εν Εσόπτρω - Τεύχος 44

“...βλέπομεν γάρ ἄρτι δι΄ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι, τότε δέ πρόσωπον πρός πρόσωπον. ἂρτι γινώσκω ἐκ μέρους, τότε δέ ἐπιγνώσομαι καθώς καί ἐπεγνώσθην...” (Α΄ Κορ. 13, 12)

Τριμηνιαία περιοδική ἔκδοση Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἀπρίλιος - Μάϊος - Ἰούνιος 2017

ΤΕΥΧΟΣ 44

Περιεχόμενα σελ. 3 Συναξάρι: Ἅγ. Μᾶρκος Νεομάρτυρας. σελ. 6 Ἐκ Φαναρίου: Περί τήν «Κωφο-Μέριμναν», τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόκος κ. Ἀθανασίου. σελ. 8 Ἐκκλησία Κρήτης: Ἀπό Ἀνακοινωθέντα τῆς Ἱερᾶς Ἐ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. σελ. 9 Ὁμιλία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου, κατά τήν παρουσίαση τοῦ βιβλίου: «Ὑπήρχε μία Πόλη...Τά θρησκευτικά Μνημεῖα τοῦ Μεγάλου Κάστρου», τῆς κ. Λιάνας Σταρίδα. σελ. 13 ...Νευρωσική ἐνοχή..., τοῦ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Σταύρου Κοφινᾶ, Θεολόγου - Ψυχοθεραπευτοῦ. σελ. 15 ...Ἡ πλάνη..., τοῦ Ἀρχιμ. Σωφρονίου Σαχάρωφ. σελ. 22 «...Φέρε τό χέρι σου...», (Ἰωάν. 20,27), Ἀποσπάσματα ἀπό τήν πασχαλινή ἐγκύκλιο 2017, τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου. σελ. 24 "Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους", Facebook, Instagram & Snapchat, τοῦ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Θεμιστοκλῆ Μουρτζανοῦ. σελ. 26 "Μαζί μέ τούς γονεῖς", Ἐπιδημία παχυσαρκίας στήν Ἑλλάδα, τοῦ κ. Ἀντ. Καφάτου Καθηγητή διατροφολογίας τοῦ Παν/μίου Κρήτης. σελ. 28 Πολιτιστικό Κέντρο: Ὁμιλία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καὶ Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου, κατὰ τόν Ἁγιασμό τῶν ἐγκαινίων, τοῦ «Κέντρου Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς», τμῆμα τοῦ Π. Κ. σελ. 34 Πολιτιστικό Κέντρο: Τμήματα Σχολ. Βυζ. Μουσικῆς, Ἐκδηλώσεων - Ὁμιλιῶν. σελ. 35 Ἐπισκέψεις σέ Σχολεῖα, Δωρεές.

Ἐξώφυλλο: Ὁ Ἅγ. Πέτρος ἀνιστών τήν Ταβιθᾶ, ἔργο τοῦ κ. Παν. Μόσχου. Ὀπισθόφυλλο: Προσχέδιο περιφέρειας Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, ἔργο κ. Παν. Μόσχου. Ἡ ἱστοσελίδα μας: www. imga.gr 2 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

ΣΥ ΝΑΞΑΡΙ

Ἅγιος Μᾶρκος Νεομάρτυρας Πρωτομάρτυρας τῶν Κρητῶν Νεομαρτύρων Ἐν Ἐσόπτρῳ Τριμηνιαία ἔκδοση: Τμήματος ἐκδόσεων Πολιτιστικοῦ Κέντρου - Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Συντακτική ἐπιτροπή: Ὁ Μητροπολίτης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος καί οἱ Πρεσβ. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, Χαράλαμπος Κοπανάκης Ἐπικοινωνία: Μητροπόλεως 9, 70400 Μοῖρες,τηλ. 2892022208, φάξ 28920 24804, email: info@imga.gr Σχεδίαση περιοδικοῦ: Ὁ Μητροπολίτης Ἐκτύπωση: «Τυποκρέτα», ΒΙ.ΠΕ. Ἡρακλείου Κρήτης, τηλ. 2810-382800, email: info@kazanakis.gr Τό παρόν ἔντυπο ἐκδίδεται ἀπό τό Ἐπίσημο Δελτίο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης “Ἀπόστολος Τίτος’’ καί διατίθεται δωρεάν.

Τό νερό εἶναι πηγή ζωῆς. Μή σπαταλᾶμε ἄσκοπα οὔτε μία σταγόνα νερό. Εἶναι ἀνάγκη.

Ὁ

Ἑορτάζει, στίς 7 Μαΐου.

Μᾶρκος γεννήθηκε καί ἀνατράφηκε στήν Κρήτη, ἀπό γονεῖς πιστούς καί εὐσεβεῖς. Ὁ πατέρας του λεγότανε Ἀνδρέας, Κυριακόπουλος στό ἐπώνυμο καί καταγότανε ἀπό τή Ζάκυνθο. Ἡ μητέρα του ἦταν κρητικιά. Πέθανε ὅμως πρόωρα, ἀφήνοντας ὀρφανό τόν μικρό Μᾶρκο σέ ἡλικία ὀκτώ ἐτῶν. Μετά τόν θάνατο τῆς μητέρας του ὁ πατέρας του τόν πῆρε καί μαζί μέ τόν μικρότερο ἀδελφό του ἐγκαταστάθηκαν στή Σμύρνη. Ἐκεῖ ἡ ἀπότομη συμπεριφορά τοῦ πατέρα του (ἦταν ὑπερβολικά πιεστικός στά παιδιά του) στάθηκε ἀφορμή νά ἀλλαξοπιστήσει ὁ μικρός Μάρκος – νά τουρκέψει. Τούρκεψε, λοιπόν, γιά νά γλυτώσει ἀπό τή σκληρή μεταχείριση τοῦ πατέρα του καί πῆρε τό ὄνομα Μουσταφάς. Μιά οἰκογένεια γενιτσάρων ἀνέλαβε τήν ἀνατροφή καί τήν μόρφωσή του καί ἔτρεφε μεγάλες ἐλπίδες γι᾽ αὐτόν. Τέσσερα χρόνια παρέμεινε ὁ Μάρκος (Μουσταφάς τώρα) στήν μουσουλμανική θρησκεία μά μέσα στήν καρδιά του δέν ἔσβησε ὁλότελα ἡ φλόγα πού εἶχε ἀνάψει τό χέρι τῆς χριστιανῆς μάνας του, πού ἀπό τόν οὐρανό μέ τίς προσευχές της συνεχῶς παρακαλοῦσε γιά τήν ἐπάνοδό του στήν ἀληθινή πίστη τοῦ Χριστοῦ. Καί οἱ προσευχές τῆς μάνας πού ἔσμιξαν μέ τά παρακάλια τοῦ πατέρα, ὁ ὁποῖος μαλάκωσε ἐν τῷ μεταξύ τήν καρδιά του βλέποντας ποῦ εἶχε ὁδηγήσει τό παιδί του ἡ ἀνάρμοστη συμπεριφορά του καί ἄλλαξε τακτική, ἔκαμαν τό θαῦμα τους.

Ὁ Μᾶρκος αἰσθανόταν, μέρα μέ τή μέρα, ἐντονότερες τύψεις καί ἰσχυρότερη τήν τάση γιά μεταμέλεια. Γιατί νά ἀπαρνηθεῖ τήν πίστη τοῦ Χριστοῦ; Γιατί νά στεναχωρεῖ τήν ψυχή τῆς μάνας του, πού βρίσκεται στούς οὐρανούς; Γιατί νά πληγώνει τήν καρδιά τοῦ πατέρα του πού μετάνοιωσε γιά τή σκληρή συμπεριφορά ἀπέναντί του; Ὅλες αὐτές οἱ τυραννικές σκέψεις τόν ὁδήγησαν σέ μετάνοια. Καί ἡ μετάνοια ἔγινε ἔμπρακτη. Ἔκαμε, λοιπόν, τόν σταυρό του μιά μέρα καί ἐδραπέτευσε. Ἔφυγε ἀπό τό σπίτι τοῦ Τούρκου, ἀλλά καί Ἐν Ἐσόπτρῳ | 3

Ἅγιος Μάρκος Νεομάρτυρας Πρωτομάρτυρας τῶν Κρητῶν Νεομαρτύρων

ἀπό τή Σμύρνη. Παίρνοντας μαζί καί τόν ἀδελφό του πῆγαν στή Ζάκυνθο. Ἐκεῖ, στή Ζάκυνθο, ἀφοῦ ἀφῆκε ὅλη τήν περιουσία πού εἶχε ἀπό τόν πατέρα του στόν ἀδελφό του, ἔφυγε γιά τήν Κρήτη, γιά νά μονάσει στό ξακουστό μοναστήρι τῆς Κυρίας Ἀκρωτηριανῆς, τό γνωστό Τοπλού, πού βρίσκεται ἀνατολικά τῆς Σητείας. Τότε στό μοναστήρι αὐτό ὑπήρχαν πολλοί καί δοκιμότατοι ἀγωνιστές στόν μοναχικό βίο, μά σέ λίγο καιρό ὅλους τούς ξεπέρασε ὁ νεαρός δόκιμος. Ἀσκήτεψε μέ μεγάλη σκληραγωγία. Κοιμότανε καταγῆς. Ὁλονυχτίς προσευχότανε κι εἶχε δεμένο τό κορμί του, ὅπως οἱ παλιοί ἀσκητάδες μέ ἁλυσίδες. Ὕστερα ἀποφάσισε νά ἀφήσει τήν Κρήτη καί νά πάει στήν Κωνσταντινούπολη. Ἦρθε, λοιπόν, στόν ναό τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς Χρυσοπηγῆς τοῦ Γαλατᾶ, ὅπου συνέχισε τήν ἄσκησή του, βρέχοντας νύχτα καί μέρα τό δάπεδο τῆς ἐκκλησίας μέ τά δάκρυά του. Κι ἀφοῦ ἔκλαψε πολύ γιά τό μεγάλο ἁμάρτημα τῆς ἀλλαξοπιστίας του, ἐξομολογήθηκε μέ συντριβή στόν ἐφημέριο τοῦ ναοῦ, πού ἦταν τότε ὁ ἁγιότατος καί πολυμαθέστατος διδάσκαλος Μελέτιος ὁ Συρίγος, καί ὕστερα μέ πολλή εὐλάβεια καί φόβο Θεοῦ ἐκοινώνησε τῶν Ἀχράντων Μυστηρίων. Ἔτσι, μέ τόν Χριστό τώρα στήν καρδιά του, ἀποφάσισε νά κηρύξει φανερά σ᾽ ὅλο τόν κόσμο, χωρίς νά φοβηθεῖ τίποτα καί κανένα, τήν πίστη του. Τότε ὁ Πατριάρχης φοβήθηκε μή γίνουν ταραχές στήν Πόλη, γι᾽ αὐτό, μέ τρόπο, τόν ἐξαπέστειλε στή Σμύρνη, ὅπου καί ἔφθασε ὕστερα ἀπό τέσσερις μέρες. Στή Σμύρνη, ὁ μακάριος Μᾶρκος, ἦρθε μέ σταθερή τήν ἀπόφαση νά μαρτυρήσει 4 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

γιά τόν Χριστό, σ᾽ αὐτόν τόν ἴδιο τόπο ὅπου προτήτερα Τόν εἴχε ἀρνηθεῖ. Στόν ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου πῆρε τή Θεία Κοινωνία. Ἔβγαλε τῖς ἁλυσίδες, πού φοροῦσε πάνω ἀπό τό ράσινο ροῦχο του καί ἄφησε τόν σταυρό πού εἶχε μαζί του στόν ναό, γιά νά μήν τόν μολύνουν οἱ ἄπιστοι τήν ὥρα τοῦ μαρτυρίου του. Βγαίνοντας ἀπό τήν πόλη συνάντησε ἕνα γνωστό του γενίτσαρο. Τόν χαιρέτισε καί τοῦ ᾽πε: -Δέ μέ γνωρίζεις; Ὁ Τοῦρκος τοῦ ἀπάντησε ἀρνητικά. Καί τότε ὁ Μᾶρκος τοῦ ἀποκρίθηκε: -Δέν ἀπορῶ γι᾽ αὐτό, γιατί ἐσεῖς οἱ Τοῦρκοι εἶστε τυφλοί καί δέν μπορεῖτε νά θαυμάσετε τό κάλλος ἑνός Χριστιανοῦ! Τότε ὁ γενίτσαρος τοῦ εἶπε μέ μάνιτα: -Ἐγώ σέ ξέρω πολύ καλά, ἀλλά τά ροῦχα αὐτά πού φορεῖς, Μουσταφᾶ; -Ἐγώ δέν εἶμαι πιά ὁ Μουσταφᾶς, εἶπε ὁ νέος, ἀλλά ὁ Μᾶρκος, ὁ Χριστιανός. Κι ὁ Τοῦρκος τοῦ λέει: -Τώρα βλέπω πώς ἐτρελάθηκες ὁλότελα, ἀλλά ἄν δέν ἀλλάξεις σίγουρα θά σέ κάψουνε ζωντανό. –Αὐτό ἀκριβῶς ἐπιθυμῶ κι ἐγώ, ἀπαντᾶ ὁλόχαρος ὁ Μάρκος, καί γι᾽ αὐτό μέ ἔστειλε ἐδῶ ὁ Κύριος. Ὁ Τοῦρκος εἶχε δίκιο. Γιατί στό θεοκρατικό Μουσουλμανικό Κράτος ἡ ἐπιστροφή τῶν ἐξισλαμισθέντων στή Χριστιανική πίστη ἐθεωρεῖτο ἔγκλημα καθοσιώσεως καί οἱ μουχτάρηδες, ὅπως τούς λέγανε, τιμωροῦνταν μέ βαριές ποινές, βασανιστήρια φριχτά καί θάνατο. Τότε μαζεύτηκαν καί ἄλλοι Τοῦρκοι, τόν ἔδεσαν πισθάγκωνα καί τόν ὁδήγησαν στόν Καδή (ἱεροδικαστή) τῆς πόλεως. Ἡ ἀπάντηση τοῦ Μάρκου σέ ὅλες τίς ἀπειλές τοῦ ἱεροδικαστή ἦταν ἡ ἴδια: -Ἐγώ ἐπίτηδες ἦρθα στή Σμύρνη, γιά ν᾽ ἀποθάνω, ξεπλύνοντας τό μεγάλο ἁμάρτημα τῆς ἀλλαξοπιστίας μου. Ὁ Συναξαριστής

•

σημειώνει τήν ὁμολογία τοῦ Μάρτυρος: «Χριστιανός ἤμην καί πάλιν χριστιανός εἶμαι καί τόν Χριστόν μου προσκυνῶ καί λατρεύω καί ὁμολογῶ Θεόν ἀληθινόν, τήν δέ ἰδικήν σας πίστιν ἀρνοῦμαι καί ἀποστρέφομαι». Μετά ἄρχισαν τά φρικτά βασανιστήρια. Φυλακή, δαρμοί, πληγές, μαστιγώσεις, διαπομπεύσεις. Ὅλα ὅμως αὐτά τά ὑπέμεινε ὁ καλλίνικος Νεομάρτυς τοῦ Χριστοῦ Μᾶρκος μέ ὑποδειγματική καρτερία, λέγοντας μόνο: «Κύριε, ἐλέησον». Τότε, βλέποντας ὁ κριτής πώς δέν μποροῦσε μέ τίποτα νά τοῦ λυγίσει τή θέληση, οὔτε νά τοῦ ἀλλάξει γνώμη, ἐπρόσταξε καί τόν ὁδήγησαν στόν τόπο τῆς καταδίκης του καί ἐκεῖ, κλίνας ὁ μακάριος τήν ἁγία του κεφαλή, δέχτηκε διά ξίφους τό μακάριον τέλος. Πολύ δραματικές καί συγκινητικές εἶναι οἱ πληροφορίες τοῦ τέλους τοῦ μαρτυρίου του. Ὅταν τέλειωσε τό μαρτύριο, οἱ Τοῦρκοι ἤθελαν νά κόψουν κομμάτια τό μακάριο σῶμα τοῦ Μάρτυρος καί νά τό πουλήσουν στούς Χριστιανούς. Τοῦ ἔκοψαν, λοιπόν, τά δάκτυλα καί τά ἀφτιά

καί τά πούλησαν στούς Χριστιανούς πού τά πλήρωσαν χρυσάφι. Ὕστερα οἱ Ρωμιοί ἀγόρασαν τό σῶμα ὁλόκληρο καί τήν τιμία του κεφαλή καί τά ἔθαψαν στόν πάνσεπτο ἱστορικό Μητροπολιτικό ναό τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς, πού δυστυχῶς καταστράφηκε, διά πυρός τό ἔτος 1922, κατά τή Μικρασιατική καταστροφή. Ὁ Νεομάρτυρας Μᾶρκος, τιμήθηκε, ἀμέσως μετά τόν θάνατό του, ὡς Ἅγιος. Πρῶτος δέ ὑμνογράφος, ὁ ὁποῖος συνέταξε Ἀκολουθία στή μνήμη του, πού σώζεται στόν ὑπ᾽ ἀριθ. 778 Κώδικα Μετοχίου Παναγίου Τάφου (ἔτος 1643-1655), σσ 493538, εἶναι ὁ Μελέτιος Συρίγος. Ἡ μνήμη του τιμᾶται τήν 14η Μαῒου ἡμέρα τῆς καλῆς τελειώσεώς του, εἰς δόξαν Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, εἰς τόν Ὁποῖον ἀνήκει κάθε δόξα, τιμή καί προσκύνηση εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν. Ἀπό τήν «ἀκολουθία τοῦ Ἁγ. ἐνδόξου Νεομάρτυρος Μάρκου, Πρωτομάρτυρος τῶν Κρητῶν Νεομαρτύρων», ποιηθεῖσα ὑπό τοῦ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Εὐαγγέλου Παχυγιαννάκη, Ἅγιος Νικόλαος, 1996. •

Ραδιοφωνικός Σταθμός Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας

« Ὁ Εὔδιος Λιμήν» 101,9 F M ταξιδέψτε μαζί του... Ἐν Ἐσόπτρῳ | 5

Ε Κ ΦΑ Ν Α Ρ Ι Ο Υ

Περί τήν «Κωφο–Μέριμναν»

τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος Ἀθανασίου ✽ "Θόρυβος: Ἀκουστικὴ δυσοσμία. Ἀχαλίνωτη μουσική. Κύριον παράγωγον καὶ διακριτικὸν τῆς Zivilisation" (A. Bierce) ς γνωστόν, πολλὰ εἶναι τὰ προβλήματα μὲ τὰ ὁποῖα ἔχει νὰ παλέψει καὶ σήμερα ἡ Ἐκκλησία: Θεολογικά, θεωρητικὰ καὶ πρακτικά. Καὶ μὲ τὰ πρῶτα μὲν ἀσχολοῦνται τὰ "Everest" τῆς ὑψηλῆς θεολογίας, καὶ καλῶς ποιοῦσιν, ἐνῶ μὲ τὰ δεύτερα οἱ εἴλωτες, οἱ ἐμπρηστές, οἱ καρβουνιάρηδες κ.ο.κ. Χρειάζονται βέβαια καὶ αὐτοὶ καὶ δὴ περισσότερον, γιὰ νὰ ἀλληλοσυμπληρώνονται! Ἓνα λοιπὸν ἀπὸ τὰ πρῶτα εἶναι τὰ μικρόφωνα στὶς ἐκκλησιές μας, ποὺ "ἀντικατέστησαν" τὰ παλαιὰ ἐντοιχισμένα λαγήνια. Παλαιότερα ὅταν ξεχειλοῦσαν αὕτες, δὲν ὑπῆρχαν οὔτε καλοριφέρ, οὔτε μικρόφωνα, οὔτε ἐκτυφλωτικοὶ φωτισμοί. Σήμερα ἄλλαξαν βέβαια πολλά. Ἔτσι εἶναι ὁ πιστὸς καταδικασμένος νὰ ἀκούει ὄχι μόνον ἐδῶ, ἰδίως δὲ στὰ πανηγύρια, τὰς "μπρουϊτιστικάς" ἰαχάς κάποιων "ὑμνωδῶν", οἱ ὁποῖοι ὠρύονται γιὰ νὰ ἐκκωφάνουν τοὺς ἀνθρώπους πρὸς τὸ θεαθῆναι. Ἐκτὸς ἂν καὶ οἱ ἴδιοι εἶναι κωφοί! Καὶ τοῦτο ἐντείνεται μὲ τὰ μεγάφωνα. Εὐτυχῶς δὲ ποὺ δὲν γίνεται αὐτὸ ἀκόμη καὶ μὲ τὰ CD! Βέβαια αὐτὰ προκαλοῦν καὶ τὶς διαμαρτυρίες τῶν "εὐσεβῶν" περὶ τὸν ναὸν περιοίκων, ὅπως καὶ οἱ καμπάνες. Σὰν νὰ μεριμνοῦν γιὰ τοὺς κωφούς, –ἰατρικῶς διότι ὑπάρχουν καὶ οἱ κωφεύοντες–, τῶν ὁποίων ὁ ἀριθμὸς ὅλο καὶ αὐξάνεται, συνεπείᾳ καὶ τῆς ἠχοφθορᾶς τῶν αὐτοκινήτων, τῶν δαιμονικῶν μοτοσυκλετῶν, τῶν ἀεροπλάνων, τῶν ποικίλων μηχανῶν, τῶν

