1964

KONTAKTBLAD van de Historische Vereniging voor hei Land van Maas en Waal en Rijk van Nijmegen

nummer

november 1964

l

CONTACTBLAD HISTORISCHE VERENIGING VOOR HET

LAND VAN fflAAS EN

UJAAL

Tijdschrift ter bevordering van de kennis van de eigen streek.

Redactie-adres; 3. v. Oss,P.Uorslootstr.19,Druten.

Secretariaat : file vr. Cornelissen , Uilhelminastr. 5 ,

D r u t e.n .

V/oorwoord,

Het is ons een heel groot genoegen, U het eerste nummer van ons contact-blad te Ixkunnen aanbieden, welk in de toekomst de binding zal onderhouden tussen U en ons.

Hoeujel wij geen vaste verschijndata hebben gesteld, ujillen mij dit blaadje toch drie a vier keren per jaar door Uw brievenbus laten rollen.

IL'a t de inhoud betreft, hebben we -met de spontane medewerking van de Heer van Heiningen, de Heer van Dinteren en anderen - een aantal interessante gegevens verzameld, die U met genoegen zult lezen, nemen ui e aan.

H o e ui e l uie in de toekomst gsag zullen s t'reven naar vaste rubrieken, ujas dit voor het eerste numm'er nog niet te realiseren.

UJij nodigen U echter bij deze gaarne uit, Uw suggesties voor dit blad aan ons kenbaar te maken. Ook zullen wij het op hoge prijs stellen mededelingen en opstellen over ons heem te mogen ontvangen.

Er is veel belangstelling voor onze vereniging.

Het ledental is de 100 al gepasseerd en ui ij verwachten, dat het mogelijk moet zijn, binnenkort het tweede 100-tal vol te maken. Als U belangstellenden kent, maak reclame voor onze vereniging en nodig hen uit lid te worden. Hoe mear leden we h e b b e n , hoe meer mogelijkheden er zijn om U interessante avonden te bieden.

Graag willen wij nog eens herhalen, wat we op onze bijeenkomsten hebben gevraagd, namelijk om oude boeken en akten, of wat dan ook,wat betrekking heeft op onze streek, ons ter kennis te brengen om ons dan de gelegenheid te geven dit materiaal te bestuderen. Het zou jammer zijn als er iets verloren zou gaan.

Zo mogelijk zullen wij in de eerste helft van december nog een bijeenkomst houden, waarvoor wij reeds een spreker hebb'en aangezocht. Binnenkort zult U de convocatie hiervoor thuiskrijgen.

Samen zullen wij de interessante geschiedenis van onze streek zeker leren kennen op deze manier. Laat dat het hoofddoel zijn van onze vereniging.

Na'rrjsns het Bestuur,

3.van Qss.

O P G R A V I N G E N OP DE "ROODHEKKEIMPAS".

Sinds april 1964 'Morden er waarnemingen en scherven verzameld in, op een hoge rivieropuuas gelegen, uitgespaard terrein, dat omstreeks 1929 sinds de afgraving van de omliggende kleigronden, als een eiland in een rietput is blijven liggen.

Het zal velen onzer lezers interesseren hoever men met het opgraven staat. Er wordt op allerlei wijze zeer hard aan geijverd, zelfs door belangstellende scholieren.

Tot nu al beschikt men over een belangrijke bron van gegevens voor de bewoningsgeschiedenis van ons gebied in de vorm van zeer vele aardewerk scherven, versierd en onversierd. Bovendien ook nog een zeer fraaie benen u/olkam, enige spinsteent jes, toise weef gemich ten , driekant van vorm met cp de hooken doorboorde gaten. Een ujeefsteen is kogelvormig. U ziet dat men voor de jaartelling reeds over materiaal beschikte om spinnen en weven mogelijk te maken.

Het onderzoek leverde nog meer.

Een fragmantarisch bronzen armband met evenwijdige axiale strÍep-versiering ; behalve deze vond men ook eits zeldzaams voor die tijd, n.l. een halve armband van blauuu glas. Dergelijke armbanden behoren tot de cultuur van La Tène C.D. en worden gewoonlijk gedateerd op circa 300 v.Chr. Uerschillende ijzeren punten (voor lans of dolk ?) zijn eok gevonden. Enkele weken geleden is een gave benen rijgpen of priem aan de oppervlakte gekomen en een vermoedelijk aarden olie-lampje.

Beenderen en kaken zijn er ook velen gevonden. Van welke dieren ze zijn wordt door deskundigen onderzocht.

Typisch is dat de tandenrij van een kaak volkomen past in een scherf met "Kalenderberg" versiering. Het aantal gevonden scherven is aanzienlijk, zodat een indruk wordt gewekt van een vrij intensieve bewoning.

De uitsparing schijnt een oude woonheuvel te zijn aan een stroomgeul. In de regel werd dan ook een verhoging aan een water opgezocht. De aanwezigheid van een graf wordt wel mogelijk geacht. Tot op heden zijn geen Romeinse vondsten bekend. De scherven zijn allen oorloos met zeer uiteenlopende versieringen. De bodemstukken zijn vlak. Eén standvoet is gevonden van een typisch Keltische urn. V/an de randstukken is _+_ 1/3 versierd o.a. in de vorm van vingertop-indrukken, golfversieringetc. \Jersierd aardewerk : 1. Nagelindrukken (rood aardewerk) 2. Kalenderberg.

3. Gegolfde Kamversiering (grof en fijn getand ) 4. Lijnversiering (ingestreken, kris-kras oversnijdende streken) 5. Figuren met een voorwerp ingedrukt,(geen stempel) o.a. met een hol rietje ingedrukte : kringetjes.

Qnversierd aardewerk : a. Besmeten roodbruin dikwandig aardewerk, (zachtgebakken) b. Gladwandig, gesmoord, gepolijst.

Ook verschillende natuurstenen zijn waargenomen, één in de vorm van een drie-kantig slijpsteentje, waarvan één zijde flauw bolvormig.

Aan de hand van genoemde vondsten blijkt dat er een nederzetting is geweest uit de vóór-Romeinse ijzertijd.

Er zijn vondsten, die wijzen op Keltische en Germaanse-beschaving. Daarom kan deze nederzetting behoord

hebben aan een Keltisch en/of Germaanse stam.

Daar een klein gedeelte pas is onderzocht, hoopt men bij verdere opgraving onder deskundig toezicht van het R.O.B.te Amersfoort tot een juiste determinatie te komen. „ , P.van• _.

Dinteren.

4.

GENEALOGIE IN HET LAND UAN fflAAS EN IUAAL

Het probleem van de afstamming, de herkomst van de familifi, la^t mnar weinig mensen onberoerd. Bijna iedereen heeft daar _:ijn eigen theoriën over en het opvallende is, dat men in deze verhalen, die meestal van vader op zoon morden overgeleverd, slechts zold'en de conclusie hoort : " mijn familie ujoont al eeuwen in (Ylaas en lilaal". lïleestal heet het '"mijn voorouders komen uit Belgi", uit Duitsland", ofwij stammen af van een hertog, van een graaf", of iets dergelijks, meestal zijn deze thooriën onjuist.

