiver door het te laten verdampen; een techniek die gebruikt wordt om sterkedrank te maken continuüm coördinaat

Vegetarische eten heeft een grote impact op het klimaat. effect, invloed incompetent Ik ben incompetent om te rijden met de wagen; mijn rijlessen starten dan ook pas wanneer ik achttien ben. niet bekwaam zijn om iets te doen de instantie De ombudsdienst behandelt alle klachten over overheidsinstanties zoals de belastingdienst, de gemeente of de politie. officiële organisatie diversiteit euforie

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP368 de diversiteit

Jongeren dragen een tandbeugel niet om het hygiënische, maar wel om het esthetische aspect. betrekking op schoonheid etnisch Een burgeroorlog krijg je door de verschillen tussen de etnische bevolkingsgroepen aan te wakkeren. wat een volk betreft, volkenkundig de euforie

Hij heeft hard getraind en zijn uiterste best gedaan; ik gun hem de overwinning. toestaan, willen dat iemand iets krijgt de impact

Er heerste grote euforie in de klas toen bleek dat ze een uurtje vroeger naar huis mochten. een extreem gevoel van vreugde de expertise We rekenen nu op de expertise van de specialist om tot een goede diagnose te komen. deskundigheid, bekwaamheid de facilitator

Zij heeft in die discussie opgetreden als facilitator om alle partijen dichter bij elkaar te brengen. tussenpersoon het fenomeen De laadpaalfile is een nieuw fenomeen. Mensen wachten uren in de rij om hun elektrische wagen te kunnen opladen. (zeldzaam) verschijnsel fundamenteel Beide partijen zullen nooit overeenkomen, hun visies zijn fundamenteel verschillend. in de basis, essentieel, wezenlijk gunnen

©VANIN

Er zou wat meer diversiteit mogen zijn in de modellen van de modeshow: nu zijn ze allemaal slank en blond. variatie doortrapt De doortrapte heks lokte Hans en Grietje in de val. gemeen, slecht een snaargevoeligeraken

Met zijn speech over armoede en uitsluiting raakte de acteur een gevoelige snaar een gevoelig onderwerp aanraken, praten over iets wat veel mensen raakt of aanbelangt (uitdrukking) esthetisch

©VANIN

Door het slechte gezondheidssysteem in de V.S. kwam Joe na zijn ziekte snel in een penibele situatie terecht. pijnlijk en moeilijk de populatie Natuurpunt is positief over het feit dat de Vlaamse beverpopulatie maar blijft groeien. bevolkingsgroep recht voor de raap Tihan is altijd recht voor de raap: hij zegt zonder omweg wat hij van iets of iemand denkt. direct, hard, zonder omkleding of omweg (uitdrukking) linguïst locatie

het jargon Het contract stond boordevol juridisch jargon waardoor ik niet alles helemaal begreep. vaktaal, vakterminologie kortzichtig Mila’s leraar ging ervan uit dat ze te weinig gestudeerd had voor de toets waarop ze een tekort haalde. Dat was nogal kortzichtig aangezien Mila echt wel gestudeerd had. niet nadenken over de toekomst of weinig rekening houdend met andere standpunten kwalijk Die minister heeft een kwalijke reputatie. Er werd onlangs ontdekt dat hij fraude gepleegd had. slecht, negatief de linguïst Na zijn studies taalkunde mocht Joren officieel linguïst genoemd worden. taalkundige, een wetenschapper die taal bestudeert de locatie Voor het halloweenfeestje zochten ze nog naar een huiveringwekkende locatie plaats waar iets gebeurt meewarig De wandelaars schudden meewarig het hoofd: ‘Waarom dumpen mensen hier hun afval?’ met medelijden mondig Jongeren zijn mondiger dan vroeger: ze zeggen wat ze van iets vinden en komen op voor hun mening. opkomen voor je eigen mening monitoren Na mijn operatie moest ik nog halfjaarlijks gemonitord worden. bijhouden, checken, nagaan naargeestig Zijn boek is een naargeestig verhaal over een ondergrondse gevangenis. somber de ontsteltenis Een man wilde klacht indienen bij de politie, maar werd tot zijn grote ontsteltenis zelf gefouilleerd. negatief gevoel bij verrassing; hevige schrik ontwaren Wie goed kijkt, kan de manen van Saturnus ontwaren opmerken, in het oog krijgen penibel

TUSSENSTOP 5 369

TRAJECT NEDERLANDS 4 TUSSENSTOP370 regionaal Onderwijs is een regionale bevoegdheid, waardoor dit in Vlaanderen, Brussel en Wallonië anders kan zijn. heeft betrekking op een streek de research De wetenschappers doen research naar dat geneesmiddel. onderzoek resoluut De burgemeester van onze stad koos resoluut voor fietsvriendelijke wegen rond de scholen. zelfzeker, overtuigd de restrictie

Dat bedrijf wordt geleid door een strenge baas die alle beslissingen top-down oplegt; het personeel heeft geen inspraak. van bovenaf opgelegd verpauperd Doordat zoveel huizen vervallen zijn, ziet de buurt er verpauperd uit. vervallen, verkommerd tactiel verpauperd

©VANIN

Eten in dat restaurant is een sensatie: het is niet alleen lekker, maar het ruikt fantastisch en het ziet er prachtig uit. iets wat je met je zintuigen kunt waarnemen tactiel

De Amerikaanse president wil geen restricties opleggen aan de uitbouw van een raketafweersysteem. beperking, voorwaarde de sensatie

Om iets echt memorabel te maken, is er nood aan visuele elementen en tactiele ervaringen als aanvulling op auditieve informatie. waarneembaar door het aan te raken de toestemming Kreeg jij van de directie de toestemming om de klas vroeger te verlaten? de goedkeuring van een verzoek of wens, toelating top-down