Ὡ

6 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

...Ἡ τοποθέτησις μικροφώνων ὡδήγησε σὲ μία περιφρόνηση τῆς ἀκουστικῆς διαστάσεως τοῦ χώρου. Ἀναμφιβόλως ἡ κατανόησις τοῦ λόγου εἰς μίαν λαϊκοῦ χαρακτῆρος ἢ ἀλεξανδρινῆς κοινῆς λειτουργίαν, εἶναί τι λίαν σημαντικόν. Ἐξ ἑτέρας ὅμως πλευρᾶς μία ἀδιάκριτος τοποθέτησις τῶν μεγαφώνων ὁδηγεῖ ἀναγκαστικῶς εἰς μίαν πτώχευσιν τοῦ ἀκουστικοῦ αἰσθήματος... ραδιοφώνων μὲ τὰ Woofer ἠχεῖα, τὰ νταούλια, τοὺς ζουρνάδες, τὰ κλαρίνα καὶ τὰ ἄλλα "κεκραγάρια" τῆς ἠλεκτρονικῆς μουσικῆς. Τὸ μόνο ἐνδιαφέρον στὴν περίπτωση εἶναι ὁ "διάλογος τῶν κωφῶν", μεθοδευόμενος ὡς γνωστὸν ὑπὸ πλείστων. Ὅμως ἡ Ἐκκλησία καὶ μία κοινότης πιστῶν, ζοῦν καὶ ἀπὸ τὴν ἐμπειρίαν τοῦ ἤχου ἐν τῷ χώρῳ. Ἡ αἴσθησις ἑνὸς ἐπάνω -κάτω, ἐμπρός - ὀπίσω ὑπάρχει οὐχὶ μόνον διὰ τῆς ὁράσεως, ἀλλὰ καὶ διὰ τῆς ἀκοῆς. Ἐδῶ βέβαια πρέπει νὰ προστεθεῖ καὶ ἡ σημασία τῆς ἀλλαγῆς τοῦ λόγου καὶ τοῦ ἀντιλόγου, τῆς ὁμιλίας, τῆς ψαλμωδίας, ὁ καταμερισμὸς τῶν ρόλων τοῦ μονολόγου, τοῦ χοροῦ καὶ ὅλων. Ἡ τοποθέτησις μικροφώνων ὡδήγησε σὲ μία περιφρόνηση τῆς ἀκουστικῆς διαστάσεως τοῦ χώρου. Ἀναμφιβόλως ἡ κατανόησις τοῦ λόγου εἰς μίαν λαϊκοῦ χαρακτῆρος ἢ ἀλεξανδρινῆς κοινῆς λειτουργίαν, εἶναί τι λίαν σημαντικόν. Ἐξ ἑτέρας ὅμως πλευρᾶς μία ἀδιάκριτος τοποθέτησις τῶν μεγαφώνων ὁδηγεῖ ἀναγκαστικῶς εἰς μίαν πτώχευσιν τοῦ ἀκουστικοῦ

•

αἰσθήματος. Οὕτω π.χ. προηγουμένως ἐκ λόγων οἰκοδομοτεχνικῆς καὶ συχνάκις λειτουργικῆς, δὲν ὑπῆρχεν ἑνιαῖος χῶρος, ἀλλὰ μεσαῖον κλίτος, Ἱ. Βῆμα, παρεκκλήσια κ.λ.π. Τοῦτο ἀπέδιδε ἕναν διακριτικὸν ἦχον εἰς τὸν ἀκροώμενον: πλησίον - μακράν, ἐντατικόν - ἤπιον κ.λ.π. Ὑπῆρχεν ὡσαύτως διαφορὰ μεταξὺ τῆς γενικῆς προσευχῆς καὶ τῆς κατ’ ἰδίαν. Σήμερον τὸ μικρόφωνον καθιστᾶ δυνατὸν νὰ ἀκούωνται σαφῶς μὲν ὅλα ὑπὸ ὅλων καὶ παντοῦ, ὅμως μὲ ὁμοιότητα, ἄνευ διακρίσεως, καὶ μὲ ἀνίαν. Οὕτω προκύπτει καὶ ἐδῶ ὡσαύτως μία ἀπώλεια ἀντικειμενικότητος, ἑορτασμοῦ καὶ ἀλλαγῆς, ἐμφανίζεται μάλιστα μία κυριαρχία τοῦ λόγου ἐκ τοῦ κινδύνου διαστροφῆς του καὶ ὑπομνηματήσεως. Ἐπίσης μία ἀπώλεια τοῦ χωρικοῦ αἰσθήματος καὶ τῆς κατευθύνσεως. Τὸ οὗς δὲν ἠμπορεῖ πλέον νὰ ἐξακριβώσει τὸ πόθεν προέρχεται ὁ ἧχος πρωταρχικῶς, ἔμπροσθεν ἢ ἀπὸ τὰ πλάγια, ἄνωθεν ἢ κάτωθεν, ἐκ τοῦ Ἄμβωνος ἢ τοῦ Ἱ. Βήματος, διότι τὰ διεσπαρμένα εἰς ὅλον τὸν ναὸν μεγάφωνα, δημιουργοῦν μίαν ὁμοιόμορφον ἠχητικότητα εἰς τὸν χῶρον. Ὡς ἀκραία δὲ περίπτωσις δύναται νὰ ἀναφερθεῖ ἡ νεοτάτη ἐξέλιξις μὲ ἓν μεγάφωνον εἰς τὸ κέντρον τῆς ὀροφῆς. Οἱ πιστοὶ ἀκούουν τὰ πάντα ἄνωθεν ὡς ἡ φωνὴ τοῦ Θεοῦ ἐξ οὐρανοῦ, ὅμως μόνον οἱ εὐρισκομένοι πλησίον τοῦ Ἄμβωνος ἢ τοῦ Θρόνου βλέπουν τὸν λειτουργὸν νὰ κινεῖ τὸ στόμα! Οἱ δυνατότητες τοῦ ἠλεκτροφωτισμοῦ καὶ τῆς ἠχοφορτίσεως τοῦ χώρου τοῦ ναοῦ, ἔχουν μὲν τὸ προτέρημα νὰ δημιουργήσουν προϋποθέσεις διὰ τὴν ἀκριβῆ διαπίστωσιν ἐκείνου τὸ ὁποῖον δέον νὰ θεαθεῖ καὶ νὰ ἀκουσθεῖ. Ὅμως ἐγκυμονοῦν

...Οἱ δυνατότητες τοῦ ἠλεκτροφωτισμοῦ καὶ τῆς ἠχοφορτίσεως τοῦ χώρου τοῦ ναοῦ, ἔχουν μὲν τὸ προτέρημα νὰ δημιουργήσουν προϋποθέσεις διὰ τὴν ἀκριβῆ διαπίστωσιν ἐκείνου τὸ ὁποῖον δέον νὰ θεαθεῖ καὶ νὰ ἀκουσθεῖ. Ὅμως ἐγκυμονοῦν καὶ τὸν κίνδυνον, ὅτι ἡ συμβολικὴ γλῶσσα τοῦ φωτὸς καὶ τοῦ ἤχου θὰ παραμεληθεῖ ἢ θὰ καταστραφεῖ. Τοιουτοτρόπως τεχνικαὶ ἐπιτυχίαι ἐὰν δὲν τοποθετηθοῦν ὀρθῶς, δύνανται νὰ ὀδηγήσουν εἰς τὴν ἀπώλειαν σημαντικῶν διαστάσεων τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου1. Ἀκουέτωσαν τοίνυν οἱ διαχειριζόμενοι τὰ κοινά, ἔχοντες ὑπ’ ὄψιν ὅτι οἱ ναοὶ δὲν εἶναι κέντρα διασκεδάσεως ἢ Music Hall!... καὶ τὸν κίνδυνον, ὅτι ἡ συμβολικὴ γλῶσσα τοῦ φωτὸς καὶ τοῦ ἤχου θὰ παραμεληθεῖ ἢ θὰ καταστραφεῖ. Τοιουτοτρόπως τεχνικαὶ ἐπιτυχίαι ἐὰν δὲν τοποθετηθοῦν ὀρθῶς, δύνανται νὰ ὀδηγήσουν εἰς τὴν ἀπώλειαν σημαντικῶν διαστάσεων τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ χώρου1. Ἀκουέτωσαν τοίνυν οἱ διαχειριζόμενοι τὰ κοινά, ἔχοντες ὑπ’ ὄψιν ὅτι οἱ ναοὶ δὲν εἶναι κέντρα διασκεδάσεως ἢ Music Hall! Εὐχόμεθα νὰ μὴν ζήσωμεν καὶ ἡμεῖς τὸ τοῦ διαπρεποῦς καὶ μανιακοῦ ποδοσφαιροθεάμονος Ἀρχιθύτου, τὸν ὁποῖον καλημέρησέν ποτε ἄξιος διδάσκαλος. Οὗτος δὲ ἀπήντησεν: Ἐγὼ δὲν πηγαίνω σὲ τέτοια μάτς (Fenerbahçe – Besiktaş)! ✽ Πηγή: http://fanarion.blogspot. gr/2015/09/blog-post_29.html

•

_______________________________

1- T. Egloff, Der Klang im Gottesraum, Publik-Forum ἀρ. 11, 29 (1995) 109.

Ἐν Ἐσόπτρῳ | 7

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΡΗΤΗΣ

Ἀπό ἀνακοινωθέντα τῆς Ἱ. Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης

«Ὑπῆρχε μία Πόλη...Τά θρησκευτικά Μνημεῖα τοῦ Μεγάλου Κάστρου» Βιβλίο τῆς κ. Λιάνας Σταρίδα

Ὁμιλία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου κατά τήν παρουσίαση τοῦ βιβλίου, ἡ ὁποία πραγματοποιηθήκε στό Ἐπιμελητήριο Ἡρακλείου, στίς 5/10/2016

Δ

Ἡ Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης 2017.

Ἀ

πό τό ἀνακοινωθέν τῆς Συνεδρίας τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς 24ης Φεβρουαρίου 2017, γιά τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν: «...ἡ Ἱερά Σύνοδος ἐξέτασε τό θέμα τῆς διδασκαλίας καί τοῦ περιεχομένου τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν καί ἀποφάσισε νά προβεῖ στίς ἀπαραίτητες ἐνέργειες πρός τό ἁρμόδιο Ὑπουργεῖο, καθώς θεωρεῖ ἀπαραίτητη τή διδασκαλία τῆς πνευματικῆς Παράδοσης τοῦ Ὀρθοδόξου Πολιτισμοῦ μας, μέσα ἀπό τό μάθημα αὐτό...». Ἀπό τό ἀνακοινωθέν τῆς Συνεδρίας τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς 16ης Μαρτίου 2017, γιά τή διακοπή τοῦ μνημοσύνου τῶν Κανονικῶν Ἐπισκόπων, ἀπό ὁρισμένους κληρικούς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης: «...Ἡ Ἱερά Σύνοδος, μεταξύ ἄλλων, ἐξέτασε καί τό θέμα πού προέκυψε τελευταῖα, τῆς διακοπῆς τοῦ μνημοσύνου τῶν Κανονικῶν Ἐπισκόπων τους, ἀπό ὁρισμένους κληρικούς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, κατά τή Θ. Λειτουργία, τά Ἱερά Μυστήρια καί τίς 8 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

Ἱερές Ἀκολουθίες. Οἱ Σεβασμιώτατοι Ἀρχιερεῖς τῆς Ἐκκλησίας μας, μέ ποιμαντική ἀγάπη καί στοργικό ἐνδιαφέρον, προσκαλοῦν τούς κληρικούς αὐτούς νά σταματήσουν τήν παραπάνω λανθασμένη συμπεριφορά. Μάλιστα, ὁρίσθηκε, μέ ὁμόφωνη Συνοδική Ἀπόφαση, τριμελής Ἐπιτροπή, ἀποτελούμενη ἀπό τόν Σεβ. Μητροπολίτη Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Γεράσιμο, τόν Πανοσ. Ἀρχιμ. Φιλόθεο Σπανουδάκη, Ἡγούμενο καί τόν Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Ζαχαρία Ἀδαμάκη, Πρόεδρο τῆς Ἑνώσεως Συνδέσμων Κληρικῶν Ἐκκλησίας Κρήτης, προκειμένου νά συναντηθοῦν καί νά διαλεχθοῦν μαζί τους, τίς ἑπόμενες ἡμέρες. Ἡ Ἱερά Σύνοδος ἀναμένει μέ ἀγαθές ἐλπίδες τά καλά ἀποτελέσματα τῆς συνάντησης αὐτῆς, ἐπιφυλάσσεται δέ γιά τά προβλεπόμενα ἀπό τούς Θείους καί Ἱερούς Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας καί τήν ἰσχύουσα Νομοθε• σία...»

έν εἶμαι εἰδικός περί τά Μνημεῖα καί τήν ἀρχαιολογία καί κανονικά δέν θά ἔπρεπε νά βρίσκομαι στή θέση αὐτή. Ἀποδέχθηκα ὅμως τήν πρόταση τῆς ἀγαπητῆς κ. Λιάνας Σταρίδα νά συμμετάσχω στήν παρουσίαση τοῦ βιβλίου της: «Ὑπῆρχε μία Πόλη… Τά θρησκευτικά Μνημεῖα τοῦ Μεγάλου Κάστρου», γιατί ἐδῶ καί χρόνια, τότε πού ἐργαζότανε στήν Ἀρχαιολογική Ὑπηρεσία, διέκρινα, ὅπως πολλοί ἄνθρωποι τούτης τῆς Πόλης, ὅτι ἡ σχέση της μέ τό ἀντικείμενο πού θεράπευε καί θεραπεύει ἦταν καί εἶναι βιωματική. Καί ὅταν κάτι εἶναι βιωματικό τότε εἶναι καί εἰδικό. Ἡ ἐπιστήμη ἁπλῶς μᾶς βοηθᾶ νά τό ἐκφράσουμε μέ τόν καλύτερο δυνατό τρόπο. Ἕνεκα αὐτῆς τῆς βιωματικῆς σχέσης τῆς συγγραφέως μέ τά Μνημεῖα, πῆρα τό θάρρος ὥστε νά τολμήσω νά ἀπαντήσω θετικά στήν πρόσκλησή της, γιά τήν ὁποία τήν εὐχαριστῶ πολύ, δηλαδή νά τό πῶ ἀλλιῶς, θέλησα νά τιμήσω, μέ λίγα φτωχά λόγια, τή βιωματική σχέση της μέ τό ἀντικείμενό της. Νομίζω ὅτι τό ἐν λόγῳ πόνημα ξεπηδᾶ καί ἔρχεται μέσα ἀπό τά προαναφερθέντα περί βιωματικῆς σχέσης, καθώς καί τῶν ὑπόλοιπων δύο τόμων τῆς ὅλης σειρᾶς ποῦ ἔχει συνθέσει μέχρι σήμερα ἡ συγγραφέας. Ἡ φλογερή ἀγάπη τῆς Λιάνας, ὡς ἀκάματος βιωματικός ζῆλος, πρός τήν ἱστορία, τή ζωή, τήν πορεία καί τίς περιπέτειες τῶν Μνημείων τοῦ Μεγάλου

Κάστρου, εἶναι τό στημόνι τῆς ὕφανσης ἐπί τοῦ ὁποίου στερέωσε τήν πολυετῆ καί κοπιώδη ἔρευνά της. Αὐτή τουλάχιστο εἶναι ἡ δική μου αἴσθηση καί ἐκεῖ νομίζω ὅτι βρίσκεται τό μυστικό καί αὐτοῦ του βιβλίου, τῆς κ. Λιάνας Σταρίδα, πρᾶγμα γνωστό σέ ὅσους γνωρίζουν τό ἔργο της. Ἡ Λιάνα Σταρίδα προέρχεται ἀπό ἐκεῖνες τίς οἰκογένειες πού τράφηκαν ἀπό τίς ρίζες τῆς πίστης καί τοῦ πολιτισμοῦ καί ἐν συνέχειᾳ ἡ ἐπιστημονική κατάρτισή της ἐμπλουτίστηκε μέ τόσες δεκαετίες ἔρευνας γιά χαμένα Μνημεῖα, παραγκωνισμένα καί ξεχασμένα ἀπό τόν κοινό χρησιμοθηρικό νοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι πάντα ἐχθρός της εἰδικότητας. Δέν μπορῶ νά μή τό πῶ ἀπόψε: ἡ Λιάνα πάλεψε καί ἀντιστάθηκε ζωηρά, τό γνωρίζει τό Ἡράκλειο, ἀπό τή θέση τῆς ἐργασίας της ἐναντίον τέτοιων ὠφελιμιστικῶν νῶν, ἐχθρῶν τῆς πίστης καί τοῦ πολιτισμοῦ. Μέ τόν ἀγῶνα της, πέτυχε νά σωθοῦν ἀρκετά μνημειακά πράγματα καί νά μή κακοποιηθοῦν ἄλλα, σέ συνέχεια μίας σειρᾶς ἀγωνιστῶν, κατά τήν ταπεινή μου γνώμη. Μερικούς ἀπό αὐτούς, συναδέλφους της καί μή, ἀναφέρει ἡ συγγραφέας, στήν τρίτη ἔκδοση τοῦ τόμου γιά τό Μεγάλο Κάστρο, ὅπως τόν Στέφανο Ξανθουδίδη, τόν Νικόλαο Πλάτωνα, τόν Στέλιο Ἀλεξίου, τόν Μανώλη Μπορπουδάκη, τόν Νικόλαο Σταυρινίδη, τόν Στέργιο Σπανάκη, τόν Ἐλευθέριο Πλατάκη καί τή Χρυσοῦλα Ἐν Ἐσόπτρῳ | 9

«Ὑπῆρχε μία Πόλη...Τά θρησκευτικά Μνημεῖα τοῦ Μεγάλου Κάστρου»

Τζομπανάκη. Τό παρουσιαζόμενο βιβλίο μᾶς δίνει ἐξαιρετικούς καταλόγους τῶν χριστιανικῶν ἐκκλησιῶν Ὀρθοδόξων, Καθολικῶν καί Ἀρμενίων, τῶν ὀθωμανικῶν θρησκευτικῶν Μνημείων, τεμενῶν καί τεκέδων, καθώς καί ἐκείνων τῶν Ἑβραίων τῶν περασμένων ἐποχῶν καί αἰώνων τοῦ Μεγάλου Κάστρου. Ἀκόμα εἶναι σημαντική ἡ μνημονευόμενη βιβλιογραφία, οἱ φωτογραφίες, οἱ χάρτες, οἱ ἐπιγραφές καί οἱ ὀνομασίες, πολλές ἀπό τίς ὁποῖες θυμᾶμαι, ὡς μαθητής, νά ἐκφέρονται ἀπό τούς τότε Ἠρακλειῶτες καί ἄλλα πολλά, τά ὁποῖα μποροῦν νά ἀποτελέσουν ἕνα ἄριστο καί ἐμπεριστατωμένο ὁδηγό, γιά ὅποιον θέλει νά μάθει εἰς βάθος γιά τό κάθε Μνημεῖο τοῦ τόμου καί τῶν γειτονιῶν τοῦ παλαιοῦ Ἡράκλειου. Ὁ τόμος αὐτός καταπολεμᾶ καίρια τή λήθη καί ξεθάβει ὅτι ὑπῆρχε στό Ἡράκλειο ἤ ὅτι οἱ διάφοροι πολιτισμοί ἐκόμισαν καί ὅτι ὑπάρχει συναφές γύρω ἀπό τό γενικό θέμα τοῦ τόμου, ὅτι οἱ πόλεμοι καί οἱ διαμάχες διαμόρφωσαν καί ἀφοῦ ὅλα διασταυρώθηκαν μέσα στήν ἐν γένει ἱστορία τοῦ Ἡρακλείου, ἐξαπλώθηκαν στό βιβλίο, μέ ὁδηγό τήν ἐμπειρία τῆς κ. Λίανας Σταρίδα. Εἶναι, μάλιστα, πολύ χαρακτηριστικά τά ὀνόματα τῶν Μνημείων. Ἄν κάποιος λίγο μελετᾶ τήν ἱστορία μπορεῖ νά φανταστεῖ τή σχέση τους μέ τά μεγάλα κέντρα τοῦ χριστιανικοῦ, μουσουλμανικοῦ καί ἑβραϊκοῦ κόσμου καί νά δεῖ πώς αὐτά τά μεγάλα κέντρα ἐπηρέασαν καί τό Ἡράκλειο, τό ὁποῖο, ὅμως, διαμόρφωσε καί αὐτό ἕνα ἰδιαίτερο τρόπο πρόσληψης καί ἔκφρασης, ἐντός τῶν «συνοικιῶν, δρόμων καί πλατειῶν του, μίας Πόλης πού ὑπῆρχε» τίτλος τῆς δεύτερης ἔκδοσης τοῦ ἑτέρου τόμου τῆς συγγραφέως, μέ ἀναλύσεις 10 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

