Vertreknl nr 23 by Uitgeverij Personalia

6E JA ARGANG NUMMER 23

WWW.VERTREKNL.NL

HET MAGAZINE VOOR WONEN, WERKEN EN LEVEN IN HET BUITENLAND

ALLES OVER EMIGREREN NAAR

Duitsland ISBN 978-90-792-8770-3

€ 6,95

■ Ondernemen: van Frau Antje tot Sylvie Meis ■ Onroerend goed ■ Kok Tim Koopman wil nooit meer weg uit Winterberg ■ Typisch Duits ■ Boris Dittrich werkt vanuit Berlijn ■ Voetbalster Vivianne Miedema ■

Dit door Jacqueline Crevoisier in Duits vertaalde klassieke Bommelverhaal gaat over het opblazen en leegprikken van publieke figuren. ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’. De bewoners van het schiereiland Prol exporteren hun rauwe zwammen naar de bewoonde wereld. Het voedsel is niet zonder gevaar: prolzwammen verschrompelen de ikkerik en maken dikdoeners plat.

Iedereen die denkt dat hij meer is dan een ander eindigt flinterdun.

“So, das findest du!”, schrie der andere in plötzlicher Wut. “Grob werden, was! Weil ich klein bin, wagst dus! Und weil du in einem Schloss wohnst! Wie kommst du eigentlich an das nötige Kleingeld? Los, erzähl schon! Aber das traust du dich nicht zu sagen, was?!”

Plattwalzer • ISBN 978 90 792 8738 3 genaaid gebonden over • 84 pagina’s • € 22,50 Verkrijgbaar in de boekhandel en via www.bommelglossy.nl

voorwoord

Emigreren? Nooit!

ls iemand mij vijf jaar geleden vroeg of ik ooit voor langere tijd naar het buitenland zou verhuizen, antwoordde ik zonder twijfel ‘nooit!’. Weg van mijn familie en vrienden, dat was niks voor mij. Ik brak ooit vrijwillig een vakantie van drie weken in Curaçao na anderhalve week af vanwege heimwee. Dat zegt genoeg.

Tot ik in augustus 2010 een vriend opzocht in Zweden. Hij was daarnaartoe geëmigreerd omdat hij het leven in Nederland zat was en iets heel anders wilde. We verbleven in een rood, houten huisje midden in het bos. Daar bloeide de liefde tussen ons op. En liefde doet gekke dingen met een mens, want anderhalf jaar later besloot ik ook naar Scandinavië te gaan. Niet het hele jaar, dat was een brug te ver. Maar in het zomerseizoen meehelpen op het vakantiepark waar hij en zijn ouders eigenaar van waren, dat zag ik wel zitten. En zo kwam het dat ik mijn vertrouwde leven voor zes maanden achterliet, klaar voor een avontuur in het hoge noorden. Tot mijn grote verbazing beviel het me uitstekend. Natuurlijk miste ik mijn familie en vrienden, maar Zweden is niet het einde van de wereld, dus iedereen kwam langs. Ik genoot van de vrijheid, de natuur, de ruimte en mijn kennismaking met een andere cultuur. Daar kwam bij dat het me enorm veel vertrouwen gaf. Ik weet nu dat ik het alleen red, ook als ik 1200 kilometer van huis ben.

“Tot mijn grote verbazing beviel het me uitstekend” De afgelopen vijf jaar woonde ik deels in Nederland en deels in Zweden. Als tekstschrijver bevind je je namelijk in de luxepositie dat je je werk overal kunt uitvoeren. Sinds 2014 schrijf ik voor VertrekNL. Wat is het toch mooi om mensen te mogen spreken die zo enthousiast zijn over hun (toekomstige) leven in het buitenland. Vooral omdat ik me nu kan indenken dat iemand die stap zet, zelfs als hij of zij een heerlijk leven in Nederland heeft. Voor deze uitgave van VertrekNL interviewde ik Boris Dittrich, naar aanleiding van het verschijnen van zijn literaire thriller W.O.L.F. Hij woont sinds drie jaar in Berlijn en vertelde me dat hij het zo verfrissend vindt om buiten Nederland te wonen. Dat had ik vijf jaar geleden niet begrepen. Nu wel, ik snap precies wat hij bedoelt. Ons vakantiepark in Zweden is inmiddels verkocht. We wonen nu het hele jaar in Nederland. Of we ooit nog naar het buitenland gaan? Ik weet het niet. Maar ik zeg nooit meer nooit… n

Sanne Portman j o u r n a l i s t V e rtr e k NL

MAART 2016 VERTREKNL

| 5

Pagina

54 Logeren op een Beiers kasteel

Typisch Duits Wat maakt Duitsland nu zo... Duits?

12 interview Boris Dittrich over zijn nieuwe boek en wonen in Berlijn 17 emigreren met dieren Bij Zoologistics staat dierenwelzijn voorop 18 Bed & Breakfast Gerbrand en Jitty Bruijn streken neer in het Zwarte Woud 20 De expat Van Praag naar Berlijn 22 sprechen sie Deutsch? De overeenkomsten tussen de Nederlandse en Duitse taal 24 onroerend goed Woonhuis of hotel, u vindt het in Duitsland 28 eten en drinken Kok Tim Koopman vindt het fantástisch in Winterberg 33 Taaltest Beheerst u de Nederlandse taal? 34 Dilemma’s Voetbalster Vivianne Miedema vanuit München 39 Column Ger Apeldoorn 40 Bed & Breakfast Cisca van Marle en Gert van Eck vanuit de voormalige DDR 44 Toen & nu Van de Groningse prairie naar een boerderij in Saksen 46 net over de grens Over het verschil dat tien kilometer kan maken 52 Partners Toine en Nicole Rombouts vertrokken naar Niedersachsen

VERTREKNL MAART 2016

inhoud

34 12

54 Bed & Breakfast Logeren op een heus kasteel in Beieren 58 ondernemen Over powervrouwen, van Frau Antje tot Sylvie Meis 65 Heimwee in Duitsland 65 Column Boris Dittrich 68 De immigrant Goudse kaas in plaats van camembert voor Kerstin Schweighรถfer !

NIEUWE RUBRIEK

70 Grensgeval Het wikken en wegen van de familie Vermeulen 74 uitgelicht De Wereldschool

58 En verder... voorwoord advies antwoorden taaltest boeken puzzel strip emigratiewijzer lezersservice volgende keer

5 43 51 72 75 77 78 81 82

MAART 2016 VERTREKNL

| 7

kortom Duitsland is zo groot, dat Nederland er ruim acht keer in past. Het is ook een ongelooﬂijk gevarieerd land. Tussen de Noord- en Oostzeekust en de Beierse Alpen verandert niet alleen het landschap maar ook de taal, de keuken, het bier en nog veel meer. Duitsland bestaat uit vele ‘Länder’, met elk hun eigen geograﬁe, geschiedenis, cultuur en identiteit. Dus ‘typisch Duits’ bestaat niet. Of toch wel?

Typisch Duits Cool Duits Hoogste tijd om je naamvallenfobie te overwinnen. Duits wordt namelijk steeds belangrijker in Europa. Er is wereldwijd een groeiende belangstelling voor de taal van Goethe. Naast de fascinatie voor de fameuze Duitse lintwormwoorden zoals Donaudampfschiff-fahrtsgesellschaftskapitänsmütze zijn ook Duitse leenwoorden weer salonfähig. Germanofielen durven eindelijk uit de kast te komen. Een museum gewijd aan de Duitse taal is er nog niet, maar voor de taalliefhebbers is er wel de Straße der deutschen Sprache. Deze themaroute verbindt alle belangrijke ‘taalplaatsen’ in Saksen, Thüringen en Saksen-Anhalt, de bakermat van het Hochdeutsch (Standaardduits).

Wahlheimat

Na Berlijn beginnen we ook de andere Duitse steden te ontdekken. En dat zijn er nogal wat. Duitsers die verhuizen, noemen hun nieuwe woonplaats niet voor niets vaak ‘Wahlheimat’. Keuze hebben ze, tussen de Hanzesteden Hamburg en Bremen in het noorden en de wederopbloeiende steden Dresden en Leipzig in het oosten. En vlak bij de grens: Aken, Düsseldorf en Keulen. Verder zuidelijk bankiersstad Frankfurt, autostad Stuttgart en Oktoberfeststad München. En dan zijn er nog al die charmante kleinere steden en fraaie landstreken waar het ook mooi wonen is.

3 (2002) op hilarische wijze wat er allemaal over Goethe is geschreven. Iedere Duitse stad heeft wel een hotel waar Goethe heeft overnacht, een pad waarover hij heeft gewandeld of een inwoonster waarmee hij heeft gerommeld. De leukste Goethe-souvenirs zijn de bordjes en deurmatten met de tekst ‘Hier war Goethe nie’.

Woudromantiek Hier war Goethe nie De wereldberoemde Duitse denker en dichter Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) ontketende tijdens zijn leven al diverse hypes, en bijna twee eeuwen na zijn dood houdt hij nog een hele industrie draaiende. Goetholoog Boudewijn Büch beschrijft in zijn boek De Goethe-industrie – een Duitse ziekte

De liefde van de Duitsers voor hun bossen zit diepgeworteld. Dat is niet alleen geografisch bepaald – een derde van Duitsland is bedekt met bos – maar ook politiek. De Duitse wouden dienden door de eeuwen heen als bindend element. De bossen speelden een grote rol in de Germaanse mythologie, de Duitse Romantiek, de sprookjes van Grimm en zelfs in de nazi-ideologie. Voor de nuchtere Hollander uit de kaarsrechte polder is deze

MAART 2016 VERTREKNL

| 9

kortom

4 woudromantiek soms lastig te begrijpen. Toch trekken het Zwarte Woud, het Beierse Woud en andere Duitse bossen jaarlijks talrijke bezoekers uit Nederland, op zoek naar een beetje Waldeinsamkeit.

Meer dan braadworst Bij Duits eten denk je aan zuurkool en braadworst. De Duitsers zijn inderdaad worsteters en het Duitse worstlandschap is zeer divers. Er is zelfs een Weißwurstäquator: de grens tussen de landstreken van de beroemde witte kalfsworstjes uit München en het territorium van de Nürnberger en Thüringer Rostbratwürste. Ook de Duitse ‘Heimatkeuken’ is sterk regionaal gekleurd en verrassend veelzijdig. Hamburger Labskaus, Frankfurter Grüne Soße, Pfälzer Saumagen en Schwäbische Maultaschen: Duitse streekgerechten beleven momenteel een renaissance en zijn een culinaire ontdekkingstocht waard!

Neuland Terwijl in Nederland een hele generatie is opgegroeid zonder fax, faxen de Duitsers er anno 2016 nog vrolijk op los. Faxapparaten zijn nog overal te koop en bedrijven vermelden nog steevast hun faxnummer op hun website. Beter één fax in de hand dan tien e-mails in de lucht, lijkt het motto. Om over internet maar te zwijgen, want dat is voor veel Duitsers, inclusief Merkel, nog altijd Neuland (onontdekt gebied). Duitsland is het enige OESO-land waar hoger opgeleiden het laagst scoren qua socialmediagebruik. Politici en journalisten zonder Twitter-

account, musea zonder socialmediastrategie: ze bestaan in Duitsland. Ook op dit gebied vaart Duitsland een eigen koers.

Kaffee und Kuchen Heel Holland heeft sinds kort deegrol en bakvormen uit de mottenballen gehaald. Zelf bakken is hip. In Duitsland is het een springlevende traditie. Plaatgebak met rabarber, pruimen of ander vers fruit, Streuselkuchen, Mohnkuchen (met maanzaad), Käsekuchen (de voorvader van de cheesecake), Bienenstich, Schwarzwälder Kirschtorte, Donauwelle en, niet te vergeten, kerstkoekjes in de adventstijd. Kaffee und Kuchen op de zondagmiddag is voor veel Duitsers vaste prik. Een flink stuk vers gebakken taart met of zonder (ongezoete) slagroom. Ouderwets lekker en gemütlich!

Reinheitsgebot Duitsland is ook het land van voetbal, auto’s en... bier. Zeker in 2016, want op 23 april is het vijfhonderd jaar geleden dat in Ingolstadt het Reinheitsgebot werd ondertekend. Deze levensmiddelenwet gold aanvankelijk alleen voor Beieren en later voor heel Duitsland. Het Reinheitsgebot houdt in dat bier alleen gebrouwen mag worden van water, mout,

VERTREKNL MAART 2016

kortom

9 hop en gist. Ter gelegenheid van dit jubileum vinden in Duitsland allerlei tentoonstellingen, festivals en andere evenementen plaats rondom het thema bier. Een goed jaar voor bierliefhebbers dus!

Duitse bubbels Bier associëren we met Duitsland, bubbels vooral met Frankrijk. En dat terwijl in Duitsland de meeste mousserende wijn wordt gedronken! Naast champagne, cava

en prosecco drinken onze oosterburen vooral bubbelwijn van eigen bodem: Sekt. Het cultmerk Rotkäppchen uit de voormalige DDR is het populairst. De kurken knallen in Duitsland niet alleen tijdens oud en nieuw. Een glaasje Sekt ontbreekt bij vrijwel geen enkel feestje. Of het nu om een verjaardag of vernissage gaat of gewoon om te vieren dat het eindelijk Feierabend (einde van de werkdag of -week) is.

Humor Made in Germany De Duitsers staan niet bepaald bekend als Humorweltmeister. Gelachen wordt er wel in Duitsland. Niet om Belgenmoppen, maar om

flauwe grappen over Oostfriezen en Zwaben (uit Baden-Württemberg). En Duitse standup comedians zijn er ook, de eersten zijn al in Nederland gesignaleerd. Ik was er bij, in Toomler in Amsterdam. En ik heb gelachen. Om Michael Mittelmayer, Maxi Gstettenbauer en Markus Barth. In het Verenigd Koninkrijk trekt Duitse ‘troetelcomedian’ Henning Wehn ondanks het don’t-mention-the-warprobleem al jaren volle zalen. Is humor Made in Germany het volgende succesvolle Duitse exportproduct? n Meer verhalen over Duitsland lees je op coolduits.nl, het blog voor Duitslandfans van Melita Mulder.

MAART 2016 VERTREKNL

| 11

interview

VERTREKNL MAART 2016

interview

Boris Dittrich: “Ik woon graag in een omgeving waar geschiedenis wordt geschreven” Schrijver en oud-politicus Boris Dittrich emigreerde drie jaar geleden naar Berlijn. Naast zijn werk als Advocacy Director LGBT bij Human Rights Watch schrijft hij literaire thrillers. VertrekNL interviewt Boris Dittrich in Amsterdam over zijn nieuwste boek, W.O.L.F., dat in januari is verschenen. Het verhaal, dat zich afspeelt in Berlijn, heeft veel overeenkomsten met de wereld waarin Duitsers vandaag de dag leven. De enorme stroom vluchtelingen, angst, haat en opkomend rechtsextremisme zijn centrale thema’s in W.O.L.F. “Voor sommigen is dit boek gewoon een thriller, anderen hebben meer oog voor de maatschappelijke lagen die erin verwerkt zijn.” tekst

sanne portman |

fotografie

peter beemsterboer

MAART 2016 VERTREKNL

| 13

interview W.O.L.F. speelt zich af in Berlijn. Had een andere plek op de wereld ook het decor van dit verhaal kunnen zijn? “Nee, want W.O.L.F. hoort bij Berlijn. Het verhaal gaat voor een groot deel over de manier waarop Duitsers omgaan met hun verleden en welke reacties dat vervolgens oproept. Denk bijvoorbeeld aan de Tweede Wereldoorlog, het communisme en de Berlijnse muur. In Berlijn ligt de geschiedenis voor het oprapen. Vrienden van mij wonen in een prachtig appartement in de Berlijnse wijk Charlottenburg. Ze betalen minder dan duizend euro huur per maand. Toen ik hen vroeg hoe dat mogelijk is, vertelden ze dat het militair tribunaal in de Tweede Wereldoorlog in hun woning was gehuisvest. Op de plek waar zij nu wonen, werden Joodse onderduikers, verzetsstrijders en deserteurs gefusilleerd. Ik schrok daar enorm van. Maar het fascineert me ook dat het verleden leeft in de gebouwen en de mensen die hier wonen. Daarom is het een centraal thema in mijn boek.” Was die fascinatie de reden dat u drie jaar geleden naar Berlijn emigreerde? “Ik ben naar Berlijn geëmigreerd omdat mijn werkvisum in New York (Dittrich woonde en werkte zes jaar voor Human Rights Watch in New York, red.) afliep en ik graag weer naar Europa wilde. Ik miste de cultuur, de taal en de geschiedenis. Ik wilde nog niet terug naar Amsterdam, maar ik verlangde er wel naar om in de buurt van mijn ouders in Nederland te zijn. Daar komt bij dat Human Rights Watch een heel mooi kantoor in Berlijn heeft en ik al Duits sprak. Ook woon ik graag in een omgeving waar geschiedenis wordt geschreven.” Waardoor schrijft Duitsland op dit moment geschiedenis? “Het afgelopen jaar zijn één miljoen mensen vanuit Syrië naar Duitsland gevlucht. De crisis die hierdoor ontstaat is enorm. Hoe de

Duitse samenleving en de politiek hierop reageren is bepalend voor heel Europa. Als Duitsland geen goed antwoord vindt op deze vluchtelingencrisis heeft dat grote invloed op de Europese Unie en de grenzen binnen Europa. Veel Europeanen realiseren zich niet dat hun dagelijks leven enorm kan veranderen door beslissingen die nu in Duitsland worden genomen.” De vluchtelingencrisis en de gevolgen van de daaruit voortvloeiende opkomst van rechts-extremisme worden uitgebreid beschreven in W.O.L.F. Omdat het verhaal zo dicht bij de werkelijkheid ligt, zou het lezers die naar Duitsland willen emigreren kunnen afschrikken. Bent u zich daarvan bewust? “Helemaal niet, en dat komt denk ik omdat dat ook niet de bedoeling van het boek is. W.O.L.F. is een spannend verhaal dat je op verschillende manieren kunt lezen. Voor sommigen is het gewoon een thriller, anderen hebben meer oog voor de maatschappelijke lagen die erin verwerkt zijn. Als W.O.L.F. voor iemand een reden is om niet naar Duitsland te emigreren, dan is de motivatie van die persoon waarschijnlijk flinterdun. Ik wil het liever omdraaien. Als je overweegt om naar Duitsland te emigreren, zou ik juist enkele boeken lezen die zich in Duitsland afspelen. Zo krijg je inzicht in de samenleving waarin je je wilt gaan vestigen. Een boek dat ik iedereen bijvoorbeeld zou aanraden is Jeder stirbt für sich allein van de Duitse schrijver Hans Fallada (Dit boek verscheen in 2010 in het Nederlands onder de titel Alleen in Berlijn, red.). Het is een indrukwekkend boek over een Duits echtpaar dat zich tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen de nazi’s verzet.” Heeft u nog andere tips voor mensen die naar Duitsland willen emigreren? “Ik zou iedereen aanraden zich goed voor te bereiden. Ga eens op vakantie naar het

“Veel Europeanen realiseren zich niet dat hun dagelijks leven enorm kan veranderen door beslissingen die nu in Duitsland worden genomen” 14

VERTREKNL MAART 2016

gebied waar je van plan bent te gaan wonen, leer de stad kennen. Daarna kun je een weloverwogen beslissing nemen. Ik moet daar wel bij zeggen dat emigreren uiteindelijk veel gemakkelijker is dan de meeste mensen van tevoren denken. Toen ik vanuit New York naar Berlijn verhuisde, heb ik de huur van mijn appartement in New York opgezegd, mijn spullen verscheept, een ticket geboekt, een appartement in Berlijn gehuurd – en mijn nieuwe leven begon. Dat ging allemaal heel eenvoudig. Ik weet dat ik gemakkelijk praten heb omdat mijn werkgever ook veel voor mij heeft geregeld, maar toch. Ik vond het echt een eyeopener dat het zo eenvoudig is om je boeltje op te pakken en ergens anders opnieuw te beginnen.” En toen begon uw nieuwe leven in Berlijn. Wat was uw eerste indruk? “Berlijn is een stad met een heleboel gezichten. Elk deel van de stad heeft een totaal ander karakter. Dat maakt het ook zo leuk om hier te wonen, je wordt telkens weer verrast. Het kost natuurlijk wel tijd om te wortelen in zo’n nieuwe samenleving. Het schrijven van W.O.L.F. heeft me daar erg bij

interview

W.O.L.F. – Fictie of werkelijkheid?

“Voordat ik in Berlijn ging wonen, zag ik Duitsers als gevaarlijke of nare mensen”

geholpen. Ik heb me voorafgaand aan en tijdens het schrijven verdiept in de geschiedenis en de cultuur van Berlijn. Ik heb goed nagedacht over wat ik van de stad vind en wat mij opvalt. Ik heb de geschiedenis van gebouwen uitgeplozen en dagboeken van mensen die hier vroeger woonden gelezen. Dat zorgde ervoor dat deze plek echt voor me ging leven. Mede hierdoor voel ik me thuis in Berlijn.” Zorgen de inwoners van Duitsland er ook voor dat u zich thuis voelt in Berlijn? “Absoluut! Ik ben opgegroeid in de jaren zeventig en toen heerste in Nederland nog het beeld dat Duitsers de vijand zijn. Voordat ik in Berlijn ging wonen, zag ik Duitsers daarom als gevaarlijke of nare mensen, maar dat beeld blijkt helemaal niet te kloppen. Er zijn juist ontzettend veel vriendelijke, sociale en betrokken Duitsers. Ik vind dat erg leuk om te ontdekken. Wat ik ook fijn vind, is dat Duitsers zo beleefd zijn. In Nederland zeggen mensen alles wat ze denken en vinden. In Duitsland gebeurt dat niet. Er heersen bepaalde omgangsvormen die ik als heel prettig ervaar.”

