7 nederlands dagblad dinsdag 27 september 2011
Stephan Bol nd.nl/binnenland
‘Straffen vormt geweten beter dan therapie’ …Straffen zijn onmisbaar om jonge criminelen tot bezinning en inkeer brengen, vindt raadsheer Han Bartels. …In een cursus voor betrokkenen bij jeugdstrafrecht pleit hij voor meer aandacht voor straf, ook bij jongeren die worden behandeld.
▶ Den Haag Johan is een zwakbegaafde puber en hij knijpt meisjes op straat in hun billen. ‘Dat is geen vreselijk ernstig gedrag, maar vervelend genoeg voor die meisjes om zich onveilig te voelen’, zegt oud-kinderrechter Han Bartels, raadsheer van het Gerechtshof in Den Haag. Volgens Bartels zal Johan door een straf snappen dat dit gedrag ontoelaatbaar
is. Toch ziet hij soms rechters geen straffen uitspreken in dergelijke zaken, ‘omdat een jongen als Johan zwakbegaafd, en dus verminderd toerekeningsvatbaar is’. Bartels leidt vandaag/morgen en volgende week de cursus jeugdstrafrecht voor bestuurders, advocaten en rechters die betrokken zijn bij dit vakgebied. De oud-kinderrechter wijst onder andere op het belang van straf, om jongeren op het rechte pad te krijgen. De afgelopen decennia is er volgens hem al te veel vertrouwen in behandeling alleen gesteld. Uit onderzoek dat werd gedaan in 2006 bleken zowel straf als behandeling tot hoge recidive te leiden. Daardoor schrok men terug voor het opleggen
van straf. Bartels bespeurt nu echter een kentering, doordat meer rechters in een vroeg stadium straf op durven leggen. ‘Ik ben een voorstander van de combinatie van straf en behandeling van delinquente jeugdigen.’
gewetensvorming De raadsheer vindt straf nodig om een einde te maken aan een cyclus van afglijden, maar ook om te zorgen voor bezinning en om gewetensvorming te ontwikkelen. ‘Hoe eerder een delict bestraft kan worden, hoe eerder de jongere inziet dat hij met zijn gedrag grenzen overtreedt en hoe kleiner de kans is dat hij van lichte in zware criminaliteit belandt. Soms blijft straffen achterwege en gaat de jongere door met zijn delin-
quente gedrag. Vaak zie je dat straf een ommekeer teweeg brengt.’ Omdat het geweten van jongeren zich nog volop vormt in de pubertijd, zijn straffen heel effectief, vindt Bartels. ‘Een geweten vorm je niet door therapie, maar door te straffen en belonen. Ik had in de rechtbank eens een jongen die al zeven weken in voorlopige hechtenis zat wegens straatroof bij leeftijdsgenoten. Die jongen zei tegen mij: u vindt het zeker heel erg wat ik gedaan heb.’ Hij en zijn vrienden vonden dat normaal gedrag. Dat toont volgens Bartels aan dat door straf een jongere geconfronteerd kan worden met de normen van de maatschappij en ook dat straf een maatstaf aangeeft voor de ernst van een delict.
Tegelijk met de cursus behandelt de Kamer vandaag/morgen een voorstel van staatssecretaris Fred Teeven van Justitie die een speciaal adolescentenstrafrecht in wil voeren. De maximumleeftijd voor het jeugdstrafrecht moet volgens hem worden verhoogd van achttien naar 23 en de maximumstraf van twee naar vier jaar. Ondanks die nadruk op straf, is Bartels nog niet enthousiast. ‘Ik ben het eens met mensen die zeggen dat jongeren van achttien tot 23 zich nog ontwikkelen, maar daarbij hoort ook de ontwikkeling van de verantwoordelijkheid voor het gedrag. Anders sla je rechters middelen uit handen jongvolwassenen met straf aan te spreken op hun gedrag.’ <
Willem Bouwman nd.nl/binnenland
Zonder gemeenschappelijk lot geen generatiebesef ▶▶ vervolg van pagina 1 De kenmerken van een generatie zijn niet altijd duidelijk en de namen en jaartallen variëren wel eens. Zo wordt de Generatie Y ook wel de internetgeneratie genoemd en zouden ook de mensen die tussen 1985 en 2000 geboren zijn, ertoe behoren. Daardoor kan een nieuwe loot aan de generatiestam, de shuffle-generatie, ook tot Generatie Y gerekend worden. Shuffle betekent heen en weer bewegen en dat zou typerend zijn voor de huidige twintigers, de generatie die na 1985 geboren is. Deze generatie kan onbeperkt heen en weer bewegen tussen de keuzes die ze kan maken op internet, iPod en andere dragers van beeld en geluid. De moeite die eerdere generaties moesten doen om de arm van een pick-up te verplaatsen of een cassettebandje voor- of achteruit te spoelen, is haar onbekend of wekt de lachlust op. Deze generatie switcht gemakkelijk van studie, van werk en van relatie. Ze is gewend om haar behoefte aan prikkels terstond te bevredigen en raakt snel verveeld. Als het even tegenzit, kiest ze voor iets anders, waardoor ze niet meer weet wat afzien is. Zij switcht van prikkel naar prikkel en gaat proevend en smikkelend door het leven, zonder ooit een menu te bereiden of een dieet te volbrengen. De shuffle-generatie heet een zwakke generatie.