•

...τό βιβλίο γιά τό ὁποῖο μιλᾶμε, ἀπόψε, σώζει πράγματα πού οἱ διάφορες περιστάσεις τοῦ βίου καί ἡ ἀμάθεια κατέστρεψαν, ἀστραπιαία ἤ μή καί πού πλήγωσαν τόσο πολύ. Θά λέγαμε πώς, τελικά, τό εἰρημένο βιβλίο αἰωνίζει καί μᾶς βάζει, χωρίς ἄλλο, μπροστά στήν εὐθύνη, νά μή ποτέ σαββατίσουμε, μέχρι νά φύγουμε ἀπό τίς σύγχρονες νοσταλγικές μεγαλοστομίες γιά τά Μνημεῖα καί τούς καθαγιασμένους τόπους μας... ἀξιοσημείωτες τῶν περασμένων καιρῶν. Ἡ συγγραφέας στόν πρόλογο τοῦ, ἀπόψε, παρουσιαζόμενου τόμου, χαρακτηρίζει τήν πρόσληψη καί ἔκφραση τοῦ Ἡρακλείου «ὡς τήν ὑπέροχη αὔρα πού τοῦ προσδίδει τό παρελθόν του». Καί τό ἀναφέρω αὐτό γιατί ἀκόμα καί μέχρι σήμερα, ἡ αἰσθητική τοῦ Ἡρακλείου ἀσθενεῖ σοβαρά. Ἡ συγγραφέας λίγο πιό πάνω ἀπό τήν ἀναφορά γιά τήν αὔρα τοῦ Ἡρακλείου, διερωτᾶται γιά τό Ἡράκλειο: «Δικαίως τήν χαρακτηρίζουν ὡς τήν πιό ἄσχημη πόλη τῆς Ἑλλάδος; Θά ἀπαντοῦσα ναί… γνωρίζοντας ὅτι οἱ σημερινοί κάτοικοί της, στήν συντριπτική τους πλειοψηφία, ἀγνοοῦν τήν ἱστορία καί ἀδιαφοροῦν ἐντελῶς γιά τά μνημεῖα». Προχωρεῖ ὅμως πιό κάτω καί ἀναφέρει: «Θεωρῶ ὅμως ὅτι τό Ἡράκλειο ὅσους βιασμούς καί ἄν ὑποστεῖ – κι ἔχει ὑποστεῖ ἀμέτρητους – θά διατηρεῖ τή μοναδική ἀτμόσφαιρα κ.λ.π.», γιά νά φθάσει ἡ ἀναφορά της στήν προμνημονευθεῖσα αὔρα ἀπό τό παρελθόν. Ἡ, κατά τίς δεκαετίες μετά τό Β΄ παγκόσμιο πόλεμο καί ὄχι μόνο, ἀνεξέλεγκτη οἰκοδόμηση τοῦ Ἡρακλείου ὑπῆρξε ἡ μεγάλη καταστροφή τῶν μνημείων του.

Τό βιβλίο παρουσιάζει, σέ μεγάλο βαθμό, τήν προοδευτικῶς ἑξαπλωθεῖσα αὐτή θύελλα τῆς περιφρόνησης καί καταστροφῆς τῶν Θρησκευτικῶν Μνημείων καί φυσικά δέν εἶναι μόνο αὐτά. Τή βαρβαρότητα τῆς καταστροφῆς μποροῦμε, βέβαια, νά τή δικαιολογήσουμε, μέχρι ἑνός βαθμοῦ, ἕνεκα τῆς ἀμάθειας τοῦ λαοῦ καί τῶν ἀρχῶν, ἀλλά δέν μποροῦμε καθόλου νά τή δεχθοῦμε κατά τήν περίοδο τῶν νεωτέρων χρόνων, ἐκεῖ πού ἔβαλαν τό χέρι τούς ἐπαΐοντες καί εἰδικοί. Τελικά ὁ μνημειακός θρησκευτικός πλοῦτος πού χάθηκε, αὐτό πού ἀπόμεινε καί αὐτό πού κρύβεται ἀκόμα πίσω καί κάτω ἀπό νεώτερα σημερινά κτήρια, στό Ἡράκλειο, γιά νά τά συνθέσει κανείς, νά τά κατανοήσει καί νά τά γνωρίσει, πρέπει νά πάρει καλά στά χέρια του τό βιβλίο τῆς κ. Λιάνας Σταρίδα, πού ἀπόψε παρουσιάζεται. Εἶναι ἡ περιήγηση τοῦ κόπου μίας

συμπολίτισσάς μας ἡ ὁποία δέ λογάριασε τίποτα ἄλλο, παρά τό πῶς θά δώσει τήν ἐμπειρία της στό φῶς, γιά ὅτι δέν γνωρίζουμε ἐπαρκῶς ἤ καί καθόλου, γιά τά περιγραφόμενα τοῦ παρουσιαζόμενου τόμου. Διαβάζοντας τό βιβλίο αὐτό, συνέχεια ἄλλων δύο προγενέστερων τόμων, μοῦ ἦλθε στόν νοῦ κάτι ἀπό τόν Ἐλύτη πού λέει: «Τοῦτο μόνο νά ξέρεις: «Ὅτι σώσεις μές στήν ἀστραπή καθαρό στόν αἰῶνα θά διαρκέσει». Ἔχω τή γνώμη ὅτι τό βιβλίο γιά τό ὁποῖο μιλᾶμε, ἀπόψε, σώζει πράγματα πού οἱ διάφορες περιστάσεις τοῦ βίου καί ἡ ἀμάθεια κατέστρεψαν, ἀστραπιαία ἤ μή καί πού πλήγωσαν τόσο πολύ. Θά λέγαμε πώς, τελικά, τό εἰρημένο βιβλίο αἰωνίζει καί μᾶς βάζει, χωρίς ἄλλο, μπροστά στήν εὐθύνη, νά μή ποτέ σαββατίσουμε, μέχρι νά φύγουμε ἀπό τίς σύγχρονες νοσταλγικές μεγαλοστομίες γιά τά Μνημεῖα καί τούς καθαγιασμένους τόπους μας. Τελικά Ἐν Ἐσόπτρῳ | 11

«Ὑπῆρχε μία Πόλη...Τά θρησκευτικά Μνημεῖα τοῦ Μεγάλου Κάστρου»

ἔχει δίκαιο ὁ Αἰμίλιος Χουρμούζιος, τῆς Ἐφημερίδος «Καθημερινή», πού νομίζω ὅτι ἔλεγε τό ἑξῆς: «Μιλάει ὁ στραβός γιά ὡραία ἡμέρα, ὁ κουφός γιά ὡραία μουσική συμφωνία καί ὁ ἀνήθικος γιά ἠθική». Τό βιβλίο τῆς Λιάνας μ᾽ εὐχαρίστησε, μ᾽ ἐμβάθυνε στά πραγματευόμενά του, ἀλλά μοῦ μεγάλωσε καί τό ἔσω τραῦμα μου ἀπό τήν ἀπορία: γιατί αὐτά τά λεγόμενα ἐθνικά κράτη πέσαν μέσα σέ μία ἀπομόνωση, σέ μία ἰδεαλιστική στενοκαρδία καί δέν μπόρεσαν νά κρατήσουν τή διαχρονία τοῦ εὔρους τοῦ πολιτισμοῦ μας; Μήπως αὐτά τά κράτη δέν εἶναι πού ἀνέδειξαν τήν ἀπονιά, μπροστά στίς αἰώνιες ἀξίες; Μήπως αὐτά τά κράτη δέν ἔγιναν ἡ αἰτία ὥστε νά μικρύνει, τόσο πολύ, ὁ ἀνοικτός αὐτοκρατορικός ὁρίζοντας τοῦ πολιτισμοῦ μας, ὅπως φαίνεται ξεκάθαρα καί στό βιβλίο τῆς Λίανας; Μποροῦν τελικά νά στερεώσουν συνειδήσεις καί πολιτισμό τά νεόκοπα φοβικά κρατικά μορφώματα πού, στό παράδειγμα τῆς νεοελληνικῆς περίπτωσης, προβάλλουν τήν κοσμική θρησκευτική οὐδετερότητα τῆς «μικρῆς καί ἔντιμης Ἑλλάδας»; Αὐτό, δηλαδή, πού ζήτησαν κάποτε, στή βουλή τῶν Ἑλλήνων, ἀπό τόν Ἐλευθέριο Βενιζέλο, κάποιοι πού σκέπασαν ἀργότερα, μέ συνεχιστές αὐτῆς τῆς «ἐντιμότητας» τοῦ μικροῦ, τόσα καί τόσα μνημεῖα ἀπό τήν ἀδυναμία τῆς μικροψυχίας τοῦ πρόσκαιρου ἰδεαλιστικοῦ, τοῦ πολιτισμοῦ τοῦ μπετό, κάτι ἐντελῶς ἐνάντιο μέ τό βιωματικό διαχρονικό; Ἀντίθετα οἱ λαξευμένοι, μέ κόπο καί ὑπομονή, λίθοι ἔγιναν κατά τό εὐαγγελικό, «κεφαλή γωνίας» τῶν αἰώνων πού σχημάτισαν, μέ τόν ἄλλο δικό τους τρόπο, μνημεῖα καί στό Ἡράκλειο. Οἱ πέτρες τῆς Πόλης τοῦ Μεγάλου Κάστρου ἔχουν 12 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

συνείδηση τοῦ δικοῦ μας πολιτισμοῦ, χωρίς νά σκεπάζουν ἤ νά φοβοῦνται ὅτι περιβάλλει τή Μεγαλόνησο, τά πελάγη καί οἱ ἤπειροι, ὥστε νά τελειώσει, μά γιά νά συνεχίσει νά ὑπάρχει. Εἶπα ὅλα τά παραπάνω ὡς μή ἀρχαιολογικῶς εἰδικός, ὅπως ἀνέφερα στήν ἀρχή. Ὡστόσο αὐτά πού εἶπα βγῆκαν ἀπό μέσα μου, καθώς γύριζα τίς σελίδες τοῦ βιβλίου καί ἐπειδή δέν ἔχω τίς κατάλληλες λέξεις περιγραφῆς τῆς ὡραιότητας πού ἀπορρέει ἀπό τήν ἐργασία τῆς Λιάνας, ἐδῶ νά ποῦμε ἕνα μπράβο καί γιά τήν καλαίσθητη, ἀνά χεῖρας, ἔκδοση τῆς «Ἴτανος», θέλω νά τῆς πῶ ὅτι τήν καταλαβαίνω αὐτή τήν ὡραιότητα καί τήν εὐχαριστῶ γιά αὐτό, ὡς Ὀρθόδοξος χριστιανός Ἐπίσκοπος τῆς Κρήτης. Εἶναι χιλιοειπωμένο, τό τοῦ Ντοστογιέφσκι: «Ἡ ὀμορφιά θά σώσει τόν κόσμο» καί μ᾽ ἀρέσει τόσο πολύ. Τήν αἰσθάνομαι αὐτή τήν ὡραιότητα καί ἐπειδή ἀδυνατῶ νά μιλήσω μέ τή γλῶσσα τοῦ εἰδικοῦ, περιορίζομαι νά συγχαρῶ ἐγκάρδια τή Λιάνα, νά συστήσω τό νέο βιβλίο της καί νά ἐκφραστῶ καί πάλι μέ ἕνα στίχο τοῦ Ἐλύτη πού λέει: «Λάμπει μέσα μου ἐκεῖνο πού ἀγνοῶ. Μά ὡστόσο λάμπει». Καί ἐπειδή ἔρχομαι ἀπό τούς Τόπους τῆς Γόρτυνας καί τῆς Φαιστοῦ κομίζω σέ ὅλους τή χάρη, τήν Ἀποστολική χάρη τῆς Ἐκκλησίας τῶν Γορτυνίων, ἐκείνης πού ἔστησε τήν πρώτη κολυμβήθρα, γιά νά βαπτιστοῦν μέσα της ὅλοι οἱ Κρῆτες πού ξέρουν νά διαλέγονται μέ ὅλους τους ἄλλους. Ἀπό τόν Σταυρινίδη μέχρι τήν Λιάνα Σταρίδα ὑπάρχουν πολλά καί πολλοί, ἀλλά οἱ δύο τους εἶναι ἀκρογωνιαῖοι λίθοι.

•

...Νευρωσική ἐνοχή...

τοῦ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Σταύρου Κοφινᾶ, Θεολόγου - Ψυχοθεραπευτοῦ✽ ...Ἀρκετοί, ἂν ὄχι οἱ περισσότεροι, ποὺ ἔρχονται μὲ μία νευρωσικὴ ἐνοχὴ ὅσο καὶ νὰ θέλεις νὰ τοὺς βοηθήσεις νὰ ἀπαλλαχθοῦν ἀπὸ τὴν ἐνοχὴ γιὰ κάποιο λόγο δὲν ξεκολλᾶνε. Καὶ θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε νὰ πῶ ὅτι ὁ πιὸ δύσκολος ἄρρωστος εἶναι ὁ θρησκευόμενος ἄρρωστος, ὁ ὁποῖος εἶναι τόσο ὀχυρωμένος πίσω ἀπὸ τὶς ἐνοχές του καὶ τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ καὶ τοὺς κανόνες, ποὺ δὲν θέλει νὰ ἀλλάξει καὶ οὔτε θέλει νὰ ἀπαλλαχθεῖ ἀπὸ τὴν ἐνοχή του. Γιατί ὅμως αὐτό;...

Ἀ

ρκετοί, ἂν ὄχι οἱ περισσότεροι, ποὺ ἔρχονται μὲ μία νευρωσικὴ ἐνοχὴ ὅσο καὶ νὰ θέλεις νὰ τοὺς βοηθήσεις νὰ ἀπαλλαχθοῦν ἀπὸ τὴν ἐνοχὴ γιὰ κάποιο λόγο δὲν ξεκολλᾶνε. Καὶ θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε νὰ πῶ ὅτι ὁ πιὸ δύσκολος ἄρρωστος εἶναι ὁ θρησκευόμενος ἄρρωστος, ὁ ὁποῖος εἶναι τόσο ὀχυρωμένος πίσω ἀπὸ τὶς ἐνοχές του καὶ τὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ καὶ τοὺς κανόνες, ποὺ δὲν θέλει νὰ ἀλλάξει καὶ οὔτε θέλει νὰ ἀπαλλαχθεῖ ἀπὸ τὴν ἐνοχή του. Γιατί ὅμως αὐτό; Στὸ «Ἔγκλημα καὶ Τιμωρία», τοῦ Ντοστογιέφσκι, ὁ Ρασκόλνικωφ προτιμᾶ νὰ μείνει στὴν ἀγωνία τῆς ἐνοχῆς παρὰ νὰ ἀποδεχθεῖ τὴν ἁμαρτία του, νὰ παραδεχθεῖ ὅτι ὄντως ἔχει σκοτώσει ἀνθρώπους καὶ ὁ λόγος ποὺ τὸ κάνει αὐτὸ εἶναι μᾶλλον γιὰ νὰ διατηρήσει τὴν ἀτομικότητά του, τὴν ἰδιαιτερότητά του. Θέλει νὰ αἰσθανθεῖ ὅτι εἶναι κάτι ἰδιαίτερο, κάτι ξεχωριστό. Γιὰ νὰ τὸ ποῦμε μὲ ψυχολογικὴ ἔννοια, θέλει νὰ ἐπιμείνει στὸν ναρκισσισμό του, στὴν δική του τὴν ἀνάγκη τῆς αὐτοεπιβε-

βαίωσης. Καὶ ἀντὶ νὰ δεχθεῖ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ προσπαθοῦν νὰ τὸν βοηθήσουν, τοὺς διώχνει ὅλους καὶ μένει ἀπομονωμένος στὴν ἀγωνία του. Καὶ αὐτὸ δείχνει ὁ Ντοστογιέφσκι, γιατί ὅλο τὸ βιβλίο εἶναι ἀφιερωμένο στὴν τυραννική του ἀγωνία ποὺ, ἐν τέλει, εἶναι πιὸ ὀδυνηρὴ ἡ ἀγωνία αὐτὴ ἀπὸ τὴν τελική του τιμωρία. Οἱ ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι πάσχουν ἀπὸ ὑπερβολικὴ ἐνοχὴ καὶ δὲν θέλουν νὰ ἀποδεχθοῦν ὅτι ὄντως εἶναι ἄνθρωποι ἁμαρτωλοί, γιὰ μένα, θέλουν ἁπλῶς νὰ δοξαστοῦν ὡς σταυρωμένοι ἀπάνω στὸν σταυρὸ καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο νὰ ξεχωρίσουν τὸν ἑαυτό τους ἀπὸ τοὺς ἄλλους. Ἴσως, ἐδῶ, μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι αὐτοὶ ποὺ πάσχουν ἀπὸ αὐτὴ τὴ νευρωσικὴ ἐνοχὴ εἶναι αὐτοὶ ποὺ στὴ βάση τοὺς νιώθουν τόσο ἀνεπαρκεῖς ποὺ δὲν μποροῦν νὰ ἀγαπήσουν. Καὶ μέσα ἀπὸ αὐτὸ ἀπὸ τὴν μία πλευρὰ αἰσθάνονται ὄντως ἐνοχή, τὴν ἀνεπάρκειά τους, καὶ θέλουν νὰ τιμωρήσουν τὸν ἑαυτό τους, ἀλλὰ μὲ αὐτὸ νὰ κρατήσουν τοὺς ἀνθρώπους σὲ ἀπόσταση. Ἑπομένως ἡ ἐνοχὴ ἔχει ἕνα ἄλλο στοιχεῖο, ἡ ἐνοχὴ ἔχει ἕνα θέμα θυμοῦ. Εἶναι μία ἔκφραση θυμοῦ ποὺ κρατάει τοὺς ἄλλους μακριά, σπρώχνει τοὺς ἄλλους μακριά. Βασανίζουμε τὸν ἑαυτό μας γιὰ τὶς ἐλλείψεις μας, ἀλλὰ ὅπως, ἴσως, θὰ μᾶς ποῦν οἱ ἄλλοι δύο ὁμιλητές, ὅτι ἡ ἐνοχὴ ἔχει ἄμεση σχέση μὲ ἕνα ἐπιθυμητὸ πρόσωπο ποὺ ποτὲ δὲν ἔδωσε τὴν ἀγάπη, κυρίως τὴν μητέρα, καὶ μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο κρατάει καὶ αὐτὴ τὴ φιγούρα ζωντανὴ μέσα του, μὲ ἕναν πολὺ ἀρνητικὸ τρόπο. Ἡ μητέρα μου δὲν μοῦ ἔδωσε ἀγάπη, Ἐν Ἐσόπτρῳ | 13

Ἡ πλάνη

...Οἱ ἄνθρωποι οἱ ὁποῖοι πάσχουν ἀπὸ ὑπερβολικὴ ἐνοχὴ καὶ δὲν θέλουν νὰ ἀποδεχθοῦν ὅτι ὄντως εἶναι ἄνθρωποι ἁμαρτωλοί, γιὰ μένα, θέλουν ἁπλῶς νὰ δοξαστοῦν ὡς σταυρωμένοι ἀπάνω στὸν σταυρὸ καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο νὰ ξεχωρίσουν τὸν ἑαυτό τους ἀπὸ τοὺς ἄλλους καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο νὰ ξεχωρίσουν τὸν ἑαυτό τους ἀπὸ τοὺς ἄλλους...

