A2 De middeleeuwen, het begin van een nieuwe samenleving Ontdekplaat – De Germanen

A2

De middeleeuwen, het begin van een nieuwe samenleving

In deze les ontdek je hoe de samen-

leving is ontstaan en welk beeld

mensen in de vroegmoderne, moderne en hedendaagse tijd van de middeleeuwen hebben.

Hoe is de middeleeuwse samenleving ontstaan? Welk beeld hebben mensen in latere tijden van de middeleeuwen?

Kaartnr(s).

± 3500 v.C. ± 800 v.C. ± 500 ± 1450 ± 1750± 1945

PREHISTORIE OUDE NABIJE OOSTEN KLASSIEKE OUDHEID MIDDELEEUWEN HEDENDAAGSE TIJD

VROEGMODERNE TIJD

AOVER OUDE EN NIEUwE DINGEN 19

MODERNE TIJD Germaanse, Romeinse en christelijke invloeden versmelten tot een nieuwe samenleving Vanaf de 5e eeuw komen er Germaanse koninkrijken in de plaats van het WestRomeinse Rijk. De Germanen brengen nieuwe leefgewoonten naar WestEuropa. Maar de klassieke samenleving gaat niet helemaal verloren: sommige Romeinse gebruiken, technieken in de bouw en in de kunst en talen blijven verderleven. Ook de christelijke godsdienst blijft behouden en wordt in de middeleeuwen zelfs heel belangrijk. Bisschoppen en abten worden belangrijke raadgevers van de koningen en de mensen leven op het ritme van de Kerk (zondagsmis, sacramenten, kerkelijk jaar ...). Uit de versmelting van de Germaanse, Romeinse en christelijke cultuur ontstaat dus een nieuwe samenleving. Die middeleeuwse samenleving legt de basis voor onze eigen samenleving. Bekijk de kaart op de volgende bladzijde. - Welk volk vestigt zich in onze gewesten? - In 476 dwingt de Germaan Odoaker de laatste West-Romeinse keizer, Romulus Augustulus, tot troonsafstand. Daardoor houdt het West-Romeinse Rijk officieel op te bestaan. Zijn soldaten roepen hem uit tot koning. Van welk gebied wordt Odoaker koning? OPDRACHT 1 © VAN IN

OPDRACHT 2

West-Romeinse Rijk gaat langzaam ten onder. De bevolking daalt, waardoor er minder belastinginkomsten zijn. De troepen zijn er opstandig. De West-Romeinen proberen het tij nog

- Het Oost-Romeinse of Byzantijnse Rijk bestaat tot 1453. Vergelijk deze kaart met een te keren. Enkele Germaanse stammen mogen zich in het Rijk vestigen op voorwaarde dat ze het hedendaagse kaart. Welke van de onderstaande hedendaagse landen horen bij het Oosthelpen verdedigen tegen andere invallers. Germanen krijgen ook belangrijke functies binnen het

Romeinse Rijk? Omcirkel. Romeinse leger. Germanen en Romeinen weten zo samen de Hunnen te verdrijven. Steeds meer

grondgebied komt echter onder controle van vooral Germaanse aanvoerders.

België – Egypte – Griekenland – Frankrijk – Spanje – Turkije

De Germaanse stammen in het West-Romeinse RijkDe Germaanse stammen in het West-Romeinse Rijk

OPDRACHT 2 Je ziet hier enkele typische kenmerken van de middeleeuwen. Hebben ze een Romeinse, een - Welk volk vestigt zich in onze gewesten? Germaanse of een christelijke oorsprong? - In 476 dwingt de Germaan Odoaker de laatste West-Romeinse keizer, Romulus Augustulus, tot troonsafstand. Daardoor houdt het West-Romeinse Rijk officieel op te bestaan. Zijn soldaten roepen hem uit tot koning. Van welk gebied wordt Odoaker koning?

Romeins Germaans Christelijk

a Grootgrondbezit is de basis van macht en rijkdom.