Ljant verreweg het grootste gedeelte van de autochtone beuioners van het Land van f;1aas en UJaal stamt af van mensen die hier al veel eeuu/en woonden en die hun bestaan vonden in wat tot voor enkele decennia de enige bestaa'nsbron op dit schiereiland tussen de rivieren uias : de landbouw.

Er is natuurlijk • altijd mei enige immigratie geuieest naar deze landstreek. Evenals b.v. in de vorige eeuuj alle overheidfunctionarissen in dit gebied van elders kujamen, vestigden zich in de 18e eeuw b.v, predikanten en schoolmeesters van elders in het land van iïlaas en Uaal. Er is voorts in de 18e eeuw ujel enige mobiliteit te ontdekken in wat ut e de klasse der béter-gesitueerden zouden kunnen noemen - b.v. bij de belastingpachters - en deze verschuiving hield dan vaak kennelijk verband met de eigendomsverwisseling van grond. Doch kenmerkend is ook meer, dat de meeste afstammelingen van degenen, die b.v. in de 18e eeuw naar dit gebied kwamen, later weer verdwenen.

Een veel oudere en wat grotere mobiliteit, de ver schuivingen uit de tweede helft van de tachtigjarige oorlog, die verband hielden met de confessie strijd, kunnen we in een bijdrage over genealogie gevoeglijk buiten beschouwing laten. Degenen dié een familiestamboom wil gaan samenstellen, zal zelden in staat zijn om terug te gaan tot de tachtig jarige oorlog. . . . . . . . . .....

5.

Oneindig veel groter dan de immigratie naar het Land van Waas en lilaol is het vertrek uit deze streek.

Iedereen, die een studie maakt van de demografische gegevens uit de doop-, trouw- en begrafenisregisters van de roomse parochies • die UJG hier in de 18e eeuw hadden, zal tot de bijna verbijsterende conclusie komen, dat het jaarlijkse aantal "doopjes" vaak het dubbele of driedubbele is van het aantal overlijdens-

gevallen, zonder dat nochthans de parochies groei van enige betekenis vertonen. Dat wijst er op, dat velen uit dit gebied wegtrokken en voor degenen die mat meet van de sociaal-economische geschiedenis van de' streek, is duidelijk dat zij meestal uieggingen om.dat er' in hun geboorteland geen brood meer voor hen was.

Prof.Rogier is enige jaren geleden tot de uiat opzienbarende conclusie gekomen, dat rond 1700 het groot ste deel van de Nijmeegse bevolking nog protestants was, terwijl ongeveer een eeuu later, door een grote toevloed .van berooide roomsen, de numerieke verhou ding zich sterk ten gunste van het katholicisme had gewijzigd. En dan vraagt de hoogleraar zich af, wacr al die roomsen, die de armenzorg voor een onmogelijke opgave stelden, toch vandaan zijn gekomen. Hij vermoedt - en m.i. zeer terecht - dat deze grote mense'lijke "voorraadschuur" zich ergens achter het schependom van Nijmegen, en wel in het Land van fflaas en UJaal moet hebben bevonden. (TIen ziet dan ook thans. inderdaad al in de praktijk, dat inwoners van Nijmegen, die een genealogisch onderzoek•instellen vaak terechtkomen in het Lanü van fflaas en UJaal. Voor Tiel geldt nml. het zelfde: een belangrijk deel van de katholieke bevol king van Tiel komt van origine uit iflaas en UJaal.

De burgerlijke .stand dateert van 1B11. In dat jaar moest op last van Napoleon iedereen een vaste achternaam aannemen 'en zich laten inschrijven in bevolkingsregisters. Degene die uiil nagaan wie zijn voorouders waren, zal dan in het algemeen ook vrij gemakkelijk de stamboom kunnen opbouwen tot 1811 aan de hand van de registers van de burgelijke stand, die zich op het gemeentehuis bevinden.

b,

\——————~——————

luie verder wil gaan is aangewezen op de kerkelijke registers, waarin de pastoor

of predikant van oudsher optekende wie er gedoopt werd, wie er huwden en wie er begraven werden. In de protestantse registers vindt men vaak nog de lidmatenlijsten, dio voor genealogisch onderzoek uiteraard van belang zijn, evenals de leden-lijsten van broederschappen of iets der-gelijks in katholieke kerkarchieven.

De optekening in de kerkelijke registers geschiedde niet altijd even nauwkeurig en er is veel verschil in de wijze waarop de gegevens werden vastgelegd.

Hoewel het leven niet kan hebben stilgestaan, vindt men in de kerkelijke registers vaak grote lacunes in de tijd dat er een vacature was in de bezetting van de predikants- of pastoorsplaats. Degene die zo ver mogelijk wil teruggaan, zal de betekenis van de latijnse afkortingen•in de registers moeten kennen en de oude handschriften moeten kunnen lezen. En ten slotte is het duidelijk, dat voor de tijd, waarin de uitoefening van de katholieke godsdienst verboden utas en priesters "clandestien" het gebied moesten binnenkomen, vaak alle gegevens ontbreken.

Er is voorts in het Land van lïlaas en ülaal nog een andere omstandigheid, die voorzover we k'onden nagaan, tot nu toe aan de aandacht van onderzoekers is ont -

snapt. Het aantal lidmaten van de protestantse gemeenten in fflaas en UJaal is klaarblijkelijk enkele eeuwen achtereen ongeveer constant, en dus betrekkelijk gering tegenover de grote roomse meerderheid, geweest.

Doch blijkens de registers zijn er in de periode 1675-1750 in enkele protestantse kerken van fïlaas en U/aal een relatief groot aantal huwelijken gesloten en kinderen gedoopt. Uit dit gegeven - en ook uit de namen' - dringt zich de conclusie op, dat er in deze streek, vóórdat er roomse missiestaties werden opgericht, wel mensen waren die zich waarschijnlijk rooms bleven voelen, doch hun kinderen door de predikant lieteh dopen en trouwden in de enige kerk die er toen was. Het is een wat verrassende conclusie, die een nadere bestudering verdient.

-Alvorens op de genealogische en demografische aspecten (een volgende maa-1) uiat nader in te gaan,. .willen iue eerst een opsomming geven van uiat er aan kerkelijke registers uit maas en lüaal bebaard is gebleven.

Gn.danks de hiaten, die ook deze registers - zoals alle soortgelijke registers - vertonen, vormen deze vaak vergeelde manuscripten toch een onvoorstelbaar rijke bron voor de farniliestudie in het Land van fïlaas en UJaal.