Λεπτομέρεια ἀπό τήν εἰκόνα «Μή μοῦ ἄπτου», τοῦ Μιχαήλ Δαμασκηνοῦ. ἐγὼ δὲν ἤμουν ἄξιος γιὰ τὴν ἀγάπη καὶ γι’ αὐτὸ τὸν λόγο θὰ τιμωρήσω τὸν ἑαυτό μου γιὰ νὰ κερδίσω τὴν ἀγάπη της καὶ θὰ διατηρήσω αὐτὴ τὴ σχέση παρόλο πού ἡ μητέρα μπορεῖ νά ἔχει φύγει ἀπὸ τὴ ζωή. Ἡ δυσκολία νὰ ἐπιλύσουμε τὴν ἐνοχὴ ἔχει καὶ μία ἄλλη διάσταση, γιὰ νὰ ἀπιλύσουμε τὴν ἐνοχὴ πρέπει κάποιος νὰ ἀναλάβει τὴν εὐθύνη τοῦ ἑαυτοῦ του καὶ νὰ ἀναλάβει τὴν εὐθύνη μίας πραγματικῆς σχέσης καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ μεγάλη δυσκολία καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ ἔννοια τῆς μετάνοιας. Νὰ ἀναλάβω τὴν εὐθύνη τοῦ ἑαυτοῦ μου καὶ νὰ μπῶ σὲ μία πραγματική, ἀληθινή, ἀγαπητικὴ σχέση μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸν συνάνθρωπό μου. Ἀλλὰ νὰ ἀναλάβεις εὐθύνη, νὰ μπεῖς σὲ μία σχέση, εἶναι ριψοκίνδυνο γιατί μπορεῖ νὰ ἀποτύχεις, μπορεῖ νὰ ὑποστεῖς τὴν ἀπόρριψη, μπορεῖ ὄντως 14 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

ἐκεῖ νὰ μὴν εἶσαι ἀρκετός, ἀλλὰ αὐτὴ εἶναι ἡ ἔννοια τῆς σχέσης. Νὰ παλέψεις νὰ διατηρήσεις τὴν ἀγαπητικὴ σχέση μὲ ὅλες τὶς δυσκολίες. Καὶ βέβαια, στὸ τέλος, μὲ αὐτὸ θὰ τελειώσω, ἐν τέλει ἡ ἐπίλυση τῆς ἐνοχῆς στηρίζεται στὸ πόσο πραγματικὰ πιστεύουμε στὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Εἶναι μία δοκιμασία πίστης. Ἐάν ἔχω πίστη, ὁ Θεὸς εἶναι πραγματικὰ ἐλεήμων καὶ φιλάνθρωπος καὶ ὄντως σταυρώθηκε γιὰ νὰ μᾶς δείξει πόσο ἀγάπη ἔχει γιὰ μένα, τότε δὲν θὰ ἔχω ἀνάγκη νὰ τιμωρήσω τὸν ἑαυτό μου γιὰ νὰ κερδίσω τὴν δική Του ἀγάπη. Τὸ μόνο ποὺ χρειάζεται εἶναι νὰ καταθέσω τὸν ἑαυτό μου καὶ τὶς ἁμαρτίες μου μπροστὰ στὰ δικά Του τὰ πόδια. ✽ Πηγή: https://www.youtube.com/ watch?v=AZbKqfqmzZc, ἀπό 20,39' μέχρι 27,15'. Ἀπόσπασμα ἀπό ὁμιλία του, στήν ἐνοριακή συντροφιά τοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου τοῦ Ἱ. Ν. Ταξιαρχῶν Μοσχάτου, τό 2014, με θέμα: «Ἐνοχή: Πῶς τή διαχειριζόμαστε;» καί μέ ἀφορμή τήν κυκλοφορία τοῦ 6ου τεύχους τοῦ περιοδικοῦ «Ψυχῆς Δρόμοι». Ἀπομαγνητοφώνηση κ. Λάμπρος Καμπουράκης.

•

τοῦ Ἀρχιμανδρίτου Σωφρονίου Σαχάρωφ✽

Π

π. Σωφρώνιος Σαχάρωφ.

ολύ χαίρομαι πού σᾶς συναντῶ. Μέχρι σήμερα ζῶ κάθε ἡμέρα μιάν ἀκατανόητη κατάσταση: Πῶς ὁ Θεός παρέτεινε τή ζωή μου, γιατί ζῶ, γιά ποιόν λόγο; Ἐκεῖνος μόνο γνωρίζει. Θά ἤθελα νά σᾶς μεταδώσω ὅλη μου τήν ἐμπειρία. Πρωτίστως τή θετική ἐμπειρία καί ὄχι τήν ἀρνητική. Αὐτή ἄρχισε πρίν ἀκόμη ἐμφανισθεῖ ὁποιοσδήποτε ἀπό ἐσᾶς στόν κόσμο. Ὅταν ἐπέστρεψα στόν Χριστό, τότε ἄρχισε ἡ πορεία μου καί ἔζησα τήν κατάσταση τοῦ νοῦ, τῆς καρδιᾶς καί τοῦ σώματός μου, στήν ὁποία μέ ὁδήγησε ὁ Θεός μέ τήν προσευχή, δηλαδή τήν κατάσταση ὅλου τοῦ εἶναι μου. Τότε δέν ἀντιλαμβανόμουν ἀκόμη ὅτι ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά σφάλει καί ὅτι τά σφάλματα αὐτά μπορεῖ νά εἶναι μικρά, σχεδόν δυσδιάκριτα, πού μόλις διαφαίνονται στή γήινη ὕπαρξή μας. Μπορεῖ ὅμως κάποτε νά εἶναι πολύ τρα-

γικά καί σοβαρά. Ἔτσι, ὅλη ἡ ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητος εἶναι ἡ τραγική συνέπεια τοῦ σφάλματος τοῦ Ἀδάμ. Ἀντιμετώπισα τήν ἔννοια τῆς «πλάνης» στό Ἰνστιτοῦτο τοῦ Ἁγίου Σεργίου, ὅταν γράφτηκα ἐκεῖ ὡς ἕνας ἀπό τούς πρώτους φοιτητές του. Γιά πρώτη φορά ἄκουσα τή λέξη αὐτή ἀπό τό στόμα τοῦ Μητροπολίτη Ἀντωνίου Χραποβίσκυ. Ἦταν σπουδαῖος ἱεράρχης καί ἴσως ὁ πρῶτος ὑποψήφιος γιά τόν πατριαρχικό θρόνο τῆς Ρωσίας, ὅταν αὐτός «ἀναστήθηκε», ἀλλά κατά τήν ἐκλογή δέν ἔλαχε ἡ πατριαρχία σέ αὐτόν καί ἀνεχώρησε στό ἐξωτερικό, στή Γιουγκοσλαβία. Ἔπειτα ἡγήθηκε τῆς Ὑπερορίου Ἐκκλησίας. Ὁ Μητροπολίτης Ἀντώνιος Χραποβίσκυ ἔλεγε ὅτι ἀκόμη καί στόν Ἄθω μερικοί γέροντες βρίσκονται σέ πλάνη. Αὐτό ἔγινε ὅταν πλέον ἐμφανίστηκε μέσα μου ἡ ἐπιθυμία νά ἐγκαταλείψω τό Ἰνστιτοῦτο καί νά ἀναχωρήσω σέ μοναστήρι, εἴτε στό Βάλαμο εἴτε στόν Ἄθω. Τόν καιρό ἐκεῖνο ὁ ὅρος αὐτός εἴχε κάποια μυστική σημασία. Πράγματι, οἱ ἄνθρωποι φοβοῦνταν μήπως πέσουν σέ πλάνη καί ὁ φόβος αὐτός ἀποτελοῦσε γιά πολλούς ἀφορμή νά ἀποκλίνουν ἀπό τήν ὀρθή σκέψη. Οἱ ἄνθρωποι δέν ἀνησυχοῦν ὅταν κάποιος μεθάει καί κάνει τρέλες, διότι αὐτό δέν σημαίνει ὅτι βρίσκεται «σέ πλάνη»˙ ἀλλά ἄν κάποιος πεῖ ὅτι τόν ἐπισκέφθηκε τό ἄκτιστο φῶς, τότε αὐτομάτως ἀπαντοῦν: «Ἄχ, αὐτό εἶναι πλάνη!». Καί αὐτό ὑπῆρξε μιά πολύ σημαντική στιγμή τῆς ζωῆς μου στό Παρίσι˙ καί ὄχι μόνο γιά μένα, ἀλλά καί γιά ἄλλους. Ἀντίθετα πρός αὐτό πού ἔλεγε ὁ σπουἘν Ἐσόπτρῳ | 15

Ἡ πλάνη

...Ὁ ὅρος «πλάνη» σημαίνει ἐκεῖνο πού δέν προέρχεται ἀπό τόν Μόνο Ἀληθινό Θεό, ἀλλά ξαφνικά μᾶς φαίνεται μεγάλο καί ἅγιο, καί ἐμεῖς ἀνοίγουμε τήν καρδιά μας στό λάθος αὐτό... δαῖος αὐτός ἱεράρχης Ἀντώνιος Χραποβίσκυ, μόλις κατέφθασα στόν Ἄθω, φίλησα τή γῆ καί εἶπα: «Ὅλα ὅσα θά μέ διδάσκουν οἱ πατέρες, θά τά δέχομαι. Ἀφήνω τόν νοῦ μου νά δέχεται καί νά μήν κρίνει καθόλου». Ὑπήρξαν καί στόν Ἄθω ἐπίσης φόβοι μήπως πέσει κάποιος σέ πλάνη. Ἔτσι μοῦ δημιουργήθηκε ἡ ἀνάγκη νά κατανοήσω τί ἀκριβῶς εἶναι αὐτή ἡ πλάνη καί πῶς νά τήν ἐννοήσω. Ζώντας στόν Ἄθω αἰσθάνθηκα τόν ἑαυτό μου κάτω ἀπό τήν προστασία τῶν προσευχῶν τῶν πατέρων, τῆς Θεομήτορος καί ὅλων τῶν Ἁγίων. Ἔτσι μποροῦσα ἥσυχα νά σκεφθῶ πῶς νά ἐννοήσω τόν ὅρο «πλάνη». Ἡ ρωσική λέξη «πλάνη» («πρέλυστ») εἶναι ἐντελῶς διαφορετική ἀπό τήν ἑλληνική. Ἀναφέρεται ὡστόσο στό ἴδιο φαινόμενο. Ἡ διαφορά ἔγκειται στό ὅτι ὁ ἑλληνικός νοῦς εἶναι φιλοσοφικός καί γεννᾶ θεολογικές ἔννοιες ὡς φιλογοφικές. Γιά παράδειγμα, «μετάνοια» στά ἑλληνικά σημαίνει «ἀλλαγή τοῦ νοεροῦ φρονήματος» καί «πλάνη» σημαίνει «παραπλάνηση». Οἱ Ρῶσοι μιλοῦν γιά τή μετάνοια ὡς ψυχολογικό συναίσθημα: δηλαδή, ὅταν λένε στόν Θεό «συγχώρησέ με», ἐκφράζουν τή μεταμέλειά τους, γιά ὅσα σκέφθηκαν, εἶπαν ἤ ἔπραξαν. Ὁ ὅρος «πλάνη» σημαίνει ἐκεῖνο πού δέν προέρχεται ἀπό τόν Μόνο Ἀληθινό Θεό, ἀλλά ξαφνικά μᾶς φαίνεται μεγάλο καί ἅγιο, καί ἐμεῖς ἀνοίγουμε τήν καρδιά μας στό λάθος αὐτό. Ὅταν οἱ ἅγιοι Πατέρες ὁμιλοῦν γιά πλάνη, ἔχουν ἐπίσης 16 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

...Κάθε φορά πού διαπράττουμε ἁμαρτία ἤ ὑποκύπτουμε σέ ἁμαρτία ὁποιουδήποτε εἴδους καί σέ ὁποιοδήποτε ἐπίπεδο – νοερό, καρδιακό, σωματικό – γινόμαστε θύματα πλάνης. Τελοῦμε τήν ἁμαρτία, γιατί αὐτή μᾶς ἑλκύει... ὑπ᾽ ὄψιν τους καί τή δική τους πείρα. Δέν μποροῦμε ὅμως νά ἀποφύγουμε τήν πλάνη. Δέν λέω γιά ὅλη τή ζωή μας, ἀλλά γιά ἐπιμέρους περιπτώσεις της. Κατάλαβα τόν ὅρο «πλάνη» ὡς ἑξῆς: Ὅταν κάποιο πνευματικό φαινόμενο μέ προσελκύει καί ἐγώ ἀνοίγω τήν καρδιά μου σέ αὐτό, ἀργότερα μπορεῖ νά εἶμαι σέ θέση νά διακρίνω ἄν ἔσφαλα ἤ ὄχι, καί μέ τή μετάνοια νά ἐπιστρέψω στήν ἀλήθεια... Κάθε φορά πού διαπράττουμε ἁμαρτία ἤ ὑποκύπτουμε σέ ἁμαρτία ὁποιουδήποτε εἴδους καί σέ ὁποιοδήποτε ἐπίπεδο – νοερό, καρδιακό, σωματικό – γινόμαστε θύματα πλάνης. Τελοῦμε τήν ἁμαρτία, γιατί αὐτή μᾶς ἑλκύει. Στό ἀπολυτίκιο τῶν μαρτύρων ὑπάρχει ἡ ἔκφραση «ἀστήρ ἀπλανής». Ὁ ὅρος αὐτός ὑπῆρξε γιά μένα ἀξιοσημείωτος. Στήν κατάσταση, κατά τήν ὁποία οἱ μάρτυρες παραδίδουν ὅλο τό εἶναι τους στόν Θεό, γίνονται «ἀστέρες ἀπλανεῖς», δηλαδή κύκλος ἀληθείας, μέσα στόν ὁποῖο δέν ὑπάρχουν ἴχνη ἀδικίας. Σᾶς ὁμιλῶ γι᾽ αὐτό, ἐπειδή μέχρι σήμερα ἡ πλάνη εἶναι παντοῦ δυνατή. Καί στό Ἅγιον Ὄρος καί στήν Ἑλλάδα καί στή Γαλλία καί σέ μᾶς στό Tolleshunt Knights. Πῶς ὅμως νά εἴμαστε βέβαιοι ὅτι ὅλα ὅσα ὑπερβαίνουν τό μέτρο τῆς κατανοήσεώς μας ἐμεῖς τά ἀφομοιώνουμε ὡς θετική ἀλήθεια; Ποιό εἶναι τό κριτήριο ἐκεῖνο πού μποροῦμε νά ἐπιλέξουμε, προκειμέ-

Ἔργο κ. Π. Μόσχου. νου νά προσδιορίσουμε ἄν βρισκόμαστε σέ πλάνη ἤ στήν ἀληθινή ὁδό; Ἔτσι, σέ μιά προσευχή πρός τόν φύλακα ἄγγελο -ἡ ὁποία βρίσκεται σέ ρωσικά εὐχολόγιαλέμε: «Ἄγγελε τοῦ Θεοῦ, ἅγιε φύλακά μου, διατήρησε τή ζωή μου στόν φόβο τοῦ Χριστοῦ Θεοῦ, στερέωσε τόν νοῦ μου στήν ἀληθινή ὁδό». Ἡ διέξοδος εἶναι ἡ προσευχή αὐτή: «Στερέωσε τόν νοῦ μου στήν ἀληθινή ὁδό», ἤ ὅπως λέει ὁ Ψαλμός: «Τό Πνεῦμα σου τό ἀγαθόν ὁδηγήσει με ἐν γῇ εὐθείᾳ. Γνώρισόν μοι, Κύριε, ὁδόν, ἐν ᾗ πορεύσομαι, ὅτι πρός σέ ἦρα τήν ψυχήν μου»1. Ἐπ᾽ αὐτοῦ μποροῦμε νά ποῦμε πολλά. Ἀλλά θά προχωρήσω ἀμέσως σέ ἐκεῖνο πού πρέπει νά ἀποτελεῖ γιά μᾶς ἐμπόδιο γιά τήν πτώση καί τήν ἐκτροπή σέ ὁδό ξένη πρός τό πνεῦμα τοῦ Χριστοῦ. Ἀκριβῶς γι᾽ αὐτό τό πράγμα προσευχόμαστε κάθε ἡμέρα καί ἀρκετές φορές τήν ἡμέρα: «Καταξίωσον, Κύριε, ἐν τῇ ἡμέρᾳ ταύτῃ ἀναμαρτήτους φυλαχθῆναι ἡμᾶς». Ἄν ἀναλογισθοῦμε ὅτι, κάθε φορά πού πέφτουμε στήν ἁμαρτία, μᾶς προσείλκυσε κάποιο στοιχεῖο ἀπό αὐτήν καί τήν 1

Ψαλμ. 142, 10 καί 8.

διαπράξαμε στή σκέψη, στίς κινήσεις τῆς καρδιᾶς μας καί στίς πράξεις μας, σημαίνει ὅτι ὀφείλουμε νά εἴμαστε προσεκτικοί κατά τή διάρκεια τῆς ἡμέρας καί ὅλης τῆς νύχτας, ὥστε νά μή διαπράξουμε ἁμαρτία. Καί ὅπως σᾶς εἶπα νωρίτερα, ἡ πλευρά αὐτή τῆς ζωῆς μας εἶναι χαρακτηριστική γιά τή μοναχική ὁδό. Στίς ἐπιστολές πού ἀπέστειλε ὁ ἀπόστολος Παῦλος πρός τούς χριστιανούς πού πρόσφατα εἶχαν προσέλθει ἀπό τόν χῶρο τῶν ἐθνικῶν καί τῶν εἰδωλολατρῶν, ἐξέθεσε μιάν ἀπίστευτα σημαντική εἰκόνα τῆς χριστιανικῆς κατανοήσεως τοῦ εἶναι καί τοῦ Θεοῦ, ἐνῶ ταυτόχρονα μιλοῦσε γιά τήν καθημερινή ζωή τῶν ἀνθρώπων. Ἔτσι, ἐπαφίεται σέ ἐμᾶς νά συνδυάσουμε τίς δύο «ἀπόψεις» στή νοερά μας θεωρία, στόν συλλογισμό μας, γιά τό κοσμικό εἶναι καί τό Θεῖο Εἶναι, δηλαδή τό κτιστό καί τό Ἄκτιστο. Πῶς πρέπει νά συμπεριφέρεται ὁ ἀρχάριος μοναχός ἤ γενικά ὁ ἀρχάριος χριστιανός; Πῶς νά περνᾶμε τήν ἡμέρα μας; Μερικοί ἑλκύονται μέ τόν νοῦ τους πρός τήν ἀφηρημένη θεολογία. Ἐκεῖ ὅμως εἶναι πολύ πιθανά τά λάθη. Ὡς ἐκ τούτου, ὅλη ἡ προσοχή μας πρέπει νά εἶναι στραμμέἘν Ἐσόπτρῳ | 17

Ἡ πλάνη

Ὁ Ὅσιος Σιλουανός, ἔργο κ. Π. Μόσχου. νη μόνο σέ ἕνα πράγμα, νά μή λυπήσουμε τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέ ὁποιοδήποτε κακή σκέψη ἤ κίνηση τῆς καρδιᾶς. Ὅλη ἡ προσοχή μας νά συγκεντρώνεται στό πῶς θά ἀποφύγουμε κάθε εἴδους ἁμαρτία κάθε φορά πού ἐπικοινωνοῦμε μέ τούς ἀδελφούς, καί προπαντός νά μή θλίψουμε κανέναν. Ὅταν ὁ Θεός συνεργεῖ μαζί μας στά «παθήματά» μας, γιά νά διέλθουμε τήν ἡμέρα χωρίς ἁμαρτία, τότε ἔρχεται ἡ χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Μέ τήν ἀναμάρτητη ζωή δημιουργοῦμε μέσα μας ἐλεύθερο χῶρο, ὥστε νά ἔρθει τό Ἅγιο Πνεῦμα μέ τή χάρη Του. Καί ὅταν ἔρθει, τότε ἔχουμε ζῶσα ἀντίληψη ἐκείνου, γιά τό ὁποῖο μᾶς διδάσκει. Καί ὅπως λέει ὁ Γέροντας Σιλουανός, «ὅλα ὅσα μᾶς δίδαξε ὁποτεδήποτε ἡ χάρη πρέπει νά τά ἐκτελοῦμε μέχρι τέλους τῆς ζωῆς μας»2. Ἡ πε2

Βλ. Ὁ ἅγιος Σιλουανός ὁ Ἀθωνίτης, σελ. 300.