Zou het zo zijn? Stellig zal er veel ‘geshuffled’ worden, maar meer dan bij andere generaties? Die zijn inmiddels ook al vijftien jaar vertrouwd met internet en multimedia. En mag men wel van een generatie spreken? In de sociologie is het een goed gebruik om een debat over generaties te beginnen met een verwijzing naar Karl Mannheim, een van de oervaders van het vak. In 1928 schreef hij een artikel, ‘Das Problem der Generationen’, waarin hij de kaders schetste van wat volgens hem een generatie was. Het was een klassiek en richtinggevend stuk, het begin van de generatiesociologie. Volgens Mannheim gaat het bij een generatie niet alleen om de kale data van geboorte, leven en sterven. Zulke data bieden slechts de mogelijkheid voor het ontstaan van een generatie. Om een generatie te worden moeten, leeftijdgenoten een gemeenschappelijk lot ondergaan, ze moeten een vormende gebeurtenis meemaken, zoals een oorlog, bezetting of kerkscheuring. Daaruit moeten ten slotte organisaties en informele samenwerkingsverbanden ontstaan die de stijl van de betrokken generatie uitdragen en haar generatiebesef in stand houden. Aan die laatste klassieke voorwaarde voor generatievorming voldoet de shuffle-generatie zeker niet. Mogelijk is ze daar te snel verveeld en te weinig volhardend voor. <
beeld anp / Koen van Weel
Defensie begon gisteren op vliegbasis Deelen, in de buurt van Arnhem, met de grootste militaire oefening die de laatste vijftien jaar in Nederland is gehouden. Aan de operatie, Falcon Autumn, doen 2500 militairen mee en vierhonderd voertuigen en gevechts- en transporthelikopters. <
Hans Hopman nd.nl/binnenland beeld gpd / Toussaint Kluiters
‘Wie het brein centraal stelt, verarmt de mens’ ▶ Utrecht De door Dick Swaab populair geworden leus ‘wij zijn ons brein’ vindt psychiater Herman M. van Praag getuigen van een ontmoedigend mensbeeld. Hij zegt dat in een biografie over hem die vandaag op een symposium in Utrecht wordt gepresenteerd.
meen, met een oneindige uitgestrektheid. Die geest heeft uiterst hoogstaande en wonderbaarlijke dingen voortgebracht: muziek, kunst, filosofie, literatuur. Als je suggereert dat dit alles tot materiële processen herleidbaar is, beledig je het geestelijke bestaan van de mens.’
‘Als alles al vast zou liggen bij de geboorte of kort daarna… Je voedt toch niet voor niets je kinderen op’, zegt hij tegen de auteur Tjerk de Reus, die voor de levensbeschrijving God, religie en ons brein de 81-jarige psychiater tientallen keren heeft geïnterviewd. Van Praag: ‘De keuze voor ontwikkeling, om er iets van te maken, om een steentje bij te dragen – dat is niet ons brein, dat is de geest. Ligt je karakter vast bij je geboorte? Zonder twijfel zijn er bepaalde bakens gezet in je vroege ontwikkeling. Genetische factoren dragen er ook aan bij, maar wat genetisch vastligt, is beïn-
stress
Dick Swaab vloedbaar door een veelheid aan omgevingsfactoren en, alweer, door dat mysterieuze zelf, de bouwheer van onze geest. Je breinconstellatie is geen doem.’ Met zijn visie heeft Van Praag zich doen kennen als een regelrechte bestrijder van arts en neurobioloog Dick Swaab. Maar waarom zo kritisch? Swaab zegt
toch ook dat zonder het brein niets gebeurt? Volgens de pychiater schuift Swaab de werkelijkheid van het brein en van de geest ineen. ‘In feite laat hij de geest onbeheerd achter. Voor mij zijn het afzonderlijke werelden. Wie nalaat dit helder te stellen, verarmt de mens. De menselijke geest is een uniek feno-
De Jood Van Praag vindt ook dat psychiaters de rol van religie niet mogen miskennen. In de 208 pagina’s tellende biografie zegt hij dat religie ‘duidelijk’ van invloed is op onder andere stress. ‘In twee opzichten: het kan stress aanwakkeren en het kan stress matigen of afzwakken. Religie wakkert stress aan als er een negatieve, neerdrukkende beleving in meekomt: angst voor een “God der wrake”, het besef een torenhoge schuld te hebben tegenover de Almachtige of angstgevoelens voor religieuze leiders.’ Aan de andere kant kan volgens
Van Praag religie mensen helpen door moeilijke fasen heen te komen, doordat rust en steun ervaren wordt. Hij waarschuwt collega-psychiaters ervoor vanuit een ‘hoogmoedig’ standpunt te bepalen wat wel of niet door de beugel kan. Tegelijk vindt hij dat een psychiater moet reageren als hij bij een patiënt signaleert dat religie tot een last is geworden. Volgens hem moet religie vreugde verschaffen, geen schuldbesef. Dat zo’n visie heel gevoelig ligt, ontdekte hij eens in een gesprek met de dominee van iemand die gebukt ging onder een diepe schuldmelancholie. ‘Ik merkte dat hij toch heel ver met de patiënt mee ging.’ Op het symposium Geest en Brein dat vandaag wordt georganiseerd ter gelegenheid van het verschijnen van de biografie, zullen bekende psychiaters als prof. René Kahn ingaan op dit grensvlak tussen psychiatrie en levensbeschouwing. <