LES 33 BALANSTEST: RECEPTIEVE VAARDIGHEDEN 371 les BALANSTEST LUISTERVAARDIGHEDEN: SCHRIJVEN EN TYPEN

Hieronder vind je vijf stellingen. Welke zijn op jou van toepassing? a Soms kan ik mijn eigen geschrift niet lezen.  ja  nee b Ik studeer vaak schriftelijk.  ja  nee c Ik maak mijn samenvattingen op de computer of tablet.  ja  nee Ik maak wel eens tekeningen in mijn samenvattingen.  ja  nee e In de les typ ik liever op de computer of tablet dan te schrijven op papier.  ja  nee 2 Beluister het begin van het fragment. Wat is het onderwerp? b Wat voor soort programma is dit?  nieuwsuitzending  praatprogramma  fictiereeks  quiz c Wat is het doel van het fragment?  overtuigen  informeren  raken  amuseren 3 Beluister nu het volledige fragment en los de vragen op. a Welke afbeelding past het best bij het luisterfragment?  b Wat is de conclusie van het onderzoek The pen is mightier than the sword? Tekeningen maken helpt om informatie beter te begrijpen. Als je nieuwe informatie opschrijft, zul je die beter onthouden. Pedagogen weten meer over informatie onthouden dan technici. Je kunt je geheugen trainen om beter te worden. Je test hoe goed je leesen luistervaardigheid zijn1 Je gebruikt woordleerstrategieën om de betekenis van onbekende woorden te vinden3 Je neemt notities tijdens het lezen en luisteren 4Je selecteert en verwerkt informatie uit teksten



Balanstest:2



Besteed veel tijd aan het maken van een mooie tekening. Maak je tekening op een tablet of computer. Doe dit vooral als je ouder bent dan twaalf jaar.

1 2 3 4 5 b Wat



 Je



 De

©VANIN

Overdrijf er niet mee, anders zal je brein overbelast geraken.

Uit het recente onderzoek blijkt dat typen ons helpt beter te onthouden.



Welke term gebruikt pedagoog Pedro De Bruyckere voor het combineren van woorden en tekeningen? Welke tip geeft Pedro De Bruyckere bij het combineren van woorden en tekeningen?

Welke zin beschrijft het best wat pedagoog Pedro De Bruyckere vindt over het gebruik van technologie in het onderwijs?

Verbind de woorden met de bijpassende deﬁnities. bakkeleien a onderling samenwerkend pedagoog b samenbrengen van verschillende onderdelen in één geheel cognitief c onthouden, vanbuiten leren memoriseren d wat te maken heeft met het brein en hoe we leren interactief e wetenschapper in de opvoedkunde f ruziën, kibbelen is het grote voordeel van het combineren van woorden en beelden? De informatie zal sneller in je langetermijngeheugen opgeslagen worden. moet er minder inspanningen voor leveren. Je notities zullen er veel mooier uitzien. die manier kun je informatie sneller opschrijven en verlies je minder tijd. Welke verklaring hebben de wetenschappers voor het feit dat schrijven je beter helpt te memoriseren? kunt je beter concentreren tijdens schrijven dan tijdens typen. Schrijven vraagt meer energie waardoor je brein harder zal moeten werken. Schrijven gaat minder snel waardoor je meer zult moeten selecteren. wetenschappers weten niet precies hoe dat komt.



Wat is het verschil tussen het onderzoek uit 2014 en het meest recente onderzoek?

Technologische hulpmiddelen zouden schrijven met pen en papier geleidelijk moeten vervangen.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE372 c

In het onderzoek van 2014 laat men proefpersonen schrijven op een tablet.

In het recente onderzoek wordt ook onderzocht of tekenen helpt om informatie beter te memoriseren. Er zijn geen verschillen tussen de twee onderzoeken.



Leerlingen moeten kunnen kiezen wanneer en waarvoor zij technologische hulpmiddelen gebruiken. Tablets en laptops kunnen nuttig zijn voor bepaalde doelen, maar pen en papier zullen nuttig blijven. Beluister het fragment opnieuw en beantwoord daarna deze vragen.



 Op

Laptops kunnen maar beter weggelaten worden in het onderwijs.

 Je

LES 33 BALANSTEST: RECEPTIEVE VAARDIGHEDEN 373 5 Volgend schema bevat de hoofdpunten van het fragment. Vul het aan op basis van jouw notities. Onderzoeksvraag: 2014 Onderzoek → schrijven vs. typen Resultaat: recent onderzoek Onderzoek → schrijven vs. typen vs. CombinatieResultaat: tekenen en schrijven twee kanalen in : - voor - voor onderwijs Pen en papier is nuttig voor Technologie is nuttig voor en BALANSTEST LEESVAARDIGHEID: TABLETS IN HET ONDERWIJS 1

2 ©VANIN

Hieronder vind je vier stellingen. Welke zijn op jou van toepassing? Ik kan snel typen op een tablet of laptop.  ja  nee Op een tablet ben ik snel afgeleid door andere dingen dan school.  ja  nee Ik vind tablets een meerwaarde voor het onderwijs.  ja  nee De hele dag naar een scherm kijken is best vermoeiend.  ja  nee Lees de tekst op p. 376 een eerste keer globaal en beantwoord daarna volgende vragen. Wat is het onderwerp van de tekst? Geef de hoofdgedachte van de inleiding in één zin weer. c Met welk tekstdoel schreef de auteur de tekst? informeren ontspannen raken overtuigen



TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE374 d Geef het teksttype van deze tekst.  reclametekst  reisverslag  pamflet  opiniestuk  affiche  recensie 3

alinea 3 c



1 2 3 4 5

 Alles



alinea 1 a

5 e



De leraar blijft nog steeds de belangrijkste kracht achter goed onderwijs.



4 d

e ‘Een

©VANIN



alinea

alinea 2 b



Veel kinderen zien de tablet als een spel in plaats van een leermiddel. De digitalisering van het onderwijs is alleen een taak voor de ICT-coördinator van een school. De tablet kan leerlingen ondersteunen in zelfstandig leren. tablet is geen zaligmakende tool.’ (alinea 6) Wat wordt daarmee bedoeld? Een tablet is geen middel om je mee te amuseren. Een tablet is geen instrument dat alle problemen zal oplossen. Een tablet is geen hulpmiddel dat je slim maakt. Een tablet is geen instrument dat goed bedacht is.