18 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

ρίοδος κατά τήν ὁποία ὁ Θεός μᾶς ἐγκαταλείπει εἶναι ἀπαραίτητη. Τότε ἐμεῖς μέ ἐπώδυνη ἔνταση θέλουμε νά ἐνεργοῦμε σάν νά ἦταν ὁ Θεός μαζί μας, ἔστω καί ἄν Αὐτός ἀπομακρύνει ἀπό μᾶς τήν αἰσθητή ἐνέργεια τῆς παρουσίας Του. Στήν ἀρχή ὁ μοναχός δέν ἀσχολεῖται μέ τίποτε ἄλλο, παρά μόνο πῶς νά διέλθει χωρίς ἁμαρτία ὅλη τήν ἡμέρα. Καί τότε ἔρχεται τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καί ἀποκαλύπτει σέ μᾶς τά μυστήρια τοῦ θείου Εἶναι, πράγμα πού δέν κατορθώνει ὁ ἄνθρωπος στίς ὁδούς τῆς ἀφηρημένης θεολογίας. Ὅταν ὁμιλῶ γιά τήν ὑπεροχή αὐτή τῆς μοναχικῆς σχολῆς, δέν σημαίνει καθόλου ὅτι ἡ στάση μου πρός τή θεολογική ἐπιστήμη εἶναι ἐντελῶς ἀρνητική. Ὄχι, δέν λέω αὐτό. Καί στίς ἱστορικές συνθῆκες τῆς πτώσεώς μας εἶναι πράγμα ἀναγκαῖο. Λυποῦμε μόνο γιά πολλούς ἀπό αὐτούς πού ἐκδαπανοῦν τεράστια ἐνέργεια γιά τήν ἐκμάθηση τῆς θεολογικῆς παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας, καί τῶν ὁποίων ἡ διανοητική γνώση παρουσιάζεται κατά κάποιον τρόπο ὡς ἤδη πραγματοποιημένη τελειότητα. Μέ τήν ἀφηρημένη θεολογία εἶναι ἀδύνατον νά ἐπιτύχει κανείς τήν τελειότητα. Στήν πορεία τῆς ἱστορίας ἡ ἐξουσία μέσα στήν Ἐκκλησία δέν δόθηκε σέ ἁγίους, ἀλλά σέ πολυμαθεῖς, καί σέ αὐτό ἔγκειται ἡ τραγωδία τοῦ κόσμου καί τῆς Ἐκκλησίας. Ὅπως διδάσκει ὁ ὅσιος Γέροντας Ἀμβρόσιος τῆς Ὄπτινα, ἡ ζωή τοῦ μοναχοῦ ἀρχίζει μέ ἁπλότητα: «Ὅποιος ζεῖ ἁπλά ἔχει ἑκατοντάδες ἀγγέλους μαζί του, ὅποιος ὅμως ἔχει τήν πεποίθησή του στήν εὐφυῒα του δέν ἔχει μαζί του κανέναν». Ἔτσι καί ἐγώ θά ἤθελα νά σᾶς πῶ ὅτι ἡ ζωή μας εἶναι τελείως ἁπλή. Εἶναι πολύ σπουδαῖο νά μή θέτουμε ὡς σκοπό τήν

• ...Λυποῦμε μόνο γιά πολλούς ἀπό αὐτούς πού ἐκδαπανοῦν τεράστια ἐνέργεια γιά τήν ἐκμάθηση τῆς θεολογικῆς παραδόσεως τῆς Ἐκκλησίας, καί τῶν ὁποίων ἡ διανοητική γνώση παρουσιάζεται κατά κάποιον τρόπο ὡς ἤδη πραγματοποιημένη τελειότητα. Μέ τήν ἀφηρημένη θεολογία εἶναι ἀδύνατον νά ἐπιτύχει κανείς τήν τελειότητα. Στήν πορεία τῆς ἱστορίας ἡ ἐξουσία μέσα στήν Ἐκκλησία δέν δόθηκε σέ ἁγίους, ἀλλά σέ πολυμαθεῖς, καί σέ αὐτό ἔγκειται ἡ τραγωδία τοῦ κόσμου καί τῆς Ἐκκλησίας...

...Εἶναι πολύ σπουδαῖο νά μή θέτουμε ὡς σκοπό τήν ἀπόκτηση κάποιων σημείων ἐπιβεβαίωσης τῆς θείας εὐδοκίας: τῆς θαυματουργίας ἤ κάποιου ἄλλου χαρίσματος τοῦ εἴδους αὐτοῦ...

ἀπόκτηση κάποιων σημείων ἐπιβεβαίωσης τῆς θείας εὐδοκίας: τῆς θαυματουργίας ἤ κάποιου ἄλλου χαρίσματος τοῦ εἴδους αὐτοῦ. Αὐτό ποτέ δέν ἀποτελεῖ στόχο μας! Ἀλλά ὁ στόχος μας ἐκφράζεται μόνο μέ τήν ἀποφυγή τῆς ἁμαρτίας μέ κάθε τρόπο. Καί ὅταν προσπαθῶ κάποτε νά σᾶς μιλήσω γιά τή μεγαλειώδη εἰκόνα πού μᾶς ἀποκαλύφθηκε ἀπό τόν Θεό στή δημιουργία τοῦ κόσμου αὐτοῦ, στή δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου «κατ᾽ εἰκόνα Αὐτοῦ καί καθ᾽ ὁμοίωσιν»3, τό κάνω, γιά νά μήν ἔχετε ὑπ᾽ ὄψιν σας τήν καθημερινή εὐτελῆ ζωή μας, ἀλλά τήν παραμονή μας στόν Θεό καί τήν ἀπόκτηση τῆς ζωῆς σέ ὅλες της τίς διαστάσεις, καί τήν κοσμική καί τή θεία. Λέω ὅμως καί τό ἄλλο: δέν πρέπει νά φανταζόμαστε πώς ἤδη εἴμαστε ἐκεῖ. Νά θυμόμαστε ὅτι «ὅποιος ζεῖ ἁπλά ἔχει μαζί του ἑκατοντάδες ἀγγέλους». Γιατί σήμερα μιλῶ ἔτσι, σάν νά ἀνησυχῶ κατά κάποιον τρόπο; Πράγματι, ἀνησυχῶ, γιατί σκεφτόμενος τά σημεῖα τῆς εὐδοκίας τοῦ Θεοῦ πού ἔχουν ἤδη γίνει

σέ μᾶς, μπορεῖ νά δημιουργηθεῖ μέσα μας ἄκαιρη, νόθη, ψευδής, ὀλέθρια ἐπιθυμία ὅτι θά ἀποκτήσουμε καί ἐμεῖς τέτοια χαρίσματα, ὅπως καί ὁ Γέροντας Σιλουανός. Κατανοῆστε τήν ἐπιφύλαξή μου: κινδυνεύουμε, ἐπειδή ἔχουμε ἀπίστευτα μεγάλο πατέρα, τόν Σιλουανό. Ἐκεῖνο πού συνέβη μέ αὐτόν ἀποτελεῖ σπανιότατο φαινόμενο στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητος γενικά. Ἄν λοιπόν ἀναζητοῦμε τά ἴδια χαρίσματα πού εἴχε αὐτός, θά εἶναι λάθος. Ποτέ δέν πρέπει νά συγκρίνουμε τόν ἑαυτό μας μέ κανέναν ἄλλον4. Ὅσο μικρός ἤ μεγάλος καί ἄν εἶναι ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ ὁ καθένας ἀπό μᾶς, ὁ Θεός «ἀσχολεῖται» μέ τόν κάθε ἄνθρωπο ἰδιαιτέρως μέ καρδιακή ἐπικοινωνία. Ἡ συνηθισμένη ὁδός δέν εἶναι ἐκείνη πού βλέπουμε στόν ὅσιο Σιλουανό. Αὐτός, ὅπως καί ὁ ὅσιος Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ, ἀπό τήν ἀρχή ἀκόμη ἔζησε τήν ἐμφάνιση τοῦ Χριστοῦ. Ὁ χριστιανός ὀφείλει νά σκέφτεται ὅτι θά πεθάνει, ἀφοῦ καθαρισθεῖ μέ τή μετάνοια, καί τότε θά τοῦ ἐμφανισθεῖ ὁ Χριστός γιά τήν αἰωνιότητα. Ἐμεῖς ὅμως οἱ ἴδιοι πρέπει νά ἔχουμε ἄλλον προσανατολισμό. Ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους κινδύνους βρίσκεται στήν ἱκανότητά μας νά φανταζόμαστε. Ὅταν ὅμως ζοῦμε, δέν πρέπει νά φανταζόμαστε ὅτι ὁ Θεός εἶναι μαζί μας καί ὅτι Τόν βλέπουμε˙ πρέπει νά συνειδητοποιήσουμε ὅτι ὁ Θεός βλέπει ἐμᾶς. Ἡ προσέγγιση αὐτή μᾶς σώ-

3

4

Γέν. 1,26.

Βλ. Β' Κορ. 10, 12-14.

Ἐν Ἐσόπτρῳ | 19

Ἡ πλάνη

ζει ἀπό τήν ἐκτροπή στή φαντασία: «ἐγώ εἶμαι προφήτης, ἀπόστολος, ἅγιος, αὐτός ἤ ὁ ἄλλος». Ἐλεύθεροι ἀπό κάθε φαντασία γιά τόν ἑαυτό μας ἀγωνιζόμαστε, καί ὅ,τι ὁ Θεός θέλει τό κάνει χωρίς ἐμᾶς διά μέσου ἡμῶν. Σᾶς ὑποδεικνύω πῶς νά ζήσετε, γιά νά ἀποφύγετε τήν πλάνη. Καί ὅταν παραμένουμε σέ κατάσταση πού πάσχει ὅλο τό εἶναι μας –καί τό πνεῦμα καί ὁ νοῦς καί ἡ καρδιά καί τό σῶμα-, ὅταν πάσχουμε ἀπό παντοῦ ἀγωνιζόμενοι νά μή διαπράξουμε ἁμαρτία, τότε οἱ ἴδιοι δέν σκεφτόμαστε ὅτι συμμετέχουμε στά παθήματα τοῦ Χριστοῦ... Ὁ Θεός ὅμως μπορεῖ νά τό ἀναγνωρίσει αὐτό ὡς συμμετοχή στά παθήματα τοῦ Χριστοῦ5 καί μπορεῖ νά τό ἀποδώσει σέ μᾶς ὡς δικό μας κατά τή δική Του κρίση καί ὄχι κατά τή δική μας. Τρόπος ζωῆς μας εἶναι νά ταπεινώνουμε ἀδιάκοπα τόν ἑαυτό μας, ἐνῶ ἡ δόξα ἤ ἡ ἐξύψωση κάποιου ἀνήκει στόν Θεό6. Ἔτσι δέν πρέπει νά ἀγωνιζόμαστε γιά νά ἀνυψώσουμε τάχα τόν ἑαυτό μας «τραβώντας τον ἀπό τά μαλλιά». Πρέπει νά ζοῦμε μέ πολύ ταπεινή συνείδηση. Καί ὅταν ὁ Θεός δώσει κάτι, αὐτό εἶναι τελείως ξεκάθαρο πού καταπλήσσει τή φαντασία τοῦ ἀνθρώπου. Ὡστόσο αὐτό προέρχεται ἀπό τόν Θεό καί ὄχι ἀπό ἐμᾶς. Δυσκολότερη εἶναι ἡ ὁδός ἐκείνη, κατά τήν ὁποία ὁ Θεός ἐμφανίζεται στόν ἄνθρωπο μέσα σέ μεγάλο φῶς ἀπό τήν ἀρχή ἀκόμη τῆς ζωῆς του. Ὁ ἄνθρωπος αὐτός δέχεται κατά κάποιον τρόπο μιά «ἔνεση», πού τόν ἐξομοιώνει πρός τόν Χριστό ἀκόμη καί στό φρόνημά του7, ἀκόμη καί στή θεώρηση τῆς ζωῆς. Αὐτός ὁ Ἴδιος ἀνέβηκε στόν Γολγοθᾶ ὑπομένοντας τά μεγαλύτε5 6 7

Βλ. Β' Κορ. 1,5. Βλ. Ματθ. 23,12˙ Α' Πέτρ. 5,6. Βλ. Α' Κορ. 2,16˙ Φιλιπ. 2,5.

20 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

•

...Ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους κινδύνους βρίσκεται στήν ἱκανότητά μας νά φανταζόμαστε. Ὅταν ὅμως ζοῦμε, δέν πρέπει νά φανταζόμαστε ὅτι ὁ Θεός εἶναι μαζί μας καί ὅτι Τόν βλέπουμε˙ πρέπει νά συνειδητοποιήσουμε ὅτι ὁ Θεός βλέπει ἐμᾶς. Ἡ προσέγγιση αὐτή μᾶς σώζει ἀπό τήν ἐκτροπή στή φαντασία: «ἐγώ εἶμαι προφήτης, ἀπόστολος, ἅγιος, αὐτός ἤ ὁ ἄλλος». Ἐλεύθεροι ἀπό κάθε φαντασία γιά τόν ἑαυτό μας ἀγωνιζόμαστε, καί ὅ,τι ὁ Θεός θέλει τό κάνει χωρίς ἐμᾶς διά μέσου ἡμῶν. Σᾶς ὑποδεικνύω πῶς νά ζήσετε, γιά νά ἀποφύγετε τήν πλάνη.... ρα παθήματα, προκειμένου νά τελέσει μιά πράξη ἀντίθετη πρός ἐκείνη πού διέπραξε ὁ Ἀδάμ. Καί ὅπως ἐξαιτίας τοῦ παραπτώματος τοῦ Ἀδάμ ὁ Θεός καταράστηκε τόν κόσμο αὐτό8, ἔτσι καί ὁ Χριστός μέ τήν ἀνάβασή Του στόν Σταυρό τοῦ Γολγοθᾶ ἐξάλειψε αὐτή τήν κατάρα9 καί ἄνοιξε τήν εἴσοδο στή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ Πατρός. Γι᾽ αὐτό καί ἐμεῖς ὀφείλουμε νά φέρουμε ταυτόχρονα μέσα μας καί τήν εἰκόνα τῆς λυτρώσεώς μας διά τοῦ πάθους στόν Γολγοθᾶ, ἀλλά καί νά συνειδητοποιοῦμε αὐτό πού εἶναι ἀπαραίτητο γιά μᾶς: νά ἀκολουθήσουμε ὁδό ἀντίθετη πρός ἐκείνη πού βάδισε ὁ Ἀδάμ στόν Παράδεισο. Τότε ἡ ζωή μας θά εἶναι σύμφωνη μέ τόν λόγο τοῦ ὁσίου Ἀμβροσίου τῆς Ὄπτινα: «Ἐμεῖς ζοῦμε ἁπλά, ἀλλά ἔχουμε μαζί μας ἑκατοντάδες ἀγγέλους˙ ὅποιος ὅμως ἐπιτηδεύεται, φαντάζεται ὅτι εἶναι προφήτης, ἅγιος ἤ κάτι ἄλλο, αὐτός δέν ἔχει κανέναν». Εἶναι πολύ σημαντική ἡ στιγμή αὐτή, 8 9

Βλ. Γέν. 3,17. Γαλ. 3,13.

γιατί συνήθως στόν κόσμο μετά βίας βρίσκεις ἄνθρωπο πού νά κατανοεῖ τί εἶναι ἡ ἁμαρτία. Ὁ Κύριος εἶπε στούς Ἰουδαίους: «Ἐάν μή πιστεύσητε ὅτι Ἐγώ εἰμι, ἀποθανεῖσθε ἐν ταῖς ἁμαρτίαις ὑμῶν»10. Οἱ ἄνθρωποι δέν μποροῦν νά ἐννοήσουν πότε ἁμαρτάνουν καί πότε δέν ἁμαρτάνουν. Αὐτό μᾶς τό ἀποκαλύπτει μόνο ὁ Κύριος μέ τό Ἅγιο Πνεῦμα. Ὡς ἐκ τούτου, σέ ὅλο τόν κόσμο συμβαίνει τό ἴδιο πού συνέβη μέ τόν Ἀδάμ στόν Παράδεισο, ὅταν ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός μιλοῦσε μαζί του. Ὁ Ἀδάμ δέν ἤθελε νά τόν ἐνοχοποιήσουν: «Ἡ γυνή, ἥν ἔδωκας μετ᾽ ἐμοῦ, αὕτη μοι ἔδωκεν ἀπό τοῦ ξύλου, καί ἔφαγον»11. Ἐμεῖς ὅμως θά ἀγωνισθοῦμε νά μήν ἐνοχοποιήσουμε τόν Θεό, ἀλλά θά ποῦμε σέ Αὐτόν: «Ἐκ προσώπου Σου τό κρίμα μου ἐξέλθοι»12. Δηλαδή «Σύ, ὁ Θεός, θά μέ κρίνεις». Ὁ Κύριος θέλει νά ὁμοιωθοῦμε μέ Αὐτόν κατά τήν ἀγάπη Του. Ἡ ἀγάπη ὅμως τοῦ Θεοῦ εἶναι ταπεινή ἀγάπη. Παρακαλῶ, λοιπόν, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, νά ὑπογραμμίσετε καί νά θυμάστε σέ ὅλη σας τή ζωή ὅτι τό ἔργο μας εἶναι νά ταπεινώνουμε διαρκῶς τόν ἑαυτό μας. Γιά τό θέμα αὐτό ὁ Κύριος λέει: «Ὁ ταπεινῶν ἑαυτόν ὑψωθήσεται»13. Ἀλλά νά ὑψώσει μπορεῖ μόνο ὁ Θεός14. Διαφορετικά προκύπτει ἀποτέλεσμα ἀντίθετο πρός τή φαντασία μας: Ὅταν νομίζουμε ὅτι ἀνεβαίνουμε στόν Θεό, τότε μένουμε οὐσιαστικά στάσιμοι... Ἄν ὅμως δέν φανταζόμαστε, τότε ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος ἔρχεται σέ μᾶς. Τό ἔργο μου εἶναι δύσκολο καί ὑπεύθυνο. Γι᾽ αὐτό θά ἤθελα νά ἐκπληρώσω τό κα10 11 12 13 14

Ἰωάν. 8,24. Γέν. 3,13. Γέν. 3,12. Βλ. Λουκ. 14,11. Ἰακ. 4,6.

θῆκον μου ἀπέναντί σας πραγματικά χωρίς ἁμαρτία. Καί ἐκεῖνο γιά τό ὁποῖο σᾶς μίλησα σήμερα, παρακαλῶ νά τό γράψετε στήν καρδιά καί στόν νοῦ σας, καί τότε θά βαδίσετε τόν δρόμο σας μέ μεγάλη ταπείνωση, ἀλλά καί σταθερότητα. Εἶναι ἀναπόφευκτο νά ὑπάρξουν ὧρες, ἑβδομάδες, χρόνια, κατά τά ὁποῖα θά περάσουμε τόν χρόνο μας χωρίς τή ζωντανή ἐσωτερική αἴσθηση τῆς ἐνεργείας τοῦ Πνεύματος. Εἶναι σπουδαία ἡ περίοδος αὐτή. Μποροῦμε τότε νά ἐπιδείξουμε τήν πιστότητά μας στήν ἀγάπη πρός τόν Θεό, γιατί ἐνῶ δέν ἔχουμε τήν αἰσθητή ἐνέργεια τῆς χάριτος, ζοῦμε σάν νά τήν ἔχουμε. Στό βιβλίο μου γιά τόν Γέροντα Σιλουανό γράφω γιά ἐκεῖνο πού αὐτός σκεφτόταν: «Ἄν διαφυλάττουμε πιστά τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ, ἔρχεται στιγμή κατά τήν ὁποία ἡ χάρη ἐπιστρέφει καί παραμένει πλέον μαζί μας παντοτινά»15. Δέν πρέπει συνεπῶς νά βιαζόμαστε. Μερικοί πατέρες στόν Ἄθω μετά ἀπό σαράντα ἤ καί περισσότερα ἀκόμη χρόνια δέχονταν τή μεγάλη χάρη, καί μόνο τότε τήν ἀναγνώριζαν, πρίν ἀπό τόν θάνατό τους. Καί αὐτή εἶναι ἡ πιό ἀσφαλής ὁδός. Γίνεται λοιπόν τό ἑξῆς: Ἡ χάρη τῆς τελειότητος προσφέρεται εἴτε στήν ἀρχή εἴτε στό μέσο εἴτε στό τέλος τῆς ὁδοῦ. Τό ἀσφαλέστερο βέβαια εἶναι ὅταν δίδεται στό τέλος. Θά περιμένουμε λοιπόν σέ ὅλη μας τή ζωή16, σάν νά ἀρχίζουμε μόλις τώρα. ✽ Ἀπό τό βιβλίο «Οἰκοδομῶντας τόν ναό τοῦ Θεοῦ μέσα μας καί στούς ἀδελφούς μας», τ. β΄, ἔκδοση Ἱ. Μονῆς Τιμίου Προδρόμου, Ἔσσεξ Ἀγγλίας, 2013.

15 16

•

Βλ. Ὁ ἅγιος Σιλουανός ὁ Ἀθωνίτης, σ.54. Πρβλ. Ματθ. 24,13˙ Λουκ. 21,19˙Α' Πέτρ.5,6.

Ἐν Ἐσόπτρῳ | 21

«...φέρε τό χέρι σου...», (Ἰωάν. 20,27)

Ἀποσπάσματα ἀπό τήν πασχαλινή ἐγκύκλιο 2017, τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου.