'Je zullen dorp voor dorp be'kijken. De betreffende registers bevinden zich, tenzij anders -vermeld, in het Rijksarchief te Arnhem. De hervormde gemeenten van die tijd heetten "Nederduits-gereformeerde" kerk ; me zullen gemakshalve echter spreken van protestantse Qsnoön-

t a n.'. . :' ALPHEN

Uan de protestantse gemeente, die gecombineerd uias met (fl a a s b o m m e l, zijn begraafboekon bewaard gebleven van 1788 tot 1821. In het kerkarchief bevindt zich een trouwboek van A l p h e n van 1772 tot 18DB. De katholieke statie is opgericht in 1726 ; voordien werden er wel katholieke kinderen uit Alphen gedoopt in Teeffelen en Oyen. De doop-, trouw- en begraafboeken zijn bewaard van 1726 tot 1819. In de periode 1734 1754 werden de kinderen uit de buurtschap dloordhuizen gedoopt door de pastoor van üreurnel en in een afzonderlijk register opgetekend.

ALT F D R S T

De protestantse gemeente was gecombineerd met A p p e l t e r n , doch daarvan gescheiden,e r, gecombineerd met Horssen in 1686-1709 en 1727-1767.

In 1804 zijn Altforst ,- Appeltern en Horssen met elkaar verenigd. In het kerkarchief bevindt zich een doop - en trouwboek van Altforst van 1672 tot 1772. In het Rijksarchief te"Arnhem zijn doop- en trouwboeken van 1672 1761 mot lidmatenlijsten e.-d., een contra-doopboek van 1772 - 1812 en een b e g r a a f b o e k van 1802 -'1812, waarin men ook van de beide andere genoemde dorpen- gegevens v i n dt.

De katholieke parochie is opgericht in 1796 en noordc voordien onder Appeltern. Er is hiervan een doop- en trouuiregister van 1796-1811 en een overlijdensregister van 1806-1810. In het kerkarchief van Altforst zijn doop-, trouui- en begraaf registe rs van 1746 1813.

APPELTERN Van de protestantse gemeente zijn afzonderlijk doopboeken van 1698 tot 1814 aanwezig en een begraafboek van.1796-1810. In het kerkarchief is een doop- en trouwboek van 1772-1803 en 1810-1811.

Van de katholieke parochie,'waartoe tot 1796 ook Altforst en tot 1800 ook Maasbommel behoorden, zijn doop-, trouuj- en doodboeken aanujezig van 1746 - 1799.

IÏ1AASBOIÏ1IY1EL

Van de protestantse gemeente fflaasbommel zijn doopboeken van 1772-1810 en een extract uit de begraafboeken van 1760-1811 aanwezig. In het archief van du protestantse kerk bevinden zich trouwboeken van 1772 tot 1816 van maasbommel en van 1774-1785 van Alphen.

De katholieke parochie is gesticht in 1799 en er is een doop- en trouwboek van 1800-1810. In het bisschoppelijk archief' in den Bosch zijn oudere gegevens over maasbommel, waarvan in het Rijksarchief microfilms aanwezig zijn. Dat zijn doopregisters van 1746 tot 1837 ; een lijst van gevormden in 1802, een ledenlijst van de broederschap van de H.Rozenkrans van 1805-1886 en een huwelijksregister van 1813-1837.

BATENBORG Van de protestantse gemeente Batenburg zijn begraafakten bewaard van 1649-1768'. In het kerkarchief is een doop- en trouwboek van 1673-1722, een doopboek dat in 1772 begint en van Niftrik een trouwboek 'dat begint in 1772. In het Rijksarchief zijn een doop- en trouwboek van 1721-1779 en doop-, trouw- en begrafenisregisters van 1772-1810.

De R.K»parochie is opgericht in 1796, voordien hoorden de katholieken onder Demen, Langel en Niftrik. Er is een doopboek van 1796-1811 en er zijn betreffende

Batenburgse dopen-uittreksels uit da boeken van Da.01 e n en Langel over 1770-1800.

BERGHAREN-.

In het kerkarchief van de protestantse gemeente Bergharen-Hernen bevinden zich: doop- en trouwboek van 1681 tot 1771, een trouwboek van Bergharen van 17721810 en een trouwboek van Hemen van 1772-1796. In het Rijksarchief zijn doopboeken van 1773-1810 en begraafboeken van 1769 tot 1810.

De katholieke "parochie is in 1795 opgericht. Uoordien behoorden de roomsen onder Hemen, waar op 27 juli 1789 de pastorie is afgebrand en de kerkregisters verloren gingen. Er zijn nu van Bergharen een doopboek van 1795-1811 en een t rouĂźiboek' van 1803-1810 en van Hemen-Leur een doopboek van 17.89-1810 en een trouujboe-k- van 1803-1810. Op de roomse pastorie zijn doopen trouwboeken van 1795-1815.

Van de protestantse gemeente Leur, die tot 1627 gecombineerd was met UJijchen en daarmede in 1737 weer verenigd is, bestaat een doopboek van 1772-1808.

CWI3K De protestantse gemeente 'was gecombineerd met Beuningen ; over 1637-1771 kan men in de registers van dit dorp gegevens vinden over Ewijk. Er is voorts een doop- en trouwboek van 1772-1811 en een overlij densregister van 1766-1794.

De alleroudste roomse registers zijn te vinden in het parochie-archief van Ewijk. Daar zijn de doop- en huwelijksregisters van de statie Doddendaal (waartoe tot 1700 ook Deest tot 1795 lrinioSeĂ?796 UJinssen behoorden) bewaard en die vangen aan in 1672 ! In het Rijksarchief is van deze statie een overlijdensregister van 1722-1812 en een doopboek van 1755-1817.'Daar zijn ook micro-films van de oude boeken.

WI MSSE N Van de protestantse gemeente UJinssen zijn bewaard gebleven : een doopboek van 1774-1807, een trouwboek van 1772-1808 en een overlijdensregister van 17411810.

10,

T

De katholieke parochie is gesticht in 1796 ; er is daarvan een doopboek van 1796-1811. In het kerkarchief is een doop-, trouw en begraafboek, dat begint in 1796.

HOR5SEN De protestantse gemeente Horssen is, zoals we zagen, nogal eens gecombineerd geweest. Erzijn daarvan doopen t rouwregisters met lidmatenlijsten van 1743-1771 en een overlijdensregister van 1729-1810.

Van de'katholieke parochie zijn doop- en trouwboeken bewaard gebleven- van 1720 tot 1811. In het kerkarchief is een doopboek, dat begint in 1809 en een trouwboek van 1780-1805. .

PEEST - AFFERDEM. - DRUTEM De dorpen Druten, Afferden en D-eest vormden één protestantse gemeente. Erzijn- daarvan doop- en trouwboeken van 1673-1808. In het kerkarchief is een doopboek dat in 1800 begint en een trouwboek dat in 1796 be gint.

A f f e r d e n en Deest vormden samen tot in de vorige eeuw één katholieke parochie, waarvan de doop-, overlijdens- en trouwregisters bewaard zijn gebleven vanaf 1726. De originelen zijn in het Rijksarchief, dochin het kerkarchief zijn afschriften daarvan aanwezig.