Heeft u ook minder leuke kanten aan Duitsers ontdekt? “Ik was ervan overtuigd dat Duitsers hun werk altijd op tijd afhadden. Dat blijkt niet zo te zijn. Bouwprojecten lopen hier bijvoorbeeld vaak enorm uit. Zo is de verbouwing van het vliegveld in Berlijn inmiddels al ruim vijf jaar vertraagd. Daarnaast zijn Duitsers erg bureaucratisch, alles moet volgens de regels. Ambtenaren zijn niet zo creatief in het vinden van oplossingen.” Waarom besloot u drie jaar geleden dat het nog te vroeg was om terug te keren naar Amsterdam? “Omdat ik het zo verfrissend vind om buiten Nederland te wonen. Ik beheers graag een andere taal, vind het inspirerend om in een andere omgeving te zijn. Berlijn is een culturele stad met een paar miljoen inwoners. Het bruist hier. Ik vind het erg fijn om daar een aantal jaar deel van uit te maken.”

Wanneer in een Berlijns park een hoofd in een plastic tas wordt gevonden, staat het politieapparaat op scherp. Wie is het slachtoffer? Zijn er terroristen in het spel? Politiecommissaris Fatima Oztürk leidt het onderzoek naar een organisatie die zich W.O.L.F. noemt en een anti-joodse en anti-islamitische campagne voert. Maar waarom houdt haar vriend en collega Gerhard zich afzijdig van het onderzoek? Als zich plotseling een anonieme getuige aandient, doet Fatima een schokkende ontdekking waardoor ze voor een moeilijke persoonlijke keuze komt te staan. W.O.L.F. is fictie, maar het is zeker dat Dittrich zich tijdens het schrijven van deze literaire thriller heeft laten inspireren door de werkelijke problemen waar Duitsland en Europa op dit moment mee worstelen. Dat, gecombineerd met de heldere schrijfstijl van Dittrich en de pakkende wijze waarop hij de personages neerzet, zorgt ervoor dat je niet kunt stoppen met lezen.

Maar u sluit niet uit dat u ooit weer terugkeert naar Nederland? “Sterker nog, ik weet het zeker. Maar nu nog even niet.” n

MAART 2016 VERTREKNL

| 15

FOTO PETER BEEMST ERBOER

emigreren met dieren

“Van links naar rechts: Lamberts, De Boer en Verhaart.”

“Dierenwelzijn staat bij ons allemaal voorop”

Het zijn prangende vragen waarmee de bezoekers van de Emigratiebeurs aankloppen bij Marc Verhaart van ZooLogistics. Want wat gebeurt er met je huisdier als hij gaat vliegen? Zit hij tussen de koffers, waar het koud en muf is? Raakt ’ie niet in paniek? Moeten we hem misschien een kalmeringspilletje geven?

“e

r zijn veel misverstanden over vliegen met huisdieren”, zegt Verhaart. “En ik kan iedereen geruststellen: als alles goed is voorbereid, is het voor een huisdier geen enkel probleem.” Bij het luchttransport van huisdieren zijn verschillende partijen betrokken. De dierenarts zorgt vooraf voor de juiste behandelingen en documenten. De luchtvrachtagent, ZooLogistics, organiseert de reis. Het KLM dierenhotel checkt het dier in en zorgt dat het aan boord gaat. Daarna vliegt de luchtvaartmaatschappij het dier naar zijn bestemming. De partijen werken daarbij niet los van elkaar, maar juist samen.

Air France KLM & Martinair Cargo “Al sinds wij bestaan werken we heel nauw samen met Air France KLM”, vertelt Verhaart. “Air France KLM is natuurlijk de grootste luchtvaartmaatschappij op Schiphol, met een eigen dierenhotel. Het merendeel van de huisdieren dat wij boeken, vliegt met Air France KLM. Zij dragen er zorg voor dat ‘onze’ huisdieren goed en comfortabel worden ingeladen. Daarover hebben we persoonlijk contact met hen.” “Het is een klein wereldje, het dierentransport op Schiphol”, beaamt Bernard de Boer, International Sales Live Animals bij Air France KLM. “Doordat we zulk intensief contact hebben met elkaar, weten we dat we voor hetzelfde staan: het welzijn van de dieren. Het gaat ons erom dat elk dier een prettige vlucht heeft en gezond op zijn bestemming aankomt.”

Gebroederlijk Om dat te benadrukken bemannen ZooLogistics en Air France KLM al jaren samen een stand op de Emigratiebeurs. Gebroederlijk beantwoorden ze vragen van bezoekers en geven ze voorlichting over het vliegen met dieren en wat daar allemaal bij komt kijken. En dat is nogal wat: vooral het veterinaire gedeelte kan knap ingewikkeld zijn. “De veterinaire voorbereiding is iets dat mensen nog weleens onderschatten”, zegt Marc Verhaart. “Anderen weten hoeveel werk het is en besteden het graag uit. Gezien de steeds complexer wordende invoereisen van veel landen is dat geen overbodige luxe.”

Pet Travel Clinic Daarom haalde ZooLogistics enkele jaren geleden de banden aan met

Dierenkliniek Europaplein in Amsterdam-Zuid. Samen met dierenarts Marnix Lamberts zette Verhaart het concept ‘Pet Travel Clinic’ op, waarbij de Dierenkliniek de veterinaire onderzoeken, behandelingen en documenten verzorgt en ZooLogistics het transport voorbereidt – alles in nauw overleg.

Reminder service “De Dierenkliniek had al veel ervaring met emigrerende dieren, omdat in Amsterdam-Zuid veel expats wonen”, legt Verhaart uit. “In de Pet Travel Clinic bundelen we onze krachten. De klant kan ervoor kiezen alle veterinaire behandelingen bij de Pet Travel Clinic te laten uitvoeren. Maar als dat onhandig is, bijvoorbeeld omdat hij of zij ver van Amsterdam woont, hebben we een reminder service. De klant krijgt dan een bericht als er iets moet gebeuren, zodat de eigen dierenarts dit kan doen.”

Teleurstellingen voorkomen Wie met zijn dier gaat vliegen, kan niet om deze veterinaire voorbereidingen heen, waarschuwt Verhaart. “Als er ook maar íets niet geregeld of in orde is, betekent dit in negen van de tien gevallen dat het dier niet kan vliegen. Of dat het bij aankomst op de bestemming wordt geweigerd of extra in quarantaine moet.” Een goede voorbereiding voorkomt daarmee een hoop teleurstellingen – vooral bij de eigenaar.

Verwarmd ruim En de dieren zelf? Die hebben niet zo’n moeite met vliegen. “Anders dan veel mensen denken, zitten ze in een verwarmd ruim met uitstekende ventilatie”, zegt Bernard de Boer. “Omdat het licht in het ruim gedimd is, blijven ze rustig. Wij accepteren een dier alleen op een vlucht als er een geschikt ruim voor is.” Dieren hebben bovendien geen besef van tijd, dus of ze nu een uur of tien uur vliegen: het maakt ze niet uit. In een comfortabele kennel hebben ze het prima naar hun zin.

Dierenwelzijn En het kalmeringspilletje? “Niet doen”, zegt dierenarts Lamberts. “Een kalmeringspilletje verlaagt de hartslag. Door het vliegen op grote hoogte is de luchtdruk in het vliegtuig lager dan normaal, waardoor de hartslag verder daalt. De combinatie van die twee kan dodelijk zijn.” En een pilletje is ook nergens voor nodig. “De eigenaren zijn vaak meer gespannen dan het dier zelf”, zegt Verhaart. “Daarom vertellen we ook op de Emigratiebeurs steeds weer: alle betrokken partijen hebben dierenwelzijn hoog in het vaandel staan. We laten een dier alleen vliegen als alles goed geregeld is.”n Voor meer informatie over vliegen met een huisdier: www.zoologistics.nl

MAART 2016 VERTREKNL

| 17

bed & breakfast

“Bratwurst neemt plaats in van lekkerbekje” Na een werkend bestaan in Nederland was de tijd voor Jitty en Gerbrand Bruijn rijp voor een volgende stap. Hun droom was werken en wonen in het buitenland. “Onze interesse ging uit naar kleinschalige horeca, omdat we geen ervaring hadden op dit gebied.” Na een online zoektocht is het echtpaar neergestreken in het rustige Blasiwald in het Zwarte Woud, waar ze het pension Haus Sonneck beheren. Het ligt op een idyllische plek tegen de bosrand, op twee kilometer van het meer Schluchsee. tekst

remon franssen

VERTREKNL MAART 2016

iverse interessante objecten passeerden de revue: “In Bayern, Sauerland en de Harz; we hebben overal gezocht in Duitsland”, aldus Gerbrand. “Maar uiteindelijk hebben we gekozen voor het Zwarte Woud. Deze vakantieregio is de laatste jaren nog populairder geworden en daar waren we naar op zoek: we willen het hele jaar gasten hebben.” Het gebied heeft veel te bieden: watersport, wandelen, fietsen, mountainbiken en in de winter langlaufen en skiën. “Gasten van ons logement ontvangen vanaf een minimumverblijf van twee nachten de Hochschwarzwald Card, waardoor vele attracties zoals musea, attractieparken en zwembaden gratis toegankelijk zijn. Zelfs het skiën kost niets, een skipas kopen is niet nodig. Veel mensen die ons voor de eerste keer bezoeken geloven dit niet, maar het is toch echt waar!” De meeste skipistes zijn binnen twintig minuten te bereiken, waarvan de

Feldberg – de hoogste top van het Zwarte Woud – het populairst is. Interessante bestemmingen zoals Freiburg, Bodensee, Zwitserland, de Alpen en de Elzas liggen binnen handbereik. Gasten komen overal vandaan, maar de nadruk ligt op Duitsers en Nederlanders. “De jeugd zien we hier niet zo veel, die gaat meer voor de disco en het nachtleven. Hoewel, in januari zat ons pension een heel weekend vol met jongelui die kwamen skiën, wij waren samen de oudsten in ons eigen huis”, grapt Gerbrand. Haus Sonneck biedt de gasten een vakantiewoning en verschillende themakamers aan: kamer Provence, Bauern, Barock, Schloss, Afrika en Schwarzwald. De ruimtes hebben daardoor allemaal een unieke uitstraling. Gerbrand: “Aan het onderhoud was door de vorige eigenaar de laatste tien jaar niks gedaan en bij zíjn voorganger was het van hetzelfde laken een pak. We hebben alle kamers gemoderniseerd en aangepast

De eigenaren van een B&B of vakantiewoning vertellen over de passie voor het vak, de voor- en nadelen van het runnen van een logement, de diversiteit aan gasten, maar natuurlijk ook wat hun locatie zo bijzonder maakt.

aan de huidige kwaliteitsnormen: met een moderne badkamer, hedendaagse inrichting en comfortabele bedden.”

Halbpension In de gezellige ‘Stube’ wordt, naast het ontbijt, ’s avonds voor de gasten een warme maaltijd geserveerd. Een Duitse schnitzel met bijlagen, een varkenshaasje of een ‘Grillteller’ met een salade staan op het menu. Bij mooi weer kan men aanschuiven bij de barbecue en ook gourmetten behoort tot de mogelijk-

heden. De gasten hoeven voor een lekkere maaltijd de deur dus niet uit. Het pension heeft een uitstekende bezettingsgraad: Gerbrand: “We hebben niet veel tijd voor het sociale leven, onze logés zijn voor ons heel belangrijk, maar als we onze buren tegenkomen groeten we elkaar altijd hartelijk. We vinden het leuk om soms weer even terug te zijn in Nederland: we bezoeken dan onze familie en als het mogelijk is, gaan we naar een Hollandse markt en eten daar graag een lekkerbekje. Verder missen we het patatje met,

de frikandel en de kroket. Aan de andere kant maakt de gezellige ‘Deutsche Weihnachtsmarkt’ veel goed: een Bratwurst en een glas Glühwein zijn ook niet te versmaden!” Hij besluit: “Het bevalt ons hier prima, maar komt er vandaag of morgen iemand langs die interesse heeft in ons pension, dan staan we daar positief tegenover. Alles is uiteindelijk te koop. Dan lonkt er weer een nieuw avontuur!” n Meer info: Sonneck-schluchsee.nl

MAART 2016 VERTREKNL

| 19

Self Made Expat

Van Praag naar Berlijn In deze rubriek vertellen expats over hun baan in het buitenland. Waar keken ze het meest naar uit? Welke problemen verwachten ze? Ditmaal is het woord aan Bastiaan Huijgen, een Self Made Expat.

tekst oetse eilander

astiaan Huijgen (39) is al zo lang expat dat je bijna zou vergeten dat hij er een is. Nu is hij dan ook alles behalve de typische expat die in een gespreid bedje terechtkomt en voor wie alles wordt geregeld. Bastiaan zoekt zelf de plek uit waar hij wil wonen en leven – die mooie baan komt later vanzelf wel. Zo pakte hij het aan, eerst in Tsjechië en later in de Duitse hoofdstad Berlijn. Want werken is voor Bastiaan geen roeping op zich, hij verdient er vooral zijn brood mee. Dat hij het werk leuk en uitdagend vindt, is mooi meegenomen. Maar het blijft een middel om in boeiende landen te kunnen wonen en inspirerende mensen te ontmoeten. En als die baan niet naar jou komt, dan zoek je die baan toch gewoon zelf op! Natuurlijk, het is mooi meegenomen wanneer je zeven talen spreekt, een bachelor politicologie bezit en behalve een master in Computer Science ook nog docent Spaans bent geweest; een garantie voor succes is dat nog allerminst. Je hebt vooral de mentaliteit nodig om het onbekende in te durven duiken en iets aan te willen pakken. En laat Bastiaan nu over beide capaciteiten beschikken. Bij de vestiging van de Amerikaanse internetverkoopgigant Amazon in Berlijn zijn ze in elk geval maar wát blij met hem. Hoe ben je bij Amazon terechtgekomen? Voordat ik vier jaar geleden naar Berlijn vertrok, woonde ik

VERTREKNL MAART 2016

in Tsjechië. Ik kende dat land goed en ik spreek de taal vloeiend omdat ik er als middelbare scholier een uitwisselingsprogramma heb gevolgd. In Praag heb ik het beste expat service bureau van Tsjechië opgebouwd. We hielpen daar expats, een beetje à la Ik Vertrek (een tv-programma waarin Nederlanders worden gevolgd die – soms nauwelijks voorbereid – emigreren, red.), met alles wat ze nodig hadden. Leuk werk, maar soms ook heel vermoeiend. Daar kwam ik het type mensen tegen dat wel vertrekt, maar nooit aankomt, als je begrijpt wat ik bedoel. Dat zijn de mensen die je nadat ze al pakweg vier jaar in Tsjechië wonen nog steeds bellen als ze een probleempje hebben, omdat ze het zelf

de expat

foto

niet kunnen regelen. Die de taal nog steeds niet spreken. Het was een mooie tijd. Na de val van het communisme heerste er een opwindende energie in het land: de wil om de samenleving te veranderen. Ik heb zelfs de eerste Gay Pride in Tsjechië helpen opzetten. Ja, je kunt wel zeggen dat ik een actief mannetje ben. Helaas was die zogeheten ‘Energy of Change’ er de laatste jaren wel een beetje af. Het begon wat meer een land als alle andere te worden en dat past niet zo goed bij mij. Ik ben iemand die graag iets begint, opzet en dan weer iets nieuws oppakt. En dat werd Berlijn. Zonder baan naar Berlijn, voor jou blijkbaar geen probleem? Nee, Berlijn is zo’n stad waar de energie nog altijd vanaf druipt. Zeer internationaal is het, met een fijne, relaxte sfeer. En Duitsers gaan over het algemeen heel prettig met elkaar en met anderen om. Ook is het fijn dat Amazon een Amerikaans bedrijf is: er werken hier zo veel nationaliteiten met en door elkaar... Mijn beste vrienden hier zijn een Bulgaar, een Duitser, een Amerikaan en een Italiaan. Wel ontmoet ik nog regelmatig Nederlanders, dat contact heb ik af en toe echt nodig. De manier waarop wij met elkaar omgaan, de humor, het dollen met elkaar, dat vind je nergens en met niemand anders. Wat doe je precies bij Amazon? Een week nadat ik in Berlijn aankwam, vond ik een plek op het callcenter van Amazon.

peter beemsterboer

“Berlijn is zo’n stad waar de energie nog altijd vanaf druipt” Het bekende werk: de telefoon aannemen en met klanten praten. Daar voelde ik me niets te groot voor en bovendien, het was de perfecte gratis cursus om mijn Duits te verbeteren. Ik sprak het al behoorlijk goed, maar na drie maanden met klanten aan de telefoon klonk het nóg beter. In die tijd zag mijn baas ook dat ik meer in mijn mars heb en ik kon al snel doorgroeien. Zo ben ik als nu manager betrokken bij de Nederlandse klantenservice en verantwoordelijk voor een aantal projecten. Klantenservice kan namelijk altijd beter, voor de klant en voor het bedrijf. Als ik er bijvoorbeeld voor kan zorgen dat de gesprekken tussen bedrijf en klant gemiddeld tien seconden korter duren, dan levert dat al een enorme tijdwinst op. Die processen beïnvloeden, dat vind ik interessant. Je woont nu een aantal jaar in Berlijn. Helemaal geen aanpassingsproblemen gehad? Zeker wel. Ik voel me inmiddels een echte Europeaan, maar je blijft natuurlijk ook hier in Berlijn altijd de directe Nederlander die te snel zegt wat hij denkt. Als leidinggevende deel ik graag een compliment uit, maar ik doe dan meestal ook meteen een voorstel hoe iets in de toekomst nóg beter kan. In Nederland zijn dat normale processen in het

leidinggeven, maar hier wordt het vaak niet begrepen. Mensen voelen zich beledigd of worden zelfs boos. Duitsers zijn dan wel onze buren en we lijken in veel dingen op elkaar, maar we zijn ook erg verschillend. Ik denk dat Tsjechen en Nederlanders dichter bij elkaar staan, vooral als het om humor gaat. Zwarte humor, sarcasme of ironie wordt in Duitsland vaak niet begrepen, ze denken dan dat je ze in de maling neemt. Een grap tijdens een vergadering komt bijvoorbeeld vaak helemaal niet aan: ze staren je aan en hebben geen idee waar je het over hebt. Maar gelukkig leren ze me steeds beter kennen, en ze weten dat ik het niet slecht bedoel. Tenminste, daar hoop ik dan maar op. Wordt het niet eens tijd je boeltje weer op te pakken en nieuwe uitdagingen aan te gaan? Ooit zal dat er heus wel van komen, maar voorlopig niet. Berlijn voelt inmiddels als thuis, al geldt dat ook voor Tsjechië – en wie weet ga ik ooit weer in Nederland wonen. Ik laat de toekomst graag open, al hebben sommige Duitsers hier daar zo hun twijfels bij. Wie in Berlijn een huis koopt, wil daar ook sterven, zeggen ze dan. En laat ik hier nu net mijn eerste huis hebben gekocht... n

MAART 2016 VERTREKNL

| 21

taal De Nederlandse en de Duitse taal hebben veel overeenkomsten. Een Nederlander kan op hoofdlijnen een gesprek in het Duits dan ook vaak wel volgen. En toch worstelen veel Nederlanders met de taal van de oosterburen. Vooral als ze in Duitsland gaan werken en wonen, lopen ze tegen hun taalgrenzen aan. Als ze zich uit noodzaak gaan verdiepen in de taal, ontdekken ze dat de Duitse taal helemaal niet zo ingewikkeld is. Sterker nog: Deutsch macht Spaß!

Sprechen Sie Deutsch?

et Language Institute Regina Coeli is het bekendste taleninstituut van Nederland. Wellicht kent u het niet met de officiële naam, maar als ‘de Nonnen van Vught’. Mensen die goed én in korte tijd een taal willen leren, komen naar het taleninstituut in het Brabantse Vught voor een training op maat. Het instituut is gespecialiseerd in individuele taaltrainingen die volledig worden afgestemd op het startniveau en de doelen van een cursist. Achteroverleunen is er niet bij tijdens een taaltraining; ieder moment wordt goed benut omdat de training volledig op de individuele cursist is toegespitst.

Leer de woorden die u nodig heeft De Duitse taal wordt bij Regina Coeli gedoceerd door Duitstalige taaltrainers die afkomstig zijn uit allerlei streken in het Duitstalig gebied. Een van hen is Eva Huisman. “Wij zien hier veel mensen die in Duitsland gaan werken. We leren hen de grammatica en woordenschat die ze nodig zullen hebben

VERTREKNL MAART 2016

in hun functie. Een cursist die als technicus bij een energiemaatschappij gaat werken, krijgt dan ook een totaal andere cursus dan een ondernemer die de Duitse markt op wil met een product. Het kan ook zijn dat juist de partner beter Duits wil leren. Die heeft de taal nodig in het dagelijks leven en dan richten we ons op zaken als boodschappen doen, een praatje maken met de buren of naar de dokter gaan. We hebben zelfs een keer een heel gezin Duits geleerd!”

Logica van de Duitse grammatica Rijtjes met naamvallen in het hoofd stampen, is er bij Regina Coeli niet bij. “Wij zorgen ervoor dat je de naamvallen direct kunt toepassen. En dan zien de meeste cursisten de logica er snel van in.” Kennis van de Duitse lidwoorden, de vervoeging van werkwoorden en de persoonlijke voornaamwoorden horen in je bagage als je in Duitland gaat wonen en werken. “Het is belangrijk om die basisgrammatica en een basiswoordenschat onder de knie te hebben. Daarmee kun je – als je bewust omgaat met de taal – in Duitsland zelf je taalkennis verder uitbreiden.”

Vriendelijke en open cultuur Doordat de taaltrainers van Regina Coeli afkomstig zijn uit Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland kunnen zij veel vertellen over de cultuur. De tijd dat Duitsland gekenmerkt werd door een formele cultuur en conservatisme is voorbij. “De Duitse cultuur is sterk aan het veranderen. Het is een heel vriendelijke en open cultuur. Het bedrijfsleven is veel minder formeel dan vroeger. Daarin vind je in steeds geringere mate verschillen met de bedrijven in Nederland. Die zijn ook zeer divers van aard. Het is belangrijk om je taalgebruik aan te passen aan de lokale en regionale cultuur en de bedrijfscultuur. Maar als je er net bent, spreek mensen dan voor de zekerheid met ‘Sie’ aan. Daarmee zit je altijd goed.” n

Bent u nieuwsgierig naar de taaltrainingen Duits van Language Institute Regina Coeli? Kijk eens op www.reginacoeli.nl of bel 073-6848790 voor meer informatie.

taal Falsche Freunde

Alledaagse uitdrukkingen

Sommige Duitse woorden lijken verdacht veel op een Nederlands woord, maar toch betekent het iets anders. Lastig? Onderstaand een lijstje met acht zogenaamde ‘valse vrienden’.