Ὁ

Χριστός, πάνω στόν Σταυρό, ἔζησε τήν ἀνομία τῆς τότε ρωμαϊκῆς παγκοσμιοποίησης, ἄκουσε τίς ἐξημμένες φωνές τῶν θρησκευομένων τῆς ἐποχῆς Του καί τῶν φαντασμάτων τοῦ νοῦ τῶν ἐκτελεστῶν Του, σάν μιά συνέχεια, θά λέγαμε, τῶν ὅσων ἄκουσε στήν ἐπί γῆς πορεία Του, δηλαδή τίς φαντασιακές θεωρίες ὅλων τῶν κατευθύνσεων, τῆς διαλεκτικῆς τῶν ἰδεῶν καί τίς θεωρίες τῆς νομικῆς στοίχισης στίς γραφές. Μέ τήν Ἀνάστασή Του, ἀπάντησε τελικά στόν κόσμο ὅλο, ὅπως στόν Θωμᾶ, πού προκειμένου νά πιστέψει ἔλεγε ὅτι ἤθελε νά βάλει τό δάχτυλό του, «στό σημάδι τῶν καρφιῶν», (Ἰωάν. 20,25), ὡς ἑξῆς: «... Φέρε τό δάχτυλό σου ἐδῶ καί δές τά χέρια μου, καί φέρε τό χέρι σου καί βάλε το στήν πλευρά μου, καί μή γίνεσαι ἄπιστος ἀλλά πιστός...», (Ἰωάν. 20,27). Καί μᾶς λέγει, ὁ π. Αἰμιλιανός Σιμωνοπετρίτης: «...Μόνο τά γερά χτυπήματα, μόνον τό μωλωπισμένο πρόσωπο μπορεῖ νά προχωρήση˙ αὐτά ἀναγνωρίζει ὁ Θεός. Ὅπως ἀναγνωρίζει τήν κεντηθεῖσαν πλευράν του, τούς μώλωπας τοῦ προσώπου του καί τούς κολαφισμούς τοῦ τραχήλου του, ἔτσι ἀναγνωρίζει καί τή δοκιμασμένη ψυχή...». Ἡ πίστη στόν Ἀναστάντα Κύριο δέν εἶναι ἰδέες, ἀπόψεις καί πεποιθήσεις αὐτοδικαιώσεως μπερδεμένων ἀνθρώπων καί μάλιστα μέ συστηματικοποιημένες τίς λανθασμένες πλευρές τους. Ἡ φυσική αἴσθηση δέν εἶναι ἡ παντέλεια τῆς ὀρθότητας, πολλῷ μάλλον ἡ ψευδαίσθηση τῆς φαντασίας. Ἡ Ἁγία Του Ἐκκλησία λειτουργεῖ τό μυστήριο τῆς σχέσης μέ τόν Χριστό.

22 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

Κατά τή συγκλονιστική στιγμή αὐτῆς τῆς σχέσης μέ Αὐτόν, τό πρῶτο πού θά πεῖ στήν ἀπιστία, στά παιχνίδια τῆς ἄρνησης καί στά κατασκευάσματα τῆς ἀνεκκλησίαστης ἀρετῆς, εἶναι τό: «...φέρε τό χέρι σου...», (Ἰωάν. 20,27) καί λαβόντες τήν αἴσθηση τῆς κατά πνεῦμα ἀληθινῆς παρουσίας Του, πού σημαίνει ὄχι κατ᾽ ἀναγωγή ἤ κατά ψυχολογική φαντασία ἤ κατά δαιμονική ἐπήρεια, τότε, λοιπόν, θά συνεχίσει μέ τό: «...βάλε τό δάκτυλο στήν πλευρά μου...», (Ἰωάν. 20,27), ἔτσι ὥστε νά ἐπαισθανθοῦμε τήν πληγή καί νά διακρίνουμε, κατά χάρη, τόν αἱμάτινο κρουνό τῆς ἄφεσης τῶν ἁμαρτιῶν μας. Ὁ Κύριος καταλαβαίνει πάρα πολύ ἐκείνους πού ἔχουν πληγές, ἐκείνους πού δοκιμάζονται, ἐκείνους πού ἔχουν σταυρούς, ἐκείνους πού ἔχουν

•

στεναγμούς τῆς καρδιᾶς καί πού χωρίς θόρυβο ἐπικαλοῦνται τό Πανάγιο Ὄνομά Του καί βδελύσσεται ἐκείνους πού ὁριοθετοῦν ἄψυχες κολάσεις συσκοτισμοῦ. Ἡ Ἀνάσταση ὑπερβαίνει τόν χωροχρόνο πού ὑποσημειώνει καί περιορίζει τά πράγματα. Ἡ αἰωνιότητα τά ἐκτροχιάζει ἀπό τά τρέχοντα καί τά ἀφθαρτίζει ἀναβιβάζοντάς τα στή σφαίρα τοῦ ἀπείρου. Ἐκεῖ ἡ γλῶσσα, χωρίς κανένα ἀνθρώπινο ἀλφάβητο, ὁμολογεῖ: «...Κύριε, σέ ποιόν θά πᾶμε; Ἔχεις ρήματα ζωῆς αἰωνίου...», (Ἰωάν. 6,68). Τότε ἀρχίζει νά ρέει τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ στίς πληγές μας, σάν πλημμύρα ἀγαλιάσεως. Μπροστά στό θαῦμα τῆς Ἀνάστασης ὅλα γίνονται ἀσήμαντα, μικρά καί μ᾽ αὐτήν ἀνατέλλει αἰωνίως ὁ ἀβασίλευτος κόσμος τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, χωρίς ἀρχή καί τέλος, βιούμενος, ἐν σιωπῇ καί κινήσει, μέσα στό ἄπειρο ἔλεος τοῦ Θεοῦ καί στό κέντρο τῆς ὕπαρξης. Τό μικρό καί τό πληγωμένο ἄν τό βάλεις, γιά νά τό μετρήσεις, πάνω σέ μικρό γίνεται δυό φορές μικρό καί πληγωμένο. Ἄν τό βάλεις πάνω σέ μεγάλο ἁπλῶς ἀπελπίζεται ἀπό τή διαφορά. Ὅμως ἄν τό μικρό καί τό πληγωμένο τό βάλεις μέσα στήν ἀπεραντοσύνη τοῦ Θεοῦ, ἄν καί

πληγωμένο, παίρνει νόημα, ἀφοῦ γιά αὐτή δέν ὑπάρχει μέτρο, ἡ σύγκριση ἐξουδετερώνεται καί παραδίδεται στό ἄφατο ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι, λοιπόν, «...μὴ ἐκθαμβεῖσθε..», (Μάρκ. 16,6), μήν ἀπελπίζεστε, ἀλλά φανερώσετε ὅλες τίς πληγές σας, μέ ὅλη τή θέρμη τῆς ψυχῆς στόν Ἀναστάντα Κύριο. Ξενιτέψετε ἀπό τή γειτνίαση μέ τή θερμότητα τοῦ «...φωτός τῆς φωτιᾶς...», (Μάρκ.

14,54), κατά τήν ἄρνηση τοῦ Πέτρου, στήν αὐλή πού κατασκεύαζαν οἱ τότε θρησκευόμενοι τῆς Ἰουδαίας τίς ψευδομαρτυρίες κατά τοῦ Ἰησοῦ, πολεμήσετε πρίν ἀπό κάθε αὐτάρεσκη πνευματική βεβαιότητα τόν πονηρό πού «...ἔρχεται καί ἁρπάζει τό σπαρμένο μέσα στήν καρδιά...», (Ματθ.

13,19), καί ἐλᾶτε στό φῶς τοῦ Χριστοῦ πού εἶναι: «...πρᾶος καί ταπεινός στήν καρδιά, καί θά βρεῖτε ἀνάπαυση στίς ψυχές σας…», (Ματθ. 11,29). Ἀπεγκλωβιστεῖτε ἀπό κάθε εἰκονική πραγματικότητα, φύγετε ἀπό τήν κόλαση τῶν λογισμῶν τῆς φαντασίας, ἀπό τά δαιμόνια τῆς ἐποχῆς καί ἀπό τά συνθήματα τοῦ χωρισμοῦ ἀπό τήν Ἐκκλησία, πορευθεῖτε πρός τόν Κύριο μέ φυσική ἁπλότητα, μέ ἀνεπίληπτο βίο καί σκορπίσετε παντοῦ τό Χριστός Ἀνέστη...

•

Βιβλιοπωλεῖο

Ἱ. Μητροπόλεως

Γορτύνης καί Ἀρκαδίας

•

Μοῖρες, τηλ. 28920 23790 e-mail imgabooks@gmail.com Ἐν Ἐσόπτρῳ | 23

Μ Ε Ε Ν Δ Ι ΑΦ Ε Ρ Ο Ν Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ Ν Ε Ο Υ Σ

FACEBOOK, INSTAGRAM & SNAPCHAT

Ἕ

τοῦ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Θεμιστικλῆ Μουρτζανοῦ ✽

νας νέος, ἔφηβος καί μεγαλύτερος, δέν μπορεῖ νά φανταστεῖ τήν ἡμέρα του χωρίς ἕνα πέρασμα ἀπό τό FACEBOOK. Χωρίς νά ἀνεβάσει τίς φωτογραφίες του, νά δηλώσει τήν παρουσία του στούς φίλους του ἤ σέ ὅσους θά ἤθελαν νά γίνουν φίλοι του. Χωρίς νά μαθαίνει τά νέα τους καί νά μαθαίνουν τά δικά του. Ἡ κοινωνία μας, ἄλλωστε, γιά μία πληροφορία ζεῖ! Αὐτό πού κάποτε θά θεωροῦνταν σημεῖο ὑπερηφάνειας καί πιθανόν θά μᾶς χαρακτήριζε ὡς «ψώνιο», νά κυκλοφοροῦμε, δηλαδή, μέ ἕνα ἄλμπουν ἀπό δικές μας φωτογραφίες στό χέρι καί νά τίς δείχνουμε στούς φίλους μας, σήμερα ὄχι ἔχει ἁπλῶς ἀπο-ενοχοποιηθεῖ, ἀλλά θεωρεῖται must, γιά νά μποροῦμε νά ἔχουμε κοινωνικές γνωριμίες, νά εἴμαστε ἄνθρωποι τοῦ καιροῦ μας. Στό FACEBOOK νοιώθουμε κέντρο τοῦ κόσμου. Μετρᾶμε φίλους καί like στά ποσταρίσματά μας, γιά νά δοῦμε πόσο δημοφιλεῖς εἴμαστε, γιά νά ἀνεβάσουμε τήν αὐτοεκτίμησή μας. Γιά νά μήν παραμένουμε μοναχικοί. Κι ὅλα αὐτά σύντομα, ἁπλά καί ἀπό ὁποιονδήποτε ὑπολογιστή. Ἐγγραφή, password, ἕνα κινητό, πρόσβαση στό Inernet ἤ ἀκόμη καί δυνατότητα πληκτρολόγησης τοῦ 0, εἴσοδος στο FB καί «ἡ διασημότητα» ἀνεβασμένη στό Δίκτυο! Εἶναι αὐτονόητα γιά τούς περισσότερους τά Social Networks! Γιατί ἐκτός ἀπό τό FACEBOOK, ὑπάρχουν ἀκόμη τό Instagram καί τό Snapchat, ὅπου μέ γνώμονα τή φωτογραφία μποροῦμε νά κάνουμε θαύματα. Νά ὡραιοποιήσουμε τήν εἰκόνα μας, νά πειράξουμε τούς ἄλλους, 24 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

νά νικήσουμε τήν πλήξη μας, νά γελάσουμε παραμορφώνοντας τόν ἑαυτό μας καί τούς ἄλλους. Τό νά χτίσουμε ὅμως μία γνήσια σχέση, προϋποθέτει κόπο, μοίρασμα, νά ἔχουμε τόν ἄλλο ἀπέναντί μας, νά βλέπουμε τίς ἐκφράσεις του, νά βλέπει τίς δικές μας, καί, κυρίως, νά δίνουμε καί νά παίρνουμε, νά μοιραζόμαστε. Καί εἶναι δύσκολη αὐτή ἡ διαδικασία, χωρίς τά ἀποτελέσματά της, δηλαδή οἱ φιλίες καί οἱ σχέσεις, νά θεωροῦνται δεδομένα. Τό Δίκτυο μᾶς ἀπαλλάσει ἀπό τέτοιους κόπους. Δέν εἴμαστε ἐμεῖς πού μοιραζόμαστε, ἀλλά οἱ εἰκόνες μᾶς δίνουν πληροφορίες γιά μᾶς. Τό ἴδιο και οἱ ἄλλοι. Καί παράλληλα, τό Δίκτυο μᾶς δίνει τή δυνατότητα νά φαινόμαστε «βιβλία ἀνοιχτά». Ἀνεβάζουμε φωτογραφίες ἀπό βόλτες μας, τίς διακοπές μας, τό διάλειμμα τοῦ σχολείου, τήν πόλη πού μένουμε, ἀπό ἐκεῖ πού διασκεδάζουμε. Κάνουμε check in ἐκεῖ πού πίνουμε καφέ, πού τρῶμε, πού διασκεδάζουμε. Δηλώνουμε συγκινημένοι, εὐλογημένοι ,γεμάτοι ἤ ἀπογοητευμένοι. Ἐννοεῖται, βέβαια, πως δέν εἶναι οἱ φωτογραφίες ὅλη ἡ ζωή μας. Ἐννοεῖται πώς δέν μποροῦμε νά περιγράψουμε ἀπόλυτα τά συναισθήματά μας, τί μᾶς κάνει νά

•

ἀγαποῦμε καί τί μᾶς κάνει νά πονᾶμε. Συνήθως βγάζουμε τίς καλές, τίς εὐχάριστες στιγμές μας χωρίς αὐτό νά σημαίνει πώς φανερώνουμε τόν ἀληθινό ἑαυτό μας. Ὡστόσο, ὅλοι νιώθουν πώς συμμετέχουν στή ζωή μας. Κι ἐμεῖς στή δική τους. Μόνο πού εἴμαστε ὅλοι παρατηρητές, θεατές, πολλές φορές στό ἴδιο ἔργο. Ὅπως μέ τά blogs, ἔτσι καί μέ τό FACEBOOK, ὅσοι θέλουν νά ἔχουν πρόσβαση στή νεολαία, πολιτικοί, καλλιτέχνες, ἀθλητές, εἰδωλα τοῦ star-system, ἐφημερίδες στήνουν σελίδες (ὄχι βέβαια οἱ ἴδιοι, ἀλλά οἱ ἑταιρεῖες ἐπικοινωνίας καί διαφήμισης, μέ τίς ὁποῖες συνεργάζονται), γιά νά ἐπικοινωνοῦν, νά περιγράφουν τίς δραστηριότητές τους, νά κάνουν τό νεανικό κοινό νά πιστέψει ὅτι ἐνδιαφέρονται γι᾽ αὐτό, ὅτι κι αὐτοί κάποτε ἦταν ἔφηβοι, εἶχαν ἀνησυχίες, ἦταν ἐπαναστάτες, ὅτι καταλαβαίνουν τίς ἀγωνίες καί τούς προβληματισμούς γιατί κι ἐκεῖνοι ἔζησαν ἀνάλογες καταστάσεις, μέ μία διαφορά: κανείς τους δέ θά δοθεῖ ἀληθινά σέ ὅσους τούς θαυμάζουν ἤ συμμετέχουν σέ τέτοιες ἱστοσελίδες. Γιά ἐκείνους οἱ φίλοι θά εἶναι ἕνας ἀριθμός στή μεγάλη λίστα ὑποστηρικτῶν καί φίλων. Καί οἱ φίλοι, μέ τή σειρά τους, θά παίρνουν ἕνα μικρό κομμάτι ἀπό τήν πίτα τῆς δόξας τῶν ἰνδαλμάτων τους! Κάπως ἔτσι ὁ ψεύτικος κόσμος μοιάζει ἀληθινός! Δέν ἔχει νόημα νά ἀπορρίψουμε το FACEBOOK (γιατί τό Instagram καί τό Snapchat στήν οὐσία εἶναι τό βασίλειο τῆς φωτογραφίας ἤ ὁ διάλογος μέ φωτογραφίες), ὅπως καί κάθε τεχνολογικό ἐπίτευγμα. Νόημα ἔχει νά διατηροῦμε τήν ἀξιοπρέπειά μας σ᾽ αὐτό! Νά μή δημοσιεύουμε φωτογραφίες πού μᾶς καθιστοῦν θέαμα γιά τούς κάθε λογῆς ἄρρωστους καί παραδομένους στά πάθη τους! Νά μήν

...Νά μή δημοσιεύουμε φωτογραφίες πού μᾶς καθιστοῦν θέαμα γιά τούς κάθε λογῆς ἄρρωστους καί παραδομένους στά πάθη τους! Νά μήν πιστέψουμε ὅτι εἴμαστε περισσότερο ἤ λιγότερο πετυχυμένοι, ἄν ἔχουμε πολλούς ἤ λίγους φίλους! Καί νά μήν τρῶμε χρόνο πού μᾶς εἶναι πολύτιμος γιά νά χτίσουμε νόημα στή ζωή μας, νά μάθουμε ὅ,τι θά μᾶς ὁδηγήσει σέ ἀληθινή πρόοδο καί νά μπορέσουμε νά μοιραστοῦμε τόν ἀληθινό ἑαυτό μας, μ᾽ ἐκείνους πού ἀγαπᾶμε καί μᾶς ἀγαποῦν!... πιστέψουμε ὅτι εἴμαστε περισσότερο ἤ λιγότερο πετυχυμένοι, ἄν ἔχουμε πολλούς ἤ λίγους φίλους! Καί νά μήν τρῶμε χρόνο πού μᾶς εἶναι πολύτιμος γιά νά χτίσουμε νόημα στή ζωή μας, νά μάθουμε ὅ,τι θά μᾶς ὁδηγήσει σέ ἀληθινή πρόοδο καί νά μπορέσουμε νά μοιραστοῦμε τόν ἀληθινό ἑαυτό μας, μ᾽ ἐκείνους πού ἀγαπᾶμε καί μᾶς ἀγαποῦν! Τό FACEBOOK ἀπέφερε τεράστια κέρδη σ᾽ ἐκεῖνον πού τό ἐφηῦρε καί σ᾽ ἐκείνους πού ἔχτισαν πάνω σ᾽ αὐτό, ὅπως φανερώνεται καί μέσα ἀπό τή βραβευμένη μέ Ὄσκαρ κινηματογραφική ταινία τοῦ David Fincher «The Social Network». Ἀκόμη κι ἄν ὁ σκηνοθέτης κάνει σχόλια γιά τόν ναρκισσισμό, δηλαδή τή λατρεία γιά τόν ἑαυτό μας, πού βγαίνει μέσα ἀπό τό κοινωνικό δίκτυο, τή βαρεμάρα πού καί στούς ἴδιους τούς χρῆστες προκαλεῖ τό γεγονός τῆς δημοσίευσης τόσων φωτογραφιῶν γιά νά δείξουν ξεχωριστοί, τό ὅτι τόσο εὔκολα περνᾶμε ἀπό τή μία εἰκόνα στήν ἄλλη, χωρίς τελικά νά φαίνεται ποιά στιγμή τῆς ζωῆς μας ὑπῆρξε Ἐν Ἐσόπτρῳ | 25

«Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους», FACEBOOK, INSTAGRAM & SNAPCHAT

σημαντική καί πιά ὄχι. Ἐντούτοις, ἐλάχιστοι σκέφτονται ποιές ἀκριβῶς προεκτάσεις τό FACEBOOK ἔχει στή ζωή μας. Ἄν τό συνδυάσουμε, μάλιστα, μέ τό γεγονός ὅτι ἀπό τή στιγμή πού θά μποῦμε σ᾽ αὐτό, ἀκόμη κι ἄν τό θελήσουμε, ὁ λογαριασμός μας δέ σβήνει ποτέ καί οἱ ἐλεγκτές τοῦ συστήματος κρατᾶνε τά στοιχεῖα μας, κι ἄς μή φαίνεται ἡ σελίδα μας,πού σημαίνει ὅτι δέν εἴμαστε τελικά ἐλεύθεροι νά τό ἀπορρίψουμε καί νά προχωρήσουμε στή ζωή μας, τότε τήν ἑπόμενη φορά πού θά μποῦμε στο FACEBOOK, ἄς εἴμαστε λίγο πιό ὑποψιασμένοι. Ὄχι γιά νά φοβηθοῦμε ἤ νά βγοῦμε! Ἀλλά γιά νά γνωρίζουμε τήν πραγματικότητα, ὄχι τήν εἰκονική, ἀλλά αὐτήν πού

κρύβεται πίσω ἀπό τίς φωτογραφίες, τά σχόλια, τά κάθε λογῆς λαμπρά χρώματα! Ὅτι τό FACEBOOK, ὅπως καί τά ὑπόλοιπα κοινωνικά δίκτυα, εἶναι ἕνα ἀκόμη ἐμπορικό προϊόν τοῦ πολιτισμοῦ μας, πού μᾶς κολλᾶ στήν ὀθόνη τοῦ ὑπολογιστῆ καί μᾶς κάνει νά ξεχνᾶμε ὅτι ἡ ζωή μας παίρνει νόημα ὅταν συναστοῦμε πραγματικά τούς ἄλλους, ὅταν τούς ἀφήνουμε περιθώριο νά μᾶς γνωρίσουν ὅπως εἴμαστε καί τελικά νά ἀνακαλύψουν κι ἐκεῖνοι μαζί μέ μᾶς πτυχές τοῦ ἑαυτοῦ μας πού δείχνουν ὅτι ἀκόμα κι ἄν δέν εἴμαστε τέλειοι, εἴμαστε ἀληθινοί! ✽ Ἀπό τό βιβλίο του: «Μέ τόν καιρό νά εἶναι κόντρα», σελ. 67 - 73, ἐκδόσεις «Ἀρχονταρίκι», 2016.