De parochie Druten is opgericht in 1795. Er zijn op het Rijksarchief extracten uit de doopboeken van 1795-1796 en in het kerkarchief doopboeken van 17951841 en trouwboeken van 1801-1811.

PUIFLIJK De protestantse gemeente Puiflijk was gecombineerd met Leeuwen. Er zijn van deze gecombineerde gemeente doopen trouwboeken van 1674-1811. In het kerkarchief is een trouwboek, dat- begint met 1772, De katholieke parochie Puiflijk omvatte vóór 1795 ook Druten en een deel van Leeuwen, (ongeveer het huidige Boven-Leeuwen). Er zijn van deze parochie doop- en trouwboeken van 1698-1811. In het kerkarchief is een doopboek van 1776-1811 en aan trouwboek, beginnonde in 1748.

WAIĂ?1EL - LEEUWEN

De katholieke parochie Leeuwen, die later wee.r gesplitst is in B o u e n - en Beneden-Leeuujen, isopgerie-ht in 1796. Er zijn 'daaruan doop- en trouwboeken uan 1796-1811.

De protestantse gemeente LUamel is gecombineerd met Dreumel. Er zijn uan die combinatie doop- en trouwboeken van 1741-1771, een doopboek uan UJamel uan 1772-1810 en een trouwboek uan LUamel uan 1772-1804.

In het kerkarchief is een, doop- en trouwboek uan UJamelDreumel uan 1685-1740 en een trouwboek uan Dreumel| : uan 1772-1886. Uan deze registers, die ook lidmatenlijsten beuatten, zijn micro-films aanwezig dn h e t R i j k s a r ch ief.

Uan de katholieke parochie Ujamel zijn doopboeken aanwezig uan 1718-1811 met enkele retro-akta uan 1688.

In het kerkarchief beuindt zich een doopboek dat begint bij 1760 en een trouwboek dat begint bij 1765.

Ook uan deze beide boeken zijn microfilms in het Rijksarchief.

DREUST1EL

.

.

.

'

V/an de met UJamel gecombineerde protestantsg gemeente Dreumel is een afzonderlijk doopboek aanwezig uan 1772-1810.

Uan de katholieke parochie zijn doopboeken uan 17371811 in het Rijksarchief. Doch er zijn uan deze parochie nog wat oudere gegeuens. In het doopboek uan Lith staan dopelingen uit Oreumel .uan de jaren 16421648 en in het kerkarchief zijn doop- en trouwregisters aanwezig uanaf 1706. Ook uan deze registers - en uan de ledenlijst uan de Broederschap uan de.. Allerheiligste Rozenkrans uan 1707 tot. 1796, zijn. op het Rijks archief microfilms aanwezig.. .

u. H.'

12.

BERGHAREN Over een oud dorp en een oude kerk.

In de tijd van Kar.el de Grote ontstond het dorp Bergharen, oorspronkelijk " H A R A V A " geheten, in zijn alleroudste vcrm.

Voor die tijd uioonden er ook al stammen -nog primitieve- boeren, die een armoedig bestaan moeten h e b .ben gehad op de zandgrond. Ze zaten ujel ''hoog en "droog op de zandrug, maar de v o o r t d u r e n d e watersnoden moeten in die tijd hun leven niet bepaald hebben veraangenaamd .'

Hun"maaiveld" met ploegsporen ligt ruim een meter onder de tegenwoordige akkers. In de eeuw van Karel de Grote werden de eerste "boerenhoeven" gebouwd, juist da"a"r, waar de zandrug in de lagere rivierklei verdwijnt. Da"ĂŠr kon men stevig funderen in het zand en was men het dichtst bij de lagere "weiden" of akkerveldjes.

UJaar die twee oudste "bebouwingslinten" samen komen, staat de, zo prachtig in 't landschap' hier passende, oude Hervormde kerk. De eerste wegen of paden kwamen dus uit bij het Godshuis, dat, in zijn oudste vorm -net als overal- wel van hout geweest zal zijn.

Een zeer eenvoudige kapel. ĂźJe weten, dat op de plek weer gebouwd is , oorspronkelijk een germaanse offerplaats -van de primitieve stammen- moet zijn geweest. Er is daar een platte offersteen gevonden, die uniek is voor UJestEuropa. Het is erg jammer, dat we niet weten waar die offersteen gebleven is, die door een vroegere gemeente-secretaris, altijd vorsend naar allerlei oudheden, is gevonden. UJel hebben we een afbeelding ervan.

Op meer - ja,de meeste - plaatsen zijn de kerken op de oude offerplaatsen der germanen gebouwd : de nieuwe Christelijke godsdienst verving het oude heidendom.

In Eist is dat duidelijk gebleken, daar zijn de resten van paarden- en stierenoffers gevonden onder de kerk.

In Rolde en Emmen zijn de Christelijke kerken op resten van hunebeddenstenen gegrondvest.

De plaats waar het Bergharens kerkje staat heet : "de Hucht" , de hoogte. Een hoge ; zan-dkop verdwijnt : ; hierinderivierklei.

Het kerkje heeft een toren die uit de 13e eeuw stamt en mei tegelijk als verdedigingstoren gebruikt kan zijn, waar de bevolking .van het. "kleine" dorpje zich goed in kon "opbergen" en verdedigen tĂŠgen aanvallen van bijvoorbeeld "roofridders".

De wenteltrap kronkelt omhoog precies als in een kasteelmuur en heeft zo'n draairichting, dat de man boven wel een goede verdediging kon voeren, maar de van beneden komende aanvallen niet goed met de rechterhand kon weren.

De kerk heeft als bijzonderheid een aantal van 50 zandstenen "koppen", die de gewelfribben sieren en heel goed zijn bewaard. Bij de kerkrestauratie die men beoogt, worden zij ontdaan van de kalklaag. In het oude zandsteen zullen zij hun oude pracht weer terugvinden. Allerlei "mensengezichten" beelden zij uit : een "gemeenschap der heiligen" in steen ; edelman, bisschop, volksvrouw, ridder. De middeleeuwse hoofdtooi is overal duidelijk. Ergens in de hoek der kerk kijkt een uil - ook goed gebeeldhouwd - ons aan, De hele samenleving is present .'

Het werk is verricht door leerling-b e.eldhouwers.

Er zijn in 't middenschip en zijbeuken verschillende "stijlen" te onderscheiden. De jonge leerlingen, die hun arbeid in de dorpskerken verrichtten, hadden elk een eigen wijze van werken.

Ulie zo'n kerk bouwden ?

Men was er vaak maar met een pa"a"r man aan bezig, daarom duurde het een hele tijd voor zo'n bedehuis klaar was. Hoe lang is niet gebouwd aan de grote Domkerken .'OOk waren er "reizende bouwlieden", de z.g. "vrijmetselaars" die zo'n werk aannamen.

Het koor der kerk is in 1830 helaas afgebroken.

