helal et

Page 1

—HELAL ET— Kimlerin Kestiği Yenir?

Abdul Cabbar El Azeri

— HELAL ET —

Telif

Abdul Cabbar El Azeri

— HELAL ET — Kimlerin Kestiği Yenir?

İstanbul 1431/2010

1

— HELAL ET —

2

— HELAL ET —

FİHRİST

MUKADDİME ........................................................................................... 5 KİMLERİN KESTİĞİ YENİR? ........................................................................ 8 İcmadan bu konudaki nakiller .............................................................. 9 Hanefi âlimlerinin bu konudaki görüşleri........................................... 16 Maliki âlimlerinin bu konudaki görüşleri ........................................... 23 Şafi âlimlerinin bu konudaki görüşleri ............................................... 27 Hanbelî âlimlerinin bu konudaki görüşleri ......................................... 31 İLİM EHLİNİN BU KONUDAKİ DAYANAKLARI ........................................... 37 MECUSİ VE SAMİRİLERİN KESTİĞİNE CEVAZ VERİLMESİ ......................... 48 MÜŞRİK BESMELE ÇEKERSE KESTİĞİ YENİR Mİ? ...................................... 51 ETLERDE ASL OLAN HARAMLIK MI?........................................................ 60 KARIŞIK YAŞANAN ÜLKELERDEKİ AHKÂM ............................................... 67 DENİZ ÜRÜNLERİYLE İLGİLİ AHKÂM ........................................................ 74 BAZI İDDİALAR VE CEVAPLARIMIZ .......................................................... 78 ’’Üzerinde Allah’ın ismi anılanlardan yiyin” ayeti kerimesi ............... 80 ‘’Bir kavim bize et getiriyor” hadisi .................................................... 86 Günümüzdekiler ehli kitapmıdır?....................................................... 92 KAYNAKÇA ........................................................................................... 101

3

— HELAL ET —

4

— HELAL ET —

MUKADDİME Bizi hitapla şereflendiren, bu hitaba uyanları yüceltip, yüz çevirenleri zelil eden, kendi Kitabını, kendisine hamdle başlayan Allah’a hamd olsun. Bu hitabını insanlara ulaştırmak için seçtiği, muhataplarının en şereflisi olan son Resul Muhammed’e, âline ve ashabına salât ve selam olsun. Kıyamete yakın ilim ehlinin azalması, âlim sanılan cahillerin fetva makamına geçmesi ve Müslümanların genel olarak ilimden uzak kalması sebebiyle Şer’i ahkâmların birçoğu unutulmuş veya tahrife uğramıştır. Söz edilen ahkâmlardan bir kısmı da et meselesiyle alakalıdır. Birçok insan bu konudaki Şer’i hükümlerden habersiz olduğu için helalle haramı karıştırmakta, İslam’a göre yenmesi haram olan etlerle kendilerini ve ailelerini beslemektedir. Oysa âlimlerimizin beyan ettiği üzere, kişiye işlemesi muhtemel olan haramları öğrenmesi farzdır. İmam Nevevi şöyle demiştir: ‘’Mükellefin genellikle sakınamayacağı yiyeceklerden, içeceklerden, giyeceklerden ve benzerlerlerinden helal ve haram olanını bilmesi gereklidir.‘’ 1 Öyleyse et yiyen her müslümanın bu etlerden haram olanları bilmesi de aynı şekilde gereklidir. Zira haramdan kaçınmak bir şeyin haram olduğunun bilinmesiyle mümkündür. Bu sebeple konuyla alakalı bir risale telif edip, Müslümanları uyarmayı, onlara meseleyle alakalı ahkâmları haber vermeyi gerekli gördüm. Zira iyiliği emredip, kötülüğü yasaklamak İslam'ın unutulmuş temel prensiplerindendir. Hamd, kelamını yüceltmek için kullarından dilediğini seçip, onu hizmetiyle şereflendiren Allah’adır. Hakikatte hayvan kesimi ve ona taalluk eden ahkâmlar çok olsa da, risalemizin hacmi ve hedefi nedeniyle onların hepsine temas etmedik. Aksine meselenin pratik çözümünde fayda sağlayacak noktalar üzerinde durduk. Risale genel olarak iki bölümden oluşuyor: Risalenin özünü oluşturan umumi ahkâmlar ve bazı yanlış görüşlerin, ortaya atılmış dayanaksız iddiaların giderilmesi. 1

Muhyiddin En Nevevi: El Mecmu: 1/50.

5

— HELAL ET —

Konular sadece âlimlerin görüşlerinden alıntı yapılarak oluşturulmuş, fakat zaruri açıklama ihtiyacı duyulan yerlere tarafımızdan bazı izahlar eklenmiştir. Ayrıca daha faydalı olur umuduyla risalede alıntı yaptığım tüm âlimlerin kısa tercemeyi hallerini ekledim, az da olsa haklarında bilgi v erdim. Risalenin sonuna kullandığım kitapların baskı bilgilerini yerleştirdim. Böylece kaynakları kendisi inceleme arzusunda olan okuyucuya bir kolaylık sağlanmış oldu. Bu risalenin Müslümanlara Dinlerini öğrenme konusunda az da olsa bir fayda sağlayacağını umuyorum. Dilediğini faydalandıran Rabbimden beni ve sizleri bu risaleden faydalandırmasını niyaz ediyorum.

Abdul Cabbar El Azeri 1431/2010 İstanbul

6

— HELAL ET —

7

— HELAL ET —

KİMLERİN KESTİĞİ YENİR? Yüce Allah, insanlara her konuda doğru yolu bulmaları için Kitap indirmiş, Kitabında dini ve dünyevi ayırım yapmadan, insan hayatının her alanını tanzim eden kurallar va’z etmiştir. İnsanlara Allah’a nasıl yaklaşacaklarını, nasıl giyineceklerini, neleri yiyeceklerini, neleri içeceklerini öğretmiştir. Şanı Yüce Rabbimiz yenecek etler konusunda da bazı kurallar belirlemiştir. İslam Dinine göre hayvanlardan yenmesi helal olan ve olmayanlar vardır. Hayvanlardan hangisinin yenebileceğini belirten Rabbimiz bu konuda başka şartlar da belirtmiş midir? İslam Şeriatı hayvanı kesenin üzerinde olduğu dine itibar edip, bu konuda herhangi bir vasıf arar mı? Dinimize göre kimlerin kestiği yenir? Evet! Birçok konuda olduğu gibi şer’i kesim konusunda da İslam Şeriatı belirli bir ehliyet talep ediyor. Bu ehliyet sahiplerine ‘’zekât ehli’’ yani, ’’kesim ehli’’ denir. Dinimiz sadece bu kişilerin - diğer şartlar da yerinde olması halinde - kestiklerini helal kılmıştır. Bu kategori dışında kalanların kestikleri ise, kesim ehli olmadıkları için meyte/leş hükmündedir ve yenmesi haramdır. Şeriatın ehliyet verdiği kişiler kimlerdir? Ehli kitap dışındaki kâfirler bu konuda ehliyet sahibi midirler? Tüm bu sorularımızın cevaplarını doğal olarak muteber İslami kaynaklarda aramamız lazım ki, ne kendimiz sapalım, ne de diğer insanları saptıralım. Çünkü biz bu konuda söz sahibi olan ilim ehlinden - Allah’ın rahmeti üzerlerine olsun - değil, sadece onların görüşlerini gücümüzün yettiği kadarıyla size aktaranlardanız. Şer’i ahkâmların yer aldığı çeşitli kaynakları incelerken şunu gördük ki, genel olarak, bu konuda insanlar iki grupta toplanmışlar: Bir tarafta Müslümanlar ve Ehli Kitap ve diğer tarafta da Kitabî olmayan kâfirler. Ehli Sünnet, Müslümanlar ve Ehli Kitabın kestiğini yemenin caiz olması üzerinde icma ettiği gibi, diğer kâfirlerin kestiklerinin yenmeyeceği üzerinde de icma etmiştir. Yani İslam şeriatı, kesim ehliyetini Müslümanlarla beraber Ehli Kitaba da vermiş, diğer kâfirlere ise bu konuda ehliyet tanımamıştır.

8

— HELAL ET —

Problemli noktanÄąn Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąnda kalan kâfirlerle alakalÄą olduÄ&#x;unu gĂśz ĂśnĂźnde bulundurarak, Ăśzellikle bu konudaki gĂśrĂźĹ&#x;lere aÄ&#x;ÄąrlÄąk vermeyi uygun gĂśrdĂźk.

Ä°cmadan bu konudaki nakiller Ä°cmanÄąn Ăśnemini2 dikkate alarak Ăśncelikle Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąnda kalan kâfirlerin kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;iyle ilgili ilim ehlinin - Allah’Ĺn rahmeti Ăźzerlerine olsun - icma olarak naklettiklerini takdim etmek istiyorum: Ä°mam Ebu Hanife’nin yakÄąn ashabÄąndan, Ä°mam Ebu Yusuf El Ensari3 bu konuda Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir:

! "# $% & '( :;*< = , -. -/ 0% ( 1 2 & 3 4 5 6 7 8 9 ! , ) *+ . > K LMID 0 4I 5 @(4A B 6 :@ D -E $ FG H I I/ 3J F $ I N K$ O $ P LMID Q = 3T# FU *F V WX/ 3T %<YW SI I '(R 3 4 5 6 .3T # $2 ‘’Nebi’den - sallallahu aleyhi ve sellem - gelen hadis nedeniyle, putlara tapanlar, ateĹ&#x;e tapanlar ve Mecusilerden4 oluĹ&#x;an Ĺ&#x;irk ehli, kestikleri ve kadÄąnlarÄąyla evlenilmesi konusunda Ehli Kitap gibi deÄ&#x;illerdir. Bu (âlimler) cemaatinin Ăźzerinde olduÄ&#x;u gĂśrĂźĹ&#x;tĂźr. Tatbikat da bĂśyledir. Bu konuda ihtilaf yoktur. Bize Kays bin Rabi El Esedi, Kays bin MĂźslim El Cadeli’den, El Hasan bin Muhammed’in Ĺ&#x;Ăśyle dediÄ&#x;ini nakletti: Rasulullah 2

Genellikle Ä°slami kitaplarda Ăśnce deliller sonra gĂśrĂźĹ&#x;ler zikr edilir. Fakat ben Ăśzel bir sebeple Ăśnce gĂśrĂźĹ&#x;leri sonra delillerini sunmayÄą uyÄ&#x;un gĂśrdĂźm. 3 Yakub bin Ä°brahim bin Habib El Ensari El Kufi El BaÄ&#x;dadi, Ebu Yusuf (113–182 h/731–798 m). Ä°mam Ebu Hanife’nin talebelerinin en meĹ&#x;hurlarÄąndandÄąr. Mezhepte ’’İmameyn’’ olarak anÄąlan iki imamdan biridir. Allame, HafÄąz ve Fakihti. Abbasiler dĂśneminde Hilafetin baĹ&#x; kadÄąsÄą gĂśrevini ĂźstlenmiĹ&#x;ti. FÄąkÄąh Usulu konusunda ilk yazÄąlan kitabÄąn ona ait olduÄ&#x;u sĂśylenmiĹ&#x;tir. 4 Mecusiler ateĹ&#x;e tapan, hayÄąr ve Ĺ&#x;er ilahÄą olmak Ăźzere iki ilahÄąn olduÄ&#x;una inanan bir topluluktur.

9

— HELAL ET —

sallallahu aleyhi ve sellem - Hecer5 Mecusileriyle, kadÄąnlarÄąnÄąn nikâhlanmasÄąnÄą ve kestiklerinin yenmesini helal kÄąlmadan, sadece onlardan cizye almasÄą Ăźzere sulh yaptÄą.’’6 Ä°bnul Munzir7 ‘’El Ä°cma‘’ isimli kitabÄąnda bu konuda Ä°cma olduÄ&#x;unu belirterek der ki:

. T 5 34 2 2] ,@;Q ) *+ "# $2 (.[ Z256 T`2 $2 3 a bW = :@ c> ,1 ^ _U .@;Q ) G "# $2 (.[ Z257 .0^(TW .gf F! $ .4 ^ _U , bd = e Q '( "# $2 (.[ Z258 ‘’256. (Ä°lim ehli) Ä°cma etmiĹ&#x;tir: Ăœzerinde Allah’Ĺn ismini zikrederlerse Ehli KitabÄąn kestikleri bize helaldir. 257. (Ä°lim ehli) Ä°cma etmiĹ&#x;tir: (KitabĂŽlerden) Ehli Harp8 olanlarÄąn kestikleri helaldir. Ä°mam Malik bu konuda mĂźnferit kalmÄąĹ&#x; ve Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir: Yahudinin kestiÄ&#x;i hayvanÄąn iç yaÄ&#x;Äą yenmez9. 258. (Ä°lim ehli) Ä°cma etmiĹ&#x;tir: Mecusilerin10 kestikleri haramdÄąr, yenmez. Said bin El Museyyeb11 bu konuda mĂźnferit kalmÄąĹ&#x;tÄąr.‘’12 5

Hecer: Bahreyn’de mevki ismidir. Ebu Yusuf El Ensari: Kitabul Harac: 129. Ä°mam Ebu Yusuf benzeri gĂśrĂźĹ&#x;Ăź ‘’Er Redd ala Siyeril Evzai’’ (s. 112) isimli kitabÄąnda da zikretmiĹ&#x;tir. 7 Muhammed bin Ä°brahim bin Munzir En Nisaburi, Ebu Bekr (242–319 h/856– 931 m). HafÄąz, mßçtehid ve fakihti. Zehebi onunla ilgili Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir: ‘’İbnul Munzir benzeri tasnif edilmemiĹ&#x; kitaplar sahibidir.‘’. 8 ‘’Ehli Harp’’ kelimesinden kast edilen aramÄązda sulh anlaĹ&#x;masÄą veya eman olmayan kâfirlerdir. Bu terim ‘’Mustemin’’, ‘’Ehlus Sulh’’, ‘’ZimmÎ’’ ve ‘’Ehlul Ahd’’ gibi ifadelerin zÄąddÄądÄąr. Fakat TĂźrkiye’de yaygÄąn ve yanlÄąĹ&#x; olan gĂśrĂźĹ&#x;e gĂśre bu kelimeyle sadece savaĹ&#x;an kâfirler kast ediliyor. Gerçekteyse ‘’Harbi’’ statĂźsĂź için savaĹ&#x; olmasÄą deÄ&#x;il, anlaĹ&#x;manÄąn olmamasÄą dikkate alÄąnÄąr (Mucemu LuÄ&#x;atil Fukaha, El Mevsuatul FÄąkhiyyetul Kuveytiyye). 9 ÇßnkĂź Yahudi Ĺ&#x;eriatÄąna gĂśre hayvanÄąn iç yaÄ&#x;Äą haramdÄąr. 10 Ă–zellikle Mecusilerin zikredilme nedeni Hadiste onlarÄąn ismi geçmesi ve bu tarz bir beyanÄąn ulema arasÄąnda yaygÄąnlaĹ&#x;masÄądÄąr. diÄ&#x;er Ĺ&#x;irk ehli de onlarÄąn hĂźkmĂźne tabidir. Ä°lerde Ä°mam Ĺžirbininin bu noktaya dikkat çektiÄ&#x;ine Ĺ&#x;ahit olabilirsiniz. 11 DoÄ&#x;ru olan Said bin El Museyyeb dÄąĹ&#x;Äąnda Ebu Sevr ve Ä°bn HazmÄąn da Mecusilerin kestiÄ&#x;ine cevaz vermesidir. Ĺžu kadar var ki, bu kitap Ä°bn Hazmdan Ăśnce kaleme alÄąnmÄąĹ&#x;tÄąr. Dikkat edilmesi gereken nokta Ĺ&#x;udur ki, ihtilafÄąn nedeni onlarÄąn Ehli Kitaptan sayÄąlÄąp sayÄąlmamasÄądÄąr. Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndakilerin kestiklerinin yenip yenmeyeceÄ&#x;i deÄ&#x;ildir. Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndakilerin kestiklerinin yenip yenmeyeceÄ&#x;i konusunda bir tartÄąĹ&#x;ma bilmiyoruz. Ä°mam Ebu Abdillah El Kurtubiden yaptÄąÄ&#x;ÄąmÄąz nakilde de bu noktaya dikkat çekmeye çalÄąĹ&#x;tÄąk. Allah’Ĺn izniyle ilerde bu konu Ăźzerinde durulacak. 6

10

— HELAL ET —

Abdul Kahir El BaÄ&#x;dadi13 itikadi fÄąrkalarla alakalÄą kitabÄąnda Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir:

3T# FU h +U 3T # $2 i j e(S +#;! ' e 6 N [ 3+Q ... k- F! h +U = 3T # $2 k- F- l = 3 U 2 W% : 6 8=b (- F! N[ D .3T# FU ‘’Putlara, insanlara, meleklere, yÄąldÄązlara ve ateĹ&#x;e tapan kimselerin tamamÄąnÄąn hĂźkmĂź, MĂźslĂźmanlara bu kimselerin kestiklerinin ve kadÄąnlarÄąnÄą nikâhlamalarÄąnÄąn haram olmasÄądÄąr‌ MĂźslĂźmanlar Ĺ&#x;unda icma etmiĹ&#x;ler: SaydÄąÄ&#x;ÄąmÄąz tĂźm sÄąnÄąflarÄąn kestiÄ&#x;inin yenmesi ve kadÄąnlarÄąyla evlenilmesi MĂźslĂźmanlara helal deÄ&#x;ildir.’’14 MĂźfessirlerden Ebu Muhammed El BeÄ&#x;avi15 bu konuda Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir:

.k$ *+ :;m 3T* '( "# $2 i j (c_d ‘’(Ă‚limler) iki Kitap ehlinin (Yahudi ve HÄąristiyanlarÄąn) aksine Mecusilerin kestiklerinin ve kadÄąnlarÄąyla evlenmenin haram olduÄ&#x;u konusunda ittifak etmiĹ&#x;lerdir.’’16 Ä°cma edilmiĹ&#x; konular Ăźzerinde kitap yazanlardan Ä°bn Hubeyre17 ‘’İhtilaful Eimmetil Ulema‘’ kitabÄąnda bu konuda Ä°cma naklediyor:

. Q V ) *+ V A _+ "# $2 (.[

12

Muhammed bin Ä°brahim bin El Munzir: El Ä°cma: 79. Abdul Kahir bin Tahir bin Muhammed bin Abdillah El BaÄ&#x;dadi Et Temimi El Ä°sfarayini, Ebu Mansur (v. 429 h/1037 m). Usul ve Furuda imamdÄą. Onyedi ilim dalÄąnda ders verecek seviyede olan bu âlim Horasan ulemasÄąnÄąn birçoÄ&#x;una hocalÄąk yapmÄąĹ&#x;tÄąr. 14 Abdul Kahir El BaÄ&#x;dadi: El Fark Beynel Firak: 305. 15 El Huseyn bin Mesud bin Muhammed El Ferra, Ebu Muhammed, El BeÄ&#x;avi (436–510 h/1044–1117 m). ‘’Muhyis SĂźnne‘’ ve ‘’Ruknuddin‘’ lakaplarÄąnÄą almÄąĹ&#x;tÄąr. Fakih, Muhaddis ve MĂźfessirdir. Aslen HorasanlÄądÄąr. 16 Ebu Muhammed El BeÄ&#x;avi: Mealimut Tenzil: 4/35. 17 Yahya bin Hubeyra bin Muhammed bin Hubeyra Ez Zuhli EĹ&#x; Ĺžeybani, Ebu Muzaffer (499–560 h/1105–1165 m). HanbelĂŽ fakihlerindendir. Abbasiler dĂśnemine vezirlik yapmÄąĹ&#x;tÄąr. FÄąkÄąh, nahiv ve diÄ&#x;er alanlarda eserleri vardÄąr. 13

11

— HELAL ET —

‘’(Ä°lim ehli) Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndaki kâfirlerin kestiklerinin mubah olmadÄąÄ&#x;Äą konusunda icma etmiĹ&#x;lerdir.‘’18 Ä°bn RuĹ&#x;d El Hafid19 ‘’Bidayetul Muctehid’’ kitabÄąnda konuyu Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekilde tasnif etmiĹ&#x;tir:

p 6 , d 2 N o_d p 6 , * %d n (9 o_d p 6 :: 6 ; q & A( %! ,v( , WA( % ,e;4r :s a Ft N[ -> d 2 o_d 0% p u Y> . > p *< :w .d (c e 6 ( ! > * %d N o_d 0% . ;u N xd d , c. K P I I "K$P2 I } + , : 6Y> 3T > p *< W% { KK$ K O KL IzK O PK I } I : (c {gu| I I 0% , +F , ( ,7u , ! , (}$ u ,'( ,) *+ : T A(T ! .g6 z A F , ;u N~ xW

â€˜â€™Ĺžeriatta zikredilenler ßç sÄąnÄąftÄąr: 1. Kesiminin caiz olduÄ&#x;unda ittifak edilen sÄąnÄąf. 2. Kesiminin caiz olmadÄąÄ&#x;Äąnda ittifak edilen sÄąnÄąf. 3. HakkÄąnda ihtilaf edilen sÄąnÄąf. Kesiminin caiz olduÄ&#x;unda ittifak edilen sÄąnÄąfa gelince, bu kendisinde beĹ&#x; Ĺ&#x;artÄą birleĹ&#x;tiren kimsedir: Ä°slam, erkeklik, buluÄ&#x;, akÄąl ve namazÄą kaçĹrmamak. Kesiminin caiz olmadÄąÄ&#x;Äąnda ittifak edilen sÄąnÄąfa gelince, bunlar mĂźĹ&#x;rikler - putlara tapanlardÄąr. Zira Allahu Teala buyuruyor ki: ‘’Dikili taĹ&#x;lar Ăźzerinde kesilenler’’, ‘’Allahtan baĹ&#x;kasÄą için kesilenler’’20 . Kendisi hakkÄąnda ihtilaf edilen sÄąnÄąfa gelince, bunlar çoktur. Lakin bunlardan meĹ&#x;hurlarÄą ondur: Ehli Kitap, Mecusi, SâbĂŽ21, kadÄąn, çocuk, deli, sarhoĹ&#x;, namazÄą kaçĹran, hÄąrsÄąz ve gaspçĹ.’’22 Ä°bn El Cevzi23 ‘’Zadul Mesir’’ isimli tefsirinde konuyla alakalÄą âlimlerin icmasÄąnÄą Ĺ&#x;Ăśyle naklediyor:

18

Ä°bn Hubeyre: Ä°htilaful Eimmetil Ulema: 2/349. Muhammed bin Ahmed bin Muhammed bin RuĹ&#x;d El Endelusi, Ebu Velid (520– 595 h/1126–1198 m). Kurtuba ehlindendir. Felsefe, TÄąp, FÄąkÄąh ve diÄ&#x;er konularda çok sayÄąda eser telif etmiĹ&#x;tir. 20 El Maide: 5/3. 21 SâbĂŽlerin asÄąl kimliÄ&#x;i ve dolayÄąsÄąyla kestiklerinin yenip yenmeyeceÄ&#x;i tartÄąĹ&#x;malÄądÄąr. Ă‚limlerden bir grubu onlarÄą Ehli Kitaptan saymÄąĹ&#x; ve kestiklerini yemeÄ&#x;i caiz gĂśrmĂźĹ&#x;ler. DiÄ&#x;er bir grup ise onlarÄąn yÄąldÄązlarÄąn tesirine inanan kitapsÄąz kâfirlerden olduÄ&#x;unu ve kestiklerinin yenmeyeceÄ&#x;ini sĂśylemiĹ&#x;tir. Allah’Ĺn izniyle ilerde beyanÄą gelecektir. 22 Ä°bn RuĹ&#x;d: Bidayetul Muctehid: 1/449. 19

12

— HELAL ET —

%  K] , ‚ * ƒ4(R „=(d Â… p *† = 3T .‡ # 4 , 6 < f "# $% € WA  K] (.[Y> , '( "# $2 Y> , "# $% ^ ! @^ , 1 %$ ) *+ ‰< f - > , p *ˆ . TŠ j ‘’Bununla24 sadece onlarÄąn kestikleri kast edilmiĹ&#x;tir. ÇßnkĂź baĹ&#x;ka yiyecekler onu yapanÄąn Mecusi veya KitabĂŽ olmasÄąyla farklÄąlÄąk kazanmÄąyor. Sadece kesim farklÄądÄąr. Ehli Kitap bununla ayrÄą tutulunca, bu tahsis, kast edilenin onlarÄąn kestikleri olduÄ&#x;una delalet eder. Mecusilerin kestiklerine gelince, (Ă‚limler) onlarÄąn kestiklerinin haramlÄąÄ&#x;Äąnda icma etmiĹ&#x;lerdir.’’25 HanbelĂŽ fakihlerinden Muvaffakuddin Ä°bn Kudâme26 bu konuda âlimler arasÄąnda ihtilaf olmadÄąÄ&#x;ÄąnÄą belirtmiĹ&#x;tir:

;> , ( G S A SQ e 6 F *4 - , ) *+ V A _+ # 4 .3T # $2 3T# FU i j & 3 . k$ :;< ‘’Putlardan, taĹ&#x;lardan, aÄ&#x;açlardan ve hayvanlardan uygun gĂśrdĂźÄ&#x;Ăźne tapanlar gibi, Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndaki kâfirlerin kadÄąnlarÄąnÄąn ve kestiklerinin haram olduÄ&#x;u konusunda ilim ehli arasÄąnda ihtilaf yoktur.’’27 MĂźfessir Ebu Abdillah El Kurtubi28 konuyla alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir: 23

Abdur Rahman bin Ali bin Muhammed El Cevzi El KuraĹ&#x;i El BaÄ&#x;dadi, Ebul Ferec (508–597 h/1114–1201 m). Tefsir, Hadis, FÄąkÄąh ve Tarih konularÄąnda toplam ßç yĂźze yakÄąn eser tasnif etmiĹ&#x;tir. HanbelĂŽ mezhebine baÄ&#x;lÄąydÄą. 24 El Maide suresi beĹ&#x;inci ayetindeki taam kelimesiyle. 25 Ebul Ferec Ä°bnul Cevzi: Zadul Mesir: 360. 26 Abdullah bin Muhammed bin Kudâme El Cemmaili El Makdisi Ed DÄąmeĹ&#x;ki El HanbelĂŽ, Ebu Muhammed, Muvaffakuddin (541–620 h/1147–1223 m). HanbelĂŽ fakihlerinin bĂźyĂźklerindendir. Ä°bn Teymiyye onunla ilgili ‘’İmam Evzaiden sonra Ĺžama Ĺžeyh Muvaffaktan daha fakih kimse girmedi‘’ demiĹ&#x;tir. AlÄąntÄą yaptÄąÄ&#x;ÄąmÄąz ‘’El MuÄ&#x;ni‘’ eseri fÄąkÄąh konusunda yazÄąlmÄąĹ&#x; en muhteĹ&#x;em ve ansiklopedi olabilecek eserlerden biri sayÄąlmaktadÄąr. 27 Ä°bn Kudâme: El MuÄ&#x;ni: 13/298, diÄ&#x;er bir Ä°cma nakli 13/296. 28 Muhammed bin Ahmed bin Ebi Bekr bin Ferh El Ensari El Hazreci El Endelusi, Ebu Abdillah, El Kurtubi. (600–671 h/1203–1273 m). MĂźfessirlerin bĂźyĂźklerindendir. YazdÄąÄ&#x;Äą tefsir Ehli SĂźnnet arasÄąnda en deÄ&#x;erli tefsirlerden sayÄąlÄąr. EndulĂźste doÄ&#x;muĹ&#x;, orada ilim tahsil etmiĹ&#x; daha sonra MÄąsÄąra hicret etmiĹ&#x; ve orada vefat etmiĹ&#x;tir.

13

— HELAL ET —

3ÂŒ= ,3T ‹ X*W = , bd = 3T # $2 Z 3T %a =] Z (.-R 8 - . > '( k ! ) * = e .‡ Y$ 'Y$ = .8 - . A(T ! ) * I (F .Â?/ =] , 2 w] Â?*l ÂŽ 3T # $2 +W ÂŽ ‘’Mecusilere gelince, Ă‚limler – farklÄą dĂźĹ&#x;Ăźnen bazÄąlarÄą hariç – onlarÄąn kestiklerinin yenmeyeceÄ&#x;i ve onlardan birisiyle evlenilmeyeceÄ&#x;i konusunda mĂźttefiktir. ÇßnkĂź âlimler katÄąnda meĹ&#x;hur olan kavle gĂśre onlar Ehli Kitaptan deÄ&#x;illerdir.29 KitabÄą olmayanlarÄąn, mesela mĂźĹ&#x;riklerin, puta tapanlarÄąn kestiklerinden olmayan ve kesime gerek duyulmayan 30 yiyeceklerinde bir beis yoktur. Peynir bundan istisnadÄąr.’’31 MĂźfessirlerden Hazin32 ismiyle meĹ&#x;hur olan Alauddin EĹ&#x; Ĺžihi ‘’Hazin Tefsiri’’ olarak tanÄąnan eserinde bu konuda Ĺ&#x;unlarÄą demiĹ&#x;tir:

, ) * = e 6 ) . ƒ # 4 '( "# $2 i j (.[ . 6 < 3T # $2 ) *+ (d W% e .Â?$ ^ ! (.[ ‘’Mecusilerin, Arap mĂźĹ&#x;riklerinden, putlara tapanlardan ve kitabÄą olmayanlardan oluĹ&#x;an diger Ĺ&#x;irk ehlinin, kestiklerinin haram olmasÄą konusunda (âlimler) icma etmiĹ&#x;ler. AynÄą zamanda, Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;inden33 kastedilenin Ăśzellikle onlarÄąn kestikleri olduÄ&#x;u konusunda da icma etmiĹ&#x;lerdir.‘’34 Tefsir ehlinden, OsmanlÄą Ĺžeyhul Ä°slamÄą Ä°mam Ebus Suud35 ‘’İrĹ&#x;ad’’ isimli tefsirinde KitapsÄąz kafirlerin bir tĂźrĂź olan Mecusilerin kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;iyle ilgili Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir:

29

Ä°mam Ebu Abdillah El Kurtubi Mecusilerin kestiklerinin yenmemesine neden olarak onlarÄąn Ehli Kitap olmadÄąÄ&#x;ÄąnÄą gĂśsteriyor. Bu dikkat edilmesi gereken bir noktadÄąr ve ilerde Ăźzerinde durulacak. 30 Kesime gerek duymayan yiyecekten kasÄąt balÄąk, çekirge, meyve sebze gibi ĂźrĂźnlerdir. 31 Ebu Abdillah El Kurtubi: El Camiu li Ahkamil Kuran: 7/318. 32 Ali bin Muhammed bin Ä°brahim EĹ&#x; Ĺžihi, Alauddin (678–741 h/1280–1341 m). Hazin olarak tanÄąnÄąr. Tefsir ve Hadis âlimidir. Ĺžafi fukahasÄąndadÄąr. BaÄ&#x;dat’ta doÄ&#x;muĹ&#x; Halep’te vefat etmiĹ&#x;tir. 33 Yani El Maide suresi beĹ&#x;inci ayetteki ‘’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i‌’’. 34 Ali bin Muhammed El Hazin: Lubabut Tevil fi Meanit Tenzil: 2/14. 35 Muhammed bin Muhammed bin Mustafa El Ä°madi, Ebu Es Suud (898–982 h/1493–1574 m). OsmanlÄą yĂśnetimi zamanÄą Ä°skilip’te doÄ&#x;muĹ&#x;tur. Ä°stanbul’da, Bursa’da ve Rumeli’de kadÄąlÄąk yapmÄąĹ&#x;tÄąr. Otuz yÄąl OsmanlÄą Ĺžeyhul Ä°slamlÄąÄ&#x;ÄąnÄą

14

— HELAL ET —

V I Âť ‘W G cU <Â’ & e;F ;u (c 3T* 3T* $2 i j (c_d .ÂŤ 3T* $2 ƒ Â’ = 3T# FU ƒ U ‘’Nebi’den – aleyhissalatu vesselam – nakledilen hadisin son kÄąsmÄąndaki ‘’OnlarÄąn kadÄąnlarÄąnÄą nikâhlamadan ve kestiklerini yemeden’’ ifadesinden dolayÄą (Ă‚limler) onlarÄąn (Mecusilerin) kestiklerinin ve kadÄąnlarÄąyla evlenmenin haram olduÄ&#x;unda ittifak etmiĹ&#x;lerdir.’’36 Hindistan âlimlerinden Zafer Ahmed Et Tahanevi37 ‘’İ‘laus Sunen‘’ eserinde Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

YF! , c • ( ,ƒ4( & ‰U ) ‘W^ Q :@(D .• ( ƒ4( $2 Q ) $ . T > e;+ W(Â?d w] 9 Q ;> , T N-R ‘’Mecusi ve putperestin kestiÄ&#x;i hayvanÄąn haramlÄąÄ&#x;Äą babÄą. Derim ki: Bu babda zikredilen hadisler Mecusi’nin kestiÄ&#x;i konusunda nasstÄąr/delildir. Putperest de buna kÄąyas edilir. Bu mesele, Ăźzerinde icma edilmiĹ&#x; bir meseledir. DolayÄąsÄąyla bu konuda sĂśzĂź fazla uzatmaya gerek yoktur.‘’38 Ä°lim ehlinden oniki39 âlimin açĹk bir Ĺ&#x;ekilde Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndaki kâfirlerin kestiklerinin yenmeyeceÄ&#x;ine dair icma naklettiklerine Ĺ&#x;ahit olduk. Bu konuda Ä°cma olarak naklettiklerimiz iddiamÄązÄąn ispatÄą için yeterlidir. ÇßnkĂź Ä°cma oluĹ&#x;tuktan sonra hĂźccet deÄ&#x;eri kazanÄąr. Nakledilen bu Ä°cmanÄąn gerçekliÄ&#x;ini teyid etmek ve oluĹ&#x;abilecek Ĺ&#x;Ăźpheleri bertaraf etmek için, bizzat dĂśrt mezhebin fÄąkÄąh kitaplarÄąna baĹ&#x;vurup, fukahanÄąn kitaplarÄąndan bu konuyu daha detaylÄą inceleyelim.

yapmÄąĹ&#x;tÄąr. Ä°kinci Ebu Hanife diye anÄąlÄąrdÄą. MezarÄą Ä°stanbul’da, Ebu Eyyub El Ensarinin - radiyallahu anh – mezarÄą yakÄąnlarÄąndadÄąr. 36 Ebus Suud El Ä°madi: Ä°rĹ&#x;adul Aklis Selim: 2/541. 37 Zafer Ahmed bin Latif El Usmani Et Tahanevi (1310–1394 h). Hindistan’Ĺn Deobend kentindendir. Hanefi âlimlerindendir. Usul, Hadis, Tefsir ve diÄ&#x;er alanlarda telifleri vardÄąr. 38 Zafer Ahmed Et Tahanevi: İ‘laus Sunen: 17/94. 39 Bu konuda Ä°cma nakledilen diÄ&#x;er kaynaklar için bak: Muhammed bin El Hasan El Cevheri: Nevadirul Fukaha: 76, Ahmed Ä°bn Teymiyye: Mecmu Fetava: 8/100, Fetava El Lecne Ed Daime: 22/427, Ahmed Muhammed Ed Dah EĹ&#x; Ĺženkiti: El Fethur Rabbani: 203.

15

— HELAL ET —

Hanefi âlimlerinin bu konudaki gĂśrĂźĹ&#x;leri Hanefi mezhebinin bĂźyĂźklerinden Ahmed El Kuduri40 ‘’El Muhtasar’’ isimli eserinde konumuzla ilgili Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir:

"$ % d ] ,e – ,• ( , d ! ,ƒ4( $2 bd = ,@;Q ‚ *+ 3 F! $2 .— 4 U T d ] , bd = * $% > - -F* ‘’MĂźslĂźmanÄąn ve KitabĂŽnin kestiÄ&#x;i helaldir. Mecusinin, mĂźrtedin, putperestin ve Ä°hramlÄąnÄąn kestiÄ&#x;i yenmez. EÄ&#x;er kesen kiĹ&#x;i kasÄątlÄą olarak ‘’tesmiye’’yi41 terk ederse kestiÄ&#x;i yenmez. EÄ&#x;er unutarak terk ederse yenir.’’42 Ä°mam Ebu Bekr Ez Zebidi43, Ä°mam Kuduri’nin ‘’El Muhtasar’’ kitabÄą Ăźzerine yazdÄąÄ&#x;Äą ‘’El Cevheratun Neyyira’’ isimli Ĺ&#x;erhinde Musannifin sĂśzlerini Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekilde açĹklamÄąĹ&#x;tÄąr:

ƒ4( , • ( , = d ! ( • ( , d ! , ƒ4( $2 bd = ) : (D K I*+K L K IL I O 4 3KK€ (| 4 } '( & e;F (c > { 3TK K K# I$2I ƒK K Â’ =I I 3L TK K# FI KU ƒ K K IU IM LVI ) P L P cW 7 $ ( bW (U 2] bd _ Q ‚ .> Z šA u D > 3 Z k}$ u $2 . bd ÂŽ e;F F ( $ cW = ,g (+ .W (U ] ,) *+$ ‘’(Ä°mam Kuduri’nin) ‘’Mecusinin, mĂźrtedin ve putperestin kestiÄ&#x;i yenmez’’ sĂśzĂźnĂźn Ĺ&#x;erhi: ÇßnkĂź mĂźrtedin dini yoktur. Putperest de onun gibidir. Mecusiye gelince, bunun nedeni Nebi’nin – aleyhissalatu vesselam – Mecusiler hakkÄąndaki Ĺ&#x;u kelamÄądÄąr: ‘’KadÄąnlarÄąnÄą nikâhlamadan ve kestiklerini yemeden onlara Ehli Kitaba davrandÄąÄ&#x;ÄąnÄąz gibi davranÄąn’’44. 40

Ahmed Ebul Huseyn El Kuduri El BaÄ&#x;dadi (362–428 h/972–1037). Hanefi mezhebinin bĂźyĂźk mßçtehidlerdendir. Ä°mam Curcani’nin talebelerindendir. AlÄąntÄą yaptÄąÄ&#x;ÄąmÄąz ’’El Muhtasar’’ isimli kitabÄą mezhebin kaynak eserlerinden sayÄąlmaktadÄąr. 41Tesmiyeden kasÄąt hayvan keserken Ăźzerinde YĂźce Allah’Ĺn isminin zikredilmesidir. 42 Ahmed El Kuduri: El Muhtasar: 206. 43 Ebu Bekr bin Ali bin Muhammed El Haddad Ez Zebidi El Yemeni (v. 800 h/1394 m). Yemende Hanefi mezhebinin bĂźyĂźk âlimlerindendi. Tefsir, FÄąkÄąh ve Tarih konularÄąnda eserleri vardÄąr. Tefsiri Haddad tefsiri olarak tanÄąnÄąyor.

16

— HELAL ET —

SâbĂŽlerin kestiklerine gelince - onlar NasranĂŽlerin bir fÄąrkasÄądÄąr Ebu Hanife’ye gĂśre onlar Nebi’ye iman edip, KitabÄą tasdik ederlerse kestikleri yenir. Fakat yÄąldÄązlara tapar ve Ä°sa’nÄąn - aleyhisselam nĂźbĂźvvetini tasdik etmezlerse kestikleri yenmez.’’45 Ä°mam Ebu Hanife’nin yakÄąn ashabÄąndan, Ä°mam Muhammed EĹ&#x; Ĺžeybani46 Ä°slami devletler hukukunun ilk kaynaklarÄąndan olan ‘’Es Siyerul Kebir’’ adlÄą eserinden bu konuda Ĺ&#x;unlarÄą diyor:

KO K 3L +P O › QK ) I I*+L L (Pd P W I % e P .I I‡ I } w .d (c V "# $% ^(T šA u e .Â?$ 'Y$ = K I*+K L K IL I O 4 3KK€ (| 4 } 3 4 5 6 (c , $% =] '( e .Â?$ 'Y$ = ,{ ) P L P .{ 3TK K K# I$2I ƒK K Â’ =I I 3L TK K# FI KU ƒ K K IU IM LVI . $% $ =] '( e .Â?$ 'Y$ = :@ D 5 ƒÂ?A g ‡ Âœ $ ƒ 0 A € W 3 > ) G šA u Â&#x;# $2 }4 U 5 ƒÂ?A g ‡ Âœ $ ƒ 2 ž Q (+W Y> ,) G A ^ & FU c W >  1 2 „  ] .3T# FU Â?W Xd „ . 4Y$ .;> „

O K O O I K O @( K PRI w]I g '( I 4P AI O I } : 5 ƒÂ?A ƒ ‘W ` % @ *4 I I* I 3I 4I I LI I P 6 K K K KL w]I 3 ( 3L PÂĄI I IbL PMW =I L I I , P IWXLK/ L K LI I — L I$ K Â? P 3L FL PW LÂŽI L I I P L I K PD 3I I 4I L L -I I> . e;I 4L r L P P

L IW ISI I K .{ ¢ I I L 3L PÂĄI "I +I LPMW =I I ¢ I $2I ‘’NasranĂŽ veya Yahudilerin kestiklerinde ve diÄ&#x;er yiyeceklerinde bir beis yoktur. ÇßnkĂź Allahu Teala buyuruyor ki: ‘’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size helal kÄąlÄąndĹ’’47. Mecusilerin kestikleri mĂźstesna, diÄ&#x;er tĂźm yiyeceklerinde bir beis sĂśz konusu deÄ&#x;ildir.48 44

Ă‚limler hadisteki ‘’Ehli Kitaba davrandÄąÄ&#x;ÄąnÄąz gibi davranÄąn’’ sĂśzĂźnĂź onlara cizye konusunda Ehli Kitap gibi davranÄąn ve onlardan da cizye alÄąn Ĺ&#x;eklinde açĹklamÄąĹ&#x;lar. 45 Ebu Bekr Ez Zebidi: El Cevheratun Neyyira: 2/436. 46 Muhammed bin El Hasan bin Ferkad, Ebu Abdillah, EĹ&#x; Ĺžeybani (131–189 h/748–804 m). Ä°mam Ebu Hanife'nin meĹ&#x;hur talebelerindendir. ‘’İmameyn’’ derken kast edilen iki imamdan biridir. Ä°mam Ĺžafi onunla ilgili Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir: ’’EÄ&#x;er Muhammed bin El Hasan bizimle kendi aklÄą nispetinde konuĹ&#x;saydÄą onu anlayamazdÄąk. Lakin o bizim akÄąllarÄąmÄąz nispetinde konuĹ&#x;urdu ve biz onu anlardÄąk. Allah’Ĺn KitabÄąnÄą ondan daha iyi bilen kimse gĂśrmedim, sanki Kuran ona inmiĹ&#x;ti.’’. 47 El Maide: 5/5. 48 Mecusilerden gelen peynir konusunda ilim ehli arasÄąnda tartÄąĹ&#x;ma mevcuttur. DiÄ&#x;er yiyeceklerin ise hangi kaplarda piĹ&#x;irildiÄ&#x;ine dikkat edilmesi gerekir. Ă‚limlerden bazÄąlarÄą onlarÄąn necaset sayÄąlan yiyeceklerinin tartÄąldÄąÄ&#x;Äą tartÄąlarda

17

— HELAL ET —

ÇßnkĂź Nebi – sallallahu aleyhi ve sellem – Ĺ&#x;Ăśyle buyurmuĹ&#x;tur: ‘’KadÄąnlarÄąnÄą nikâhlamadan ve kestiklerini yemeden onlara Ehli Kitaba davrandÄąÄ&#x;ÄąnÄąz gibi davranÄąn’’. Ali bin Ebi Talib’den – radiyallahu anh – Mecusilerin kestikleri dÄąĹ&#x;Äąnda diÄ&#x;er yiyeceklerinde bir beis olmadÄąÄ&#x;ÄąnÄą sĂśylediÄ&#x;i rivayet edilmiĹ&#x;tir.49 Ali bin Ebi Talib’den – radiyallahu anh – Harp ehli NasranĂŽlerin kestikleri sorulduÄ&#x;u, bunda bir beis gĂśrmediÄ&#x;i, fakat kadÄąnlarÄąyla evlenmeyi kerih gĂśrdĂźÄ&#x;Ăź zikredilmiĹ&#x;tir. Bunu sadece onun zĂźrriyetinin darul harpte kalmasÄą korkusuyla kerih gĂśrmĂźĹ&#x;tĂźr. Bunu haram gĂśrmesine gelince bĂśyle bir Ĺ&#x;ey yoktur. Bu konuda Ali’nin – radiyallahu anh – Ĺ&#x;u hadisiyle istidlal edilmiĹ&#x;tir: ‘’Resulullah – sallallahu aleyhi ve sellem – Hecer Mecusilerine mektup yazÄąp50 onlarÄą Ä°slam’a davet etti. Kim Ä°slam’a girdiyse bu ondan kabul edildi. Kim MĂźslĂźman olmadÄąysa kestiklerinin yenmeyeceÄ&#x;i ve kadÄąnlarÄąnÄąn nikâhlanmayacaÄ&#x;Äą Ăźzere cizyeyle yĂźkĂźmlĂź tutuldular‘’.‘’51 Hanefi fukahasÄąndan Ebul Hasen Es SuÄ&#x;di52 ‘’Fetavas SuÄ&#x;di’’ olarak bilinen kitabÄąnda konuyla alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

9 , Q , U ;9A ,@;Q ‚ * 3 F "L$2 ¤> `2 n(ÂŁ W^ 0 w] , d ! , ! , ; $2 =] , 9 > $ ,; 9 ! , ‡ . _ Q ‚ 5 ‚ @(D & l = U¤> "$2 2] ÂĽ$ u Y> , - -F* d 0% , ‘’Kesimi caiz olanlara gelince, her MĂźslĂźman ve KitabĂŽnin53 kesimi helaldir. Ä°ster erkek, ister kadÄąn olsun, ister hĂźr, ister kĂśle olsun, ister baĹ&#x;ka bir Ĺ&#x;ey tartÄąp almayÄą bile caiz saymamÄąĹ&#x;lardÄąr. Zira necasetin tartÄąya bulaĹ&#x;ma ihtimali vardÄąr. 49 Bu rivayeti Darakutni ve Beyhaki nakletmiĹ&#x;lerdir. Allah’Ĺn izniyle ilerde ayrÄąca zikredilecektir. 50 Mektubu bizzat kendisi yazmayÄąp yazdÄąrmÄąĹ&#x; olmasÄą da muhtemeldir. Çßnki ilim ehli ResulullahÄąn – sallallahu aleyhi ve sellem – sonradan yazma ĂśÄ&#x;rendiÄ&#x;i konusunda ihtilaf etmiĹ&#x;ler. BazÄąlarÄą onun sonradan yazÄą yazmayÄą ĂśÄ&#x;rendiÄ&#x;ini ve yazdÄąÄ&#x;ÄąnÄą, bazÄąlarÄą ĂśÄ&#x;renip ama hiç yazmadÄąÄ&#x;ÄąnÄą sĂśylemiĹ&#x;ler. DiÄ&#x;er bir grub da ĂśÄ&#x;renmediÄ&#x;ini ve yazmadÄąÄ&#x;ÄąnÄą savunmuĹ&#x;, bunu Ummilik vasfÄąyla çeliĹ&#x;ir bulmuĹ&#x;lar. Hatta Endulus âlimlerden bazÄąlarÄą iĹ&#x;i daha da ileri gĂśtĂźrerek yaza bildiÄ&#x;ini sĂśylemenin kĂźfr olduÄ&#x;unu belirtmiĹ&#x;ler. 51 Ebu Bekr Es Serahsi: Ĺžerhus Siyeril Kebir: 1/103–105. 52 Ali bin Huseyn bin Muhammed Es SuÄ&#x;di, Ebul Hasen (v. 461 h/1068 m). Buharadaki Hanefi fakihlerinden ve mezhebin bĂźyĂźklerindendir. Ebu Bekr Es Serahsi gibi bĂźyĂźk fakihler yetiĹ&#x;tirmiĹ&#x;tir. ‘’Es Siyerul Kebir’’ eserini rivayet edip Ĺ&#x;erh edenlerden biridir.