•

ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ

Ἐπιδημία παχυσαρκίας στήν Ἑλλάδα

τοῦ κ. Ἀντωνίου Καφάτου Ὁμότιμου Καθηγητῆ προληπτικῆς ἰατρικῆς καί διατροφολογίας τοῦ Παν/μίου Κρήτης

Ἡ

παιδική παχυσαρκία ἀποτελεῖ σήμερα σοβαρότατο πρόβλημα τῆς δημόσιας ὑγείας στή χώρα μας.Τά παιδιά τῆς χώρας μας ἡλικίας 5-17 χρόνων ἔχουν τά ὑψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας παγκοσμίως πού ξεπερνοῦν ἀκόμη καί τίς ΗΠΑ κατά 10 περίπου μονάδες. Τό 80% ἀνδρῶν καί γυναικῶν ἀντιπροσωπευτικό δεῖγμα ἀγροτῶν ἀπό τούς 6 Δήμους τῆς Μεσαρᾶς τό 2005, ἦταν ὑπέρβαροι καί παχύσαρκοι. Αὐτό συμβαίνει γιατί ἔχουμε ἐγκαταλείψει τόν παραδοσιακό τρόπο ζωῆς καί διατροφῆς πού χαρακτήριζε τούς Κρῆτες πρίν τή δεκαετία τοῦ ᾽60. Ἡ πλειονότητα τῶν ἀνδρῶν καί

26 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

γυναικῶν τότε ἔτρωγαν μόνο τά προιόντα πού παρήγαγαν στό χωράφι τους χωρίς κανένα ἀπό τά βιομηχανικά ἐπεξεργασμένα τρόφιμα πού ἔχουμε σήμερα μέ πλῆθος πρόσθετων ἐπικίνδυνων οὐσιῶν. Ὅλα τά προϊόντα αὐτά ἦταν βιολογικά χωρίς φυτοφάρμακα καί λιπάσματα. Ἐπίσης ἐργάζονταν χειρονακτικά ὅλη τήν ἡμέρα στά χωράφια τους χωρίς ἐργάτες καί μηχανήματα πού ἔχουμε σήμερα καί χωρίς τηλεόραση. Σέ μεγάλη μελέτη στίς ΗΠΑ, μέ 68.000 νοσηλεύτριες μέ παρακολούθηση γιά 8 χρόνια, διαπιστώθηκε ὅτι ὅσες ἔβλεπαν τηλεόραση γιά περισσότερες ἀπό 5 ὧρες

• ...Τό 80% ἀνδρῶν καί γυναικῶν ἀντιπροσωπευτικό δεῖγμα ἀγροτῶν ἀπό τούς 6 Δήμους τῆς Μεσαρᾶς τό 2005, ἦταν ὑπέρβαροι καί παχύσαρκοι. Αὐτό συμβαίνει γιατί ἔχουμε ἐγκαταλείψει τόν παραδοσιακό τρόπο ζωῆς καί διατροφῆς πού χαρακτήριζε τούς Κρῆτες πρίν τή δεκαετία τοῦ 60. Ἡ πλειονότητα τῶν ἀνδρῶν καί γυναικῶν τότε ἔτρωγαν μόνο τά προιόντα πού παρήγαγαν στό χωράφι τους... τήν ἡμέρα διπλασίαζαν τόν κίνδυνο γιά παχυσαρκία καί σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Πρίν τή δεκαετία τοῦ ᾽60 ἡ πλειονότητα ἀνδρῶν καί γυναικῶν τηροῦσαν πλήρως ὅλες τίς νηστεῖες πού συνιστᾶ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας. Δέν εἶχαν κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα καί αὐγά γιά 180 περίπου ἡμέρες τόν χρόνο, ἐνῶ τό ψάρι ἐπετρέπετο συχνότερα ὅπως τίς 40 ἡμέρες πού προηγοῦνται τῶν Χριστουγένων, ἐκτός Τετάρτης καί Παρασκευῆς. Τά θαλασσινά καί οἱ χοχλιοί ἐπιτρέπονται σέ ὅλες τίς νηστεῖες. Ἡ καθιστική ζωή μας καί ἡ ὑποτίμηση τῆς νηστείας τῆς Ἐκκλησίας μᾶς ὁδηγοῦν ἀσφαλῶς στήν παχυσαρκία πού ἀποτελεῖ τόν πρῶτο παράγοντα κινδύνου γιά τό ἔμφραγμα τοῦ μυοκαρδίου, τόν σακχαρώδη διαβήτη, τά ἐγκεφαλικά ἐπεισόδια, τούς καρκίνους, τήν ἄνοια, τήν νεφροπάθεια καί ὅλα τά χρόνια νοσήματα. Τά καρδιαγγειακά νοσήματα, οἱ καρκῖνοι καί ὁ σακχαρώδης διαβήτης ἀποτελοῦν σήμερα τά πρῶτα αἴτια θανάτου στή χώρα μας. Ἀπό αὐτά τά νοσήματα τό 80% τῶν καρδιαγγειακῶν, τό 90% τοῦ σακχαρώδους διαβήτη καί 35-70% τῶν καρκίνων θά μποροῦσαν νά προληφθοῦν μέ πρωτο-

γενῆ προληπτικά μέσα πού ἀρχίζουν πολύ νωρίς ἀπό τή βρεφική ἡλικία ἤ ἀκόμη ἀπό τήν ἐνδομήτρια ζωή. Γιά παράδειγμα ὅταν ἔγκυος παίρνει πάνω ἀπό 4.5 γραμμάρια ἡμερησίως τράνς λιπαρά ἀπό μαργαρίνες καί προϊόντα πού περιέχουν μαργαρίνες ὅπως κρουασάν, ντόνατς, πατάτες τσίπς ἤ πατάτες τηγανιτές ἀπό ταχυεστιατόρια, παίρνει πάνω ἀπό 10 γρ. τράνς τήν ἡμέρα πού ἑξαπλασιάζουν τόν κίνδυνο παχυσαρκίας γιά τόν ἑαυτό της καί τό παιδί πού θά γεννηθεῖ. Ἡ ἔλλειψη ἀποκλειστικοῦ θηλασμοῦ πού συμβαίνει στό 90% τῶν ἑλληνίδων σήμερα ὑπερδιπλασιάζει τόν κίνδυνο παχυσαρκίας στό παιδί της. Ἀποκλειστικός θηλασμός σημαίνει μόνο μητρικό γάλα μέχρι τόν 6ο μῆνα καί συνέχιση τοῦ μητρικοῦ θηλασμοῦ μαζί μέ ἄλλες τροφές μέχρι τούς 12-15 μῆνες. Ἑπομένως ὁ μόνος τρόπος νά βελτιώσουμε τό ἐπίπεδό της ὑγείας μας, νά αὐξήσουμε τό προσδόκιμο ἐπιβίωσης καί νά ἐλαττώσουμε τό κόστος τῆς ἰατρικῆς περίθαλψης εἶναι μέ τήν καθημερινή σωματική ἄσκηση, τήν παραδοσιακή διατροφή τῆς Κρήτης πού κύριο χαρακτηριστικό πρέπει νά εἶναι ἡ νηστεία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας.

• Ἐν Ἐσόπτρῳ | 27

«Κέντρο Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς» στὴν αἴθουσα τοῦ Ἱ. Καθεδρικοῦ Ναοῦ Ἁγ. Νεκταρίου Μοιρῶν. Ὁμιλία τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καὶ Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου, κατὰ τόν Ἁγιασμό τῶν ἐπίσημων ἐγκαινίων, ἀπό τόν κ. Σταῦρο Ἀρναουτάκη, Περιφερειάρχη Κρήτης, τοῦ «Κέντρου Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς», τμῆμα τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καὶ Ἀρκαδίας, 19/3/2017.

Ἀπό τόν Ἁγιασμό τῶν ἐγκαινίων τοῦ Κέντρου Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς.

Ἀ

γαπητὲ φίλε Σταῦρο καὶ ἐξοχώτατε κ. Περιφερειάρχα, κ. Βουλευτά, κ. Δήμαρχε, κ. Πρόεδρε τοῦ Δημοτικοῦ Συμβουλίου τοῦ Δήμου Φαιστοῦ, κ. Δημοτικοὶ Σύμβουλοι, κύριοι ἐκπρόσωποι τῶν στρατιωτικῶν καὶ ἀστυνομικῶν ἀρχῶν, κύριοι ἐκπρόσωποι τῶν διαφόρων φορέων, ἀγαπητοὶ πατέρες καὶ ἀδελφοί, κυρίες καὶ κύριοι. Σήμερα, Κυριακή τῆς Σταυροπροσκυνήσεως, τελοῦμε τὸν ἁγιασμὸ τῶν ἐγκαινίων τοῦ «Κέντρου Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς», τμῆμα τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, στὴν αἴθουσα τοῦ Ἱ. Καθεδρικοῦ Ναοῦ Ἁγ. Νεκταρίου Μοιρῶν. Τὸ Πολιτιστικὸ Κέντρο τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, στὴν ὁδὸ Μητροπόλεως 9, 28 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

στὶς Μοῖρες, τὸ ὁποῖο κτίστηκε μὲ χρηματοδότηση τοῦ ΕΣΠΑ, ἐκτός τοῦ δευτέρου ὀρόφου του, μὲ τὴν ἀρωγή, συμπαράσταση καὶ βοήθεια τοῦ κ. Σταύρου Ἀρναουτάκη, Περιφερειάρχου Κρήτης καὶ τῶν ὑπηρεσιῶν τῆς Περιφέρειας Κρήτης, ἔχει ἐν λειτουργίᾳ μερικὰ τμήματα, τὰ ὁποῖα κ. Περιφερειάρχα, ἐπειδὴ βρίσκεστε ἐδῶ, θὰ μοῦ ἐπιτρέψετε νὰ τὰ ἀπαριθμήσω: 1) τμῆμα διακοσμητικῆς μὲ χαρτὶ «ντεκουπὰζ» γιὰ νέους καὶ μεγαλύτερους, 2) τμῆμα θεατρικῆς ὁμάδας, γιὰ νέους καὶ μεγαλύτερους, 3) τμῆμα θεατρικοῦ παιγνιδιοῦ – εἰκαστικοῦ ἐργαστηρίου, γιὰ μαθητὲς Γυμνασίου καὶ Λυκείου, 4) τμῆμα νεανικῶν συνάξεων, γιὰ νέους Γυμνασίου Λυκείου καὶ παιδιὰ Δημοτικοῦ Σχολείου, (στὶς δραστηριότητές τους συμπεριλαμ-

Ὁ κ. Σταῦρος Ἀρναουτάκης, Περιφερειάρχης Κρήτης καί ὁ κ. Γεώργιος Μαυρογιάννης, Γ. Διευθυντής τῆς «Ἀναπτυξιακῆς Ἡρακλείου», κατά τά ἐγκαίνια τοῦ Κέντρου Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς. βάνονται προβολὲς ταινιῶν, εἰκαστικὲς δημιουργίες, θεατρικὲς ὁμάδες, χορωδία, ἐπιτραπέζια παιχνίδια, ἐξορμήσεις κ.λ.π.), 5) τμῆμα χορωδίας ριζίτικου τραγουδιοῦ «Κρῆτες Ριζίτες» καὶ «Ριζίτισσες», διδάσκονται παραδοσιακὰ ριζίτικα τραγούδια, 6) τμῆμα σχολῆς ἁγιογραφίας, γιὰ νέους καὶ μεγαλύτερους, 7) τμῆμα σχολῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, (ἀναγνωρισμένη ἀπὸ τὸ κράτος, παρέχει νόμιμα πτυχία καὶ διπλώματα), 8) τμῆμα χορωδίας παραδοσιακῆς μουσικῆς «Κεντρῶας Κρήτης Μελωδοί», διδάσκονται παραδοσιακὰ τραγούδια, 9) τμῆμα χορωδίας παραδοσιακῆς μουσικῆς «Κεντρῶας Κρήτης Μελωδοί, ἐν Ἀθήναις», 10) τμῆμα ψηφιδωτοῦ, γιὰ νέους καὶ μεγαλύτερους, 11) τμῆμα παραδοσιακῶν χορῶν, γιὰ μαθητὲς Γυμνασίου – Λυκείου, 12) τμῆμα σκακιοῦ, γιὰ μαθητές, 13) τμῆμα μάθησης παραδοσιακῶν ὀργάνων, 14) τμῆμα κοινωνικοῦ φροντιστηρίου 15) τμῆμα γλυπτικῆς – χαρακτικῆς, (πέτρα καὶ ξύλο) 16) τμῆμα Ραδιοφωνικοῦ Σταθμοῦ, «Ὁ Εὔδιος Λιμήν», 17) τμῆμα ἐκδηλώσεων συνεδρίων καὶ ὁμιλιῶν, 18) τμῆμα ἐπιμόρφωσης στελεχῶν Ἐκκλησίας, 19) τμῆμα καταγραφῆς καὶ διαφύλαξης ἐκκλησιαστικῆς καὶ πολιτιστικῆς κληρονομιᾶς καὶ 20)

τμῆμα «κοινωνικῆς ἀλληλεγγύης». Ὅλα τὰ τμήματα αὐτά, ἔχουν ἕνα μέσο ὄρο ἐγγεγραμμένων ποὺ παρακολουθοῦν τὶς δραστηριότητές τους, 450 μὲ 500 πρόσωπα. Τὰ λέγω αὐτά, κ. Περιφερειάρχα, γιὰ νὰ σᾶς ποῦμε, γιὰ μία φορὰ ἀκόμα, ἕνα μεγάλο εὐχαριστῶ ἐκ μέρους τῆς Τοπικῆς Ἐκκλησίας καὶ κοινωνίας. Ὅτι γίνεται στὸ Πολιτιστικὸ Κέντρο μας, κατὰ τὸ μεγαλύτερο μέρος ἀποτελεῖ ἐθελοντικὴ ἐργασία. Τὸ πρῶτο Δ. Συμβούλιό του, συγκροτήθηκε τὸ 2007 καὶ γιὰ λόγους ἱστορίας καὶ εὐγνωμοσύνης ἀναφέρω τοὺς συμπολίτες μας ποὺ μετεῖχαν σ΄ αὐτό: Προεδρος ὁ ὁμιλῶν, Ἀντιπρόεδρος ὁ κ. Κων. Μπαντουβᾶς, τέως Ὑπουργός, Γραμμ.- Ταμίας ὁ κ. Γ. Πετρουλάκης, ἐκπαιδευτικὸς καὶ Μέλη, ὁ κ. Ἱ. Κουλεντάκης, Δημοτικὸς Σύμβουλος, τοῦ τότε Δήμου Μοιρῶν καὶ ὁ κ. Ἱ. Σμαραγδάκης συνταξιοῦχος ἐκπαιδευτικός. Τὸ σημερινὸ Δ. Συμβούλιο, ἔχει ὡς ἑξῆς: Πρόεδρος ὁ ὁμιλῶν, Ἀντιπρόεδρος κ. Χ. Στρατιδάκης, ἰατρός, Γραμμ.-Ταμίας, κ. Κ. Ρουκουνάκης. Μέλη: κ. κ. Ροδ. Χουστουλάκης, Κων. Πετροπουλος. Ἕνα τμῆμα, τώρα, αὐτοῦ τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου ποὺ ἐπεκτείνει τὴ δραἘν Ἐσόπτρῳ | 29

Ἀπό τήν περιήγηση στίς ἐφορμογές τοῦ Κέντρου Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς. στηριότητά του στὸν τουρισμό, μὲ πνεῦμα διαζωνικῆς ἐργασίας καὶ ἐξωστρέφειας, εἶναι καὶ τὸ «Κέντρο Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς», τὸ ὁποῖο ἐσεῖς ἐγκαινιάζετε, κ. Περιφερειάρχα. Ἡ «Ἀναπτυξιακὴ Ἡρακλείου», στὶς Ἀρχάνες, προκήρυξε τὸ 2013, τὴ δημιουργία κέντρων τουριστικῆς πληροφόρησης, στὸ πλαίσιο τοῦ Τοπικοῦ Προγράμματος «LEADER», ποὺ συγχρηματοδοτεῖται ἀπὸ τὸ Ὑπουργεῖο Ἀγροτικῆς Ἀνάπτυξης καὶ Τροφίμων καὶ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση – Εὐρωπαϊκὸ Γεωργικὸ Ταμεῖο Ἀγροτικῆς Ἀνάπτυξης. Τὸ Πολιτιστικὸ Κέντρο μας κατέθεσε φάκελο ὑποψηφιότητας, μὲ ὅλες τὶς ἀπαραίτητες μελέτες καὶ δικαιολογητικά, γιὰ τὴν ἵδρυση «Κέντρου Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς», στὶς Μοῖρες, ὁ ὁποῖος ἀξιολογήθηκε θετικὰ ἀπὸ τὸ Δ. Σ. τῆς «Ἀναπτυξιακῆς Ἡρακλείου» καὶ ἐγκρίθηκε ἀπὸ τὸ Ὑπουργεῖο Ἀγροτικῆς Ἀνάπτυξης καὶ Τροφίμων. Στὸ σημεῖο αὐτὸ εὐχαριστοῦμε καὶ τὴν κ. Μαρία Πετρακογιώργη, ἡ ὁποία ἦταν Ἀντιπρόεδρος τοῦ Δ.Σ. τῆς «Ἀναπτυξιακῆς Ἡρακλείου». Ἔτσι, ἀπὸ τὸ παραπάνω πρόγραμμα, διαμορφώθηκε ἀνακαινίσθηκε καὶ προστέθηκαν χῶροι στὴν αἴθουσα τοῦ Ἱ. Καθεδρικοῦ Ναοῦ Ἁγ. Νεκταρίου Μοιρῶν, ἡ ὁποία κτίστηκε ἐπὶ ἀρχιερατείας τοῦ μακαριστοῦ Μητροπολίτου Γορτύνης καὶ Ἀρκαδίας κυροῦ Τιμοθέου, προκειμένου νὰ γίνει τὸ «Κέντρο Τουριστικῆς Πληρο30 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

φόρησης Μεσαρᾶς», μὲ χῶρο ὑποδοχῆς, συστήματα προβολῆς καὶ ἤχου, τοποθετήθηκαν ἠλεκτρονικὲς διαδραστικὲς ἐφαρμογές, ὅπως «περιδέξιο», «Infocloud», «Πολυτρόπος Χάρτης», ψηφιακοὶ κατάλογοι μὲ 1.500 φωτογραφίες ἐμπλουτισμένες μὲ πληροφοριακὸ ὑλικό, μὲ δυνατότητα ἐπαυξήσεως, ποὺ ἐγκατέστησε τὸ Ἰνστιτοῦτο Πληροφορικῆς, τοῦ Ἱδρύματος Τεχνολογίας καὶ Ἔρευνας (Ι.Τ.Ε.) κ.λ.π. μὲ μία βάση δεδομένων ποὺ ἀφορᾶ τὰ ἀξιοθέατα τῆς περιοχῆς, ἑστιασμένα κυρίως στὸν θρησκευτικὸ τουρισμό. Τὸ «Κέντρο Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς» ἀπευθύνεται σέ: • ντόπιους καὶ ξένους ἐπισκέπτες τῆς περιοχῆς, διερχόμενους τουρίστες – περιηγητές, τουρίστες ποὺ διαμένουν σὲ ξενοδοχεῖα τῆς περιοχῆς, • γραφεῖα τουρισμοῦ ποὺ ἀναζητοῦν ἐνδιαφέροντες προορισμοὺς γιὰ νὰ δημιουργήσουν ἡμερήσια προγράμματα περιήγησης στὴν Κρήτη, • ὁμάδες μαθητῶν καὶ νέων ποὺ θέλουν νὰ ἐπισκέπτονται τὸ Κέντρο. Τὸ Κέντρο θὰ λειτουργεῖ ὅλο τὸν χρόνο καὶ οἱ ἐπισκέπτες ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ψηφιακὴ – διαδραστικὴ ἐνημέρωση, θὰ ἔχουν τὴ δυνατότητα νὰ προμηθευτοῦν ἔντυπα, χάρτες καὶ ἐνημερωτικὰ φυλλάδια, γιὰ τὶς τοποθεσίες ποὺ μποροῦν νὰ ἐπισκεφθοῦν, τὶς ὑποδομὲς τῆς περιοχῆς, καθὼς ἐπίσης γιὰ τὶς δραστηριότητες τοῦ ἐναλλακτικοῦ τουρισμοῦ.