Een overlevering, door oude mensen doorverteld, zegt dat het een fraai koor geweest is. Volgens de restauratie-architect de Heer Korswagen, heeft 't vrijwel de vorm gehad van 't Dreumelse Koor.

r~ ii ' >nj ~ L Lf

' L

onze vereniging financieel sterker te maken????

Dit kunt U doen door het werven van nieuwe leden.

Meer leden betekent ook voor onze vereniging?

M E E R

M O G E L I J K H E D E N

A A N T E K E N I R GE

Ga daar eens zien, hoe mooi een kerk door restauratie wordt.

De alleroudste ingang der kerken ligt nog steeds onder de toren. De ingang is nu niet meer de officiĂŤle, de hoofdingang is tegenwoordig in de zijmuur.

Bij de restauratie komt de grote ingang weer op de oude plaats.

Merkwaardig hoe we, in het lagere weiland, duidelijk een hoger kerkpad zien aftekenen. Nu geiuoon weidegrcnd gemorden, kotnt dit eeuwen-oude pad nog bij de toreningang uit.'

In tijden van uiatersnood bleef het kerkje steeds droog. Het vee werd dan, in allerijl langs de historische kerkpaden naar het Godshuis geleid, cm daarin zolang onderdak te vinden.' Aan de pilaren zaten tot voor 25 jaar koperen ringen, wanraan het vee uierd vastgezet. Jammer dat die ringen nu weg zijn ; ze hoorden bij het kerkje, bij 't dorpj.

Bij ds watersnood van 1927 is in de kansel een jonggeboren kalfje zulang "gestald".

Onder de kalk zijn, hopelijk, nog wandschilderingen v e r b o r g e n , die voor de dag zouden kunnen komen

bij de restauratie. Resten ervan zijn bij reparaties mei eens bloot gekomeo.

Tot slot nog enkele geschiedkundige bijzonderheden over het zo lieflijk gelegen kerkje der Nederlands H e r v o r m d e Gemeente.

In 897 was er al een kerk in Bergharen, die dat jaar in het bezit kwam van een zekare Koning Zwentibold, ook wel Sassebout geheten.- Graaf Folebert stond kerk en dorp in dat jaar af, in ruil voor bezittingen in Vlaanderen. Er zal toen zeker al enige .eeuwen een primitief houten kerkje in Bergharen gesta.an hebben.

In het begin van rijn bestaan u/as de o t e n e n kerk van Bergharen een z.g. "Capella" (kapel), evenals de "capella" van Hemen, ressorte'rend onder de moederkerk van Leur, als hulpkerkje.

In het Staatsarchief van DĂźsse-ldorf is een -opsomming omstreeks 1300 opgesteld, van kerken- en kapellen in het toenmalige dekenaat Nijmegen en hierin vinden we de namen "Lore" (Leur) en "Hare Capella" : de kapel te 'Haren" : Bergharen.

15.

Het dorp Bergharen heet in de historie - Harava, Haeren, Haren, Borgharen, Bergharen, De moederkerk van Leur, ook wel Loer genoemd, is de oudste kerk in dit deel van iïlaas en Ujaal : in 1230 gebouwd l Aalleen het torenmuurwerk is nog in de oude staat ; het middenschip dateert uit de 14e, het koor uit de 15e eeuw. De kapellen van Bergharen en Hemen werden resp. in 1350 en 1400 tot zelfstandige parochiekerken verheven. In 1258 is de stenen "Capella" van Bergharen gebouwd. Het staat vast, dat er in de loop der eeuwen nogal wat gerestaureerd is aan het kerkgebouw. Er heeft een lagerschip tegen de toren gestaan, terwijl bij de tegenwoordige ingang gestoten is op fundamenten van een sacristie: kleedvart rek voor de pastoor ?

Het gebouw moet, in zijn middeleeuwse glorietijd asn sierlijke kerk zijn geweest, te oordelen naar wat er nog over is. In het Heiligdom waren drie altaren : het hoofdaltaar, gewijd aan de Almachtige God en de Maagd fflaria ; het ene zijaltaar aan de apostelen Petrus en A n d r e a s en het andere aan Antonius Abt en Sint Barbara.

Het klooster der•Cisterciensers, dat achter de Kapelberg in 1311 verrees, was nauw verbonden met de kerk.

Adellijke huizen zijn er ook een aantal geweest in Bergharen. De•veelkleurige middeleeuwse samenleving gelijk uitgebeeld in de unieke zandstenen koppen in de draagribben der gewelven - was dus wel vertegenwoordigd in de kerk : monnik, volksvrouw, edelman.

Hetais boeiend zich in te denken, hoe langs de kerkpaden de oudste "wegen", allerlei mensen ter kerke gingen.....

In 1609 is^de kerk in 't bezit gekomen van de Hervormden. Plannen bestaan voor een algehele restauratie, die. geilen de enorme kostenstijging der ie t s t e jaren, opnieuw wordt bekbken. De tekeningen zijn gereed. Ook de restauratie T?oet op de duur te verwerkelijken zijn.

Be rgha ren.

Ds.J.L.Keyzer.

MEST, een kostbaar product,

Een groot Frans historicus heeft er in een van zijn"*uier- j ken jnet nadruk op gewezen, dat hij die geschiedenis bej studeert, vooral de mest niet mag vergeten. : De mest heeft een belangrijke rol gespeeld in de vestigings-geschiedenis van ons land. In onze tijd, nu de kunstmestr-fabrieken elke gewenste hoeveelheid mest podeuceren, kunnen mij ons bijna niet meer voorstellen, dat vele eeuwen achtereen het vee een dubbele, of zelfs dried u b b e l e functie had : leverancier van trekkracht, producent van zuivelproducten of luol, en vooral niet te vergeten : p r o d u c e n t van mest.

In de iĂŻiiddeleeuujen was de akkerbouwer verplicht, om ook vee te houden omwille van de mest, als hij tenminste niet plaggen wilde steken op de h e i d e - of v r u c h t b a r e terpen afgraven. Die akkerbouwers, die werkten volgens het z.g. drieslagstelsel (dat wil zeggen, elk jaar een derde van hun land braak lieten liggen) hielden hun vee vaak zomer en winter opgesloten in z.g. pot-stallen, opdat geen mest verloren .zcu gaan. In later eeuwen waren er grote hoeveelheden mest nodig, om de bekistingen op de dijken te vullen en de gaten te dichten in dijken en kaden als de rivier ze trachtte te breken.

We s t is dus door alle eeuwen heen op het platteland een schaars en kostbaar artikel geweest.

Zoals dat met alle kostbare artikelen het geval is, werd mest dan ook'wel gestolen en er moesten placaten ef andere voorschriften tegen het stelen van mest worden uitgev a a r d i g d . Dok door het ambtsbestuur van fflaas en iljaal.

Dat geschiedde dan naar aanleiding van klachten, zoals we er hierbij een laten volgen .