18

— HELAL ET —

cĂźnĂźp, ister temiz olsun, ister bilen olsun, ister bilmeyen, ister salih olsun ister facir. Fakat Ĺ&#x;u ßç sÄąnÄąfÄąn kestiÄ&#x;i helal deÄ&#x;ildir: MĂźĹ&#x;rikin, hangi dine geçerse geçsin mĂźrtedin ve kasÄątlÄą olarak tesmiyeyi terk edenin. SâbĂŽ birisi kestiÄ&#x;i zaman, Ebu Abdillah (Ä°mam Muhammed) ve Ebu Hanife’nin gĂśrĂźĹ&#x;Ăźne gĂśre helal deÄ&#x;ildir.’’54 Ä°mam Burhanuddin El Merginani55 ‘’El Muhit El Burhani’’ isimli kitabÄąnda konumuzla alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

0(*FW ,‚ *+ ÂŚ ^ c* = š( ^ ,3 F! ÂŚ ^ c* š( ^ Q(* "$% :@(c > KO K .{3L +P O › QK ) I I*+L L (Pd P W I :w .d (D e(-. ÂŚ 2 ,ÂŚ $ Q ‚ *+ (+W I % e P .I I‡ } K IL I O 4P 3L KK€ (| 4P Âť :e;F @ D ,e Q 3T* $2 ¤> , $% =] '( e .Â?$ 'Y$ = K I*+K L .ÂŤ 3TK K K# I$2I ƒK K Â’ =I I 3L TK K# FI KU ƒ K K IU IM LVI ) ‘’Diyoruz ki: Kesim Ehli, tevhid dinine iddia ve itikaden mensup olandÄąr. Mesela MĂźslĂźman gibi. Yahut ta, itikaden deÄ&#x;il, iddia olarak tevhid dinine mensup olandÄąr. Mesela KitabĂŽ gibi. KitabĂŽnin harbi veya zimmĂŽ olmasÄą durumu aynÄądÄąr. ÇßnkĂź Allahu Teala’nÄąn kelamÄą umum ifade ediyor: ‘’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size helaldÄąr’’56. Kestikleri mĂźstesna, Mecusilerin tĂźm yiyeceklerinde bir beis yoktur. OnlarÄąn kestikleri haramdÄąr. Nebi – aleyhisselam – Ĺ&#x;Ăśyle buyurmuĹ&#x;tur: ‘’KadÄąnlarÄąnÄą nikâhlamadan ve kestiklerini yemeden onlara Ehli Kitaba davrandÄąÄ&#x;ÄąnÄąz gibi davranÄąn’’.’’57 Ebu Bekr Es Serahsi58 konuyla alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

53

Yani Ehli Kitap – Hristiyan ve Yahudiler. En Nutefu fil Fetava: 1/228. 55Mahmud bin Ahmed bin Abdil Aziz bin Ă–mer bin Mazeh El Buhari El Merginani, Burhanuddin (551–616 h/1156–1219 m). Hanefilerin bĂźyĂźk âlimlerindendir. Merginan’da doÄ&#x;muĹ&#x; ve zamanÄąnÄąn ilim merkezlerinden olan Buhara’da vefat etmiĹ&#x;tir. 56 El Maide: 5/5. 57Burhanuddin El Merginani: El Muhit El Burhani: 5/652. Mecusilerle ilgili bĂślĂźm aynÄą cildin 220 – ci sayfasÄąndan aktarÄąlmÄąĹ&#x;tÄąr. 58 Muhammed bin Ahmed bin Sehl, Ebu Bekr Es Serahsi (v. 483 h/1090 m). Hanefilerin bĂźyĂźk fakihlerindendir. HorasanlÄądÄąr. Engin ilminden dolayÄą ’’Şemsul Eimme’’ yani ’’İmamlarÄąn GĂźneĹ&#x;i’’ lakabÄąnÄą almÄąĹ&#x;tÄąr. 54

19

— HELAL ET —

YW = 3 4 5 6 7 ¤> , "# $% ;< , '( e .Â?$ 'Y$ = 3ÂĄ _ Yd 3Tx.$ ( ^ g ÂŁ U¤> , 3T .‡ 1 2 š(4 YW , k ! "# $2 KO K .{ 3L +P I › QK ) I I*+L (Pd P W I % e P .I I‡ I } w .d (c € 'Y$ ;> , ) *+ "# $2 Y> , e;4r ’’Mecusilerin ve Ĺ&#x;irk ehlinin kestikleri dÄąĹ&#x;Äąndaki yiyeceklerinde bir beis yoktur. ÇßnkĂź Nebi – sallallahu aleyhi ve sellem – mĂźĹ&#x;riklerin kestiklerinden yemezdi. Fakat bunun dÄąĹ&#x;Äąndaki yiyeceklerinden yerdi. Çßnki onlarÄą Ä°slama ÄąsÄąndÄąrmak için bazÄąlarÄąnÄąn davetlerine icabet ederdi. Ehli KitabÄąn kestiklerine gelince bunda bir beis yoktur. ÇßnkĂź YĂźce Allah buyuruyor ki: ‘’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size helaldir’’.’’59 Alauddin Es Semerkandi60 ‘’Tuhfetul Fukaha’’ isimli kitabÄąnda Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

, U 2 8 (4 , - -F* §W = ,"$% ;c 2] ‚ *+ 3 F! % "u > ÂŽ ( c.W ÂŽ 2] ( , +F ,7u "$2 = . d ! = ,ƒ4( "$2 n(ÂŁ = . z $ z6 ."$% (Â? xW ‘’Kesimin nasÄąl yapÄąldÄąÄ&#x;ÄąnÄą bildikleri ve tesmiyeyi kasÄątlÄą olarak terk etmedikleri zaman, MĂźslĂźman ve KitabĂŽnin kesim yapmasÄą sahihtir. Erkek veya kadÄąn olmasÄą, kßçßk veya baliÄ&#x; olmasÄą aynÄądÄąr. Mecusinin, mĂźrtedin kesimi caiz deÄ&#x;ildir. Kesimi nasÄąl yapacaklarÄąnÄą bilmedikleri ve hayvanÄąn boÄ&#x;azÄąnÄą kesmeye gßç yetiremedikleri zaman, kßçßk çocuÄ&#x;un, sarhoĹ&#x;un, delinin kesimi caiz deÄ&#x;ildir.’’61 ‘’El Behrur Raik’’ kitabÄąnÄąn yazarÄą Ä°bn Nuceym El MÄąsri62 musannifin sĂśzlerini Ĺ&#x;erh ederken Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

KO K ,{ 3L +P I › QK ) I I*+L (Pd P W I % e P .I I‡ I } w .d (c ( ‚ * 3 F $2 Q ) 5 ¨A @ D (+W s§ W = , > 0 l %! V e .Â? o Â? 3T # $2 $ ^ ! ŠQ ,w .d 5 V > %W = s§ W , $ Q 2 (+W k$ ‚ *+ & > = ,) *+ 59

Ebu Bekr Es Serahsi: El Mebsut: 24/27. Muhammed bin Ahmed bin Ebi Ahmed, Ebu Bekr Alauddin Es Semerkandi (v. 450 h/1145 m). Hanefilerin bĂźyĂźk fakihlerindendir. Halep’te ikamet etmiĹ&#x;tir. 61 Alauddin Es Semerkandi: Tuhfetul Fukaha: 3/71. 62 Zeynuddin bin Ä°brahim bin Muhammed. (v. 980 h/1563 m). Ä°bn Nuceym ismiyle meĹ&#x;hur olan bu zat MÄąsÄąrdaki Hanefi mezhebinin bĂźyĂźklerinden olmuĹ&#x;tur. FÄąkÄąh ve UsulĂź FÄąkÄąh alanÄąnda eserleri vardÄąr. 60

20

— HELAL ET —

,1 2 & 3 F! ( ,{ K O KL IzK KK$ O PK I I } w .d (c l = WX " F! ‚ *+ 2 ( ... l = 5 z $ ( U¤> ,8=b $2 j = •.W ( - -F* A d ,e E , d ,• ,ƒ4(R = ) 5 ¨A @ D :e;F ;u (c > ƒ4( K I*+K L K IL I O 4 3KK€ (| 4 Âť 0 ÂŞ W^ U ,ÂŤ 3TK K K# I$2I ƒK K Â’ =I I 3L TK K# FI KU ƒ K K IU IM LVI ) P L P . U , U 2 - > ƒ4( • ( ,š( ^ ^ c* Q(* e .U > ‘’Rahimahullah dedi ki: ‘’MĂźslĂźman ve KitabĂŽnin kestiÄ&#x;i helaldir’’. ÇßnkĂź Allahu Teala buyuruyor ki: ‘’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size helal kÄąlÄąndĹ’’63. Bundan murad onlarÄąn kestikleridir. ÇßnkĂź etsiz yiyecekler, hangi kâfirden gelirse gelsin helaldir. Ehli Kitaptan gelmiĹ&#x; olmasÄą Ĺ&#x;art olarak ileri sĂźrĂźlmemiĹ&#x;tir. KitabĂŽnin zimmĂŽ veya harbi olmasÄą arasÄąnda fark yoktur. Fakat Allahu Teala’dan baĹ&#x;kasÄąnÄąn isminin zikredilmemesi Ĺ&#x;art koĹ&#x;ulmuĹ&#x;tur. KitabĂŽ, Mesih’in veya Ăœzeyir’in (aleyhimesselam) ismini zikrederse kestiÄ&#x;i helal olmaz. ÇßnkĂź Allahu Teala buyuruyor ki: ‘’Allahtan baĹ&#x;kasÄą için kesilenler’’64. Bu konuda o MĂźslĂźman gibidir ve Allah’tan baĹ&#x;kasÄą için keserse helal olmaz‌ Rahimahullah dedi ki: ‘’Ne Mecusinin, ne putperestin, ne mĂźrtedin, ne ihramlÄąnÄąn, ne de tesmiyeyi kasÄątlÄą olarak terk edenin’’ yani bunlarÄąn kestikleri helal deÄ&#x;ildir. Mecusiye gelince, onun kestiÄ&#x;inin yenmemesinin nedeni Nebi’nin – aleyhissalatu vesselam – Ĺ&#x;u kavlidir: ‘’KadÄąnlarÄąnÄą nikâhlamadan ve kestiklerini yemeden onlara Ehli Kitaba davrandÄąÄ&#x;ÄąnÄąz gibi davranÄąn’’. ÇßnkĂź onun semavi dini yoktur. Tevhid, itikaden ve iddia olarak mevcut deÄ&#x;ildir. Putperest de zikrettiklerimiz konusunda Mecusi gibidir. ÇßnkĂź o da onun gibi mĂźĹ&#x;riktir.’’65 Ä°mam Ebu Hanife’nin yakÄąn ashabÄąndan, Ä°mam Ebu Yusuf El Ensari66 bu konuda Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir: 63

El Maide: 5/5. El Bakara: 2/173. 65 Ä°bn Nuceym El MÄąsri: El Behrur Raik: 8/306–307. 66 Yakub bin Ä°brahim bin Habib El Ensari El Kufi El BaÄ&#x;dadi, Ebu Yusuf (113–182 h/731–798 m). Ä°mam Ebu Hanife’nin talebelerinin en meĹ&#x;hurlarÄąndandÄąr. Mezhepte ’’İmameyn’’ olarak anÄąlan iki imamdan biridir. Allame, HafÄąz ve Fakihti. 64

21

— HELAL ET —

! "# $% & '( :;*< = , -. -/ 0% ( 1 2 & 3 4 5 6 7 8 9 ! , ) *+ . > K LMID 0 4I 5 @(4A B 6 :@ D -E $ FG H I I/ 3J F $ I N K$ O $ P LMID Q = 3T# FU *F V WX/ 3T %<YW SI I '(R 3 4 5 6 .3T # $2 ‘’Nebi’den - sallallahu aleyhi ve sellem - gelen hadis nedeniyle, putlara tapanlar, ateĹ&#x;e tapanlar ve Mecusilerden olan Ĺ&#x;irk ehli, kestikleri ve kadÄąnlarÄąyla evlenilmesi konusunda Ehli Kitap gibi deÄ&#x;illerdir. Bu (âlimler) cemaatinin Ăźzerinde olduÄ&#x;u gĂśrĂźĹ&#x;tĂźr. Tatbikatta bĂśyledir. Bu konuda ihtilaf yoktur. Bize Kays bin Rabi El Esedi, Kays bin Muslim El Cadeli’den, El Hasan bin Muhammed’in Ĺ&#x;Ăśyle dediÄ&#x;ini nakletti: Rasulullah - sallallahu aleyhi ve sellem - Hecer Mecusileriyle kadÄąnlarÄąnÄąn nikâhlanmasÄąnÄą ve kestiklerinin yenmesini helal kÄąlmadan, sadece onlardan cizye almasÄą Ăźzere sulh yaptÄą.’’67

Abbasiler dĂśneminde Hilafetin baĹ&#x; kadÄąsÄą gĂśrevini ĂźstlenmiĹ&#x;ti. FÄąkÄąh Usulu konusunda ilk yazÄąlan kitabÄąn ona ait olduÄ&#x;u sĂśylenmiĹ&#x;tir. 67 Ebu Yusuf El Ensari: Kitabul Harac: 129.

22

— HELAL ET —

Maliki âlimlerinin bu konudaki gĂśrĂźĹ&#x;leri Allame Ä°bn Abdil Berr68 ‘’El Kâfi’’ isimli eserinde konuyla ilgili Ĺ&#x;unu belirtmiĹ&#x;tir:

,'( . u O d ^(O ÂŹ ] d ! $2 bd = . ) *+ k- F! V $2 n(ÂŤ = .3T # $2 i j & 8 (4 šA u ^(T V A _+ # 4 , ‘’MĂźslĂźmanlardan ve Ehli Kitaptan baĹ&#x;kasÄąnÄąn kestiÄ&#x;i caiz deÄ&#x;ildir. YahudiliÄ&#x;e veya NasranĂŽliÄ&#x;e geçse bile MĂźrtedin kestiÄ&#x;i yenmez. Yahudi ve NasranĂŽler dÄąĹ&#x;Äąndaki diÄ&#x;er kâfirler, Mecusiler, putperestler, kestiklerinin haramlÄąÄ&#x;Äą noktasÄąnda aynÄądÄąrlar.’’69 DiÄ&#x;er bir Maliki Fakihi, Ĺžihabuddin El Karafi70 ‘’Ez ZahĂŽra’’ isimli eserinde Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

2] % ,'( 3ÂŒ ,e(S Yd c*.! }$ u = ,‚ *+$ $2 n(ÂŤ = ,šA u ­. * - 3ÂĄ; *4 - ¤> , * $2 ‚ *+ ) V 2] , % U a $ . 3T* %d - ] , YU ÂŽ ++a ‘’KitabĂŽ olmayan kimsenin, yÄąldÄązlarÄąn tesirine inanan SâbĂŽlerin kestiklerini yemek caiz deÄ&#x;ildir. ÇßnkĂź onlar Mecusiler gibidir. (Ehli Kitapla ilgili) tĂźm bu ahkâmlar kesimi gĂśrdĂźÄ&#x;ĂźmĂźz zamandÄąr. Fakat KitabĂŽ, hayvanÄąnÄą gĂśrmediÄ&#x;imiz bir yerde keserse ve biz onlarÄąn bazÄą NasranĂŽler gibi meyteyi helal saydÄąklarÄąnÄą biliyorsak veya Ĺ&#x;Ăźphe

68

Yusuf bin Abdillah bin Muhammed bin Abdil Berr En Nemri El Kurtubi El Maliki, Ebu Ă–mer (368–464 h/978–1071 m). Kendisine MaÄ&#x;ribin HafÄązÄą denirdi. BĂźyĂźk hadis hafÄązlarÄąndan olan bu zat aynÄą zamanda tarihci, edip ve araĹ&#x;tÄąrmacÄą âlimdir. Ä°slam âleminde bĂźyĂźk Ăśnem taĹ&#x;Äąyan eserler telif etmiĹ&#x;tir. 69 Ä°bn Abdil Berr: El Kâfi: 181. 70 Ahmed bin Ä°dris bin Abdir Rahman, Ebul Abbas, Ĺžihabuddin Es Sanhaci El Karafi (v. 684 h/1285 m). MÄąsÄąrlÄądÄąr. FÄąkÄąh, UsulĂź FÄąkÄąh, Nahiv ve diÄ&#x;er alanlarda bĂźyĂźk eserler tasnif etmiĹ&#x;tir.

23

— HELAL ET —

ediyorsak yemeyiz.71 OnlarÄąn kesiminin (keyfiyetini) biliyorsak yeriz.’’72 Ä°bn Cuzey El Kelbi73 mezhebin gĂśrĂźĹ&#x;Ăźyle ilgili naklen Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

, U( 9 @ Q ( , c.W = 0% zu 3 ,3T # $2 n(ÂŤ = g %! & *4 : aA $ @ D .oW UX d ! ƒ4( , c.W = 0% +F ‘’İbn RuĹ&#x;d dedi ki: Mezhepte Ĺ&#x;u altÄą grubun kestiÄ&#x;i caiz deÄ&#x;ildir: Akletmeyen kßçßk çocuk, delilik halinde olan mecnun, akledemeyen sarhoĹ&#x;, Mecusi, mĂźrted ve zÄąndÄąk.’’74 Ä°mam Ä°bn Ebi Zeyd El Kayravani75 ‘’Er Risale’’ isimli eserinde konuyla alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

.e ` > 3T .‡ 2 > ÂŽ ,ƒ4( „ 2 bW = ‘’Mecusinin kestiÄ&#x;i yenmez. Fakat onlarÄąn yiyeceklerinden, kesime ihtiyacÄą olmayanlar haram deÄ&#x;ildir.’’76 Maliki mezhebine mensup mĂźfessir Ebu Abdillah El Kurtubi77 konuyla alakalÄą olarak Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

71GĂźnĂźmĂźzde

birçok Avrupa ve batÄą Ăźlkelerindede hayvanlar elektrikle ĂśldĂźrĂźlĂźyor. OnlarÄąn Ehli Kitap olduÄ&#x;unu farz etsek bile, bu onlardan gelen etlerin meyte sayÄąlmasÄą için yeterli bir gerekçedir. 72 Ĺžihabuddin El Karafi: Ez ZahĂŽra: 4/124. 73 Muhammed bin Ahmed bin Muhammed bin Abdillah, Ä°bn Cuzey El Kelbi, Ebul KasÄąm (693–741 h/1294–1340 m). Usul ve LĂźgat âlimidir. GÄąrnata âlimlerindendir. 74 Ä°bn Cuzey El Kelbi: El Kavaninul FÄąkhiyye: 148. 75 Abdullah bin (Ebi Zeyd) Abdir Rahman En Nefzi El Kayravani, Ebu Muhammed (310 – 386 h/922–996 m). MaÄ&#x;rip âlimlerinin bĂźyĂźklerindendir. Ä°lminden dolayÄą ’’Kßçßk Malik’’ ismini almÄąĹ&#x;tÄąr. Tarih, Tefsir, Akide ve FÄąkÄąh alanlarÄąnda eserleri vardÄąr. 76 Ä°bn Ebi Zeyd El Kayravani: Er Risaletul FÄąkhiyye: 1/187. MĂźellif aynÄą gĂśrĂźĹ&#x;Ăź diÄ&#x;er bir kitabÄą olan ‘’En Nevadir vez Ziyadat‘’ isimli eserinde de (4/369) zikretmiĹ&#x;tir. 77 Muhammed bin Ahmed bin Ebi Bekr bin Ferh El Ensari El Hazreci El Endelusi, Ebu Abdillah, El Kurtubi. (600–671 h/1203–1273 m). MĂźfessirlerin bĂźyĂźklerindendir. YazdÄąÄ&#x;Äą tefsir Ehli SĂźnnet arasÄąnda en deÄ&#x;erli tefsirlerden sayÄąlÄąr. EndulĂźste doÄ&#x;muĹ&#x;, orada ilim tahsil etmiĹ&#x; daha sonra MÄąsÄąra hicret etmiĹ&#x; ve orada vefat etmiĹ&#x;tir.

24

— HELAL ET —

3Œ= ,3T ‹ X*W = , bd = 3T # $2 Z 3T %a =] Z (.-R 8 - . > '( k ! ) * = e .‡ Y$ 'Y$ = .8 - . A(T ! ) * I (F .�/ =] , 2 w] �*l Ž 3T # $2 +W Ž

‘’Mecusilere gelince, Ă‚limler – farklÄą dĂźĹ&#x;Ăźnen bazÄąlarÄą hariç – onlarÄąn kestiklerinin yenmeyeceÄ&#x;i ve onlardan birisiyle evlenilmeyeceÄ&#x;i konusunda mĂźttefiktir. ÇßnkĂź âlimler katÄąnda meĹ&#x;hur olan kavle gĂśre onlar Ehli Kitaptan deÄ&#x;illerdir. KitabÄą olmayanlarÄąn, mesela mĂźĹ&#x;riklerin, puta tapanlarÄąn kestiklerinden olmayan ve kesime gerek duyulmayan yiyeceklerinde bir beis yoktur. Peynir bundan istisnadÄąr.’’78 KadÄą Abdul Vehhab El BaÄ&#x;dadi79 ‘’Et Telkin’’ isimli kitabÄąnda Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

"$2 n(ÂŁ = . %* $ 6 D "$% $ >A ;D $ * , - F (+W Y> "$ % _6 Y> . +F = , ( = ,‚ *+ V > + ‘’Kesen kiĹ&#x;inin vasÄąflarÄąna gelince, akÄąllÄą, kesimi bilen ve bu kesimle tezkiyeyi kast eden MĂźslĂźman veya KitabĂŽ olmasÄądÄąr. KitabĂŽ kâfirden gayrisinin, delinin ve sarhoĹ&#x;un kesimi caiz deÄ&#x;ildir.’’80 Ä°bn RuĹ&#x;d El Hafid81 ‘’Bidayetul Muctehid’’ kitabÄąnda konuyu Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekilde toparlamÄąĹ&#x;tÄąr:

p 6 , d 2 N o_d p 6 , * %d n (9 o_d p 6 :: 6 ; q & A( %! ,v( , WA( % ,e;4r :s a Ft N[ -> d 2 o_d 0% p u Y> . > p *< :w .d (c e 6 ( ! > * %d N o_d 0% . ;u N xd d , c. K P I I "K$P2 I } + , : 6Y> 3T > p *< W% { KK$ K O KL IzK O PK I } I : (c {gu| I I 0% , +F , ( ,7u , ! , (}$ u ,'( ,) *+ : T A(T ! .g6 z A F , ;u N~ xW

78

Ebu Abdillah El Kurtubi: El Camiu li Ahkamil Kuran: 7/318. Abdul Vehhab bin Ali bin Nasr Es Selebi El BaÄ&#x;dadi, Ebu Muhammed (362–422 h/973–1031 m). El KadÄą Abdul Vehhab olarak tanÄąnÄąyor. FÄąkÄąh, Usul ve Hilafiyyatla ilgili eserleri vardÄąr. 80 Abdul Vehhab El BaÄ&#x;dadi: Et Telkin: 1/262. 81 Muhammed bin Ahmed bin Muhammed bin RuĹ&#x;d El Endelusi, Ebu Velid (520– 595 h/1126–1198 m). Kurtuba ehlindendir. Felsefe, TÄąb, FÄąkÄąh ve diÄ&#x;er konularda çok sayÄąda eser telif etmiĹ&#x;tir. 79

25

— HELAL ET —

‘’Şeriatta zikredilenler üç sınıftır: 1. Kesiminin caiz olduğunda ittifak edilen sınıf. 2. Kesiminin caiz olmadığında ittifak edilen sınıf. 3. Hakkında ihtilaf edilen sınıf. Kesiminin caiz olduğunda ittifak edilen sınıfa gelince, bu kendisinde beş şartı birleştiren kimsedir: İslam, erkeklik, buluğ, akıl ve namazı kaçırmamak. Kesiminin caiz olmadığında ittifak edilen sınıfa gelince, bunlar müşrikler - putlara tapanlardır. Zira Allahu Teala buyuruyor ki: ‘’Dikili taşlar üzerinde kesilenler’’, ‘’Allahtan başkası için kesilenler’’82. Kendisi hakkında ihtilaf edilen sınıfa gelince, bunlar çoktur. Lakin bunlardan meşhurları ondur: Ehli Kitap, Mecusi, Sâbî, kadın, çocuk, deli, sarhoş, namazı kaçıran, hırsız ve gaspçı.’’83

82 83

El Maide: 5/3. İbn Ruşd: Bidayetul Muctehid: 1/449

26

— HELAL ET —

Ĺžafi âlimlerinin bu konudaki gĂśrĂźĹ&#x;leri Ä°mam Muhammed bin Ä°dris EĹ&#x; Ĺžafi84 ‘’El Umm’’ isimli kitabÄąnda mĂźrtedin kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;ini sĂśylerken nedenini onun Ehli Kitaptan olmamasÄą olarak gĂśsteriyor:

"# $2 & ‰<A  ] U , dA W^ 0 w] d ! $2 bd = :w .d 5 ¨A ƒ.> @ D . T 5 ÂŞ ] ,ƒ4( $2 bd = ,3ÂŒ W^ cW W% ) *+ ‘’İmam Ĺžafi – rahimahullahu teala – dedi ki: hangi dine geçerse geçsin mĂźrtedin kestiÄ&#x;i yenmez. ÇßnkĂź, sadece dinleri Ăźzere kalmalarÄąna mĂźsade edilen Ehli KitabÄąn kestiÄ&#x;ine izin verilmiĹ&#x;tir. Ăœzerinde Allah’Ĺn ismini zikretse bile, Mecusinin kestiÄ&#x;i yenmez.’’85 Allame Ebu Ä°shak EĹ&#x; ĹžirazĂŽ86 ‘’El Muhezzeb’’ isimli eserinde konuyla alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

l ÂŽ 4(R d ¤> :ÂŻ °U I "$2 ¤> , - F ƒ %! (+W x> KO K (F 8=b { 3L PÂĄO › QK 3L +P P .I I‡ I 3L +P O › QK ) I I*+L L (Pd P W I % e P .I I‡ I } : w .d (c

,8 TL IM$ 3 ,) . šA uU ] , WÂą Q 3S. U uU W^(TW ] ,) *+ . l ÂŽ gK zL MId ,²(P MId

‘’En efdal olan hayvanÄą kesenin MĂźslĂźman olmasÄądÄąr. EÄ&#x;er mĂźĹ&#x;rik keserse bakarsÄąn: EÄ&#x;er kesen kiĹ&#x;i mĂźrted, putperest veya Mecusiyse helal deÄ&#x;ildir. ÇßnkĂź, Allahu Teala buyuruyor ki: ‘’Kitap verilenlerin

84

Muhammed bin Ä°dris bin Abbas bin Osman Ä°bn Ĺžafi El HaĹ&#x;imi El KuraĹ&#x;i El Muttalibi, Ebu Abdillah (150–204 h/767–820 m). DĂśrt bĂźyĂźk fÄąkÄąh mezhebinden birinin Ä°mamÄą olan bu zat Filistin’in Gazze kentinde doÄ&#x;muĹ&#x;tur. Aslen KureyĹ&#x;lidir. 85 Muhammed bin Ä°dris EĹ&#x; Ĺžafi: El Umm: 7/410. Son cĂźmle: 5/671. 86 Ä°brahim bin Ali bin Yusuf El Firuzabadi EĹ&#x; Ĺžirazi, Ebu Ä°shak (393–476 h/1003– 1083 m). Ĺžafi mezhebinde bĂźyĂźk bir yeri olan allamedir. MeĹ&#x;hur ‘’En Nizamiyye‘’ medresesi onun için yapÄąlmÄąĹ&#x; ve Ĺžirazi orada mĂźderrislik yapmÄąĹ&#x;tÄąr.

27

— HELAL ET —

yiyeceÄ&#x;i size, sizin yiyeceÄ&#x;iniz onlara helaldÄąr’’87. SaydÄąklarÄąmÄąz ise Ehli Kitaptan deÄ&#x;illerdir88. EÄ&#x;er kesen kiĹ&#x;i acemlerden olan Yahudi veya Nasraniyse, ayet nedeniyle kestiÄ&#x;i helaldÄąr. Yok eÄ&#x;er kesen kiĹ&#x;i Arap HristiyanlarÄąndansa - onlar Behra, Tenuh ve TaÄ&#x;lib kabileleridir – kestiÄ&#x;i helal deÄ&#x;ildir.’’89 Ä°mam Muhyiddin En NevevĂŽ90 ‘’El Mecmu’’ isimli eserinde, Ĺžeyh Ebu Ä°shak EĹ&#x; ĹžirazÎ’nin sĂśzlerini Ĺ&#x;erh ederek der ki:

= , * $2 — Q * — Q -> , D§_W = , * n;* % ! : $ 6 @ D . T* j = T* $2 j U¤> , $ *+ YF & =] ,;> ,g +$ „ 6 e l , ) * = ÂŽ 3 V ,ƒ4( ,Âł ( , d ! $2 e j - : $ 6 @ D . - F > A a e l ,3T4 ‘’AshabÄąmÄąz (Ĺžafiler) dedi: Evlilik ve kesim birbirine baÄ&#x;lÄądÄąr, ayrÄąlmazlar. Kimin nikâhlanmasÄą helalse, onun kestiÄ&#x;i de helaldir. NikâhlanmasÄą helal olmayanÄąn kestiÄ&#x;i de helal deÄ&#x;ildir.91 Fakat bir mesele vardÄąr ki orada ayrÄąlÄąrlar. Bu mesele, KitabĂŽ cariye meselesidir. ÇßnkĂź onun kestiÄ&#x;i helal, nikâhlanmasÄą ise helal deÄ&#x;ildir. AshabÄąmÄąz dedi: MĂźrtedin, putperestin, Mecusinin ve kitabÄą olmayanlardan diÄ&#x;erlerinin kestiÄ&#x;i haram olduÄ&#x;u gibi, kĂśpekle veya okla avladÄąÄ&#x;Äą da haramdÄąr. MĂźslĂźmana (kesimde veya avda) ortak olduÄ&#x;u Ĺ&#x;ey de haramdÄąr.’’92 Mezhebin bĂźyĂźklerinden KadÄą Ebu Ĺžuca93 ‘’Ğayetul Ä°htisar’’ kitabÄąnda Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir: 87

El Maide: 5/5. Dikkat edilirse Ebu Ä°shak EĹ&#x; Ĺžirazi, Mecusilerin kestiklerinin yenmemesine neden olarak besmele çekmediklerini deÄ&#x;il, Ehli Kitaptan olmadÄąklarÄąnÄą gĂśstermiĹ&#x;tir. 89 Ebu Ä°shak EĹ&#x; Ĺžirazi: El Muhezzeb: 1/457. 90 Yahya bin Ĺžerif bin Murri bin Hasen El Hizami En Nevevi, EĹ&#x; Ĺžafi, Ebu Zekeriyya, Muhyiddin (631-676 h/1233-1277 m). Allame, Fakih ve Muhaddis. Az ĂśmrĂźne raÄ&#x;men çok sayÄąda faydalÄą eserler tasnif etmiĹ&#x;tir. Ĺžafi mezhebinin iki bĂźyĂźk Ä°mamÄąndan biridir. 91 Kast edilen sadece kadÄąnlarÄąn kendisi deÄ&#x;ildir. Yani hangi dinden olan kadÄąnlarla evlenmek caizse o din ehlinin kestiÄ&#x;i de caizdir ki, bunlar MĂźslĂźmanlar ve Ehli KitaptÄąr. 92 Muhyiddin En Nevevi: El Mecmu: 9/85. 93 Ahmed bin El Huseyn bin Ahmed, Ebu Ĺžuca, Ĺžihabuddin Ebut Tayyib El Esfahani (433–593 h/1038–1197 m). Ĺžafi mezhebinden Ăśnemli yeri olan bir fakihtir. YazdÄąÄ&#x;Äą ’’Ğayetul Ä°htisar’’ Ăźzerine birçok Ĺ&#x;erhler, haĹ&#x;iyeler tasnif 88

28

— HELAL ET —

.• = ,ƒ4(R 2 j = ,‚ * ,3 F 2 j ‘’Her MĂźslĂźman ve KitabĂŽnin kesimi helaldir. Mecusi ve putperestin kesimi helal deÄ&#x;ildir.’’94 El Hatib EĹ&#x; ĹžirbinĂŽ95, Ebu Ĺžuca’nÄąn ‘’Ğayetul Ä°htisar’’ kitabÄąnÄą Ĺ&#x;erh ederken mĂźellifin sĂśzleriyle ilgili Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

, -T* * j $ * ,( ‚ * ) , - F ,( 3 F ) 6 ,( 2 j ) :@ c> KO K — Q  ]" :' $ @ D ,{ 3L PÂĄO › QK 3L +P P .I I‡ I 3L +P O › QK ) I I*+L L (Pd P W I % e P .I I‡ I } :w .d @ D & = , 6 3 G „ A ," Âľr A(* $ ( Â’ 3ÂŒ 9 šA u ^(T "# $2 . A( %! WÂś e(-. T* e Q ] , $ * 2 *> ,"$ % & - F * j = A a ( ) * = ÂŽ ¡ V = ( • = ,ƒ4(R 2 j = ) .i * zd ^ u! h($%! e Q ^ Â?6 "$2 ‘’Her MĂźslĂźman erkeÄ&#x;in ve kadÄąnÄąn, KitabĂŽ erkeÄ&#x;in ve kendilerile evlenmemizin helal olduÄ&#x;u iki Kitap ehlinden kitabĂŽye kadÄąnÄąn kesimi ve avÄą helaldir. ÇßnkĂź onlar (semavi) din ehlidirler. Allahu Teala buyuruyor ki: ‘’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size, sizin yiyeceÄ&#x;iniz onlara helaldÄąr’’96. Ä°bn Abbas Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir: ‘’Sadece Yahudi ve Nasranilerin kestikleri helal kÄąlÄąnmÄąĹ&#x;tÄąr. ÇßnkĂź, onlar Tevrat ve Ä°ncil’e iman etmiĹ&#x;ler.’’ Bunu Hakim rivayet etmiĹ&#x; ve sahihlemiĹ&#x;tir. KĂśleliÄ&#x;in, kesen kiĹ&#x;i konusunda bir etkisi yoktur. Mezkur ayetin umumiliÄ&#x;i nedeniyle nikahlanmasÄą haram olsa bile, KitabĂŽ cariyenin kesimi helaldÄąr. Mecusinin, putperestin ve kitabÄą olmayanlardan diÄ&#x;erlerinin kesimi helal deÄ&#x;ildir. EÄ&#x;er nikahlanmasÄą helal olmayanlardan birisi, kesim veya av konusunda MĂźslĂźmanla ortak olursa, kesilen ve avlanan ‘’haramlÄąÄ&#x;Äąn ĂźstĂźn olmasÄąna’’ binaen haram olur.’’97 edilmiĹ&#x;tir. YĂźz altmÄąĹ&#x; yÄąl yaĹ&#x;ayan bu zat ĂśmrĂźnĂźn sonuna kadar Medine'de Mescidi Nebevinin hizmetkârÄą idi. 94 Ebu Ĺžuca: Äžayetul Ä°htisar: 160. 95 Muhammed bin Ahmed EĹ&#x; ĹžirbinĂŽ, Ĺžemsuddin (v. 977 h/1570 m). Tefsir, FÄąkÄąh ve Nahiv konusunda eserleri vardÄąr. ’’Ğayetul Ä°htisar’’ kitabÄąna Ĺ&#x;erh yazan alimlerden biridir. 96 El Maide: 5/5. 97 El Hatib EĹ&#x; Ĺžirbini: El Ä°kna: 5/199.

29

— HELAL ET —

AynÄą kitabÄą Ĺ&#x;erh eden Ebu Bekr El HÄąsnĂŽ Ed DimeĹ&#x;kĂŽ98 mĂźellifin sĂśzlerini Ĺ&#x;Ăśyle Ĺ&#x;erh etmiĹ&#x;tir:

"$2 8 (4 , U uU , W^(TW 8 (4 , $ * , - F U( ] $% G "$ % & ¸*.W . $r 3ÂŒ ^ U @;Q ( ,3 U @;Q ( KO K K ^ ! ,{ ) I I*+L L (Pd P W I % e P .I I‡ I } w .d (D ,{ 3L P* L O I2 I O=] } w .d (D 1 2 & 6 I O 4P 3L KK€ (| 4P Âť :e;F ;u (D > ,'( "# $2 i j ,"# $% e .Â? $ K I*+K L K IL . d ! % , ) * = • ( ,ÂŤ 3TK K# FI KU ƒ K K IU 3TK K K# I$I2 ƒK K Â’ IM LVI ) ‘’KestiÄ&#x;inin helal sayÄąlmasÄą için, kesen kiĹ&#x;inin MĂźslĂźman veya KitabĂŽ olmasÄąna itibar edilir/bakÄąlÄąr. Ä°ster Yahudi olsun, ister NasranĂŽ, ister bize ve onlara gĂśre helal olan bir hayvanÄą kessin, isterse de deve gibi, sadece bize gĂśre helal olan hayvanÄą kessin, hĂźkĂźm aynÄądÄąr. Bu konuda delil Allahu Teala’nÄąn Ĺ&#x;u kelamlarÄądÄąr: ‘’Sizin kestikleriniz mĂźstesna’’99 ve ‘’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size helaldir’’100. Burada yiyecekten murad kesilen hayvanlardÄąr. Mecusilerin kestiklerinin haramlÄąÄ&#x;Äąna gelince, bunun delili Nebi’nin – aleyhissalatu vesselam – Ĺ&#x;u kavlidir: ‘’Kestiklerini yemeden ve kadÄąnlarÄąnÄą nikâhlamadan onlara Ehli Kitaba davrandÄąÄ&#x;ÄąnÄąz gibi davranÄąn’’. Putperestin kitabÄą yoktur. MĂźrted de bĂśyledir.’’101

98

Ebu Bekr bin Muhammed bin Abdil Mumin El Huseyni El HÄąsni, Takiyyuddin (752–829 h/1351–1426 m). DÄąmeĹ&#x;k âlimlerindendir. ’’Ğayetul Ä°htisar’’ kitabÄąna Ĺ&#x;erh yazan alimlerden biridir. 99 El Maide: 5/3. 100 El Maide: 5/5. 101 Ebu Bekr El HÄąsni Ed DÄąmeĹ&#x;ki: Kifayetul Ahyar: 684.

30

— HELAL ET —

HanbelĂŽ âlimlerinin bu konudaki gĂśrĂźĹ&#x;leri Ä°mam Ahmed’in102 oÄ&#x;lu Abdullah ‘’Mesail’’ isimli kitapta babasÄąna sorduÄ&#x;u sorularÄą ve aldÄąÄ&#x;Äą cevaplarÄą aktarÄąyor:

:'( "# $2 & @(cW ‚ —.ÂŞ :@ D . $2 3ÂĄ bd = :@ D ,ƒ4( $2 ‚ — Y4 :@ D . (- FW ŠQ , 3ÂĄ "+ d = , $2 3ÂĄ bd = *4 3T # $2 „ , WX/ & 1 2  ] :@ D ,) *+ 4 3€ ( 4 : - @(D :‚ — D ,ƒ-K LÂ?Iš WXW $ 5 ,^(.F $ ,' $ :3 4 5 6 5 @(4A ) 6 3 4 5 6 7 -E $ FG 0 A . n L IM$ ‚ ,5 $ $ 9 ,ƒ K .ÂŤ ¢ I $2I 3ÂĄ P IbL PMd = Âť '( & ‘’Abdullah dedi: Babama, Mecusilerin kestikleriyle ilgili sordum. ŞÜyle cevap verdi: ‘’OnlarÄąn kestikleri yenmez!’’ Mecusilerin kestikleriyle ilgili babamÄąn Ĺ&#x;Ăśyle dediÄ&#x;ini duydum: ‘’MĂźslĂźman olana kadar onlarÄąn kestikleri yenmez, kadÄąnlarÄą nikâhlanmaz.’’ Babama Ă–mer’in ‘’Onlara Ehli Kitaba davrandÄąÄ&#x;ÄąnÄąz gibi davranÄąn’’ sĂśzĂźnĂź sĂśyledim. SĂśyle cevap verdi: ‘’Bu, sadece cizye konusundadÄąr. Rasulullah’Ĺn - sallallahu aleyhi ve sellem - ashabÄąndan altÄą kiĹ&#x;i, onlarÄąn kestiklerini kerih103 gĂśrmĂźĹ&#x;ler: Ä°bn Abbas, Ä°bn Mesud, Abdullah bin Yezid El Hatmi, Ali, Cabir bin Abdillah ve Ebu Berze. Hasen bin Muhammed kanalÄąyla Nebi’den – sallallahu aleyhi ve sellem – Mecusiler konusunda ‘’OnlarÄąn kestikleri yenmez’’ Ĺ&#x;eklinde bir hadis rivayet edilmiĹ&#x;tir.’’104 Ebul Hattab El Kelvezani105 mezhebin gĂśrĂźĹ&#x;lerini ĂśzetlediÄ&#x;i ‘’El Hidaye‘’ isimli kitabÄąnda Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

102

Ahmed bin Muhammed bin Hanbel, Ebu Abdillah, EĹ&#x; Ĺžeybani El Vaili (164– 241 h/780–855 m). MeĹ&#x;hur dĂśrt mezhepten birinin imamÄądÄąr. 103 Kerih gĂśrmĂźĹ&#x;ler sĂśzĂźnden maksat – Allah daha iyi bilir – haram gĂśrdĂźkleridir. Ä°leride bu sahabilerden aktarÄąlacak eserler buna delalet ediyor. 104 Abdullah bin Ahmed: Mesailu Ahmed bin Hanbel: 264. 105 Mahfuz bin Ahmed bin El Hasen El Kelvezani El BaÄ&#x;dadi, Ebul Hattab (432– 510 h/1041–1116 m). Kendi asrÄąnda BaÄ&#x;dat’ta HanbelĂŽlerin Ä°mamÄąydÄą. FÄąkÄąh, Usul, Hilaf ve Feraiz konularÄąnda eserleri vardÄąr.