Lees de tekst nu een tweede keer en beantwoord dan de volgende vragen. Welke alternatieve titel past het best bij het artikel? wat fout is aan de tablet Schokkend onderzoek over tablets in het onderwijs Tablets nemen het onderwijs over Geen tablets zonder een degelijke visie Welke hoofdpunten komen in de verschillende alinea’s aan bod? Hoe staan leerkrachten tegenover tablets in het onderwijs? Zijn onze verwachtingen van tablets te hoog? Wat zegt de wetenschap over tablets in het onderwijs? alinea Is het digitaal leermateriaal voldoende aangepast? alinea Welk advies krijgen scholen over tablets in het onderwijs? alinea 6 Wat is de rol van de leraar in digitaal onderwijs? 7 Waarom zijn alleen tablets geen wondermiddel? 6 7 c Welke zin vat het artikel samen? Het gebruik van tablets kan een meerwaarde zijn in het onderwijs, maar dat moet dan goed in de lessen ingebouwd worden. Het is vooral de taak van leraren om zich aan te passen aan die technologische veranderingen. Het gebruik van tablets moet afgeremd worden, zodat kinderen minder afgeleid geraken. Leerlingen kunnen minder goed rekenen op een tablet. Welke stelling is niet juist?



LES 33 BALANSTEST: RECEPTIEVE VAARDIGHEDEN 375 4 Bij de volgende vragen focus je op een speci ek woord of verband in de tekst. a Hoe verhoudt alinea 5 zich ten opzichte van alinea 4?  oorzaak-gevolg  toevoeging  tegenstelling b Welk verband legt het bindwoord ‘alleen als’ in alinea 5?  voorwaarde  tegenstelling  opsomming c Hoe verhoudt alinea 2 zich ten opzichte van alinea 1?  tegenstelling  vergelijking  reden d Wat betekent ‘innovatieve oplossingen’ in alinea 7?  oplossingen die zeer snel bedacht zijn  oplossingen die erg vernieuwend zijn  oplossingen waarover iedereen het eens is 5 Hieronder vind je een weergave van de hoofdpunten uit de tekst. Vul op de lege plaatsen passende woorden in. Zijn tablets een meerwaarde in het onderwijs? kinderen laten rekenen op Conclusie: ze maken meer dan met meerwaarde Alleen als - tablet geïntegreerd is in een beleid; - leerkrachten voldoende ; - kwaliteitsvol is. Wanneer nuttig? -- creativiteit - nieuwe media-educatieconclusie verschil = → belangrijker dan voorbijgaande ©VANIN

©VANIN

Vlaams minister van onderwijs Pascal Smet vroeg eerder dit jaar aan de Vlaamse Onderwijsraad (VLOR) een advies over de verdere aanpak van de integratie van ICT in het onderwijs. In het advies dat eind mei werd gepubliceerd, vraagt de VLOR uitdrukkelijk dat elke school een ICT-beleid uitstippelt, rekening houdend met eindtermen en ontwikkelingsdoelen, uiteraard, maar ook toegespitst op het eigen karakter van de school. En dat beleid is niet alleen een zaak van een ICTcoördinator, maar het bestrijkt het hele schoolbeleid: personeelsbeleid, kostenbeleid, zorgbeleid ...

Een masterproef van een hogeschoolstudent bewees dat kinderen die met tablets werken meer rekenfouten maken en sneller afgeleid zijn dan kinderen die met pen en papier werken. Voor sommigen het bewijs dat tablets in het onderwijs best afgeschaft worden. Dat is natuurlijk wat kort door de bocht.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE376 OPINIE

Een tablet in de klas is een middel, geen doel

Een masterproef van een hogeschoolstudent, uitgevoerd bij kinderen van het derde leerjaar uit zestien scholen, bewees dat kinderen die met tablets werken meer rekenfouten maken dan kinderen die met pen en papier werken. De kinderen bleken ook sneller afgeleid omdat ze de tablet als speelgoed beschouwen. Voor sommigen het bewijs dat tablets in het onderwijs best afgeschaft worden. Dat is natuurlijk wat kort door de bocht. Het gebruik van tablets in het onderwijs is in de eerste plaats een middel en geen doel op zich. Alles hangt af van de digitale strategie en visie die een school voor ogen heeft. In sommige scholen is de aankoop van enkele portables een schitterende stap, anderen kiezen voor een smartboard, bepaalde scholen schaffen tablets aan. Een tablet is maar een device en dus maar één klein stukje van de oplossing.

In de scholen die kiezen voor tablets worden de leerkrachten vaak niet voldoende opgeleid om de tablets te implementeren in het lessenpakket. Het onderwijzend personeel heeft de tijd nodig om door middel van samenwerking met collega’s en met ondersteuning van experts de vaardigheden aan te leren om met deze nieuwe middelen om te gaan. Alleen zo zullen ze de mogelijkheden van een tablet veelzijdig kunnen inzetten. En daarnaast is het m.i. belangrijk dat ook de leerplanontwikkeling genoeg aandacht besteedt aan ICT. In haar advies roept de VLOR trouwens de uitgevers van schoolmateriaal op om ten volle in te zetten op de kwaliteitsvolle ontwikkeling van digitale leermiddelen. Alleen als de kwaliteit van het digitale leermateriaal voldoende groot is, zullen de leerlingen gebaat zijn bij digitaal onderwijs. Te hoge verwachtingen Een tablet is geen zaligmakende tool in het ICT-onderwijs. Ik heb de indruk dat men soms resultaten verwacht van de tablet waaraan die niet kan beantwoorden. Een tablet is geen pc. Men moet zich realiseren dat de tablet vooral meerwaarde heeft als het gaat om communicatie, nieuwe media-educatie, creativiteit en zelfstandig leren. Gaan leerlingen beter rekenen door het gebruik van tablets? Natuurlijk niet. Het uitgangspunt is en blijft kwaliteitsvol onderwijs, en niet het volgen van deze of gene trend. Een leerling die minder goed is in rekenen, moet extra oefeningen krijgen van de leerkracht. Die leerkracht blijft het startpunt van degelijk onderwijs. De beste gebouwen, de meest geavanceerde ICT-infrastructuur, de beste methode, die zorgen niet voor het beste onderwijs. Dat doen de leerkrachten, want zij maken het verschil. Maar een schitterend gebouw, zeer gemotiveerde leerkrachten en innovatieve oplossingen kunnen het werk wel aangenamer maken en dus de resultaten verbeteren.Bron:www.datanews.be Saskia Van Uffelen Saskia Van Uffelen is CEO van de BeLux vestiging van Ericsson en werd in 2012 verkozen tot Europese ‘Digital Champion’ voor België.