Ter verduidelijking diene, dat de dorpen Oyen en Dieden tot in het begin van de 19e eeuw toe, deel hebben uitgemaakt van het Ambt van Maas en Ulaal. Bij dat ambtsbestuur kwam rond 1795 het volgende schrijven uit..Dit stuk :.s ongedateerd, doch uit de adressering' en de aanspreektitel blijkt, dat het gericht is aan het in het voorjaar van _1795 gevormde ( revelutionnaire) bestuur, dat slechts enkele jaren in functie bleef.

17,

Aan het v/gemeentebestuur des Ambts van Tusschen lïlaas en Uiaal.

Burgers

Geeven te kennen, de ondergetekende, geërfden en Inuioonderen uan Oijen Dat zederd aenige tijd, haare u e l d - en ujei j landen uan den (flest, door hun u.iee daar op uieijdende, tuordende gemaakt, uierden beroofd, en ontbloot, en dat zulks \uerd gedaan, in u/eer-wil de eijgenaaren en bruijkers, van die Landereijen, Zonder dat men genoegsaam bestant zij die divereijen te keer te gaan, - terwijl er dan nog veel anderen zijn, tuelke door het veel, en agteloos hoeden hunner Beesten, /hetgeen meest-al door kinderen geschied : meede g r • o t e Schaaden aan de Requestrants kooren-gewassen toe-brengen, uielke engehoorde h a n d e l i n g e n , tot merkelijk besmaar en in-orme Schaaden, de de geërfdens en Bouiulie-

den heen-loopt, geccnsidereerd, niet alleen, dat men niet uolkoomen meester en zij, uan zijne Eijgendcmmen, Landerijen en geujasschen, waaruoor men /: als behoord/ de Pagten, 'sLands, Dorps, en andere Lasten, moet op-brengen,

en betaalen, - rnnar ook, dat de urugten, uielke thans zoo hoog ten prijse zijn, door die notoire uermagering, des Lands, niet z-oo goed, «f voorde e lig, alsiuel in andere Dorpen, ujaar 'de koeijemest, uan 't Land niet iuerd vervreemd, 'kan ujasschen, en geuolglijk, eene onberekenbaare Schade, aan de Landerijen, en den Bouui-man toebrengd,

geconsidereerd ten andere, dat men de Landerijen, met uhee besuaard, om deselve te bemesten, en men volstrekt alhier ter plaatse daar door het Land niet kan verbeeturen, vermits generalijk de lïlest, voor dat deselue nog naaul'ijks half droog is, als om het eerste, yijt de uieijijens luerd uieg-gehaald, en alzoo :/ als waare het tot magesijnen versameld:/ om verder deselue, tot asch te uerbranden, - rriRt

intentie -

1P. met intentie eijndelijk, om die dan te v e r k o o p e n , en aan den Pil e ij ere ij se h'e n Bauiu-man af te l e v e r e n , en dusdoende, ten kasten, en ter v e r - a r m i n g , van de Requestranten, zig op eene verkeerde ujijse, geneëren, en tevens ten Schaaden der ondergetekende, '.den ffleijereijschen iïlan ver-rijken.

Dat ook nog, daar en b o o v e n , veele Houtschender i j en plaats heeft, waarinne ook meede behoorde voorsien te m o r d e n , Dat ook zulken verkeerden merk, de Jongelingschap, heenen l ij d, en aanleijding geeft tot werkeloosheid, en Leedig-gaan, en het welke zelden, anders,, dan tot Quade e i j n d e n s henen loopt, in plaats u a t d e s u l •• ken, b ij den Bouwman, zig tot nuttig ujerk zouden aanbieden.

Dat door het eene en a n d e r e , zij o n d e r g e t e s k e n d e , en het gantsche Corps der geërfdens en Inges e-t enen van Oijen, Helaas, groote reeden tot klaagen h e b b e n , lilaar-omme zij zig tot U.L. wenden, met ootmoedig wersoek, tevens Dat U.L. het ont-vreemden der Dl est, u ij t de v e l d e n , het schadelijk hoeden der Beestenj aan de bezaaijde landen, en schenden der Hout-gewassen, op eens ernstige w ij b e gelieve te verbis dan, en de s u p plianten Eijgendommen, voor zoo v e r r e het kan, en vermoogte te 2 ij n, gelieve te protexeeren, - 't UJelk etc, (was g e t e k e n d ) G.3. van den b o g a e r t , 3.Geert Roefs, Johannis van' Lendt, Anthofiij van de Geer, Geert van de Geer, Cornelus van Sonsbeek, UI. v . Sonsbeek ,. F . v.

Teeffelen, H.D.Roefs, p.C.3.Louwiese, J.Verlaat, D . Pil. van der Kaaij, D . Baggermans , J.F.van den 800gaart, Frn De Leeuw, Peter van Boekei, lYlichiel Roefs, 3 . G . v . d. Bogaert, Huybert Brouwers, D.Sluijter, Hendrick Sr, Brauutens, UJ.van Sinderen, 3.Smits, H. Brouwers, A.Cooijmans, 3.Devenijns, Dirk Roefs, 3..van der Kaaij, van iïloulen van O ij e n, Claas de Geere, H.v.Orsou, Tömas van de Geer. v. H.

Uit : Folkloristisch Woordenboek, door K.ter Laan.

Uit g.G.B.v.Goor.

DĂœMDERBEITEL, stenen gereedschap uit de voortijd, gevonden in de heide. Het volk denkt, dat bij blikseminslag zulk een donderbeitel de stam van een boom klieft of het huis treft. Dit is wellicht nog de nawerking van het geloof aan Donar's donderhamer.

Heuvel (O.A.B., 271) vertelt, dat sommige boeren in de Achterhoek zulk een donderbeitel leggen b n v e n c p de gebinten onder het dak en dat dan de bliksem niet inslaat.

Als er onujeer komt, zweet de steen en soms uiordt hij helemaal week. Anderen strijken met zulk een dondersteen een kind dat last heeft van stuipen,

langs de slapen.

Reeds Plinius schreef'over de genezende kracht van de donderstenen en het gelc^f daaraan is verspreid over de aarde. Bij fflaerlant kan men ook al lezen, dat de dondersteen neervalt met de bliksem, iĂŻlen schrapt een weinig van de steen af en maakt daar een drankje van tegen de stuipen. In het varkenshok bevordsrt hij de groei ; zieke koeien morden met de steen gewreven.