31

— HELAL ET —

K ,• ,ƒ4(R W($ Q V , K +F , ( P I ,• ( , d ! ,ƒ4( 2 j = . u X~ -! ‘’Mecusinin, mĂźrtedin, putperestin, anne babasÄąndan biri Mecusi veya putperest olan kimsenin, mecnunun, sarhoĹ&#x;un ve çocuklardan temyiz gĂźcĂźne sahip olmayanlarÄąn kesimi helal deÄ&#x;ildir.‘’106 HanbelĂŽ fÄąkhÄąnÄąn en muhteĹ&#x;em eseri sayÄąlan ‘’El MuÄ&#x;ni’’ isimli kitabÄąn sahibi Ä°bn Kudâme107 konumuzla alakalÄą Ĺ&#x;u bilgileri veriyor:

3 . N[ ,( 2 = U¤> ÂŻ(Q =] , * $2 ƒ4( 6 bW = ) : @ D , *Q $] (.[ 3ÂŒ¤> , ^ / 1-F , 2 = =] , * $2 ƒ4( 6 i j

. (‡ > , -/ %a , A( $ , ‘ , + V $ .4 , ^ LPM$ ($ , $ 9 , ƒ , ' $ , ^(.F $ 3T # $2 —W A ÂŽ 9 $ .4 , ‚ $ ¨ , R , 8 Â? , -E $ FG , + , gO F! 3 = : ¨ @ D . 0 ) 6 , ƒ.> , 0A( , 1 , 0 X| , Âş -LIÂĄ O P ,

.

$ gQ 6 (+W =] , >;m @ D Q KO K A _+ 3 V e .‡ i j (T_-> ,{ 3L +P O › QK ) I I*+L L (Pd P W I % e P .I I‡ I } : @ D w .d 5 . Y 3T # $2 j 3 > , 3ÂĄ ) * = 3ÂŒ , K LMID „^ 4¤$ , ¨ e r š A D 5 6 5 @(4A @ D : @ D , 0 K 4I I J +I 4I $ K TMW K I L ¤> , -GI 3*MW M*aL 2¤> , ÂťK O 'AK _I $ 3*L XIMU 3+P OU] Âť : 3 4 , (P +P I> ~Âş K u ~ ^( PI L IU 0 PI I ÂŚ L PLI I I K RI I K$2I —IU L ] . ÂŤ (P P LYId ;I> ƒ~ 4( P I L V A _+ # 4 $ , 3T# FU 3T # $2 i j ƒx*cW , ) * V 3ÂŒ( N 3 _ & — L ~ V - > ,3T# i * ƒx*cW ) *+ T a Âź WX/ 3T ÂŻ%<P  ] ,) *+ ,k.Â?(! & i * ÂŚ ‡ *Q ,8 F "# $2 i j & ) *+ e

P gO zW gS > ,3T# i *

.4 Œ W A =] , 3 .$ & = , 3 u & 3¥ p  = , ª @(D U¤> , q [] U

106

Ebul Hattab El Kelvezani: El Hidaye: 1/552. Abdullah bin Muhammed bin Kudâme El Cemmaili El Makdisi Ed DÄąmeĹ&#x;ki El HanbelĂŽ, Ebu Muhammed, Muvaffakuddin (541–620 h/1147–1223 m). HanbelĂŽ fakihlerinin bĂźyĂźklerindendir. Ä°bn Teymiyye onunla ilgili ‘’İmam Evzaiden sonra Ĺžama Ĺžeyh Muvaffaktan daha fakih kimse girmedi‘’ demiĹ&#x;tir. AlÄąntÄą yaptÄąÄ&#x;ÄąmÄąz ‘’El MuÄ&#x;ni‘’ eseri fÄąkÄąh konusunda yazÄąlmÄąĹ&#x; en muhteĹ&#x;em ve ansiklopedi olabilecek eserlerden biri sayÄąlmaktadÄąr.

107

32

— HELAL ET —

i j & , ƒ4( 3+Q , 3 V D^ UX , A _+ # 4 3+Q T>;< 0 A , . ** h d # 4 ^ / * G =] , 3 6 3T # $2 ‘’İmam Hiraki108 dedi: ‘’BalÄąk mĂźstesna Mecusinin avÄą ve kestiÄ&#x;i yenmez. ÇßnkĂź balÄąÄ&#x;Äąn kesime ihtiyacÄą yoktur’’ Ä°bn Kudâme dedi: Ä°lim ehli, Mecusinin, balÄąk ve çekirge gibi, kesime ihtiyacÄą olmayanlar dÄąĹ&#x;Äąnda, avÄą ve kestiÄ&#x;inin haramlÄąÄ&#x;Äą Ăźzerinde icma etmiĹ&#x;tir. (Ä°lim ehli) bunlarÄąn (balÄąk ve çekirge) mubahlÄąÄ&#x;Äąnda icma etmiĹ&#x;lerdir. Fakat Malik, Leys ve Ebu Sevr bu konuda cemaatten ayrÄąlmÄąĹ&#x; ve ifrata dĂźĹ&#x;mĂźĹ&#x;lerdir. Mecusilerin kestiklerinin keraheti109 kendisinden nakledilenlerden Ĺ&#x;unlar vardÄąr: Ä°bn Mesud, Ä°bn Abbas, Ali, Cabir, Ebu Burde, Said bin El Museyyeb, Ä°krime, El Hasan bin Muhammed, Ata, Mucahid, Abdur Rahman bin Ebi Leyla, Said bin Cubeyr, Murre El Hemdani, Zuhri, Malik, Sevri, Ĺžafi ve Rey ashabÄą. Ä°mam Ahmed dedi: Bidat sahibi olanlar dÄąĹ&#x;Äąnda bunun aksini sĂśyleyen kimse tanÄąmÄąyorum. Bunun delili Allahu Teala’nÄąn ‘’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size helaldir’’110 buyruÄ&#x;udur. Bu ayetten anlaĹ&#x;Äąlan, Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndaki kâfirlerin yiyeceklerinin haram olduÄ&#x;udur. Mecusilerin kitabÄą yoktur. Bu nedenle onlarÄąn kestiÄ&#x;i, puta tapanlarÄąn kestiÄ&#x;i gibi helal deÄ&#x;ildir. Ä°mam Ahmed, Kays bin Saken El Esedi’den isnadÄąyla Rasulullah’Ĺn – sallallahu aleyhi ve sellem – Ĺ&#x;Ăśyle buyurduÄ&#x;unu rivayet etmiĹ&#x;tir: ‘’Sizler Nabatlardan111 Farslar arasÄąnda konaklayacaksÄąnÄąz. Et aldÄąÄ&#x;ÄąnÄąz zaman, Yahudi ve NasranĂŽlerin kestiÄ&#x;indense yiyin. EÄ&#x;er Mecusilerin kestiÄ&#x;iyse yemeyin.’’112 ÇßnkĂź onlarÄąn kĂźfĂźrleri – Ehli Kitaptan olmamalarÄąyla beraber kestiklerinin ve kadÄąnlarÄąnÄąn haramlÄąÄ&#x;ÄąnÄą gerektiriyor. Bu, onlarÄąn Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äą kâfirlerden olmasÄą nedeniyledir. 108

Ă–mer bin El Huseyn bin Abdillah El Hiraki, Ebul KasÄąm (v. 334 h/945 m). BaÄ&#x;datlÄą HanbelĂŽ fukahasÄąnÄąn bĂźyĂźklerindendir. ‘’El Muhtasar‘’ isimli eseri ‘’Muhtasarul Hiraki‘’ olarak meĹ&#x;hurdur ve Ăźzerine Ĺ&#x;erhler yazÄąlmÄąĹ&#x;tÄąr. O Ĺ&#x;erhlerin en muhteĹ&#x;emlerinden biride ‘’El MuÄ&#x;ni‘’dir. 109 Bu makamda da kerahetten kasÄąt – Allah daha iyi bilir – haram gĂśrmeleridir. AlÄąntÄąnÄąn baĹ&#x; tarafÄąndaki sĂśzler açĹkca bunu ifade ediyor. 110 El Maide: 5/5. 111 En Nabat: Irak ve Ĺžam bĂślgesi halklarÄąnÄąn geneline verilen isimdir. 112 Hadisin Ä°mam Ahmedden gelen rivayetini bulamadÄąk. Fakat Hadis Abdur Razzak bin HemmamÄąn ‘’El Musannef’’ isimli eserinde (4/487/8578) benzer lafÄązla mevcuttur.

33

— HELAL ET —

Onlardan sadece cizye alÄąnÄąr. ÇßnkĂź “Kitapâ€? Ĺ&#x;Ăźphesi onlarÄąn kanÄąnÄąn haram olmasÄąnÄą gerektiriyor. â€œĹžĂźpheâ€?, kanlarÄąnÄąn haramlÄąÄ&#x;Äą konusunda ĂźstĂźn tutulduÄ&#x;u gibi, kestikleri ve kadÄąnlarÄąnÄąn haramlÄąÄ&#x;Äą konusunda da “KitabÄąn olmamasÄąâ€? prensibinin ĂźstĂźn tutulmasÄą gerekiyor. Bu, iki noktada da “haramlÄąÄ&#x;Äąn asÄąl olmasÄąâ€? nedeniyle ihtiyaten bĂśyledir. AynÄą zamanda bu bir Ä°cmadÄąr. SaydÄąÄ&#x;ÄąmÄąz âlimlerin kavlidir. Ne kendi zamanlarÄąnda, ne de onlardan sonra, onlara muhalif kimse yoktu. Bu konuda Said’den113 rivayet edilen mĂźstesna. Ondan bunun aksi rivayet edilmiĹ&#x;tir. Puta tapan, zÄąndÄąk ve diÄ&#x;erlerinden olan kâfirlerin kestiklerinin ve avlarÄąnÄąn haramlÄąÄ&#x;Äą konusundaki hĂźkĂźm, Mecusilerin hĂźkmĂź gibidir. Fakat balÄąk, çekirge ve meytesi mubah olan diÄ&#x;erleri ise bu hĂźkĂźmden mĂźstesnadÄąr.‘’114 Behauddin El Makdisi115 ‘’El Udde’’ isimli Ĺ&#x;erh kitabÄąnda, hayvanÄą kesende bulunmasÄą gereken Ĺ&#x;artlardan sĂśz ederken, ßçßncĂź Ĺ&#x;artÄąn din olduÄ&#x;unu belirtiyor:

I =OK]} : (c$ „ 2 Q U 4 5 Âź" $ * - F " (+W s§ > W :‘ KO K „ . ,{3L +P I › QK ) I I*+L (Pd P W I :w .d (c$ ) *+ e .‡ Q ,{3L P* L O I2 I % e P .I I‡ } * $2 j ;> ,• ( ‚ *+ V , -.‡ [ %! Âź8 - . „ F> f % ,3T # $2 . .‡ =

‘’HayvanÄą kesende bulunmasÄą gereken ßçßncĂź Ĺ&#x;art: Din. HayvanÄą kesenin MĂźslĂźman veya KitabĂŽ olmasÄą Ĺ&#x;art kÄąlÄąnmÄąĹ&#x;tÄąr. ÇßnkĂź Allah – subhanehu – ‘’Sizin kestikleriniz mĂźstesna’’116 ayetiyle bizim kestiklerimizi helal kÄąlmÄąĹ&#x;tÄąr. Ehli KitabÄąn yiyeceklerini ise, ‘’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size helaldir’’117 ayetiyle helal kÄąlmÄąĹ&#x;tÄąr.

113

Yani Said bin Museyyebden. Ä°bn Kudâme: El MuÄ&#x;ni: 13/296–298. Sadece konuyla alakalÄą yerleri derlenerek alÄąnmÄąĹ&#x;tÄąr. MĂźellif aynÄą gĂśrĂźĹ&#x;Ăź ‘’Umdetul FÄąkh‘’ isimli kitabÄąnda da (116) zikretmiĹ&#x;tir. 115 Abdur Rahman bin Ä°brahim bin Ahmed, Ebu Muhammed Behauddin El Makdisi (555–624 h/1160–1227 m). Muvaffakuddin Ä°bn Kudâmenin talebelerindendir. ‘’El Udde‘’ isimli eseri Ĺ&#x;eyhinin ‘’Umdetul Fikh‘’ kitabÄąna yazÄąlmÄąĹ&#x; Ĺ&#x;erhtir. 116 El Maide: 5/3. 117 El Maide: 5/5. 114

34

— HELAL ET —

Ayetin manasÄą/yiyecekten kast edilen, onlarÄąn kestikleridir. Ă‚limler de bunu bu Ĺ&#x;ekilde açĹklamÄąĹ&#x;lar. ÇßnkĂź kesilenler onlarÄąn yiyecekleri cĂźmlesindendir. Putperest gibi KitabĂŽ dÄąĹ&#x;Äąndakilere gelince, onun ne kestiÄ&#x;i ne de diÄ&#x;er yiyeceÄ&#x;i helal deÄ&#x;ildir.’’118 Mecduddin Ä°bn Teymiyye119 ‘’El Muharrar’’ isimli kitabÄąnda Ĺ&#x;Ăśyle sĂśylemiĹ&#x;tir:

,p D , , c ] , $ * , - F ,;D ƒ %! (+W % s§ W . ( R = , +4 2 h d ;> , - ‘’Kesim için, kesen kiĹ&#x;inin akÄąllÄą MĂźslĂźman veya KitabĂŽ olmasÄą Ĺ&#x;art koĹ&#x;ulmuĹ&#x;tur. Genç olsun, kadÄąn olsun, sĂźnnetsiz olsun veya ama olsun. SarhoĹ&#x;un ve delinin kesimi mubah deÄ&#x;ildir.’’120 HanbelĂŽ fakihlerinin meĹ&#x;hurlarÄąndan Ahmed ibn Teymiyye121 Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndaki kâfirlerin kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;ini belirtiyor:

"+ d = ,3T # $2 j = '( ¡ Q ,k 6 • T > e;+ U 2 c> 4( +W ÂŽ ,) *+ (F @ cW Q ,„(9 % ,3 ½ FU .„½ FU = .‡ l ÂŽ ,) *+ ‘’Mecusilere gelince, daha Ăśnce belirttik ki, onlar hakkÄąndaki kelam iki asÄąl Ăźzerine bina edilmiĹ&#x;tir. Onlardan biri Ĺ&#x;udur ki, Mecusilerin kestikleri helal deÄ&#x;ildir ve kadÄąnlarÄąyla evlenilmez. Buna delil olacak birçok Ĺ&#x;ey vardÄąr. Onlardan biri, Mecusilerin Ehli Kitaptan olmadÄąÄ&#x;ÄąnÄąn sĂśylenmesidir. Kim Ehli Kitaptan deÄ&#x;ilse onlarÄąn yiyeceÄ&#x;i (kestiÄ&#x;i) ve kadÄąnlarÄą helal deÄ&#x;ildir.‘’122

118

Behauddin El Makdisi: El Udde: 333. Abdus Selam bin Abdillah bin El Hadir bin Muhammed, Ä°bn Teymiyye El Harrani, Ebul Bereket, Mecduddin (590–652 h/1194–1254 m). MeĹ&#x;hur Takiyyuddin bin Abdil Halim Ä°bn Teymiyyenin dedesidir. Muhaddis ve MĂźfessirdir. 120 Mecduddin Ä°bn Teymiyye: El Muharrar: 2/191. 121 Ahmed bin Abdil Halim bin Abdis Selam Ä°bn Abdillah bin Ebil KasÄąm El Hadir En Numeyri El Harrani Ed DÄąmeĹ&#x;ki El HanbelĂŽ, Ebul Abbas, Takiyyuddin Ä°bn Teymiyye (661–768 h/1263–1328 m). HanbelĂŽ fakihlerinin meĹ&#x;hurlarÄąndandÄąr. FarklÄą alanlarda birçok eser tasnif etmiĹ&#x;tir. 122 Ahmed Ä°bn Teymiyye: El Fetaval Kubra: 3/108. 119

35

— HELAL ET —

Mansur bin Yunus El Buhuti123 ‘’KeĹ&#x;Ĺ&#x;eful KÄąna’’ kitabÄąnda Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

, $ Q ( , $ * ,"$ % - F , %* ^ A¤$ 8 _* ^ A] % u ¸*.d = KO K K $ @ D : 0A ž @ D ,{3L +P I › QK ) I I*+L (Pd P W I w .d (c g I % e P .I I‡ } I zL MId •$ šA uU . 3T # $2 3T .‡ : '

(- F! "$2 =] "# $% ( Yd = @ D : ^(.F $ 9 ^ 4¤$ .4 š A .) *+ ‘’Kesimin sÄąhhati için yemek iradesine bakÄąlmaz. Kesim iradesiyle yetinilir. Kesen kiĹ&#x;i MĂźslĂźman olsun, KitabĂŽ olsun. Ä°sterse KitabĂŽlerin harbi konumunda olanlarÄąndan olsun, isterse de Benu TaÄ&#x;lib NasranĂŽlerinden olsun. ÇßnkĂź Allahu Teala buyuruyor ki: ‘’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size helaldir’’124. Buhari demiĹ&#x;tir ki: Ä°bn Abbas ‘’onlarÄąn yiyecekleri, kestikleridir‘’ sĂśylemiĹ&#x;tir. Said125 ‘’ceyyid’’ isnatla Ä°bn Mesut’tan Ĺ&#x;unu rivayet etmiĹ&#x;tir: ‘’MĂźslĂźmanlarÄąn ve Ehli KitabÄąn kestiÄ&#x;i dÄąĹ&#x;Äąndakileri yemeyin’’.’’126

123

Mansur bin Yunus bin Salahiddin ibn Hasan bin Ä°dris El Buhuti (1000–1051 h/1591–1641 m). Kendi asrÄąnda MÄąsÄąrda HanbelĂŽlerin Ĺ&#x;eyhiydi. Ă–zellikle HanbelĂŽ fÄąkhÄąnda birçok eseri vardÄąr. 124 El Maide: 5/5. 125 Said bin Mansur rivayet etmiĹ&#x;tir. 126 Mansur bin Yunus El Buhuti: KeĹ&#x;Ĺ&#x;eful KÄąna: 5/177.

36

— HELAL ET —

Ä°LÄ°M EHLÄ°NÄ°N BU KONUDAKÄ° DAYANAKLARI TĂźm MĂźslĂźmanlarÄąn bildiÄ&#x;i Ăźzere, her gĂśrĂźĹ&#x;Ăźn Ĺžer’i bir delile dayanmak zorunluluÄ&#x;u vardÄąr. Peki, ilim ehlinin ‘’MĂźslĂźman ve KitabĂŽden baĹ&#x;kasÄąnÄąn kestiÄ&#x;i yenmez’’ Ĺ&#x;eklinde vardÄąÄ&#x;Äą hĂźkmĂźn dayanaklarÄą nedir? Cahillerin iddia ettiÄ&#x;i gibi, âlimler bu hĂźkme delilsiz mi varmÄąĹ&#x;lar? Bil ki, bu gĂśrĂźĹ&#x;Ăźn hem Kitaptan, hem SĂźnnetten, hem de sahabe kavlinden dayanaklarÄą vardÄąr. Bu dayanaklardan bir kÄąsmÄąnÄą bir Ăśnceki bĂślĂźmde zikretmiĹ&#x;tik. Allah’Ĺn inayetiyle bu konuda, âlimlerin dayanaklarÄąnÄą size detaylÄą bir Ĺ&#x;ekilde takdim edeceÄ&#x;iz. Bu gĂśrĂźĹ&#x;Ăźn Kurani Kerim’deki asli dayanaÄ&#x;Äą Maide suresinin beĹ&#x;inci ayeti kerimesidir. YĂźce Allah buyuruyor ki:

! " ! # $ % & ' ‘’Bu gĂźn temiz Ĺ&#x;eyler size helal kÄąlÄąndÄą. Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size, sizin yiyeceÄ&#x;iniz onlara helaldir‌’’ Ä°lk olarak ayetteki ‘’Taam’’ yani yiyecek kelimesiyle, ne kast edildiÄ&#x;i Ăźzerinde duralÄąm. LĂźgatte, yiyecek kelimesi genel anlamda her tĂźrlĂź yiyeceÄ&#x;i kapsÄąyor. Fakat mĂźfessirler bu ayeti kerimede, yiyecekten kast edilenin, Ăśzellikle ‘’kesilmiĹ&#x; hayvanlar’’ olduÄ&#x;u kanaatindeler. Ehli SĂźnnet arasÄąnda itibar gĂśren bazÄą tefsirlerde bu kelime ve onunla ne kast edildiÄ&#x;i hakkÄąnda yorumlara gĂśz atalÄąm. Ebu Abdillah El Kurtubi127 bu ayetin tefsirinde Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

. W Y* $ 3 . "# $% $ Âż < ( , "# $% bW ! 34 e .Â? .) Â?š e(- —j < $ > 3T .‡ e ~Q

127

Muhammed bin Ahmed bin Ebi Bekr bin Ferh El Ensari El Hazreci El Endelusi, Ebu Abdillah, El Kurtubi. (600–671 h/1203–1273 m). MĂźfessirlerin bĂźyĂźklerindendir. YazdÄąÄ&#x;Äą tefsir Ehli SĂźnnet arasÄąnda en deÄ&#x;erli tefsirlerden sayÄąlÄąr. EndulĂźste doÄ&#x;muĹ&#x;, orada ilim tahsil etmiĹ&#x; daha sonra MÄąsÄąra hicret etmiĹ&#x; ve orada vefat etmiĹ&#x;tir.

37

— HELAL ET —

‘’Et Taam – yenecek Ĺ&#x;eylerin ismidir. KesilmiĹ&#x; hayvanlar da taamdandÄąr. Tevil ilmine ehil olanlardan birçoÄ&#x;unun gĂśrĂźĹ&#x;Ăźne gĂśre, burada ‘’Taam’’dan Ăśzellikle kesilmiĹ&#x; hayvanlar kast edilmiĹ&#x;tir. OnlarÄąn yiyeceÄ&#x;inden bize haram kÄąlÄąnmÄąĹ&#x; Ĺ&#x;eylere gelince, bunlar hitabÄąn umumiliÄ&#x;i kapsamÄąna dâhil deÄ&#x;ildir.’’128 MĂźfessirlerden Hazin129 ismiyle meĹ&#x;hur olan Alauddin EĹ&#x; Ĺžihi bu konuda Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir:

, ) * = e 6 ) . ƒ # 4 '( "# $2 i j (.[ . 6 < 3T # $2 ) *+ (d W% e .Â?$ ^ ! (.[ ‘’Mecusilerin, Arap mĂźĹ&#x;riklerinden, putlara tapanlardan ve kitabÄą olmayanlardan oluĹ&#x;an diger Ĺ&#x;irk ehlinin, kestiklerinin haram olmasÄą konusunda (âlimler) icma etmiĹ&#x;ler. AynÄą zamanda, Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;inden kastedilenin Ăśzellikle onlarÄąn kestikleri olduÄ&#x;u konusunda da icma etmiĹ&#x;lerdir.‘’130 HafÄąz Ä°bn Kesir131 bu ayetin tefsirinde Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

KO K { 3L +P I › QK g I % e P .I I‡ I } :@ c> ,šA u ^(T k$ *+ "# $2 3+Q 2 I I*+L (Pd P W K 3 $] ,@( L+ I , K +L , L MI 9P $ .4 , R , ($ ,' $ @ D I , FG ,8 Â? K .3T # $2 •.W : O Q $ d c I P ,0~ F| ,ƒ.žO ‘’YĂźce Allah, Yahudi ve NasranĂŽlerden oluĹ&#x;an iki Kitap ehlinin, kestiÄ&#x;inin hĂźkmĂźnĂź zikredip dedi ki: ‘’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size helaldir’’. Ä°bn Abbas, Ebu Umame, Mucahid, Said bin Cubeyr, Ä°krime, Ata, Hasan, Mekhul, Ä°brahim En Nehai, Suddi ve Mukatil bin Hayyan, yiyecekten kastÄąn kesilmiĹ&#x; hayvanlar olduÄ&#x;unu sĂśylemiĹ&#x;lerdir.’’132 Celaluddin Es Suyuti133 bu ayetin tefsirinde Ĺ&#x;unlarÄą aktarÄąyor: 128

Ebu Abdillah El Kurtubi: El Camiu li Ahkamil Kuran: 7/315. Ali bin Muhammed bin Ä°brahim EĹ&#x; Ĺžihi, Alauddin (678–741 h/1280–1341 m). Hazin olarak tanÄąnÄąr. Tefsir ve Hadis âlimidir. Ĺžafi fukahasÄąndandÄąr. BaÄ&#x;dat’ta doÄ&#x;muĹ&#x; Halep’te vefat etmiĹ&#x;tir. 130 Ali bin Muhammed El Hazin: Lubabut Tevil fi Meanit Tenzil: 2/14. 131 Ä°smail bin Ă–mer bin Kesir El KuraĹ&#x;i, Ed DÄąmeĹ&#x;ki, El Busrevi, EĹ&#x; Ĺžafi, Ebul Fida, Ä°maduddin (701–774 h/1302–1373 m). HafÄąz, tarihci, fakih, muhaddis ve mĂźfessir. Bir çok alanda eser telif etmiĹ&#x;tir. 132 HafÄąz Ä°bn Kesir: Tefsirul Kuranil Azim: 5/77. 133 Abdur Rahman bin Ebi Bekr bin Muhammed Ä°bn SabÄąkiddin, El Hudeyri, Es Suyuti, EĹ&#x; Ĺžafi, Celaluddin (849–911 h/1445–1505 m). HafÄąz, tarihci, edib. AltÄą 129

38

— HELAL ET —

} (D & ' $ , 4 & cT ,' ,À Q $ ,A% ! $ , W 9 $ < KO K e P .I I I } (D & R , ¨P $ < ... 3T # $2 : @ D { g I % e P .I I I I I*+L (Pd P W KO K .3T* $2 : @ D { 3L +P I QK g I % I I*+L (Pd P W KO K : @ D { g I % e P .I I I } (D & .¾ 3 $] ,p u! & n < I I*+L (Pd P W .3T # $2 ‘’İbn Cerir, İbnul Munzir, İbn Ebi Hatim, Nehhas ve Beyhaki Süneninde İbn Abbas’dan ‘’Kitap verilenlerin yiyeceği’’ ayetinden kastın, onların kestiği hayvanlar olduğunu söylediğini rivayet etmiştir. Abd bin Humeyd Mucahid’den ‘’Kitap verilenlerin yiyeceği size helaldir’’ kavliyle ilgili onun ‘’kestikleri hayvanlardır’’ dediğini rivayet etmiştir. Abdur Rezzak ‘’El Musannef’’ adlı eserinde İbrahim En Nehaiden ‘’Kitap verilenlerin yiyeceği’’ kavliyle ilgili, onun ‘’kestikleri hayvanlardır’’ dediğini rivayet etmiştir.’’134 Bu konuda diğer tefsirlerde zikredilenler, muhteva olarak aynı olduğu için sözü gereksiz yere uzatmaya lüzum görmedik. Özet olarak ilim ehli bu ayetteki ‘’yiyecek’ten kastın, Ehli Kitabın kestiği hayvanlar olduğu kanaatindedir. Dikkatli bir okuyucunun aklına şu soru gelir: Ehli Kitabın kestiklerinin helal olması hükmünden, Kitapsız kâfirlerin kestiklerinin haram olması hükmüne nasıl varıldı? İlim ehlini diğer insanlar üzerine kat kat yükselten Yüce Allah, diğer insanların anlamakta zorlandıkları şeylerin anlaşılmasını onlar için kolaylaştırmıştır. Bu doğru anlayışı sağlayan şeylerden biri de, Yüce Allah’ın ve Onun Resulu’nun – aleyhisselam – kelamındaki meramı doğru anlamaya yardımcı olan ‘’Fıkıh Usulu’’ ilmidir. Bu ilmin oluşturduğu kurallarla, kapalılar açığa çıkar, yanlış anlaşılmalara engel olunur. Bu ilimde yer alan, nasslardan hüküm istinbat edildiği zaman kullanılan kurallardan biride ‘’ K _II ¾I -P L e( P TP _L I ‘’ ‘’Mefhumul Muhalefe’’ diye tabir edilen kuraldır. Âlimler, mezkûr ayetten, Ehli Kitap dışında kalan kâfirlerin kestiğinin yenmeyeceği sonucuna, bu kuralla varmışlardır. yüzden fazla eser tasnif etmiştir. Kendisine Mekke kadılığı teklif edilmiş, fakat reddederek uzlete çekilmiştir. 134 Celaluddin Es Suyuti: Ed Durrul Mensur: 5/197–198.

39

— HELAL ET —

KuralÄąn içeriÄ&#x;i Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekildedir: Mefhumul Muhalefe - Kendisi hakkÄąnda sĂśz edilen Ĺ&#x;eyin hĂźkmĂźnĂźn, bu vasÄąflarÄą taĹ&#x;ÄąmamasÄą nedeniyle, hakkÄąnda sĂśz edilmeyen Ĺ&#x;eyin hĂźkmĂźne muhalif olmasÄądÄąr. Yani, Ehli KitabÄąn hĂźkmĂźnĂźn, bu vasfÄą yani KitabĂŽliÄ&#x;i taĹ&#x;Äąmayan diÄ&#x;er kâfirlerin hĂźkmĂźne muhalif olmasÄądÄąr. DolayÄąsÄąyla Ehli KitabÄąn kestiÄ&#x;inin helal olduÄ&#x;unun belirtilmesi, diÄ&#x;er kâfirlerin kestiÄ&#x;inin haram olduÄ&#x;una delalet ediyor. Bu kural, kuralÄąn tĂźrleri, hĂźccet olma Ĺ&#x;artlarÄąyla ilgili, ‘’FÄąkÄąh Usulu’’ kitaplarÄąnda geniĹ&#x; bilgiler mevcuttur. Her ne kadar kuralÄąn hĂźkĂźm istinbatÄąndaki hĂźccetlik deÄ&#x;eri tartÄąĹ&#x;malÄą olsa da, takdim ettiÄ&#x;imiz âlimlerin kavillerinde bu ayeti delil gĂśstermeleri, onlarÄąn bu tĂźr makamlarda bu kuralla hĂźkĂźm istinbat etmenin sahih olduÄ&#x;una onayÄądÄąr. ÇßnkĂź mezkĂťr âlimlerin hepsi bu ayetten, bahsi geçen kuralla sonuca varmanÄąn sahih olduÄ&#x;unu, bizzat kendi kavilleriyle tasdiklemiĹ&#x; bulunuyorlardÄąr. Bu ayeti kerime, Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndaki kâfirlerin kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;ine delalet eden açĹk bir delildir. Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndakilerin kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;i konusunda Ăśncelikli delil olan ayeti kerimenin incelenmesinden sonra, sĂźnnetteki delillere baĹ&#x;vuralÄąm. Bil ki, Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndakilerin kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;ine açĹktan ve dolaylÄą olarak delalet eden birçok hadis vardÄąr ki, bazÄąlarÄąnÄą burada zikredeceÄ&#x;iz. Abdur Rezzak bin Hemmam135 ‘’El Musannef’’ eserinde Ali bin Ebi Talib’den rivayetle Ĺ&#x;u hadisi naklediyor:

5 @(4A ,ƒ $ -E $ FG ,3 F $ D ,0A( U¸< @ D , n U¸< K S! K$2I IbL PMd = :@ D 3 4 5 6 .ƒ~ 4( PI P â€˜â€™â€Ś Ă‚li136 Rasulullah’Ĺn – sallallahu aleyhi ve sellem – Ĺ&#x;Ăśyle dediÄ&#x;ini haber verdi: Mecusinin kestiÄ&#x;i yenmez!’’137

135

Abdur Rezzak bin Hemmam bin Nafi El Himyeri, Ebu Bekr Es Sanani (126– 211 h/744–827 m). Hadis HafÄązlarÄąndandÄąr. Zehebi onunla ilgili ‘’O ilmin hazinesidir‘’ demiĹ&#x;tir. 136 TĂźrkçe çevirilerde hadislerin bir kÄąsmÄąnÄąn senedini hazf ettim. Fakat inceleme yapmak isteyenlerçin Arapçada senetleri olduÄ&#x;u gibi bÄąraktÄąm. 137 Abdur Rezzak bin Hemmam: El Musannef: 6/121/10194. Heysemi ‘’Ez Zevaid’’ (2/690) eserinde nakletmiĹ&#x;tir.

40

— HELAL ET —

Ebu Bekr El Beyhaki138 benzeri hadisi ‘’Es Sunen El Kubra’’ eserinde, Cabir’den – radiyallahu anh – rivayetle aktararak Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir:

- 4 $L X ‚ XOIM$ ‚ $ 34 c I ‡A L $ ‹ SG 1W a + L P$ ‚ $ Ă l K K K$2I TIMU :@ D 5 ƒÂ?A $ 9 0 + L .K„ KK# I‡ I K K L I K L6 I I ~ 4(SP -I L I LI I I â€˜â€™â€Ś Cabir: (Allah Resulu) Mecusinin kestiÄ&#x;ini, kĂśpeÄ&#x;inin ve kuĹ&#x;unun avladÄąÄ&#x;ÄąnÄą yasakladÄą.’’139 Ä°bn Ebi Ĺžeybe140 ‘’El Musannef’’ adlÄą eserinde Ĺ&#x;u hadisi rivayet etmiĹ&#x;tir:

K 3 4 5 6 7O O K O I , -E $ FG , 3 F $ LMID , I _4P , N I Q K K K PRI w]I g L K LI I ) I IWXLK/ I 3L FL PW LÂŽI L I I ,P L I K PD 3I I 4I P K .L IMW ISI I K IL '( L L -I I> ,eI I;4L rK 3I TK LI I Ă‚ I IÂ? I I* I .3L TK K K# I$I2 ƒK K Â’ I= I 3L TK K# FI KU ƒ K K IU IM LVI â€˜â€™â€Ś El Hasan bin Muhammed: Nebi – sallallahu aleyhi ve sellem – Hecer Mecusilerine mektup yazÄąp, onlara Ä°slam’Ĺ arz etti. MĂźslĂźman olandan bu kabul edildi. MĂźslĂźman olmayÄą kabul etmeyenlere kadÄąnlarÄąnÄą nikâhlamadan ve kestiklerini yemeden cizye belirledi.’’141 Abdur Rezzak bin Hemmam ‘’El Musannef’’ eserinde Ĺ&#x;u hadisi naklediyor:

g I I* I :@ D ƒ $ -E $ FG 3 F $ D 0A( U¸< : @ D n U¸< K K P 4A K K PRI wI K] 3O 4 — L I$ K Â? P ÂœII L I I , P L I K PD 3I I 4I P K .L IMW ISI I '( L L -I I> eI I;4L â—ŒrK Ă‚ I 5 @( I I I 5 O 6 PI K K K .¢ I I L 3P PÂĄI "I +I LPMd I= I , ¢ L LI I I $2I 3L PÂĄI I IbL PMd I= L I I I P IWXL / 138

Ahmed bin El Huseyn bin Ali, Ebu Bekr (384–458 h/994–1066 m). Hadis Ä°mamlarÄąndandÄąr. Zehebi onunla ilgili Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir: ‘’EÄ&#x;er Beyhaki kendisine bir mezhep tedvin etmek isteseydi bunu yapmaya gĂźcĂź yeterdi‘’. 139 Ebu Bekr El Beyhaki: Es Sunenul Kubra: 9/411/18926. Hadisi Darakutni de ‘’Es Sunen’’ eserinde (5/532) Cabir’den rivayet etmiĹ&#x;tir. Muhakkik aynÄą hadisi Ä°bn Mace ve Tirmizinin ‘’Mecusinin kestiÄ&#x;i’’ kÄąsmÄą olmadan rivayet ettiÄ&#x;ini kaydediyor. 140 Abdullah bin Muhammed bin Ebi Ĺžeybe El Absi, El Kufi, Ebu Bekr (159–235 h/776–849 m). Hadis hafÄązlarÄąndandÄąr ve bu konuda eserleri vardÄąr. 141 Ä°bn Ebi Ĺžeybe: El Musannef: 9/118/16581. Muhakkik ricalÄąnÄąn sika olduÄ&#x;unu belirtmiĹ&#x;tir.

41

— HELAL ET —

â€˜â€™â€Ś Hasan bin Muhammed bin Ali: Rasulullah – sallallahu aleyhi ve sellem – Hecer Mecusilerine mektup yazÄąp, onlara Ä°slam’Ĺ arz etti. MĂźslĂźman olandan bu kabul edildi. Kim yĂźz çevirdiyse kestiklerinin yenmemesi ve kadÄąnlarÄąnÄąn nikâhlanmamasÄą Ăźzere onlara cizye belirlendi.’’142 Ebu Bekr El Beyhaki143, hadisi ‘’Es Sunen El Kubra’’ eserinde aktararak Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir:

_4 $ FG UY U ¨I $ - ($ UY U Ă„ T 6 L Ă…> G ƒ $ ¨ : +$ ($ U¸< K K _4 Q N ƒ $ -E $ FG 3 F $ D ¢ I Q a ‚ $ +$ ($ Q K PRI wI K] Z 3 4 5 6 Z K O @( 3I I 4I P 4P AI g P K .L IMW ISI I '( L L -I I> ,eI I;4L rK 3P TK LI I Ă‚ I I* I : @ D KL K I —$ K Â? ÂœI , L K K PD K ¢ 4I L P %I I .¢ I I L 3P PÂĄI "I +I LPMd I= I ,¢ L I L I P I L II P I I $2I 3L PÂĄI I IbL PMd I= L I I I P IWXL / KK .P„ P ~bI PMW K LI I k I - FL -P L K I L I Pq I[L K] I ‘’ ‌ Hasan bin Muhammed bin Ali: Rasulullah – sallallahu aleyhi ve sellem – Hecer Mecusilerine mektup yazÄąp, onlara Ä°slam’Ĺ arz etti. MĂźslĂźman olandan bu kabul edildi. Kim yĂźz çevirdiyse, kestiklerinin yenmemesi ve kadÄąnlarÄąnÄąn nikâhlanmamasÄą Ăźzere onlara cizye belirlendi.’’ Bu hadis mĂźrseldir. MĂźslĂźmanlarÄąn çoÄ&#x;unun bunun Ăźzerinde icma etmesi onu gßçlendiriyor.’’144 Bu konuda gelen hadislerden biri de, Abdur Rahman bin Avf’dan – radiyallahu anh – rivayet edilmiĹ&#x;tir:

K K I I O 4 3KK€ (| 4 Âť K I*+ .ÂŤ 3L TK K K# I$2I ƒ Â’ I= I , 3T# FI KU ƒ K K IU IM LVI ) L P L P

142

Abdur Rezzak bin Hemmam: El Musannef: 10/326/19256. Hadisi Ä°bn Ebi Ĺžeybe de aynÄą lafÄąz ve senetle ‘’El Musannef’’ (11/267/33186) ve ‘’El Musned’’ eserinde, Ebu Ubeyd ‘’El Emval’’ (137) isimli eserinde, Humeyd bin Zenceveyh En Nesai ‘’El Emval’’ (1/137/124) eserinde, El Haris bin Ebi Usame ‘’Ez Zevaid’’ (675) eserinde, Ä°bn Sad ‘’Et Tabakatul Kubra’’ (1/227) eserinde, Ä°bn Hacer El Askalani ‘’El Metalibul Aliyye’’ (9/512/2062, Muhakkik Ä°bn Ebi Ĺžeybenin isnadÄą sahihtir dedi) eserinde, Ebu Cafer Et Tahavi â€˜â€™Ĺžerhu MuĹ&#x;kilil Eser’’ (5/268/2033) eserinde rivayet etmiĹ&#x;tir. Hadis ‘’Mesailul Ä°mam Ahmed bin Hanbel: Rivayetu Ä°bni Ebil Fadl’’ (2/243/836) kitabÄąnda da rivayet edilmiĹ&#x;tir. 143 Ahmed bin El Huseyn bin Ali, Ebu Bekr (384–458 h/994–1066 m). Hadis Ä°mamlarÄąndandÄąr. Zehebi onunla ilgili Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir: ‘’EÄ&#x;er Beyhaki kendisine bir mezhep tedvin etmek isteseydi bunu yapmaya gĂźcĂź yeterdi‘’. 144 Ebu Bekr El Beyhaki: Es Sunenul Kubra: 9/478/19171.

42

— HELAL ET —

‘’KadÄąnlarÄąnÄą nikâhlamadan ve kestiklerini yemeden, onlara Ehli Kitap muamelesi yapÄąn.’’145 Ä°bn Teymiyye146 ‘’El Fetaval Kubra’’ kitabÄąnda bu hadis ve bu Ĺ&#x;ekil mĂźrselin147 hĂźccet olmasÄąyla ilgili Ĺ&#x;unlarÄą demiĹ&#x;tir:

K L K I IWXLK/ L %I <I O K } ,k.$ * „ V _ G $ -E $ FG ‘W Q I 3I O 4I I LI I P O O 6 I 7O K I*+K L K IL I O 4 3KK€ (| 4 :@ K SP -I L , 4 % .{3L TK K K# I$2I ƒK K ’ =I I 3L TK K# FI KU ƒ K K IU IM LVI ) P L P I ID I ,'(

D , W^(T $ ‹ Xd U ¨ %> _W%Q .:;< 3T : .W ÂŽ , c> (d $ u Ft ,1 , _ Q ‚ g %- , SQ 8 - . H(D Q & 4 ! ,3 . e ( 4 ! %€ -

Â’ c Æ ,3 . A(T[ @(D „ x O 2] SQ ( <Âś & , k*W š Q] & ¨ .8 - . _d $ SQ 4 ! % -> ,ƒ.> @(D % , <Â’ 9 4A ‘’El Hasan bin Muhammed Ä°bnul Hanefiyye ve tabiundan diÄ&#x;erlerinin rivayet ettiÄ&#x;i Ĺ&#x;u hadis: ‘’Nebi - sallallahu aleyhi ve sellem – Mecusilerden cizye aldÄą ve Ĺ&#x;Ăśyle dedi: KadÄąnlarÄąnÄą nikâhlamadan ve kestiklerini yemeden, onlara Ehli Kitap muamelesi yapÄąn.’’ Bu hadis mĂźrseldir. BeĹ&#x; sahabeden buna muvafakat eden rivayet vardÄąr. Onlardan bu konuda muhalefet bilinmiyor148. Huzeyfe’ye gelince, Ä°mam Ahmed, onun bir Yahudi kadÄąnla evlendiÄ&#x;ini zikretmiĹ&#x;tir. Ä°lim ehlinin bĂźyĂźk çoÄ&#x;unluÄ&#x;u, bu mĂźrselle amel etmiĹ&#x;tir. UlemanÄąn iki kavlinden birine gĂśre, mĂźrsel hadis hĂźccettir. Ebu Hanife, Malik ve Ahmed’den bir rivayette olduÄ&#x;u gibi. DiÄ&#x;er kavle gĂśre, ilim ehlinin çoÄ&#x;unun gĂśrĂźĹ&#x;Ăź, Kuran’Ĺn zahiri veya baĹ&#x;ka yolla gelen mĂźrsel, onu desteklediÄ&#x;i zaman, mĂźrsel hadis hĂźccettir. Bu da Ä°mam Ĺžafi’nin kavlidir. 145

Hadisin birinci ve ikinci kÄąsmÄą ayrÄą ayrÄą rivayet edilse de bu lafzÄąnÄą sadece bazÄą fÄąkÄąh ve tefsir kitaplarÄąnda bulabildim. Fakat bu lafzÄąn kaynaÄ&#x;ÄąnÄą tespit edemedim. Ä°bn Hacer El Askalani de ‘’Ed Diraye’’(2/205/899) isimli tahric kitabÄąnda bu lafÄązla kaynaÄ&#x;ÄąnÄą bulamadÄąÄ&#x;ÄąnÄą belirtiyor. 146 Ahmed bin Abdil Halim bin Abdis Selam Ä°bn Abdillah bin Ebil KasÄąm El Hadir En Numeyri El Harrani Ed DÄąmeĹ&#x;ki El HanbelĂŽ, Ebul Abbas, Takiyyuddin Ä°bn Teymiyye (661–768 h/1263–1328 m). HanbelĂŽ fakihlerinin meĹ&#x;hurlarÄąndandÄąr. FarklÄą alanlarda birçok eser tasnif etmiĹ&#x;tir. 147 MĂźrsel hadis: Ä°bn Hacerin ‘’Nuhbetul Fiker‘’de belirttiÄ&#x;ine gĂśre isnadÄąnÄąn sonunda tabiden sonrakÄąnÄąn dĂźĹ&#x;tĂźÄ&#x;Ăź hadistir. 148 Zannimce Ä°bn Teymiyye ‘’mufalefet bilinmiyor‘’ demekle bu konuda sahabe kavlinin hĂźccetliÄ&#x;ine iĹ&#x;are etmiĹ&#x;tir. Zira sahabe kavlinin hĂźccet olmasÄą için aranan Ĺ&#x;artlardan biri diger sahabilerin muhalefetinin olmamasÄą ve ya bilinmemesidir.