Heeft u er weleens bij stilgestaan hoeveel uitdrukkingen u gebruikt in het Nederlands? In het Duits is dat niet anders. Kijk maar eens naar deze tien voorbeelden.

• Im Karton sind 12 Dosen Coca Cola. (die Dose = het blik, der Karton = de doos)

• Die Sache hat einen Haken. (Er zit een nadeel aan.)

• Man sollte weder frech noch brutal sein. (frech = brutaal, brutal = bruut, ruw) • Schlimme Kinder sind manchmal sehr klug. (schlimm = erg, klug = slim)

• Mein Computer hat gestern den Geist aufgegeben. (Mijn computer is gisteren stuk gegaan.) • Da kräht kein Hahn nach. (Dat interesseert niemand.) • Der Artikel hat Hand und Fuß. (Het artikel is goed doordacht.)

• Auf dem Tisch liegt eine Tafel Schokolade. (der Tisch = de tafel, die Tafel = de reep of het bord)

• Wir können nur abwarten und Tee trinken. (We kunnen niets doen, we moeten rustig afwachten.)

• Die Zahlen kennt man meistens in mehreren Sprachen. (die Zahl = het getal, die Sprache = de taal

• Das stimmt vorne und hinten nicht. (Dat klopt van geen kant.)

• Sie hat Gemüse gekauft und es dann zu lange gekocht. (gekauft = gekocht, gekocht = gekookt) • Der Bauer kann wegen des Nebels den Mist auf dem Acker nicht sehen. (der Nebel = de mist, der Mist = de mest) • Geschickte Menschen sind als Handwerker sehr geeignet. (geschickt = handig, geeignet = geschikt)

• Das Problem hält sich in Grenzen. (Het probleem valt mee.) • Das ist das Feinste vom Feinsten. (Dat is het neusje van de zalm.) • Jetzt geht’s um die Wurst. (Nu wordt het serieus.) • Er geht mir auf die Nerven. (Hij werkt op mijn zenuwen.)

MAART 2016 VERTREKNL

| 23

onroerend goed Heeft u interesse om te gaan wonen en/of werken in Duitsland? In dit artikel stellen wij u voor aan twee panden in Sauerland, Winterberg. VertrekNL spreekt met Bastiaan Taselaar van Sauerland Makelaar.

Van kalm beekje tot snelle piste Sauerland is een populair vakantiegebied bij de Nederlanders. Het ligt op slechts 300 kilometer van Utrecht en heeft veel te bieden. ’s Zomers kunt u er wandelen en ﬁetsen op de vele bewegwijzerde routes en in de winter zijn er legio wintersportmogelijkheden. De twee panden van Sauerland Makelaar staan in de buurt van Winterberg in het Hochsauerland. Het gebied kenmerkt zich door uitgestrekte bossen met heldere beekjes, fraaie dorpjes met vakwerkhuizen, indrukwekkende vergezichten over het glooiende landschap en een bijzondere ﬂora en fauna. In het wintersportgebied van Winterberg kunt u skiën, snowboarden, langlaufen, rodelen en bobsleeën. Binnen Sauerland is dit het gebied met de meeste en bekendste pistes, voorzien van moderne liften en sneeuwkanonnen, zodat er de hele winter geskied kan worden. tekst

remon franssen

VERTREKNL MAART 2016

onroerend goed

Vrijstaande woning in Züschen

“Het pand heeft alles in huis om het wonen tot een genot te maken”

et huis ligt op een stuk grond van circa 930 m2 in het dorpje Züschen, op slechts enkele kilometers van Winterberg. De afgelopen jaren is het huis aan de buitenkant gerenoveerd en van binnen gemoderniseerd. Op de begane grond vindt u de woonkamer, eetkamer, keuken, badkamer, een slaapkamer en een kantoor, verder de gang en een serre oftewel een ‘Wintergarten’. Hier kunt u na het eten lekker uitbuiken onder het genot van een drankje. Op de verdieping bevindt zich een woonkamer, keuken, badkamer en drie slaapkamers, de gang en een balkon. Het souterrain is verbouwd tot slaapkamers, badkamer, sauna en een garage. Het is mogelijk de zolder nog verder uit te bouwen. De achtertuin nodigt uit tot

relaxen en grenst aan een fris bergstroompje. Het pand heeft alles in huis om het wonen tot een genot te maken. Züschen is een leuk dorp met een skipiste, diverse restaurants, leuke winkels en een bakkerij. Het vrijstaande huis ligt aan een rustige weg en is in een goede conditie. Bastiaan: “Het is zowel aantrekkelijk voor actieve vakantiegangers als voor rustzoekers. Eigenlijk bestaat de woning uit twee zelfstandige wooneenheden: een goede combinatie van eigen gebruik en verhuur behoort tot de mogelijkheden. Wij kunnen daarbij vanzelfsprekend adviseren.” n

Vraagprijs: € 218.000,–

MAART 2016 VERTREKNL

| 25

onroerend goed

Aparthotel in Winterberg

et Aparthotel is in 2011 gebouwd en beschikt over zes prachtige appartementen en een eetzaal met een panoramisch uitzicht over de bergen. Het gebouw heeft een moderne uitstraling: strakke, wit gestucte muren en ruime balkons met metaalaccenten. Verder heeft het hotel een aantrekkelijke bar en receptie. “De nieuwe eigenaar kan direct beginnen met de exploitatie.” De appartementen variëren in grootte, zijn van alle gemakken voorzien (een keuken met inbouwapparatuur, een badkamer – enkele met massagedouche!) en hebben een eigen terras of een balkon. Winterberg heeft zowel in de winter als in de zomer veel aanbod. U kunt er uitgebreid wandelen, fietsen en in het Bikepark kunt u sportief actief zijn. Bastiaan: “Het Bikepark bestaat uit een ‘funpark’ voor mountainbikers en een ‘downhill’ parcours. Het is eigenlijk gewoon een kwestie van zo snel mogelijk naar beneden!” De skipiste ligt op

VERTREKNL MAART 2016

loopafstand van het hotel. Voor ontspanning kunt u terecht in het centrum van Winterberg, met zijn vele restaurants, bars, dancings en een bioscoop. Nog niet voldoende? Dan kunt u zich vermaken met bowlen, winkelen, karten en Sommerrodeln. Het hotel is met andere woorden een ideale plek om uw toekomstige gasten te ontvangen. Bastiaan besluit: “De huidige eigenaren wonen in de villa naast het hotel, maar hebben een verslechterende gezondheid en dan wordt zoiets als dit te groot. Als het hotel wordt verkocht, is een combinatieverkoop mogelijk.” n Vraagprijs: € 479.000,–

Voor meer informatie: Website: www.sauerlandmakelaar.nl E-mail: info@sauerlandmakelaar.nl Tel. Duitsland: + 49 (0) 5632 96 93 16 Tel. Nederland:+ 31 (0) 318 74 20 73

onroerend goed

“De nieuwe eigenaar kan direct beginnen met de exploitatie”

MAART 2016 VERTREKNL

| 27

eten & drinken

VERTREKNL MAART 2016

eten en drinken

Nederlandse kok Tim Koopman wil nooit meer weg uit Winterberg

“Ik vind het hier écht fantastisch” De Nederlandse familie Meurs uit Tilburg begon zo’n dertig jaar geleden een klein hotel in het Duitse Winterberg met zo’n acht kamers. Inmiddels is Hotel Der Brabander uitgegroeid tot vakantiecentrum met 350 bedden, een skischool, Skihütte, wellnesscentrum, pannenkoekenhuis en een restaurant. Daar werken in totaal zeven Nederlandse koks. Eén ervan is Tim Koopman. tekst rob hoekstra

MAART 2016 VERTREKNL

| 29

eten & drinken

e 35-jarige Tim voltooide de koksopleiding in 1998 in Zwolle, werkte enkele jaren in Nederland, maar wilde toch ook een keer buiten de landsgrenzen zijn kookkunsten vertonen. “Zo kwam ik in 2002 via internet terecht op de website van Hotel Der Brabander in Winterberg. Ik kon er aan de slag als kok en heb daar vijf jaar gewerkt. Op een gegeven moment had ik het gevoel dat ik klaar was in het buitenland en daarom ben ik teruggegaan naar Nederland. Maar in 2011 begon het weer te kriebelen. Ik ging terug naar Duitsland, kon weer aan de slag bij de familie Meurs en sindsdien ben ik hier niet meer weg te slaan. Het is hier écht fantastisch.”

Onderlinge gezelligheid Tim heeft, zo zegt hij zelf, inmiddels “een meer dan leuk” bestaan opgebouwd over de grens. Hij is getrouwd met een Duitse (“een hele lieve vrouw”), woont met veel plezier in het toeristische Winterberg midden in het Sauerland en neemt volop deel aan het lokale verenigingsleven. Tim is lid van de Schützenverein Grönebach, een schuttersgilde waar zijn schoonvader aan het hoofd staat. “Bij het gilde gaat het mij meer om de onderlinge gezelligheid dan om het schieten zelf. Hoewel de traditie al heel oud is. Soms doet de folklore en alles wat ermee samenhangt zelfs een beetje carnavalesk aan: veel lachen, drinken en plezier beleven. Op deze manier kun je als buitenlander gemakkelijk en volledig integreren in de lokale samenleving.”

VERTREKNL MAART 2016

“Veel lachen, drinken en plezier beleven. Op deze manier kun je als buitenlander gemakkelijk en volledig integreren” Van pannenkoeken tot viergangendiner Maar waar Tim vooral van geniet, is koken. Dat is en blijft zijn grootste passie. “Ik kan mijn ei letterlijk en figuurlijk kwijt in de keuken van Hotel Der Brabander. Het mooie van mijn huidige baan is de afwisseling. Zo sta ik in het pannenkoekenhuis lekkere pannenkoeken of Flammkuchen te maken voor onze gasten – we hebben maar liefst 85

verschillende soorten pannenkoeken! – en zo werk ik in het restaurant aan een drie- tot viergangendiner of een dinerbuffet met gerechten als een wildstoofschotel (zie recept), schnitzels, aspergesoep en Sauerbraten. Daarnaast verzorg ik de bestellingen, houd ik de voedselvoorraden van het restaurant op peil en ondersteun ik waar nodig mijn collega-koks. Iedere werkweek vliegt zo voorbij.”

eten en drinken Top 3 Duitse gerechten Welke gerechten moet je als Nederlander geproefd hebben, wil je Duitsland op je bord hebben geproefd? Flammkuchen (soort pizza met flin-

\ terdunne bodem, bijvoorbeeld belegd

met crème fraîche, reepjes spek en uien)

Wildragout (stoofschotel met wild uit de regio)

Sauerbraten (lekker zacht suddervlees geserveerd met rode kool)

Liefde voor de gerechten Volgens Tim is het eten bij Hotel Der Brabander misschien geen haute cuisine en het is ook geen sterrenrestaurant, “maar er wordt op een eerlijke en heerlijke manier gekookt. Met liefde voor het vak en voor de gerechten. Ik maak in de keuken regelmatig gebruik van verschillende regionale producten zoals hert, wildzwijn, gevogelte en seizoensproducten als asperges en aardbeien. Een populair gerecht in het Sauerland is de aardappelschotel Potthucke: een combinatie van rösti en aardappelgratin met eieren, room, spek en worst. Een wijntje uit de streek erbij, heerlijk! Hoewel de streek feitelijk meer bekend staat om zijn bier dan om zijn wijn. Er zijn hier dan ook de nodige brouwerijen gevestigd, waaronder die van Warsteiner. Leuk om die een keer te bezoeken. Duits bier heeft sowieso een echte, natuurlijke smaak. Kunstmatige toevoegingen of conserveringsmiddelen zijn

verboden. Dit noemen ze het Reinheitsgebot. Alle bierbrouwerijen in Duitsland moeten zich daaraan houden.”

De Duitse keuken is veelzijdig Bij Duitsland wordt er bij eten en drinken al snel gedacht aan braadworsten, curryworsten, schnitzels, Sauerkraut en flinke pullen bier, maar de Duitse keuken is volgens Tim redelijk veelzijdig. “Flammkuchen is daar een goed voorbeeld van. Het is een specialiteit uit de Elzas en ook wel bekend als tarte flambée. Een soort kruising tussen quiche en pizza, met een flinterdunne, krokante bodem. Helemaal aan te kleden naar eigen smaak en wensen, bijvoorbeeld met crème fraîche, reepjes spek en uien. In het pannenkoekenhuis hebben we vijftig verschillende soorten Flammkuchen; ook vegetarische varianten. Daarnaast is Spätzle populair. Dit zijn deegballetjes van bloem, eieren en room die worden gepocheerd in kokend water en als bijgerecht worden geserveerd bij vleesgerechten. Al met al hebben we de nodige ‘maagvullers’. Onze gasten willen genieten van een lekkere, voedzame maaltijd. Er wordt hier veel gewandeld en geskied. Een goede ‘bodem’ is dan belangrijk. Hier in Duitsland wordt over het algemeen ook ’s middags warm gegeten. ’s Avonds wordt er dan brood geserveerd. Wat wel opvalt bij ons in het

De restauranttips van… Kok Tim Koopman tipt de volgende ‘Duitse’ restaurants: Restaurant Athen in Winterberg:

\ “Heerlijk Grieks eten en een super-

vriendelijke bediening.”

The Blackwater Irish Pub in Winterberg: “The best steaks in town. Aanrader: Irish Farmed Prime Rumpsteak.”

Dorf Alm in Winterberg: “Duits eten

\ zoals Duits eten is bedoeld. Onder

andere heerlijke Flammkuchen en Sauerländer Spießbraten.”

restaurant, is dat de laatste jaren steeds meer mensen vragen om speciale diëten en glutenvrije producten. Vanzelfsprekend houden we daar altijd rekening mee, en dat wordt gewaardeerd.”

Beleefdheidsvormen Voor Nederlanders is het volgens Tim niet zo moeilijk om aan de slag te kunnen in Duitsland. “Een werkvergunning is net als in alle andere EU-landen niet nodig. Bovendien zijn er, als ik kijk naar mijn eigen vakgebied, regelmatig vacatures voor koks of keuken-

“Er wordt op een eerlijke en heerlijke manier gekookt. Met liefde voor het vak en voor de gerechten”

MAART 2016 VERTREKNL

| 31

eten & drinken aan de traditionele omgangs- en beleefdheidsvormen. Zo spreek je een Duitser die je niet kent nooit aan met ‘Du’ (je of jij), maar altijd met ‘Sie’ (u). Dat is men nu eenmaal zo gewend. Maar verder zijn er geen wezenlijke verschillen. Hoewel… een Duitser stopt altijd voor een zebrapad. Daar kunnen ze in Nederland een voorbeeld aan nemen. Leuk is wel dat we hier in het hotel natuurlijk vaak en veel Nederlandse gasten ontvangen, dus ik kan volop mijn moerstaal spreken. Maar ik spreek ook een behoorlijk woordje Duits. Na al die jaren ben ik toch een beetje een halve Duitser geworden. Ik wil hier dan ook nooit meer weg.” n

Zelf proeven? Hotel Der Brabander

\ Am Waltenberg 65

hulpen. De taalbarrière is ook niet zo groot. Bovendien zijn er veel overeenkomsten tussen Nederlanders en Duitsers in hun doen en laten. Wat Duitsers altijd wel opvallend

Recept

vinden, is de openheid van Nederlanders. Ook al kent men elkaar niet, er wordt toch vaak een praatje gemaakt. Duitsers zijn wat gereserveerder en houden wat meer vast

59955 Winterberg T 0049 (0) 2981 9320 E info@brabander.nl W www.brabander.nl

van Tim Koopman

Wildstoofschotel (4 personen)

Ingrediënten: 500 gram wildgoulash, liefst hert of wild zwijn 3 grote winterwortelen 250 gram champignons 4 grote aardappelen 1/2 prei 1 grote ui 200 gram zilveruien 4 plakken kruidkoek 1/4 liter fruitige rode wijn 2/5 liter water een borrelglaasje Berenburg 25 gram pure chocolade peper en zout boter Ter voorbereiding: Snijd de groenten in grove stukken van 1 bij 1 cm

VERTREKNL MAART 2016

Snijd de kruidkoek in grove stukken Bereiding: • Doe de boter in een grote, hoge pan, laat de boter warm worden en doe het vlees erin • Bak het vlees mooi rondom bruin (dit is belangrijk, omdat dit samen met de kruidkoek en de chocolade voor de bruine glanzende kleur zorgt) • Voeg de groenten toe (wortel, ui, aardappel, champignons, prei en zilveruien) • Laat deze ongeveer 3 minuten meebakken • Blus alles af met water, wijn en Berenburg

• Voeg de kruidkoek toe (dit zorgt voor een kruidige smaak en samen met de aardappel ook voor de binding) • Breng het geheel aan de kook en laat het 3 tot 4 uur pruttelen op een matig vuur • Roer om het kwartier even door (mocht het vlees boven het vocht uitkomen, voeg dan nog wat water toe) • Controleer na het stoven of het vlees bij aanraking uit elkaar valt (zo ja, dan is het vlees perfect, zo niet, laat het vlees dan nog even doorpruttelen) • Voeg de chocolade toe (deze zorgt voor een mooie glans) • Smaak het geheel af met peper en zout

En dan nog even dit… Mocht u uw stoofschotel iets dikker willen hebben, laat hem dan iets verder inkoken. En heeft u honger en geen geduld meer? Gebruik dan een bruine sauzenbinder, die kunt u bij iedere supermarkt kopen. Serveertip: Serveer de stoofschotel met rode kool, aardappelpuree en stoofpeertjes. Guten Appetit!

taaltest

Hoe goed is uw Nederlands? Doe de taaltest!

vertrekt naar het buitenland, maar er komt een moment dat u weer terug wilt of moet naar Nederland. Dit is een van de redenen waarom wekelijks zo’n 8000 Nederlanders in binnen- en buitenland de taaltest doen op www.vertreknl.nl. Als u wilt weten hoe goed uw Nederlands is, geef dan antwoord op onderstaande vragen. De antwoorden plus toelichting staan op pagina 51.

3 Ik heb de hele avond gehouden.

________

tasje vast-

7 Opa zit in een

Annie’s Annies

fauteuil fauteuille fautuil

We hebben vanochten

d grondig

________

gestofzuigd

gestofzogen

geappt

Een ______ is vaak een ziekteve rwekkende bacterie. baccil bacil

ge-appt

5 Wij hebben een

8 geapped

Trudie heeft last van een ________ .

migraineaanval

Ik heb zojuist een foto van mijn nieuwe kantoor ________ .

stofgezuigd

stofgezogen

migraine aanval

bij de open haard.

fauteul

________

ge-apped ________

gekocht.

tostiïjzer tostiijzer

Volgende week knapt.

tosti ijzer tosti-ijzer

________

je tuin opge-

word wordt

6 Deze vogel is een geluiden. immitator

goede

Taal test imitator

iemitator

________

van

10 De Chinese student werd beroemd door zijn ________ op het grote plein. eenmansactie éénmansactie

De antwoorden staan op pagina 51.

MAART 2016 VERTREKNL

| 33

dilemmaâ&#x20AC;&#x2122;s | leven

VERTREK NL MAART 2016

leven | dilemma’s Op haar vijftiende was ze de jongste debutante op het hoogste niveau in het Nederlandse vrouwenvoetbal en op haar zeventiende stonden topclubs uit onder andere Amerika, Brazilië, Frankrijk, Zweden en Duitsland voor haar in de rij. Voetbalster Vivianne Miedema koos voor een overstap naar Bayern München en heeft het uitstekend naar haar zin bij onze oosterburen. “Alleen boodschappen doen was even wennen.”

Voetbalster Vivianne Miedema

“Bij Bayern München had ik meteen een warm gevoel”

tekst rimke de groot | fotografie beeldbank knvb

e Braziliaanse voetbalclub Flamengo, de Franse clubs Paris Saint-Germain en Olympique Lyon, Umea IK uit Zweden: allemaal stonden ze in de zomer van 2014 in de rij om Vivianne Miedema aan hun selectie toe te voegen. De veelscorende spits uit Drenthe had op dat moment voor haar club sc Heerenveen net 41 doelpunten in één seizoen gemaakt. Bij enkele van de clubs waaruit ze kon kiezen ging Vivianne op bezoek. “Bij Bayern München kreeg ik meteen een warm gevoel. De meiden met wie ik samen zou gaan spelen, kwamen gelijk naar me toe om een praatje te maken. En München is een erg leuke stad. Ook was het een minder grote omschakeling dan wanneer ik in Amerika of in Zweden zou gaan voetballen. Dat zag ik niet helemaal zitten.”

Snel thuis Ook in Heerenveen woonde Vivianne al op zichzelf, maar in je eentje verhuizen naar München is toch net iets anders dan van Drenthe naar Friesland. “In het begin was het even wennen, maar al snel had ik het hier ontzettend naar mijn zin”, vertelt ze. “Ik had ook het geluk dat ik hier net iets later kwam dan mijn teamgenoten. De dag

nadat ik naar Duitsland verhuisde, gingen we al met zijn allen op trainingskamp. Dan gaat het aanpassen vanzelf. Ik woon samen met een teamgenootje. We hebben best een groot appartement, dicht bij de club en op vijf minuten lopen van het centrum. Vaak gaan we met een grote groep meiden uit mijn team op pad: uit eten, de stad in, koffiedrinken. Ik ben eigenlijk altijd met anderen, ik kook bijna nooit alleen voor mezelf.” Bij Bayern München speelt Vivianne samen met teamgenoten van over de hele wereld: van Japan tot Amerika en Rusland. “Dat maakt het ook gemakkelijker om je hier thuis te voelen, omdat er veel meiden zijn die hier zonder hun familie wonen. We zijn daardoor een hecht team. Onderling praten we veel Engels en Duits. Mijn Engels is beter, hoewel ik inmiddels ook goed Duits spreek. Ik moet vaak dingen vertalen voor teamgenoten die er nog niet zo goed in zijn.” Het enige waar Vivianne echt aan moest wennen, was het boodschappen doen in de Duitse supermarkt, waar de schappen er anders uitzien dan in Nederland. “Vooral de kleine dingetjes hebben ze hier niet, zoals kaas en hagelslag. Die neem ik dan maar mee uit Nederland als ik daar ben. En ik houd van stamppot en boerenkool met rookworst, maar dat kennen ze hier natuurlijk niet.”