R u m p h i u s zag, dat vrouwen met een zwerende borst deze met donderstenen wreven. Dit is in overeenstemming met de regel similia similibus, zie daar. De dondersteen ontstaat i'n het heme^vuur ; dus kanhij hete, koortsachtige ziekten genezen. Zo is het ook met de geestujarende kracht van de steen ; de geweldige magische kracht van de donderbeitel verdrijft nachtmerrie, stuipen, betovering, vallende ziekten en de gevaren, die de kraamvrouw bedreigen. Van (Ylaerlant prees die kracht ; ...... dese steen van alre pine Es sonderlinge medicine. ( Zie van Andel, in U, 1933, 3 ) Ujie een dondersteen in zijn zak draagt, wordt niet door de bliksem getroffen. Als je hem 'op de drempel legt, is het huis veilig.(Drente)

Dondersteen is ook.de belemniet, een sigaarvormige v e r s t e n i n g , 'die'ook heet uit de lucht gevallen te zijn bij onweer. Het is een fossiel uit de 3ura- en Krijttijd van een koppotig weekdier. Dr Botke noemt in zijn merk over de Hondsrug de dondersteen .een . v-erstaende Zee-egel.

BOUUJOFFERS

Reeds eerder las ik in een tijdschrift een verhandeling over het gebruik van bcuujoffers. In verband hiermede wil ik enige vondsten, die maar schijnlijk cp bouwoffers wijzen, nader omschrijven. j^ Door H.Adams, Doseer steeg l te Druten, u/erd in 1938 op _f 50 cm diep te ,' 'recht s onder de schouw bij de haardplaat s, "een vermoedelijk 17de eeuuise aarden pot gevonden. jzf In 1958 is te Puiflijk door A.Banken, iĂŻleerstr. 3, bij de afbraak van het oude huis, vlak onder de fundering, een bruin geglazuurde aarden kan te voorschijn gekomen . jz( Op 't Sunten 19 bij T.Bernts te Bergharen is bij het uitgraven van de fundering van de afgebrande oude boerderij, op _+ l mtr.onder de drempel van de voordeyr een geraamte van een dier gevcnden.

In Brabant-zijn ook dergelijke vondsten bekend. Zelfs werd in Waalwijk een kruik met haver (lokaas voor de geesten ?) onder de drempel gevonden, x Bij opgravingen van de Gallo-Rcmeinse tempels te Eist is door Prof.3.E.Bogaers een groep van drie-bijeen liggende schedels van een varken, een schaap en een rund gevonden. "Een SuovetauriJ..la-,of f er" . (Sus= varken, Ovis= schaap, Taurus = rund.) De Romeinen brachten zo'n offer aan de God (Ylars bij rein.igings-plechtigheden. x Brabants Heem XUI fflrt-april 1964, P 35-36.

P.van Dinteren.

Al in de oprichtingsvergadering van onze Historische Vereniging is de opmerking gemaakt, dat een beriep gedaan diende te ujorden op gemeente-besturen om te streven naar zinvolle en historisch verantwoorde straatnamen .

Sneller dan verwacht werd is het bestuur in de gelegenheid gesteld hierin een bijdrage te leveren. Enkele dagen later richtte het college van burgemeester en uiethouders van Druten n.l. een verzoek tot ons bestuur om van advies te dienen bij het geven van een aantal straatnamen in een nieuwe ui ij k ten tuesten van het dorp Druten. In een eerste advies, maarin gewezen uierd op enkele y e l d n a m e n en de m ruyi l ij k h e i d straten te noemen naar bezitters van de oude heerlijkheid Druten, is terloops gewag gemaakt van het oude dijk- en ujaterrecht uit deze streek, maarin talrijke begrippen een rol speelden, die zich uiel zouden lenen voor straatnaamgeving.

U o o r a l voor het laatste bleek het college van B. en lii. wel te voelen en door het bestuur is toen de gedachte uitgewerkt de straten in een nieuwe mi j k van het dorp Drut-en te gaan noemen naar begrippen uit het oude dijken waterrecht. De geschiedenis van het land van fflaas en UJaal is voor een groot deel uiate rschapsgeschiedenis.

De strijd tegen het mater, de problemen hoe zich te beschermen tegen het buitenujater en hoe het binnen mater tijdig kwijt te raken, hebben in de economische en soci;p. Ie geschiedenis van deze streek een allesbeslissende rol heeft gespeeld, aldus ons a d v i e s aan de gemeente.

De rechten en plichten die met deze strijd verband hielden en de boeiende rechtsgebruiken, die in de z.g. dijkprccedures werden toegepast, zijn in de oude w e t b o e ken en dossiers nauuikeurig opgetekend. Al deze oude rechtsvormen, die voor een deel alleen in Waas en UJaal, of in het voormalige N ij m e e g s e kwartier golden, zijn in de vorige eeuw in onbruik geraakt; zij zouden aan de vergetelheid kunnen uicrden ontrukt door de namen ervan te laten voortleven in de straatnamen. ÂŁ r 2 ij n in het advies alvast een aantal namen genoemd: Dijkgraaf straat , Zeven Geversstraat, Heemradenstraat, Citatiestraat, Landschr ij verstraat.

Klokkenslagstraat, Buurmeestersstraat, Genachtstraat.

- il)ij hebben -

22. ui ij h e b b e n het g e m e e n t e b e s t u u r voorts g e a d v i s e e r d h:;;t niet te l.iten bij het geven van dergelijke straatnamen, die voor vele beiuoners nietszeggend zouden zijn.

Unorgesteld is dein ook een boekje t s laten samenstellen, ujaarin ui a t v e r t e l d m o r d t over de niaterstaatsgeschiedenis- van onze streek en een uiteenzetting g e g e v e n wordt over het oude d ij k- en ujaterrecht. Dit boekwerk je, waarin dan ook nog enkele gegevens over de gemeente o p g e n o m e n zouden kunnen u c r d e n , zou dan als representatiegeschenk van de g e m e e n t e kunnen ujorden u i t g e r e i k t aan elkeen a i e zich in d t! nieuiue w ij k komt v e s t i g e n .

8 . a n < !J. v e r k l a a r d e n in een p r e - a ü v i e s aan d;e raad. erg g e l u k k i g te zijn met deze suggestie en ook de raad heeft deze n e d a c h t e n o v e r g e n o m e n . Cnzerzijus zal nu de tekst uu o r de n g e l e v e r d voor het boekwerk je, dat door de g e m e e n t e zal m o r d e n u i t g e g e v e n .

In Af ferden is e on nieuuie s t r a a t g e l e g d op en nabij een ter TB in, dat Q e t u ui e werd g e n o e, ,1 d ; een naam die in b ij n a alle ITlaas en -j a a l s s d o r p e n v o a r k o m t . De u i t g a n g -uiue is e c h t e r pas in latere tijden aan dit m o o r d r,evoegd; in stukken uit dr; 13iu en 14e eeuw heten ds b e t r e f f e n d e percelen steevast B è t a . Bate of ye e t e(n ) .

G e a d v i s e e r d is o n z e r z ij d s dan o i:; k (..leze s t r a a t U e t e , of Bete(n)straat te noemen.

Opmerking van prof. K n i p p e n b e r g in zijn rede over de "Denk niet te min nver de mensen uit de l a t e i j s t i j d ; onderzoekingen h e b b e n aangetoond, dat de m e o se n uit die t ij d m é é r hersenen h a d d e n , als de mensen

archeologie

van

thans".

Stem uit de zaal: "Dat heb ik altijd al gedacht".