43

— HELAL ET —

Bu gibi mĂźrsele gelince, bu tĂźr mĂźrsel âlimlerin ittifakÄąyla hĂźccettir.’’149 Rasulullah’Ĺn bu konuda sĂśylediklerinden bize ulaĹ&#x;an, bu kadardÄąr. AktarÄąlan hadisler, ilim ehli tarafÄąndan bu konuda hĂźccet olarak kabul edilmiĹ&#x; ve Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äą kâfirlerin kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;inin delillerinden sayÄąlmÄąĹ&#x;tÄąr. Bu konuda sahabe gĂśrĂźĹ&#x;lerine gelince, onlarÄąn gĂśrĂźĹ&#x;leri de ayeti kerimenin ve hadislerin mefhumuna muvafÄąk olup ‘’helal kÄąlÄąnmÄąĹ&#x;tÄąr’’, ‘’yasaklanmÄąĹ&#x;tÄąr’’ Ĺ&#x;eklinde ibarelerle aktarÄąlmÄąĹ&#x;tÄąr. Bu ise, gĂśrĂźĹ&#x;lerin sahabenin kendi içtihadÄą olmayÄąp, Ĺ&#x;eriata nispet ettiklerini gĂśsteren açĹk karinelerdendir. Sahabenin bĂźyĂźklerinden olan Ali bin Ebi Talib’den – radiyallahu anh – Ĺ&#x;u gĂśrĂźĹ&#x; aktarÄąlmÄąĹ&#x;tÄąr:

,Ă€ Q Âœ $ ¨ Q , Q $ -E ($ U¸< ,Ă„ TI 6 L ÇA G $ +$ ($ U¸< $ 5 , $ , TI P $ - 4 $ Ă l , I P $ 5 Q , 4K $ ¨ Q K SP -I L e K .I IÂ?K$ ' .3TK K K# I$2I L I ƒI KÂŒP I OK] '( I IG š I LYI$ I= : @ D 5 ƒÂ?A ƒ ƒ Ix â€˜â€™â€Ś Ali: Mecusilerin yiyeceÄ&#x;inde bir beis yoktur. Sadece kestikleri yasaklanmÄąĹ&#x;tÄąr.’’150 Ä°bn Abbas’tan – radiyallahu anhuma – gelen rivayette ise, sadece Ehli KitabÄąn kestiÄ&#x;inin yenilebileceÄ&#x;ini belirtiliyor:

Q ,)(c.W $ -E : ' . ($ Q = D , - Âœ $ .4 ($ ,Ă…> G 5 ($ U¸< K I> $ Ă l Q , _ $ ƒ $ FG , + , ÂŞK ,B 6 $ FG Q , u K K K . K ÂľKL rK I K AI(OL M* K$ (P Â’I 3L TOP MUI šA I uO L O QP I OK]: @ D -T 5 ƒÂ?A ' $ I I ^(TP MI L "P # I$I2 — â€˜â€™â€Ś Ä°bn Abbas’Ĺn – radiyallahu anhuma – : Sadece Yahudi ve NasranĂŽlerin kestikleri helal kÄąlÄąnmÄąĹ&#x;tÄąr. ÇßnkĂź151 onlar Tevrat’a ve Ä°ncil’e iman etmiĹ&#x;lerdir.’’152

149

Ahmed Ä°bn Teymiyye: El Fetava El Kubra: 3/109. Zafer Ahmed Et Tahanevi ‘’İ‘laus Sunen‘’ (17/96) eserinde yukarÄąda geçen hadisi zikrettikten sonra Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir: ‘’MĂźrsel hadis sahabe ve tabiunun icmasÄąyla desteklendiÄ&#x;i zaman bu sana delil olarak yeter‘’. 150 Ebu Bekr El Beyhaki: Es Sunenul Kubra: 9/479/19172. Alinin – radiyallahu anhu – bu gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂź aynÄą zamanda Darakutni de ‘’Es Sunen‘’ eserinde (5/535) rivayet etmiĹ&#x;tir. 151 Dikkat edilirse Ä°bn Abbas kestiklerinin yenmesine sebep olarak Ăźzerinde AllahÄą zikretmelerinin deÄ&#x;il, Kitaba iman etmelerini gĂśstermiĹ&#x;tir.

44

— HELAL ET —

Abdullah bin Mesud’dan bu konuda gelen rivayet ise, araĹ&#x;tÄąrma yapmayÄą ve sadece Ehli KitabÄąn kestiÄ&#x;ini almayÄą ĂśngĂśrĂźyor: Abdur Rezzak bin Hemmam’Ĺn153 Ä°bn Mesud’dan yaptÄąÄ&#x;Äą rivayet Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekildedir:

:@ D ^(.F $ , +I FO $ LMID , 4] ‚ , -O . U¸< :@ D , n U¸< K K P I O 3 P  O] , (-K F! € guc I I L ¤KI> , (P FI I> -ÂŚ LGI 3L P*MLW IMI*aL 2I ¤KI> ,' ÂŚ 3P*L XIIMU 3+P OU] P LP P IW = Â?A P A I> Âť K TMW I K$2I .› QK 3L +P I 3TP I .I I‡ O ¤> , P„(P +P I> ĂˆÂş K Iu Ăˆ ^( L IU IL , 0 PI I â€˜â€™â€Ś Ä°bn Mesud: MĂźslĂźmanlarÄąn hayvan kesmediÄ&#x;i Ăźlkede konaklayacaksÄąnÄąz. Onlar Nabatlar ve FarslardÄąr. Et aldÄąÄ&#x;ÄąnÄąz zaman sorun, eÄ&#x;er bir Yahudi veya NasranÎ’nin kestiÄ&#x;iyse, onu yiyin. ÇßnkĂź onlarÄąn yiyeceÄ&#x;i size helaldir.‘’154 Ä°bn Ebi Ĺžeybe’nin155 Ä°bn Mesud’dan rivayeti ise Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekildedir:

@ D : @ D , 0 K 4I ‚ , P _4P Q : @ D , N K I Q I I +I 4I $ LMID , 4] K TMW I K$I2 I I L ¤KI> , -GI 3*MW M*aL I2¤KI> , ÂťK O 'AK I> kM$ 3*L XIMU 3+P OU] :5 , P„(P +P I> ĂˆÂş K Iu Ăˆ ^( L IU IL , 0 PI I I I I I LI L P I L ÂŚ L L PLI I K RI `I I2 L K] .P„(P P LYId I;I> ƒ› 4( P PI I â€˜â€™â€Ś Ä°bn Mesud: Siz Farslar ve Nabatlar arasÄąnda konaklayacaksÄąnÄąz. Et aldÄąÄ&#x;ÄąnÄąz zaman, bir Yahudi veya Nasraninin kestiÄ&#x;iyse, yiyin. EÄ&#x;er onu bir Mecusi kesmiĹ&#x;se, yemeyin.’’156 Abdullah bin Mesud’dan diÄ&#x;er bir rivayeti Ä°bn Muflih157 ‘’El Mubdi’’ eserinde naklediyor:

152

El Hâkim En Neysaburi: El Mustedrek: 2/371/3273. KitabÄąn hadislerini tahric eden Ĺžemsuddin Ez Zehebi ‘’Telhisul Mustedrek’’te sahih olduÄ&#x;unu belirtmiĹ&#x;tir. AyrÄąca Ä°bn Abbas’tan gelen bu eseri Ebu Bekr El Beyhaki ‘’Es Sunenul Kubra’’ (9/474/19155), Taberani ‘’El Mucemul Kebir’’ kitabÄąnda (11/293) rivayet etmiĹ&#x;ler. 153 Abdur Rezzak bin Hemmam bin Nafi El Himyeri, Ebu Bekr Es Sanani (126– 211 h/744–827 m). Hadis HafÄązlarÄąndandÄąr. Zehebi onunla ilgili ‘’O ilmin hazinesidir‘’ demiĹ&#x;tir. 154 Abdur Rezzak bin Hemmam: El Musannef: 4/487/8578. 155 Abdullah bin Muhammed bin Ebi Ĺžeybe El Absi, El Kufi, Ebu Bekr (159–235 h/776–849 m). Hadis hafÄązlarÄąndandÄąr ve bu konuda eserleri vardÄąr. 156 Ä°bn Ebi Ĺžeybe: El Musannef: 17/420/33362. Ä°bn Kudâme ‘’El MuÄ&#x;ni’’de (13/297) Ä°mam Ahmed’e nispetle bu sĂśzĂźn Allah ResulĂźne – sallallahu aleyhi ve sellem - ait olduÄ&#x;unu rivayet ediyor. 157 Ä°brahim bin Muhammed bin Abdillah bin Muhammed Ä°bn Muflih, Ebu Ä°shak, Burhanuddin (816–884 h/1413–1479 m). HanbelĂŽ fakihlerindendir. AlÄąntÄą

45

— HELAL ET —

K P (- F! "I$2 =] ,"# $% ( YId = :@ D ^(.F $ , 9 ^ 4¤$ .4 š A .) *+ ‘’Said158 ‘’ceyyid’’ isnatla Ä°bn Mesud’dan Ĺ&#x;Ăśyle dediÄ&#x;ini rivayet etmiĹ&#x;tir: MĂźslĂźman ve Ehli Kitaptan baĹ&#x;kasÄąnÄąn kestiÄ&#x;ini yemeyin’’159 Sahabenin bĂźyĂźklerinden ilim tahsil eden tabiunun da gĂśrĂźĹ&#x;Ăź bu yĂśndedir.160 Ä°bn Abdil Berr161 ‘’El Ä°stizkar‘’ isimli kitabÄąnda Ata’nÄąn162 gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂź Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekilde aktarÄąyor:

$2 L Yd = , * $2 K +> L ,"$2 f 6 , , , z6 3 F :8 Â? @ D .ƒ4(R ‘’Ata dedi: Her MĂźslĂźman, kßçßk, bĂźyĂźk, kadÄąn veya kÄąz çocuÄ&#x;u keserse onun kestiÄ&#x;inden ye. Fakat Mecusi’nin kestiÄ&#x;inden yeme.‘’163 Ä°mam Ebu Yusuf ‘’El Eser‘’ isimli kitabÄąnda Ä°brahim En Nehai’nin164 de bu gĂśrĂźĹ&#x;te olduÄ&#x;unu naklediyor:

yaptÄąÄ&#x;ÄąmÄąz ‘’El Mubdi‘’ diÄ&#x;er HanbelĂŽ fakihi Ä°bn Kudâme El Makdisi’nin ‘’El Mukni‘’ eserinin Ĺ&#x;erhidir. 158 Said: Said bin Mansur’dur. Hicri 227-ci yÄąlda vefat etmiĹ&#x;tir. 159 Ä°bn Muflih: El Mubdi: 8/23, AynÄą rivayeti Mansur bin Yunus El Buhuti ‘’KeĹ&#x;Ĺ&#x;aful KÄąna’’ (5/177) eserinde ‘’ceyyid’’ olarak deÄ&#x;erlendirerek rivayet etmiĹ&#x;tir. 160 Ăœmmetin bĂźyĂźklerinden Tavus bin Keysan, Ä°krime, Said bin Cubeyr, Murre bin Ĺžurahil, Abdur Rahman bin Ebi Leyla gibi selef ulemasÄąnÄąn bu konudaki gĂśrĂźĹ&#x;lerini tertip gereÄ&#x;i ‘’MĂźĹ&#x;rik besmele çekerse kestiÄ&#x;i yenir mi’’ baĹ&#x;lÄąÄ&#x;Äą altÄąnda yerleĹ&#x;tirmeÄ&#x;i uygun gĂśrdĂźk. 161 Yusuf bin Abdillah bin Muhammed bin Abdil Berr En Nemri El Kurtubi El Maliki, Ebu Ă–mer (368–464 h/978–1071 m). Kendisine MaÄ&#x;ribin HafÄązÄą denirdi. BĂźyĂźk hadis hafÄązlarÄąndan olan bu zat aynÄą zamanda tarihci, edib ve araĹ&#x;tÄąrmacÄą âlimdir. Ä°slam âleminde bĂźyĂźk Ăśnem taĹ&#x;Äąyan eserler telif etmiĹ&#x;tir. 162 Ata bin Eslem bin Safvan (27–114 h/647–732 m). Tabiundan olan bu zat fakihlerin bĂźyĂźklerindendir. Mekke’nin mĂźftĂźsĂź ve muhaddisiydi. Ä°bn Ă–mer onunla ilgili ’’Ata bin Ebi Rebah aranÄązda olduÄ&#x;u halde meseleleri toplayÄąp bana mÄą geliyorsunuz? ’’ derdi. 163 Ä°bn Abdil Berr: El Ä°stizkar: 15/220/21656 164 Ä°brahim bin Yezid bin Kays bin El Esved, Ebu Ä°mran En Nehai (46–96 h/666– 715 m). Tabiunun bĂźyĂźklerindendir. Kendi mezhebi olan bir mßçtehit idi. Irak ekolunun kurucusudur. BazÄą sahabilerle gĂśrĂźĹ&#x;mĂźĹ&#x;tĂźr. Ă–lĂźm haberi EĹ&#x; Ĺžabiye ulaĹ&#x;Äąnca Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir: ’’kendinden sonra kendisi gibisini bÄąrakmadĹ’’.

46

— HELAL ET —

'( e .‡ L : @ D U , 3 Q : @ D P I $] , ^ ¨ , _ Q ‚ , $ ,p4(W ."# $% ;< , â€˜â€™â€Ś Ä°brahim En Nehai: Mecusilerin kestikleri dÄąĹ&#x;Äąndaki tĂźm yiyeceÄ&#x;inden ye.‘’165 Bunun dÄąĹ&#x;Äąnda, Ä°bn Kudâme ‘’El MuÄ&#x;ni‘’ isimli eserinde ismi zikredilecek olan Ä°slam bĂźyĂźklerinin hepsinin aynÄą gĂśrĂźĹ&#x;Ăź paylaĹ&#x;tÄąÄ&#x;ÄąnÄą belirtiyor: Ä°bn Mesud, Ä°bn Abbas, Ali, Cabir, Ebu Burde, Ä°krime, El Hasan bin Muhammed, Ata, Mucahid, Abdur Rahman bin Ebi Leyla, Said bin Cubeyr, Murre El Hemdani, Zuhri, Malik, Sevri ve Ĺžafi.166 Takdim edilen nasslar, ‘’Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndaki kâfirlerin kestiÄ&#x;i yenmez’’ hĂźkmĂźnĂźn delillere dayalÄą olduÄ&#x;unu ispatlÄąyor ve bu konuda icma olmasÄąna raÄ&#x;men, hĂźkmĂźn dayanaksÄąz olduÄ&#x;unu sĂśyleyip, Ăœmmetin âlimlerini tĂśhmet altÄąnda bÄąrakan cahillerin sĂśzĂźnĂźn, kendi cehaletlerinden baĹ&#x;ka bir Ĺ&#x;eyden kaynaklanmadÄąÄ&#x;ÄąnÄą ortaya koyarak onlarÄąn kendisini tĂśhmet altÄąnda bÄąrakÄąyor.

165 166

Ebu Yusuf El Ensari: Kitabul Eser: 239. Ä°bn Kudâme: El MuÄ&#x;ni: 13/296–297.

47

— HELAL ET —

MECUSÄ° VE SAMÄ°RÄ°LERÄ°N KESTİĞİNE CEVAZ VERÄ°LMESÄ° Ä°lim ehlinden bazÄąlarÄąnÄąn, Mecusi, Samiri ve bu gibilerinin kestiÄ&#x;ini yemeye cevaz vermesinin nedenini anlamakta zorluk çeken insanlar, bu noktada bir yanÄąlgÄąya dĂźĹ&#x;mĂźĹ&#x;lerdir. Bu gĂśrĂźĹ&#x;lerden Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndaki insanlarÄąn da kestiÄ&#x;inin yeneceÄ&#x;i sonucuna varmÄąĹ&#x;lar. Fakat bu, apaçĹk bir yanÄąlgÄą ve dikkatsizliktir. Meselelerin doÄ&#x;ru anlaĹ&#x;ÄąlmasÄą için ihtilafÄąn mahalinin tespit edilmesi çok Ăśnemlidir. AslÄąnda ihtilaf, Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąnda kalanlarÄąn kestiÄ&#x;inin yenmesi noktasÄąnda deÄ&#x;ildir! Bu nokta Ăźzerinde daha Ăśnce de tekid ettiÄ&#x;imiz gibi, kati bir Ä°cma gerçekleĹ&#x;miĹ&#x;tir. Fakat ihtilafÄąn kaynaÄ&#x;Äą ikinci aĹ&#x;amada, yani Ehli KitabÄąn kimler olmasÄą noktasÄąndadÄąr. Ă‚limler, Yahudi ve HÄąristiyanlarÄąn KitabĂŽ olduÄ&#x;unda sĂśz birliÄ&#x;i içinde olmakla beraber, Mecusi, Samiri ve bu gibi bazÄą gruplarÄąn, KitabĂŽ olup olmadÄąÄ&#x;Äą noktasÄąnda ihtilaf etmiĹ&#x;lerdir. Meselenin daha iyi kavranÄąlmasÄą için bazÄą Ăśrnekleri inceleyelim. Ä°bn Hazm ve Ebus Sevr Mecusilerin, Ä°mam Ebu Hanife ise Samirilerin kestiklerini yemenin caiz olduÄ&#x;u gĂśrĂźĹ&#x;Ăźndelerdir. Fakat bu gruplarÄąn kestiÄ&#x;ini yemeye cevaz verme nedenleri, sadece onlarÄą Ehli Kitaptan saymalarÄądÄąr. Ä°lk olarak Ä°mam Ebu Hanife’nin167 gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂź ele alalÄąm. Hanefi imamlarÄąndan Ebu Bekr Es Serahsi168 konuyu Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekilde açĹklÄąyor:

„ +W = ,3T# FU ,3T # $2 > 5 ƒÂ?A _ Q ‚ @(D (}$ u Y> .1 2 k}$ u & :;*<= % .'( X Â… 3 .1 2 l = 5 -T¨A -E ,p4(W Âœ .3

167

En Numan bin Sabit, Et Teymi, El Kufi, Ebu Hanife (80–150 h/699–767 m). MeĹ&#x;hur dĂśrt mezhepten birinin imamÄą. DĂśrt imamdan selefe ve sahabeye zaman cihetinden en yakÄąn olanÄądÄąr. Abdullah bin El MĂźbarek onunla ilgili kendi zamanÄąnda yeryĂźzĂźnĂźn en fakihiydi derdi. 168 Muhammed bin Ahmed bin Sehl, Ebu Bekr Es Serahsi (v. 483 h/1090 m). Hanefilerin bĂźyĂźk fakihlerindendir. HorasanlÄądÄąr. Engin ilminden dolayÄą ’’Şemsul Eimme’’ yani ’’İmamlarÄąn GĂźneĹ&#x;i’’ lakabÄąnÄą almÄąĹ&#x;tÄąr.

48

— HELAL ET —

.3 ^ c* U T°W š% ( % ,A($X cW šA u p 6 ¢ 3ÂŒ _ Q Âœ ND(> . ÂĄÂ’ g (+ & c*.W ,g (+ .W 3ÂŒ 5 -T¨A -E ,p4(W Âœ ND . ‡ X Â… ÂťD c*.W A TÆ] X S*FW = 3T + ,3 ^ c* U -xW š% ( % . -xW $ ¡ , T°W ) (/ _ Q ($ Âł > ‘’İmam Ebu Hanife’nin – radiyallahu anh – gĂśrĂźĹ&#x;Ăźne gĂśre, SâbĂŽlerin kestiÄ&#x;ini yemek, kadÄąnlarÄąyla evlenmek helaldir, bu hoĹ&#x; gĂśrĂźlmeyen bir Ĺ&#x;ey deÄ&#x;ildir. Ä°mam Ebu Yusuf ve Ä°mam Muhammed’e – rahimahumallah – gĂśre bu caiz deÄ&#x;ildir ve onlar Mecusilerin konumundadÄąrlar. Bu ihtilaf, SâbĂŽlerin kim olduÄ&#x;undan kaynaklanÄąyor. Ebu Hanife’ye gĂśre, onlar NasranĂŽlerden Zebur okuyan bir sÄąnÄąftÄąr. Ä°tikad olarak izhar ettikleri Ĺ&#x;ey de budur. Ebu Yusuf ve Muhammed’e – rahimahumallah – gĂśre, onlar yÄąldÄązlara tapÄąyor ve yÄąldÄązlarÄąn ilahlar olduÄ&#x;una itikad ediyorlardÄąr. Gizledikleri itikad budur. Fakat onlar, Batiniler gibi, katiyyen itikad ettikleri Ĺ&#x;eyleri açĹÄ&#x;a vurmayÄą caiz gĂśrmezler. Ebu Hanife, hĂźkmĂź onlarÄąn izhar ettikleri Ĺ&#x;ey Ăźzerine, diÄ&#x;er iki Ä°mam, gizledikleri Ĺ&#x;ey Ăźzerine bina etmiĹ&#x;tir.’’169 Ä°mam Ebu Bekr Es Serahsi’nin sĂśzlerinden açĹk bir Ĺ&#x;ekilde anlaĹ&#x;Äąlan, bu ihtilafÄąn SâbĂŽlerin kim olduÄ&#x;una baÄ&#x;lÄą olduÄ&#x;udur. Yani ihtilaf, aslÄąnda onlarÄąn Ehli Kitaptan olup olmadÄąÄ&#x;ÄąndadÄąr. Yoksa ‘’Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndaki birinin kestiÄ&#x;i yenir mi?‘’ Ĺ&#x;eklinde bir ihtilaf deÄ&#x;ildir. Mecusilerin kestiÄ&#x;ini yemeye cevaz veren âlimlerden biride Ä°bn HazmdÄąr170. Fakat Ä°bn Hazm’Ĺn bu konudaki sĂśzlerinin daha Ăśnce beyan ettiÄ&#x;imiz gĂśrĂźĹ&#x;e uygun olmasÄą o kadar aĹ&#x;ikârdÄąr ki, taassup sahibinden baĹ&#x;ka kimse bunu inkâr etmez:

,‚ * V ‚ * W^ w] d „ 2 = ,ƒ4( ,Âş u ,0^(T V „ 2 l = ‘. .$ ‚ * W^ & <^ „ 2 = ,‚ * W^ w] ‚ * W^ c*U „ 2 = . D - ‚ *+ „ 2 „ 2 =] " W ÂŽ w .d 5 ,3 4 5 6 7 ‘’Yahudi, NasranĂŽ, Mecusi’den gayrisinin, KitabĂŽ dine veya gayri KitabĂŽ dine irtidad edenin, KitabĂŽ bir dinden, diÄ&#x;er bir KitabĂŽ dine intikal edenin, Nebi’nin – sallalahu aleyhi ve sellem – 169

Ebu Bekr Es Serahsi: Ĺžerhus Siyeril Kebir: 1/105. Ali bin Ahmed bin Said bin Hazm Ez Zahiri, Ebu Muhammed (384–456 h/994– 1064 h). FÄąkÄąhta Zahiri mezhebinin takipçilerinden olan bu zat kendi asrÄąnda Endulus bĂślgesinin en ĂźnlĂź âlimlerinden birisiydi.

170

49

— HELAL ET —

gönderilmesinden sonra Kitabî dine giren kimsenin kestiğinin yenmesi helal değildir. Çünkü daha önce belirttiğimiz gibi, Allahu Teala bize bizim kestiğimiz ve Kitabînin kestiğinden başkasını bize mubah kılmamıştır.’’171 Yaptığımız alıntıda İbn Hazm, Mecusilerin kestiğini yemeye cevaz vermekle beraber, Kitabîden başkasının kestiğinin yenmeyeceğini, açıktan ifade etmiştir. Yapacağımız diğer alıntıda, bunun nedenini İbn Hazm’ın kendisi şu şekilde belirtiyor:

.1 2 & ) *+ 3+ 3T-+ > ,) * 3 ^ T/ ) * & U 2 c> :'( ‘’Mecusilere gelince: Biz ‘’Kitabul Cihad’’da, onların Ehli Kitap olduğunu, dolayısıyla tüm bu konularda hükümlerinin de Ehli Kitabın hükmü gibi olduğunu zikrettik.’’172 Sonuç olarak, Mecusi ve Samirilerin kestiğinin yenebileceğini söyleyen âlimlerin de aslında Ehli Kitap dışında kalan kimselerin kestiğine cevaz vermediklerini tespit etmiş olduk. İhtilaf sadece onların Ehli Kitap olup olmadığındadır. Dolayısıyla, bu âlimlerin kavlinden, Ehli Kitap dışında kalan kâfirlerin kestiğinin yeneceği sonucuna varmak kesinlikle yanlış olan bir kanaattir.

171 172

İbn Hazm Ez Zahiri: El Muhalla: 7/456. İbn Hazm Ez Zahiri: El Muhalla: 7/456.

50

— HELAL ET —

MĂœĹžRÄ°K BESMELE ÇEKERSE KESTİĞİ YENÄ°R MÄ°? Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndaki kâfirlerin kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;i Allah’Ĺn inayetiyle sabit oldu. Fakat bunu kabul etmelerine raÄ&#x;men, iĹ&#x;in illetini besmeleye baÄ&#x;layanlar vardÄąr. OnlarÄąn iddiasÄą Ĺ&#x;udur: ‘’Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndakilerin kestiÄ&#x;inin yenmeme sebebi, kesim esnasÄąnda AllahÄąn adÄąnÄą zikr etmemeleridir. EÄ&#x;er kesim esnasÄąnda AllahÄą zikrederlerse, kestikleri helal olur. Ä°tibar dine deÄ&#x;il tesmiyeyedir’’. Peki, bu iddia sahiplerinin iddiasÄą doÄ&#x;ru mudur? KitabĂŽ olmayan birisi kesimde besmele çekerse kestiÄ&#x;i yenir mi? Bu konuyu tahkik etmek için ilim ehlinin gĂśrĂźĹ&#x;lerine baĹ&#x;vuralÄąm: Hafiz Ä°bn Abdil Berr ‘’El Ä°stizkar’’ isimli kitabÄąnda, besmelenin mĂźĹ&#x;rikin kestiÄ&#x;ine bir etkisi olmayacaÄ&#x;Äą konusunda ilim ehlinin icmasÄąnÄą naklediyor:

(.[ .5 V T 3FW ÂŽ 2] T 5 3FW ÂŽ ] bd ÂŒ ‚ *+ $2 & (.[ D . * $2 bd ÂŽ 5 ÂŞ ( • ( ƒ4( ‘’(Ă‚limler) icma etmiĹ&#x;ler: Ăœzerinde Allah’tan baĹ&#x;kasÄąnÄąn ismini zikretmedikleri sĂźrece, Ăźzerinde Allah’Ĺn ismini zikretmese bile KitabĂŽnin kestiÄ&#x;i yenir. (Ă‚limler) icma etmiĹ&#x;ler: Mecusi ve putperest Allah’Ĺn ismini zikretse bile, kestiÄ&#x;i yenmez.’’173 Necd ehlinden Abdur Rahman bin El Hasan’Ĺn174 konuyla ilgili sĂśzleri:

5 34 2 3 —`2 2] , d ! > + $2 :Â&#x; $ FQ $ ¨ Â&#x; }4 KO K › QK ) I I*+L (Pd P W I :w .d (D e(T_ ,q [r V TŠ *$ ‰U T> , T

I % e P .I I‡ } .{3L +P I

173

İbn Abdil Berr: El İstizkar: 15/217/21648. Abdur Rahman bin Hasan bin Muhammed bin Abdil Vehhab (1193–1285 h/1779–1869 m). Necd fakihlerindendir.

174

51

— HELAL ET —

D Âź F ) *+ ^ w] q [r *FW $ = , _d= $ ƒ a ^ q [r :) 9Y> V ! > + $2 i j q [r ND D ¤> .8 - . ­.$ 1 2 _† .3*> D - , T (T_Â… i * Š + WÂś — ^ , $ 1 F > ,‚ *+ , ¸*. V , d ! ƒ 6 > + -F* :@ cW , T 5 34 2 : (D ) (/ ,¸*. V a „A -*4 @ Q A 6 2] T* - , T . ^(9(> , -ÂĄ - ;Â? . . „^(9 (+ > â€˜â€™Ĺžeyh Abdur Rahman bin Hasan bin El Ĺžeyh’e, kâfir ve mĂźrtedin et olarak kesilip, Ăźzerinde Allah’Ĺn ismini andÄąÄ&#x;Äą hayvanla alakalÄą soru soruldu. Ä°cma ve ‘’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size helaldir’’175 ayetinin mefhumu dÄąĹ&#x;Äąnda, bu etin haramlÄąÄ&#x;Äąna nass var mÄą? ŞÜyle cevapladÄą: Ä°cma, ittifakla Ĺ&#x;er’i delildir. Ä°cma, mutlaka Kitap ve SĂźnnetten bir delile dayanÄąyordur. Bu delil, bazen âlimlerden bir kÄąsmÄąna gizli kalÄąyor. EÄ&#x;er KitabĂŽ olmayan kâfir ve mĂźĹ&#x;rikin kestiÄ&#x;inin haram olmasÄąnda Ä°cma vaki olmuĹ&#x;sa, bu sana yeter! BildiÄ&#x;iniz gibi, ayeti kerime mefhumuyla haramlÄąÄ&#x;a delalet ediyor. â€˜â€™Ăœzerinde Allah’Ĺn ismini zikrederler’’ sĂśzĂźnĂźn cevabÄą Ĺ&#x;udur: Amellerinin batÄąl olmasÄą nedeniyle, asli kâfir ve mĂźrtedin tesmiyesi muteber deÄ&#x;ildir. VarlÄąÄ&#x;Äą yokluÄ&#x;u gibidir. NasÄąl ki, Ĺ&#x;irk Ăźzerinde olduÄ&#x;u sĂźrece ‘’la ilahe illallah’’ demesi gayri muteberdir. OlmasÄą veya olmamasÄą birdir.’’176 ‘’Fetaval Lecne‘’177 isimli fetva mecmuasÄąnda da bu icmaya muvafakat edilmiĹ&#x;tir:

-F* Âź5 34 T 2 ] , ) *+ V A _+ "# $2 i j (- F! N[ D (L I I } U 4 (c Âźw .d U 4 5 ^ . Âż;<] N =] "ud ;> ^ . q(U $%

.{ I (P -I .L IMW (PU I I 3L TP M L I ÂťI K IGI ( P IaL I â€˜â€™Ăœzerinde Allah’Ĺn ismini zikretseler bile, Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äą kâfirlerin kestiklerinin haramlÄąÄ&#x;Äąnda, MĂźslĂźmanlar icma etmiĹ&#x;lerdir. ÇßnkĂź kesilen hayvan Ăźzerinde tesmiye, ibadetin bir tĂźrĂźdĂźr. Bu ise, ancak ibadetin Allah’a – subhanehu ve teala – halis kÄąlÄąnmasÄąyla sahih olur.

175

El Maide: 5/5. Ä°bn KasÄąm En Necdi: Ed Durerus Seniyye: 7/477–478. 177 Fetaval Lecnetid Daima fil Buhusil Ä°lmiyyeti vel Ä°fta. Suudi Arabistan’Ĺn âlimlerinden oluĹ&#x;an bir fetva kurulu. 176

52

— HELAL ET —

ÇßnkĂź Allah subhanehu buyuruyor ki: ‘’EÄ&#x;er Ĺ&#x;irk koĹ&#x;salardÄą, yaptÄąklarÄą boĹ&#x;a giderdi’’ 178.’’179 Abdur Rezzak bin Hemmam180 ‘’El Musannef’’ isimli kitabÄąnda, bu konuda Ăœmmetin bĂźyĂźklerinden bazÄą gĂśrĂźĹ&#x;ler nakletmiĹ&#x;tir. SÄąrasÄąyla onlarÄą gĂśzden geçirelim. Ä°lk olarak Ä°bn Abbas’Ĺn gĂśrĂźĹ&#x;Ăź:

Z + •.W Z k Q : @ D 8 .L O ‚ ,A W^ $ - , $ , n

2 ƒ4( "$2 ] , L Y > 5 34 ƒFU "$2 ¤> , 5 34 3 F! & ] : @ D ' $

. Yd ;> 5 34 â€˜â€™â€Ś Ä°bn Abbas: Her MĂźslĂźman’Ĺn içinde Allah’Ĺn ismi vardÄąr. EÄ&#x;er hayvan keser ve Allah’Ĺn ismini zikretmeyi unutursa yesin. EÄ&#x;er Mecusi hayvan keser ve Allah’Ĺn ismini zikrederse, ondan yeme.’’ 181 Ä°mam Tavus bin Keysan’Ĺn182 gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂź Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekilde naklediyor:

ƒ-FW ƒF > "$2 2¤> ,5 2 3 F! N :@ D $ ,' ‡ $ , -O . , n

. bd ÂŽ * $2 5 34 2 ( ƒ4( ] , L Y 3F > â€˜â€™â€Ś Tavus: MĂźslĂźmanla beraber Allah’Ĺn zikri vardÄąr. EÄ&#x;er hayvan kesip (AllahÄąn) ismini zikretmeyi unutursa, isim zikretsin ve yesin. EÄ&#x;er Mecusi kestiÄ&#x;i hayvan Ăźzerine Allah’Ĺn ismini zikretse bile, kestiÄ&#x;i yenmez.’’183

2 ] ƒ4( $2 bd = :@ D $ ,' ‡ $ , -O . U¸< :@ D n U¸< . T 5 34

â€˜â€™â€Ś Tavus: Ăœzerinde Allah’Ĺn (ismini) zikretse bile, Mecusi’nin kestiÄ&#x;i yenmez.’’184 178

El Enam: 6/88. Fetaval Lecne: 22/431. 180 Abdur Rezzak bin Hemmam bin Nafi El Himyeri, Ebu Bekr Es Sanani (126– 211 h/744–827 m). Hadis HafÄązlarÄąndandÄąr. Zehebi onunla ilgili ‘’O ilmin hazinesidir‘’ demiĹ&#x;tir. 181 Abdur Rezzak bin Hemmam: El Musannef: 4/481/8548. 182 Tavus bin Keysan El Havlani El Hemedani, Ebu Abdir Rahman (33–106 h/653–724 m). Ä°bn Abbas’Ĺn arkadaĹ&#x;larÄąndan olan bu zat Tabiunun bĂźyĂźklerinden sayÄąlmaktadÄąr. Elliye yakÄąn sahabeyle gĂśrĂźĹ&#x;mĂźĹ&#x;tĂźr. 183 Abdur Rezzak bin Hemmam: El Musannef: 4/479/8539. 184 Abdur Rezzak bin Hemmam: El Musannef: 6/121/10192. 179

53

— HELAL ET —

Tabiun Ä°mamlarÄąndan zikrediyor:

İkrime’nin185

gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂź

Ĺ&#x;u

Ĺ&#x;ekilde

ƒ4( $2 bd = :@ D + ,A W^ $ - , $ U¸< :@ D n U¸< .5 2 ] â€˜â€™â€Ś Ä°krime: Allah’Ĺn (ismini) zikretse bile, Mecusi’nin kestiÄ&#x;i yenmez.’’186 Yine Abdur Rezzak Said bin Cubeyr’in187 ve Murre bin Ĺžurahil’in188 gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂź aktarÄąyor:

, 9 $ .4 — Y4 :@ D # ‚ $ 4( º¸< :@ D # 4] U¸< :@ D n U¸< K . Yd = :@ D ,"$2 2] 5 34 %W ƒ4( P I Q aP $ O â€˜â€™â€Ś Musa bin Ebi AiĹ&#x;e: Said bin Cubeyr’e ve Murre bin Ĺžurahil’e, Mecusi’nin kesim yaptÄąÄ&#x;Äą zaman Allah’Ĺn ismini zikretmesiyle ilgili sordum, ‘’onun kestiÄ&#x;ini yeme’’ dedi.’’189 Ä°bn Ebi Ĺžeybe190 ‘’El Musannef’’ adlÄą eserinde Said bin Cubeyr’in bu gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂź baĹ&#x;ka bir tarikle rivayet etmiĹ&#x;tir:

, ÂŞ ƒ4( 6 Yd = : @ D , 9 $ .4 , 8 Â? , x> $ -E Q .3FW ÂŽ â€˜â€™â€Ś Said bin Cubeyr Ĺ&#x;Ăśyle dedi: Ăœzerinde Allah’Ĺn ismini zikretsin veya etmesin, Mecusi’nin avladÄąÄ&#x;Äąndan yeme!’’191 185

Ä°krime bin Abdillah El Berberi El Medeni (25–105 h/645–723 m). Ä°bn Abbas’Ĺn azatlÄąsÄą, Tabiun neslinin bĂźyĂźklerindendir. Sahabeden iki yĂźz kiĹ&#x;iyle gĂśrĂźĹ&#x;tĂźÄ&#x;ĂźnĂź sĂśylemiĹ&#x;tir. ArtÄąk Ä°bn Abbas’Ĺn saÄ&#x;lÄąÄ&#x;Äąnda fetva verirdi. Tefsir ilminde insanlarÄąn en bilginlerinden biridir. 186 Abdur Rezzak bin Hemmam: El Musannef: 6/121/10193. 187 Said bin Cubeyr El Esedi El Kufi (45–95 h/665–714 m). TabiundandÄąr. Abdullah bin Abbas ve Ä°bn Ă–mer’den ilim almÄąĹ&#x;tÄąr. Kufe ehli Ä°bn Abbas’a soru sormak için geldiklerinde: ‘’İçinizde Said olduÄ&#x;u halde mi bana soruyorsunuz?’’ derdi. Ä°mam Ahmed onunla ilgili ‘’YeryĂźzĂźnde onun ilmine ihtiyacÄą olmayan kimse yoktu’’ derdi. 188 Murre bin Ĺžurahil, El Hemedani El Bekili El Kufi (v. 76 h). Muhadramdan olan bu zat Ebu Bekr, Ebu Zer, Ä°bn Mesud ve Ebu Musa El EĹ&#x;ariyi gĂśrĂźp onlardan rivayette bulunmuĹ&#x;tur. 189 Abdur Rezzak bin Hemmam: El Musannef: 6/121/10191. 190 Abdullah bin Muhammed bin Ebi Ĺžeybe El Absi, El Kufi, Ebu Bekr (159–235 h/776–849 m). Hadis hafÄązlarÄąndandÄąr ve bu konuda eserleri vardÄąr.

54

— HELAL ET —

Abdur Rezzak diÄ&#x;er fakih Abdur Rahman bin Ebi Leyla’nÄąn192 gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂź Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekilde aktarÄąyor:

¨ — Y4 : @ D 3+G ,3 F $ ÂŞ] , ‚ $ , $ , n

š d = , ! "$%  ] , bd : @ D , 5 34 %W F W 3 F! $2 ‚ $ . bd ÂŽ * $2 5 34 2 ( 4(R â€˜â€™â€Ś Hakem: Abdur Rahman bin Ebi Leyla’ya, Ăźzerinde Allah’Ĺn ismini zikretmeyi unutan MĂźslĂźman’Ĺn kestiÄ&#x;iyle ilgili soru sordum, Ĺ&#x;Ăśyle dedi: Yenir! Kesimde itibar sadece dinedir. GĂśrmĂźyor musun?193 Mecusi kestiÄ&#x;i hayvan Ăźzerinde Allah’Ĺn ismini zikretse bile, kestiÄ&#x;i yenmez.’’194 Evet! Sahabenin ilim meclislerinde bulunmuĹ&#x;, onlarÄąn fÄąkhÄąndan faydalanmÄąĹ&#x; Ăźmmet bĂźyĂźklerinin gĂśrĂźĹ&#x;leri bu yĂśndedir. Ä°slam fakihlerinin gĂśrĂźĹ&#x;lerine gelince, bu mĂźctehidlerin gĂśrĂźĹ&#x;leri de sahabe ve tabilerin gĂśrĂźĹ&#x;lerine muvafÄąktÄąr. Ä°mam Ĺžafi’nin195 bu konudaki gĂśrĂźĹ&#x;Ăź daha Ăśnce de belirtildiÄ&#x;i Ăźzere Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekildedir:

. T 5 OÂŞ ] ƒ4( $2 bd = ‘’Allah’Ĺn (ismini) zikretse bile, Mecusi’nin kestiÄ&#x;i yenmez.’’196 Ä°mam Ĺžafi’nin, Malik’in197 ve diÄ&#x;erlerinin bu konudaki gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂź MĂźfessir Ebu Abdillah El Kurtubi198 de kendi tefsirinde aktarÄąyor:

191

Ä°bn Ebi Ĺžeybe: El Musannef: 10/395/20032. Muhammed bin Abdir Rahman bin Ebi Leyla Yesar Ä°bn Bilal El Ensari El Kufi (74–148 h/693–765 m). Ondan fazla sahabiden hadis tahammĂźl etmiĹ&#x;tir. Rey ashabÄąndandÄąr. Hem Emeviler hem de Abbasiler dĂśneminde uzun bir sĂźre Kufe kadÄąlÄąÄ&#x;ÄąnÄą yapmÄąĹ&#x;tÄąr. 193 Bu tarz ifadeler karĹ&#x;ÄądakÄąnÄąn da kabul ettiÄ&#x;i asÄąllar Ăźzerine bina edilir. Yoksa bu makamda delil olarak gĂśsterilmesi uyÄ&#x;un olmaz. 194 Abdur Rezzak bin Hemmam: El Musannef: 4/480/8545. Ebu Leyla’dan aynÄą gĂśrĂźĹ&#x;Ăź Ä°bn Abdil Berr ‘’Et Temhid’’ (22/303) eserinde nakletmiĹ&#x;tir. 195 Muhammed bin Ä°dris bin Abbas bin Osman Ä°bn Ĺžafi El HaĹ&#x;imi El KuraĹ&#x;i El Muttalibi, Ebu Abdillah (150–204 h/767–820 m). DĂśrt bĂźyĂźk fÄąkÄąh mezhebinden birinin Ä°mamÄą olan bu zat Filistin’in Gazze kentinde doÄ&#x;muĹ&#x;tur. Aslen KureyĹ&#x;lidir. 196 Muhammed bin Ä°dris EĹ&#x; Ĺžafi: El Umm: 5/671. 197 Malik bin Enes bin Malik El Esbahi El Himyeri, Ebu Abdillah (93–179 h/812– 895 m). Medine’nin ve meĹ&#x;hur dĂśrt fÄąkÄąh mezhebinden birinin imamÄądÄąr. Fetva verebilmesi için yetmiĹ&#x; âlimden icazet aldÄąktan sonra fetva vermeye baĹ&#x;lamÄąĹ&#x;tÄąr. 192

55

— HELAL ET —

,1 -T* $2 bd = , bW = ( • ( ,„A ƒ4( `2 8 - . k$ :;< = . „A `%W ÂŽ ] ¡ V ,ƒ.> ‘’Mecusi’nin ateĹ&#x;ine, putperestin de putuna kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;i konusunda âlimler arasÄąnda ihtilaf yoktur. Mecusi ateĹ&#x;ine, putperest putuna kesmese bile, Malik, Ĺžafi ve diÄ&#x;erlerine gĂśre kestiÄ&#x;i yenmez.’’199 Medine Ehli’nin ve diÄ&#x;erlerinin bu konudaki gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂź Ä°bn Abdil Berr ‘’El Kâfi’’ isimli eserinde Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekilde aktarÄąyor:

bd Ž -F* d ] , T Y$ 'Y$ = ,1 2 „ xW Ž $% ƒ-FW ƒFU "$2 U , 4 U = -F* d 3 F! xW = :@ D 3 V W ! ,1

. } a 1 2 N_ W ÂŽ ÂŞ ( ƒ4( š d = , W^ * Â… ‘’Kim kesilen hayvan Ăźzerinde isim zikretmeyi unutursa, bu ona zarar vermez, yenmesinde bir beis yoktur. EÄ&#x;er tesmiyeyi kasten terk ederse, Malik’e gĂśre kestiÄ&#x;i yenmez. Ehli Medine ve diÄ&#x;erlerinden Ĺ&#x;Ăśyle diyenler vardÄąr: ‘’Ne kasten ne de unutarak tesmiyeyi terk etmek, MĂźslĂźman’a zarar vermez. ÇßnkĂź o Milleti ve Dini Ăźzerine kesmiĹ&#x;tir. GĂśrmĂźyor musun? EÄ&#x;er Mecusi isim zikretse bile, bu ona hiçbir fayda vermez‘’.’’200 MĂźfessirlerden Ebu Bekr El Cessas201 ‘’Ahkamul Kuran’’ isimli tefsirinde konumuzla alakalÄą Ĺ&#x;unu belirtmiĹ&#x;tir:

(ÂŞ ] k ! - D , -F* d 2 u*cW ÂŽ , % k ! "# $2 ^ ! ( . bd ÂŽ 3T # $2

198

Muhammed bin Ahmed bin Ebi Bekr bin Ferh El Ensari El Hazreci El Endelusi, Ebu Abdillah, El Kurtubi. (600–671 h/1203–1273 m). MĂźfessirlerin bĂźyĂźklerindendir. YazdÄąÄ&#x;Äą tefsir Ehli SĂźnnet arasÄąnda en deÄ&#x;erli tefsirlerden sayÄąlÄąr. EndulĂźste doÄ&#x;muĹ&#x;, orada ilim tahsil etmiĹ&#x; daha sonra MÄąsÄąra hicret etmiĹ&#x; ve orada vefat etmiĹ&#x;tir. 199 Ebu Abdillah El Kurtubi: El Camiu li Ahkamil Kuran: 3/33. 200 Ä°bn Abdil Berr: El Kâfi fi Fikhi Ehlil Medine: 179. 201 Ahmed bin Ali Er Razi, Ebu Bekr El Cessas (305–370 h/917–980 m). Hanefi fukahasÄąndandÄąr. BaÄ&#x;dat’ta yaĹ&#x;amÄąĹ&#x; ve orada da vefat etmiĹ&#x;tir. ’’Ahkamul Kuran’’ isimli tefsiri Ahkâm tefsirleri arasÄąnda meĹ&#x;hurdur.