 Er

3 ©VANIN

LES 34 ACTIEVE EN PASSIEVE ZINNEN 377 les 34 Actieve en passieve zinnen HET VERSCHIL TUSSEN ACTIEVE EN PASSIEVE ZINNEN 1

Mijn opa werd vorig weekend gevierd. bakt altijd heerlijke pannenkoeken. De trainer wordt door de spelers op de schouders gedragen. hele voormiddag opereerde de chirurg om de patiënt in leven te houden. jeugdspeler scoorde het eerste doelpunt van het toernooi. zullen door de directie op de hoogte worden gebracht. kent het verschil tussen een actieve en een passieve zin1 Je weet in welke situatie je best een actieve zin of een passieve zin gebruikt kunt een actieve zin omzetten naar een passieve zin en omgekeerd



 Die



2 Je

b In

 Oma

Hieronder vind je acht zinnen. Onderstreep in de volgende zinnen het onderwerp één keer en de persoonsvorm twee keer. welke zinnen voert het onderwerp het werkwoord echt uit? Duid aan. kinderen spelen elke week voetbal. werden gisteren bloemen bezorgd aan alle tachtigjarigen uit de gemeente.

 We

 De

1 Je

 De

Je kunt natuurlijk wel altijd Emma terug in je passieve zin opnemen. Dan krijgt het opnieuw extra aandacht in de zin. De kinderen worden naar de basketbalmatch gevoerd.

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT378 2

In de actieve zin is Emma het en de kinderen het . In de passieve zin is De kinderen het en is Emma . We zien dat hier ook het hulpwerkwoord in het gezegde terechtkomt. Als in de actieve zin gebruikt wordt, dan krijgt de passieve zin het hulpwerkwoord zijn Emma heeft de kinderen naar de basketbalmatch gevoerd (= actief) De kinderen zijn naar de basketbalmatch gevoerd (= passief)

KENNISCLIP

Het idee achter de benamingen van actief en passief is vrij logisch: In het bovenstaande voorbeeld is het Emma die de kinderen voert én zijn het niet de kinderen die voeren. Daarmee raak je meteen aan de hoofdreden om een passieve zin te gebruiken: .

In deze kennisclip wordt het verschil tussen actieve en passieve zinnen samengevat. Bekijk de clip en vul achteraf het onthouden-kader in.

Zinnen met een werkwoordelijk gezegde kunnen zowel actief als passief zijn. Vergelijk even deze twee voorbeelden: Emma voert de kinderen naar de basketbalmatch. (= ) De kinderen worden naar de basketbalmatch gevoerd (= )

Het woordje is soms nodig om een passieve zin correct te maken.Erwerd gedanst. Er zijn gisteren vier beelden uit het museum gestolen. onthouden

a Lewis Hamilton won de Grote Prijs van Monaco.

LES 34 ACTIEVE EN PASSIEVE ZINNEN 379 3

Zet de actieve zinnen om naar passieve zinnen.

Tijdens het broedseizoen bouwt de vogel een nest. d De orkaan verwoestte een groot deel van de oostkust van Groot-Brittannië. e De gezichtsherkenning van onze nieuwe bewakingscamera’s zal toekomstige inbrekers registreren. 4 Zet de passieve zinnen om naar actieve zinnen.

©VANIN

b Iemand stichtte brand in een appartementsgebouw aan de Vlaamse Kaai.

a De desserten worden bereid door een chocolatier. b Er wordt in de meeste scholen een verbod op gsm-gebruik tijdens de lessen ingevoerd door de directie. c De leerlingen worden door een leraar begeleid naar de schouwburg. d Er is door een rat een gat in de vloer gebeten. e Het boek zal door Jan aan Victor gegeven worden.

Zet de actieve zinnen om naar passieve zinnen, en de passieve zinnen naar actieve zinnen.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT380 5

©VANIN

a De tuinlieden spitten de tuin om. b De boodschappen zijn door Niek bezorgd. c Eva neemt het fototoestel mee. d Hij maakt een moeilijke toets. e Het spookverhaal wordt door Koen verteld. f De tas zal hier door Thomas neergezet worden. g Jullie hebben dat raadsel opgelost. h De weg wordt door de gids gewezen. i Zij heeft de wedstrijd gewonnen. j Jij koopt dat boek.



f 

Kies je hier beter voor een actieve of voor een passieve zin? Waarom? Motiveer met behulp van onderstaande tips. Actief of passief? 1 Zorg voor eenduidige zinnen. Vermijd verwarring. 2 Vermijd ‘zullen’ en ‘worden’ waar het niet nodig is. Gebruik een passieve zin om een zinsdeel te beklemtonen. Gebruik een passieve zin als je het onderwerp niet weet. Vermijd ‘men’. tip a  passief De nieuwe begroting wordt morgen aan de Kamer voorgelegd en daarna geeft de regering een persconferentie. actief De regering legt morgen de nieuwe begroting aan de Kamer voor en geeft daarna een persconferentie. passief In Brussel is het Koninklijk Paleis door de bliksem getroffen. actief De bliksem heeft het Koninklijk Paleis in Brussel getroffen. passief Waarom is dat niet vanaf het begin gezegd? actief Waarom heeft men dat niet vanaf het begin gezegd? passief De resultaten van het onderzoek werden door de arts bestudeerd. actief De arts bestudeerde de resultaten van het onderzoek. passief De leerling die jarig is, werd door de leerkracht gefeliciteerd. actief De leerkracht feliciteerde de leerling die jarig is. passief De automobilist die door de agent neergeschoten is, was een bekende voetballer. actief De automobilist die de agent heeft neergeschoten, was een bekende voetballer. passief Over tien dagen worden de gesprekken tussen Noord- en Zuid-Korea hervat. actief Over tien dagen hervatten Noord- en Zuid-Korea hun gesprekken. passief We beginnen onze reis in New Orleans. De stad is gesticht door de Fransen in de achttiende eeuw. actief We beginnen onze reis in New Orleans. De Fransen hebben de stad gesticht in de achttiende eeuw. passief Er wordt wel eens beweerd dat voetballers ijdeltuiten zijn. actief Men beweert wel eens dat voetballers ijdeltuiten zijn. passief Dit formulier moet door de aanvragers binnen vier weken worden teruggestuurd naar de personeelsdienst. actief De aanvragers moeten dit formulier binnen vier weken naar de personeelsdienst terugsturen.