20 LES A2 DE MIDDELEEUwEN, HET BEGIN VAN EEN NIEUwE SAMENLEVING Hoewel de middeleeuwen de basis leggen voor onze eigen samenleving, zijn er toch belangrijke verschillen. Bij welke tijd horen deze uitspraken. Zet een kruisje in de juiste kolom. TIP Lees eerst de onWAARschijnlijk op blz. 22. 26 LES B1 DE VAL VAN HET WEST-ROMEINSE RIJK - Het Oost-Romeinse of Byzantijnse Rijk bestaat tot 1453. Vergelijk de kaart met een hedendaagse kaart. Welk van de onderstaande hedendaagse landen hoort bij het OostRomeinse Rijk? Omcirkel de juiste namen. België – Egypte – Griekenland – Frankrijk – Spanje – Turkije 67574_HD_STORIA 3A_DEEL1.indd 26 15/02/16 15:47 b Rechtspraak en bestuur worden dikwijls mondeling geregeld. c Het Latijn is de cultuurtaal en de taal van de Kerk. d Het christendom is een staatsgodsdienst. e Kaas en melk zijn belangrijke voedingsmiddelen. f Mannen dragen een hemd en een broek. g Wijn is een populaire middeleeuwse drank. h De mensen leven op het ritme van de Kerk. i De mensen spreken er talen zoals Nederlands en Duits. OPDRACHT 3 Middeleeuwen Hedendaagse tijd a Er worden veel kathedralen gebouwd. b Een kunstenaar ondertekent meestal zijn werk niet. c De meeste mensen werken in de landbouw. d De meeste mensen leren kritisch om te gaan met informatie. © VAN IN

OPDRACHT 4

Tot vandaag zijn de taalverhoudingen in België een gevolg van de Germaanse invallen. België ligt op de grens van het Germaanse en Romaanse taalgebied. Het Nederlands en het Duits behoren tot de eerste groep. Het Frans maakt deel uit van de tweede groep. Een taalgrens snijdt België in drie stukken. Vroeger dacht men dat het Germaanse taalgebied samenvalt met het gebied dat door Germaanse stammen bezet werd. De realiteit is heel wat ingewikkelder. De Germanen zijn zeer diep Gallië binnengedrongen, maar niet alle Gallo-Romeinen zijn weggetrokken. Soms nemen zij de taal van de invallers over. Soms nemen de invallers de taal van de overwonnenen over. Tussen een duidelijk Germaanstalig gebied en een duidelijk Romaanstalig gebied ontstaat er een gebied met taaleilanden. Men bedoelt daarmee bijvoorbeeld dat in een Germaanstalig gebied er een regio voorkomt waar Romaans gesproken wordt en omgekeerd. Die taaleilanden verdwijnen geleidelijk en het ‘gemengde’ gebied verkleint tot een smalle regio. In 1962 legt België de grens tussen de taalgebieden vast: de taalgrens.

- In welke richting schuift de taalgrens op?

- Hoe heeft Calais in het Nederlands?

- Tot wanneer spreekt men in St.-Omaars

Nederlands? Zoek op hoe de stad vandaag heet.

21A OVER OUDE EN NIEUwE DINGEN Het beeld van de middeleeuwen evolueert doorheen de tijd In de 15e en 16e eeuw hebben Italiaanse geleerden een negatief beeld van de middeleeuwen. Ze bewonderen de klassieke oudheid en beschouwen de duizend jaar geschiedenis tussen hun tijd en het einde van de klassieke oudheid als een cultureel dieptepunt. Het zijn die geleerden die de naam ‘middeleeuwen’ voor die periode bedenken: een voor hen duistere, barbaarse, onbelangrijke ‘tussenperiode’. In de 19e eeuw ontwikkelt zich naast het negatieve beeld ook een positieve waardering voor de middeleeuwen. Men denkt met heimwee terug aan de middeleeuwse ongerepte natuur, ridderlijkheid, godsdienstigheid, moed, trouw en sociale orde. De historici in de hedendaagse tijd weerleggen het beeld van de duistere middeleeuwen en ze verwerpen ook de romantische blik waarmee in de 19e eeuw naar de middeleeuwen wordt gekeken. Toch zijn ook hedendaagse historici niet neutraal. Ze kiezen bijvoorbeeld meestal spectaculaire onderwerpen (ketters, heksen, feesten, epidemieën, vorsten ...) om onderzoek naar te doen en boeken over te schrijven. Ook bij de restauratie van middeleeuwse gebouwen zeggen de gemaakte keuzes soms meer over ons beeld van de middeleeuwen dan over de middeleeuwen zelf. Zo houden we bijvoorbeeld de gevels van de kerken en kathedralen mooi wit, terwijl ze in de middeleeuwen beschilderd zijn. © VAN IN

OPDRACHT 5 Wat verbindt men in de vroegmoderne, moderne en hedendaagse tijd met de middeleeuwen?