56

— HELAL ET —

‘’EÄ&#x;er murad202 mĂźĹ&#x;riklerin kestiÄ&#x;i olsaydÄą, (YĂźce Allah) mutlaka bunu zikreder, sadece tesmiyenin terkini zikretmekle yetinmezdi. Biliyoruz203 ki, mĂźĹ&#x;rikler Ăźzerinde isim zikretseler bile, kestikleri yenmez.’’204 Ä°mam Ebu Bekr Es Serahsi205 bu konuyla alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

Âź w .d 5 2 e . G $ WÂś & { KK$ K O KL IzK O PK ÂŚ cFL K> IL } : w .d 5 @ D J ¨ ^ F> k *W 1 2 ^ O %€ , 2(D(! * ! g9(! ( p6( I ¢ p6($ i * 34 I 2 ] U] ŠQ , w .d 5 2 e . —F G ¤> , k ! "# $2 * ! WÂś . l ÂŽ w .d 5

‘’YĂźce Allah buyurmuĹ&#x;tur ki: ‘’ ‌ Veyahut bir fÄąsk ki, Ăźzerine Allah'tan baĹ&#x;kasÄąnÄąn ismi zikr edilerek kesilmiĹ&#x; bulunur‌ ’’206 Bu ayette, haramlÄąÄ&#x;Äąn YĂźce Allah’Ĺn zikrinin olmamasÄąndan kaynaklandÄąÄ&#x;ÄąnÄąn beyanÄą vardÄąr. ÇßnkĂź meyte ve vurularak ĂśldĂźrĂźlen hayvanda olduÄ&#x;u gibi, bir vasÄąfla haram kÄąlma, bu vasfÄąn haramÄą gerektirdiÄ&#x;ine delildir. BĂśylece, bu ayetin meyte ve mĂźĹ&#x;riklerin kestiklerine haml edilmesinin yanlÄąĹ&#x;lÄąÄ&#x;Äą ortaya çĹkÄąyor. ÇßnkĂź orada (mĂźĹ&#x;rikin kesmesi durumunda) haramlÄąk YĂźce Allah’Ĺn zikrinin olmamasÄąndan kaynaklanmÄąyor. Hatta (mĂźĹ&#x;rik) YĂźce AllahÄąn ismini zikretse bile, (kestiÄ&#x;i) helal olmaz.’’207 MĂźĹ&#x;rikin kesim esnasÄąnda besmele çekmesinin kesimde bir etkisi olmadÄąÄ&#x;Äąyla ilgili ilim ehlinin Ä°cmasÄąnÄą, ayrÄąca bĂźyĂźk fakihlerden Ä°bn Abbas, Tavus bin Keysan, Ä°krime, Said bin Cubeyr, Murre bin Ĺžurahil, Abdur Rahman bin Ebi Leyla, Malik, Ĺžafi, Ebu Bekr Es Serahsi ve Ebu Bekr El Cessas’Ĺn gĂśrĂźĹ&#x;lerini size sunduktan sonra, buradaki illetle ilgili kÄąsa bir bilgi vermek yerinde olur. KitabĂŽ dÄąĹ&#x;Äąndaki kâfirlerin, besmele çekseler bile kestiklerinin yenmeme nedeni, besmelenin ibadet olduÄ&#x;u ve mĂźĹ&#x;rikin ibadetinin 202

Yani Enam suresi 121. ayeti kerimesindeki murad. CessasÄąn kelamÄąnÄąn siyakÄąndan anlaĹ&#x;Äąlan mĂźĹ&#x;riklerin besmele çekerek kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;i meselesinin, Ăźzerine bina edilebilecek kadar kabullenilmiĹ&#x; bir mesele olduÄ&#x;udur. 204 Ebu Bekr El Cessas: Ahkamul Kuran: 3/6. 205 Muhammed bin Ahmed bin Sehl, Ebu Bekr Es Serahsi (v. 483 h/1090 m). Hanefilerin bĂźyĂźk fakihlerindendir. HorasanlÄądÄąr. Engin ilminden dolayÄą ’’Şemsul Eimme’’ yani ’’İmamlarÄąn GĂźneĹ&#x;i’’ lakabÄąnÄą almÄąĹ&#x;tÄąr. 206 El Enam: 6/145. 207 Ebu Bekr Es Serahsi: El Mebsut: 11/237. 203

57

— HELAL ET —

boĹ&#x; olduÄ&#x;udur. KĂźfĂźrleri nedeniyle Ehli KitabÄąn da çektiÄ&#x;i besmele boĹ&#x; olsa da, Ăźzerinde olduklarÄą din itibara alÄąnarak, kestiklerinin yenmesine cevaz verilmiĹ&#x;tir. Ä°bn Mahmud208 kesimle ilgili sorulan soruya cevaben demiĹ&#x;tir:

,ÂŚ $ * ,ÂŚ - F ÂŚ;D "$ % (+W : $% s a :^(-E $ 3 $] $ -E Â&#x; ) 9 V „ _+$ 3+Q Âź u & 3TF hA / @ 4A] ,"$% w .d 5 34 %W ^(9(> , Â?$ Q > + ^ , ^ -F* , T 5 34 2 ( * $2 j ;> ,‚ *+ .^ c* .> ,@(c$ „ _ 8 (4 , T . -F* ’’Şeyh Muhammed bin Ä°brahim bin Mahmud Ĺ&#x;Ăśyle cevap verdi: KesilmiĹ&#x; hayvanÄąn Ĺ&#x;artÄą Ĺ&#x;udur ki, kesen kiĹ&#x;i akÄąl sahibi bir MĂźslĂźman veya KitabĂŽ olsun, kesimde ve av yapan hayvanÄą gĂśnderdiÄ&#x;inde ve oku ava fÄąrlattÄąÄ&#x;Äąnda YĂźce Allah’Ĺn ismini zikretsin. Ăœzerinde Allah’Ĺn ismini zikretse bile, KitabĂŽ dÄąĹ&#x;Äąnda kâfir olduÄ&#x;una hĂźkĂźm edilenlerin tamamÄąnÄąn kestiÄ&#x;i helal deÄ&#x;ildir. ÇßnkĂź tesmiye ibadettir. Kâfirin ibadeti ise boĹ&#x;tur. Tesmiyenin olmasÄą, olmamasÄą gibidir. Ä°ster kĂźfrĂź sĂśzle olsun, ister fille, isterse de itikadla olsun durum aynÄądÄąr.’’209 Buraya kadar aktardÄąklarÄąmÄąz ilim ehlinin bu konudaki açĹk gĂśrĂźĹ&#x;leriydi. Bunun dÄąĹ&#x;Äąnda itibarÄąn tesmiyeye deÄ&#x;il, dine gĂśre olduÄ&#x;unu gĂśsteren baĹ&#x;ka karineler de vardÄąr. Daha Ăśnce takdim ettiÄ&#x;imiz alÄąntÄąlarda da gĂśrdĂźÄ&#x;ĂźmĂźz gibi, âlimler hayvan kesen kiĹ&#x;ide aranan Ĺ&#x;artlarÄą sÄąralarken, onun dinini esas almÄąĹ&#x;, ‘’MĂźslĂźman ve KitabĂŽnin kestiÄ&#x;i yenir’’ demiĹ&#x;lerdir. Kitaptan, SĂźnnetten delil olarak gĂśsterilen nasslarda, sahabi ve tabilerin gĂśrĂźĹ&#x;lerinde de, kesen kiĹ&#x;inin dininin dikkate alÄąndÄąÄ&#x;Äą açĹktan ifade edilmiĹ&#x;tir. Her kim bu ayÄąrÄąmda gizli bir illet olduÄ&#x;unu iddia ederse, iddiasÄąna delil getirmek zorundadÄąr. Delil getirilmediÄ&#x;i sĂźrece itibar lafzÄąn zahirinedir. Ă–zelliklede lafzÄąn zahiri diger delillerle bu kadar pekiĹ&#x;tirilmiĹ&#x;ken! Bunun dÄąĹ&#x;Äąnda, eÄ&#x;er dikkate alÄąnan Ĺ&#x;ey sadece tesmiye olsaydÄą Ehli KitabÄą Ăśzellikle zikretmenin bir anlamÄą kalmazdÄą ve hĂźkmĂźn daha belirgin bir alamet olan tesmiyeye baÄ&#x;lanmasÄą daha uyÄ&#x;un olurdu. ÇßnkĂź Ehli Kitap olmadÄąÄ&#x;Äą halde kesimde YĂźce Allah’Ĺ zikreden birçok kâfir ve Ehli Kitap olduÄ&#x;u halde kesimde YĂźce Allah’tan 208

Muhammed bin İbrahim bin Mahmud ibn Abdil Kadir bin Muhammed bin Ali bin Hamid (1250–1332 h/1834–1914 m). Necd bÜlgesi fukahasĹndan. 209 İbn KasĹm En Necdi: Ed Durerus Seniyye: 7/487.

58

— HELAL ET —

başkasını zikreden birçok Kitabî vardır. Fukahadan bir kısmı, Ehli Kitabın kesilen hayvan üzerinde Mesihin ve Üzeyrin – aleyhimessalam – ismini zikr etmeleri durumunda bile kestiklerinin yeneceğini söylemişlerdir. Bu görüşte olan âlimlerin illeti besmele olarak belirlemeleri düşünüle bilirmi? İnsaf sahibi bir zat için, sahabe ve tabilerin görüşleri, ilim ehlinin bu konudaki İcması, her türlü tartışmanın kapanması için yeterlidir.210

210

Bu konuda söylediğimizi tasdikleyen fakat nakil yapmadığımız kaynaklar vardır. Dileyenler fazla bilgi için başvurabilirler: İbn Kasım En Necdi: Ed Durerus Seniyye: 7/475,478, Fetaval Lecnetid Daime: 22/427, 431.

59

— HELAL ET —

ETLERDE ASL OLAN HARAMLIK MI? Ĺžer’i kaidelerin mĂźhimlerinden biride ‘’ 1 $ @ XPW = kc ’’ ‘’Yakin Ĺ&#x;ekle izale edilmez’’ kaidesidir. Kaideyi daha da açarsak: Yakinen bilinen bir bilgi, Ĺ&#x;Ăźpheli bir bilgiyle nakz edilmez. Kaidenin daha da anlaĹ&#x;ÄąlmasÄą için birkaç Ăśrnek verelim: En son abdest aldÄąÄ&#x;ÄąmÄąz konusunda kesin bir bilgiye sahip olsak, fakat abdestimizin bozulmasÄą konusunda Ĺ&#x;Ăźphe ortaya çĹkarsa, bu Ĺ&#x;Ăźpheyle abdestimizin bozulduÄ&#x;una hĂźkmedemeyiz. ÇßnkĂź abdest aldÄąÄ&#x;ÄąmÄąz hakkÄąndaki bilgi kesin, fakat abdestin bozulduÄ&#x;u hakkÄąndaki bilgi ise Ĺ&#x;ekke dayalÄądÄąr. DiÄ&#x;er bir Ăśrnek: Bir insanÄąn kesin MĂźslĂźman olmasÄą hakkÄąnda karar verildikten sonra, Dinden çĹkmasÄąyla ilgili Ĺ&#x;Ăźphe ortaya çĹkarsa, bu tĂźr bir Ĺ&#x;Ăźpheyle Dinden çĹkmasÄąna karar verilemez. ÇßnkĂź Ä°slam’a girdiÄ&#x;i kesin, fakat Ä°slam’dan çĹkÄąp çĹkmadÄąÄ&#x;Äą Ĺ&#x;Ăźphelidir. Bu kuralla baÄ&#x;lantÄąlÄą ve benzer olan diÄ&#x;er bir kural da ‘’ 8ƒ 8 c$ 6 ‘’ ‘’AsÄąl olan, bir Ĺ&#x;eyin olduÄ&#x;u halde kalmasÄądÄąr’’ kuralÄądÄąr. Ä°lk kuralda, yakin kendi mertebesinden olan bir delille, yani yakinle bozulduÄ&#x;u gibi, asÄąl olan bir Ĺ&#x;ey de aksi sabit olunca aksine intikal eder. Bu kaideleri zikretmemizin nedeni nedir? Nedenimiz konuyla sÄąkÄą bir Ĺ&#x;ekilde alakalÄą olmalarÄądÄąr. ŞÜyle ki, eÄ&#x;er ette asÄąl olan helallikse ve aldÄąÄ&#x;ÄąmÄąz etlerin Ĺ&#x;er’i kurallarla kesildiÄ&#x;iyle ilgili bir Ĺ&#x;Ăźphe ortaya çĹkarsa, bu Ĺ&#x;Ăźpheye itibar etmeyeceÄ&#x;iz ve etin asli olan helallik Ăźzere devam ettiÄ&#x;ine karar vereceÄ&#x;iz. Yani yakinle sabit olmuĹ&#x; helalliÄ&#x;i zanla izale etmeyeceÄ&#x;iz. Yok, eÄ&#x;er ette asÄąl olan haramlÄąksa ve aldÄąÄ&#x;ÄąmÄąz etlerin Ĺ&#x;er’i kurallarla kesildiÄ&#x;iyle ilgili Ĺ&#x;Ăźphe ortaya çĹkarsa, bu Ĺ&#x;Ăźpheyi bir tarafa bÄąrakÄąp, etin aslÄą olan haramlÄąÄ&#x;Äą Ăźzerinde devam etmesine hĂźkĂźm vereceÄ&#x;iz ve bir Ăśnceki durumdakÄą gibi yakini bilgiyi zanla izale etmeyeceÄ&#x;iz. Bu kural et konusundaki birçok mĂźĹ&#x;killerin çÜzĂźmĂź için gerçekten çÜzĂźcĂź bir kuraldÄąr. Ĺžimdi bize dĂźĹ&#x;en ette asÄąl olanÄąn helallik veya haramlÄąk olduÄ&#x;unu tespit etmek ve aksi sabit olana kadar, asli haline itibar etmek ve Ĺ&#x;Ăźpheye Ăśnem vermemektir. Bil ki, ilim ehlinin Ä°cmasÄąyla etlerde asÄąl olan haramlÄąktÄąr ve aksi Ĺ&#x;Ăźpheyle deÄ&#x;il, saÄ&#x;lam bir delille veya galiple sabit olana kadar bu

60

— HELAL ET —

asÄąl Ăźzere, yani haramlÄąkta devam eder. Bu çeĹ&#x;itli mezheplerin, farklÄą Ăźlke fakihlerinin ve ilim ehlinden itibar sahiplerinin Ăźzerinde olduÄ&#x;u gĂśrĂźĹ&#x;tĂźr. Allame Muhyiddin En Nevevi211 ‘’Muslim’’ Ĺ&#x;erhinde bu konuda hiçbir ihtilafÄąn olmadÄąÄ&#x;ÄąnÄą sĂśylĂźyor:

I LI I 1 I FI IL L ¤KI> , K O 3I 4 I I L I — I L 4I AIL 2I K] Âť L K P L2 I> 1 LÂŽI I I I*MID L ID P I* LAI ^IL L K] I ,P `LI 2L I> É QI P I* LAI ^IL YI> 1 K L K] I ,P I MI*MID -I TP |MWI šAK L Id I= 1O I U¤KI> , L P LYId I;I> I I*MID L ID I P„ IM LVI ÂŚ L I 1 I K L I NI I ÂŻ I L 9I I L K] I ,P L +P I> P L L P LYIW K K K K L K P L2 I> 1 L K] I ,— I -K TL 4I IIM I O=K] K > L ÂŤKI 3L I MI> ÂŚ(L IMW 1 I L I ) I -I TL 4I — I }La L K] L +P I> 1 I L IAI I VI L ¤I> , O 3I 4 .ÂŤ L P LYId I;I> 8 K -I L ĂŠK cÂŚ W K VI P Id L 9I I -TW 0A d = 1U¤> , Yd ;> *D D „ V 1 N ÂŻ 9 ] ) : 3 4 5 6 (D .( *D Š j 6 Âź l ÂŽ ( ! % & 1 uQ 2] U ƒ , -T

D $ > . > :;< = % , ‘’Hadis: ‘’KĂśpeÄ&#x;ini saldÄąÄ&#x;Äąn zaman Allah’Ĺn ismini zikret! EÄ&#x;er senin için yakalar ve sen de diriyken ona ulaĹ&#x;Äąrsan, onu boÄ&#x;azla. EÄ&#x;er ĂślĂźyken ona ulaĹ&#x;Äąrsan ve kĂśpek ondan yememiĹ&#x;se ondan ye. EÄ&#x;er kĂśpeÄ&#x;inin yanÄąnda baĹ&#x;ka bir kĂśpek bulursan ve kĂśpek avÄą ĂśldĂźrmĂźĹ&#x;se ondan yeme. ÇßnkĂź sen onlarÄąn hangisinin avÄą ĂśldĂźrdĂźÄ&#x;ĂźnĂź bilmiyorsun. Okunu attÄąÄ&#x;Äąnda Allah’Ĺn ismini zikret! EÄ&#x;er av senden bir gĂźn gizli kalÄąr ve onu hemen bulamayÄąp daha sonra bulursan ve okunun eserinden baĹ&#x;ka bir Ĺ&#x;ey gĂśremezsen, dilersen ye! EÄ&#x;er avÄą suda batmÄąĹ&#x; bulursan yeme!’’ Ä°mam Nevevi’nin Ĺ&#x;erhi: Allah Resulu’nun – sallallahu aleyhi ve sellem – ‘’EÄ&#x;er kĂśpeÄ&#x;inin yanÄąnda baĹ&#x;ka bir kĂśpek bulursan ve kĂśpek avÄą ĂśldĂźrmĂźĹ&#x;se ondan yeme, çßnkĂź sen onlarÄąn hangisinin avÄą ĂśldĂźrdĂźÄ&#x;ĂźnĂź bilmiyorsun’’ kelamÄąnda mĂźhim bir kaidenin beyanÄą vardÄąr. O kaide Ĺ&#x;udur: HayvanÄą helal kÄąlan kesimde Ĺ&#x;ek hâsÄąl olursa, helal olmaz! ÇßnkĂź hayvanda asÄąl olan haramlÄąktÄąr. Bu konuda ihtilaf yoktur.’’212

211

Yahya bin Ĺžerif bin Murri bin Hasen El Hizami En Nevevi, EĹ&#x; Ĺžafi, Ebu Zekeriyya, Muhyiddin (631-676 h/1233-1277 m). Allame, Fakih ve Muhaddis. Az ĂśmrĂźne raÄ&#x;men çok sayÄąda faydalÄą eserler tasnif etmiĹ&#x;tir. Ĺžafi mezhebinin iki bĂźyĂźk Ä°mamÄąndan biridir. 212 Muhyiddin En Nevevi: Sahihu Muslim bi Ĺžerhin Nevevi: 13/78.

61

— HELAL ET —

Maliki âlimlerinden Ebu Bekr Ä°bn El ArabĂŽ213 ‘’Ahkamul Kuran’’ isimli kitabÄąnda Maliki fakihlerinin bu konudaki gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂź aktarÄąyor:

ƒc > Âź > (+ ( , u % $ =] l = , i * ( G & 6 : U½ - @ D .i * 6 â€˜â€™Ă‚limlerimiz (Maliki fukahasÄą) Ĺ&#x;Ăśyle dediler: Hayvanda asÄąl olan haramlÄąktÄąr. Kesim ve avlama dÄąĹ&#x;Äąnda bir Ĺ&#x;eyle helal olmaz. SĂśzedilen hayvan kendisi hakkÄąnda Ĺ&#x;Ăźphe olandÄąr ve haramlÄąk aslÄą Ăźzerinde kalÄąr’’214 HanbelĂŽ âlimlerinden Muvaffakuddin Ä°bn Kudâme215 ‘’El MuÄ&#x;ni’’ isimli kitabÄąnda Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

N-*9 2¤> , e Q ƒ4( 6 Âź l ÂŽ , 6 ;*c> , ƒ4(R 4AY> , 4A ] :(D( G , °G 6 , bW = bW k$ (*! , °G g V Q $r °G oc *W ÂŽ , $ %* — uQ 0% „ 6 , % ( %d ( , s a

.1 2 ‘’EÄ&#x;er kĂśpeÄ&#x;ini salar ve aynÄą zamanda bir Mecusi de kĂśpeÄ&#x;ini salarsa, ikisi beraber avÄą ĂśldĂźrĂźrse yenmesi helal olmaz. ÇßnkĂź Mecusi’nin avÄą haramdÄąr. HaramlÄąk ve mĂźbahlÄąk bir araya gelince, haramlÄąk aÄ&#x;Äąr basar. Yenen ve yenmeyen hayvanÄąn birleĹ&#x;mesinden doÄ&#x;an hayvan gibi. ÇßnkĂź asÄąl olan haramlÄąktÄąr. Helallik ise Ĺ&#x;arta baÄ&#x;lÄądÄąr o da kesim ehlinden birisinin kesim yapmasÄą veya avlamasÄądÄąr ki, tezkiye/hayvanÄąn helalleĹ&#x;mesi bununla gerçekleĹ&#x;iyor. Burada ise bu tahakkuk etmemiĹ&#x;tir.’’216

213

Muhammed bin Abdillah bin Muhammed El Meafiri El Ä°Ĺ&#x;bili El Maliki, Ebu Bekr Ä°bn El ArabĂŽ (468–543 h/1076–1148). Muhaddis, fakih, usulcĂź, mĂźfessir, edib ve tarihci. Ä°Ĺ&#x;biliyye kadÄąlÄąÄ&#x;ÄąnÄą yapmÄąĹ&#x;tÄąr. Ä°bn BeĹ&#x;kuval onunla ilgili ‘’Endulus âlimlerinin, imamlarÄąnÄąn ve hadis hafÄązlarÄąnÄąn sonuncusuydu‘’ demiĹ&#x;tir. 214 Ebu Bekr Ä°bnul ArabĂŽ: Ahkamul Kuran: 2/35. 215 Abdullah bin Muhammed bin Kudâme El Cemmaili El Makdisi Ed DÄąmeĹ&#x;ki El HanbelĂŽ, Ebu Muhammed, Muvaffakuddin (541–620 h/1147–1223 m). HanbelĂŽ fakihlerinin bĂźyĂźklerindendir. Ä°bn Teymiyye onunla ilgili ‘’İmam Evzaiden sonra Ĺžama Ĺžeyh Muvaffaktan daha fakih kimse girmedi‘’ demiĹ&#x;tir. AlÄąntÄą yaptÄąÄ&#x;ÄąmÄąz ‘’El MuÄ&#x;ni‘’ eseri fÄąkÄąh konusunda yazÄąlmÄąĹ&#x; en muhteĹ&#x;em ve ansiklopedi olabilecek eserlerden biri sayÄąlmaktadÄąr. 216 El MuÄ&#x;ni: Muvaffakuddin Ä°bn Kudâme: 13/271.

62

— HELAL ET —

Ebu Ä°shak EĹ&#x; Ĺžirazi217 bu gĂśrĂźĹ&#x;Ăź Ĺžafi mezhebinin ashabÄąndan naklediyor:

. 6 ƒc$ +a 2¤> ,i * ( G & 6 , l = : @ D $ 6 ‘’AshabÄąmÄązdan Ĺ&#x;Ăśyle diyenler var: Yenmesi helal deÄ&#x;ildir. ÇßnkĂź hayvanda asÄąl olan haramlÄąktÄąr. Problem çĹktÄąÄ&#x;Äą zaman asÄąl Ăźzerinde kalÄąr.’’218 Maliki fakihlerinden KadÄą Ä°yad Es Sebti219 Muslim’in ‘’Es Sahih’’ eserine yazdÄąÄ&#x;Äą ‘’İkmalul Mulim’’ isimli eserinde Ĺ&#x;unu naklediyor:

( , N ! ( G c W , Yd N Š %* ĂŠ 1 ĂŠ 6 % : e r @ D . DL - > š% 6 ‘’İmam dedi ki: Bu, ‘’kesimde ortaya çĹkan Ĺ&#x;Ăźphenin, kesimin (hayvanÄą helalleĹ&#x;tirmedeki) tesirini engellemesi‘’ konusunda bir delildir. Hayvan, men/yasaklÄąk Ăźzerinde kalÄąr ki, bu daha Ăśnce Ăźzerinde olduÄ&#x;u asÄąldÄąr.’’220 Ebu Suleyman El Hattabi221 konuyla alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

q(D c *W ŠQ i * T 6 - T ,"$% 9 V -F* ^ > -l XÂŁ ÂŽ % s a -F* —U ( > , > (+ ! $ h *Fd = ƒT> , % . T h *F > 3€ ° FQ T > ‘’Bu hadiste kesim esnasÄąnda tesmiyenin vacip olmadÄąÄ&#x;Äąna delil vardÄąr. ÇßnkĂź kesimin vuku bulmasÄą kesinleĹ&#x;ene kadar hayvanda aslolan haram olmasÄądÄąr. Hayvan, kendisinde Ĺ&#x;Ăźphe bulunan iĹ&#x;le mĂźbah kÄąlÄąnmaz. 217

Ä°brahim bin Ali bin Yusuf El Firuzabadi EĹ&#x; Ĺžirazi, Ebu Ä°shak (393–476 h/1003–1083 m). Ĺžafi mezhebinde bĂźyĂźk bir yeri olan allamedir. MeĹ&#x;hur ‘’En Nizamiyye‘’ medresesi onun için yapÄąlmÄąĹ&#x; ve Ĺžirazi orada mĂźderrislik yapmÄąĹ&#x;tÄąr. 218 Ebu Ä°shak EĹ&#x; Ĺžirazi: El Muhezzeb: 1/454. 219 Ä°yad bin Musa bin Ä°yad bin Amrun El Yahsubi Es Sebti, Ebul Fadl (472-544 h/1083-1149 m). MaÄ&#x;rip bĂślgesinde Hadis Ehlinin imamÄą. Sebte bĂślgesi kadÄąlÄąÄ&#x;ÄąnÄą yapmÄąĹ&#x;tÄąr. Birçok ilim alanÄąnda eserler tasnif etmiĹ&#x;tir. Bir Yahudi tarafÄąndan zehirlenerek ĂśldĂźrĂźlmĂźĹ&#x;tĂźr. 220 KadÄą Ä°yad: Ä°kmalul Mulim: 6/360. 221 Hamd bin Muhammed bin Ä°brahim Ä°bnul Hattab El Busti, Ebu Suleyman (319– 388 h/931–998 m). Ĺžafi mezhebine mensup Fakih ve Muhaddistir. Ă–zellikle hadis konusunda birçok çalÄąĹ&#x;malarÄą vardÄąr.

63

— HELAL ET —

EÄ&#x;er tesmiye kesimin Ĺ&#x;artlarÄąndan olmasaydÄą, bu konuda ‘’hĂźsnĂź zanda’’ bulunarak, yenmesinin mĂźbah kÄąlÄąnmasÄą caiz olmazdÄą.’’222 Ä°bnul Kayyim El Cevziyye223 ‘’İlamul Muvakkin’’ eserinde istishabla alakalÄą hĂźkĂźmleri açĹklarken Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

0AK L Id =I 1O I U¤KI> , P L P LYId ;I I> cÂŚ W K VI P Id L 9I I L K] I " u & (D & $ 3+G o .d qA @^ D K I I — I U¤KI> , L P LYId ;I I> I KL VI L K ) I -P TL 4I IL P I MI*MID P8 -I L : I LOÂŞI I O] 1O ¢ ;I TI IÂ?I <I L K] I " : (D "1 ƒc$ = e " ! s 9 1a O i * "# $% & 6 ! "K„ KL VI I I 3~ FI Pd LÂŽI I 1 I K L I O .i * & 6 u â€˜â€™Ĺžâri, hĂźkmĂźn bununla (istishabla) alakalandÄąrÄąlmasÄąna Ĺ&#x;u sĂśzlerinde iĹ&#x;aret etmiĹ&#x;tir: ‘’Onu suda boÄ&#x;ulmuĹ&#x; halde bulursan yeme. ÇßnkĂź o avÄą su mu ĂśldĂźrmĂźĹ&#x;, senin okun mu bilmiyorsun’’ ve ‘’EÄ&#x;er ona (avlanmasÄąna) baĹ&#x;ka kĂśpekler de karÄąĹ&#x;arsa ondan yeme! ÇßnkĂź sen sadece kendi kĂśpeÄ&#x;in Ăźzerinde (AllahÄąn) ismini zikrettin, diÄ&#x;erleri Ăźzerinde deÄ&#x;il’’. Kesilen hayvanlarda asÄąl olan haramlÄąk olduÄ&#x;undan, mĂźbah kÄąlan Ĺ&#x;art oluĹ&#x;tu mu, yoksa oluĹ&#x;madÄą mÄą diye Ĺ&#x;Ăźphe ederse, av asli haramlÄąÄ&#x;Äą Ăźzere kalÄąr.’’224 Ebul Abbas El Kurtubi225 ‘’El Mufhim’’ isimli eserinde az Ăśnce takdim ettiÄ&#x;imiz hadisten çĹkan sonuçlarÄą sÄąralarken Ĺ&#x;Ăśyle diyor:

V cÂŚ c * (+W O $ = hA / P cL I ( 0% u Q $] g 4 : ÂŻ W „% _d . n(ÂŁ = 1 ~ N , > (+ ‘’Bu rivayetler Ĺ&#x;unu gĂśsteriyor: AvÄąn mĂźbahlÄąk nedeni olan, avcÄąnÄąn ona vurduÄ&#x;u yaranÄąn, kendisi hakkÄąnda kesinlik bulunup Ĺ&#x;Ăźphe bulunmamalÄądÄąr. Şßphe olursa yenmesi caiz deÄ&#x;ildir.’’226 222

Ebu Suleyman El Hattabi: Mealimus Sunen: 4/283. ‘’Avnul Mabud’’ sahibi El Azimabadi sĂśylenenlerin aynÄąsÄąnÄą Munziriden de nakletmiĹ&#x;tir. Hattabi’nin bu gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂź HafÄąz Ä°bn Hacer ‘’Fethul Bari’’ eserinde Ăśzet olarak nakletmiĹ&#x;tir. 223 Muhammed bin Ebi Bekr bin Eyyub bin Sad Ez Zari Ed DimeĹ&#x;ki, Ebu Abdillah, Ĺžemsuddin (691-751 h/1292-1350 m). Ahmed Ä°bn Teymiyyenin talebelerinden olup, onun hemen hemen tĂźm gĂśrĂźĹ&#x;lerine sÄąkÄą baÄ&#x;lanan ve onun eserlerini teĹ&#x;hir eden HanbelĂŽ fakihi. Birçok alanda eserleri vardÄąr. 224 Ä°bn El Kayyim El Cevziyye: Ä°lamul Muvakkin: 3/101. MĂźellif aynÄą gĂśrĂźĹ&#x;Ăź ‘’Bedaiul Fevaid’’ isimli eserinde (3/1279) de belirtmiĹ&#x;tir. 225 Ahmed bin Ă–mer bin Ä°brahim, Ebul Abbas El Ensari El Kurtubi (578–656 h/1182–1258 m). Hadis ricalÄąndan ve Maliki fukahasÄąndandÄąr. Ă–zellikle hadis konusunda çok çalÄąĹ&#x;malarÄą vardÄąr.

64

— HELAL ET —

Ä°mam Muhyiddin En Nevevi ‘’El Mecmu’’ isimli kitabÄąnda demiĹ&#x;tir ki:

g +$ „ 6 e l ) * = ÂŽ 3 V ,ƒ4( ,• ( , d ! $2 e j - : $ 6 @ D x.$ % e(c G ­.$ % NÂ?D , o Q +4 O ( > - F > A a e l , 3T4 3 F! 3T4 o 4 ¤> k ;4A k-T4 A ( , l ÂŽ , g 3TF$ 6 ;*D , o 4 ] , ƒ4( D ž , a 3 F "$2 ( - , Q h($%! Q w] „ ÂŒ u *c> -TW 3 .W ÂŽ , -€ 1 T> -T Q p~>%W ÂŽ , d . „ Q 9 ƒ4( 4A . 2 oc *d ŠQ i * ( G & 6 , e Q (T> ‘’AshabÄąmÄąz (Ĺžafiler) dedi: MĂźrtedin, putperestin, Mecusinin ve kitabÄą olmayanlardan diÄ&#x;erlerinin kestiÄ&#x;i haram olduÄ&#x;u gibi, kĂśpekle veya okla avladÄąÄ&#x;Äą da haramdÄąr. BunlarÄąn MĂźslĂźman’la ortak olduÄ&#x;u kesimler ve avlar da aynÄą Ĺ&#x;ekilde haramdÄąr. EÄ&#x;er ikisi beraber bĹçaÄ&#x;Äą hulgumdan geçirirse veya hulgumun bir kÄąsmÄąnÄą MĂźslĂźman, bir kÄąsmÄąnÄą diÄ&#x;eri keserse veya okla veya kĂśpekle, avÄą ikisi ortaklaĹ&#x;a ĂśldĂźrĂźrlerse helal olmaz. EÄ&#x;er ikisi beraber iki ok atar veya iki kĂśpek gĂśnderirse, MĂźslĂźman’Ĺn oku veya kĂśpeÄ&#x;i diÄ&#x;erini Ăśnleyip avÄą ĂśldĂźrĂźrse veya onu ‘’kesilmiĹ&#x;’’ pozisyonuna227 getirirse helaldir. MĂźslĂźmanÄąn bir koyunu kesip, sonra bir Mecusinin onu doÄ&#x;ramasÄą gibi. EÄ&#x;er Mecusi’nin yolladÄąÄ&#x;Äą Ăśnce ulaĹ&#x;Äąr veya avÄą beraber delerlerse veya peĹ&#x;peĹ&#x;e ulaĹ&#x;Äąrlarsa, hiçbiri hemen ĂśldĂźrmezse, fakat daha sonra iki okun da etkisinden ĂślĂźrse veya hangisinin ĂśldĂźrdĂźÄ&#x;Ăź bilinmezse haramdÄąr. ÇßnkĂź mĂźbah kÄąlan kesimin tahakkuk etmesine kadar hayvanda asÄąl olan haramlÄąktÄąr.’’228 Muteber âlimlerden bu konuda naklettiklerimiz insaf sahibi bir insanÄąn kalbini rahatlatmak için yeterlidir.229

226

Ebul Abbas El Kurtubi: El Mufhim: 5/209. Ä°mam Ebu Abdillah El Kurtubi ise tefsirinde (7/307) bu hadisi zikr ederek bahsigeçen konuda ilim ehli arasÄąnda ihtilaf olmadÄąÄ&#x;ÄąnÄą belirtir. 227 Yani duyma, gĂśrme ve ihtiyari hareketlerin olmadÄąÄ&#x;Äą pozisyona. 228 Muhyiddin En Nevevi: El Mecmu: 9/85. Ä°mam bu sĂśzlerin aynÄąsÄąnÄą ’’Ravdatut Talibin’’ isimli kitabÄąnda da sĂśylemiĹ&#x;tir. 229 Konuyla alakalÄą aynÄą gĂśrĂźĹ&#x;Ăź paylaĹ&#x;an kaynaklar: Ĺžemsuddin El Kirmani: El Kevakibud Derari: 20/77-78, Ä°bn Abdil Berr: El Kâfi: 183, Muhibbuddin Et Taberi: Äžayetul Ä°hkam: 5/430, Ebu Abdillah El Kurtubi: El Camiul Ahkam: 7/307, Ä°bn Teymiyye: Ĺžerhul Umde: 3/157, Ahmed Muhammed Ed Dah EĹ&#x; Ĺženkiti: El Fethur Rabbani: 204, Fetaval Lecnetid Daima: 22/450.

65

— HELAL ET —

Bu babdan çıkan sonucu şu şekilde özetleyebiliriz: Etlerde asl olan haramlıktır. Eger onu helal kılacak kesimde veya avda şüphe ortaya çıkarsa, et asli haramlığı üzere kalır, yenmez. Bu şüphe ister kesim ehliyetinde, ister kesenlerin karışık olmasında, ister av şeklinde, isterse de av hayvanında ortaya çıksın, durum aynıdır. Eğer önümüzde kimin kestiği belirsiz et olursa, asıl olan bu etin haram sayılmasıdır. Fakat etin Şer’i usulle kesildiği yakinen veya yakine yakın bir şekilde bilinirse, bu müstesna. Zamanımızda ise bunun belirlenmesi oldukça zordur. Dolayısıyla ilim ehlinin belirttiği üzere, kaynağı belirsiz etler haram olarak kabul edilir.

66

— HELAL ET —

KARIĹžIK YAĹžANAN ĂœLKELERDEKÄ° AHKĂ‚M GĂźnĂźmĂźzde MĂźslĂźmanlarÄąn yaĹ&#x;adÄąÄ&#x;Äą birçok Ăźlkenin ahalisi farklÄą din sahiplerinden oluĹ&#x;uyor. Bu durumun yaygÄąn olmasÄą nedeniyle, bu tĂźr Ăźlkelerde etle ilgili ahkâmlarÄąn bilinmesi bir zorunluluktur. AlacaÄ&#x;ÄąmÄąz etlerle ilgili araĹ&#x;tÄąrma yapmak gibi bir vazifemiz var mÄą? Bu tĂźr Ăźlkelerde nasÄąl davranmamÄąz lazÄąm? Sahabenin bĂźyĂźklerinden Ä°bn Mesud kestiÄ&#x;i helal olanlarla olmayanlarÄąn karÄąĹ&#x;Äąk yaĹ&#x;adÄąÄ&#x;Äą Ăźlkede etin araĹ&#x;tÄąrÄąlmasÄąnÄą ĂśngĂśrmĂźĹ&#x;tĂźr:

@ D : @ D , 0 K 4I ‚ , P _4P Q : @ D , N K I Q I I +I 4I $ LMID , 4] K TMW I K$I2 I I L ¤KI> , -GI 3*MW M*aL I2¤KI> , ÂťK O 'AK I> kM$ 3*L XIMU 3+P OU] :5 , P„(P +P I> ĂˆÂş K Iu Ăˆ ^( L IU IL , 0 PI I I I I I LI L P I L ÂŚ L L PLI I K RI `I I2 L K] .P„(P P LYId I;I> ƒ› 4( P PI I â€˜â€™â€ŚÄ°bn Mesud: Siz Farslar ve Nabatlar arasÄąnda konaklayacaksÄąnÄąz. Et aldÄąÄ&#x;ÄąnÄąz zaman, bir Yahudi veya Nasraninin kestiÄ&#x;iyse, yiyin. EÄ&#x;er onu bir Mecusi kesmiĹ&#x;se, yemeyin.’’230 El Hatib EĹ&#x; Ĺžirbini231 ‘’MuÄ&#x;nil Muhtac’’ isimli eserinde diyor ki:

& ¤> , "$% U Âź T Q ; „% "$2 U ‚ * o4 > ¸< ( , " ! "$% & 1 T l ÂŽ ƒ4(R 3 F ( "$ 2 T9 (- F '(R j ž a @ D - ƒz > e;4r ^;$ & - g V (- F! ] 3.U ,

6 +W ÂŽ 2] .3G .Â?D 9 ( - > „ V Q ‚ Â&#x; ^ T*9= ) $ & - > „ ° . * $2 j = '( Âł. & , *> '(R >

230

Ä°bn Ebi Ĺžeybe: El Musannef: 17/420/33362. Ä°bn Kudâme ‘’El MuÄ&#x;ni’’de (13/297) Ä°mam Ahmed’e nispetle bu sĂśzĂźn Allah ResulĂźne – sallallahu aleyhi ve sellem - ait olduÄ&#x;unu rivayet ediyor. 231 Muhammed bin Ahmed EĹ&#x; Ĺžirbini, Ĺžemsuddin (v. 977 h/1570 m). Tefsir, FÄąkÄąh ve Nahiv konusunda eserleri vardÄąr. ’’Ğayetul Ä°htisar’’ kitabÄąna Ĺ&#x;erh yazan alimlerden biridir.

67

— HELAL ET —

‘’EÄ&#x;er (MĂźslĂźman) FasÄąk veya KitabĂŽ, mesela bu koyunu kendi kestiÄ&#x;ini haber verirse yenmesi helal olur. ÇßnkĂź o kesim ehlindendir. EÄ&#x;er Ăźlkede Mecusiler ve MĂźslĂźmanlar yaĹ&#x;Äąyor ve koyunu kesenin MĂźslĂźman veya Mecusi olduÄ&#x;u bilinmiyorsa, mĂźbah kÄąlan kesimdeki Ĺ&#x;Ăźpheden dolayÄą onun yenmesi helal olmaz. ÇßnkĂź asÄąl olan bu tĂźr kesimin olmamasÄądÄąr. Evet, eÄ&#x;er MĂźslĂźmanlar Ä°slam Ăźlkesinde olduÄ&#x;u gibi çoÄ&#x;unluktaysalar o zaman Ĺ&#x;eyhimizin de sĂśylediÄ&#x;i gibi, helal olmasÄą gerekiyor. Ĺžeyh Ebu Hamid ve diÄ&#x;erlerinden ‘’İctihad’’ babÄąnda ‘’et parçasÄą bulursa’’ konusunda aktarÄąlan gĂśrĂźĹ&#x;tekinin benzeri gibi. Orada Mecusiler yoksa helal olur. Mecusiyle, kestiÄ&#x;i helal olmayan herkes kast ediliyor.’’232 Muvaffakuddin Ä°bn Kudâme233 ‘’El MuÄ&#x;ni’’ eserinde meseleyle ilgili Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

'(R T > $ & $% , °G 6 , @ Âź ) Â? ; > (+ ! kc $ =] @ XW ;> , i * 6 Âź - F T` 2 (+W + ] ½ a n(ÂŁ ;> , (`%W . 1 % ½ a XÂŁ ÂŽ , '( k- F! s;< T > ] 1 % . Æ , 1I L I — L 4I AIL 2I ] } : @ D 3 4 5 6 5 @(4A , Ă€ Q $ 0

‘W Q > 6 1 2 ] Y> . o_* .{ P I MI*MID TI |MWI 0AK L Id =I 1OU¤KI> , L P LYId ;I I> , TI M LI I 3O FI PW LÂŽI ÂŚ L I Âť I I žI I> . Æ . $ l = N $ 3 $ & cW = k- F! T*Q $] ° > , e;4r $ &

‘’Kendisinde Ĺ&#x;Ăźphe edilen Ĺ&#x;ey ßç tĂźrlĂźdĂźr: Birincisi: AslÄą haram olanlar. Ă–rneÄ&#x;in kesim yapan Mecusi ve putperestlerin bulunduÄ&#x;u Ăźlkedeki et gibi. Bu eti kesenin MĂźslĂźman olmasÄą mĂźmkĂźn olsa bile, alÄąnmasÄą caiz deÄ&#x;ildir. ÇßnkĂź asÄąl olan haramlÄąktÄąr. Bu haramlÄąk yakin veya zahirden/galipten234 baĹ&#x;ka bir Ĺ&#x;eyle zail olmaz.

232

El Hatib EĹ&#x; Ĺžirbini: MuÄ&#x;nil Muhtac: 4/375. MĂźellif aynÄą gĂśrĂźĹ&#x;Ăź ‘’El Ä°kna’’ isimli kitabÄąnda (5/202) da belirtiyor. 233 Abdullah bin Muhammed bin Kudâme El Cemmaili El Makdisi Ed DÄąmeĹ&#x;ki El HanbelĂŽ, Ebu Muhammed, Muvaffakuddin (541–620 h/1147–1223 m). HanbelĂŽ fakihlerinin bĂźyĂźklerindendir. Ä°bn Teymiyye onunla ilgili ‘’İmam Evzaiden sonra Ĺžama Ĺžeyh Muvaffaktan daha fakih kimse girmedi‘’ demiĹ&#x;tir. AlÄąntÄą yaptÄąÄ&#x;ÄąmÄąz ‘’El MuÄ&#x;ni‘’ eseri fÄąkÄąh konusunda yazÄąlmÄąĹ&#x; en muhteĹ&#x;em ve ansiklopedi olabilecek eserlerden biri sayÄąlmaktadÄąr. 234 Yani ahalinin çoÄ&#x;unun kestiÄ&#x;i yenenler kategorisinden olmasÄąna binaen zannÄą galiple etin helal olduÄ&#x;una hĂźkm etmek.