c 

h 

b 



LES 34 ACTIEVE EN PASSIEVE ZINNEN 381 ACTIEVE EN PASSIEVE ZINNEN IN JE TEKSTEN



i 

j 

e 

2 ©VANIN



d 



g 

4 Daag nu je medeleerlingen uit voor Let op je woorden!, een spel waarin jullie op een creatieve manier aan de slag gaan met actieve en passieve formuleringen. SPELREGELS

Zet de tekst om van passief naar actief. liever niet maar wel Dit formulier moet door de aanvragers binnen vier weken teruggestuurdwordennaar de personeelsdienst. De aanvragen worden door de personeelsdienst verwerkt in de volgorde van de datum van ontvangst. Uiteindelijk wordt door het beslistgemeentebestuurwelkepersonen in aanmerking zullen komen voor de premie.

TRAJECT NEDERLANDS 4 TAALINZICHT382

©VANIN

Hulp nodig bij het schrijven? Gebruik de Schrijfassistent die KU Leuven, VRT en De Standaard samen ontwikkelden. Via schrijfassistent.be kun je onder andere zien of je niet te veel zinnen in de passiefvorm gebruikt. Daarnaast let de tool erop dat je niet te veel woorden herhaalt, dat je spelling correct is en dat je tekst vlot geschreven is. tip 3 Je leraar zet online een zelftest voor je klaar. Zo kun je zelf nagaan of je dit leerstofonderdeel beheerst. Op basis van je resultaat krijg je aanvullende oefeningen.

1 onDERWEG BELGA© loven: heel positief praten over iets/iemand, iets/ iemand veel eer of lof geven woord Je vertelt hoe je een verhaal ervaart1 Je analyseert hoe een regisseur een kortfilm opbouwt en een boodschap naar het publiek brengt3 Je herhaalt de kenmerken van het genre kortfilm 2 Je past volgende verhaalelementen toe op de kortfilm: verhaalbegin, ruimte, personages, verhaallijn, thema en verhaaleinde 4 Je gaat in interactie met medeleerlingen en geeft je mening op een onderbouwde manier 5

SITUEREN

Tijdens deze les bekijk je een wat langere kortfilm Provence uit 2018 van Kato de Boeck. Kato de Boeck is een jonge Belgische regisseuse. Ze studeerde in 2018 af aan het RITCS in Brussel. Haar eindproject was Provence, de film die je in deze les bekijkt. Die film kreeg heel veel lovende recensies en won verschillende prijzen.

2 De titel van de kort lm is Provence. a Waar ligt die streek? b Ben je er zelf ooit geweest? c Voor welk type reis lijkt dat je een ﬁjne vakantiebestemming?

LES 35 KORTFILM: PROVENCE 383 les 35 Kortfilm: Provence

Bekijk de a che van de kort lm. a Welke elementen vind je erop terug? b Waarover denk je dat de ﬁlm zal gaan?

2 ©VANIN

1 Vat kort samen wat er gebeurt in het eerste fragment.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR384 DE KORTFILM BELEVEN

c Noem één ding dat je ﬁjn vindt aan een jonger broertje of zusje. Geef ook iets wat je eerder vervelend vindt. d Welke vakantiespelletjes worden er in de ﬁlm gespeeld? Vind je die herkenbaar?

a Welke typische elementen komen in beeld? b Welke sfeer ademt die plaats? Welk gevoel wekt de locatie op? 4 Op wie denk jij dat Tuur verliefd is? a Geef drie redenen waarom je dat denkt. b Op welke manier laat Camille aan Tuur zien dat ze jaloers is? c Waarom doet ze dat? 5 Beantwoord een van deze vragen. a Wat vind je van vakantieliefdes?

2 Vindt Camille de Nederlandse meisjes leuk? Geef een reden waarom je dat antwoord geeft.

Deel 1 Bekijk het eerste fragment van de kortfilm en beantwoord daarna onderstaande vragen.

3 Het verhaal speelt zich af in de Provence.

b Waarom kijk jij op naar een oudere broer of zus?

Bekijk het tweede deel van de kortfilm en beantwoord daarna onderstaande vragen.

b Kun je zelf nog een andere gepaste titel bedenken?

9 De titel van de kort lm is de vakantiebestemming van Tuurs gezin. a Wat vind je van de titel van de kortﬁlm?

7 Welke thema’s komen aan bod in de kort lm? Omcirkel. jaloezie huiselijk geweld transseksualiteit verwaarlozing homoseksualiteit vakantieliefde 8 Bij de aftiteling lezen we ‘voor mijn grote broer’.

In dit deel komen we te weten op wie Tuur verliefd is. a Op wie is dat? b Had je dat verwacht? c Hoe komt Camille dat te weten?

a Geef twee redenen waarom kunstenaars hun werk aan iemand opdragen. b Waarom denk je dat dat bij deze kortﬁlm het geval was?

LES 35 KORTFILM: PROVENCE 385 Deel 2

Aan wie zou jij de kort lm aanraden? Geef ook aan waarom je dat zou doen.

©VANIN

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR386 DOORDRINGEN TOT HET VERHAAL

De familie zit in de auto op weg naar huis.

• •

broertje Basil • de ouders • • nevenfiguren de Nederlandse meisjes • de oudere broer Tuur • • protagonist 3 Zijn de volgende personages vlak of rond? personage verklaring Camille  vlak  Tuurrond  vlak  Basilrond  vlak  rond 3 ©VANIN

De Nederlandse meisjes praten over Tuur onder de douche. Tuur, Camille en Basil spelen in het zwembad.

Tuur kijkt naar de Nederlandse meisjes die een dansje oefenen.

Tuur, Camille en de Nederlandse meisjes lachen met de naakte zonnebaders. Tuur beweert geen enkel geheim te hebben.

Tuur biecht tijdens Waarheid, durven of doen op dat hij verliefd is. Tuur, Camille en Basil spelen onder de douche Dierenslang wanneer een van de Nederlandse meisjes Tuur vraagt of hij morgen weer naar het zwembad komt. Camille valt Tuur boos aan en begint hem te slaan en te schoppen.