MAART 2016 VERTREKNL

| 35

dilemma’s | leven Duits trainen (bodytekst) Niet alleen het wonen in Duitsland bevalt Vivianne goed, ook als voetbalster heeft ze haar draai gevonden. “In Nederland was ik gewend dat we vier keer per week trainden, hier in Duitsland trainen we zeven keer per week. In Nederland houden we van mooi voetbal, in Duitsland is alles erg op het resultaat gericht en trainen we een stuk harder en zwaarder. Ik denk dat beide aanpakken me goed liggen. Ik ben een echte voetballer, maar omdat we met Bayern München eigenlijk altijd bovenaan staan, moeten wij vaak het spel maken en dan komt de Duitse manier van trainen goed van pas.” “Op zondag spelen we altijd een wedstrijd, dinsdag is mijn enige vrije dag. Dan ben ik niet op de club. Verder breng ik daar veel tijd door: voor de trainingen, de besprekingen en om met zijn allen te eten. Als ik een dag vrij ben, ga ik altijd dingen ondernemen. Andere grote steden zoals Salzburg en Praag zijn hier niet zo ver vandaan. Als ik wat langer vrij ben, rijd ik daarnaartoe. Maar ik ga ook graag naar het park, naar het centrum of naar de spa.”

Feesten op z’n Duits In haar eerste jaar in Duitsland werd Vivianne gelijk landskampioen met Bayern München. Het is haar mooiste moment tot nu toe bij de club. “Dat kampioenschap is iets dat ik me de rest van mijn carrière zal blijven herinneren. We werden kampioen op de allerlaatste speeldag, het was ontzettend spannend.” En kunnen de Duitsers een goed feestje bouwen na het behalen van zo’n titel? “Jazeker, Duitsers kunnen goed feesten. Dan komen het bier en de Bratwursten op tafel. Volgens mij zijn we na het kampioenschap met het team wel drie dagen lang uit geweest om het te vieren.”

“Duitsers kunnen goed feesten. Dan komen het bier en de Bratwursten op tafel”

VERTREKNL MAART 2016

Over Vivianne Vivianne Miedema werd op 15 juli 1996 geboren in Hoogeveen. Als vijfjarige ging ze voetballen bij de plaatselijke club HZVV, waar ze als enige meisje in jongensteams speelde. In 2011 maakte ze bij sc Heerenveen haar debuut op het hoogste niveau in het Nederlandse vrouwenvoetbal. In juni 2014 tekende ze als zeventienjarige een contract voor drie jaar bij Bayern München, de Duitse topclub waar ook Arjen Robben voetbalt. 2014 werd nog mooier voor Vivianne toen ze in de zomer Europees kampioen werd met het Nederlands elftal onder negentien jaar. In de zomer van 2015 deed ze met het grote Oranje mee aan het wereldkampioenschap in Canada, waar Nederland de achtste finales haalde.

De hele wereld over Sinds september 2013 speelt Vivianne ook voor het Nederlands vrouwenelftal, waarvoor ze inmiddels alweer 22 goals heeft gemaakt. Met haar club en met Oranje reist ze over de hele wereld. “Dat vind ik erg gaaf. Ik ben net terug uit Turkije en ga komend weekend naar Spanje”, vertelt Vivianne als we haar spreken. “Ik zie veel verschillende landen, al zeggen we voor de grap weleens dat het enige dat je echt ziet, de weg van het hotel naar het trainingsveld is. Wat er altijd meegaat in mijn koffer? Mijn teddybeer. Die is echt overal al geweest. Ik ben ‘m een paar keer kwijtgeraakt, maar hij komt altijd weer terug.” Dit jaar heeft Vivianne nog een bestemming op haar verlanglijstje staan: Rio de Janeiro, de Braziliaanse stad waar in augustus de Olympische Spelen plaatsvinden. De Nederlandse voetbalsters strijden in maart samen met Noorwegen, Zweden en Zwitserland om een ticket voor de Spelen. “Ik hoop dat wij mogen gaan”, zegt Vivianne. “En ik hoop met Bayern München weer de titel in Duitsland binnen te halen. We staan heel ver voor, dus dat moet kunnen lukken.”

leven | dilemma’s xxxxxx

dilemma’s Arjen Robben of Dirk Kuijt?

vinden het leuk om met me op de foto te gaan en na een wedstrijd deel ik handtekeningenkaarten uit.”

“Allebei. Vroeger was ik fan van Dirk Kuijt en ik ben een echte supporter van Feyenoord. Maar Arjen speelt natuurlijk bij dezelfde club als ik. Af en toe zie ik hem en maken we kort een praatje, maar veel contact hebben we niet.”

Boerenkool met worst of een Duits maal met Bratwurst?

Als je een vrij weekend hebt, ga je dan liever een paar dagen naar je familie in Hoogeveen of samen met teamgenoten het bruisende leven van München in?

Hakken en een jurkje of sneakers en een spijkerbroek?

“Dan kies ik toch voor het bruisende leven van München. Ik vind het fijn om thuis bij mijn familie te zijn, maar als ik daarna weer terug naar Duitsland ga is het altijd moeilijk om afscheid te nemen. Als ik een langere periode vrij ben, ga ik wel naar Nederland. Ik ben heel close met mijn broertje, dus we kunnen elkaar niet zo lang missen.”

Anoniem over straat gaan of door iedereen worden herkend? “Liever anoniem over straat, omdat je dan jezelf kunt zijn zonder dat je hoeft op te letten wat je doet of zegt. Het begint nu een beetje te komen dat ik herkend word op straat. Het vrouwenvoetbal is in Duitsland al iets groter dan in Nederland. Er is veel aandacht van de fans en dan ben ik vaak wel een van de speelsters die ze herkennen. Mensen

“Boerenkool met worst. Ik eet de Duitse maaltijden wel, maar ik vind het Nederlandse eten toch net wat lekkerder.”

“Ik draag allebei wel. Als ik uitga, vind ik het leuk om voor hakken met een jurkje te kiezen.”

Blijven in de Duitse Bundesliga of ooit nog eens spelen in de Engelse Premier League? “Ooit spelen in de Premier League. Ik heb niet echt een favoriete club, behalve Feyenoord natuurlijk. Op dit moment is de Duitse competitie wat groter en verder dan die in Engeland. Maar ik denk dat de Premier League over vier of vijf jaar misschien wel groter is. Dan zou ik er graag willen spelen.”

Hollandse Nederpop of Duitse Schlagermuziek? “Doe dan maar de Hollandse muziek. Ik luister veel naar muziek, vooral om er rustig van te worden. Ik luister echt naar alles, daar ben ik niet zo moeilijk in.” n

MAART 2016 VERTREKNL

| 37

column

illustratie

andrea kruis

Ich bleibe g er apeld o o rn

ls ik ooit emigreer, dan is het naar Duitsland. Ik

is niet wat ze zeggen, maar hoe ze het zeggen. Jaren later las ik in een

ben van 1959, dus toen “wij” in 1974 het WK voet-

interview dat Monty Python-lid Terry Jones op de universiteit nooit

bal verloren van onze oosterburen, had ik precies

serieus werd genomen omdat zijn Welsh accent in de oren van de

de juiste leeftijd om deze gebeurtenis voor de rest

Engelsen klonk alsof hij altijd een grapje maakte. Op dezelfde manier

van mijn leven met me mee te dragen. Gelukkig

klinken de Duitsers voor ons: alsof niets hen interesseert, omdat de

had ik op dat moment al besloten dat ik voetbal

toon van hun opmerkingen aan het eind van de zin steevast omlaag-

nog minder interessant vind dan volkerenhaat,

gaat. Dat is niet onverschillig of arrogant, dat is gewoon hun inflictie.

dus die heliumballon ging bij mij niet op. Ik weet nog precies waar ik

Sinds ik dat weet, kijk ik met andere ogen naar Duitsers. Het zijn geen

was toen Cruyff, Neeskens, Rep en Van Hanegem de beker aan zich voorbij lieten gaan. Ik was op een camping met mijn jeugdvriend Ruud Rozemeijer en we moesten van zijn vader in de kantine meekijken. Ik herinner me vooral veel geschreeuw, mislukte duels en gewapper van ledematen – en dat was alleen nog maar bij de toeschouwers. Na een halfuur zijn Ruud en ik buiten zelf gaan voetballen en voor zover ik heb begrepen, deden we het niet veel slechter dan de jongens van Rinus Michels. Duitslandhaat heb ik er in elk geval niet aan overgehouden. Wel een levenslange afkeer van campings.

“Hun treinbouw is zo degelijk dat een veertig jaar oude trein uit Duitsland beter rijdt dan een nieuwe uit Italië”

In de jaren daarna verloor ik de Bundesrepublik een beetje uit het oog,

door regels geobsedeerde Ameisenfickers; het zijn mensen die met

tot ik tijdens een busreis door Amerika aan de praat raakte met een

zorg en precisie hun dromen najagen. Hun vleesindustrie is beter

Duits echtpaar. Tien jaar ouder dan mijn vrouw en ik, dus niet zo oud

en veiliger georganiseerd dan welke dan ook in Europa. Ze waren al

dat ze de oorlog van de foute kant hadden meegemaakt. Aangezien

biologisch verantwoord bezig toen wij nog moesten ontdekken dat fri-

het Engels van onze reisgenoten minstens zo slecht was als ons Duits,

kandellen niet van biefstuk zijn gemaakt. Hun subsidiesysteem voor

hadden we weinig zin om met hen in gesprek te raken. Maar heel veel

zonnepanelen staat in omgekeerde verhouding tot de hoeveelheid

meer mensen zaten er niet in de bus en uit het raam kijken was geen

uren dat de zon er schijnt. Hun treinbouw is zo degelijk dat een veertig

optie, want na de zeventiende cactus zien ze er allemaal hetzelfde uit.

jaar oude trein uit Duitsland beter rijdt dan een nieuwe uit Italië. Ze

Dus wisselden we wat gecensureerde informatie over onszelf uit en

hebben een Groene Partij die met plannen komt die ook echt uitvoer-

voor we het wisten hadden ze ons uitgenodigd om samen te eten op

baar zijn. En als ze een bierfeest organiseren, mag iedereen meedoen.

onze volgende bestemming. In eerste instantie hadden we daar geen trek in, want als we iets geleerd hadden van de incidentele ‘nagemofte’

Maar de voornaamste reden om naar Duitsland te willen verhuizen,

film op tv was het dat alle Duitsers afstandelijk en arrogant zijn. Maar

is dat het land zo versnipperd is dat het geen randstad heeft van

eten moet je toch en als je met z’n vieren bent, kun je de fooi delen.

waaruit de cultuur van het hele land wordt bestuurd. Iedere stad heeft zijn eigen burgerij, zijn eigen jeugdcultuur en zijn eigen grach-

Het werd een uiterst vermakelijke avond, waarop ik de grappen en de

tengordel en er is af en toe nog iets van een eigen smaak mogelijk.

vriendelijkheid van onze nieuwe Duitse vrienden niet kon rijmen met

Het is een beetje alsof je in Groningen gaat wonen, maar dan zonder

de arrogante toon waarop ze spraken. Tot het me duidelijk werd. Het

het irritante accent. n

MAART 2016 VERTREKNL

| 39

bed & breakfast

Tevergeefs op zoek naar aparte tafeltjes Ditmaal maakt u kennis met Cisca van Marle en Gert van Eck van Landferienhaus Linde. Het pension ligt in een doodlopend dal in het dorpje Langenbach aan de zuidzijde van het Thüringer Wald, een bergketen langs de zuidgrens van de deelstaat Thüringen in de voormalige DDR.

tekst

remon franssen

VERTREKNL MAART 2016

n Langenbach heerst een serene rust. Cisca: “Ik ben net nog even in het westen van Nederland geweest en dat is toch weer aanpassen. Ik ben zo gewend aan de stilte en de ruimte, dat ik me nauwelijks kan voorstellen dat we daar hebben gewoond. Ik zit hier nu nog een beetje uit te puffen!” Vanaf 2005 zijn Cisca en Gert de eigenaren van het pand: “De laatste tien jaar van ons werkbare leven wilden we iets anders gaan doen. We zochten een accommodatie in de bergen met wintersport en de mogelijkheid tot veel wandelen, en zo zijn we hier terechtgekomen.” Voor de gasten van het logement zijn meerdere wandelroutes beschikbaar. “Als ik denk: kijk, dat is nu een leuk nieuw pad, dan zoek ik de route helemaal uit en maak ik er een wandeling van. Je kunt dit alleen maar doen als je hier woont: dan kijk je toch anders naar de paden”, vertelt Gert enthousiast. De wandelingen zijn in de vorm van een kaart (met beschrijving), als wandelapp en voor GPS beschikbaar. Ook biedt het

echtpaar een paar keer per jaar begeleide groepswandelingen aan.

Cultuurdragers Naast het indrukwekkende natuurschoon kunt u in Thüringen genoeg cultuur opsnuiven. In de historische plaatsen Weimar, Arnstadt, Erfurt en Eisenach – met de beroemde Wartburg – zijn nog vele herinneringen aan grote Duitse cultuurdragers als Goethe, Bach, Luther en Schiller te bewonderen. Landferienhaus Linde biedt plaats aan zestien gasten, verdeeld over vakantieappartementen en pensionkamers met eigen sanitair. In de Gaststube zoekt u tevergeefs naar aparte tafeltjes: “Er is niets gezelliger dan samen eten: je ontmoet nieuwe mensen en wisselt ervaringen uit.” Cisca kookt elke dag vers. Verder kunt u genieten van een zonnig balkon, een sauna en een zonnebank. Buiten zijn er terrassen, een grillplaats en een zonneweide. De meeste gasten komen uit Nederland, met de Belgen op een goede tweede plaats. In de

winter is het pension veelal gevuld met Duitsers. “Die komen hier dan voornamelijk om te sneeuwwandelen. Het is een laagdrempelige sport: u neemt uw wandelschoenen mee, wij zorgen voor de rest.”

Richting het westen “We hebben een bezettingsgraad waar we aangenaam van kunnen leven. Geen tachtig procent zoals in Amsterdam, maar bij ons blijven de gasten langer. Een tijdje geleden hadden we een logé van midden zeventig uit

Hengelo, die was op de fiets gekomen om hier te wandelen. Je ontmoet bijzondere mensen!” Cisca en Gert zijn ondertussen de pensioengerechtigde leeftijd gepasseerd en willen het wat rustiger aan gaan doen. Cisca: “Het leven vraagt nu iets anders. We zouden personeel kunnen aannemen, maar dat willen we niet. Dus zijn we op zoek naar een opvolger. We weten nog niet waar we heen gaan, maar dat zal in ieder geval richting het westen zijn, omdat we dichter bij onze kinderen willen wonen.”

Gert vervolgt: “We hebben het pension met veel plezier beheerd – en dat doen we nog steeds. Maar we willen nu ook graag zelf een keer in de zomer op vakantie, bijvoorbeeld drie weken naar Noorwegen. We gaan altijd in november met het vliegtuig ergens heen, maar die rompslomp willen we niet meer.” n Meer info: www.landferienhaus-linde.net www.bedandbreakfastforsale.eu www.pensiontekoop.nl

MAART 2016 VERTREKNL

| 41

advies

Robi n Schalekamp en stephan i e ou de n ij h u is wer kzaam bij bdo accou ntants & belasti ngadviseu rs b.v.

Pensioenuitkeringen onder het belastingverdrag

er 1 januari 2016 is een nieuw belastingverdrag met Duitsland in werking getreden. Het nieuwe verdrag bevat belangrijke wijzigingen voor onder meer de belastingheffing van gepensioneerden. Hieronder zullen wij deze wijzigingen bespreken aan de hand van een voorbeeld. Per 1 april 2012 is de heer Hendriksen naar Duitsland geëmigreerd om daar van zijn oude dag te genieten. Vóór zijn emigratie heeft hij altijd in Nederland gewoond en gewerkt. Vanaf 1 mei 2012 ontvangt de heer Hendriksen jaarlijks uit Nederland een AOW-uitkering van € 10.000,–, een bedrijfspensioen van € 4.000,– en een lijfrente van € 1.200,–.

Heffingsrecht pensioenen In het oude verdrag tussen Nederland en Duitsland was bepaald dat de woonstaat het heffingsrecht heeft over pensioenen, lijfrente en/of sociale zekerheidsuitkeringen. In het nieuwe verdrag is echter bepaald dat bovenstaande uitkeringen mogen worden belast in de bronstaat (tenzij het brutobedrag van de inkomsten lager is dan € 15.000,-). Aangezien pensioenen in Duitsland relatief lager worden belast, is in het nieuwe verdrag een overgangsregeling opgenomen.

Overgangsregeling Indien een inwoner van Duitsland onder het nieuwe verdrag in Nederland belasting is verschuldigd over zijn pensioen en/of lijfrente, geldt voor deze uitkeringen tijdelijk een lager tarief indien: • De inwoner sinds 12 april 2012 onafgebroken in Duitsland woont. • De inwoner meer dan € 15.000,– aan pensioenen, lijfrenten en/of socialezekerheidsuitkeringen ontvangt. • De inwoner onder het oude belastingverdrag in Duitsland belasting verschuldigd was over de uitkeringen.

• De inwoner voor 1 januari 2015 ten minste één pensioen- of lijfrentebetaling heeft ontvangen.

2016 nog de keuze om het oude verdrag toe te passen op zijn pensioen en/of lijfrenteuitkering.

De overgangsregeling geldt voor zes jaar. In het eerste jaar waarin het lagere belastingtarief geldt, is de inwoner maximaal 10 procent belasting verschuldigd. In het zesde en laatste jaar is de inwoner maximaal 30 procent belasting verschuldigd. Het lagere tarief geldt niet voor socialezekerheidsuitkeringen, overheidspensioenen, afkoopsommen van pensioen of lijfrente en andere inkomsten uit Nederland. Voor de berekening van de € 15.000-grens tellen de sociale zekerheidsuitkeringen wel mee.

Voorbeeld

De instanties die het pensioen of de lijfrente uitbetalen houden overigens geen rekening met het lagere belastingtarief. De belasting die hierdoor te veel wordt ingehouden, kan worden teruggevorderd door het indienen van een Nederlandse aangifte inkomstenbelasting. Naast bovenstaande overgangsregeling heeft een inwoner voor het jaar

Onder het nieuwe belastingverdrag zijn de AOW-uitkering, het bedrijfspensioen en de lijfrente van de heer Hendriksen in Nederland belast. Op basis van het algemeen overgangsrecht kan de heer Hendriksen ervoor kiezen om in het jaar 2016 in Duitsland belasting te betalen over zijn pensioenuitkeringen. Indien de heer Hendriksen geen gebruik maakt van het algemeen overgangsrecht wordt in het jaar 2016 het bedrijfspensioen van € 4.000,– en de lijfrente-uitkering van € 1.200,– belast tegen 10 procent.

Conclusie Indien u naar Duitsland emigreert (of al gemigreerd bent) om daar van uw oude dag te genieten, is het van belang de gevolgen voor uw pensioen in kaart te brengen. Uiteraard kunnen wij u hiermee assisteren. n

MAART 2016 VERTREKNL

| 43

toen&nu Toen...

In deze rubriek staan mensen centraal die het roer in hun leven hebben omgegooid. Die rigoureus hun oude werkzaamheden en woonplaats hebben verruild voor nieuwe. In deze aﬂevering spreek ik met Carmen Bregman. Zij verruilde haar werk als verpleegkundige in Nederland voor het wonen en werken in Duitsland: eerst als caissière, daarna werkte ze op haar eigen boerderij en vervolgens als verpleegkundige in een ziekenhuis. Nu is ze gestopt met werken omdat ze haar eerste kind verwacht. Nu...

tekst remon franssen

Hoe zag uw leven eruit voordat u emigreerde? “Toen ik twintig was (in 2010) ontmoette ik mijn man, Paul. In die tijd werkte ik als verpleegkundige in het Delfzicht ziekenhuis in Delfzijl. Ik had het er prima naar mijn zin en eigenlijk speelde ik helemaal niet met de gedachte snel uit Nederland weg te gaan. Ik woonde samen met mijn zus in de stad en had het als pas afgestudeerde goed voor elkaar.”

Waarom heeft u het roer omgegooid? “Na een aantal afspraakjes met Paul werd het duidelijk dat hij graag terug wilde naar Duitsland. Paul was namelijk sinds 2006 actief in Duitsland, zowel als stagiair als als werknemer op grote melkveebedrijven. Zijn droom was dan ook zelf een boerderij te kopen in OostDuitsland. Oost-Duitsland biedt voldoende mogelijkheden voor een startende ondernemer en financieel is het daar zeer interessant. Thuis op de boerderij blijven was, na goed overleg, geen optie. Paul heeft een oudere broer, die gaat het bedrijf in Nederland runnen.”