68

— HELAL ET —

AynÄą Ĺ&#x;ekilde eÄ&#x;er o Ăźlkede MĂźslĂźman ve Mecusiler karÄąĹ&#x;Äąk yaĹ&#x;Äąyorsa, bu nedenle orada et alÄąnmasÄą caiz deÄ&#x;ildir. Bu konuda dayanak Adiy bin Hatim hadisidir: ‘’Rasulullah – sallallahu aleyhi ve sellem – Ĺ&#x;Ăśyle buyurdu: ‘’KĂśpeÄ&#x;i saldÄąÄ&#x;Äąn zaman, Ăźzerinde isim zikr edilmeyen baĹ&#x;ka kĂśpekle karÄąĹ&#x;Äąrsa, o avdan yeme. ÇßnkĂź sen avÄą hangi kĂśpeÄ&#x;in ĂśldĂźrdĂźÄ&#x;ĂźnĂź bilmiyorsun.’’ Muttefekun aleyh. Fakat bu durum Ä°slam Ăźlkesinde olduÄ&#x;u zaman, zahir/racih olan bu etin mĂźbah olmasÄądÄąr. ÇßnkĂź MĂźslĂźmanlar Ăźlkelerinde satÄąlmasÄą helal olmayan Ĺ&#x;eylerin satÄąĹ&#x;Äąna açĹktan rÄąza gĂśstermezler235.’’236 Muhyiddin En Nevevi237 ‘’Ravdatut Talibin’’ isimli kitabÄąnda Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir:

,"$% f 3 .W ŠQ T 3 8 a "uW ÂŽ ,'(R T +FW W D <^ ( : $ 6 @ D : — D . Æ kc $ =] @ XW ;> ,i * 6 ‘’Derim ki, ashabÄąmÄąz (Ĺžafiler) Ĺ&#x;Ăśyle dedi: Birisi sakinleri Mecusi olan bir kasabaya girerse, kesim ehliyetini bilmedikçe oradan et almak doÄ&#x;ru deÄ&#x;ildir. ÇßnkĂź asÄąl olan haramlÄąktÄąr. Bu haramlÄąk yakin veya zahirden/galipten baĹ&#x;ka bir Ĺ&#x;eyle izale edilmez.’’238 Ĺžeyhul Ä°slam Zekeriyya El Ensari239 konumuzla alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

235

Maalesef gĂźnĂźmĂźz MĂźslĂźmanlarÄą hakkÄąnda bu fikirde olmak mĂźmkĂźn deÄ&#x;ildir. HalkÄąnÄąn Ä°slam’a ‘’baÄ&#x;lÄąâ€˜â€™ olduÄ&#x;u birçok Ăźlkede her tĂźrlĂź mĂźnker iĹ&#x;leniyor ve insanlarda buna karĹ&#x;Äą bir itiraz da yoktur. Hatta toplumu deÄ&#x;iĹ&#x;tirme hayalinde olan ve kendilerini Ä°slam Ăœmmetinin ‘’Hassas‘’ tabakasÄąndan zanneden birçok MĂźslĂźman bile bu deÄ&#x;iĹ&#x;imi kendi nefislerinde, sorumlu olduklarÄą ailelerinde yapamamÄąĹ&#x;lardÄąr. 236 Muvaffakuddin Ä°bn Kudâme: El MuÄ&#x;ni: 6/373. 237 Yahya bin Ĺžerif bin Murri bin Hasen El Hizami En Nevevi, EĹ&#x; Ĺžafi, Ebu Zekeriyya, Muhyiddin (631-676 h/1233-1277 m). Allame, Fakih ve Muhaddis. Az ĂśmrĂźne raÄ&#x;men çok sayÄąda faydalÄą eserler tasnif etmiĹ&#x;tir. Ĺžafi mezhebinin iki bĂźyĂźk Ä°mamÄąndan biridir. 238 Muhyiddin En Nevevi: Ravdatut Talibin: 3/85. 239 Zekeriyya bin Muhammed bin Ahmed bin Zekeriya Es Suneki El Misri EĹ&#x; Ĺžafii (823–926 h/1420–1520 m). Ĺžafi fakihlerinin bĂźyĂźklerindendir. MĂźfessir, UsulcĂź, Hadis hafÄązÄądÄąr. Zeynuddin Ez ZerkeĹ&#x;i, Ĺžihabuddin El Askalani, Celaluddin El Mahalli, Kemaluddin Ä°bn Hummam ve Alamuddin El Bulkini gibi bĂźyĂźk âlimlerden ders almÄąĹ&#x;tÄąr.

69

— HELAL ET —

@ XW ;> ,i * ( G & 6 ,'(R T +FW W c$ % @(TR 3G 8 a "uW = g z $ ;- n(ÂŁ U¤> ,„½ a "6 k- F g V ¤> , Æ kc $ =] . ° ‘’Mecusilerin oturduÄ&#x;u kasabada Ĺ&#x;er’i kesimi meçhul olan/bilinmeyen etin alÄąnmasÄą doÄ&#x;ru deÄ&#x;ildir. ÇßnkĂź hayvanda asÄąl olan haramlÄąktÄąr. Bu haramlÄąk, yakin veya zahirden/galipten baĹ&#x;kasÄąyla zail olmaz. EÄ&#x;er bĂślge ahalisinin çoÄ&#x;u MĂźslĂźmansa, etin alÄąnmasÄą doÄ&#x;rudur. ÇßnkĂź galip ve zahir olana gĂśre amel ederek bu etin yenmesi caizdir.’’240 Ä°bn Hacer El Heytemi241 konuyla alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

`2 l = > $ & + , D < 8 U] & —U ,8 U] V & >( + 3G .�D 9 (

, ° $ ;- %} Q j = ÂŒ¤> , * $2 j = g V W(*4 8 (4 , * $2 j ."Â? (> * $2 j = V g zW U Âź j ÂŒ¤> ,g V * $2 j ( :;m NU - z*> -T# (*4 .3 F $2 ÂŒ ° ‘’EÄ&#x;er kapta olmayan veya kapta olan veya beze sarÄąlÄą et parçasÄą bulur, fakat bulduÄ&#x;u memlekette hem kestiÄ&#x;i helal olanlar hem de olmayanlar oturuyorsa, o zaman zahirle/galiple amel ederek bu eti yemesi helal deÄ&#x;ildir. Ä°ster kestiÄ&#x;i helal olanlarla olmayanlar sayÄą bakÄąmÄąndan eĹ&#x;it olsun, isterse de kestiÄ&#x;i helal olmayanlar çok olsun, durum aynÄądÄąr. KestiÄ&#x;i helal olmayanlarÄąn çok olmasÄą haline gelince durum bellidir. SayÄą bakÄąmÄąndan eĹ&#x;it olmalarÄą durumunda ise ‘’kestiÄ&#x;i helal olanlarÄąn daha çok olmasÄą durumunun’’ aksine, yasaklÄąÄ&#x;Äąn galip olmasÄą nedeniyledir. KestiÄ&#x;i helal olanlarÄąn sayÄąca çok olmasÄą durumunda et helaldir. ÇßnkĂź bunun bir MĂźslĂźmanÄąn kesimi olmasÄą zannÄą galiptir. ’’242 240

Zekeriyya El Ensari: Esnal Metalib fi Ĺžerhi Ravdit Talib: 2/41. Ahmed bin Muhammed bin Ali bin Hacer El Heytemi Es Sadi El Ensari, Ĺžihabuddin, Ebul Abbas (909–974 h/1504–1567 m). Ĺžafi fakihlerinin bĂźyĂźklerindendir. 20 yaĹ&#x;Äąnda icazet alan bu zatÄąn birçok alanda eserleri vardÄą. ‘’İmamul Harameyn‘’ lakabÄąyla tanÄąnÄąr. Bulkini, Ĺžihabuddin Er Remli, Zekeriyya El Ensari ve Ebul Hasen El Bekri gibi bĂźyĂźk âlimlerden ders almÄąĹ&#x;tÄąr. 242 Ä°bnu Hacer El Heytemi: El Fetaval Kubral FÄąkhiyye: 1/43. 241

70

— HELAL ET —

HanbelĂŽ fukahasÄąndan Ä°bn Muflih243 ‘’El Mubdi’’ eserinde Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylĂźyor:

.;> =] ,— Q "$2 h W NÂ?( & Q($% a 9 ( > , Q "$ % -Fd & 1a 2] ‘’HayvanÄą kesen kiĹ&#x;inin tesmiyesinde Ĺ&#x;Ăźphe ederse hayvan helal olur. EÄ&#x;er ahalisinin ekserisinin kestiÄ&#x;i helal olan bir yerde kesilmiĹ&#x; bir koyun bulursa, helal olur. BĂśyle olmadÄąÄ&#x;Äą zaman ise helal deÄ&#x;ildir.‘’244 UsulcĂźlerden Ahmed El Hamevi245 ‘’Ğamzu Uyunil Besair‘’ isimli kitabÄąnda Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir:

= 1a , h 6 ‡ 1a , e Q 6 ‡ 1a : ) Â? ; 1 3 3 .W ŠQ , j ;> '(R (- F T > $ & Q($% a ÂŁ : , @ > , 6 : .W n 9 k- F! T > g z ( > , ! % & ++a e Q T 6 Âź 3 F 2 ÂŒ . WA(TÂ? _! g z $ ;- ‘’Bil ki, Ĺ&#x;Ăźphe ßç kÄąsÄąmdÄąr: Haram bir asÄąl Ăźzerinde ortaya çĹkan Ĺ&#x;Ăźphe, mubah bir asÄąl Ăźzerinde ortaya çĹkan Ĺ&#x;Ăźphe ve aslÄą bilinmeyen Ĺ&#x;Ăźphe. Birinci kÄąsma Ăśrnek: Birisinin MĂźslĂźmanlarÄąn ve Mecusilerin beraber yaĹ&#x;adÄąÄ&#x;Äą Ăźlkede kesilmiĹ&#x; bir koyun bulmasÄą hali. Bunu kesenin bir MĂźslĂźman olduÄ&#x;unu bilene kadar, bu koyunu yemek helal deÄ&#x;ildir. ÇßnkĂź bunun aslÄą haramlÄąktÄąr ve biz helal kÄąlan kesimin gerçekleĹ&#x;mesinde Ĺ&#x;Ăźphe ettik. EÄ&#x;er oradakilerin bĂźyĂźk çoÄ&#x;unluÄ&#x;u MĂźslĂźmansa, ‘’temizliÄ&#x;i ifade eden ĂźstĂźnlĂźk‘’ prensibiyle amel ederek yenmesi caizdirâ€Śâ€˜â€™246 Ä°shak bin Abdir Rahman’Ĺn247 bu konudaki gĂśrĂźĹ&#x;Ăź Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekildedir: 243

Ä°brahim bin Muhammed bin Abdillah bin Muhammed Ä°bn Muflih, Ebu Ä°shak, Burhanuddin (816–884 h/1413–1479 m). HanbelĂŽ fakihlerindendir. AlÄąntÄą yaptÄąÄ&#x;ÄąmÄąz ‘’El Mubdi‘’ diÄ&#x;er HanbelĂŽ fakihi Ä°bn Kudâme El Makdisinin ‘’El Mukni‘’ eserinin Ĺ&#x;erhidir. 244 Ä°bn Muflih: El Mubdi: 8/32. 245 Ahmed bin Muhammed Mekki, Ebul Abbas, Ĺžihabuddin El Huseyni El Hamevi El Hanefi (v. 1098 h/1687 m). MÄąsÄąrda kendi dĂśneminde Hanefi mezhebinin mĂźftĂźlerindendi. Birçok deÄ&#x;erli kitap tasnif etmiĹ&#x;tir. AlÄąntÄą yaptÄąÄ&#x;ÄąmÄąz kitap Allame Ä°bn Nuceym El Misrinin ‘’El EĹ&#x;bah ven Nezair‘’ isimli eserinin Ĺ&#x;erhidir. 246 Ahmed El Hamevi: Äžamzu Uyunil Besair: 1/193. 247 Ä°shak bin EĹ&#x; Ĺžeyh Abdir Rahman bin Hasan Ä°bn Muhammed bin Abdil Vehhab. (1276–1319 h/1859–1901 m). Riyad’da doÄ&#x;muĹ&#x; bĂślge âlimlerinden ders aldÄąktan sonra ilim tahsili için Hindistan’a gitmiĹ&#x;tir.

71

— HELAL ET —

,w YF! & „ UA D 0% 6 ) u*4 Âł d ƒT> ,k ! ^;$ & "$2 YF N ! 6 ¤> , D T > 3 F! , T WA 9 _+ e +Q , _ ^;$ ^; —U Š-> 3 F .$ "$ % : 2] .3ÂĄ W=( ,e;4r T > g V A ^ & =] , T # $2 .@;Q 1 %+> , T a u & - 0^(TW "$ % ,e; ;> ‘’MĂźĹ&#x;riklerin Ăźlkelerinde kesilen etler meselesine gelince, bu mesele ilk meselede ikrar ettiÄ&#x;imiz ‘’İstishabul asl‘’248 prensibi Ăźzerine kuruludur. Ăœlke kĂźfĂźr Ăźlkesi olduÄ&#x;unda, orada kĂźfĂźr ahkâmlarÄą yĂźrĂźtĂźldĂźÄ&#x;Ăźnde veya orada MĂźslĂźmanlar azÄąnlÄąkta olduklarÄąnda, asÄąl olan, etlerin yasak olmasÄądÄąr. Fakat MĂźslĂźmanlarÄąn çoÄ&#x;unluÄ&#x;u oluĹ&#x;turduÄ&#x;u ve yĂśnetimin onlarÄąn elinde bulunduÄ&#x;u Ăźlkede bĂśyle deÄ&#x;ildir. Kesen kiĹ&#x;inin Ĺ&#x;ahsen MĂźslĂźman veya MÄąsÄąr ve benzeri Ăźlkelerde olduÄ&#x;u gibi Yahudi olduÄ&#x;u biliniyorsa, o zaman helaldir.’’249 BulunduÄ&#x;umuz beldelerde eti sadece araĹ&#x;tÄąrarak almak meĹ&#x;hur AshabÄą Kehfin izlediÄ&#x;i yĂśntemlerden bir yĂśntemdir. Birçok mĂźfessirin Ä°bn Abbas’tan – radiyallahu anhuma – rivayet ettiÄ&#x;ine gĂśre â€˜â€™â€ŚÄ°Ă§inizden birini paranÄązla Ĺ&#x;ehre gĂśnderin, yiyecek olarak daha temizi hangisidir baksÄąn ve size ondan bir rÄązÄąk getirsin‌’’250 ayetinde temiz yiyecekten kast edilen, helal ettir. Fahruddin Er Razi251 ‘’Mefatihul Äžayb’’ isimli tefsirinde Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir:

,"# $% Q W W : ' $ @ D . { ÂŚ .I I‡ n TI |MWI LP° LMI L MI> } : (D .3ÂŒ Š] (_†P e(D 3T > ,ÂŚ 4(R (U 3 $

‘’YĂźce Allah’Ĺn ‘’yiyecek olarak daha temizi hangisidir baksÄąn’’ ayetiyle ilgili Ä°bn Abbas Ĺ&#x;Ăśyle dedi: Bununla etlerden helal olanÄąnÄą 248

Ä°stishabul Asl – geçmiĹ&#x;te var olan asli durumun, deÄ&#x;iĹ&#x;tiÄ&#x;ine dair bir delil olmadÄąÄ&#x;Äą sĂźrece varlÄąÄ&#x;ÄąnÄą korumasÄą. 249 Ä°bn KasÄąm En Necdi: Ed Durerus Seniyye: 7/487. 250 El Kehf: 18/19. 251 Muhammed bin Ă–mer bin Hasan bin Huseyn Et Teymi El Bekri, Ebu Abdillah, Fahruddin Er Razi (544–606 h/1150–1210 m). Tefsir, FÄąkÄąh UsulĂź ve Ăśzellikle Kelam konularÄąnda birçok eser tasnif etmiĹ&#x;tir. KelamcÄąlarÄąn bĂźyĂźklerindendir. Tefsiriyle ilgili Allame Ä°bn Hacer El Askalani Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir: ‘’İlmi Tefsirde gĂśrdĂźÄ&#x;Ăźm birçok faydalarÄą Razi ve Kurtubi tefsirinde gĂśrdĂźm. Fakat Razi tefsirinde birçok ayÄąplar vardÄąr‘’.

72

— HELAL ET —

kast ediyor. Çünkü onların ülkesinin çoğu Mecusiydi ve aralarında imanlarını saklayan bir grup da vardı.’’252 İlim ehlinin görüşlerinden anlaşılan, karışık ülkelerde ahalinin çoğu Müslüman olmadığı sürece, kaynağı belirsiz etlerin yenmeyeceğidir. Âlimlerin konuyla ilgili buna benzer görüşleri çoktur. Zikrettiklerimiz onların sadece bir kısmıdır. Fakat bu fetvaların verildiği zamanda mevcut olmayıp, sonradan ortaya çıkan ve meselenin sonucunu etkileyecek bazı noktalar mevcuttur. Fukaha, çoğunluğu Müslümanlardan oluşan ülkelerde zannı galiple etlerin yenebileceğini söylemiştir. Çünkü onların zamanında yabancı ülkelerden et ithali gibi bir mesele hemen hemen yoktu. Kesilen etler yerli Müslümanlarca kesiliyordu. Lakin günümüzde birçok ülke et ihtiyacının çoğunu, dışardan kesimi belirsiz hayvanlarla temin etmektedir. Bu gibi durumlarda, bahsi geçen ülke halkının birçoğunun Müslüman olması bir şeyi değiştirmez. Dokunulması gereken diğer bir nokta da, günümüz Müslümanların ekserisinin kesimde aranan şartları bilmemesidir ve bu etken bilmeden de olsa, onlar arasında haram etlerin tedavülüne yol açıyordur. Söylediklerimiz Müslümanlar hakkında iyi zanda olma kaidesine zıt gibi görünebilir. Fakat iyi zan, işin gerçeği bilinmediği yerde mümkündür. Günümüzde Müslümanların ekserisinin bu konuda bilgisiz olduğu, helalle haramı seçemedikleri ise inkâr edilemez bir gerçektir. Etlerin ve et konservelerinin üzerindeki ‘’helal’’ etiketlerine gelince, genellikle bunların kim tarafından yazıldığı bile belli olmaz. Dolayısıyla kimliği belirsiz kişiler tarafından yazılmış bu etiketlerin varlığı yokluğu gibidir. Genel olarak et konusunda karşılaştığımız sıkıntılarda ‘’aksi sabit oluncaya kadar ette asıl olan haramlıktır’’ prensibiyle hareket etmemiz, tüm bu sıkıntıların en uygun çözümü olur.

252

Fahruddin Er Razi: Mefatihul Ğayb: 21/104. Diğer Müfessirlerden ‘’Es Siracul Munir’’ sahibi Muhammed bin Ahmed El Hatib Eş Şirbini (2/393), ‘’Ğaraibul Kuran’’ sahibi Nizamuddin En Neysaburi (4/410) de aynı rivayeti tefsirlerinde zikretmişler.

73

— HELAL ET —

DENÄ°Z ĂœRĂœNLERÄ°YLE Ä°LGÄ°LÄ° AHKĂ‚M Et konusunda gereken bilgileri takdim ettikten sonra, balÄąk ve benzerleri gibi deniz ĂźrĂźnleryle alakalÄą ahkâmÄą da Ăśzet olarak okuyucuya sunmayÄą uygun gĂśrdĂźk. ÇßnkĂź et kesiminde sÄąkÄąntÄą olan Ăźlkelerde bu bir kolaylÄąk saÄ&#x;lar. Ä°mam Muhyiddin En Nevevi253 bu konuda Ĺ&#x;unlarÄą belirtti:

1-F ( Y>) ,^ / %+ ,„ W & ÂŻ 1-F 4( „^ 6 Q $] % U 2 @ D .8 - . A(T[ o 4] , ¨ , _ Q ($ ,ƒ n c> (> ^ / ( ) , N-S-> .1-F :;m ^ / „^ 6 bW = :1 ‘ ‘’Daha Ăśnce zikrettik ki, mezhebimize gĂśre Mecusinin avladÄąÄ&#x;Äą balÄąk ve onun elinde Ăślen balÄąk mĂźbahtÄąr. Çekirge de bĂśyledir. BalÄąk konusunda icma vardÄąr. Çekirgeye gelince, bu konuda Evzai, Ebu Hanife, Ahmed, Ä°shak ve âlimlerin çoÄ&#x;unluÄ&#x;u bize muvafakat etmiĹ&#x;lerdir. Ä°mam Leys ve Ä°mam Malik balÄąktan farklÄą olarak, (Mecusinin) avladÄąÄ&#x;Äą çekirgenin yenmeyeceÄ&#x;ini sĂśylemiĹ&#x;lerdir.’’254 Ä°bn Abdil Berr255 konumuzla alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

Y$ 'Y$ = ,„ 8 ! g 1 % , ÂŞ= 8 ! WX < „ +W + =] ,@;Q 6 bW = , ÂŹ 2 w] ‹ *l = ÂŒ , * '( 6 xW = ,q I _L x | , _ L I F| , ‡ IFO */ . ,ƒ ^Â’ ._$ d( uQ „ bW  ] , _U p*Q ÂŻ ^ / 1

3 -+Q ,¯ p ^ / X £ 1 V ,1 2 (Ë A & Q ‡ , .�c . * G 3+Q 253

Yahya bin Ĺžerif bin Murri bin Hasen El Hizami En Nevevi, EĹ&#x; Ĺžafi, Ebu Zekeriyya, Muhyiddin (631–676 h/1233–1277 m). Allame, Fakih ve Muhaddis. Az ĂśmrĂźne raÄ&#x;men çok sayÄąda faydalÄą eserler tasnif etmiĹ&#x;tir. Ĺžafi mezhebinin iki bĂźyĂźk Ä°mamÄąndan biridir. 254 Muhyiddin En Nevevi: El Mecmu: 9/82–83. 255 Yusuf bin Abdillah bin Muhammed bin Abdil Berr En Nemri El Kurtubi El Maliki, Ebu Ă–mer (368–464 h/978–1071 m). Kendisine MaÄ&#x;ribin HafÄązÄą denirdi. BĂźyĂźk hadis hafÄązlarÄąndan olan bu zat aynÄą zamanda tarihci, edib ve araĹ&#x;tÄąrmacÄą âlimdir. Ä°slam âleminde bĂźyĂźk Ăśnem taĹ&#x;Äąyan eserler telif etmiĹ&#x;tir.

74

— HELAL ET —

‘’Deniz avÄąnÄąn tĂźmĂź helaldir. Fakat Ä°mam Malik su domuzunu isminden dolayÄą mekruh gĂśrmĂźĹ&#x;tĂźr. AynÄą Ĺ&#x;ekilde su kĂśpeÄ&#x;i de ona gĂśre bĂśyledir. Yengeç, kaplumbaÄ&#x;a ve kurbaÄ&#x;a yemekte ise bir beis yoktur. BalÄąÄ&#x;Äą Mecusinin avlamasÄą ona bir zarar vermez. ÇßnkĂź balÄąÄ&#x;Äąn kesime ihtiyacÄą yoktur. Ä°mam Malik’e gĂśre kendiliÄ&#x;inden ĂślmĂźĹ&#x; çekirge yenmez. Ä°mam Malik’e gĂśre çekirgenin ĂślĂźmĂź sadece insani bir fiilden veya Ăźzerindeki yapÄąlan kesim gibi bir çalÄąĹ&#x;madan dolayÄą olduÄ&#x;u zaman yenir. Ă–rneÄ&#x;in kesilmesi veya ateĹ&#x;e atÄąlmasÄą ve buna benzer haller gibi. Malik’in dÄąĹ&#x;Äąndakiler nasÄąl ĂślĂźrse ĂślsĂźn, çekirgenin yenmesine izin vermiĹ&#x;lerdir. Onlara gĂśre çekirgenin hĂźkmĂź, balÄąÄ&#x;Äąn hĂźkmĂź gibidir. ’’256 Muvaffakuddin Ä°bn Kudâme257 bu konuda Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

3 . N[ ,( 2 = U¤> ÂŻ(Q =] , * $2 ƒ4( 6 bW = ) : @ D , *Q $] (.[ 3ÂŒ¤> , ^ / 1-F , 2 = =] , * $2 ƒ4( 6 i j

š U = = c> ‘ 1 Y> . (‡ > , -/ %a , A( $ , ‘ , + V .1-F & u<A ƒ4( „^ 6 2] ^ / bW ‘’İmam Hiraki258 dedi: ‘’BalÄąk mĂźstesna Mecusinin avÄą ve kestiÄ&#x;i yenmez. ÇßnkĂź balÄąÄ&#x;Äąn kesime ihtiyacÄą yoktur’’ Ä°bn Kudâme dedi: Ä°lim ehli, Mecusinin, balÄąk ve çekirge gibi, kesime ihtiyacÄą olmayanlar dÄąĹ&#x;Äąnda, avÄą ve kestiÄ&#x;inin haramlÄąÄ&#x;Äą Ăźzerinde icma etmiĹ&#x;tir. (Ä°lim ehli) bunlarÄąn mubahlÄąÄ&#x;Äąnda icma etmiĹ&#x;lerdir. Fakat Malik, Leys ve Ebu Sevr bu konuda cemaatten ayrÄąlmÄąĹ&#x; ve ifrata dĂźĹ&#x;mĂźĹ&#x;lerdir.

256

Ä°bn Abdil Berr: El Kâfi: 187. Abdullah bin Muhammed bin Kudâme El Cemmaili El Makdisi Ed DÄąmeĹ&#x;ki El HanbelĂŽ, Ebu Muhammed, Muvaffakuddin (541–620 h/1147–1223 m). HanbelĂŽ fakihlerinin bĂźyĂźklerindendir. Ä°bn Teymiyye onunla ilgili ‘’İmam Evzaiden sonra Ĺžama Ĺžeyh Muvaffaktan daha fakih kimse girmedi‘’ demiĹ&#x;tir. AlÄąntÄą yaptÄąÄ&#x;ÄąmÄąz ‘’El MuÄ&#x;ni‘’ eseri fÄąkÄąh konusunda yazÄąlmÄąĹ&#x; en muhteĹ&#x;em ve ansiklopedi olabilecek eserlerden biri sayÄąlmaktadÄąr. 258 Ă–mer bin El Huseyn bin Abdillah El Hiraki, Ebul KasÄąm (v. 334 h/945 m). BaÄ&#x;datlÄą HanbelĂŽ fukahasÄąnÄąn bĂźyĂźklerindendir. ‘’El Muhtasar‘’ isimli eseri ‘’Muhtasarul Hiraki‘’ olarak meĹ&#x;hurdur ve Ăźzerine Ĺ&#x;erhler yazÄąlmÄąĹ&#x;tÄąr. O Ĺ&#x;erhlerin en muhteĹ&#x;emlerinden biride ‘’El MuÄ&#x;ni‘’dir. 257

75

— HELAL ET —

Leys ve Malik Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;lerdir: Çekirgeyi Mecusi avladÄąÄ&#x;Äą zaman yeneceÄ&#x;i kanaatinde deÄ&#x;iliz. Mecusinin avladÄąÄ&#x;Äą balÄąÄ&#x;a ise ruhsat vermiĹ&#x;lerdir.’’259 Bu konuda Ä°mam Malik’in260 gĂśrĂźĹ&#x;lerinin toplandÄąÄ&#x;Äą ‘’El Mudevvenetul Kubra’’ isimli kitapta ondan Ĺ&#x;Ăśyle naklediliyor:

¸ & ^ 6 —W A :— D ,3.U :@ D ĂŒ1 @(D & bW ƒ4( ^ 6 —W A :— D . d c ƒ4( %_ W ÂŽ 2] „^ Â?6 2 A d =] = :@ D ĂŒ1 @(D & bW ‘’Dedim: Ne dersin? Malik’in gĂśrĂźĹ&#x;Ăźne gĂśre Mecusinin denizden avladÄąÄ&#x;Äą yenir mi? Dedi: Evet. Dedim: Ne dersin? Malik’in gĂśrĂźĹ&#x;Ăźne gĂśre Mecusinin karada avladÄąÄ&#x;Äą yenir mi? Dedi: HayÄąr. Ancak Mecusi onu ĂśldĂźrmediÄ&#x;i zaman onun avladÄąÄ&#x;Äąna yetiĹ&#x;ir kesersen, o zaman olur.’’261 Ä°mam Ahmed’in262 gĂśrĂźĹ&#x;lerinin toplandÄąÄ&#x;Äą ‘’Mesailul Ä°mam Ahmed’’ kitabÄąnda Ä°mam Ahmed’in gĂśrĂźĹ&#x;Ăź Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekilde naklediliyor:

.1 % ^ / :@ D ĂŒ^ / :— D . $ ' $ = :@ D ĂŒ & ƒ4( 6 :— D ‘’Dedim: Mecusinin denizden avladÄąÄ&#x;Äą konusunda ne dersin? Dedi: Bunda bir beis yoktur. Dedim: Çekirge konusunda ne dersin? Dedi: Çekirge de bunun gibidir.’’263 Bu gĂśrĂźĹ&#x; El Hasan El Basri264 tarafÄąndan 70 sahabiye nispet edilmiĹ&#x;tir:

= , * G ƒ4( 6 ( YW $ u k. 4 —W A : @ D U , 0 u FG ƒ+Q .A(u $ .4 „ A .1 2 8ƒa 3 A 6 & � *† 259

Ä°bn Kudâme: El MuÄ&#x;ni: 13/296. Malik bin Enes bin Malik El Esbahi El Himyeri, Ebu Abdillah (93–179 h/812– 895 m). Medine’nin ve meĹ&#x;hur dĂśrt fÄąkÄąh mezhebinden birinin imamÄądÄąr. Fetva verebilmesi için yetmiĹ&#x; âlimden icazet aldÄąktan sonra fetva vermeye baĹ&#x;lamÄąĹ&#x;tÄąr. 261 Malik bin Enes: El Mudevvenetul Kubra: 1/536. 262 Ahmed bin Muhammed bin Hanbel, Ebu Abdillah, EĹ&#x; Ĺžeybani El Vaili (164– 241 h/780–855 m). MeĹ&#x;hur dĂśrt mezhepten birinin imamÄądÄąr. 263 Ä°shak bin Mansur El Meruzi: Mesailul Ä°mam Ahmed: 4006. 264 El Hasen bin Yesar bin Basri, Ebu Said (21–110 h/642–728 m). Tabiunun bĂźyĂźklerindendir. Ali bin Ebi Talibin himayesinde yetiĹ&#x;miĹ&#x;tir. Ä°mam Äžazali onunla alakalÄą ‘’El Hasan El Basri konuĹ&#x;masÄą insanlar içinde Nebilerin konuĹ&#x;masÄąna en çok benzeyen ve doÄ&#x;ru yola uymada sahabeye en yakÄąn olanÄą idi‘’ demiĹ&#x;tir. 260

76

— HELAL ET —

‘’El Hasan El Basri’den şöyle dediği nakledilmiştir: Mecusinin denizden avladığı balıkları yiyen yetmiş sahabe gördüm. Bu işten dolayı da onların kalbinde bir sıkıntı olmuyordu. Bunu Said bin Mansur rivayet etmiştir.’’265 İbnu Ebi Şeybe266 ‘’El Musannef’’ isimli eserinde Cabir, İbn Abbas, Mucahid, Makhul, Hasanul Basri, İkrime, İbn Sirin, Hammad, Ata ve İbrahim En Nehai’nin Mecusi tarafından avlanmış balıkta bir beis görmediklerini, fakat Ali bin Ebi Talib ve Said bin Cubeyr’in bunu kerih gördüklerini isnadıyla birlikte nakletmiştir.267 İlim ehli katında itimat edilen görüşe göre, balığı kimin avladığına bakılmaz ve bu konuda bir ehliyet aranmaz. Dolayısıyla helal et bulunamadığı zaman Müslümanların ihtiyaçlarını balıkla karşılamasında bir beis yoktur.

265

İbn Kudâme: El Muğni: 13/297. Zurkani Muvatta şerhinde de aynısını rivayet etmiştir. 266 Abdullah bin Muhammed bin Ebi Şeybe El Absi, El Kufi, Ebu Bekr (159–235 h/776–849 m). Hadis hafızlarındandır ve bu konuda eserleri vardır. 267 İbnu Ebi Şeybe: El Musannef: 10/393-395.

77

— HELAL ET —

BAZI İDDİALAR VE CEVAPLARIMIZ Yüce Allah’ın yardımıyla risalenin esas bölümü tamamlanmış bulunuyor. Fakat bu konuda ortaya atılmış bazı iddialar vardır ki, onları cevaplamadan geçmek risalenin hedefinin tam gerçekleşmemesine neden olur. Bu iddialara kaynak yönünden baktığımız zaman, bunlardan birçoğunun ilimle gerçek anlamda alakası olmayan veya ilimde yeni emeklemeğe başlayanlar tarafından ortaya atıldığını görülür. Bunlardan bazıları yanlış kıyaslara, bazıları ise ayet ve hadisleri yanlış yorumlamaya dayalıdır. Bu yanlış yorumlamaların da en büyük nedenlerinden birisi insanların ehil olmadıkları işlere yeltenmesi, her ferdin – öyle olmadığı halde - kendisini Müçtehid mertebesinde görmesidir… Oysaki Dinimiz insanlara ehliyet sahibi olmadıkları işlere kalkışmalarını yasaklamış ve bunu birçok mefsedetin nedeni saymıştır. Sadece iddiaları cevaplamayı amaçladığımız için bazı şüpheleri ve hatalı görüşleri doğuran nedenler üzerinde uzun uzun durmanın yeri burası değildir. Cevaplanmasına gerek duyduğumuz iddialardan önemlileri ve yaygın olanları şunlardır: 1. Kesim ehliyetinde itibar dine değildir. Âlimler kesen kişinin dinini zikretseler de asıl illet tesmiyedir. Kimin kestiğine değil, tesmiyesine bakılır. 2. Enam suresi 118. ayetin yanlış anlaşılması. Yüce Allah, üzerinde Onun ismi zikredilmiş etlerden yenmesini emretmiş, peşinden böyle yapmayanları kınamıştır. Dolayısıyla kimin kestiğine bakılmadan, üzerinde besmele çekilmiş her etin yenmesi gereklidir.

3. Aişe – radiyallahu anha – annemizden rivayet edilen ‘’Bir kavim bize et getiriyor…’’ hadisinin genel anlamıyla amel edilir. Getirilen etin nereden geldiğine ve kimin kestiğine bakılmaz.

78

— HELAL ET —

4. Günümüzde Müslüman olmadıkları halde kendisini İslam’a nispet edenlerin Ehli Kitap sayılması gerektiği. Günümüzde gerçekte kâfir olsalar bile, zındık fırkalar Ehli Kitap sayılır ve kestikleri yenir.

Birinci iddiaya gelince bu konuda ilim ehlinden nakiller tertip gereği risalemizin ilk kısımlarında, ‘’müşrik besmele çekerse kestiği yenirmi’’ babında size takdim edildi. Bu nedenle ‘’kesimde itibar tesmiyeyedir’’ iddiasına cevap üzerinde tekrar durmanın lüzumu yoktur. Diğer iddialara gelince, Allah’ın yardımıyla sırayla her üçü hakkında detaylı cevap vereceğiz.

79

— HELAL ET —

â€™â€™Ăœzerinde Allah’Ĺn ismi anÄąlanlardan yiyinâ€? ayeti kerimesi Kesilen etlerin Ăźzerinde besmeleyi yeterli gĂśrĂźp, kesenin dinini itibara almayanlarÄąn Kurani Kerim’den sarÄąldÄąklarÄą bir ayeti kerime vardÄąr. Bu da YĂźce Allah’Ĺn:

, 2 " / 3 (") " *% & + $( , - . * /0 */ 1 ’’EÄ&#x;er Onun ayetlerine iman edenlerden iseniz Ăźzerinde Allah’Ĺn ismi anÄąlanlardan yiyin.’’ 268 ayetidir. Ă–ncelikle muteber âlimlerden kimsenin ayeti kerimeden onlarÄąn vardÄąÄ&#x;Äą sonuca varÄąp varmadÄąklarÄąnÄą sorarÄąz. Bu, ilim ehlinin gĂśrĂźĹ&#x;Ăź mĂź? Yoksa sizin hevanÄązdan uydurduÄ&#x;unuz bir gĂśrĂźĹ&#x; mĂź? Ayetin mutlak lafzÄąna dayanarak diÄ&#x;er delilleri gĂśrmezden gelenlerin iddiasÄąna gĂśre bu ayet, Ăźzerinde besmele çekilmiĹ&#x; etlerin mutlak anlamda helâlÄąÄ&#x;ini gĂśsteriyor. Bu ayetle ilgili onlarca tefsire bakmama raÄ&#x;men, hiçbir mĂźfessirin bu konuda onlara muvafakat ettiÄ&#x;ini gĂśremedim! Hatta tam aksine, muvafÄąk baĹ&#x;lÄąk altÄąnda ilim ehlinin icmasÄąnÄą ve selefi salihinin gĂśrĂźĹ&#x;lerini naklederek, kesim ehliyetinin Ăśnemini ve ehliyetsiz kiĹ&#x;ilerin besmele çekseler bile, kestiklerinin yenmeyeceÄ&#x;ini açĹk Ĺ&#x;ekilde ortaya koyduk. GĂśrĂźĹ&#x;lerini naklettiÄ&#x;imiz âlimler, ilimde gerçek anlamda ehillerdi ve KuranÄą Kerim’deki bu ayeti kerimeyi hiç de muhaliflerimizin anladÄąÄ&#x;Äą gibi anlamamÄąĹ&#x;lardÄą. EÄ&#x;er mĂźhaliflerimizin yaptÄąÄ&#x;Äą gibi, diÄ&#x;er deliller bir tarafa bÄąrakÄąlarak sadece bu ayeti kerime delil olarak alÄąnÄąrsa, ĂśrneÄ&#x;in domuz etinin bile Ăźzerinde besmele çekilerek yenebilmiĹ&#x; olmasÄą gerekir. Fakat diÄ&#x;er deliller domuz etini bu ayetin mutlak kaydÄąndan çĹkarÄąyor. AynÄą Ĺ&#x;ekilde sokakta bulduÄ&#x;umuz her hayvanÄą yakalayÄąp Ăźzerinde besmele çekerek yiyemeyiz! ÇßnkĂź o bizim deÄ&#x;il, belki de malÄą dokunulmaz olan bir MĂźslĂźman’Ĺn hayvanÄądÄąr. Yani bu konuda YĂźce Allah’Ĺn muradÄą sadece delillerin toplu deÄ&#x;erlendirilmesiyle anlaĹ&#x;ÄąlÄąr. Tahsis edici bu delillerden biri de, Kitap, SĂźnnet ve MĂźslĂźmanlarÄąn icmasÄąyla sabit olan kesim ehliyeti, yani sadece MĂźslĂźman ve Ehli KitabÄąn kestiÄ&#x;inin yenebileceÄ&#x;idir. Yani ayeti kerimenin mutlaklÄąÄ&#x;Äą zikrettiÄ&#x;imiz kayÄątlarla sÄąnÄąrlandÄąrÄąlÄąr! 268

El Enam: 6/118.

80

— HELAL ET —

Domuz etinin haramlÄąÄ&#x;Äą hakkÄąnda nassÄą dikkata almayarak, Ăźzerinde isim zikredilen her eti yemek ve buna ayeti kerimeyi delil gĂśstermek ne kadar akÄąlsÄązca bir davranÄąĹ&#x;sa, kesim ehliyetiyle ilgili naslarÄą gĂśrmezden gelip, bu ayeti kerimeye sarÄąlarak her tĂźrlĂź eti yemek de aynÄą Ĺ&#x;ekilde bir davranÄąĹ&#x;tÄąr. Gerçektende reform ehli bu ayeti kerimeyi sahabeden, tabiundan, selef imamlarÄąndan ve mĂźctehid fukahadan daha mÄą iyi anlamÄąĹ&#x;lar?! Bir ayetin anlaĹ&#x;ÄąlmasÄą için birçok yĂśnden incelenmesi gerekiyor. Bu yĂśnlerin en Ăśnemlilerinden birisi de, ayetin nĂźzul sebebidir. Bu ayeti kerime tek olarak deÄ&#x;il, diÄ&#x;er ayeti kerimelerle beraber inmiĹ&#x;tir. Ä°mam Ebu Ä°sa Et Tirmizi269 ’’El Camiul Kebir’’ adlÄą eserinde naklediyor ki:

J O I K L$ K O K L I L I , MP P*cL IMU M I MP P LYIUI MK O @(M I 4P AI IW (P cI MI> Z3 4 5 6Z Ă?O I ID ' O K ' ¢ IUP IdI @ K K K K KbML MK Kd WĂŽK$ 3P*M L P L K] MK I MK O 3M4 MK P2 MOÂŽK (MP +P I>) : O @IXMLUIYI> , O P*cL MW P LYIU I= L K] ) I P I L LI P I P P I IP I M (L MID wI ] (k I PL I .gW V FQ ‘W Q % : F ($ @ D .( I ( P K L -P I 3L +P OUK] 3L ( P -P P*.L I‡I ’’Abdullah bin Abbas’tan: BirtakÄąm insanlar Nebi’ye – sallallahu aleyhi ve sellem – geldiler ve dediler: Ey Allah’Ĺn Rasulu! Biz kendi ĂśldĂźrdĂźÄ&#x;ĂźmĂźzĂź yiyor da, Allah’Ĺn ĂśldĂźrdĂźÄ&#x;ĂźnĂź mĂź yemiyoruz? Akabinden YĂźce Allah ’’EÄ&#x;er Onun ayetlerine iman edenlerden iseniz Ăźzerinde Allah’Ĺn ismi anÄąlanlardan yiyin’’ ayetinden ’’EÄ&#x;er onlara itaat ederseniz, elbette siz de mĂźĹ&#x;rikler olursunuz’’ ayetine kadar olan bĂślĂźmĂź indirdi.’’ Ebu Ä°sa (Et Tirmizi) dedi: Bu Ä&#x;arib hasen bir hadistir.’’270 NĂźzul sebebinde zikredilen ayeti kerimeler tam olarak Ĺ&#x;Ăśyledir:

, 2 " / 3 * / 1 , 2 " /, 5 % 6 " (118) (") " *% & + $( , - . * /0 */ 1 - . D /0 : ; < 5 - =/> ? @, - . * . %A B 3 8 9 * /0 " 6 . /0 " C H A2 (119) &8 $ /0 < E - & & < - I J 1 GF ' - . * ( GF A - . ON P * L . * /0 * / 1 , ' & " /, 5 % 6 (120) - 3 $K & L , - M .(121) - , M L . < $ - . , Q J ; R . 269

Muhammed bin Sevra bin Musa Es Selemi El BuÄ&#x;i Et Tirmizi, Ebu Ä°sa (209– 279 h/824–892 m). ĂœnlĂź hadis imamlarÄąndan biridir. Ä°mam Buharinin talebelerindendir. Çok kuvvetli hafÄązaya sahipti. Hadis, Tarih ve Siyer konularÄąnda bĂźyĂźk eserleri vardÄąr. 270 Ebu Ä°sa Et Tirmizi: El Camiul Kebir: 5/154-155/3069.