2 De kort lm heeft slechts een beperkt aantal personages. Verbind de personages met de juiste term. het zusje Camille antagonist het kleine

Plaats de volgende scènes in chronologische volgorde van 1 tot 10. Camille raadt per ongeluk dat Tuur verliefd is op Alexander.

We spreken van een rond personage (round character) als een personage helemaal uitgewerkt is. Je kent de gedachten van het personage en je komt te weten waarom het bepaalde keuzes maakt. Je maakt kennis met hun emoties en gedachten, ze hebben goede en slechte kanten en lijken levensecht. Meestal gaat het om personages die in de loop van het verhaal veranderen. Een vlak personage (flat character) is een personage dat maar oppervlakkig wordt beschreven of dat niet origineel is. Dit personage blijft in de loop van het verhaal gelijk; er is geen sprake van verandering of ontwikkeling.

4 In de lm staan de gedachten en gevoelens van Camille centraal.

b Hoe zorgt de camerapositie ervoor dat wij als kijker heel goed weten hoe Camille zich voelt?

5 Je staat nu stil bij het einde van het verhaal.

a Heeft de kortﬁlm een gesloten of een open einde? Leg uit waarom je daarvoor kiest.

Hebben we in Provence te maken met een personele of alwetende verteller?

LES 35 KORTFILM: PROVENCE 387

a Met welke hoofdemotie kampt ze doorheen het hele verhaal?

b Heeft het verhaal naar jouw gevoel een happy end?

Bij een gesloten einde is het verhaal echt afgelopen. Ook weet je waar de personages staan en hoe ze zich voelen. Bij een open einde zijn niet alle vragen beantwoord. Een happy end is een verhaal met een positieve afloop.

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR388 6 De regisseur houdt tijdens het verhaal informatie voor ons achter. a Welke scène bevestigt ons vermoeden dat Tuur op jongens valt? b Hoe gaat Camille met dat nieuws om? c Op welke momenten word je als kijker op het verkeerde spoor gezet? d Welke hints zaten er nochtans in het verhaal verstopt? ©VANIN

Als kind kun je nog niet weten of je op meisjes of jongens valt, je bent daar dan nog te jong voor. Meisjes zijn veel sneller jaloers dan jongens. Niemand is honderd procent hetero of homo. Je hoeft niet oﬃcieel uit de kast te komen als je op je eigen geslacht valt. Hetero’s hoeven dat toch ook niet te doen? Je kunt aan iemand zien of hij/zij homo- of heteroseksueel is. f Jaloezie is een vorm van onzekerheid. Een beetje jaloezie is gezond. Het mooie aan vakantieliefde is dat er een einddatum is. Je kunt opkijken naar een oudere broer of zus, maar veel moeilijker naar een jongere. j Het gevoel dat je voor je broers of zussen voelt, zit tussen vriendschap en liefde.

Duid in onderstaande kader voor elke stelling aan wat jouw mening is. akkoord akkoordniet wisse-lend

2 Je leraar geeft je een stelling waarover je straks in gesprek gaat met twee medeleerlingen. Zoek informatie op over de stelling die je kreeg. Formuleer drie argumenten. Zorg ervoor dat je argumenten nauwkeurig, duidelijk en juist zijn. Onderbouw je argumenten aan de hand van citaten van experts, cijfers of voorbeelden.

4 PlannenVoorbereidenstelling standpunt  akkoord  niet akkoord  wisselend • argument 1: • argument 2: • argument 3: SCHRIJven ©VANIN

LES 35 KORTFILM: PROVENCE 389 VERWERKEN: STELLINGENGESPREK

•

Noteer twee argumenten van je groepsgenoten die aansluiten bij jouw argumenten, maar een tegenovergestelde visie vertegenwoordigen. Bedenk meteen op welke manier je die tegenargumenten kunt weerleggen.

Voor je in debat gaat, leg je met je leraar en medeleerlingen een aantal gespreksregels vast zodat het gesprek vlot kan verlopen. Spreken tijdens een debat 1 Luister aandachtig naar elkaar. Reageer op wat de ander zegt, praat niet enkel met jezelf. Neem actief deel aan het gesprek. Laat de anderen uitspreken.

Dwaal niet te ver af van het onderwerp, maar blijf ook niet onnodig doorbomen over iets. Wees respectvol naar je gesprekspartners toe, ook al heb je een andere mening: ‘Ik apprecieer dat je dat zegt, maar ik zie het anders, namelijk …’ ‘Interessante manier van denken, zo had ik het nog niet bekeken …’ ‘What the fuck, dat is totale onzin!’ Sta open voor andere meningen. Vraag om verduidelijking als je het argument niet begrijpt. Blijf rustig, jaag je niet op, roep niet. Spreek vanuit jezelf, veralgemeen niet: ‘Ik vind dat …’; ‘Mijn gevoel zegt dat …’ ‘Het is zo dat …’; ‘Jongens zijn altijd …’

•

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR390 3 Je krijgt nu voor het eerst een inkijk in de argumenten van je groepsgenoten. Vertel kort aan elkaar welke argumenten jullie straks in het debat zullen gebruiken. 4

•

tegenargumentjnen weerlegging tegenargument: tegenargument weerlegging tegenargument:

1 •

2 •

tip Ver

©VANIN

LES 35 KORTFILM: PROVENCE 391

Aan de hand van de evaluatiematrix op de volgende pagina word je beoordeeld door een medeleerling. Bekijk die peerevaluatie aandachtig en formuleer op basis daarvan drie werkpunten die je meeneemt naar toekomstige debatten. Mijn drie werkpunten: 321 Spreken het fundament: basis, uitgangspunt woord Re ecteren

Het is tijd om jullie gesprek aan de rest van de klas voor te leggen. Bekijk eerst nog een keer aandachtig de evaluatiematrix. Nu weet je zeker waarop je moet letten!

7 De leerling die akkoord gaat met de stelling, gaat van start met een eerste argument. Daarop mogen de andere leerlingen reageren. Zorg ervoor dat je opkomt voor je mening en voldoende initiatief neemt om je argumenten en weerleggingen aan bod te laten komen. Maar houd uiteraard steeds de fundamenten van een goed debat in het achterhoofd. Je vindt ze in het Tip-kader op de vorige pagina.