Op 24 oktober o v et l eer! 'In "Ă&#x153;e ' leeft i j d van 7 o jaren de Heer H . G. E l G n a n s , die sinds enige jaren in Druten woonde, maar het grootste deel van zijn leven in Altforst heeft., gewoond en gewerkt.

De Heer E l e TI a n s is o p g e v o e d in Altforst en kende d t; streek op zijn duimpje, en da t is zeker ook een van d R redenen geweast dat de Heer Eletnans een korte g B s c h i e d rj n i s over rfi aas en Ilias! heeft geschrev u n, walke enige jaren geleden voor een groot deel in de Gelderlander u'erd geplaatst. [) u H e i-; r E Ie m a n s w a s zuur belang stelle n d in de h e e m k u n d e;. In zijn functie als onderwijzer aan de school te A 11 f c r o t g e d L; r G n de een 40 n 45 jaren, als secret a ris "vnn de K.U.B, sn zeker niet te vergeten als secretaris van do ruilverkave lingscominissie . "Haas en baal, hsaft de Heer E l erna n s veel vour fflaas en die, a l geanan. maas en Waal zal deze goede, vriendelijke,.behulpzame man d jn ook n i mme r vergeten.

Dat hij r u s te in vrede.

URAGINRUUKIEK

Om onze lezers zovoul mogelijk van dienst te zijn en anderzijds g c u a a r te w u r d e n wat hen interesseert, zal de redactie van dit blad gaarne antwoord gaven op vragen over de locale historie, [dn onzer beschikt over een zeer groot aantal interessants ceqsvuns.over het Land van Waas en ui a a l, w B l k e dank zij een al jaren d u rende -speurtocht in a l la r Is i archieven verzameld konden worden. [ r zijn natuurlijk ook in de (geschiedenis van ons gebied een qoot aantal vragen, waarop (nog) geen antwoord is te geven en de tijd ontbreekt ons om b.v. uitgewerkte familiestambomen op te bouwen. Doch wij zullen gaarne ons best doen en zien dus gaarne vragen van cnze laden tegemoet.

24.

LEZING PROP. KIÏIPPEÏÏBERG. Een groot aantal van onze leden heeft op illoensd a g a v o n d , 30 sept., de verleiding om de voetbalwedstrijd België-Nederland op de t.u. te volgen weerstaan en is komen luisteren naar Prof,Knippenberg.

Zij die zijn boeiend betoog beluisterd hebben, zullen er geen spijt van gehad hebben, dat zij naar hotel 3uliana zijn gekomen.

Pfleer dan twee uren heeft Prof. Knippenbe rg verteld over de prehistorie van ons land en over mat men het avontuur van ds archeologie noemt.

Aan de hand van prachtige lichtbeelden en aan de hand ook van talrijke vondsten uit de Roodhekkenpas, vertelde de spreker uitvoerig over de volksstammen die. de lage landen beuioond hebben eer de Romeinen naar deze gebieden kiuamen. Over de mens uit de late ijstijden, .die de grootste ontdekking deed van alle tijden, landbouwer en veeteler werd en langzaam maar zeker de natuur en de dieren aan zich onderdanig ging maken. Zoals uit vele o p g r a v i n g e n wel gebleken is waren de mensen die onze streken bevolkten voor de jaartelling, geen barbaren in de zin zoals dit van de romeinen afkomstige woord thans verstaan wordt.

Zij hadden geweven kleding, maalden koren en bakten brood, bouwden hutten en versterkingen en hadden velerlei kunstig versierde wapenen en gebruiksvoorwerpen.

Er moeten toen al door ons land velu handelswegen gelopen hebben, die v.oor een deel later ook door de romeinen zijn gebruikt. De komst van de romeinen bracht een grote verandering en een nieuwe beschaving in deze gebieden, doch het is bepaald niet zo, dat daardoor alle oude zeden en gewoonten met één slag v e r dwenen.

Prof.Knippenberg zou geen goede Brabander zijn geweest als hij zijn verhaal niet besloot met wat te vertellen over de romeinse wegen die in deze gebieden gelegen moeten hebben en over de prachtige bodemvondsten welke hier -voor een groot deel onder zijn persoonlijke leiding- aan het licht zijn gebracht.

QQPPQPQQQQ

A R C H E O L O G E N IN DE DOP

Toen ik op school kwam. Riep 3os, "doe je ook mee met da opgravingen". "Maar ben je daar dan niet te jong v^or", vroeg ikV "Dat weet ik niet", zei Dos. Onder het handearbeid kiuam het ter spraken. De juffrouw vroeg hoe laat is dat. Om 2 uur begint het, zei 3os. "Dan krijgen jullie v a n m ij o m 2 u u r v r ij.

Henk smits stond al cp ons te ujachten.

De juffroum zei, "allemaal opruimen". Mijn ketting liep twee keer van de fiets. Toen we b ij de roodhekkenpas aankwamen moesten UJB door hoog riet.

Tonny Thus en.ik kregen vak no. 63-030.

De rietstoppels moesten eerst uit de grond UJQrden gehaald.

Toen mochten me gaan graven. In het eerste begin vonden we haast niets.

Meneer Van Dinteren hielp cns. Hij deed met de spa grote stukken grond los maken.

Tonny en ik moesten ze uitelkaar halen omdat er misschien scherven of botten inzaten. De scherven waren van urnen en aardewerk. Tcnny had al veel scherven gevonden. Ik had een stuk bovenkaak van een eland opgegraven.

In de pauze kregen ui e allemaal ĂŠĂŠn appel van Maarten. Er kwam een persfotograaf. Die maakte foto's voor in de krant. Om 5 uur moesten we naar huis.

Onder weg liep mijn ketting twee keer van de fiets. Dos zei, "ik doe de volgende keer weer en jij". "Ik doe dan ook weer mee, want ik vond het reuze leuk gaan.

Bas Arts Hooistr 21 Druten 11 jaar opleidingsklas

Om de belangstelling v/an onze jeugd v:: o r da prehistorie te stimuleren, krijgen jongelui die daarvoor belangstelling hebben af en toe gelegenheid om mee te helpen met opgravingen aan de Roodhekkenpas te Druten.

Zij merken daar danâ&#x20AC;˘uiteraard onder toezicht en moeten de scherven e.d, die uit de grond,komen vanzelfsprekend inleveren. Niettemin is er voor dit merk grote belangstelling en telkenmale komen er tietallen jongens - en trouwens ook uj e l ouderen - een handje mee helpen.

Het blijkt, dat de leerlingen op de school opstellen maken over dit merk en iue hebben er daarvan enkel: aangeboden gekregen- ter opname in ons blad. Er uias echter slechts ruimte voor ĂŠĂŠn opstel. UJe h e b b e n daarom geloot en toen viel het lot op het opstel .van Bas Arts, 11 jaar,' Hooistraat 11 te Druten.

â&#x20AC;&#x17E;.-.*T..--