Waarom heeft u voor Duitsland gekozen? “Ik had geen moeite met het idee naar Duitsland te verhuizen. Emigratie vind ik een groot woord voor deze stap. De liefde voor Paul was voor mij genoeg! Ik heb mijn werk opgezegd en in de winter van 2010

“Ik was best trots op mezelf omdat ik dit bereikt had” 44

VERTREKNL MAART 2016

toen&nu

TOEN

Verpleegkundige in Delfzijl

ben ik hem achternagegaan. Dit vond ik in het begin wel een beetje spannend, want ik moest veel opgeven en ik wist niet wat ik ervoor terug zou krijgen. Ons eerste plekje was Glienicke (Magdeburg). Hier werkte Paul op een groot melkveebedrijf. We hadden in Nederland al wat huiswerk gedaan zodat ik zo spoedig mogelijk aan het werk kon. Dit hield in: mijn diploma laten legaliseren bij de rechtbank en alvast rondbellen voor vacatures. Ik heb een maand meegelopen in een ziekenhuis en daar gesolliciteerd, maar ben uiteindelijk niet aangenomen. Helaas werd ik bij de thuiszorg ook afgewezen. De reden hiervoor was dat ik de Duitse taal in woord en geschrift nog niet voldoende beheerste. Maar thuiszitten is echt niets voor mij, dus ben ik naar de plaatselijke supermarkt gegaan. Hier ben ik direct aangenomen en ik mocht als caissière aan het werk. Dit was erg leuk, ik had veel contact met mensen en het hielp mij enorm met het leren van de taal. Na een halfjaar wilden we de zoektocht naar een eigen boerderij graag actiever voortzetten. Daarom is Paul teruggegaan naar een oude werkgever, waarbij we meer vrijheid en flexibiliteit hadden om bedrijven te bezoeken. Dit was in Bernau (Berlijn). Hier lukte het mij direct om in een verpleeghuis aan het werk te gaan als verpleegkundige. Een stijgende lijn qua werk dus! Met de hulp van een makelaar en onze vaders bekeken we in een jaar tijd tien bedrijven: we hebben twee keer een bod gedaan en gelukkig is het met het laatste bedrijf gelukt en wonen en werken we hier nu al bijna vier jaar.”

met werken. Ik ben over een paar weken (eind maart, red.) uitgerekend! Tijdens mijn zwangerschap heb ik weer meegeholpen op de boerderij, voor zover dat nog gaat. Ik ben van plan om de eerste tijd bij de baby thuis te blijven en daarna weer buitenshuis te gaan werken als verpleegkundige. Om te integreren met de lokale bevolking is Paul bij de vrijwillige brandweer gegaan. Hierdoor hebben we een aantal jonge mensen uit het dorp leren kennen. Ook organiseren we elk jaar een open dag. Dit was het eerste jaar bedoeld om onszelf voor te stellen, maar aangezien dit een groot succes was, organiseren we dit jaar al voor de vierde keer een open dag. Met een luchtkussen, kinderen schminken, paardrijden, een barbecue en natuurlijk bier. Wij zijn per slot van rekening in Duitsland! De mensen mogen zelf rondkijken in het bedrijf of aan de rondleiding deelnemen.”

“We organiseren ieder jaar een open dag, met een luchtkussen, een barbecue en natuurlijk bier!”

Hoe is het leven nu in Duitsland? “Het is een bedrijf met 350 melkkoeien en bijbehorend jongvee in Pöhl, in de deelstaat Saksen. Daarnaast heeft het bedrijf een grote akkerbouwtak met zeshonderd hectare land. De grootte van het bedrijf trok ons enorm aan en daarmee de mogelijkheden tot uitbreiding. We hebben ook naar sociale aspecten gekeken zoals scholen, ziekenhuizen en winkels. En niet te vergeten: de prachtige omgeving met heuvels en bergen! We runnen het bedrijf met zes personeelsleden en de eerste jaren werkte ik ook mee in het bedrijf. Op een gegeven moment hebben we gezamenlijk besloten dat het goed en tijd was voor mij om weer buitenshuis te gaan werken. Dat lukte. In het dichtstbijzijnde ziekenhuis kon ik aan de slag op de uitslaapkamer en assisteren in de operatiekamer. Ik was best trots op mezelf omdat ik dit bereikt had! Hierna ben ik zwanger geraakt en daarom heb ik besloten te stoppen

Wilt u definitief in Duitsland blijven? “Mijn droom was altijd al om naar het buitenland te gaan en vrijwilligerswerk te zoeken, of een baan in de zorg. Eerlijk gezegd stond Oost-Duitsland niet op mijn lijstje. Maar we zijn nog jong, dus wie weet gaan we ooit nog naar het land van mijn dromen! Ik denk niet dat we nog teruggaan naar Nederland, ook al missen we onze familie en vrienden. Voor verjaardagen en andere feestjes gaan we regelmatig naar Nederland. Gelukkig komt het bezoek ook vaak deze kant op. Soms verlang ik wel naar die typische Nederlandse dingen zoals pindakaas, brood, vla, yoghurt en de lekkere koffiekoeken. Maar we hebben allebei geen spijt van onze keuze. We hebben ons dit bedrijf nu zo eigen gemaakt dat we het als ons thuis zien. En straks met een baby erbij zie ik het ook helemaal zitten!” n

In verwachting van eerste kindje in Pohl MAART 2016 VERTREKNL

| 45

interview

Net over de grens wonen

“Het verschil in levenshouding tien kilometer verderop is groot” Naar Duitsland emigreren, maar je dagelijks brood halen in Nederland. “Dat kan, als je net over de grens woont. Je krijgt er meer ruimte voor je geld, maar moet je voorbereiden op écht emigreren”, vertelt de Nederlandse Gea Kruimink in Emlichheim, Duitsland. tekst

mandy van dijk |

VERTREKNL MAART 2016

fotografie

gea kruimink, mandy van dijk

interview

MAART 2016 VERTREKNL

| 47

interview

et vrijstaande roodstenen huis staat aan de doorgaande weg van Schoonebeek (NL) naar Emlichheim (DL). Als je in Schoonebeek de navigatie aanzet, geeft deze aan dat het nog vijf minuten rijden is. Vanaf het huis doe je er weer vijf minuten over om in het dorp Emlichheim te komen. Ze wonen nét over de grens van Duitsland: Gea, Edwin en hun drie dochters van acht, tien en twaalf jaar. De kinderen gaan naar school in Nederland en sporten in Schoonebeek. “En toch zijn we echt geëmigreerd”, vertelt Gea. Aan de keukentafel in de sfeervolle ‘miniboerderij’, zoals Gea het zelf liefdevol noemt, vertelt ze het verhaal van hun emigratie, de keuze voor een school in Nederland, waarom ze enkel Duitse televisiezenders hebben maar wel Nederlandse radiozenders, en over haar band met de voornamelijk Duitse buren van het buurtschap.

Ruimte voor het paard Het is inmiddels alweer bijna acht jaar geleden dat zij van het Drentse Benneveld, zo’n vijfentwintig kilometer verderop, naar Emlichheim in Duitsland verhuisden. Al hun dochters waren inmiddels geboren en ze wilden groter gaan wonen. Niet alleen vanwege de kinderen, ze wilden ook ruimte voor hun paard. Als snel bleek dat een huis met buitenruimte voor een dier lastig te vinden was in Nederland. Gea’s man Edwin werkte in Schoonebeek als internationaal vrachtwagenchauffeur en net over de grens gaan kijken was iets wat hen een goede optie leek. Maar als ze zouden verhuizen, wilden ze ook écht emigreren. “Sterker nog,” vindt Gea, “als je in een ander land gaat wonen, ook al is het maar een paar kilometer terug naar je moederland, ben je ook echt geëmigreerd. Alleen voor de ruimte of voor een goedkoper huis verhuizen en verder alles in Nederland blijven doen, is geen optie.” Toen Gea Kruimink en co naar Duitsland verhuisden, hadden ze één paard. Dat aantal is nu vervijfvoudigd. Kruimink is druk bezig een eigen paardencoachingsbedrijf op te zetten. En dat had allemaal niet gekund als ze kleiner waren blijven wonen. Het perceel waar ze nu wonen, was zeveneneenhalf jaar geleden veertig procent goedkoper

VERTREKNL MAART 2016

dan eenzelfde perceel in Nederland. “We woonden in een klein huisje in Benneveld. Ons gezin werd gewoonweg te groot. Toen we Duitsland gingen overwegen, hebben we er wel bewust voor gekozen in het grensgebied te blijven. Het wennen is zo een stuk gemakkelijker.” Bepaalde dingen doen ze nog in Nederland, zo zitten de drie meisjes op de basisschool in Schoonebeek. En Gea koopt haar brood graag in Nederland, want het Duitse brood is nou niet wat wij Nederlanders gewend zijn. De Nederlanders uit de regio Schoonebeek gaan op hun beurt weer tanken in Emlichheim, en zijn frequent te vinden in de Duitse Aldi. Kruimink licht toe dat de keuze voor een Nederlandse school weloverwogen was, het was geen automatische beslissing: “We wilden zo veel mogelijk integreren in Duitsland. Onze oudste ging in Nederland al naar school, ze was vijf jaar. Ze had het er naar haar zin. In Duitsland heb je tot het zesde jaar de Kinderkreisch, een soort kinderopvang of kindercrèche. Pas daarna is er echt school. We zijn speciaal met haar op beide plekken gaan kijken; in Schoonebeek en in Emlichheim. Ze was in Schoonebeek meteen thuis. En als je een van je dochters

“Het perceel waarop wij wonen was 40% goedkoper dan eenzelfde perceel in Nederland”

op een bepaalde school hebt zitten, maak je voor de andere twee eigenlijk meteen dezelfde beslissing.”

Gemoedelijkheid Zodra ze verhuisd waren, probeerden ze zich onder te dompelen in Duitsland. Dat lukte gemakkelijk. “De buurtbewoners waren ontzettend vriendelijk en behulpzaam”, vertelt Kruimink. “De gemoedelijkheid

interview

“Als je in een ander land gaat wonen, ben je ook echt geëmigreerd” van de Duitsers is heel fijn, samen met de bereidheid om te helpen. Als we de kinderen ergens mee naartoe nemen, krijgen ze vaak een lolly, of een bonbon van de postbode. Bij onze verbouwing komen de bedrijven de materialen vaak zelf brengen en leveren op rekening. Dat is voor hen allemaal heel vanzelfsprekend. Als ik er bij bijvoorbeeld de bank niet helemaal uitkwam, reageerden ze niet geërgerd of gehaast, nee, ze namen de tijd voor me. Ook bij onze Duitse huisarts of de tandarts, trouwens. En nog steeds, ook al is mijn Duits nu natuurlijk stukken beter.” De taal leren had voor Gea nog wat voeten in de aarde. Ze had wat moeite om het Duits onder de knie te krijgen, daarom koos het echtpaar ervoor alleen maar Duitse tv-zenders te kijken. “Voor de taalontwikkeling van mijn kinderen vind ik het belangrijk dat ze zo veel mogelijk Duits horen. Op school krijgen ze les in het Nederlands, dus thuis kijken we Duitse televisie.” Ze luisteren wel naar de Nederlandse radio, maar dat is vanwege de muziek. “Duitse radiozenders draaien wat oubollige muziek, dat vinden de Duitsers zelf ook. Veel Duitse buren stemmen daarom ook af op Nederlandse radiostations.”

Noaberschap Over buren gesproken. Het buurtschap waarvan ze in Emlichheim deel uitmaken is hecht. Ook al staan de huizen niet vlak naast elkaar, toch staan de mensen elkaar bij in goede en in slechte tijden. Dat is onderdeel van het ‘noaberschap’, iets wat in Drenthe ook bestaat, maar niet in de mate waarin ze er in

Duitsland mee bezig zijn. “Een voorval waarbij ik echt even dacht ‘dat cultuurverschil heb ik niet aan zien komen’, was rond het noaberschap. Er was iemand overleden in de buurt en ik bood mijn hulp aan. Maar in het noaberschap werkt het dus zo dat je een buur aanzegt. Je hebt de eerste buur, de tweede, de derde, enzovoort. En die doen weer allemaal iets volgens vaste regels. De een schrijft alle rouwkaarten, de ander regelt eten. Ik had geen buren aangezegd en had dus niet het recht om mijn hulp aan te bieden. Ik was een grens overgegaan en had dat niet beseft. Een van de buurvrouwen kwam me dat speciaal uitleggen, dat was wel even bijzonder.” Verder zijn er meer culturele verschillen die Kruimink af en toe verbazen. “Duitsers zijn wat conservatief. Echtparen doen dingen samen; een vrouw gaat niet snel alleen naar een bijeenkomst als ze getrouwd is. Maar ja, mijn man is veel in het buitenland en ik wil meedoen met de activiteiten in de buurt, dus dan ga ik alleen. Daar zijn ze nu aan gewend. Ook grappig was het feit dat ik een keer met een man een drankje dronk aan de bar. Maar vrouwen staan normaliter vrijwel nooit aan de bar, in het gebied waar wij wonen, ze staan aan een tafeltje. Dat ik het wel deed, werd toch wel als vreemd ervaren.”

Nieuwjaarsborrel “Als er iets aan de hand is, staan de buren voor ons klaar”, vertelt Kruimink. “Ze weten dat Edwin veel van huis is, dus ze houden een beetje in de gaten of alles goed gaat. Een tijd geleden lag er veel stro op het land

aan de overkant van de weg en dat vloog in brand. De kans dat het over zou slaan naar ons huis was aanwezig. Dat gebeurde natuurlijk toen ik alleen met de meiden was. Meteen kwam de buurman vragen of ik wel alleen durfde te gaan slapen.” Ze is dol op de buren, dat is duidelijk. Zo gaan ze ook met het hele buurtschap bij iedereen, ja iedereen, langs om een nieuwjaarsborrel te drinken. Ze starten om drie uur ’s middags en zo rond zes uur ’s ochtends zijn ze weer thuis. Ze nemen de tijd, wat weer de Duitse relaxte houding illustreert. “Het leven is hier minder gejaagd. Het verschil in levenshouding tussen hier en de Nederlanders tien kilometer verderop is groot. Als je de schoorsteenveger een kopje koffie aanbiedt, neemt hij de tijd om een bakje met je te drinken en een praatje te maken.”

Bureaucratisch Over de emigratie zelf weet Kruimink te vertellen dat het veel regelwerk was. In Duitsland is alles nogal bureaucratisch en dat was af en toe lastig. “Veel formulieren, heel veel formulieren.” Daar liep ze ook tegenaan toen ze werkloos raakte: “De weg naar een uitkering is een lange.” Maar toch zou ze niet terug willen naar Nederland. “Dit is ons thuis. We zijn erg tevreden. Wel denk ik dat het goed is om af en toe je benen te strekken en verder te kijken in de wereld. Voorlopig gaan we hier niet weg, maar als we zouden gaan, zijn er veel andere landen in de wereld om uit te kiezen. Er is meer dan alleen Nederland.” n

MAART 2016 VERTREKNL

| 49

taaltest

Antwoorden

p pagina 33 heeft u tien taalvragen kunnen beantwoorden. Hier vindt u de juiste antwoorden. Ga voor meer taalvragen naar www.vertreknl.nl/taaltest. Elke week staan daar tien nieuwe vragen. U ziet dan ook gelijk hoe u scoort ten opzichte van anderen.

fauteuil

Annies ies’ De bezits-s aan het eind van ‘Ann en. Volhrev wordt aan de naam vast gesc met ook gens de ‘witte spelling’ mag het ciële een apostrof, maar dit is niet de offi spellingregel.

migraineaanval Het woord ‘migraineaanval’ is één woord, zonder spaties. Een koppelteken mag eventueel ook: migraine-aanval.

2 bacil Het woord ‘bacil’ heeft maar één c. Het is afgeleid van het Latijnse woord baci llus (stokje).

8 geappt

Het woord ‘fauteuil’ (luie stoel) komt uit het Frans.

gestofzuigd Het voltooid deelwoord van ‘stofzuigen’ is ‘gestofzuigd’.

Met ‘appen’ wordt meestal whatsappen bedoeld: iets via WhatsApp versturen. Ik app, hij appt, ik appte gisteren, ik heb geappt. Net als bij ‘geaccepteerd’ komt er geen koppelteken achter de e.

9 wordt

tosti-ijzer Dit is één woord, zonder spatie. In dit geval is het verplicht om een koppelteken te gebruiken in verband met klinkerbotsing (‘iij’ is op zichzelf geen tweeklank, maar het streepje is toch nodig).

hoofdpersoon In deze zin is niet ‘je’ de tuin’. Daarom wel (onderwerp), maar ‘je vangen door ‘jij’, een t. Je kunt ‘je’ niet ver maar door ‘jouw’.

10 6 imitator tor’ schrijf je met Het woord ‘imita net als ‘imiteren’.

Taal test

eenmansactie

één m,

Het woord ‘eenmansactie’ schrijf je zonder accenten, ook al spreek je ‘een’ uit als ‘1’. Die accenten zijn niet nodig omdat er geen twijfel bestaat over de uitspraak. De uitspraak met stomme e kan hier niet bedoeld worden.

MAART 2016 VERTREKNL

| 51

partners In deze rubriek kijken steeds twee mensen terug op hun gezamenlijke emigratie. Wat was hun grootste droom en hun grootste vrees en wat is daarvan uitgekomen? En hebben ze handige tips voor Nederlanders die naar hun streek of stad willen verhuizen? In deze editie: Toine en Nicole Rombouts, die in 2012 Nederland verruilden voor het stadje Einbeck in het glooiende landschap van Niedersachsen in Duitsland. tekst

remon franssen

Wat was jullie grootste droom voordat jullie naar Duitsland vertrokken? “Sinds mijn pubertijd heb ik het gevoel dat Nederland voor mij te klein is: ik wilde graag de wijde wereld intrekken, wist echter niet waar te starten. Ik zocht een begin dat spannend was, maar toch ook een bepaalde zekerheid bood. Toen ik gevraagd werd voor een vaste aanstelling in Duitsland heb ik deze kans met beide handen aangegrepen.” n i c o l e “Eerlijk gezegd heb ik nooit de droom gehad om naar het buitenland te vertrekken. Ik ben in 2004 van Arnhem naar Etten-Leur verhuisd en dat vond ik destijds al een hele stap. Maar toen Toine de kans kreeg om in Duitsland te gaan werken, vond ik dat wel een leuk en spannend idee.” toine

Waarom wilden jullie weg uit Nederland? “Ik werkte al twaalf jaar bij dezelfde werkgever en had het goed naar mijn zin, maar ik voelde me begrensd in mijn verdere ontwikkelingsmogelijkheden. Toen de kans kwam naar het buitenland te vertrekken en wereldwijd werkzaam te worden als supply chain manager, zag ik mijn droom werkelijkheid worden.” n i c o l e “Zoals ik al vertelde, had ik geen plannen om te vertrekken, ik werkte in de zorg en had een leuke vaste baan. Al ben ik in sommige opzichten een huismus, toen de kans voor Toine zich aandiende – onze zoon Colin was pas vijf jaar – zag ik dit als een spannende mogelijkheid om iets nieuws te gaan doen en ook mezelf verder te ontwikkelen.” toine

Waarom Duitsland? “Het hoofdkantoor van mijn werkgever zit in Einbeck en voor mijn nieuwe functie moest ik daar gaan wonen. Ik heb het stadje gedurende twaalf jaar verschil-

toine

Partners 52

VERTREKNL MAART 2016

lende keren voor mijn werk bezocht, kende daardoor de omgeving goed en ik vond deze aantrekkelijk. Was het hoofdkantoor in een ander land gevestigd, had ik daarmee waarschijnlijk ook geen probleem gehad.” n i c o l e “Ik was één keer eerder in Einbeck geweest en vond het stadje met al zijn vakwerkhuizen erg mooi. De heuvelachtige omgeving wekte bij mij een echt vakantiegevoel op. Toen we samen een weekend gingen kijken of we er wilden gaan wonen, voelde het toch een stuk serieuzer, maar de omgeving vond en vind ik prachtig. De taal kon ik al goed verstaan, maar tegen het schrijven en spreken zag ik wat meer op. Dat we zouden neerstrijken op vijfhonderd kilometer van Etten-Leur vond ik ook wat makkelijker te accepteren, omdat ik mij realiseerde dat het maar een paar uur rijden naar Nederland is en dat er geen dure vluchten nodig zijn. Als het werk van Toine verder weg was geweest, in een land met een lastigere taal, zou ik minder open hebben gestaan voor deze stap.”

Hoe hebben jullie de emigratie beleefd? “Tussen het eerste gesprek op het hoofdkantoor en de daadwerkelijke start zat precies een jaar; ik heb mijn oude baan overgedragen en kende de omgeving en mijn nieuwe collega’s in Einbeck al. De eerste drie maanden woonde ik alleen en waren Nicole en Colin nog in Nederland. In de weekenden ging ik naar Nederland of zij kwamen langs in Einbeck, maar dat was toch wel erg zwaar. We hebben versneld ons huis verkocht en toen waren we gelukkig weer samen.” n i c o l e “Ons plan was dat Colin en ik het eerste jaar in Nederland zouden blijven wonen en elkaar in de weekenden zouden bezoeken. Zo konden we rustig bekijken of het echt een goede keuze was om te verhuizen. Onze zoon had veel verdriet als papa weer vertrok en dat knaagde. Toen we ons huis in Nederland, nadat het drie maanden in de verkoop had gestaan, ineens binnen een week konden verkopen, was de keuze snel gemaakt: samen naar Duitsland! Toen begon voor Colin en mij de emigratie; we zijn zeker een jaar bezig geweest om de taal goed te leren en een sociaal leven op te bouwen. Onze zoon was hierin sneller dan zijn moeder!” toine

partners

“Ik zocht een begin dat spannend was, maar ook een bepaalde zekerheid bood” Wat moet iemand die naar Duitsland gaat emigreren per se weten? “Als je naar een kleine stad gaat, is het soms best een stap terug in de tijd in vergelijking met Nederland; Duitsers zijn erg bureaucratisch ingesteld en erg op zichzelf. Leer denken in grotere afstanden: Niedersachsen is groter dan Nederland. Geef jezelf zeker een jaar de tijd om aan de nieuwe situatie te wennen. Inburgeren kost tijd.” n i c o l e “Duitsland is een buurland en lijkt niet veel te verschillen met Nederland, maar dit is alleen maar theorie. Zeker hier, in een klein stadje, merk ik dagelijks verschillen. Vrienden opbouwen kost meer tijd en energie. Denk niet te licht over het leren van de taal en over de afstand. Vijfhonderd kilometer is niet ver, maar het is te ver om naar toine

een verjaardag te gaan of voor een bakje koffie. Dat moet je zelf, maar ook de familie en vrienden die achterblijven, goed beseffen. Verder zijn er veel meer ‘regels’, zoals de zondagsrust: het is wennen dat je op zondag niet kunt winkelen zoals in Nederland, maar dit alles brengt je als gezin wel dichter bij elkaar.”