Je taalgebruik is niet kwetsend of verwijtend. Je taalgebruik sluit grotendeels aan bij de Letopdracht.opvoor: Je taalgebruik is kwetsend of Letverwijtend.opvoor:

Je lichaamstaal straalt zelfzekerheid uit. Je bent overtuigd van je standpunt. Je bent zeker niet verlegen, maar het ontbreekt je een beetje aan een zelfzekere houding. Maak meer oogcontact met je tegenstander, sta rechtop … Je straalt geen zelfzekerheid uit. Maak oogcontact met je tegenstander, sta rechtop …

Je argumenten tegenargumentenen horen bij je stelling en zijn goed onderbouwd aan de hand van voorbeelden, cijfers of een kenner. Je argumenten tegenargumentenen doen ter zake, maar ze zijn niet altijd goed onderbouwd. OF Niet al je argumenten of tegenargumenten zijn relevant of haal je aan op het juiste moment. Je haalt je argumenten en tegenargumenten vaak niet op het juiste moment aan waardoor ze niet relevant zijn. Bovendien ontbreekt de onderbouwing van je argumenten. correctheid Je taalgebruik is nagenoeg foutloos. Je gebruikt de standaardtaal en je uitspraak is correct. Je maakt enkele taalfouten. EN/OF Enkele klanken of woorden die je gebruikt, behoren tot de tussentaal, het dialect … Let op voor: Je maakt Lettussentaal,behorenentaalfoutenmeermaalsendeklankenwoordendiejegebruikt,vaaktotdehetdialect…opvoor:

duidelijkheid Je articuleert duidelijk en je spreektempo en -volume zijn ideaal. Je articuleert meestal goed, maar af en toe ben je minder duidelijk verstaanbaar. OF Je praat soms te snel/traag en/of te luid/zacht. Je bent moeilijk verstaanbaar omwille van een onduidelijke articulatie. EN Je praat vaak te snel/traag en/of te luid/zacht. aantrekkelijkheid

Je durft meermaals het initiatief te nemen tijdens het debat. EN Je geeft andere mensen de kans om (uit) te spreken. Je durft het initiatief te vragen, maar eens je het woord hebt, zeg je onvoldoende. OF Je onderbreekt andere mensen. Je vraagt zelden of nooit het woord. Wanneer je aan bod komt, zeg je onvoldoende. EN/ OF Je geeft andere mensen geen kans om hun standpunt te verdedigen. Aanvullende

Ik beoordeelde de presentatie van GOED VOLDOENDE ONVOLDOENDE inhoud

TRAJECT NEDERLANDS 4 LITERATUUR392

LES 36 RECLAME 393 les WAT VIND JIJ VAN RECLAME?

1 Je gebruikt die kennis om zelf een geslaagde reclameboodschap uit te werken 3 Je herkent en benoemt verschillende reclametechnieken

2 Je kent vast wel enkele advertenties en reclames. Sommige vind je grappig, sommige vind je pakkend en andere vind je ronduit saai.

Bekijk onderstaande afbeeldingen. Los de bijhorende vragen op. 1 Beoordeel de vier reclameboodschappen. a Wat willen al die reclames bereiken? b Rangschik de reclames van zwak naar sterk. zwak sterk c Overloop je volgorde met een medeleerling. Waarin verschilt jullie keuze?

a Som samen met de klas jullie favoriete reclamespotjes en advertenties op. b Op welke kanalen heb je die campagnes ontdekt? Som minstens vijf advertentiekanalen op. Een baseline is een zin die de ‘ondertitel’ is bij een bepaald product of bedrijf. Het vat krachtig samen wat kenmerkend is. Slogans zijn gekoppeld aan een bepaalde campagne en wisselen vaak; een baseline gaat lang mee.

Henk: ‘Een goede slogan combineert een juiste inhoud met de juiste vorm. Wat de slogan vertelt, stemt in alle opzichten overeen met het merk; hij is relevant voor de consument en onderscheidt het merk van de concurrentie. Stop hem ook niet vol met boodschappen. Neem bijvoorbeeld auto’s: je kunt korting krijgen, je mag geld lenen, je kunt een auto kopen op afbetaling … Ze steken al die verschillende boodschappen in die ene reclametekst.

Voor de potentiële klant gaat dat allemaal te snel, die krijgt dat niet meer mee.’ de strategische cel: het team dat de manier van werken bepaalt associëren: verbinden, in verband brengen met potentieel: mogelijk woord

Hans: ‘Associatie! Eerste indrukken zijn heel sterk: dit is lekker, dit is vies, hier is het aangenaam, daar is het eng. Het is een belangrijk maar onderschat aspect van reclame. Daarom moet je je als reclamemaker altijd afvragen: welke associatie wil ik oproepen? Bijvoorbeeld: koffie is niet een warm drankje, koffie symboliseert huiselijkheid. Bier is een alcoholische drank, maar wordt vaak geassocieerd met gezelligheid, jongens onder elkaar.’

©VANIN

Door volledigheid mis je je doel.’

Om met de deur in huis te vallen: wat is een goede Henk:reclameslogan? ‘Hij moet kort zijn. Eén boodschap brengen is helder, beter dan er drie, vier boodschappen in te willen proppen.

2 ‘Goedeonderdrijft’reclame

3 Onderstreep de kernzin in de alinea’s met een asterisk.

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE394

Aan welke eisen moet een goede slogan voldoen?

Reclamebureaus kunnen heel wat prijzen winnen dankzij hun advertenties. Welke criteria worden volgens jou gebruikt om reclame te beoordelen?

