3 DE OCEANISCHE EN CONTINENTALE KORST De continentale korst is licht: de dichtheid is 2,7 g/cm³ (fig. 6.8 a). Ze is bros, wat betekent dat er gemakkelijk stukken en brokjes afbreken. De continentale korst is dik, oud en koud en bevat de oudste gesteenten op aarde. Sommige van die gesteenten zijn ouder dan 4 miljard jaar. De oceanische korst is veel dunner. Ze is gemiddeld slechts 7 km dik. Ze is ook zwaarder dan de continentale korst, met een dichtheid van 3 g/cm³. De oceanische korst is ontstaan uit gestold mantelmateriaal. Ze is ook warmer dan de continentale korst en vrij jong, aangezien de gesteenten nergens ouder zijn dan 200 miljoen jaar. De verschillende herkomst van de twee soorten korst heeft ook gevolgen op hun samenstelling: de continentale korst bestaat uit graniet, terwijl de oceanische korst uit basalt bestaat.
4 DE LICHTE KORST DRIJFT IN EN OP DE ZWAARDERE MANTEL De lichtere lithosfeer (korst plus bovenmantel) drijft in de plastische asthenosfeer. Je kunt dat vergelijken met een luchtmatras die op het water drijft. Als je er alleen op zit, of met meerderen, maakt dat wel een verschil. Wat gebeurt er als je van de luchtmatras af gaat? Met de lithosfeer gaat het net zo. Meer massa drukt haar naar beneden, minder massa doet haar oprijzen. Als massa op een bepaalde plaats verdwijnt, bijvoorbeeld door erosie, dan rijst ze op. Het drijvende evenwicht van de lithosfeer in de asthenosfeer noemen we isostasie. Een voorbeeld van een verticale beweging is die van de ijskap boven Scandinavië. Het gewicht van de duizenden meters dikke ijskap drukt dat deel van Europa dieper in de asthenosfeer. Bij het afsmelten van die ijskap na de laatste ijstijd, 10 000 jaar geleden, rees Scandinavië op. De stijging gaat nu nog steeds door.
3
Schrap wat niet correct is. Ook door erosie (bv. rivierwerking) wordt er gesteente weggenomen en zal het gebied oprijzen / dalen. Anderzijds komt er door sedimentatie gesteente (= slib) bij en zal het gebied oprijzen / dalen. Zo zakt Venetië o.a. door afzetting van slib in de Podelta.
water
ijs
oceanische korst
oceanische korst
water
continentale korst
0 20 40
continentale korst
vaste bovenmantel
60 80
100 80
vaste bovenmantel ‘stroperige’ of plastische asthenosfeer
60 40
‘stroperige’ of plastische asthenosfeer
20 0
Fig. 6.9 a-b-c Voorbeeld van een verticale beweging: de ijskap boven Scandinavië
0
500 km
Net zoals een schip horizontaal voortbeweegt in het water, kan de lithosfeer zich ook horizontaal verplaatsen in en op de asthenosfeer. De horizontale bewegingen leren we de volgende lessen kennen.
14
THEMA 6 De geosfeer: ontstaan en evolutie van landschappen