Hoe ervaren jullie het huidige leven in Duitsland? “Ik ben erg blij dat we de stap hebben gezet en dat Nicole mij zo positief ondersteunt. Ons bestaan is erg veranderd: veel onderweg zijn bevalt me goed en het gezinsleven beleef ik veel intensiever. Ook na drieëneenhalf jaar zijn er nog veel plaatsen te ontdekken: het lijkt in de weekenden

toine

vaak op een vakantie. Het leven in Einbeck is in vergelijking met Nederland heel rustig. Dat was wennen, maar ik vind het heel aangenaam. Of ik terug naar Nederland zou willen? Nee, voorlopig niet. Naar een ander land... dat zou ik eerder zien zitten, mits Duits of Engels de moedertaal is.” n i c o l e “Het leven in Duitsland bevalt me erg goed. Ik geef onze zoon in de middag Nederlandse les en ik ben actief als vrijwilliger op zijn school, bij een voedselbank en bij het Rode Kruis. Tijd voor een vaste baan heb ik niet, maar dit bevalt me goed. Natuurlijk mis ik het spontaan theedrinken bij mijn beste vriendin in Nederland of even op zondag naar de Jumbo voor een vergeten boodschap – dat soort dingen plannen we nu veel meer. Spontaan op een zaterdag naar Hamburg of naar de Harz rijden is echter ook erg leuk. Als ik de keuze opnieuw moest maken, zou ik het weer doen! Als andere Nederlanders vragen zouden willen stellen, of in de buurt wonen, mail ons dan op tr.einbeck@gmail.com.” n

MAART 2016 VERTREKNL

| 53

bed & breakfast

“Duitsland heeft een imagoprobleem, onterecht!”

VERTREKNL MAART 2016

“Natur, Kultur und Romantik pur” In deze aflevering maakt u kennis met Sandra, die met haar man Ruud en hun drie dochters in een kasteel in Bayern (Beieren) woont, en vakantiewoningen verhuurt. In het glooiende landschap van Mittelfranken rijst boven het dorpje Möhren het gelijknamige middeleeuwse kasteel Schloß Möhren uit.

tekst fotografie

remon franssen

monumentenfotograaf

et is een pittoreske aanblik. Sinds 2004 zijn Sandra en Ruud, samen met Ruuds ouders, de trotse eigenaren van dit unieke stukje erfgoed. Gelukkig kunt ook u hier komen genieten: in het kasteel zijn diverse sfeervolle vakantiewoningen gerealiseerd. Ik spreek met kasteelvrouwe Sandra, die vol enthousiasme vertelt over ‘haar’ Schloß. Ruud werkte als leraar op een basisschool, daarnaast had hij in Nederland al een webwinkel in electronica-onderdelen. “Hij voelde zich altijd al aangetrokken tot CentraalEuropa en met dit online bedrijf behield hij de flexibiliteit en was hij niet gebonden aan Nederland”, verklaart Sandra. “Zelf was ik directiesecretaresse, maar ik speelde met de gedachte iets in het buitenland te gaan doen. Ik heb veel met de rugzak gereisd en op een gegeven moment kwam dit kasteel voorbij.” De broer van Ruud woont in de nabijheid van Nürnberg en hij tipte hen dat er een prachtig landgoed mét kasteel te koop stond. “We zijn één keer gaan kijken en onze reactie was: dit gaan we doen, dit is het! We hebben afgesproken met een makelaar, Ruud kon zijn firma gewoon meenemen, onze oudste dochter zat in mijn buik en mijn schoonouders zouden meedoen. Dit was het juiste

moment en financieel bleek het haalbaar. We zijn geëmigreerd zonder afscheidsfeestje, we hebben gewoon onze spullen gepakt en zijn vertrokken!” Het kasteel is uitermate geschikt voor het verhuren van vakantiewoningen: “Twee appartementen waren redelijk af, daar hebben we alleen een keuken ingebouwd en schilderwerk verricht. De twee kasteeltorens hebben we wel helemaal verbouwd.”

Kwast en roller De fundamenten en het houtwerk van het kasteel waren in goede staat. Sommige gedeelten van het slot waren gedateerd en in de stijl van de jaren zeventig ingericht en daar zijn ze flink met de kwast en de roller aan de slag gegaan. Het kasteel herbergt nu vier vakantiewoningen: één in het kasteel, twee in de kasteeltorens – en dan is er de vrijstaande Schweizerwoning. Het resultaat mag gezien worden. Verblijven in een kasteel is op zichzelf al een belevenis en de smaakvolle inrichting van de vakantiewoningen in Schloß Möhren versterkt dit gevoel. Antieke meubels worden afgewisseld met moderne accenten en authentieke elementen zijn in overvloed aanwezig, bijvoorbeeld in de vorm van de prachtige houten vloeren en balken. De moderne bedden zijn zeer comfortabel

MAART 2016 VERTREKNL

| 55

bed & breakfast

en er is een luxe badkamer met ligbad of douche en een keuken met apparatuur. Daarnaast hebben alle appartementen een privétuin of een terras. Sandra: “Meteen in het eerste jaar hadden we betalende bezoekers. Maar dat was meer geluk dan wijsheid; dat liep meestal via vrienden in plaats van volgens een plan. Pas in het tweede jaar zijn we echt begonnen, en de afgelopen vijf jaar hebben we volle seizoenen gedraaid van Pasen tot en met de herfstvakantie.” De eerste tijd was het financieel niet eenvoudig: “Ik was net moeder geworden en met alle investeringen en nog maar weinig inkomsten verdampt het spaargeld toch wel snel.” Maar met een gezonde portie creativiteit kwam het stel een heel eind: “Dan vonden we ergens een tafeltje dat we konden gebruiken in ons kasteel – op die manier probeerden we de kosten zo veel mogelijk te beheersen. En inmiddels hebben we onze zaakjes prima voor elkaar.”

Hoogste versnelling Schloß Möhren ligt in een overwegend boerengebied met veel serene rust, uitgestrekte landbouwakkers en weide uitzichten over het glooiende landschap. Sandra: “Je doet hier alles met de auto, de afstanden zijn veel groter dan in Nederland. De buren hoor je niet en het leven verloopt hier een stuk langzamer. Het lijkt of een dag meer uren heeft! Bovendien leef je veel dichter bij de natuur en richt je je meer op de seizoenen. Het is relaxed. Gasten vinden hier rust en komen weer op adem.”

VERTREKNL MAART 2016

“We zijn één keer gaan kijken en onze reactie was: dit gaan we doen, dit is het!” Het leven in Bayern is een stuk goedkoper dan in Nederland. “Neem bijvoorbeeld zoiets prachtigs als de Biergarten. Je kunt daar bijvoorbeeld voor tweeëneenhalve euro een halve liter Weizenbier drinken en voor tien euro eet je een lekkere huisgemaakte Schnitzel met frietjes. Verwacht hier geen culinaire hoogstandjes, maar de traditionele Duitse maaltijden zijn van prima kwaliteit en het is er altijd druk en gezellig!” Duitsers zijn over het algemeen iets afstandelijker en minder direct dan de Nederlanders, maar ze zijn erg vriendelijk en behulpzaam én positief over Nederlanders. “Er bestaat in Nederland nog altijd een veel te negatief beeld over Duitsers, Duitsland heeft echt nog een imagoprobleem. Het beroemde Schloß Neuschwanstein ligt hier vlakbij, maar in de oren van veel Nederlanders klinkt ‘chateau’ mooier dan ‘Schloß’. Ik zeg dan: kom naar Duitsland, de mensen zijn hier vriendelijk en alles is tot in de puntjes geregeld, zeker ook bij de te bezichtigen kastelen. En deze zijn minstens zo indrukwekkend!”

Twaalf Apostelen Aan de Romantische Straße liggen verschillende prachtige steden, waarvan Rothenburg ob de Tauber een bijzondere vermelding verdient. Deze bewaard gebleven middeleeuwse stad aan de rivier de Tauber brengt u even helemaal terug in de tijd. Schloß Möhren ligt in het indrukwekkende natuurpark Altmühltal, dat meer dan 15 miljoen jaar geleden is ontstaan door een meteorietinslag, waardoor de kenmerkende rotspartijen zijn ontstaan. “Een van de hoogtepunten van het park is de rotsformatie Twaalf Apostelen tussen Solnhofen en Eßlingen: machtige Dolomietrotsen die heel goed te zien zijn vanuit een kano vanaf de rivier de Altmühl of fietsend en wandelend door het witte Jurastenen dal. De beroemde wandelroute AltmühltalPanoramaweg loopt ook door dit dal”, besluit ‘reisleidster’ Sandra. De gasten van Schloß Möhren komen voor 95 procent uit Nederland. Belgen en Duitsers verdelen de rest. Sandra: “Onze website is alleen in het Nederlands, Nederlanders vormen dus onze primaire doelgroep.” De logés zijn met name natuur- en cultuurliefhebbers, vogelaars, wandelaars en fietsers. Sandra: “Men komt hier voor de rust en de ruimte, onthaasten en ontstressen zijn de sleutelwoorden. Onze bezoekers zijn echt niet op zoek naar een animatieteam!” n

Meer informatie: www.schlossmoehren.com

bed & breakfast

MAART 2016 VERTREKNL

| 57

ondernemen

VERTREKNL MAART 2016

ondernemen

Nederland scoort in Duitsland

Hoe krijgt u als ondernemer voet aan de grond in Duitsland? Laat u inspireren door het succes van kaas, bloemen en Sylvie Meis!

In elke editie van VertrekNL leest u over succesvol ondernemen in het buitenland. Twee gouden regels komen altijd terug: 1. Verdiep je in de lokale markt, 2. Leer de taal. In Duitsland is dat niet anders. Wat wel uniek is in het geval van de oosterburen: het kan slim zijn uw Nederlandse wortels in te zetten voor uw marketing. Nederland blijft een favoriet vakantieland en geliefd buurland voor veel Duitsers. Dat werkt subtieler dan hup, wat oranje vlaggetjes aan de gevel van uw onderneming. In dit dossier leest u voorbeelden van hoe u tactisch en strategisch scoort met Nederland. Wat kunt u bijvoorbeeld leren van Nederlandse powervrouwen? En wanneer moet u juist nĂet met tulpen en klompen aankomen? tekst

heleen ronner |

illustraties

andrea kruis

MAART 2016 VERTREKNL

| 59

ondernemen

bron: nzo

Van Frau Antje tot Sylvie Meis

De lessen van Nederlandse powervrouwen in Duitsland

ederlandse vrouwen blijven scoren bij onze oosterburen: van koningin Máxima tot presentatrices als Chantal Janzen en Sylvie Meis. En dan is er natuurlijk nog Frau Antje, boegbeeld van de Nederlandse Zuivelorganisatie (NZO). VertrekNL kijkt met o.a. marketingexpert Frank Teuber naar de lessen van deze powervrouwen.

VERTREKNL MAART 2016

Frau Antje: nostalgie en vakantiegevoel In 1961 maakt Duitsland kennis met een blond kaasmeisje in klederdrachtkostuum die Nederlandse kaas en zuivel promoot: Frau Antje. Al snel groeit ze uit van reclamefiguur tot symbool voor Nederland. Cultuurhistorica Sophie Elpers werkt voor het Meertens Instituut en deed onderzoek naar de betekenis van Frau Antje: “Ik woon in Nederland en ben een Duitse. Wat er tussen deze twee landen speelt, is spannend. Wat gebeurt er in het alledaagse? Daar sluit Frau

Antje helemaal bij aan. Toen mijn boek over haar uitkwam (Hollandser dan kaas (2009), red.), bleek dat veel Nederlanders nog nooit van Frau Antje hadden gehoord. In Duitsland kent iedereen haar.”

Nostalgie Wat is het geheim van Frau Antje, en wat kun je daarvan leren als je de Duitse markt wilt veroveren? Elpers: “Ik ben geen marketingdeskundige, maar ik zie wel dat nostalgie een belangrijke waarde is. Frau Antje is verbonden met de kindertijd van veel Duitsers.

ondernemen “Antje is een soort personificatie van Nederland, met een krachtig, positief imago” Ze was in de jaren zestig tot en met negentig veelvuldig te zien op de Duitse televisie en bij evenementen. Als Duitsers haar nu zien, worden ze blij en denken ze: ‘Oh, ze bestaat nog!’ Antje is bovendien een soort personificatie van Nederland, met een krachtig, positief imago. Dit komt vooral omdat Nederland voor veel Duitsers zo’n populair vakantieland is en blijft.”

Toeristische symbolen Als Nederlandse ondernemer in Duitsland kunt u dus appelleren aan dat gevoel door toeristische symbolen te gebruiken. Denk ook aan het succes van Nederlandse bloemenkramen, haringkarren en zelfs snackbars. De kritiek op deze aanpak: het geeft een stereotype beeld van Nederland. Elpers: “Nederlanders hebben zich in de jaren tachtig en negentig best druk gemaakt om het feit dat er met symbolen als Frau Antje een te oubollig imago van Nederland werd gecreëerd. Ik zie het echter niet als schadelijk, want Duitsers weten echt wel dat Nederland een modern land is, met veel innovatie.”

doelgroeponderzoek: waar zitten mijn klanten en waar zit voor hen mijn Unique Selling Point (USP)?”

Modern design Op de Duitse site van het Bloemenbureau vindt u dus geen kaasmeisjes of tulpen in vazen van Delfts Blauw. Teuber: “In Duitsland is een enorme groep mensen die veel affiniteit heeft met het traditionele beeld van Nederland, zoals Frau Antje, klompen en tulpen, maar het is lang geleden dat wij daar

Hoezo populair? Jaarlijks bezoeken 3 tot 4 miljoen Duitsers Nederland. Voor korte trips is het na Oostenrijk en Frankrijk de populairste bestemming. Vooral de kust en Amsterdam zijn favoriet. Het imago van Nederland? Gastvrij, kindvriendelijk en gezellig. Duitse toeristen besteden jaarlijks zo’n 1,7 miljard euro in Nederland. (Bron: NBTC)

Dat Frau Antje nog steeds scoort, bevestigt woordvoerder René van Buitenen van NZO. De naamsbekendheid van Antje is (onder Duitsers) nog altijd rond de 90 procent en ze blijft een vaste waarde bij de promotie van zuivel in het buitenland: “Frau Antje heeft een sterk positief imago, maar dat geldt voor het Nederlandse product in het algemeen. Zeker bij zuivel is ‘typisch Nederlands’ iets waar je zeker mee kunt scoren.”

Valkuil De valkuil bij deze aanpak: Nederlands is niet automatisch leuk. Frank Teuber werkt al dertig jaar voor Nederlandse bedrijven in Duitsland, nu als marketing manager Duitsland bij Bloemenbureau Holland: “Het is echt niet zo simpel als: ik doe lekker Nederlands, dan komen de klanten vanzelf. Uiteindelijk moet je vooral goed kijken naar de lokale markt en de doelgroep. Is dat een groep die inderdaad affiniteit heeft met Nederland? Laat dan gerust een Nederlandse vlag wapperen. Misschien is uw USP Nederland, misschien is dat iets anders. Het begint altijd met goed

MAART 2016 VERTREKNL

| 61

ondernemen iets mee gedaan hebben. Het gaat bij ons namelijk niet over Nederland. Het gaat over bloemen en planten en de lifestyle die daarbij past. We hebben diepgravend en subtiel onderzoek gedaan naar onze doelgroepen. Dan blijkt dat onze klanten een internationale, kosmopolitische blik hebben. Daarbij past moderne styling en design.” Aan die hippe, stadse uitstraling van Bloemenbureau Holland zit natuurlijk wel een Nederlands tintje. Teuber: “Nederland wordt steeds sterker

gezien als een land van design en innovatie. Dat past een beetje in de Scandinavische trend. Het ‘Dutch design’ geeft impulsen aan die internationale trend.”

Internationale aantrekkingskracht Ook Nederlandse presentatrices die kijkcijferkanonnen zijn in Duitsland, pronken al lang niet meer met Hollandse folklore, zoals Rudi Carell nog wel deed. Jeroen Akkermans,

Sophie Elpers: “Ik ben geen marketingdeskundige, maar ik zie wel dat nostalgie een belangrijke waarde is”

Ondernemerstip: vermijd flauwe grappen Het lijkt overbodig om te zeggen, maar ‘grappen’ over de Tweede Wereldoorlog of over voetbal zijn beledigend. Zelfs in het zakelijke verkeer blijven Nederlanders opmerkingen maken als ‘kom je mijn opa’s fiets terugbrengen?’ Teuber: ‘Zoiets hoor ik nog altijd één of twee keer per jaar.’ Cultuurhistorica Elpers van het Meertens Instituut deed onderzoek naar de moppen van Nederlanders over Duitsers en vice versa. Haar conclusie: onze grappen over de oosterburen zijn venijniger dan andersom: “De clou bij moppen over Duitsers is vaak heftig: ze gaan dood of worden begraven. De moppen van Duitsers over Nederlanders zijn meer met een knipoog; over kamperen, zuinigheid of kaas.” Ofwel: pas op met zogenaamde humor.

Duitslandcorrespondent voor RTL Nieuws, verklaarde in een interview het succes van de Nederlandse presentatrices: “Nederlanders hebben in Duitsland al snel een streepje voor. We gaan door voor een tikje exotisch, maar we blijven herkenbaar zoals de Duitsers zelf.” Een van de meest recente successen: Chantal Janzen. Zij trok miljoenen kijkers met The Voice Kids Duitsland. Janzen heeft veel illustere voorgangers in Duitsland, zoals Marijke Amado, Rudi Carrell en Linda de Mol. Janzen kent haar klassiekers, speekt uitstekend Duits en behoort in Nederland natuurlijk al jaren tot de top. En zo is zij een belangrijk voorbeeld voor Nederlandse bedrijven die de overstap willen wagen: wees tot in de puntjes voorbereid, zodat u een Duitse kans direct kunt grijpen. Nog bekender in Duitsland is natuurlijk Sylvie Meis, die grote shows presenteert als Let’s Dance en Deutschland sucht den Superstar. Meis is naast presentatrice ook ‘merkambassadeur’ voor bedrijven met Nederlandse wortels, zoals Philips en natuurlijk Hunkemöller. In die campagnes is de Frau Antje-look ver te zoeken. Meis’ x-factor is

VERTREKNL MAART 2016

ondernemen

Ondernemers-tip: Duits is geen Nederlands Een valkuil voor Nederlanders: denken dat Duitsland precies Nederland is, maar dan groter. Zeker in de taal moet je oppassen voor een gemakzuchtig ‘En is und en de rest, dat blijft zo’. Voor je het weet ontstaan er misverstanden. Verzucht je bij de lancering van een nieuw product ‘ich bin trotz’, dan krijgen je Duitse zakenrelaties geen warme gevoelens. ’Trotz’ betekent namelijk ‘koppig’. Nog erger: zeggen dat je iemand wilt ‘inhuren’. Het woord ‘huren’ lezen Duitsers namelijk als ‘prostituees’. Ten slotte een klassieker: ‘bellen’ betekent ‘blaffen’. Verwacht dus een opgetrokken wenkbrauw als je vriendelijk afscheid neemt met: ‘Ich bel Ihnen’.”

juist niet haar ‘typisch Nederlandse’ uitstraling, maar haar internationale, kosmopolitische allure. Hunkemöller roemt Meis als een model uit de ‘a-categorie’, die bijdraagt aan de internationale strategie. De commercials en advertenties zijn gemaakt om overal te gebruiken. Wellicht is Meis’ vermogen om volop de Duitse pers te halen niet zo inspirerend. Ze is wel een goed voorbeeld als u uw marketing- en communicatiestrategie in Duitsland gaat bepalen. Welke aspecten van uw bedrijf hebben een grensoverschrijdende aantrekkingskracht? En hoe belicht u die op de beste manier?

Groene planten Frank Teuber raadt aan om minutieus onderzoek te doen naar jouw doelgroep en zo de beste marketingaanpak te vinden: “Uit onze onderzoeken blijkt bijvoorbeeld dat Duitse en Nederlandse doelgroepen meer op elkaar lijken dan bijvoorbeeld de Franse en Duitse. We zien bijvoorbeeld dat Duitsers en Nederlanders veel groene planten kopen, als een soort designmoment. In Frankrijk zijn bloeiende planten veel populairder. Daarom

ziet de Franse site er dus ook weer net anders uit. Kijk naar wat de landen en doelgroepen bindt, maar juist ook naar de subtiele verschillen.”

Koningin Máxima De laatste powervrouw die inspiratie biedt voor succes in Duitsland, is Koningin Máxima. Duitsers zijn op het buitenland aangewezen voor een beetje royalty watching. Máxima is er dan ook razend populair. Zij symboliseert Nederland als belangrijke, serieuze handelspartner. Het Nederlandse bedrijfsleven moet zich dus ook niet presenteren als kleine buur. Frank Teuber is het daar helemaal mee eens: “De culturele en economische relatie tussen de landen is erg sterk. Wat wij doen voor de sierteeltsector, kan voor veel meer sectoren. Duitsland en Nederland delen veel waarden en kunnen samen vanuit een humanistische, democratische cultuur op pad. Er is nog veel ruimte voor economische groei.” Benut dus ook de Máxima-factor bij uw Duitslandplannen: denk groot en zoek de samenwerking. n

MAART 2016 VERTREKNL

| 63

Heimwee Living the German Dream

oewel de meeste mensen vooral bekend zullen zijn met the American dream, vertrok het toenmalige dj-duo Floris van Onna (39) en Ingrid Muijs (33) in 2008 naar Berlijn, om daar hun dromen waar te maken. In eerste instantie omdat ze – na jaren in Amsterdam te hebben gewoond – behoefte hadden aan een nieuw avontuur. De Duitse markt bleek echter ook boordevol mogelijkheden te zitten voor het jonge stel. Om hun droom uit te testen, besloot het koppel eerst een zomer in Berlijn door te brengen. Het idee was om als proefperiode een zomer lang te draaien op feesten en na een paar maanden definitief de knoop door te hakken. Al na een maand was de knoop door. “Na de eerste weken hadden we al zo veel leuke mensen ontmoet, op zulke leuke feesten en festivals gestaan en de stad dermate ontdekt dat we besloten ervoor te gaan en een permanent appartement in Berlijn te zoeken”, aldus Floris. Een leven als dj-duo betekent lange nachten en regelmatig weekenden weg van huis zijn. Al snel na de verhuizing naar Berlijn besloot het stel dat het tijd werd voor een nieuwe uitdaging. Er werden verschillende mogelijkheden onderzocht, totdat Ingrid een nieuw, biologisch cosmeticaproduct uitprobeerde. Floris: “In Duitsland is biologisch eten een stuk normaler dan in Nederland. Toen Ingrid een keer als experiment een biologisch beautyproduct had besteld, viel het mij op dat er verder vrijwel geen biologische verzorgingsproducten in de Berlijnse schappen lagen die er goed uitzien. Hierop besloten wij

een eigen beauty boutique te starten met biologische producten in een fris en hip jasje.” Zo werden beautylijn Hiro Cosmetics en webshop Amazingy.com geboren. Het opzetten van een bedrijf in Duitsland is nog niet eenvoudig: door de veelheid aan regels en bureaucratische procedures kost het flink wat tijd en een lange adem om iets op te zetten. Ook is het zakendoen in Duitsland erg formeel. Floris: “In Nederland stelt de persoon bij de bank zich voor met zijn voornaam en ga je vaak meteen tutoyeren. In Duitsland is het echter gebruikelijk alle zakelijke contacten met ‘u’ aan te spreken, ook als je elkaar al langer kent”. In de bedrijfsformule werkt de Hollandse informele sfeer juist heel goed: klanten waarderen het vlotte karakter van het personeel en de persoonlijke benadering.