TIP Raadpleeg de lestekst en rangschik de begrippen bij de juiste tijd.

Kies uit: sociale orde – cultureel dieptepunt – spectaculaire onderwerpen – barbaarsheid –

donkere tijd – ridderlijkheid – godsdienstigheid.

Vroegmoderne tijd Moderne tijd Hedendaagse tijd

ONWAARSCHIJNLIJK!

Vele middeleeuwers geloven dat de wereld en het heelal perfect zijn. De middeleeuwse geleerden hechten erg veel belang aan de ‘kosmische orde’. Die orde is voor de middeleeuwers vanzelfsprekend. Daarom is in de middeleeuwen bewaren belangrijker dan vernieuwen, respect belangrijker dan verstand, en de samenleving belangrijker dan het individu. De kathedralen

vormen het sluitstuk van de kosmische orde: de verbinding tussen hemel en aarde. In Frankrijk

worden er op 100 jaar tijd (tussen 1150 en 1250) maar liefst een tachtigtal kathedralen gebouwd. Het zijn allemaal dingen die wij vanuit onze leefwereld maar moeilijk kunnen begrijpen. Met het ongelukkige gevolg dat we de neiging hebben om de middeleeuwen als een barbaarse periode af te schilderen. Fout dus: de middeleeuwen zijn gewoon anders.

KENNEN

1 de drie culturen die met elkaar versmelten, opnoemen 2 vier bijdragen van de Germanen en vier bijdragen van de Romeinen aan de middeleeuwse samenleving opnoemen 3 het belang van de christelijke Kerk in de middeleeuwse samenleving met twee voorbeelden aantonen 4 de evolutie van het beeld van de middeleeuwen in drie stappen uitleggen 5 het ontstaan van de taalgrens in vier stappen uitleggen

22 LES A2 DE MIDDELEEUwEN, HET BEGIN VAN EEN NIEUwE SAMENLEVING

KUNNEN 1 informatie uit een historische kaart afleiden 2 de middeleeuwen met de hedendaagse tijd vergelijken 3 het beeld van de middeleeuwen in een bepaalde periode herkennen Wat je na deze les moet kennen en kunnen: Een aantal onderdeeltjes van ‘kennen’ en ‘kunnen’ kun je op diddit verder inoefenen. Als je denkt dat je een onderdeeltje kent of kunt, zet je daar een kruisje voor. © VAN IN

LES A2 SCHEMA

De middeleeuwen, het begin van een nieuwe samenleving

1 Germaanse, Romeinse en christelijke invloeden versmelten tot een nieuwe samenleving

Germaanse invloed • mondelinge wetten en besluiten • veeteelt: kaas, melk en vlees • kleding: broek • germaanse talen in

NWEuropa Romeinse invloed • geschreven wetten en besluiten • druiventeelt: wijn • technieken voor bouw en kunst • Romaanse talen in

ZWEuropa • het gebruik van Latijn in de

Kerk Christelijke Kerk • Bisschoppen en abten zijn belangrijke raadgevers van de koningen. • De mensen leven op het ritme van de Kerk.

23A OVER OUDE EN NIEUwE DINGEN 2 De taalgrens is een restant van de Germaanse invallen Invallen van de Germanen in GalloRomeins gebied. Germaanse talen en Romaanse talen worden vermengd. Soms nemen de Germanen de Romaanse taal over. Soms nemen de GalloRomeinen de taal over. Er ontstaan streken met taaleilanden. Taaleilanden verdwijnen Taalgrens 3 Het beeld van de middeleeuwen evolueert doorheen de tijd middeleeuwen In de 15e en 16e eeuw donker en barbaars (een tussenperiode, vandaar de term ‘middeleeuwen’) In de 19e eeuw ook positieve waardering Hedendaagse historici kiezen dikwijls spectaculaire onderwerpen maken keuzes bij restauraties DE SAMENLEVING VAN DE MIDDELEEUWEN © VAN IN