81

— HELAL ET —

’’Eğer Onun ayetlerine iman edenlerden iseniz üzerinde Allah’ın ismi anılanlardan yiyin. Size ne oluyor ki, üzerinde Allah’ın ismi anılanlardan yemiyorsunuz? Oysa size - kendisine kesin ihtiyaç duyduklarınız müstesna - haram olanları detaylı açıklamıştır. Gerçekten çokları hevalarıyla, bilgisizce saptırıyorlar. Rabbin haddi aşanları en iyi bilendir. Günahın açığını da gizlisini de bırakın. Çünkü günah kazananlar kazanmakta oldukları yüzünden cezalandırılacaklar. Üzerinde Allah’ın ismi anılmayanlardan yemeyin. Çünkü o, elbette bir fısktır. Gerçekten şeytanlar sizinle mücadele etmeleri için kendi dostlarına vahiyde bulunurlar. Eğer onlara itaat ederseniz, elbette siz de müşrikler olursunuz.’’271 Ayeti kerimenin nüzul sebebini daha da açalım. Birtakım insanlar Müslümanları dininde şüpheye düşürmek için şöyle bir soru sordular: Koyun dağdan düşer ölürse onu Allah öldürmüştür. Siz koyunu kestiğiniz zaman ise, onu siz öldürmüş oluyorsunuz. Nasıl olur da kendi öldürdüğünüzü yer de, Allah’ın öldürdüğünü yemezsiniz? Bunun üzerine bazıları bu şüpheye uydu ve üzerinde Allah’ın ismi zikredilerek kesilen etleri yememeye karar verdi. Yüce Allah onları bu zayıf şüpheye uydukları için kınayarak bu ayetleri indirdi, onlardan helal yolla kesilmiş etleri yemelerini istedi. Daha önce onlara haram kılınanları, geniş bir şekilde açıkladığını hatırlattı. Müşriklerin, hevalarına uyarak Müslümanları saptırmaya çalıştıklarını ve bu konuda onlara uyarak meytenin helal veya şer’an helal kılınan etin haram olduğuna inanmaları halinde, onlar gibi müşrik olacaklarını açıkladı.272 271

El Enam: 6/118–121. Bu şüphenin defi sadedinde Allahın yardımıyla şunları söyleye biliriz: Bizler Müslüman olarak helal ve haramı aklın değil, Allahın belirlediğini kabul ederiz. Dolayısıyla bize karşı akla dayalı itirazın bir geçerliliği olmaz! Çünkü bizler bu tür konularda baştan aklın hakemliğini kabul etmemişiz ki, karşı taraf bunun üzerine aleyhimize hükümler bina etsin! Bu, kabul etmediğimiz bir mukaddimeyi kabul etmişiz gibi göstererek üzerine sahte hükümler bina edilen aldatmacadan başka bir şey değildir! Faraza bu konuda aklın hakemliği kabul edilmiş olsaydı bile, mesele müşriklerin iddia ettiği gibi olmazdı. Çünkü karşı taraf koyunu öldüren şeyin ya sebepler olduğunu, ya da sebepleri dikkata almayarak hakiki fail olan Allah olduğunu kabul etmek durumundadır. Sebepler dikkate alınırsa, kayadan düşüp ölen koyunu üzerine düştüğü kaya, onu kesmemiz durumunda ise bıçak ve ya

272

82

— HELAL ET —

GĂśrdĂźÄ&#x;ĂźmĂźz gibi bu mĂźbarek ayetler itikad ve mĂźĹ&#x;riklere teĹ&#x;’ri konusunda itaatle alakalÄądÄąr. YĂźce Allah’Ĺn bu ayeti kerimelerden muradÄą, hiç de muhaliflerimizin murad ettiÄ&#x;i Ĺ&#x;eyler deÄ&#x;ildir. Ayetlerin nĂźzul sebeplerini zikretmekteki amacÄąmÄąz hiç de ahkâmlarÄą mĂźnhasÄąr kÄąlmak deÄ&#x;ildir. Tefsir usulĂźnde, ’’nĂźzul sebebinin hususiliÄ&#x;i hĂźkmĂźn umumiliÄ&#x;ine engel deÄ&#x;ildir’’ Ĺ&#x;eklindeki kural, bilinen bir kuraldÄąr. AmacÄąmÄąz sadece YĂźce Allah’Ĺn bu ayetlerdeki muradÄąnÄąn doÄ&#x;ru anlaĹ&#x;ÄąlmasÄąna yardÄąmcÄą olmaktÄąr. Muhaliflere nasihatimiz, zikredilen ayeti kerimelerde de geçtiÄ&#x;i Ăźzere insanlarÄą bilgisizce saptÄąrmamalarÄą, kendileri ehil olana kadar her iĹ&#x;i ehline bÄąrakmalarÄądÄąr. Bu Ĺ&#x;Ăźpheye cevap olarak ilim ehlinden uzun uzun nakiller yapmamÄąz mĂźmkĂźn deÄ&#x;ildir. Sebebi ise, muhaliflerin gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂźn saÄ&#x;lamlÄąÄ&#x;Äą deÄ&#x;il, sadece son dĂśnemlerde ortaya çĹkmÄąĹ&#x; olmasÄądÄąr. Bu nedenle, eski âlimlerden bu Ĺ&#x;Ăźpheye cevap olarak nakiller aktaramÄąyoruz. Bu Ĺ&#x;Ăźpheyle alakalÄą rastladÄąÄ&#x;Äąm en eski nakil Abdul Latif bin Abdir Rahman’a273 aittir:

K K T9 (T> { K LI I K O 3P 4 L I P2 OŽ (P +P I>} :w .d (c$ , d ! • ( $2 @ *4 @ *FW - ( , q [] ,3 4 5 6 (4A 4 ,5 ) *+$ ' K K A I ,@ X ) 4 W Y* $ T/ ,{ O I I WnK eI OQI L I L PD} :w .d (c$ , W G I „AP I� I 6

ĂŒe (. _P/ $ @ G p +> ,3# -. KO K ,e .Â? ƒ ÂŒ ,"# $% ` F> {3L +P I › QK ) I I*+L (Pd P W I :w .d (D :3 I % e P .I I‡ } 3 _ Âź3 . %€ Â?*Q ,k ! A _+ ,) *+ V "# $2 i j WÂś e(T_ P K K K K5 e; K ^ ! Y$ { K LI I K O 3P 4 (4A e; L I P2 OÂŽ (P +P I>} : (D ^ ! F> . a Â?SQ ¢ .A c! A(T ! ( % Âź # ! WÂ’ e(T_ ÂŚ %< , 5 34 2 2] ,‚ *+ 3 F! $2 : $ ’’Kim YĂźce Allah’Ĺn â€™â€™Ăœzerinde Allah’Ĺn ismi anÄąlanlardan yiyin’’ ayetini putperest ve mĂźrtedin kestiÄ&#x;inin yenebileceÄ&#x;ine delil olarak gĂśsterirse, o YĂźce Allah’Ĺn KitabÄą, Onun Resulu’nun – sallallahu aleyhi insan ĂśldĂźrmĂźĹ&#x;tĂźr. Bizler bu durumda AllahÄąn ĂśldĂźrdĂźÄ&#x;ĂźnĂź yemeyip kendi ĂśldĂźrdĂźÄ&#x;ĂźmĂźzĂź yemiĹ&#x; olmayÄąz! Sebepler dikkata alÄąnmaz hakiki fail olan Allah dikkate alÄąnÄąrsa, bizler her iki durumda da YĂźce AllahÄąn ĂśldĂźrdĂźÄ&#x;ĂźnĂź yemiĹ&#x; oluruz! 273 Abdul Latif bin Abdir Rahman bin Hasan bin Muhammed bin Abdil Vehhab (1225-1808 h/1292-1875 m). Hamd bin Atik, Suleyman bin Sahmandan ders almÄąĹ&#x;tÄąr.

83

— HELAL ET —

ve sellem – SĂźnneti ve Ăœmmetin Ä°cmasÄą konusunda insanlarÄąn en cahillerindendir! Bu kÄąmse, YĂźce Allah’Ĺn ’’Allah’Ĺn ziynetlerini kim haram kÄąldÄą?’’274 Ayetini ipek elbisenin caiz olduÄ&#x;una delil getiren kimse gibidir. Tevil ve nĂźzul sebeplerini bilmemenin zararÄą, âlim gĂśrkemlilere bile dokunmuĹ&#x;tur. O zaman kaba cahillerin ve avamÄąn hali nasÄąl olur? Bil ki, YĂźce Allah’Ĺn ’’Kitap verilenlerin yiyeceÄ&#x;i size helaldir’’275 ayeti kesilmiĹ&#x; etlerin helal olmasÄąyla ve bu etlerin ayede zikr edilmiĹ&#x; ’’yiyecek’’ olmasÄąyla tefsir edilmiĹ&#x;tir. Ayetten anlaĹ&#x;Äąlan kâfir ve mĂźĹ&#x;riklerden Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äąndakilerin kestiklerinin haram olduÄ&#x;udur. Ä°lim ehli bunu delil getirmiĹ&#x;tir. YĂźce Allah’Ĺn ve Onun Resulu’nun kelamÄąndan anlaĹ&#x;Äąlan Ĺ&#x;eyler – mefhumlar Ĺ&#x;er’i delillerdir. YĂźce Allah’Ĺn â€™â€™Ăœzerinde Allah’Ĺn ismi anÄąlanlardan yiyin’’ ayetini ise Ĺ&#x;Ăśyle açĹklamÄąĹ&#x;lar: Bu ayetten murad, Ăźzerinde Allah’Ĺn ismi zikredildiÄ&#x;inde MĂźslĂźman ve KitabĂŽnin kestiÄ&#x;idir. Bu açĹklamadaki dayanaklarÄą da Maide suresindeki ayetin mefhumudur. Bu konu, Ăźzerinde karar kÄąlÄąnmÄąĹ&#x;, meĹ&#x;hur bir konudur.’’276 ’’El Lecnetud Daime’’277 fetva mecmuasÄąnda bu konuda sorulan soru ve cevabÄą yer alÄąyor:

K K KKd IWĂŽK$ 3L P* L P L K] K LI I K O 3P 4 L I P2 OÂŽ (P +P I> } : w .d 5 @(c$ Â?*l ( ! $2 Q : ' KK

.$ Q @(D N-FW ÂŽ WÂś „% e ^ ( , F_d w] ‹ *j = WÂś „% ] : @(cW { k I bL P ĂŒ > (+W , ^(9( > +$ + ÂĽÂ? (T> T 5 34 „ % ¸ $2 Q : ‹ , ! $2 i j q [r $ ‰ O  P T (- Âź WÂś & SQ = , T ¢ u .„^ aA] 1 2 3 0(D

’’Soru: Bir kimse ki, YĂźce Allah’Ĺn ’’EÄ&#x;er Onun ayetlerine iman edenlerden iseniz Ăźzerinde Allah’Ĺn ismi anÄąlanlardan yiyin‘’ ayetini delil getirerek mĂźĹ&#x;rikin kestiÄ&#x;ini helal sayÄąyor ve diyor: bu ayetin tefsire ihtiyacÄą yoktur. O sĂźrekli bu ayete sarÄąlÄąp duruyor ve baĹ&#x;ka kimseyi dinlemiyor. O kâfir olur mu? 274

El Araf: 7/32. El Maide: 5/5. 276 Ä°bn KasÄąm En Necdi: Ed Durerus Seniyye: 7/483-484. 277 Fetaval Lecnetid Daima fil Buhusil Ä°lmiyye vel Ä°fta. Suudi Arabistan’Ĺn âlimlerinden oluĹ&#x;an bir fetva kurulu. 275

84

— HELAL ET —

Cevap: Kim Ăźzerinde Allah’Ĺn ismini anÄąyor diye, bĂźyĂźk Ĺ&#x;irk sahibi mĂźĹ&#x;rikin kestiÄ&#x;ini helal sayÄąyorsa, o hatalÄądÄąr, fakat Ĺ&#x;Ăźphe bulunmasÄą nedeniyle kâfir deÄ&#x;ildir. Ayette onun için hiçbir delil yoktur. ÇßnkĂź ayetin umumiliÄ&#x;i, mĂźĹ&#x;riklerin kestiÄ&#x;inin haramlÄąÄ&#x;Äą Ăźzerinde oluĹ&#x;an icmayla tahsis edilmiĹ&#x;tir. AçĹklama ve ilimde ondan daha gßçlĂź olan kimseye onu irĹ&#x;ad etmek dĂźĹ&#x;er.’’278 MĂźfessirlerin padiĹ&#x;ahÄą lakabÄąyla tanÄąnan Ebu Cafer Et Taberi279 de ayetle ilgili yaptÄąÄ&#x;Äą açĹklamalarda, burada sĂśz edilen etlerin Ĺ&#x;er’i usulle ve kestikleri yenenler tarafÄąndan kesilmesinin Ĺ&#x;art olduÄ&#x;unu belirtiyor:

, ( b! TW ," (P +P I> " : Kd WÎ$ $K k b! „^ 3 4 5 6 -E ~ „ P 2 w .d @(cW `2 1 2 ,3+ $% $ j LI ,3+ # $2 3* O 2 Ž P f $ 0% "$% I „(-*`2 f U 3+ — K P `2 ^ ,) *+ 0 Q(*$ ^ I `2 , oG K W^ 3+ W^ ‚ ( b! .'( ) * = I

’’Zikri YĂźce olan Allah Nebisi Muhammed’e – sallallahu aleyhi ve sellem – ve Ona ve Onun ayetlerine iman eden kullarÄąna: Ey Ä°man edenler! Kendi kestiklerinizden ve ’’bu Ĺ&#x;ekil kesilirse size helaldir’’ Ĺ&#x;eklinde beyan ettiÄ&#x;im Ĺ&#x;ekilde kestiklerinizden ’’Yiyin’’ diyor. Bu ise sizin dininizden, hak Dinden olanlardan bana iman edenlerin kestiÄ&#x;i veya Ehli Kitaptan benim tevhidime inananlarÄąn kestiÄ&#x;idir. Putperestlerin ve Mecusilerden kitabÄą olmayanlarÄąn kestiÄ&#x;i deÄ&#x;ildir. ’’280 Ä°mam Taberi’nin sĂśzlerinden de açĹkça gĂśrĂźldĂźÄ&#x;Ăź gibi, Ayetin genel manasÄą diÄ&#x;er delillerle tahsis edilmelidir. Yoksa bidatçi fÄąrkalarÄąn yaptÄąÄ&#x;Äą gibi bazÄą delilleri alÄąp, diÄ&#x;erlerini gĂśrmezden gelmekle hakka ulaĹ&#x;Äąlmaz! Aksine bu usulĂźn terk edilmesi halinde Din ayakta kalamaz, ifsad olur.

278

Fetaval Lecnetid Daime: 22/435. Muhammed bin Cerir bin Yezid Et Taberi, Ebu Cafer (224–310 h/839–923 m). Taberistanda doÄ&#x;muĹ&#x; daha sonra BaÄ&#x;dat’a yerleĹ&#x;miĹ&#x;tir. Kendisi ictihad mertebesine yĂźkseldiÄ&#x;i için kimseyi taklid etmemiĹ&#x;, hatta birtakÄąm insanlar onu imam seçerek gĂśrĂźĹ&#x;leriyle amel etmiĹ&#x;ler. Ä°bn Huzeyme onun tefsirini okuduktan sonra ‘’YeryĂźzĂźnde ondan daha âlim kimse bilmiyorum‘’ demiĹ&#x;tir. 280 Ebu Cafer Et Taberi: Camiul Beyan: 9/511. 279

85

— HELAL ET —

‘’Bir kavim bize et getiriyorâ€? hadisi Buhari281 ve diÄ&#x;er muhaddislerin rivayet ettiÄ&#x;i sahih bir hadiste Ĺ&#x;Ăśyle deniyor:

K K K 0AK L IU =I ,3K L O K$ IU(PdLYIW ÂŚ(L MID O K] :3I O 4I I K LI I P O O 6 ~ K (P ID ÂŚ(L MID O I TI M L I P O ƒI Â?AI I I # I L I I 7O K K . K _L +P L K$ J TL I ƒK W K QI (PU I I :— I cI MI> ,=I eIL K LI I K O 3P 4 L I ID .P„(P P I 3L P*MLUI LI I (|ÂŞI @ L I P2I ‘’AiĹ&#x;e’den – radiyallahu anha – : Bir kavim Nebi’ye – sallallahu aleyhi ve sellem – Ĺ&#x;Ăśyle dedi: Birileri bize et getiriyor. Ama biz Ăźzerinde Allah’Ĺn isminin zikredilip edilmediÄ&#x;ini bilmiyoruz. Nebi – sallallahu aleyhi ve sellem – buyurdu ki: Siz Ăźzerinde (AllahÄąn) ismini zikredin ve yiyin.’’ AiĹ&#x;e dedi: Onlar kĂźfĂźrden yeni kurtulmuĹ&#x;lardÄą.’’282 BazÄą insanlar bu hadisten, Ăśnlerine gelen her etin Ăźzerinde besmele çekilerek yenebileceÄ&#x;i sonucuna varmÄąĹ&#x;lar. Bu gĂśrĂźĹ&#x; her ne kadar muteber ilim ehlinin gĂśrĂźĹ&#x;Ăź olmadÄąÄ&#x;Äą için ciddiyet teĹ&#x;kil etmese de, kalplerin sĂźkĂťn bulmasÄą için hadise bazÄą açĹklamalar yapmayÄą gerekli gĂśrdĂźk. Ă–ncelikle hadisin metninde ‘’kâfir bir kavim bize et getirdi’’ Ĺ&#x;eklinde bir ibare yoktur! Fakat tam aksine, eti getiren kavmin kĂźfĂźrden yeni kurtulduÄ&#x;u, yani artÄąk MĂźslĂźman olduÄ&#x;u haber veriliyor.283 Bu nedenle kestikleri hayvan Ăźzerinde, besmele çekmeyi bilmediklerinden endiĹ&#x;e edilerek Allah Resulune – sallallahu aleyhi ve sellem – haber veriliyor. BĂśyle bir hadisten, her gelen etin yenebileceÄ&#x;i sonucuna varan akla Ĺ&#x;aĹ&#x;ÄąlÄąr! Hadiste getirenlerin dinine yĂśnelik bir ibarenin olmadÄąÄ&#x;ÄąnÄą varsaysak bile, hadisten o sonuca varÄąlmaz! ÇßnkĂź daha Ăśnce de zikrettiÄ&#x;imiz gibi, Ehli SĂźnnetin usullerindeki temel esaslardan birisi de ilgili nasslarÄą bir araya cem edip bundan sonra karara varmaktÄąr. 281

Muhammed bin Ä°smail bin Ä°brahim bin MuÄ&#x;ire El Buhari, Ebu Abdillah (194– 256 h/810–870 m). ĂœnlĂź hadis HafÄązlarÄąndan, vera ve zĂźhd sahibi bir zattÄą. Sahih hadisleri topladÄąÄ&#x;Äą ‘’El Camius Sahih‘’ isimli eseri ilim ehli tarafÄąndan ‘’Allah’Ĺn KitabÄąndan sonra en sahih kaynak‘’ olarak deÄ&#x;erlendiriliyor. 282 Muhammed bin Ä°smail El Buhari: El Camius Sahih: 1402/5507. 283 KĂźfĂźrden yeni kurtulanlarÄąn soru soranlar mÄą, yoksa et getirenler mi olduÄ&#x;u konusunda ilim ehli farklÄą gĂśrĂźĹ&#x;ler belirtmiĹ&#x;ler. Fakat aÄ&#x;ÄąrlÄąklÄą gĂśrĂźĹ&#x; eti getirenlerin Ä°slam’a yeni girdiÄ&#x;idir.

86

— HELAL ET —

Sadece bir nassa yapÄąĹ&#x;Äąp, diÄ&#x;erlerini terk etmek deÄ&#x;ildir! Ayette haber verildiÄ&#x;i Ăźzere, bu kalbinde hastalÄąk olanlarÄąn yĂśntemlerindendir. Bu yĂśntemle hareket eden birisini dĂźĹ&#x;Ăźnelim. KendiliÄ&#x;inden Ăślen bir hayvanÄąn etini yiyip, hadiste etin mutlak Ĺ&#x;ekilde zikredildiÄ&#x;ini ve kendisinin de hadis ehli olarak bu hadise uyduÄ&#x;unu sĂśyleyen bir insan‌ Ĺžiar olarak bu insan hadise uymuĹ&#x;tur‌ Fakat bĂśyle birisi, YĂźce Allah’Ĺn isimlendirdiÄ&#x;i Ĺ&#x;ekilde, kalbinde eÄ&#x;rilik olandan baĹ&#x;kasÄą deÄ&#x;ildir! ÇßnkĂź kendiliÄ&#x;inden Ăślen hayvanÄąn etinin haram olduÄ&#x;u, diÄ&#x;er nassla açĹk Ĺ&#x;ekilde haber verilmiĹ&#x;tir. Kitap, SĂźnnet ve Ä°cmayla, MĂźslĂźman ve Ehli Kitaptan baĹ&#x;kasÄąnÄąn kestiÄ&#x;i haram kÄąlÄąnmÄąĹ&#x;tÄąr! Meyteyle ilgili nass, bu hadisteki eti nasÄąl tahsis ediyorsa, kesim ehliyetiyle ilgili nasslar da, aynÄą Ĺ&#x;ekilde hadisteki eti tahsis ediyor. Ä°lim ehlinin gĂśrĂźĹ&#x;lerinin bu konuda sĂśylediklerimize uygun olup olmadÄąÄ&#x;Äąna bakalÄąm: Ebul Ferec Ä°bn El Cevzi284 hadisle ilgili açĹklamasÄąnda Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

5 34 2 0A U = ,3 $ U(dYW ÂŚ (D ] 5 @(4A W : ( D (D ] " : N$ F ‘W G & FQ „ - > ,ƒ-FW U ‚ *+ 3 F! ° ." ( 3*U (fÂŞ :@ c> ,= e

+ , 3FW Ž - �X£ U •.W "3*U (fª " (D , % b4 X W = , (Q . 4 e .� -F*

‘’Onyedinci Hadis: ‘’Bir kavim dedi: Birileri bize et getiriyor. Ama biz Ăźzerinde Allah’Ĺn isminin zikredilip edilmediÄ&#x;ini bilmiyoruz. Nebi – sallallahu aleyhi ve sellem – dedi: Siz Ăźzerinde (AllahÄąn) ismini zikredin ve yiyin.’’ MĂźslĂźman ve KitabĂŽde zahir olan onun isim zikretmiĹ&#x; olmasÄądÄąr. Onun iĹ&#x;i, en iyi haline hamledilir ve bizim bu konuda soru sormamÄąz gerekmez. Allah Resulu’nun – sallallahu aleyhi ve sellem - ‘’Siz Ăźzerinde (AllahÄąn) ismini zikredin ve yiyin’’ sĂśzĂź â€˜â€™Ăźzerinde isim zikredilmeyen konusunda bu yeterlidir‘’ demek deÄ&#x;ildir. Fakat yemek Ăźzerine isim zikretmek sĂźnnet olduÄ&#x;u içindir.’’285

284

Abdur Rahman bin Ali bin Muhammed El Cevzi El KuraĹ&#x;i El BaÄ&#x;dadi, Ebul Ferec (508–597 h/1114–1201 m). Tefsir, Hadis, FÄąkÄąh ve Tarih konularÄąnda toplam ßç yĂźze yakÄąn eser tasnif etmiĹ&#x;tir. HanbelĂŽ mezhebine baÄ&#x;lÄąydÄą. 285 Ebul Farec Ä°bn El Cevzi: KeĹ&#x;ful MuĹ&#x;kil: 4/385.

87

— HELAL ET —

HafÄąz Ä°bn Abdil Berr286 hadisin açĹklamasÄąnda Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

( , Y$ 'Y$ = U = e 5 ÂŞ : .W ÂŽ ,3 F! `2 c_ ‘W G % & ŠQ ;F @(-E $ „ 6 * $2 , š =] $ °W = b! , ÂŞ D U @(-E .„(Ă‹ -F* d -.d K 1 2 V > "uW ‘’Bu hadisten çĹkan fÄąkhi sonuçlardan: MĂźslĂźmanÄąn kestiÄ&#x;i ve Ăźzerinde Allah’Ĺn ismini zikredip etmediÄ&#x;i bilinmeyen eti yemekte bir beis yoktur. Ä°sim zikrettiÄ&#x;ine hamledilir. MĂźmin hakkÄąnda hayÄąrdan baĹ&#x;ka bir Ĺ&#x;ey dĂźĹ&#x;ĂźnĂźlmez. Ä°sim zikretmeyi kasten terk etmesi ve benzeri Ĺ&#x;eyler yapmasÄą açĹk bir Ĺ&#x;ekilde ortaya çĹkana kadar, onun kestiÄ&#x;i ve avladÄąÄ&#x;Äą daima selamete hamledilir. ’’287 Muvaffakuddin Ä°bn Kudâme288 hadisle alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

0A U = ,3 $ U(dYW ) (D ] 5 @(4A W : ( D (D " T 5 ƒ�A #

, # ‘W G Q "$ % -Fd & 1a ] ." ( 3*U (ÂŞ " : @ D ĂŒ = e 5 34 2 . – & "$% u -j 3 F! @ Q ‘’AiĹ&#x;e’den – radiyallahu anha – gelen hadis: ‘’Bir kavim dedi: Ey Allah’Ĺn Rasulu bedevilerden birileri bize et getiriyor. Ama biz Ăźzerinde Allah’Ĺn isminin zikredilip edilmediÄ&#x;ini bilmiyoruz. Nebi – sallallahu aleyhi ve sellem – dedi: Siz Ăźzerinde (AllahÄąn) ismini zikredin ve yiyin.’’ Kesen kiĹ&#x;inin tesmiyesinde Ĺ&#x;ek edilirse, AiĹ&#x;e hadisinden dolayÄą yenmesi helaldir. ÇßnkĂź MĂźslĂźmanÄąn hali doÄ&#x;ruluÄ&#x;a hamledilir. Yerli yerindeki kesim gibi.’’289 Burhanuddin El Begai290 hadisle ilgili Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir: 286

Yusuf bin Abdillah bin Muhammed bin Abdil Berr En Nemri El Kurtubi El Maliki, Ebu Ă–mer (368–464 h/978–1071 m). Kendisine MaÄ&#x;ribin HafÄązÄą denirdi. BĂźyĂźk hadis hafÄązlarÄąndan olan bu zat aynÄą zamanda tarihci, edib ve araĹ&#x;tÄąrmacÄą âlimdir. Ä°slam âleminde bĂźyĂźk Ăśnem taĹ&#x;Äąyan eserler telif etmiĹ&#x;tir. 287 Ä°bn Abdil Berr: Et Temhid: 22/299. 288 Abdullah bin Muhammed bin Kudâme El Cemmaili El Makdisi Ed DÄąmeĹ&#x;ki El HanbelĂŽ, Ebu Muhammed, Muvaffakuddin (541–620 h/1147–1223 m). HanbelĂŽ fakihlerinin bĂźyĂźklerindendir. Ä°bn Teymiyye onunla ilgili ‘’İmam Evzaiden sonra Ĺžama Ĺžeyh Muvaffaktan daha fakih kimse girmedi‘’ demiĹ&#x;tir. AlÄąntÄą yaptÄąÄ&#x;ÄąmÄąz ‘’El MuÄ&#x;ni‘’ eseri fÄąkÄąh konusunda yazÄąlmÄąĹ&#x; en muhteĹ&#x;em ve ansiklopedi olabilecek eserlerden biri sayÄąlmaktadÄąr. 289 Ä°bn Kudâme: El Kâfi: 2/506-507.

88

— HELAL ET —

0A U = , 3 $ fU(dYW ÂŚ (D ] : 3 4 5 6 7 ( D ÂŚ (D " T 5 ƒÂ?A #

. T*U " _+ $ T ƒ W Q (U : — D , „( 3*U (ÂŞ : @ c> = e 5 34 2 . ._ $ -F* s §a ^ ! , * $2 l ÂŽ U( (  ] ^ ! @ W %T> ‘’AiĹ&#x;e’den – radiyallahu anha – gelen hadis: ‘’Bir kavim Nebi’ye – sallallahu aleyhi ve sellem – dedi ki: (bedevilerden) birileri bize et getiriyor. Ama biz Ăźzerinde Allah’Ĺn isminin zikredilip edilmediÄ&#x;ini bilmiyoruz. Nebi – sallallahu aleyhi ve sellem – dedi: Siz Ăźzerinde (AllahÄąn) ismini zikredin ve yiyin.’’ AiĹ&#x;e dedi ki: Onlar kĂźfĂźrden yeni kurtulmuĹ&#x;lardÄą. ’’ TĂźm bunlar sadece kesen kiĹ&#x;inin ‘’kestiÄ&#x;i yenenlerden‘’ olmasÄąnÄąn murad edildiÄ&#x;ine delalet ediyor. Murad fiilde tesmiyeyi Ĺ&#x;art koĹ&#x;mak deÄ&#x;ildir.’’291 Ä°mam Muhammed EĹ&#x; Ĺžeybani’nin292 rivayetiyle gelen, Ä°mam Malik’in293 ‘’El Muvatta’’ isimli hadis kitabÄąnda Ĺ&#x;unlar belirtiliyor:

W : c> 3 4 5 6 5 @(4A }4 ":@ D U $ $ e U¸< 1 U¸< @(4A @ c> :@ D ,ĂŒ = e T (ÂŞ 0A U ;> , - $ (dYW W^ K 4 U ] 5 @(4A ". ( ž T 5 (ÂŞ : 3 4 5 6 5 € Ă?YW 0% 2] _ Q ‚ @(D ( . %<YU %€ : -E @ D e;4r @ & 1 2 :@ D ÂŽ ,) *+ ;9A `2 - F 2 ƒ4(R 1 %$ d ¤> ,) *+ - F . (c$ bW ÂŽ uPW 290

Ä°brahim bin Ă–mer bin Hasan Er Rubat bin Ali bin Ebi Bekr El Begai, Ebul Hasen, Burhanuddin (809–885 h/1406–1480 m). MĂźfessir, tarihci ve edib. Ĺžafi mezhebine baÄ&#x;lÄą olan bu zatÄąn birçok alanda deÄ&#x;erli eserleri vardÄąr. 291 Burhanuddin El Begai: Nazmud Durer: 7/247. 292 Muhammed bin El Hasan bin Ferkad, Ebu Abdillah, EĹ&#x; Ĺžeybani (131–189 h/748–804 m). Ä°mam Ebu Hanife'nin meĹ&#x;hur talebelerindendir. ‘’İmameyn’’ derken kast edilen iki imamdan biridir. Ä°mam Ĺžafi onunla ilgili Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir: ’’EÄ&#x;er Muhammed bin El Hasan bizimle kendi aklÄą nispetinde konuĹ&#x;saydÄą onu anlayamazdÄąk. Lakin o bizim akÄąllarÄąmÄąz nispetinde konuĹ&#x;urdu ve biz onu anlardÄąk. Allah’Ĺn KitabÄąnÄą ondan daha iyi bilen kimse gĂśrmedim, sanki Kuran ona inmiĹ&#x;ti.’’. 293 Malik bin Enes bin Malik El Esbahi El Himyeri, Ebu Abdillah (93–179 h/812– 895 m). Medine’nin ve meĹ&#x;hur dĂśrt fÄąkÄąh mezhebinden birinin imamÄądÄąr. Fetva verebilmesi için yetmiĹ&#x; âlimden icazet aldÄąktan sonra fetva vermeye baĹ&#x;lamÄąĹ&#x;tÄąr.

89

— HELAL ET —

‘’Malik bize HiĹ&#x;am bin Urve’den, o da babasÄąndan haber verdi: ‘’Resulullah’a – sallallahu aleyhi ve sellem – Ĺ&#x;Ăśyle soruldu: Ey Allah’Ĺn Resulu! Bedevilerden birileri bize etler getiriyorlar ve biz bilmiyoruz Ăźzerinde isim zikretmiĹ&#x;ler mi yoksa etmemiĹ&#x;ler mi? Urve dedi ki: Resulullah – sallallahu aleyhi ve sellem – Ĺ&#x;Ăśyle buyurdu: â€˜â€™Ăœzerinde Allah’Ĺn ismini zikredin, sonra onu yiyin. ’’ Ä°mam Malik dedi ki: Bu olay Ä°slam’Ĺn ilk yÄąllarÄąndaydÄą294. Ä°mam Muhammed dedi ki: Biz de bĂśyle dĂźĹ&#x;ĂźnĂźyoruz. Ä°mam Ebu Hanife’ye gĂśre ise etleri getiren MĂźslĂźman veya Ehli Kitaptan birisi olduÄ&#x;u zaman durum hadisteki gibi olur. Fakat etleri Mecusi getirir ve bunu bir MĂźslĂźmanÄąn veya Ehli Kitaptan birisinin kestiÄ&#x;ini belirtirse, sĂśzĂź tasdik edilmez ve onun sĂśzĂźne dayanÄąlarak yenmez295.’’296 ‘’El Muvatta’’ isimli kitabÄą Ĺ&#x;erh edenlerden Suleyman El Baci297 Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

, -F* $ $ W W -*l ," ( ž w .d 5 (ÂŞ " 3 4 5 6 (D p +d ;> ,3T- V 3 V „=(d "$2 -F* ,p +* 3T ƒc$ ÂŽ 1 2 Âś 3*U 5 (ÂŞ W W -*l , T>;< k *W ŠQ u -l  ] , > 3T

5 ÂŞ ] , * $2 "ud ÂŽ "$ % 2] = e 5 34 2 (> .d ÂŽ $ ( *F*> . 9 X

‘’Allah Resulu’nun – sallallahu aleyhi ve sellem - ‘’Allahu Teala’yÄą zikredin, sonra yiyin’’ sĂśzĂźyle kast ettiÄ&#x;i Ĺ&#x;eyin, yemek zamanÄą YĂźce Allah’Ĺ zikretmek olduÄ&#x;u muhtemeldir. ÇßnkĂź bu onlarÄąn Ăźzerinde kalan yĂźkĂźmlĂźktĂźr. Kesim zamanÄą isim zikretmeye gelince, onu bunlarÄąn haberi olmadan diÄ&#x;erleri artÄąk ĂźstlenmiĹ&#x;ler ve bu konuda onlara artÄąk bir yĂźkĂźmlĂźlĂźk yoktur. 294

Ä°bn Abdil Berr bu olayÄąn Ä°slam’Ĺn ilk yÄąllarÄąnda olduÄ&#x;unu sĂśyleyenlerin gĂśrĂźĹ&#x;ĂźnĂźn zayÄąf olduÄ&#x;unu birkaç yĂśnden ispatlamÄąĹ&#x;tÄąr. (Et Temhid: 22/300) 295 Bunun bir benzeri de gĂźnĂźmĂźzde satÄąlan etlerin etiketlerinde yazÄąlÄą olan ‘’İslami usullere gĂśre kesilmiĹ&#x;tir’’ yazÄąsÄądÄąr. Ä°mam Ebu Hanife’nin gĂśrĂźĹ&#x;Ăźnden anlaĹ&#x;Äąlan, bu tĂźr etiketlerin bir MĂźslĂźman veya KitabĂŽ tarafÄąndan yazÄąldÄąÄ&#x;Äą bilinmedikçe etlerin yenmeyeceÄ&#x;idir. KimliÄ&#x;i belirsiz kiĹ&#x;iler tarafÄąndan vurulan bu etiketlerin varlÄąÄ&#x;Äąyla yokluÄ&#x;u aynÄą hĂźkmdedir. 296 Malik bin Enes: El Muvatta: 206. 297 Suleyman bin Halef bin Sad Et Tucibi El Kurtubi, Ebu Valid El Baci (403–473 h/1012–1081 m). Malikilerin bĂźyĂźk fakihlerindendir. KurtubanÄąn Baca bĂślgesinde doÄ&#x;muĹ&#x;, sonra ilim tahsili için Hicaz, BaÄ&#x;dat, Musul ve DÄąmeĹ&#x;ke gitmiĹ&#x;tir. Tahsilini tamamlayÄąnca EndulĂźse dĂśnmĂźĹ&#x; ve çeĹ&#x;itli bĂślgelerinde kadÄąlÄąk yapmÄąĹ&#x;tÄąr.

90

— HELAL ET —

Bunun aksine bir şey ortaya çıkana kadar işler sıhhate hamledilir. Muhtemeldir ki, şunu kast etmiştir: Siz şimdi Allahı zikredin ve bununla üzerinde Allah’ın ismi zikredilip edilmediği bilmediğiniz etlerin yenmesini mübah kılın. Fakat bu kestiği yenebilen kimsenin, üzerinde Allah’ın – azze ve celle – ismini zikrederek kestiği zaman böyledir.’’298 Gördüğümüz gibi, ilim ehli – Allahın geniş rahmeti üzerlerine olsun – hadisin umumi manasını diğer delillerle sınırlamış ve hadiste kastedilenlerin sadece kestiği yenebilecek kimselerden olduğunu açıkca belirtmişlerdir. Allah’ın izniyle hadisle ilgili hakkı arayanın yarasına merhem olacak kadar ilim ehlinin sözlerini naklettik.299

298

Suleyman El Baci: El Munteka: 4/207. Hadisle ilgili aynı şekilde yorum yapılan kaynaklar için bak: Şemsuddin El Kirmani: El Kevakibud Derari: 20/100, Mansur bin Yunus El Buhuti: Şerhu Muntehal İradat: 6/343, Siracuddin İbnul Mulakkin: Et Tevdih li Şerhi El Cami Es Sahih: 26/451, Ebu Bekr El Cessas: Ahkamul Kuran: 3/6, Ebu Ömer İbn Abdil Berr: El İstizkar: 15/214, Ebu Bekr Es Serahsi: El Mebsut: 11/238, İbn Kasım En Necdi: Ed Durerus Seniyye: 7/488.

299

91

— HELAL ET —

GĂźnĂźmĂźzdekiler ehli kitapmÄądÄąr? BirtakÄąm insanlar da vardÄąr ki, MĂźslĂźman ve Ehli Kitaptan baĹ&#x;kasÄąnÄąn kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;ini kabul eder, fakat MĂźslĂźman olmadÄąÄ&#x;Äą halde kendisini Ä°slam’a nispet eden tĂźm insanlarÄą da Ehli Kitap statĂźsĂźnde gĂśrĂźrler. Gerekçe olarak da, kendisini Tevrat veya Ä°ncil’e nispet edenlerin Ehli Kitap sayÄąlmasÄąnÄą gĂśsterirler. ŞÜyle ki, Kurani Kerim bu kitaplarÄąn en ĂźstĂźnĂźdĂźr, dolayÄąsÄąyla kendini bu kitaba nispet edenin Ehli Kitap olmasÄą daha evladÄąr‌300 Peki, gerçekte Ä°slama gĂśre Ehli Kitap kimlerdir? ‘’El Kuveytiyye’’ isimli ansiklopedide konuyla alakalÄą Ĺ&#x;Ăśyle denir:

( c> f _ G N4(d f . _ *ž! 3TD _$ šA uf ^(T : 3 ) *+ f w] 8 Tc_ A(T[ g 2 J A($X$ Â’ , šA uf ^(T - W , ) *+$ cW Ăˆ bW f : 3 ) *+ f ] : f 7 $ J .) *+$ ÂŚ=X f ÂŚ fW ÂŞ ÂŚ W^ c*.W 3ÂŒf 1 2 . g .a 3 $] p 6 , ^ ^ ‘’Cumhur Fukahaya gĂśre Ehli Kitap farklÄą fÄąrkalarÄąyla beraber Yahudi ve NasranĂŽlerdir. Hanefiler ise iĹ&#x;i biraz daha geniĹ&#x; tutarak Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;ler: Ehli Kitap, bir Nebiye iman eden ve bir KitabÄą tasdik eden herkestir. BĂśylece Yahudi ve NasranĂŽleri, Davudun (aleyhisselam) Zeburuna iman edenleri, Ä°brahim ve ĹžuaybÄąn (aleyhimesselam) sahifelerine iman edenleri de Ehli KitabÄąn Ĺ&#x;Ăźmulu içine almÄąĹ&#x;lar. ÇßnkĂź onlar semavi ve Kitabla inmiĹ&#x; bir dine itikad ediyorlar.’’301 Ehli SĂźnnet âlimleri, Ehli Kitap terimini takdim ettiÄ&#x;imiz Ĺ&#x;ekilde açĹklamÄąĹ&#x;lar ve mĂźslĂźman olmadÄąklarÄą halde kendilerini Ä°slama nispet edenleri bu kategoriden saymamÄąĹ&#x;lar.

300

Ä°lim Ehlinden Ebul Hasen El Kerhi ve bazÄąlarÄą Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;lerdir: ‘’TĂźm Ĺ&#x;eriatlarÄąna tutunmamÄąĹ&#x; olsa bile kendini Ehli Kitapdan sayan kimse onlardan kabul edildiÄ&#x;i gibi, bazÄą fÄąrkalarÄąn kĂźfrĂź gerektiren itikadÄąnÄą benimesediÄ&#x;i halde kendini Ä°slama nispet edenin de tekfir edilse bile kestiÄ&#x;inin yenip, kadÄąnlarÄąyla evlenile bilinmesi lazÄąmdÄąr.‘’ Allah daha iyi bilir, bu gĂśrĂźĹ&#x; tafsili izaha muhtacdÄąr. Zira kendini Ä°slama nispet ettiÄ&#x;i halde Yahudi ve NasranĂŽlerden daha kâfir olanlar vardÄąr. Belki bu hĂźkmĂźn sadece tevil sonucu kĂźfrĂźne hĂźkm edilen kimselere ait edilmesi uyÄ&#x;un bir açĹklama ola bilir. 301 El Mevsuatul FÄąkhiyyetul Kuveytiyye: 7/140.

92

— HELAL ET —

Dinimize gĂśre insanlar Ä°slam’la tanÄąĹ&#x;tÄąktan sonra ya onu kabul eder ve MĂźslĂźman ismini alÄąr veyahut da onu reddedip kâfir ismini sĂźrdĂźrĂźrler. Evet, baĹ&#x;ka bir açĹdan baktÄąÄ&#x;ÄąmÄązda kendisini Ä°slam’a nispet eden bir kategori gĂśrĂźyoruz. Fakat bu kategorideki insanlar, ya gerçek anlamda Ä°slam’Ĺ kabullenmiĹ&#x; MĂźslĂźmanlar veyahutta kabullenmeden sadece kendilerini Ä°slam’a nispet eden kâfirlerdir. Ä°slam, bu kategoriler arasÄąnda yeni bir statĂź belirleyerek, bunlara Ehli Kitap ismi vermemiĹ&#x;tir. Ä°slam’Ĺ gerçek anlamda benimsemeyen kimseler, Ä°slamdan Ăśnce hangi din Ăźzerelerse, aynÄą Ĺ&#x;ekilde devam ederler veya Dinden çĹkmÄąĹ&#x; sayÄąlÄąrlar. TĂźm bu anlattÄąklarÄąmÄąz yerleĹ&#x;miĹ&#x; temel esaslardandÄąr. Fakihler genel olarak mĂźrtedin kestiÄ&#x;i yenmez Ĺ&#x;eklinde mutlak hĂźkĂźm belirtmiĹ&#x;, kendisini Ä°slam’a nispet eden mĂźrted, Ehli KitaptÄąr, kestiÄ&#x;i yenir Ĺ&#x;eklinde kayÄąt dĂźĹ&#x;memiĹ&#x;lerdir. ÇßnkĂź gerçekte Dinden dĂśnen birçok kiĹ&#x;i vardÄąr ki, kendilerini Äąsrarla Ä°slam’a nispet ederler. Bu fÄąrkalarÄąn meĹ&#x;hurlarÄąndan Yezidiyye, Batiniyye, Äžurabiyye, Meymuniyye, Kerramiyye302 ve diÄ&#x;erleri vardÄąr ki, ilim ehli bunlarÄąn Ä°slam dÄąĹ&#x;Äą olduklarÄąnÄą açĹk Ĺ&#x;ekilde belirtmiĹ&#x;, kestiklerinin yenmeyeceÄ&#x;i ve kadÄąnlarÄąyla evlenilmeyeceÄ&#x;ini ifade etmiĹ&#x;lerdir. Bu açĹklamalarÄą yaparken bu fÄąrkalarÄąn kendilerini Ä°slam’a nispet etmesi dikkate alÄąnÄąp, onlara Ehli Kitap muamelesi uygulanmamÄąĹ&#x;tÄąr. Ä°mam Ahmed bin Hanbel303 Cehmiyyenin ßç sÄąnfÄąnÄą304 zikr ettikten sonra onlar hakkÄąnda Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;tir:

bd = ,„½ xD n(ÂŁ = ," W ÂŽ g*W ÂŽ ] * c „% I 3 . A^ N[ . * $2 ’’İlim ehlinden ulaĹ&#x;tÄąklarÄąm Ĺ&#x;unun Ăźzerinde icma etmiĹ&#x;lerdir: (KuranÄąn halkÄą konusunda) Bu sĂśzleri sĂśyleyen kimse tevbe etmezse, (MĂźslĂźman kadÄąnla) evlenemez, kadÄąlÄąÄ&#x;Äą caiz olmaz ve kestiÄ&#x;i yenmez.’’305

302

Bu fÄąrkalarÄąn birçoÄ&#x;u Ĺ&#x;imdi mevcut deÄ&#x;ildir. Fakat zamanÄąmÄązda bazÄą fÄąrkalar vardÄąr ki, onlarÄąn bir kÄąsmÄą - Ăśyle olmadÄąklarÄą halde - kendisini MĂźslĂźman olarak isimlendirirler. Ă–rneÄ&#x;in laikler, demokratlar, sosyalistler, komunistler ve digerleri. Ä°slama gĂśre bu akide sahiplerinin de kestiÄ&#x;i yenmez. 303 Ahmed bin Muhammed bin Hanbel, Ebu Abdillah, EĹ&#x; Ĺžeybani El Vaili (164– 241 h/780–855 m). MeĹ&#x;hur dĂśrt mezhepten birinin imamÄądÄąr. 304 Bu ßç sÄąnÄąf Ĺ&#x;unlardÄąr: 1. Kuran AllahÄąn kelamÄą ve mahlĂťktur diyenler. 2. Kuran AllahÄąn kelamÄądÄąr deyip gerisi hakkÄąnda susanlar. 3. KuranÄą telaffuz etmemiz mahlĂťktur diyenler. 305 Ahmed bin Hanbel: El Akide: 61.