“Berlijn is een ontzettend leuke stad en bovendien erg kindvriendelijk” Na de geboorte van hun eigen bedrijf volgde in 2013 de geboorte van hun zoon. Het krijgen van een kind verandert je leven natuurlijk, maar ook het sociale leven van het stel is flink omgegooid. “Voorheen kenden we veel mensen uit de dj-scene en van feestjes. Na de geboorte van onze zoon leerden we steeds meer jonge ouders kennen. Dit gebeurde bijvoorbeeld op speelplaatsen en in parken,

maar ook via Facebook-groepen. Gelukkig is Berlijn een erg jonge stad: vergeleken met andere steden hebben ‘Berliners’ gemiddeld de laagste leeftijd in Europa.” Hoewel Floris en Ingrid een internationale vriendengroep hebben, merkt Floris dat het contact met andere Nederlanders op sommige vlakken toch het gemakkelijkst gaat. Dit komt volgens hem, naast de taal, vooral door de Nederlandse humor: “Het Nederlandse cynisme en sarcasme is voor Duitsers moeilijk te volgen. We zeggen weleens schertsend dat Duitsers geen gevoel voor humor hebben. Als ik tijdens een etentje een grapje maak, liggen de Nederlanders dubbel en kijken de Duitsers strak voor zich uit.” Behalve het missen van familie is er eigenlijk niets dat het stel een terugkeer naar Nederland doet overwegen. “Berlijn is een ontzettend leuke stad en bovendien erg kindvriendelijk. Er zijn overal parken en speelplaatsen en ook de weten regelgeving voor werknemers met kinderen is heel gunstig. Ook met ons bedrijf gaat het goed; we hebben inmiddels twintig medewerkers in dienst. Dus eigenlijk kun je zeggen: we willen en kúnnen nu niet meer terug!” n Jorien van Andel, psycholoog Aeffectivity Therapy + Coaching, www.aeffectivity.com

Aeffectivity is een psychologenpraktijk die zich richt op mensen met psychische klachten. Waar ter wereld je ook woont, Aeffectivity ondersteunt je om je gedachten te ordenen, je zelfgevoel te verstevigen en je effectiviteit te hervinden.

MAART 2016 VERTREKNL

| 65

column

illustratie

andrea kruis

‘Immer gerade aus’ BoRIS DITTRICH DiReCTeuR Bij H u M A n R i G H T s WAT C H i n B e R l i j n

pgroeiend in de jaren zestig leerde ik op

er blijkt fraude gepleegd, het ene bouwschandaal volgt op het ander.

al een verdwaalde toerist de weg vroeg en

den Linden’ doorgetrokken zou worden, is nog steeds niet ontsloten en

straat dat Duitsers de vijand waren. Als er

we ontwaarden dat witte nummerbord met zwarte letters met die ‘D’ ernaast, wezen we maar wat graag naar de horizon. En

een lol dat we hadden wanneer de auto de

verkeerde richting op reed. Het voelde als een kleine wraak op wat

de Duitsers ons in de oorlog hadden aangedaan. Want alle Duitsers waren fout en alle Nederlanders goed, nou ja vooruit, op een paar uitzonderingen na.

In de zomer van 1974 had ik mijn eerste echte zomerbaantje in de

bediening van Van der Valk restaurant ‘De BiItsche Hoek’. De finale

van het WK voetbal tussen Nederland en Duitsland hield iedereen van de weg, het restaurant zat bomvol. De spanning was om te snijden. Ook al kwam Nederland in de eerste minuten via een penalty op

voorsprong, de Duitsers wisten ons toch de zege te ontfutselen. De linkmiegels. Wraak zouden we nemen!

Het heeft decennia geduurd, maar sinds ik in Berlijn woon, ben

ik om. Duitsers zijn namelijk leuke mensen. Ik hou van hun welge-

manierdheid. Ik ben niet van de Hollandse school, dat het goed is te

zeggen wat je denkt. Liever niet, zeg. Denk eerst maar eens na, voor je je mond opendoet. En dat doen Duitsers over het algemeen.

Wat mij ook bijzonder aanspreekt, is dat Duitsers van hun eigen

cultuur houden en dat ook laten merken. De regering trekt ruim de

Men werkte langs elkaar heen. De nieuwe metrolijn die onder ‘Unter het operagebouw aan het einde van de straat staat nu al jaren in de steigers.

In mijn ogen was Duitsland het land van de wet toepassen, van

orde en netheid. Maar nu ik in Berlijn woon, zie ik dat er delen van de stad zijn waar straatcriminelen de macht in handen hebben. Neem het metrostation Kottbusser Tor in de wijk Kreuzberg. Avond aan

avond staan de Noord-Afrikaanse jongens rond de ingang te hangen. Ze handelen in drugs, vallen vrouwen lastig met seksistische opmer-

kingen en deinzen niet terug met een mes tassen en portemonnees te roven. De winkeliers en omwonenden staan machteloos. Duizenden aangiften zijn er gedaan, de politie grijpt niet daadkrachtig in. Het doet me denken aan het metrostation Ganzenhoef in de Amster-

damse Bijlmermeer in de jaren ’80. Ook daar heerste het recht van

de sterkste. Orde, wetshandhaving waren er ver te zoeken, net als nu bij Kotbusser Tor. In de beschrijving hierboven heb ik gezegd ‘NoordAfrikaanse jongens’. Uit de politiegegevens blijkt dat het veelal gaat om Algerijnen, Tunesiërs en Marokkanen. In Nederland zijn we er

inmiddels aan gewend om niet meer te verhullen wat de afkomst van verdachten is. Maar in Duitsland is dat not done. Het verleden stuurt

de houding in het heden. Politieke correctheid maakt dat je al snel tot racist kunt worden bestempeld.

Laatst vroeg ik in Berlijn de weg naar een restaurant. ‘Immer ge-

portemonnaie om de kunsten te ondersteunen; kunstenaars heb-

rade aus’ zei de mevrouw, terwijl ze vriendelijk lachend naar het einde

geschiedenis, waarbij ze de zwarte bladzijden niet wegmoffelen, maar

moest niet denken dat ik daar in zou trappen! Maar ze had gelijk, het

ben aanzien en krijgen respect. En Duitsers zijn zich bewust van hun

dagelijks bespreken. Er is geen volk dat zichzelf zo in het openbaar pij-

nigt met vragen: hoe kon het dat onze grootouders miljoenen mensen

de gaskamers in dreven? Politici trachten het onmetelijke en onbegrij-

van de straat wees. Vol ongeloof en een beetje nijdig fietste ik weg. Ze restaurant had ik snel gevonden. Opeens dacht ik weer aan vroeger. Een gevoel van schaamte bekroop me. n

pelijke onder ogen te zien. Duitsers proberen lessen te trekken uit het pijnlijke verleden en ik prijs hen daarvoor.

Maar er zijn ook eigenschappen die Duitsers blijken te bezitten die

me verrassen. Altijd had ik geloofd in het sprookje dat Duitsers goed kunnen organiseren, dat ze grote projecten op tijd afhebben. Maar

het nieuwe vliegveld heeft een jarenlange vertraging ondervonden,

MAART 2016 VERTREKNL

| 67

de immigrant

“In plaats van camembert werd het Goudse kaas”

VERTREKNL MAART 2016

de immigrant Kerstin Schweighöfer wilde na haar studies Journalistiek en Frans niets liever dan in Frankrijk aan de slag gaan als buitenlandcorrespondent voor de Duitse pers. Tijdens een studie Spaans in Spanje liep ze echter een Nederlandse liefde tegen het lijf en belandde zo achter de dijken in plaats van onder de Eiffeltoren.

Van Duitsland naar Nederland tekst en fotografie peter beemsterboer

Je kwam dus naar nederland voor de liefde. Zo lijkt het veel immigranten te vergaan. “Het is een van de belangrijkste redenen waarom Duitsers naar Nederland komen, heb ik begrepen. Nederland was nog nooit als mogelijkheid in me opgekomen, ik had als francofiel mijn zinnen volledig op Frankrijk gezet. In plaats van camembert werd het echter Goudse kaas.” Voelde je je meteen thuis in Nederland? Het ligt ten slotte ‘om de hoek’. “Niet direct, Nederland was voor mij toch echt ‘het buitenland’. De grootste fout die Duitsers kunnen maken is te denken dat in Nederland alles min of meer hetzelfde is als in Duitsland. Misschien is dat wel iets meer zo voor mensen uit Nordrhein-Westfalen, maar ik kom uit Zuid-Duitsland en dan is je blik automatisch gericht op het zuiden; Zwitserland, Frankrijk en Italië. Je kijkt simpelweg niet naar het noorden, Nederland was voor mij ver weg.” Wat zijn volgens jou de grootste verschillen tussen Duitsers en Nederlanders? “De directheid. In Nederland praat men er niet lang omheen. Nederlanders zijn pragmatisch, en ze gaan er bij voorbaat van uit dat iets goed gaat. Duitsers zijn veel voorzichtiger, ze houden liever rekening met het feit dat iets ook kan misgaan en dat je je daartegen moet beschermen. Een Duitser zal bijvoorbeeld nooit zonder een fietshelm op de fiets stappen. Ooit had ik een vriendin uit München met haar kind op bezoek. Ik had

speciaal voor haar een fiets te leen gevraagd, compleet met kinderzitje, maar met een kind op de fiets te gaan vond ze al doodeng, en zonder fietshelm was het echt uitgesloten.” Zijn er zaken waarvan wij Nederlanders ons niet bewust zijn dat ze in Duitsland wel degelijk anders zijn dan hier? “Nederlanders zijn erg los in de omgang maar vinden het over het algemeen fijn dat het er in Duitsland erg beleefd aan toe gaat, dat er meer omgangsregels zijn. Dit verschil is wellicht terug te voeren op de zeventiende eeuw, toen schopte Nederland het al tot een republiek en kreeg de burgerij het voor het zeggen, terwijl het in Duitsland tot in de twintigste eeuw nog één en al adellijkheid en hoffelijkheid was.” Duitse naamvallen zijn de nachtmerrie van iedere middelbare scholier, hoe was het voor jou om Nederlands te leren? “Dat was best moeilijk. Ik heb het gedaan bij ‘de nonnetjes van Vught’, dat was zeer intensief, maar noodzakelijk voor mijn werk als correspondent. Na de derde dag begon ik al in het Nederlands te dromen, dus effectief was het zeker. Het lastige is dat Duits en Nederlands wel degelijk veel van elkaar weg hebben, en júist daardoor is het moeilijker. Voor een Engelsman of een Fransman is het makkelijker, omdat Nederlands voor hen een compleet andere taal is. Voor ons Duitsers zit het lastige in het feit dat we ook dingen moet áfleren in plaats van alleen maar aanleren.”

Je kunt er niet omheen dat er lange tijd een wat heikele verstandhouding is geweest tussen Nederlanders en Duitsers. Heb je daar weleens nare ervaringen mee gehad? “Ikzelf niet, in de tijd dat ik hier kwam was die verstandhouding al sterk verbeterd. Maar ik interviewde ooit een stel dat in de jaren ’80 naar Nederland was gekomen, waarbij de buren bij het zien van de verhuiswagen met Duits kenteken luchtig opmerkten dat ze dachten dat de Duitse bezetting toch al voorbij was. Ze was ook op de koffie geweest bij de buurvrouw, en toen ze bij het afscheid een hand wilde geven merkte de buurvrouw doodleuk op: “We hebben nu wel koffie gedronken en fijn gekletst, maar een Duitser de hand geven doe ik nog steeds niet.” Dat German bashing is lang een Nederlandse gewoonte geweest, maar nu is dat gelukkig niet meer zo.” Zijn er dingen die je, ondanks de nabijheid, mist uit Duitsland? “Het brood, dat mis ik echt. Lekker compact, en met een dikke korst waar je kiezen werk aan hebben. Het Nederlandse brood is zó luchtig dat je het kunt samenrollen tot een klein balletje. Als ik naar Duitsland ga neem ik altijd een voorraadje Duits brood mee terug.” Voor wie juich je bij Nederland-Duitsland? “Voor geen van beiden, ik houd me wijselijk afzijdig. Maar het is wel leuk om voor de Duitse pers over de oranjekoorts te rapporteren. Vanuit het hol van de leeuw.” n

MAART 2016 VERTREKNL

| 69

grensgeval

Familie Vermeulen: dochter Sara en hond Betsie (10), Bart en Jolanda.

VERTREKNL MAART 2016

Staat u op de drempel om te emigreren, maar durft u de knoop niet door te hakken? Bijvoorbeeld vanwege de zekerheid die u achterlaat, of omdat u in het land van uw dromen de taal niet spreekt? Deze dilemma’s komen aan bod in de nieuwe rubriek Grensgeval. We trappen af met het verhaal van de familie Vermeulen uit Culemborg. tekst

pieter buss

De droom van kredietanalist Bart Vermeulen (49) en thuiszorgmedewerkster Jolanda Vermeulen-Bronk (45) – hun dochter Sara (16) woont nog thuis en Hanna (19) werkt als au pair in Oostenrijk – is emigreren naar Zuid-Duitsland. Maar hun twijfels staan een vertrek in de weg. Waarom willen jullie überhaupt elders gaan wonen? b a r t : “We zijn klaar met Nederland en klaar voor iets nieuws. Het is hier altijd druk, er staan veel files, we geven elkaar de ruimte niet. Ook de toenemende weten regelgeving staat me tegen. Neem het gedoe met die poortjes op treinstations. We willen dat zwartrijden willens en wetens bestrijden met als gevolg agressie: conducteurs die worden aangevallen. In Berlijn daarentegen is helemaal geen controle en daar is de sfeer erg gemütlich.” Waar willen jullie precies naartoe? b a r t : “Daar zijn we nog niet helemaal over uit: we vinden vooral de deelstaat Beieren erg mooi. Daar zijn we in de zomervakantie al zeker tien keer geweest, dan verbleven we bijvoorbeeld in een huisje in de buurt van Bamberg. Het voelt als thuiskomen; je weet precies waar de winkeltjes zitten en waar je goed uit eten kunt. Het mooie is ook dat men er trots is op de cultuur en dat de klederdracht in ere wordt gehouden. Nadeel is wel dat het er erg duur is. Ook Thüringen en de omgeving van Potsdam spreken ons erg aan: veel water, mooie cultuur.” Wat maakt Duitsland tot jullie droombestemming?

j o l a n d a : “We komen er al vijfentwintig jaar, zolang we getrouwd

zijn, en gaan er zo’n beetje elke vakantie naartoe. We zijn weleens op Mallorca geweest of op wandelvakantie in Frankrijk, maar Duitsland blijft trekken.” b a r t : “De Gründlichkeit. Alles is er goed geregeld: de wegen zijn prima, de huisjes schoon, de toegangsprijzen van musea heel goedkoop. Verder vinden we de mensen erg vriendelijk en er is veel ruimte. Er zijn mooie steden en je kunt er fantastisch wandelen.” Nadelen?

b a r t : “De internetverbinding is er vaak matig, het winkelen is minder

dan hier en ik houd niet zo van dat zuurdesembrood. En die kaiserbroodjes, daar heb ik na een paar weken ook wel genoeg van.”

Hoe lang speelt het al, het gevoel dat jullie Nederland willen verlaten? b a r t : “We zijn er al een jaar of tien mee bezig. Het gevoel is dan weer sterk, dan weer zakt het weg. Als we het tv-programma Ik Vertrek heb-

ben gezien, denken we: verdikkeme, we moeten de knoop toch maar eens doorhakken. Op mijn werk word ik zelfs al Duitser genoemd.” Wat houdt je tegen?

b a r t : “Toch de onzekerheid. Onze baan opzeggen en het onbekende

tegemoet gaan is voor ons een brug te ver. We zijn niet avontuurlijk genoeg ingesteld. Daarbij komt dat we het onze dochter niet willen aandoen, nu ze nog op school zit. Aan de andere kant: ik heb nu de leeftijd nog. Over tien jaar doe ik het niet meer, en dan zal ik er voor altijd spijt van krijgen. En bovendien: wat is het ergste dat ons kan overkomen? Dat het mislukt en dat we opnieuw moeten beginnen. Zo rampzalig hoeft het niet te zijn.” Stel dat jullie straks in Duitsland wonen, wat zijn dan de plannen?

b a r t : “Het klinkt cliché, maar dan willen we een pension begin-

nen. Als ik weg ga bij de bank hier in Nederland, wil ik niet hetzelfde werk doen in Duitsland. Daarvoor ben ik de taal ook niet voldoende machtig. Het spannende van een Bed and Breakfast is dat je niet kunt voorspellen hoe het gaat draaien. Je kunt niet leven van slechts twee kamers, maar moet het liefst een goedlopend bedrijf met wel tien kamers overnemen.” n

Grensgevalletjes l b r at w u r s t of kroket? Bart: “Dan toch de Bratwurst, omdat dat nu eenmaal bij Duitsland hoort. Kroketten eten we wel als we op visite gaan bij familie in Nederland. En we nemen ze dan natuurlijk weer mee terug.” l Maximaal 130 kilometer per uur of r a s e n over de a u t o b a h n ? Bart: “Lekker rasen in ons eigen tempo over de Autobahn, zonder te jakkeren.” l w e i h n a c h t e n of Sinterklaas? Bart: “We hebben geen kleine kinderen meer, dus Sinterklaas vieren doen we nu ook al niet. Geef ons maar die Weihnachten met die geweldige sfeer van de Weihnachtsmarkt.” l p ü n k t l i c h of niet op de minuut af op tijd? Bart: “Ik ben een man van de tijd, dus het kan me niet pünktlich genoeg zijn. Voor Jolanda zal het wennen worden…” l Met of zonder sokken in de s a n d a l e ? Bart: “Ik draag geen sandalen, maar als iemand lekker sokken wil dragen in zijn of haar sandalen, ga je gang. Misschien zit het lekkerder?”