Tijdens het lezen

1 In de tekst krijg je verschillendevoorbeelden van reclametechnieken. Markeer ze.

‘Telkens je komt, sta je verstomd’. ‘Humo lezen kan ernstige gevolgen hebben’. ‘Er is geen betere’ … Wanneer werkt de taal van de reclame wel en wanneer niet? En kun je voorspellen welke slogan lang mee zal gaan? Het geheim van reclametaal ontrafeld. Hoe komt hij toch tot stand, die geweldige reclameslogan? Ontstaat hij eerder toevallig door een babbel aan de koffieautomaat of sluit een team creatieve denkers zich urenlang op in een bureau vol filmposters aan bontgekleurde muren? Wat het ook is, er wordt grondig over nagedacht. Bovenaan de pikorde in de reclamewereld staan de strategen en de creatieven. Een strateeg – ook wel: strategic planner – peilt hoe de beoogde doelgroep het best kan worden toegesproken. Een creatief bedenkt vanuit die strategie toon, inhoud en aanpak van een reclamecampagne. Taalschrift praat met beide: Henk Ghesquière maakt deel uit van de strategische cel van het Brusselse Publicis. Hans van Dijk van reclamebureau Skipintro, hoort in het creatieve kamp. ‘Te veel beloven werkt niet meer’

Duid alle woorden aan die je moeilijk vindt.

RECLAMETECHNIEKEN

In dit deel onderzoek je enkele reclametechnieken. Welke ingrediënten hebben reclamebedrijven nodig om het publiek te lokken en te overtuigen?

‘Reclamemakers beroepsopscheppers’zijn

Hoe bedenk je een succesvolle slogan? En kun je het succes ervan voorzien? Henk: ‘Of een slogan succes heeft, kun je helaas niet voorspellen. De doelgroep kiezen is essentieel en lukt meestal wel, maar of je ook de goede toon raakt, is moeilijker in te schatten. Reclame kan boeiend zijn en toch geen output opleveren. Maar daar heeft het merk niks aan.’

Het publiek vindt dat in eerste instantie leuk, maar je raakt als merk die geur van poep nooit meer kwijt.’

‘In plaats van de overdrijving en de focus op “extreme consequences” zou nu eerder de onderdrijving de toonaangevende filosofie in de reclamewereld moeten zijn. Mijn propositie is steeds: Zwak dat wat je kunt een beetje af, maak er een grapje over. Op die manier werkt het product in de hoofden van de mensen beter dan je hebt beloofd, anders valt de aanschaf tegen.’

Is qua taalgebruik alles geoorloofd? Nieuwe woorden? Kromme zinnen? Moet de taal van reclame de trends volgen, jong en hip zijn? Hans: ‘Ik hou wel van een vleugje taalverloedering. Van de creativiteit van taalgebruikers. Van de nieuwe woorden die worden bedacht. Taal is bedoeld om mee te spelen en taal moet revolteren, dus bedenk vooral allerlei nieuwe dingen in reclametaal. Wees creatief.’

Is de teneur van reclame veranderd, door de tijden Henk: heen? ‘Wat opvalt, is het toenemend gebruik van vreemde talen. Niet alleen Engels, ook Duits of Spaans. Geen moeilijke woorden, maar makkelijk Spaans, makkelijk Duits. En dan vooral in teksten die in het Nederlands nergens op zouden slaan. Coca Cola: “Open happiness”. Schrijf daarvoor in de plaats: “Open geluk”, en de kreet is belachelijk. Vooral in autoreclames worden veel vreemde talen gebruikt. Ford: “Go further”. Opel: “Wir leben Autos”. Seat: “Auto Emoción”. En in andere talen kun je slogans gebruiken die de consument in de eigen taal niet zou pikken. Diesel: “Be stupid”. Vertaald in het Nederlands klinkt dat gewoon niet. Belachelijk.’ AIDA E.K. Strong bedacht een marketingmodel dat hij het AIDA-model noemde. Dat model brengt de vier stappen in kaart die een consument onbewust doorloopt om te beslissen of hij een product of dienst aankoopt. Reclamemakers baseren zich op dat model om reclame te ontwikkelen. Elke letter staat daarbij voor een stap:

Action Nu moet de consument overgaan tot actie. Hij moet het product willen kopen. Dat blijft natuurlijk het uiteindelijke doel van reclame.

©VANIN

Hans: ‘Reclametaal is altijd positief, reclamemakers zijn beroepsopscheppers. Negatieve reclame werkt niet, ook al is die nog zo grappig. Je hebt altijd te maken met de eerste associatie. Als je jong en overmoedig bent, denk je: we zetten een vlaggetje met een tekst in een hondendrol.

LES 36 RECLAME 395

Naar: www.taalschrift.org de propositie: voorstel revolteren: ingaan tegen iets/iemand het jargon: vaktaal de output: uitvoer, wat je eruit haalt prijken: pronken, met trots / eervol vertonen woord

Desire De consument moet zich bewust worden van de voordelen van het product of de dienst. Hij moet verlangen naar het product. Reclamemakers doen dat door de aandacht te vestigen op de ‘unique selling propositions’ (usp, eigenschappen waarmee een product of dienst zich onderscheidt van de concurrentie).

Hans: ‘Wat niet werkt, is je eigen product vergelijken met dat van een ander merk en dan zeggen: wij zijn veel beter. Die tip prijkt bovenaan mijn lijst aan suggesties naar jonge reclamemensen. Wees aardig. Doe wat je belooft.’

Interest Het product of de dienst moet de interesse wekken. De juiste doelgroep moet dus benaderd worden.

Henk: ‘Van mij mag alles. Jongerentaal, sms-taal, ongrammaticale zinnen, jargon … Als het maar werkt. Wat niet werkt, is jongeren te allen tijde willen aanspreken in jongerentaal. Een bank die jonge klanten wil aantrekken met sms-taal, wordt door diezelfde jongeren niet ernstig genomen.’

Attention De consument moet weten dat een product of dienst bestaat. Zijn aandacht moet hierop getrokken worden door massacommunicatie of persoonlijke communicatie.

bij de tekst

TRAJECT NEDERLANDS 4 INFO & COMMUNICATIE396 Vragen

6 Bekijk en beluister nu enkele advertenties. Welke technieken gebruiken de reclamemakers om de aandacht van de lezer te trekken? ba

©VANIN

a Als je reclame maakt, moet je altijd je boodschap aanpassen aan je ideale publiek.

b Je maakt het best reclame in het Engels in plaats van in het Nederlands.

c Het is belangrijk zo veel mogelijk informatie over het product of de dienst mee te geven in reclame.

Hieronder lees je drie stellingen over de tekst. Zeg bij elke stelling of die waar is of niet. Leg ook telkens je keuze uit.

5 Pas de termen van het AIDA-model toe op één van de a ches aan de start van deze les.

Na het lezen

LES 36 RECLAME 39