Μέ μαθητές τῆς Γ΄ Λυκείου Μοιρῶν, στό Κέντρο Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς. Μετὰ ἀπὸ ἕνα χρόνο, περίπου, πιλοτικῆς λειτουργίας τοῦ Κέντρου, στὶς 13 Φεβρουαρίου 2017, κατόπιν συνεννόησης μὲ τὸ Λύκειο Μοιρῶν, ἦλθαν οἱ πρῶτοι μαθητὲς τῶν τάξεων Γ1, Γ2 τοῦ Λυκείου Μοιρῶν καὶ στὶς 17 Φεβρουαρίου 2017, ἦλθαν οἱ μαθητὲς τῶν τάξεων Γ3 καὶ Γ4 τοῦ ἴδιου Λυκείου καί ὑποδέχθηκα προσωπικῶς τοὺς μαθητὲς αὐτοὺς καὶ τοὺς συνοδοὺς καθηγητές τους. Μὲ τὴ βοήθεια τῶν ὡς ἄνω ἐφαρμογῶν, οἱ ἐν λόγῳ μαθητές, περιηγήθηκαν διαδραστικὰ στὸν πολιτισμὸ καὶ τὴν ἱστορία τῆς περιοχῆς, μέσω τῶν συστημάτων πληροφόρησης τοῦ Κέντρου. Μάλιστα νὰ πῶ, πὼς τὰ παιδιὰ εἶναι πολὺ ἐξοικειωμένα, ὅπως ξέρετε, μὲ αὐτὲς τὶς ἐφαρμογὲς καὶ δὲν εἶναι μόνο τὸ γεγονὸς ὅτι προσέγγισαν πράγματα ποὺ δὲν ἤξεραν γιὰ τὴν περιοχή, ἀλλὰ στὴ συνέχεια, σ᾽ αὐτὸ τὸν χῶρο, ἀκολούθησε ἕνας εὐρύτατος μακρὺς καὶ ἐποικοδομητικὸς διάλογος, μὲ ἐρωτήσεις καὶ νὰ πῶ ἀκόμα ὅτι ἐνῶ γνωρίζουμε ὅτι τὰ παιδιὰ θέλουν νὰ φεύγουν ἀπὸ τὶς ὧρες διδασκαλίας, ἐδῶ οἱ ὧρες ποὺ ἦλθαν δὲν ἔφθασαν. Ἀκόμα νὰ προσθέσω ὅτι ἔχει ἤδη ἀποσταλεῖ πρόσκληση ἐπίσκεψης τοῦ «Κέντρου Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς» πρὸς ὅλα τὰ σχολεῖα τῆς περιφέρειας τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας. Τί νὰ πῶ, τώρα, κ. Περιφερειάρχα; Περιορίζομαι μόνο νὰ πῶ, πὼς σᾶς εὐχαριστοῦμε πάρα πολὺ καὶ γι᾽ αὐτὸ τὸ ἔργο ποὺ σήμερα ἐγκαινιάζετε ἐπίσημα καὶ διὰ

τοῦ προσώπου σας, ἐπιτρέψτε μου, νὰ εὐχαριστήσω τὴν «Ἀναπτυξιακὴ Ἡρακλείου» ποὺ καὶ μὲ αὐτὴ ἀλλάξατε ὄχι μόνο τὸ χωριὸ σας τὶς Ἀρχάνες, ἀλλὰ ἀλλάξατε καὶ ἀλλάζετε πολλὰ μέρη τῆς Κρήτης, ὅπως αὐτὸ ποὺ ἐγκαινιάζετε σήμερα καὶ τὸ ξέρουν ὅλοι οἱ συμπολίτες μας Κρῆτες. Θυμοῦνται οἱ παλαιότεροι ὅτι αὐτὴ ἡ αἴθουσα ἦταν, σὲ κάποια χρονικὴ περίοδο ἀποθηκευτικὸς χῶρος γιὰ σταφίδες. Εὐχαριστοῦμε ἐπίσης τὸ Ὑπουργεῖο Ἀγροτικῆς Ἀνάπτυξης καὶ Τροφίμων γιὰ τὴ χρηματοδότηση τοῦ ἔργου καὶ ξανὰ τὴν Περιφέρεια Κρήτης γιὰ τὴν ἀμέριστη στήριξή της, γιὰ τὴ λειτουργία τοῦ ἐν λόγῳ Κέντρου. Στὸ σημεῖο αὐτὸ νὰ ξαναπῶ γιὰ τὴν «Ἀναπτυξιακὴ Ἡρακλείου», γιὰ τὴν πολύτιμη βοήθειά της καὶ νὰ σᾶς συγχαρῶ, κ. Περιφερειάρχα, γιὰ τοὺς καλοὺς συνεργάτες σας, τὸν κ. Γεώργιο Μαυρογιάννη Γ. Διευθυντὴ τῆς «Ἀναπτυξιακῆς Ἡρακλείου», ὁ ὁποῖος πρὶν ἐγκριθεῖ τὸ αἴτημά μας, γιὰ τὴ δημιουργία τοῦ Κέντρου, ἦλθε καὶ ἔκαμε αὐτοψία τοῦ χώρου, ὅπως καὶ σεῖς κ. Περιφερειάρχα καὶ τὴν κ. Ἀμαλία Ταβλαδωράκη ὑπεύθυνη τοῦ προγράμματος «LEADER», στὴν «Ἀναπτυξιακὴ Ἡρακλείου», τοὺς εὐχαριστοῦμε πολύ. Ἐπίσης εὐχαριστοῦμε πολὺ τὸν Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Ἰωακεὶμ Καρανδινό, Πρωτοσύγκελλο τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας γιὰ τὴν ὅλη βοήθειά του καὶ τοὺς Ἱερεῖς καὶ λαϊκοὺς ἐθελοντὲς οἱ ὁποῖοι προετοίἘν Ἐσόπτρῳ | 31

•

Μέ μαθητές τῆς Γ΄ Λυκείου Μοιρῶν, στό Κέντρο Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς. μασαν τόσο φιλότιμα τούς χώρους τῆς αἴθουσας γιὰ τὰ σημερινὰ ἐγκαίνια. Ἀγαπητοί μου, ὁ Ἀπ. Παῦλος, ποὺ βλέπουμε νὰ κυριαρχεῖ μέσα σ᾽ αὐτὸ τὸν χῶρο, κάποτε γράφοντας, εἶναι μέσα στὴν Καινὴ Διαθήκη, (Α΄ Κορ. 3,6-7), ἐξέφρασε τὰ ἑξῆς: «Ἐγὼ φύτεψα, ὁ Ἀπολλῶς, (μαθητὴς τοῦ Ἀπ. Παύλου), πότισε, ἀλλὰ ὁ Θεὸς αὔξανε» καὶ συνεχίζει: «Ὥστε οὔτε αὐτὸς ποὺ φυτεύει εἶναι κάτι οὔτε αὐτὸς ποὺ ποτίζει, ἀλλὰ ὁ Θεὸς ποὺ τὰ αὐξάνει». Κ. Περιφερειάρχα, ἐκτὸς ἀπὸ πολιτικὸ πρόσωπο ποὺ εἶστε καὶ ἐκτός τοῦ ὅτι εἶστε ὁ πρῶτος πολίτης τῆς Νήσου, θέλω νὰ σᾶς πῶ ὅτι ἐσεῖς εἶστε καὶ ὁ φυτεύων καὶ ὁ ποτίζων, ἀλλὰ θὰ πῶ καὶ κάτι ἄλλο ποὺ δὲν ἔχει οὔτε ἀντανάκλαση σὲ ψήφους οὔτε σὲ ἀνθαπαρέσκεια, προχωρεῖ ὁ Ἀπ. Παῦλος καὶ λέει: «καὶ καθένας τὸν δικό του μισθὸ θὰ λάβει», (Α΄ Κορ. 3,7), ὁ κάθε ἕνας, λοιπόν, ἀπ᾽ αὐτοὺς ποὺ φυτεύουν, ἀπ᾽ αὐτοὺς ποὺ ποτίζουν θὰ πάρει τὸν δικό του μισθό: «σύμφωνα μὲ τὸν δικό του κόπο», (Α΄ Κορ. 3,7), αὐτὸ εἶναι ἡ εὐχή μας, κ. Περιφερειάρχα καὶ γιὰ τὴ δική σας ψυχή. Ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶναι μόνο σῶμα καὶ χρήματα, πάντα δὲ λέγω, πὼς ἀκόμα καὶ ὅλα ἂν τὰ πάρουν ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα, ὁ πολιτισμός της καὶ μόνο εἶναι ἱκανὸς νὰ μεγαλουργήσει καὶ νὰ κάμψει τὶς διαθέσεις τῶν ἰσχυρῶν κρατῶν, ἀλλὰ ἐξαρτᾶται ἀπὸ κάτι ποὺ λέει παρακάτω ὁ Ἀπ. Παῦλος, (Α΄ Κορ. 3,10-11): «Κατὰ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ 32 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

πού μοῦ δόθηκε σὰν σοφὸς ἀρχιτέκτονας ἔθεσα θεμέλιο˙ καθένας λοιπὸν ἂς βλέπει πῶς ἐποικοδομεῖ. Γιατί θεμέλιο ἄλλο κανεὶς δὲ δύναται νὰ θέσει παρὰ ἐκεῖνο ποὺ κεῖται, ποὺ εἶναι ὁ Ἰησοῦς Χριστός. Συνεχίζει δὲ παρακάτω ὡς ἑξῆς, (Α΄ Κορ.

3,12-13): «Καὶ ἂν κάποιος οἰκοδομεῖ πάνω στὸ θεμέλιο χρυσάφι, ἄργυρο, πολύτιμους λίθους, ξύλα, χορτάρι, καλάμι, καθενὸς τὸ ἔργο θὰ γίνει φανερό». Ἐσεῖς, κ. Περιφερειάρχα, ἐπιλέξατε τὸν χρυσό, τὸν ἄργυρο καὶ τοὺς πολύτιμους λίθους τῆς παράδοσης καὶ τοῦ πολιτισμοῦ τῆς Κρήτης. Μὲ αὐτὲς τὶς τελευταῖες σκέψεις, εὐχόμενος νὰ ἔχετε τὸν δικό σας μισθό, ἀπὸ τοὺς κόπους σας, στὸν οὐρανὸ καὶ στὴ γῆ, σᾶς εὐχαριστοῦμε πάρα πολὺ γιὰ ὅλα. Πρὶν πάρετε ὅμως τὸν λόγο, θὰ ἤθελα νὰ δείξω, ἐδῶ, μία διαφάνεια, ἕνα σκαρίφημα, ποὺ παρουσιάζει τὸ μελλούμενο νὰ ἀναγερθεῖ μικρὸ βῆμα τοῦ Ἀπ. Παύλου στὴ Γόρτυνα. Θέτω ἕνα ἐρώτημα: πόσοι Κρῆτες γνωρίζουν τὸ πέρασμα τοῦ Ἀπ. τῶν Ἐθνῶν Παύλου ἀπὸ τὴν Κρήτη; Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ, ξέρουμε ὅτι καταφθάνουν ἄνθρωποι μέχρι ἀπὸ τὴ μακρινὴ Ἰαπωνία καὶ ζητοῦν νὰ βροῦν τοὺς παρακείμενους Καλοὺς Λιμένες; Ἔρχονται ἄνθρωποι ἀπὸ τὴ Γερμανία καὶ γονατίζουν στοὺς Καλοὺς Λιμένες, διαβάζοντας τὸ 27ο κεφάλαιο τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων ποὺ ἀναφέρεται στὴν προσόρμιση τοῦ Ἀπ. Παύλου στοὺς Καλοὺς Λιμένες.

Ἀγαπητοὶ συμπολίτες, μὴ ξεχνᾶτε ὅτι ἡ Καινὴ Διαθήκη εἶναι τὸ βιβλίο ἐκεῖνο ποὺ ἔχει μεταφραστεῖ στὶς περισσότερες γλῶσσες τοῦ κόσμου, στὶς χιλιάδες γλῶσσες τοῦ κόσμου, μέχρι καὶ σὲ διαλέκτους ἀγρίων φυλῶν τῆς Ἀφρικῆς. Στὶς μεταφράσεις ὅλων αὐτῶν τῶν γλωσσῶν καὶ διαλέκτων συμπεριλαμβάνονται καὶ οἱ λέξεις «Καλοὶ Λιμένες». Ἀπ᾽ τὴν ἄλλη μεριὰ νὰ πῶ μόνο γιὰ τὸ τελευταῖο θαυμάσιο βιβλίο τοῦ μεγάλου καθηγητῆ Ἀρχαιολογίας Antonino Di Vita, «Ἡ Γόρτυνα τῆς Κρήτης, δεκαπέντε αἰῶνες ἀστικοῦ βίου». Διερωτοῦμαι, λοιπόν, δεῖξτε μου: ποιὸς ἄλλος λαὸς θὰ εἶχε τέτοιους θησαυροὺς καὶ δὲν θὰ κατασκεύαζε ἔστω ἕνα βῆμα γιὰ τὸν Ἀπ. Παῦλο καὶ δὲν θὰ ἔκανε αἰσθητὸ τὸ πέρασμά του; Ὅταν, λοιπόν, πέρασαν ἀπ᾽ ἐδῶ, προσκυνηματικῶς, στὶς 16/10/2008, ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολομαῖος, μὲ τοὺς λοιποὺς Προκαθημένους – Ἀντιπροσώπους τῶν ἀνὰ τὸν κόσμον Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, γιὰ τὸν ἑορτασμὸ τῶν 2000 χιλιάδων χρόνων ἀπὸ τὴ γέννηση τοῦ Ἀπ. Παύλου, παρακαλέσαμε τὸν Παναγιώτατο καὶ ἔθεσε τὸν Ἁγιασμὸ γιὰ τὴ θεμελίωση ἑνός βήματος τοῦ Ἀπ. Παύλου, στὸ πάνω μέρος τοῦ χώρου στάθμευσης τῆς Γόρτυνας. Οἱ μελέτες κατασκευῆς του πέρασαν ἀπὸ χίλια κύματα, πρὶν ἐγκριθοῦν ἀπὸ τὶς ἁρμόδιες ὑπηρεσίες, ἐκπονήθηκαν ἀπὸ τὴν Περιφέρεια Κρήτης, ἀπὸ τὸν κ. Ἐμμ. Καργιαντουλάκη, Πολιτικὸ Μηχανικὸ καὶ ἀπὸ τὴν Ἱ. Μητρόπολή μας, ἀπὸ τὸν κ. Μιχ. Χατζηγιάννη Πολιτικὸ Μηχανικό, Δρ Βυζ. Ἀρχιτεκτονικῆς, τοὺς ὁποίους εὐχαριστοῦμε πολύ. Ἂς σημειωθεῖ ὅτι ἡ Ἱ. Μητρόπολή μας δὲν ἔχει καμιὰ ἰδιοκτησία στὸν ἀρχαιολογικὸ χῶρο τῆς Γόρτυνας,

οὔτε κανένα οἰκονομικὸ ὄφελος. Ἔγιναν οἱ διαδικασίες ἔνταξής τους, σὲ σχέδιο δράσης τῆς Περιφέρειας Κρήτης, γιὰ νὰ ξεκινήσει ἡ κατασκευή του. Εὐχαριστοῦμε πολὺ καὶ γι᾽ αὐτὸ, ἐξοχότατε, κ. Περιφερειάρχα. Τώρα, τί θὰ εἶναι αὐτὸ τὸ μικρὸ βῆμα; Θὰ περιλαμβάνει μία κόγχη ποὺ στὴν ἐσωτερικὴ ἐπιφάνειά της θὰ φέρει γραμμένο στὰ Ἑλληνικά, Ρωσικά, Ἀγγλικὰ καὶ Γερμανικά, αὐτὸ ποὺ ἀποτελεῖ τὸν Καταστατικὸ Χάρτη τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, δηλαδὴ τὸ τμῆμα ἐκεῖνο τῆς Ἐπιστολῆς τοῦ Ἀπ. Παύλου πρὸς τὸν Τίτον, (Τιτ. 1,5), τὸν γνήσιο μαθητή του, Πρῶτο Ἐπίσκοπό τῆς Κρήτης: «Τούτου χάριν κατέλιπον σὲ ἐν Κρήτῃ, ἴνα τὰ λείποντα ἐπιδιορθώσῃ, καὶ καταστήσῃς κατὰ πόλιν πρεσβυτέρους, ὡς ἐγὼ σοὶ διεταξάμην». Ὅταν πᾶς στὸν Ἰορδάνη ποταμό, στὸ Ἰσραήλ, ἂν καὶ οἱ Ἑβραῖοι δὲν εἶναι χριστιανοί, ἔχουν μία μεγάλη ἐπιγραφή, σὲ ἀρκετὲς γλῶσσες, μὲ τὸ ἀπόσπασμα τῆς Καινῆς Διαθήκης γιὰ τὴ βάπτιση τοῦ Χριστοῦ. Ὁ δικός μας Ἰορδάνης, ὁ δικός μας ποταμός, ἡ δική μας κολυμβήθρα τῆς Κρήτης εἶναι ἡ Γόρτυνα. Τὸ «Κέντρο Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς», θέλει νὰ ὑπηρετήσει, μὲ σύγχρονα μέσα, τὴν ποιότητα αὐτοῦ του βαπτισμοῦ, εὑρισκόμενο δίπλα στὸν μεγαλύτερο Ἱ. Ναὸ τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας, ἀπέναντι ἀπὸ τὰ ἀνεγειρόμενα γραφεῖα της, σὲ κεντρικὸ σημεῖο διέλευσης. Αὐτοῦ τοῦ τριπλοῦ συμπλέγματος: Καθεδρικὸς Ναός, Γραφεῖα Ι. Μητροπόλεως, «Κέντρο Τουριστικῆς Πληροφόρησης Μεσαρᾶς», ὁ «σηματωρὸς» εἶστε ἐσεῖς κ. Περιφερειάρχα καὶ σᾶς εὐχαριστοῦμε πολύ.

• Ἐν Ἐσόπτρῳ | 33

Τμῆμα: Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς «Ἅγ. Τίτος»

Μέ μαθητές τοῦ Γυμνασίου, Λυκείου Ἁγ. Δέκα, 7/4/2017.

Ἀπό τούς Γ΄ Χαιρετισμούς, στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίου Νεκταρίου Μοιρῶν, ὅπου ἔψαλε ἡ χορωδία τῆς Σχολῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας, ὑπό τή διεύθυνση τοῦ κ. Ἀντωνίου Μαθιουδάκη, Καθηγητοῦ τῆς Σχολῆς, 17/3/2017.

Τμῆμα ἐκδηλώσεων ὁμιλιῶν Πραγματοποιήθηκαν καί φέτος οἱ ὁμιλίες τῶν Κατανυκτικῶν Ἑσπερινῶν τῆς περασμένης Μ. Σαρακοστῆς. Τήν A΄ Κυριακή 5/3/17, μίλησε ὁ Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Ἰωάννης Φραγκάκης, Θεολόγος, Προϊστάμενος τοῦ Ἱ. Μ. Ναοῦ Ἁγ. Γεωργίου Μοιρῶν, μέ θέμα: «Ὀρθοδοξία καί Ὀρθοπραξία κατά τούς πατέρες τῆς Ἐκκλησίας». Τήν Β΄ Κυριακή 12/3/17, μίλησε ὁ Αἰδεσιμολ. Πρεσβ. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, Θεολόγος, Προϊστάμενος τῆς Ἐνορίας Πύργου Μονοφατσίου, μέ θέμα: «Προσευχή, μία κρίσιμη συνάντηση μέ τόν ἑαυτό μας καί τόν Θεό…». Τήν Γ΄ Κυριακή 19/3/17, μίλησε ὁ Ὁσιολ. Ἱερομ. Ἱλαρίων Σταματάκης, Θεολόγος, Ἁγιογράφος, μέ θέμα: «Ἡ ἐν Χριστῷ ζωή». Τήν Δ΄ Κυριακή 26/3/17, μίλησε ὁ κ. Βασίλειος Κουτσούμπας, Ἰατρός Χειρούργος, μέ θέμα: «Μερικές ἁπλές σκέψεις ἀπό τήν κλίμακα τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου». Τήν Ε΄ Κυριακή 2/4/17, μίλησε ὁ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Γεώργιος Ἀθανασάκης, Γεώπονος, Ἐφημέριος τοῦ Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, μέ θέμα: «Εἰς τόν βίον τῆς Ὁσίας Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας».

34 | Ἐν Ἐσόπτρῳ

Μέ παιδιά τῆς νεανικῆς σύναξης τῆς Ἐνορίας Ἁγ. Βαρβάρας, 8/4/2017.

Ἀπό ὁμιλία τοῦ Σεβ. Ποιμενάρχου μας κ. Μακάριου, μέ θέμα: «Νηστεία – διατροφή» στούς μαθητές τῆς Γ΄ Γυμνασίου Τυμπακίου, στόν Ἱ. Ν. Ἁγ. Τίτου Τυμπακίου, 10/5/2017.

Δωρεές Γιά τό Πολιτιστικό Κέντρο: Σεβ. Μητροπ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακάριος 226€, ἐπιμορφούμενοι τμημάτων 290€ καί τμῆμα Διακοσμητικής μέ χαρτί «Ντεκουπάζ» 160€. Γιά τό περιοδικό Ἐν Ἐσόπτρῳ: Ἱ. Προσκ. Ἁγ. Παντελεήμονος Ἀπολύχνου 750€. Ἡ Τοπική Ἐκκλησία εὐχαριστεῖ πολύ τούς δωρητές. Ἐν Ἐσόπτρῳ | 35