MAART 2016 VERTREKNL

| 71

boeken

Capitool-reisgids Duitsland

Ganz Deutschland in één boek! tekst nikki van schagen

Duitsland zoals we gewend zijn van Capitool: een duidelijk vormgegeven reisgids met prachtige afbeeldingen en illustraties die het geheel veel charme en uitstraling meegeven. Je krijgt direct zin om te vertrekken naar dit land. Een handige inhoudsopgave en een uitleg hoe we de gids dienen te gebruiken, maken het boek compleet.

apitool maakt zoals altijd veel gebruik van kaarten en afbeeldingen. In de gids wordt Duitsland van streek tot streek behandeld. Je wordt hierbij geholpen door een kleurcode per streek. Dit is erg praktisch als je je wilt richten op een gebied in het bijzonder; handig als je wilt gaan emigreren. Een goede kennismaking met je toekomstige woongebied is natuurlijk een must. In de uitgebreide inleiding op Duitsland worden zelfs de Duitse literatuur, muziek en schilderkunst besproken. Daarnaast komen de uitvinders en wetenschappers van Duitse afkomst aan bod. Ook de kastelen, sport en de beroemde Duitse biersoorten blijven niet achter. Voor een toekomstige emigrant richting de oosterburen bevat de agenda van erg nuttige informatie. Duitsers hechten namelijk veel waarde aan feestdagen en traditionele evenementen. In een helder overzicht zie je meteen wat waar wanneer plaatsvindt. Zeker een pluspunt is het beknopte overzicht van de Duitse geschiedenis. In een aantal pagina’s wordt kort maar krachtig met duidelijke tussenkopjes de geschiedenis van Duitsland behandeld. Een leuk extraatje in een reisgids. Het hoofdstukje Tips voor de reiziger is minder interessant als je van Duitsland je permanente woonplaats hoopt te maken. Met name de informatie over hotels en restaurants zijn niet relevant. Het onderdeel Wegwijs in Duitsland is daarentegen wel weer functioneel voor de toekomstige emigrant. Je vindt er informatie over ambassades, nooddiensten, geldzaken, openbaar vervoer en reizen per auto. Niet echt gemakkelijk in formaat of gewicht als je op een korte vakantie gaat (het boek telt 584 pagina’s), des te handiger om er thuis wat voorpret mee te beleven. Naast het formaat is de hoge prijs een minpuntje, maar je krijgt wel veel waar voor je geld, vooral als je het boek gebruikt ter voorbereiding op een (mogelijke) emigratie. Iedereen die de stap wil zetten om naar Duitsland te verhuizen, zou wat mij betreft bij de oriënterende fase zeker gebruik kunnen maken van deze zeer volledige Capitool-gids. n

“Niet echt gemakkelijk in formaat voor een korte vakantie, des te handiger om er thuis wat voorpret mee te beleven”

J. Egert-Romanowska en M. Ominalowska | ISBN 978 90 003 4165 8 | € 36,99 | Gebonden | Unieboek het Spectrum

VERTREKNL MAART 2016

boeken 100% Keulen Met 100% Keulen op zak ontdek je de stad in no time. De wandelroutes leiden je langs de highlights en leukste adressen volgens de locals. De bezienswaardigheden, musea, parken, restaurants, cafés en winkels zijn bovendien overzichtelijk gerangschikt per stadsdeel. Voor ‘s avonds zijn er uitgaanstips voor iedereen en comfortabele hotels voor elk budget. En met de handige plattegronden vind je altijd je weg. G. Lemmens | ISBN 978 90 576 7708 3 | € 12,95 | Paperback | Uitgeverij mo’media

Duitsland op het spoor Els Snick is onlangs uit de kast gekomen. Voortaan zegt ze gewoon: ik hou van Duitsland, ik vind Duits erg mooi, ik heb veel Duitse vrienden, reis graag door Duitsland en ken prachtige Duitse boeken. Maar het land is zo onbekend. Behalve Berlijn, ‘dát is een leuke stad, dat hoort niet bij Duitsland’, lijkt iedereen te denken. Snick neemt ons mee op haar reis door Duitsland. Toevallige ontmoetingen, haar nieuwsgierigheid en haar lievelingsschrijver Joseph Roth leiden haar. E. Snick | ISBN 978 90 593 7445 4 | € 17,99 | Paperback | Uitgeverij Bas Lubberhuizen (ook verkrijgbaar als e-book)

We kunnen niet allemaal Duitsers zijn Waarom is niet iedereen in Europa Duits? De bewondering voor het grootste land van de EU werd de afgelopen jaren steeds groter. En inderdaad: Duitsland is kampioen export, heeft het diploma ‘Hoe verwerk ik mijn verleden’ met vlag en wimpel gehaald, en het zou beter zijn voor de economie, het milieu en de wereldvrede als iedereen Duitser was. Wouter Meijer schetst aan de hand van zijn ervaringen een land dat nog altijd worstelt met zichzelf. We kunnen niet allemáál Duitsers zijn, maar we kunnen veel van ze leren. W. Meijer | ISBN 978 90 450 3167 5 | € 19,99 | Paperback | Uitgeverij Atlas Contact (ook verkrijgbaar als e-book)

National Geograpic Duitsland National Geographic Reisgids Duitsland is een exclusieve gids met sublieme fotografie die u meeneemt naar de bekende en minder bekende bezienswaardigheden. De uitgebreide kennismaking met Duitsland, het overzicht met belevenissen die u niet mag missen, de insider tips, de excursies buiten de gebaande paden, de reiswijzer met hotels en restaurants en de handige kaarten maken de gids compleet. Speciaal aanbevolen voor natuur- en cultuurliefhebbers! M. Ivory | ISBN 978 90 215 6025 0 |€ 24,99 | Paperback | Kosmos Uitgevers

Land in zicht In dit boek wordt Duitsland bekeken vanuit verschillende invalshoeken. Er wordt gekeken naar de natuur, naar politiek, economie, geschiedenis, onderwijs, cultuur, en zo verder. Het boek staat vol interessante feitjes en prachtige foto’s die typerend zijn voor het land. Met name geschikt voor de leeftijd 10 t/m 14 jaar. M. Colson | ISBN 978 94 617 5263 5 | € 19,00| Hardcover | Ars Scribendi Uitgeverij

Auf Heineken konn wir uns eineken Na haar studie Romanistiek en Journalistiek droomde Duitsland-correspondente Kerstin Schweighöfer van een leven in Frankrijk. Met champagne, camembert en de Champs-Élysées. Maar in plaats van op een Jean-Luc werd ze verliefd op een Jan-Kees. En belandde achter de dijken in plaats van onder de Eiffeltoren. In haar boek gaat ze in op kwesties als: waarom de Nederlanders liever gedogen dan verbieden. Hoezo klagen Nederlandse patiënten niet, maar dragen ze hun leed? En hoe komt het dat Duitse deugden als “Fleiss und Gründlichkeit” achter de dijken opeens hoogtij vieren, maar de “6jes cultuur” nog steeds populairder is dan het Duitse “Leistungsdenken”? K. Schweighöfer | ISBN 978 34 922 7292 6 | € 11,99 | Paperback | Piper Verlag (ook verkrijgbaar als e-book)

MAART 2016 VERTREKNL

| 73

uitgelicht

Wonen in het buitenland biedt kinderen een fantastische mogelijkheid om een nieuwe taal te leren, maar het is ook belangrijk dat zij de Nederlandse taal goed onderhouden. Het liefst op hoog niveau, zegt manager Sales & Marketing Aarti Shamlal-Bachoe. De Wereldschool biedt lesprogramma’s voor kinderen van verschillende leeftijden.

De Wereldschool:

“Onderhoud het Nederlands op hoog niveau”

e ervaring leert dat een groot deel van de emigranten na een tijdje weer terugkeert naar Nederland”, zegt Aarti ShamlalBachoe. “Meestal is dat niet gepland, maar het kan bijvoorbeeld gebeuren dat een kind niet kan wennen in het nieuwe land of dat een familielid ziek wordt. Dat zijn factoren die je vooraf niet kunt overzien. Kinderen in Nederland krijgen op school acht uren taalles per week. In het buitenland loop je daardoor snel een taalachterstand op als je het Nederlands niet op een

VERTREKNL MAART 2016

hoog niveau onderhoudt. Bij een eventuele terugkeer wordt het kind dan vaak één of twee klassen teruggezet.” Ook al weet je zeker dat je in het buitenland blijft, dan nog is het belangrijk dat kinderen de Nederlandse taal onderhouden. Bijvoorbeeld zodat ze contact kunnen blijven houden met familie en vrienden of omdat ze als ze wat ouder zijn misschien wel in Nederland willen studeren. “Ons advies is om in de eerste jaren na de emigratie de Nederlandse taal altijd op een hoog niveau te onderhouden”, zegt Shamlal-Bachoe. “Als

je een paar jaar in het buitenland woont kun je een goede afweging maken hoe groot de kans is dat je nog terugkeert naar Nederland. Is die kans groot, dan is het belangrijk dat je het Nederlands op een hoog niveau blijft onderhouden. Weet je zeker dat je blijft, dan kan dat ook op een lager niveau.” Er is nog een ander argument om het Nederlands bij te houden, zegt Shamlal-Bachoe: “Kinderen die hun moedertaal goed beheersen leren ook gemakkelijker een tweede taal. Mensen denken vaak dat kinderen de taal in hun nieuwe land spelenderwijs wel oppikken, maar hoe ouder het kind is, hoe lastiger dat is.” De Wereldschool begeleidt gezinnen die naar het buitenland gaan bij het regelen van het onderwijs. Bijvoorbeeld bij het vinden van een goede school, door het aanbieden van voorbereidende taalcursussen en door afstandsonderwijs in de Nederlandse taal te verzorgen. “Maar we kunnen ook het volledige onderwijs verzorgen, bijvoorbeeld als het gezin halverwege het schooljaar emigreert of als het kind in het examenjaar zit en het beter is het Nederlandse programma te blijven volgen. We begeleiden ook bij een eventuele terugkeer. Dan kunnen we bijvoorbeeld toetsen op welk niveau het kind zit of vaststellen wat de waarde van een buitenlands diploma in Nederland is als het kind hier wil studeren.” Shamlal-Bachoe adviseert om de tijd te nemen om een goede school te vinden, waar de kinderen ook qua cultuur op hun plek zitten. “En laat hen na de emigratie eerst één of twee weken wennen voordat ze naar school gaan. Dat geldt ook voor het oppakken van het Nederlands, al moet je daar ook niet te lang mee wachten.” n

puzzel en win

Zweedse puzzel

Oplossing:

ls u de puzzel geheel heeft weten in te vullen, rangschikt u vervolgens de letters in de gekleurde vakjes tot een woord in het oplossingenbalkje. De oplossing van de puzzel kunt u – met vermelding van uw naam en adres – sturen naar redactie@ vertreknl.nl. Doet u dit vóór 1 juni aanstaande, dan maakt u kans op een exemplaar van Es kommt wohl gut. Dit is een hilarisch boekje over het wonderlijke steenkolenduits van Hollanders geschreven door Reinhard Wolff t.w.v. € 10,–. Deze uitgave wordt u ter beschikking gesteld door uitgeverij Scriptum. De winnaars worden bekend gemaakt in VertrekNL nr. 25 (september 2016). De oplossing van de puzzel uit VertrekNL nr. 21 is: Vikingen. Wij feliciteren Gerri Scholten, Simone Schutte en Peter Hoogendijk met het winnen van het boek Capitool Compact Stockholm. Dit boek is ter beschikking gesteld door Uitgeverij Unieboek | Het Spectrum bv. n

MAART 2016 VERTREKNL

| 75

ans en joop in den vreemde

MAART 2016 VERTREKNL

| 77

emigratiewijzer FINANCIËLE ZAKEN

illustratie: andrea kruis

OOM Verzekeringen Voor de branche buitenlandverzekeringen neemt OOM Verzekeringen een unieke positie in door zich te positioneren als dé verzekeraar voor langer verblijf in het buitenland. Nederlanders die voor langere tijd in het buitenland verblijven kunnen bij OOM Verzekeringen terecht om goede, integere en passende verzekeringen af te sluiten. Postbus 3036, 2280 GA, Rijswijk (ZH) T: 070 353 21 00 (ma-vrij 8.30 uur – 17.00 uur) info@oomverzekeringen.nl, www.oomverzekeringen.nl

GEZONDHEIDSZORG Travel Doctor Travel Doctor is er voor iedereen die voor korte of langere tijd op reis gaat en daarbij geen onnodig gezondheidsrisico wil lopen. Het is verstandig om zo’n 8 weken vóór vertrek een afspraak te maken. Voor belangrijke reisinformatie, reisvaccinaties en preventieve artikelen zoals Deet, klamboes, ORS en zonnemelk, kunt u bij Travel Doctor terecht. Ook voor bestemmingen als Turkije, Egypte en Kroatië worden vaccinaties aanbevolen. Travel Doctor heeft circa 50 vestigingen in Nederland en is u graag van dienst vóór, tijdens en na de reis. De kosten worden meestal vergoed door uw zorgverzekeraar (check uw polis). www.traveldoctor.nl, info@traveldoctor.nl

HEIMWEE Aeffectivity Aeffectivity is een psychologenpraktijk die zich met behulp van gesprekken en online therapie richt op Nederlanders met onder meer stemmingsklachten, angstklachten, expatproblematiek en relatieproblemen. www.aeffectivity.com T: +33 6 74 31 19 74, info@aeffectivity.com

ONDERWIJS Edufax Edufax heeft haar dienstverlening afgestemd op de drie fasen van een expatriëring. Consultants bepalen samen met u een onderwijsstrategie en ondersteunen u in alle fasen van de uitzending. Taalcursussen zorgen voor een soepele overstap naar anderstalig onderwijs. Het volgen van NTC-online, voor leerlingen van 3 t/m 18, waarborgt aansluiting op Nederlandstalig onderwijs. Edufax is ook te volgen op facebook of twitter. T: 040 204 74 70, info@edufax.nl, www.edufax.nl

VERTREKNL MAART 2016

Stichting NOB 15.000 kinderen volgen wereldwijd Nederlands onderwijs via een bij NOB aangesloten school of organisatie voor afstandsonderwijs. Deze onderwijsinstellingen staan onder kwaliteitstoezicht van de Nederlandse onderwijsinspectie. Stichting NOB ondersteunt het Nederlands onderwijs in het buitenland sinds 1980 in opdracht van de Nederlandse overheid. Ouders die van plan zijn om naar het buitenland te vertrekken informeren wij graag over de mogelijkheden. www.stichtingnob.nl

ORIËNTATIE EmigratieBeurs Europa’s jaarlijkse grootste EmigratieBeurs is het trefpunt voor de complete emigratiebranche. Tijdens deze tweedaagse beurs in februari kunt u zich laten informeren over de thema’s wonen, werken, studeren en ondernemen in het buitenland. De meer dan 150 binnen- en buitenlandse standhouders zijn handig gegroepeerd per land en regio en verdeeld over maar liefst drie hallen; Europa, Overzeese bestemmingen en Scandinavië. Meer informatie via www.emigratiebeurs.nl Grenzenloos Magazine Twaalfmaal per jaar – elke laatste vrijdag van de maand – verschijnt Grenzenloos Magazine, een gratis online maandblad voor (toekomstige) emigranten, expats en tweedehuisbezitters. Het magazine staat vol ervaringsverhalen, tips van emigranten en

het laatste nieuws over wonen en werken over de grens. Het magazine is laagdrempelig, omdat het 24/7 volledig gratis en online bereikbaar is via www.grenzeloos.nl. NRC De Week De krant voor alle Nederlanders die thuis zijn in het buitenland. Waar u ook woont in de wereld, u ontvangt wekelijks de internationale editie van NRC Handelsblad, uw stukje Nederland in het buitenland. NRC De Week geeft u het belangrijkste nieuws met achtergronden en analyses. Abonneren kan via www.nrc.nl/vertreknl Second Home Internationaal Droomt u weg bij het idee van een tweede huisje in de Spaanse zon? Of een mooi chalet in de sneeuw? Met een bezoek aan Second Home International zet u de eerste stap om uw droom te realiseren. Second Home Sweet Home. De volgende Nederlandse editie zal plaatsvinden in de Jaarbeurs Utrecht. Meer informatie via www.secondhome.nl.

PAPIERWERK BDO Doet u zaken in het buitenland of bent u van plan om dat te gaan doen? BDO heeft specialisten in dienst die u kunnen adviseren en ondersteunen bij verschillende thema’s, zoals: buitenlandse anticorruptie wetgeving; Global Outsourcing en Transfer pricing. Meer informatie via www.bdo.nl of bel 030 284 97 58.

emigratiewijzer Heering Associates Grensoverschrijdend juridisch en fiscaal advies. Zij begeleiden en structureren internationale vraagstukken. Dit doen zij in samenwerking met OrselNotariaat te Amsterdam, Michelez & Associés, notarissen te Parijs. Herengracht 141, 1015 BH Amsterdam T: 020 7 222 111, info@heeringassociates.eu, www.heeringassociates.eu Visa4you Begeleidt u vanaf het eerste begin tot het moment dat u het visum in uw paspoort heeft gekregen. Uw emigratiespecialist naar Australië, Canada en Nieuw-Zeeland. Pieperij 11, 7924 PZ, Veeningen, T: 0528 39 11 18 info@visa4you.nl, www.visa4you.nl

TAAL Textcase Textcase vertaalt al meer dan 40 jaar naar onder andere het Engels, Duits, Frans, Spaans, Chinees, Russisch en het Zweeds. Dit doen ze voor boeken, documenten, websites, webshops, adwords, SEO, social media, e-books en apps. Begijnekade 6, 3512 VT Utrecht, T: 030 23 24 250 info@textcase.nl, www.textcase.nl

Zoologistics Gespecialiseerde agent voor het organiseren van luchttransport voor uw huisdieren, exoten, pluimvee of biologische producten. Hoeksteen 153, 2132 MX Hoofddorp, T: 020 3165093, pets@zoologistics.nl

WERKEN/ONDERNEMEN Flexmix Met meer dan 15 jaar ervaring in de werving en selectie van medisch personeel is Flexmix één van de beste recruitment bureaus van Nederland. Flexmix is exclusief recruiter voor de gezondheidszorg in binnen- en buitenland. Flexmix heeft overeenkomsten met werkgevers in o.a., Nederland, Zwitserland en de Verenigde Arabische Emiraten. Symfonielaan 26, 3438 EV Nieuwegein T: 030 6020610, info@flexmix.nl, www.flexmix.nl

WONEN Uwnieuwetoekomst Organiseert samenwerking en daadkracht op het vlak van regiopromotie, arbeidsmarktbevordering, bevolkingsimmigratie en positieve beeldvorming van Zeeuws-Vlaanderen. Uwnieuwetoekomst is een initiatief van de Zeeuws-Vlaamse gemeenten (Hulst, Sluis en Terneuzen), het bedrijfsleven en instellingen in Zeeuws-Vlaanderen. Meer informatie via www.uwnieuwetoekomst.nl.

Meer bedrijven zijn te vinden op www.emigratiewijzer.com

(advertentie)

VERHUIZEN Jacobs Verhuizingen BV Jacobs Verhuizingen is een familiebedrijf dat gespecialiseerd is in internationale verhuizingen. Wij doen particuliere en zakelijke verhuizingen, maar ook kleine deelpartijen is geen probleem. Wij zijn gespecialiseerd in Scandinavië, Oostenrijk en Zwitserland, maar verhuizen ook naar alle andere Europese en Wereldwijde bestemmingen. Tussentijdse opslag is mogelijk in een van onze geconditioneerde opslagloodsen. Markweg 19, 6883 JL Velp, T: 026 361 95 84, info@jacobs.nl, www.jacobs.nl Smilda & Zn. Smilda is Scandinaviëspecialist en biedt een mix van logistieke oplossingen voor distributie, dedicated en speciaal transport. Daarnaast hebben zij een verhuisafdeling voor particuliere en projectverhuizingen, nationaal en internationaal, en kunnen zij zowel de montage als de opslag verzorgen. Kapteynlaan 4, 9351 VG Leek, T: 0594 64 52 66, www.smilda.nl

MAART 2016 VERTREKNL

| 79

colofon

lezersservice

Jaargang 6, nummer 23 - maart/april 2016

VERTREKNL

Valge 3, 9965 PD, leens (Groningen) t: 0595-577217 e: redactie@vertreknl.nl W: www.vertreknl.nl

EINDREDACTIE Nienke Weick

MEDEWERKERS

Jorien van andel, Ger apeldoorn, Peter Beemsterboer, Pieter Buss, arend van Dam (cartoon), Mandy van Dijk, Boris Dittrich, Oetse eilander, remon Franssen, rimke de Groot, rob Hoekstra, seb van der Kaaden, andrea Kruis (illustraties), Dick Matena (strip), Melita Mulder, stephanie Oude Nijhuis, sanne Portman, Heleen ronner, Nikki van schagen en robin schalekamp.

FOTOGRAFIE

Peter Beemsterboer

ART DIRECTOR

Peter Beemsterboer/www.beemsfoto.nl

ONLINE

Jurjen Visser en Martin van toll (taaltest)

UITGEVERS

Mirjam van der Kaaden en seb van der Kaaden

DRUKKER

ten Brink/euradius, Meppel Productiebegeleiding: Bert spijkerman

ADVERTEREN

Personalia vof t: 0595-577217, M 06-34099094 e: adverteren@vertreknl.nl W: www.vertreknl.nl/adverteren

ABONNEREN/LOSSE VERKOOP

Personalia vof t: 0595-577217, M 06-34099094 e: abonneren@vertreknl.nl W: www.vertreknl.nl/abonneren abonnementen binnenland: € 39,– (6 nrs) De nummers worden u zonder extra verzendkosten opgestuurd. Alle abonnementen worden afgesloten voor minimaal een jaar (12 maanden) en worden automatisch verlengd met een jaar, tenzij anders vermeld in de actievoorwaarden. Prijswijzigingen voorbehouden. abonnementen buitenland: tarieven op aanvraag adreswijzigingen: ten minste drie weken van tevoren naar Valge 3, 9965 PD leens of via abonneren@vertreknl.nl losse nummers: € 6,95 Distributie losse verkoop: Centraal Boekhuis, Culemborg Je gegevens worden door VertrekNl opgenomen in haar bestand. Deze gegevens worden gebruikt om uitvoering te geven aan de (abonnements)overeenkomst, voor analyses en om je op de hoogte te houden van interessante producten en diensten van ons en van zorgvuldig geselecteerde bedrijven. Hierbij houden we rekening met jouw persoonlijke voorkeuren. indien je geen prijs stelt op dergelijke aanbiedingen kun je dit schriftelijk melden aan VertrekNl, ter attentie van afdeling abonnee service, Valge 3, 9965 PD leens of via abonneren@vertreknl.nl VertrekNl magazine is een kwartaaluitgave. Het volgende nummer verschijnt in juni 2016. ©2016 VertrekNl / Personalia vof alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgeverij worden overgenomen. ISSN 2211-2871 / ISBN 978 90 792 8770 3

Heeft u nummers gemist? Deze kunt u nabestellen via www.vertreknl.nl/magazine MAART 2016 VERTREKNL

| 81

volgend nummer

Volgende keer in VertrekNL Alles wat u wilt weten over emigreren naar Spanje staat in deze uitgave van VertrekNL: interviews, reportages, columns, juridisch advies, eten & drinken, woningen en nog veel meer!

España aquí venimos Vertaler en muziekleraar Rob Barnhoorn: “Taal en muziek zijn twee belangrijke middelen die mensen gebruiken voor communicatie, creativiteit en expressie. Er is ook een grote overlap: in een goede tekst zit ritme en met muziek kun je veel mensen aanspreken! De kern bij beiden is het slaan van bruggen naar lezers of luisteraars.”

De nieuwe VertrekNL ligt vanaf juni in de winkel! 82

VERTREKNL MAART 2016

84 s! pagina’

Het enige glossy emigratiemagazine van Nederland! VertrekNL is hét glossy emigratiemagazine voor iedereen die zich wil oriënteren, informeren en inspireren over wonen, werken en leven in het buitenland, dus voor (prospect) emigranten, expats, studenten, ondernemers en werkzoekenden.

✂

JA, ik ontvang graag*

■ Abonnement (6x kwartaalmagazine + online-archief) € 39,– (normaal 58,50) ■ Online-abonnement (1,5 jaar onlinemagazine) € 19,50 ■ Los exemplaar VertrekNL magazine nr voor € 6,95 per uitgave NAAM

M/V

ADRES POSTCODE

PLAATS

TELEFOON NR E-MAILADRES

■ Ik machtig VertrekNL het abonnementsgeld automatisch af te schrijven van mijn banknummer:

■ Ik ontvang graag een factuur (extra kosten € 2,50)

Stuur de antwoordkaart naar VertrekNL of ga naar www.vertreknl.nl/magazine

DATUM

HANDTEKENING

* Als u een abonnement heeft, dan ontvangt u 6 uitgaven van VertrekNL zonder verzendkosten. Voor verzending buiten Nederland zijn de tarieven op aanvraag. Abonnementen zijn tot wederopzegging met een opzegtermijn van 3 maanden.

VERTREKNL Antwoordnr 701 9950 VJ LEENS