93

— HELAL ET —

Ă–rneÄ&#x;in Ahmed Ä°bn Teymiyye306 ’’Es Sârimul Meslul’’ eserinde Ĺ&#x;Ăśyle der:

$2 Â’ ÂŽ ,0^(T $2 — P ,ƒx> A "$2 a "$2 W^(TW ( : U(W $ ¨ @ D

.e;4r d U ,ƒx> bd U N d ! $2 bd = - , WA c ­> $2 bd = :ÂĽU +$ ($ @ D 1 % . WX/ 3T %<bd ,3T W^ cW % , d ! e c ( cW 8=b ,‚ *+ $2

’’Ahmed bin Yunus307 dedi ki: ’’EÄ&#x;er bir Yahudi ve bir RafÄązĂŽ koyun keserse ben Yahudi’nin kestiÄ&#x;ini yer, fakat RafizĂŽnin kestiÄ&#x;ini yemem. ÇßnkĂź o Ä°slam’dan çĹkmÄąĹ&#x;tÄąr.’’ Ebu Bekr bin Hani308 de bunun gibi demiĹ&#x;tir: ’’KitabĂŽnin kestiÄ&#x;inin yenmesine raÄ&#x;men, mĂźrtedin kestiÄ&#x;inin yenmediÄ&#x;i gibi, Rafizilerin ve Kaderiyenin kestiÄ&#x;i de yenmez! ÇßnkĂź onlar mĂźrted konumundadÄąrlar. Zimmet Ehli ise dinleri Ăźzere kabul edilir ve onlardan cizye alÄąnÄąr.’’.’’309 Ehli SĂźnnetin Ä°mamlarÄąndan Ebu Abdillah El Buhari310 RafÄązĂŽlerle alakalÄą Ĺ&#x;unlarÄą sĂśylemiĹ&#x;tir:

= ,šA u ,^(T p < — 6 e ,­> ,ƒ-T/ p < — 6 H $ : 5 ($ @ D P .3T # $2 bPd = , T PW = , ( PW = , ^ .PW = ,3T 3O FPW ’’Ebu Abdillah (El Buhari) der ki: Ha Cehmi veya Rafizinin arkasÄąnda namaz kÄąldÄąm, ha Yahudi ve HristiyanÄąn, benim için aynÄądÄąr. 306

Ahmed bin Abdil Halim bin Abdis Selam Ä°bn Abdillah bin Ebil KasÄąm El Hadir En Numeyri El Harrani Ed DÄąmeĹ&#x;ki El HanbelĂŽ, Ebul Abbas, Takiyyuddin Ä°bn Teymiyye (661–768 h/1263–1328 m). HanbelĂŽ fakihlerinin meĹ&#x;hurlarÄąndandÄąr. FarklÄą alanlarda birçok eser tasnif etmiĹ&#x;tir. 307 Ahmed bin Yunus, Ä°bn Abdillah. Kufenin imamlarÄąndandÄąr.’’El Kutubus Sitte’’ sahipleri ondan hadis rivayet ettiler. Ä°mam Ahmed bin Hanbel talebelerinin birine ona gitmesini ve onun Ĺžeyhul Ä°slam olduÄ&#x;unu sĂśylemiĹ&#x;tir. VefatÄą 261 h/841 m. 308 Ahmed bin Muhammed bin Hani Et Tai, Ebu Bekr. Hadis hafÄązlarÄąndandÄąr. Ä°mam Ahmed ve diÄ&#x;erlerinden hadis dinlemiĹ&#x;tir. VefatÄą 261 h/875 m. 309 Ahmed ibn Teymiyye: Es Sarimul Meslul: 1/570. Ebu Bekr bin Haniye ait bu sĂśzler aynÄą zamanda Ali bin Abdil Kâfi Es Subkinin ’’Es Seyful Meslul’’ (81a) kitabÄąnÄąn elyazmasÄąnda da mevcuttur. 310 Muhammed bin Ä°smail bin Ä°brahim bin MuÄ&#x;ire El Buhari, Ebu Abdillah (194– 256 h/810–870 m). ĂœnlĂź hadis HafÄązlarÄąndan, vera ve zĂźhd sahibi bir zattÄą. Sahih hadisleri topladÄąÄ&#x;Äą ‘’El Camius Sahih‘’ isimli eseri ilim ehli tarafÄąndan ‘’Allah’Ĺn KitabÄąndan sonra en sahih kaynak‘’ olarak deÄ&#x;erlendiriliyor.

94

— HELAL ET —

Onlara selam verilmez, hastalarÄą ziyaret edilmez, kadÄąnlarÄąyla evlenilmez, cenazeleri takip edilmez ve kestikleri yenmez.’’311 Ä°bn Batta312 ’’El Ä°banetus SuÄ&#x;ra’’ isimli eserinde RafÄązĂŽlerle alakalÄą Ĺ&#x;unu nakletmiĹ&#x;tir:

. ^A 3ÂŒ ,3T* $2 bd = ,3 ½ FU "+ d = x> :: ~u $ ‡ @ D ’’Talha bin Musarrif313 dedi ki: Rafizilerin kadÄąnlarÄąyla evlenilmez ve kestikleri yenmez. ÇßnkĂź onlar riddet ehlidir.’’314 OsmanlÄą Ĺ&#x;eyhul Ä°slam’Ĺ Ebus Suud’a,315 “dĂśnerek yĂźce AllahÄą zikrettiklerini iddia edenâ€?316 bir grup hakkÄąnda soruldu: “Soru: Sufi olan Zeyd, zikir yaparken ayakta dĂśnĂźp, bu dĂśnmeyi ibadet sayarsa, nikâhÄą sahih, kestiÄ&#x;i helal olur mu? Cevap: DĂśnmeyi ibadet sayarsa mĂźrtettir, asla MĂźslĂźman veya zimmĂŽ bir kadÄąnla nikâhlanamaz, kestiÄ&#x;i de meytedir. Ama ibadet saymayÄąp, mĂźbah olduÄ&#x;una itikad ederse mĂźrted deÄ&#x;ildir. Ä°taatten çĹkmÄąĹ&#x; fasÄąktÄąr. DiÄ&#x;er fasÄąklar gibidir, nikâhÄą bozulmaz, kestiÄ&#x;i de yenir.â€?317 Bu konuyla ilgili Eba BatÄąn318 ’’gĂźnĂźmĂźzdekiler de Ehli KitaptÄąr’’ diyenlere itirazÄąnÄą Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekilde dile getirir:

311

Muhammed bin Ä°smail El Buhari: Halku Efalil Ä°bad: 13. AynÄą rivayet Beyhakinin ’’El Esma vas Sifat’’ eserinde de Ä°mam Buhari’den naklen mevcuttur. 312 Ubeydullah bin Muhammed bin Muhammed bin Hamdan, Ebu Abdillah El Ukberi (304–387 h/917–997 m). Hadis âlimlerinden ve HanbelĂŽ fukahasÄąnÄąn bĂźyĂźklerindendir. BeÄ&#x;avi, Ebu Bekr En Nisaburi gibi bĂźyĂźklerden ders almÄąĹ&#x;tÄąr. 313 Talha bin Musarrif bin Kab bin Amr El Hemedani El Yami El Kufi. KÄąraat âlimi ve hadis ravisidir. ‘’Seyyidul Kurra‘’ olarak isimlendirilmiĹ&#x;tir. VefatÄą 112 h/730 m. 314 Ä°bn Batta: El Ä°banetus SuÄ&#x;ra: 177. 315 Muhammed bin Muhammed bin Mustafa El Ä°madi, Ebu Es Suud (898–982 h/1493–1574 m). OsmanlÄą yĂśnetimi zamanÄą Ä°skilip’te doÄ&#x;muĹ&#x;tur. Ä°stanbul’da, Bursa’da ve Rumeli’de kadÄąlÄąk yapmÄąĹ&#x;tÄąr. Otuz yÄąl OsmanlÄą Ĺžeyhul Ä°slamlÄąÄ&#x;ÄąnÄą yapmÄąĹ&#x;tÄąr. Ä°kinci Ebu Hanife diye anÄąlÄąrdÄą. MezarÄą Ä°stanbul’da, Ebu Eyyub El Ensarinin - radiyallahu anh - mezarÄą yakÄąnlarÄąndadÄąr. 316 Kendini Celaluddin Er Rumiye nispet eden bu fÄąrka gĂźnĂźmĂźzĂź kadar varlÄąÄ&#x;ÄąnÄą sĂźrdĂźrmekte ve sadece aklÄą nakÄąs olanlarÄąn yapacaÄ&#x;Äą raks ve dĂśnmelerine devam etmektedir. 317 Ĺžeyhul Ä°slamÄąn OsmanlÄąca olan bu fetvasÄą “Beyazid Umumi KĂźtĂźphanesindeâ€? 2757 numara altÄąnda (B/324/b) kayÄątlÄądÄąr. 318 Abdullah bin Abdir Rahman Eba BatÄąn (1194–1282 h/1780–1865 m). Necd bĂślgesi fakihlerindendir. Taif ve Uneyze kadÄąlÄąÄ&#x;ÄąnÄą yapmÄąĹ&#x;tÄąr.

95

— HELAL ET —

K K ƒ+Q D ^(T "# $2 h $ D 5 2] :@ D U , W 6 .! 3K . w] g P F* IW I ­.$ J 3ÂŒ(+ šA u ,k$ *+ K : a 3€ * $ ,) * 3ÂŒ ,w „% A _+> ,) * P I K K K O 3L +P I › Q ) I I*+L (Pd P W I % e P .I I‡ I } :w .d 5 @ D ,q [r ) *+ *_ ž! , 4 > ' D % .{ 3L PÂĄI › QK 3L +P P .I I‡ I „% d ! :8 - . N[ D .) *+

"# $2 i j ,1 2 e(T_ @ > h d = , d ! "+ d = , | IMI*FL PW = , WX/ $ |cI PMW ;> ,) *+ 3+G p  -+Q ,

3+Q ; 6 < ) *+ W^ w] d ! $2 Q $] & , 4] _  2 =] , * $2 „% d ! ' D -> ,) *+ & 3T-+G p  ,8 - . N [ 3 .$ $ u . q [] F ) *+ @^ p < c> ,) *+ Âź:;< ;$ A _ 8=b ,3 (Ă‹ , * ,n A , D^ UX "# $2 i *$ : Q V h 6 K ÂŽ , *W 5 ^ A ! o| G "Â? c> .„(Ă‹ o> ! ( oW UX „^Xd ÂŽ , *W P5 ^ W I P I I .ÂŚ=;Â? Q =] ^

’’MuasÄąrlardan olan bazÄą ilim mĂźntesiplerinin Ĺ&#x;Ăśyle dediÄ&#x;i bize nakledildi: YĂźce Allah Kitap Ehli olmalarÄą nedeniyle Yahudi ve HÄąristiyanlarÄąn kestiklerini mubah kÄąldÄąysa, bu Ăźmmetin kafirleri daha evladÄąr. ÇßnkĂź bunlar da Ehli KitaptÄąr, hatta bunlarÄąn KitabÄą diÄ&#x;er iki kitaptan daha Ĺ&#x;ereflidir. Bu, Kitaba ve Ä°cmaya muhalif olmasÄą nedeniyle fasit bir kÄąyastÄąr. YĂźce Allah buyuruyor ki: ‘’Kitap verilenlerin yiyecekleri size, sizin yiyecekleriniz onlara helaldÄąr’’319. Bu ayetin mefhumu, Ehli Kitap dÄąĹ&#x;ÄąndakÄąlarÄąn kestiklerinin haram olduÄ&#x;una delalet ediyor. Alimler icma etmiĹ&#x;ler ki, bu Ăźmmetten olan mĂźrtedin hĂźkmĂź, Ehli KitabÄąn hĂźkmĂźnden farklÄądÄąr: MĂźrtedden cizye alÄąnmaz, kĂśle edinilmez, mĂźrted kadÄąnla evlenilmez. Ä°shak’tan, sadece Ehli Kitaba irtidad eden mĂźrtedin kestiÄ&#x;ini yemenin mĂźbah olmasÄąyla ilgili zikrettikleri bundan mĂźstesnadÄąr. Sahabe ve onlardan sonra gelen tĂźm alimlerin verdiÄ&#x;i hĂźkĂźm, onlarÄąn Ehli Kitap konusunda verdiÄ&#x;i hĂźkme muhaliftir. Kim bu Ăźmmetin mĂźrted olanÄąnÄą Ehli Kitaba kÄąyaslarsa, Kitab, SĂźnnet ve Ăœmmetin Ä°cmasÄąnÄąn delalet ettiÄ&#x;i Ĺ&#x;eye muhalefet etmiĹ&#x;tir. Bir çok alim açĹk Ĺ&#x;ekilde zÄąndÄąklarÄąn, Durzilerin, Teyamina ve benzerlerinin kestiklerinin yenmeyeceÄ&#x;ini belirtmiĹ&#x;ler. ÇßnkĂź bunlar tartÄąĹ&#x;masÄąz olarak kâfirdirler. ZÄąndÄąk ise, mĂźnafÄąk ve benzerleridir. 319

El Maide: 5/5.

96

— HELAL ET —

Allah’Ĺn hidayetini dilediÄ&#x;i kimse için hak ortaya çĹkmÄąĹ&#x;tÄąr. Delillerin çokluÄ&#x;u ise Allah’Ĺn hidayetini dilemediÄ&#x;i kimsenin Ĺ&#x;aĹ&#x;kÄąnlÄąk ve sapÄąklÄąÄ&#x;Äąndan baĹ&#x;ka bir Ĺ&#x;eyini arttÄąrmaz!’’320 GĂśrdĂźÄ&#x;ĂźmĂźz gibi genelde ilim ehli, MĂźslĂźman olmadan kendisini Ä°slama nispet edenleri Ehli Kitaptan saymamÄąĹ&#x;, aksine onlara Ehli Kitap dÄąĹ&#x;Äą kâfirlerin ahkâmÄąnÄą uygulayarak kestiklerinin yenmeyeceÄ&#x;ine ve kadÄąnlarÄąyla evlenilmeyeceÄ&#x;ine karar vermiĹ&#x;lerdir. Birkaç fakih hariç fukahanÄąn bĂźyĂźk coÄ&#x;unluÄ&#x;u Ehli KitabÄąn dinine geçen mĂźrtedin bile onlardan sayÄąlmayacaÄ&#x;ÄąnÄą, kestiÄ&#x;inin yenmeyeceÄ&#x;ini belirtmiĹ&#x;tir. Kendisini Ehli Kitaba nispet ettiÄ&#x;i halde onlardan sayÄąlmayan kimseler, Ăśyle bir nispette bulunmamalarÄą durumunda nasÄąl olur da Ehli Kitaptan sayÄąlÄąrlar? Nasslar Ä°slama girmeyenin asli kâfir, girdikten sonra çĹkanÄąn mĂźrted olduÄ&#x;unu belirtmiĹ&#x;ken kÄąyasa baĹ&#x;vurulup bu kimselerin Ehli Kitap sayÄąlmalarÄą mĂźmkĂźn ola bilirmi? Oysa Usulu FÄąkÄąh ilminde nass varken kÄąyasÄąn yapÄąlmayacaÄ&#x;Äą meĹ&#x;hur bir kuraldÄąr! Bir anlÄąk, MĂźslĂźman olmadÄąÄ&#x;Äą halde kendisini Ä°slam’a nispet edenlerin hakkÄąnda - tartÄąĹ&#x;ma gereÄ&#x;i - Ehli Kitap Ĺ&#x;Ăźphesini kabul edelim. Ehli Kitap Ĺ&#x;Ăźphesinin olmasÄą onlarÄąn kestiklerinin yenmesi için yeterli midir? Bu tĂźr Ĺ&#x;Ăźpheler zamanÄą en uygun olan Ĺ&#x;ey ihtiyata sarÄąlmaktÄąr! Hem kanlar ve mallar konusunda ismet, hem kestiklerini yememek ve evlenmemek konusunda uzak durma. Ahmed Ä°bn Teymiyye321 Ehli Kitap Ĺ&#x;Ăźphesinin sadece kanlarÄą koruyacaÄ&#x;ÄąnÄą, fakat kestiklerinin yenmeyeceÄ&#x;ini ve kadÄąnlarÄąyla evlenilmeyeceÄ&#x;ini Ĺ&#x;u Ĺ&#x;ekilde belirtiyor:

3ÂĄ ] :@ D 1 %$ 3Tu< , WX/ & 3 V 3T ' D WX/ %< n(9 f -> ! %ÂĄ ,ÂŻ T $ "# $% ‹ _ j = ÂŻ T $ 3u.d 8 .3 V :;m ) * T a , -š ) $ =] U u (+F-*W ÂŽ 3ÂŒ] :ƒ @ D g zd •$ "# $2 & ' $ ƒ qn d N 3T # $2 N 5 ƒÂ?A ƒ .> ,{ 3L TP M L K P OU¤KI> 3L +P L K 3L PÂĄO(I MI*IMW L I I } :w .d (D ' $ D A( ­.$ & ) *+ Y$ * 3 .> P ,'( ) * ‘W Q š A 0% ( , 3T# ^ -u

.8 F "# $% ^ 8 cQ ƒx*cW

320

Ä°bn KasÄąm En Necdi: Ed Durerus Seniyye: 7/472-473. Ahmed bin Abdil Halim bin Abdis Selam Ä°bn Abdillah bin Ebil KasÄąm El Hadir En Numeyri El Harrani Ed DÄąmeĹ&#x;ki El HanbelĂŽ, Ebul Abbas, Takiyyuddin Ä°bn Teymiyye (661–768 h/1263–1328 m). HanbelĂŽ fakihlerinin meĹ&#x;hurlarÄąndandÄąr. FarklÄą alanlarda birçok eser tasnif etmiĹ&#x;tir.

321

97

— HELAL ET —

’’Kim ki putperestlerden cizye alÄąnmasÄąna cevaz vermiĹ&#x;tir, diÄ&#x;erlerini onlara (Mecusilere) kÄąyas etmiĹ&#x;tir. OnlarÄą (Mecusileri) bu konuda ayrÄą tutanlar Ĺ&#x;Ăśyle demiĹ&#x;lerdir: DiÄ&#x;erlerinden farklÄą olarak onlarla ilgili Kitap Ĺ&#x;Ăźphesi var ve kanlar Ĺ&#x;Ăźphe olduÄ&#x;u zaman korunur. Fakat Ĺ&#x;Ăźpheyle kadÄąnlar ve kesilenler helal olmaz. Bu nedenledir ki Ali ve Ä°bn Abbas, Benu TaÄ&#x;libin kestikleriyle ilgili tartÄąĹ&#x;tÄąklarÄą zaman Ali dedi ki: Onlar NasranĂŽlikten sadece Ĺ&#x;arap içmekle ilgili emre tutunurlar. Ä°bn Abbas ise YĂźce Allah’Ĺn Ĺ&#x;u kavlini okudu: ’’Sizden kim onlarÄą dost edinirse o da onlardandÄąr.’’322 Ali – radiyallahu anh – onlarÄąn kanlarÄąnÄąn ismetiyle beraber, kestiklerini yemekten men ettmiĹ&#x;tir. Oysa o, Mecusilere yazÄąlan mektup hadisini rivayet eden kiĹ&#x;idir. O halde belli oldu ki, bazÄą iĹ&#x;lerde Ehli Kitaba benzemek sadece kanÄąn korunmasÄąnÄą gerektirir. Kesilen etleri ve kadÄąnlarÄą helal kÄąlmaz.’’323 AynÄą fikri ikrar edenlerden birisi de Allame Ebu Muhammed El BeÄ&#x;avidir324:

W * Â&#x;F D > ( <^ ] : °PU k ! 3 V šA u ^(T W^ & <^ 5 6 -E 8ƒSÂ… Â&#x;F .$ 3T W^ & ( <^ ] ,3T # $2 3T* j , WX/ $ cW

.$ > ( <^ 3ÂŒ 3 & ++a ,3T # $2 3T* j = , WX/ $ cI PMW = 3 4 .i * zd 3T # $2 3T* j = ,e cG zd WX/ $ cW : D Â&#x;F ’’Diger mĂźĹ&#x;riklerden Yahudi ve Nasrani dinine girenlere gelince bakÄąlÄąr: EÄ&#x;er bu dine nesh ve tebdilden Ăśnce girmiĹ&#x;lerse, onlardan cizye alÄąnÄąr, nikahlanmalarÄą ve kestikleri helaldir. EÄ&#x;er Muhammed’in – sallallahu aleyhi ve sellem – geliĹ&#x;iyle nesh edilmesinden sonra girmiĹ&#x;lerse, onlardan cizye alÄąnmaz, nikâhlanmalarÄą ve kestikleri helal olmaz. Neshten sonra mÄą, yoksa Ăśnce mi girdiklerinde Ĺ&#x;Ăźphe ettiklerimize gelince: KanÄąn korunmasÄąnÄąn galip olmasÄą nedeniyle onlardan cizye alÄąnÄąr, fakat haramlÄąÄ&#x;Äąn galip olmasÄą nedeniyle nikâhlanmalarÄą ve kestikleri helal olmaz.’’325 322

El Maide: 5/51. Ahmed Ä°bn Teymiyye: El Fetava El Kubra: 3/110. 324 El Huseyn bin Mesud bin Muhammed El Ferra, Ebu Muhammed, El BeÄ&#x;avi (436–510 h/1044–1117 m). ’’Muhyis SĂźnne’’ ve ’’Ruknuddin’’ lakaplarÄąnÄą almÄąĹ&#x;tÄąr. Fakih, Muhaddis ve MĂźfessirdir. Aslen HorasanlÄądÄąr. 325 Ebu Muhammed El BeÄ&#x;avi: Meailmut Tenzil: 4/35. AynÄą gĂśrĂźĹ&#x;Ăź ikrar eden diÄ&#x;er kaynak: Ebul Hasen El Maverdi: El Havil Kebir: 9/229. 323

98

— HELAL ET —

AynÄą konuda Ä°bn Kudâme326 de onlara muvafakat ederek, haklarÄąndaki Ĺ&#x;Ăźpheden dolayÄą onlarla her iki yĂśnde de ihtiyatla davranÄąlmasÄąnÄąn gerekli olduÄ&#x;unu belirtiyor:

,3T# i * & — L ~ V - > ,3T# i * ƒx*cW ) *+ T a Âź WX/ 3T ÂŻ%<P  ] .k.Â?(! & i * ÂŚ ‡ *Q ,8 F "# $2 i j & ) *+ e

P gO zW gS > ‘’Onlardan sadece cizye alÄąnÄąr. ÇßnkĂź “Kitapâ€? Ĺ&#x;Ăźphesi onlarÄąn kanÄąnÄąn haram olmasÄąnÄą gerektiriyor. â€œĹžĂźpheâ€?, kanlarÄąnÄąn haramlÄąÄ&#x;Äą konusunda ĂźstĂźn tutulduÄ&#x;u gibi, kestikleri ve kadÄąnlarÄąnÄąn haramlÄąÄ&#x;Äą konusunda da “KitabÄąn olmamasÄąâ€? prensibinin ĂźstĂźn tutulmasÄą gerekiyor. Bu, iki noktada da “haramlÄąÄ&#x;Äąn asÄąl olmasÄąâ€? nedeniyle ihtiyaten bĂśyledir.’’327 Ä°lim ehli, Ehli Kitap olduÄ&#x;unda ciddi bir Ĺ&#x;Ăźphe olanlarÄąn bile kestiÄ&#x;ini yemeye cevaz vermezken, acaba Ehli Kitapdan olmadÄąklarÄą kesin olan kimselerin durumu ne olur? YĂźce AllahÄąn izni ve yardÄąmÄąyla risalemizi bu kadarla tamamlamÄąĹ&#x; bulunuyoruz. Nimetleri sayÄąlmakla bitmeyecek Allah’a sayÄąsÄąz hamd olsun.

326

Abdullah bin Muhammed bin Kudâme El Cemmaili El Makdisi Ed DÄąmeĹ&#x;ki El HanbelĂŽ, Ebu Muhammed, Muvaffakuddin (541–620 h/1147–1223 m). HanbelĂŽ fakihlerinin bĂźyĂźklerindendir. Ä°bn Teymiyye onunla ilgili ‘’İmam Evzaiden sonra Ĺžama Ĺžeyh Muvaffaktan daha fakih kimse girmedi‘’ demiĹ&#x;tir. AlÄąntÄą yaptÄąÄ&#x;ÄąmÄąz ‘’El MuÄ&#x;ni‘’ eseri fÄąkÄąh konusunda yazÄąlmÄąĹ&#x; en muhteĹ&#x;em ve ansiklopedi olabilecek eserlerden biri sayÄąlmaktadÄąr. 327 Ä°bn Kudâme: El MuÄ&#x;ni: 13/298.

99

— HELAL ET —

100

— HELAL ET —

KAYNAKÇA 1. Ahkamul Kuran: Muhammed bin Abdillah bin Muhammed El Meafiri El İşbili El Maliki, Ebu Bekr İbn El Arabî: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1424/2003.328 2. Ahkamul Kuran: Ahmed bin Ali Er Razi, Ebu Bekr El Cessas: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye. 3. El Alam: Hayruddin bin Mahmud bin Muhammed Ez Zirikli: Beyrut: Darul İlmi lil Malayin: 2002. 4. El Behrur Raik Şerhu Kenzid Dakaik: Zeynuddin bin İbrahim bin Muhammed, İbn Nuceym: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1418/1997. 5. Bedaiul Fevaid: Muhammed bin Ebi Bekr bin Eyyub bin Sad Ez Zari Ed Dimeşki, Ebu Abdillah, Şemsuddin İbn El Kayyim: Daru Alemil Fevaid. 6. Bidayetul Muctehid: Muhammed bin Ahmed bin Muhammed bin Ruşd El Endelusi, Ebu Velid: Darul Marife: 1406/1989. 7. Camiul Beyan an Tevili Ayil Kuran: Muhammed bin Cerir bin Yezid Et Taberi, Ebu Cafer: Daru Hecr: 1422/2001. 8. El Camiul Kebir: Muhammed bin Sevra bin Musa Es Selemi El Buği Et Tirmizi, Ebu İsa: Beyrut: Darul Ğarbil İslami: 1416/1996. 9. El Camiu li Ahkamil Kuran: Muhammed bin Ahmed bin Ebi Bekr bin Ferh El Ensari El Hazreci El Endelusi, Ebu Abdillah, El Kurtubi: Beyrut: Er Risale: 1427/2007. 10. El Cevheratun Neyyira: Ebu Bekr bin Ali bin Muhammed El Haddad Ez Zebidi El Yemeni: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 2006.

328

Kaynakçanın tertibi: Kitap: Yazar: Basıldığı Yer: Yayınevi: Baskı Yılı. Tertib Türk alfabesi üzerinden yapılmış, fakat dâhili takdim ve tehirlerde arap alfabesi esas alınmıştır. Sıralama zamanı ‘’Eliflam‘’ takıları dikkate alınmamıştır. Bazı kitapların baskısına ulaşamadığım için ‘’'El Mektebetuş Şamile‘’ programındakı nushaları kullandım ve bu kitapları listede yıldızla işaretledim.

101

— HELAL ET —

11. Ed Durerus Seniyye fil Ecvibetin Necdiyye: Abdur Rahman bin Muhammed bin Kasım El Asımi El Kahtani En Necdi El Hanbelî: 1416/1995. 12. Ed Durrul Mensur fit Tefsiri bil Mesur: Abdur Rahman bin Ebi Bekr bin Muhammed İbn Sabıkiddin, El Hudeyri, Es Suyuti, Eş Şafi, Celaluddin: Kahire 1424/2003. 13. Ebus Suud Fetvaları: Muhammed bin Muhammed bin Mustafa El İmadi, Ebus Suud: Elyazma: Beyazid Umumi Kütüphanesi: 2757. 14. Esnal Metalib fi Şerhi Ravdit Talib*: Zekeriyya bin Muhammed bin Ahmed bin Zekeriyya Es Suneki El Misri Eş Şafi: Beyrut: Darul Kutubil İlmiye: 1422/2000. 15. El Fetaval Kubra: Ahmed bin Abdil Halim bin Abdis Selam İbn Abdillah bin Ebil Kasım El Hadir En Numeyri El Harrani Ed Dımeşki El Hanbelî, Ebul Abbas, Takiyyuddin İbn Teymiyye: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1408/1987. 16. El Fetaval Kubral Fıkhiyye ala Mezhebil İmam Eş Şafi*: Ahmed bin Muhammed bin Ali bin Hacer El Heytemi Es Sadi El Ensari, Şihabuddin, Ebul Abbas: Beyrut: Darul Kutubil İlmiye: 1417/1997. 17. Fetaval Lecnetid Daima lil Buhusil İlmiyyeti vel İfta: Ahmed bin Abdir Rezzak ed Deviş: Darul Asıme: 1419/1998. 18. El Fethur Rabbani ala Nazmi Risaleti İbn Ebi Zeyd El Kayravani: Ahmed Muhammed Ed Dah Eş Şenkiti: Beyrut: Mektebetul Asriyye: 1426/2006. 19. El Fark Beynel Firak ve Beyanul Fırkatin Naciyeti Minhum: Abdul Kahir bin Tahir bin Muhammed bin Abdillah El Bağdadi Et Temimi El İsfarayini, Ebu Mansur: Kahire: Daru İbni Sina. 20. Ğayetul İhkam fi Ehadisil Ahkâm: Muhibbuddin Ebu Cafer Muhammed bin Abdillah Et Taberi: Beyrut: Darul Kutubil İlmiye: 1424/2004. 21. Ğayetul İhtisar: Ahmed bin El Huseyn bin Ahmed, Ebu Şuca, Şihabuddin Ebut Tayyib El Esfahani: Darul Minhac: 1428/2008. 22. Ğaraibul Kuran ve Rağaibul Furkan*: Nizamuddin El Hasan bin Muhammed bin Huseyn El Kummi en Neysaburi: Beyrut: Darul Kutubil İlmiye: 1416/1996. 23. Ğamzu Uyunil Besair Şerhu Kitabil Eşbah ven Nezair: Ahmed bin Muhammed Mekki, Ebul Abbas, Şihabuddin El

102

— HELAL ET —

Huseyni El Hamevi El Hanefi: Beyrut: Darul Kutubil İlmiye: 1405/1985. 24. El Havil Kebir fi Fikhi Mezhebil İmam Eş Şafi: Ali bin Muhammed Habib, Ebul Hasen El Maverdi: Beyrut: Darul Kutubil İlmiye: 1414/1994. 25. El Hidaye ala Mezhebil İmam Ebi Abdillah Ahmed bin Muhammed bin Hanbel Eş Şeybani: Mahfuz bin Ahmed bin El Hasen El Kelvezani El Bağdadi, Ebul Hattab: Kuveyt: Daru Ğiras: 1425/2004. 26. Halku Ef’alil İbad ve Reddu alel Cehmiyye ve Ashabit Ta’til: Muhammed bin İsmail bin İbrahim bin Muğire El Buhari, Ebu Abdillah: Muessesetur Risale: 1411/1990. 27. El İbanetus Suğra; Eş Şerhu vel İbane ala Usulis Sunneti ved Diyane: Ubeydullah bin Muhammed bin Muhammed bin Hamdan, Ebu Abdillah El Ukberi, İbn Batta: Suriye: Darul Ulum vel Hikem: 1423/2002. 28. El İcma: Muhammed bin İbrahim bin Munzir En Nisaburi, Ebu Bekr: Amman: Mektebetul Furkan: 1420/1999. 29. İhtilaful Eimmetil Ulema*: Yahya bin Hubeyra bin Muhammed bin Hubeyra Ez Zuhli Eş Şeybani, Ebu Muzaffer: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1423/2002. 30. İrşadul Aklis Selim ile Mezeyel Kitabil Kerim: Muhammed bin Muhammed bin Mustafa El İmadi, Ebus Suud: Riyad: Mektebetur Riyadil Hadise. 31. El İstizkar El Cami li Mezahibi Fukahail Emsar ve Ulamail Ektar fime Tedemmenehu El Muvatta min Meanir Reyi vel Eser ve Şerhu Zelike Kullihi bil İcazi vel İhtisar: Yusuf bin Abdillah bin Muhammed bin Abdil Berr En Nemri El Kurtubi El Maliki, Ebu Ömer: Kahire: 1414/1993. 32. İ’laus Sunen: Zafer Ahmed bin Latif El Usmani Et Tahanevi: Pakistan: İdaretul Kuran vel Ulumil İslamiyye: 1418. 33. İ’lamul Muvakkiin an Rabbil Alemin: Muhammed bin Ebi Bekr bin Eyyub bin Sad Ez Zari Ed Dimeşki, Ebu Abdillah, Şemsuddin İbn El Kayyim: Daru İbnil Cevzi: 1423. 34. İkmalul Mulim bi Favaidi Muslim: İyad bin Musa bin İyad bin Amrun El Yahsubi Es Sebti, Ebul Fadl: Darul Vefa: 1419/1998. 35. El İkna fi Halli Elfazi Ebi Şuca; Tuhfetul Habib ala Şerhil Hatib haşiyesile: Muhammed bin Ahmed Eş Şirbini, Şemsuddin: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1417/1996.

103

— HELAL ET —

36. El Kâfi: Abdullah bin Muhammed bin Kudâme El Cemmaili El Makdisi Ed Dımeşki El Hanbelî, Ebu Muhammed, Muvaffakuddin: Daru Hecr: 1417/1997. 37. El Kâfi fi Fikhi Ehlil Medine: Yusuf bin Abdillah bin Muhammed bin Abdil Berr En Nemri El Kurtubi El Maliki, Ebu Ömer: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1413/1992. 38. Kitabul Eser: Yakub bin İbrahim bin Habib El Ensari El Kufi El Bağdadi, Ebu Yusuf: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1355. 39. Kitabul Emval: Humeyd bin Mahled Zenceveyh bin Kuteybe En Ezdi En Nesai: Merkezul Melik Faysal. 40. Kitabut Telkin fi Fikhil Maliki: Abdul Vehhab bin Ali bin Nasr Es Selebi El Bağdadi, Ebu Muhammed: Ummul Kura: 1406/1986. 41. Kitabul Harac: Yakub bin İbrahim bin Habib El Ensari El Kufi El Bağdadi, Ebu Yusuf: Beyrut: Darul Marife: 1399/1979. 42. Kitabut Tabakatil Kubra: Ebu Abdillah Muhammed bin Sad bin Meni El Basri El Bağdadi: Kahire: 1421/2001. 43. Kitabul Akide*: Ahmed bin Muhammed bin Hanbel, Ebu Abdillah, Eş Şeybani El Vaili: Dımeşk: Daru Kuteybe: 1408. 44. Keşşeful Kına an Metnil İkna: Mansur bin Yunus bin Salahiddin ibn Hasan bin İdris El Buhuti: Beyrut: Alemul Kutub: 1417/1997. 45. Keşful Muşkil min Hadisis Sahiheyn: Abdur Rahman bin Ali bin Muhammed El Cevzi El Kuraşi El Bağdadi, Ebul Ferec: Darul Vatan. 46. Kifayetul Ahyar fi Halli Ğayetil İhtisar: Ebu Bekr bin Muhammed bin Abdil Mumin El Huseyni El Hısni, Takiyyuddin: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1422/2001. 47. El Kevakibud Derari fi Şerhi Sahihil Buhari: Muhammed bin Yusuf bin Ali bin Said, Şemsuddin El Kirmani: Beyrut: Daru İhyait Turasil Arabî: 1401/1981. 48. El Kavaninul Fıkhiyye: Muhammed bin Ahmed bin Muhammed bin Abdillah, İbn Cuzey El Kelbi, Ebul Kasım: Kahire: Darul Hadis: 1426/2005. 49. Lubabut Tevil fi Meanit Tenzil: Ali bin Muhammed bin İbrahim Eş Şihi, Alauddin (Hazin): Mısır: Mektebetu Mustafa El Bani El Halebî: 1375/1955. 50. El Mubdi Şerhul Mukni: İbrahim bin Muhammed bin Abdillah bin Muhammed İbn Muflih, Ebu İshak, Burhanuddin: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1418/1997.

104

— HELAL ET —

51. El Mebsut: Muhammed bin Ahmed bin Sehl, Ebu Bekr Es Serahsi: Beyrut: Darul Marife: 1331. 52. El Mecmu Şerhul Muhezzeb: Yahya bin Şerif bin Murri bin Hasen El Hizami En Nevevi, Eş Şafi, Ebu Zekeriyya, Muhyiddin: Cidde: Mektebetul İrşad. 53. Mecmu Fetava: Ahmed bin Abdil Halim bin Abdis Selam İbn Abdillah bin Ebil Kasım El Hadir En Numeyri El Harrani Ed Dımeşki El Hanbelî, Ebul Abbas, Takiyyuddin İbn Teymiyye: Medine 1425/2004. 54. El Muhit El Burhani*: Mahmud bin Ahmed bin Abdil Aziz bin Ömer bin Mazeh El Buhari El Merğinani, Burhanuddin: Daru İhyait Turasil Arabî. 55. Muhtasarul Kuduri fi Fikhil Hanefi: Ahmed Ebul Huseyn El Kuduri El Bağdadi: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1418/1997. 56. El Muharrar fil Fikh ala Mezhebil İmam Ahmed bin Hanbel: Abdus Selam bin Abdillah bin El Hadir bin Muhammed, İbn Teymiyye El Harrani, Ebul Bereket, Mecduddin: Beyrut: Darul Kitabil Arabî. 57. El Muhalla bil Eser: Ali bin Ahmed bin Said bin Hazm Ez Zahiri, Ebu Muhammed: El Matbaatul Munira: 1352. 58. El Mudevvenetul Kubra: Malik bin Enes bin Malik El Esbahi El Himyeri, Ebu Abdillah: Beyrut: Darul Kutubil İlmiye: 1415/1994. 59. Mesailul İmam Ahmed bin Hanbel ve İshak bin Rahaveyh; bi Rivayeti İshak bin Mansur El Meruzi: Medine: El Camiatul İslamiyye: 1425/2004. 60. Mesailul İmam Ahmed bin Hanbel; Rivayetu İbnihi Abdillah bin Ahmed: Abdullah bin Ahmed bin Hanbel: El Mektebul İslami: 1401/1981. 61. El Mustedrek alas Sahihayn: Muhammed bin Abdillah bin Hamduveyh bin Nueym bin El Hakem bin El Hâkim Ed Dabi En Nisaburi: Darul Harameyn: 1417/1997. 62. El Musannef: Abdur Rezzak bin Hemmam bin Nafi El Himyeri, Ebu Bekr Es Sanani: El Meclisul İlmi:1403/1983. 63. El Musannef: Abdullah bin Muhammed bin Ebi Şeybe El Absi, El Kufi, Ebu Bekr: Darul Kıble: 1427/2006. 64. Mealimut Tenzil: El Huseyn bin Mesud bin Muhammed El Ferra, Ebu Muhammed, El Beğavi: Riyad: Daru Tayyibe: 1409/1989. 65. Mealimus Sunen: Hamd bin Muhammed bin İbrahim İbnul Hattab El Busti, Ebu Suleyman El Hattabi: 1351/1932.

105

— HELAL ET —

66. El Mucemul Kebir: Suleyman bin Ahmed bin Eyyub bin Muteyr El Lehmi Eş Şami, Ebul Kasım Et Taberani: Kahire: Mektebetu İbni Teymiyye. 67. El Muğni*: Abdullah bin Muhammed bin Kudâme El Cemmaili El Makdisi Ed Dımeşki El Hanbelî, Ebu Muhammed, Muvaffakuddin: Beyrut: Darul Fikr: 1405/1985. 68. El Muğni: Abdullah bin Muhammed bin Kudâme El Cemmaili El Makdisi Ed Dımeşki El Hanbelî, Ebu Muhammed, Muvaffakuddin: Riyad: Daru Alemil Kutub: 1417/1997. 69. Muğnil Muhtac ile Marifeti Meani Elfazil Minhac: Muhammed bin Ahmed Eş Şirbini, Şemsuddin: Beyrut: Darul Marife: 1418/1997. 70. El Metalibul Aliyye bi Zevaidil Mesanidis Semaniye: El Hafız Ahmed bin Ali bin Hacer El Askalani: Er Riyad: Darul Asıme: 1419/1998. 71. Mefatihul Ğayb: Muhammed bin Ömer bin El Hasan Et Teymi El Bekri, Ebu Abdillah, Fahruddin Er Razi: Beyrut: Darul Fikr: 1401/1981. 72. El Mufhim li me Eşkale min Telhisi Kitabi Muslim: Ahmed bin Ömer bin İbrahim, Ebul Abbas El Ensari El Kurtubi: Beyrut: Daru İbn Kesir: 1417/1996. 73. El Munteka Şerhu Muvattai Malik: Suleyman bin Halef bin Sad Et Tucibi El Kurtubi, Ebu Valid El Baci: Beyrut: Darul Kutubil İlmiye: 1420/1999. 74. El Muhezzeb fi Fikhil İmam Eş Şafi: İbrahim bin Ali bin Yusuf El Firuzabadi Eş Şirazi, Ebu İshak: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1416/1995. 75. El Muvatta; Rivayetu Muhammed bin El Hasan Eş Şeybani: Muhammed bin El Hasan bin Ferkad, Ebu Abdillah, Eş Şeybani: Kahire: El Meclisul Ala liş Şuunil İslamiyye: 1414/1994. 76. El Mevsuatul Fıkhiyyetul Kuveytiyye: Kuveyt: Vizaretul Evkaf veş Şuunil İslamiyye: 1404–1427. 77. En Nutefu fil Fetava: Ali bin Huseyn bin Muhammed Es Suğdi, Ebul Hasen: Beyrut: Darul Furkan: 1404/1984. 78. Nazmud Durer fi Tenasubil Ayat ves Suver: İbrahim bin Ömer bin Hasan Er Rubat bin Ali bin Ebi Bekr El Begai, Ebul Hasen, Burhanuddin: Kahire: Darul Kitabil İslami. 79. Nevadirul Fukaha: Muhammed bin El Hasan Et Temimi El Cevheri: Dımeşk: Darul Kalem: 1414/1993.

106

— HELAL ET —

80. En Nevadir vez Ziyadat: Abdullah bin (Ebi Zeyd) Abdir Rahman En Nefzi El Kayravani, Ebu Muhammed: Darul Ğarbil İslami: 1999. 81. Er Risaletul Fıkhiyye: Abdullah bin (Ebi Zeyd) Abdir Rahman En Nefzi El Kayravani, Ebu Muhammed: Darul Ğarbil İslami: 1997. 82. Ravdatut Talibin ve Umdetul Muftin: Yahya bin Şerif bin Murri bin Hasen El Hizami En Nevevi, Eş Şafi, Ebu Zekeriyya, Muhyiddin: Suudi Arabistan: Daru Alemil Kutub: 1423/2003. 83. Es Sarimul Meslul ala Şatimir Rasul*: Ahmed bin Abdil Halim bin Abdis Selam İbn Abdillah bin Ebil Kasım El Hadir En Numeyri El Harrani Ed Dımeşki El Hanbelî, Ebul Abbas, Takiyyuddin İbn Teymiyye: Beyrut: Daru İbni Hazm: 1417. 84. Sahihul Buhari: Muhammed bin İsmail bin İbrahim bin Muğire El Buhari, Ebu Abdillah: Beyrut: Daru İbni Kesir: 1423/2002. 85. Sahihu Muslim bi Şerhin Nevevi: Yahya bin Şerif bin Murri bin Hasen El Hizami En Nevevi, Eş Şafi, Ebu Zekeriyya, Muhyiddin: Mısır: 1347/1929. 86. Es Siracul Munir fil İaneti ala Marifeti Badi Kelami Rabbine El Hakimil Habir*: Muhammed bin Ahmed Eş Şirbini, Şemsuddin: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye. 87. Sunenud Darakutni: Ali bin Ömer bin Ahmed bin Mehdi, Ebul Hasan Ed Darakutni Eş Şafi: Muessesetur Risale: 1424/2003. 88. Es Sunenul Kubra: Ahmed bin El Huseyn bin Ali, Ebu Bekr El Beyhaki: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1424/2003. 89. Şerhus Siyeril Kebir: Muhammed bin Ahmed bin Sehl, Ebu Bekr Es Serahsi: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1417/1997. 90. Şerhu Muşkilil Eser: Ahmed bin Muhammed bin Seleme bin Seleme El Ezdi Et Tahavi, Ebu Cafer: Muessesetur Risale: 1415/1994. 91. Şerhu Muntahal İradat: Mansur bin Yunus bin Salahiddin ibn Hasan bin İdris El Buhuti: Muessesetur Risale: 1421/2000. 92. Şerhul Umde fil Fıkh*: Ahmed bin Abdil Halim bin Abdis Selam İbn Abdillah bin Ebil Kasım El Hadir En Numeyri El Harrani Ed Dımeşki El Hanbelî, Ebul Abbas, Takiyyuddin İbn Teymiyye: Er Riyad: Mektebetul Ubeykan: 1413.

107

— HELAL ET —

93. Tuhfetul Fukaha: Muhammed bin Ahmed bin Ebi Ahmed, Ebu Bekr Alauddin Es Semerkandi: Beyrut: Darul Kutubil İlmiyye: 1405/1984. 94. Tefsirul Kuranil Azim: İsmail bin Ömer bin Kesir El Kuraşi, Ed Dımeşki, El Busrevi, Eş Şafi, Ebul Fida, İmaduddin: Muessesetu Kurtuba: 1421/2000. 95. Et Temhid lime fil Muvatta minel Meani vel Esanid: Yusuf bin Abdillah bin Muhammed bin Abdil Berr En Nemri El Kurtubi El Maliki, Ebu Ömer: Darul Hadisil Haseniyye: 1387/1967. 96. Et Tevdih li Şerhi El Cami Es Sahih: Ömer bin Ali bin Ahmed El Ensari Eş Şafi, Siracuddin, Ebul Hafs İbnun Nahvi, İbnul Mulakkin: Katar: Vizaretul Evkaf veş Şuunil İslamiyye: 1429/2008. 97. El Udde fi Şerhil Umde fi Fikhi İmamis Sunne Ahmed bin Hanbel Eş Şeybani: Abdur Rahman bin İbrahim bin Ahmed, Ebu Muhammed Behauddin El Makdisi: Kahire: Mektebetul Kuran. 98. Umdetul Fikh fil Mezhebil Hanbelî: Abdullah bin Muhammed bin Kudâme El Cemmaili El Makdisi Ed Dımeşki El Hanbelî, Ebu Muhammed, Muvaffakuddin: Beyrut: El Mektebetul Asriye: 1423/2003. 99. El Umm: Muhammed bin İdris bin Abbas bin Osman İbn Şafi El Haşimi El Kuraşi El Muttalibi, Ebu Abdillah: Darul Vefa: 1422/2001. 100. Ez Zahîra: Ahmed bin İdris bin Abdir Rahman, Ebul Abbas, Şihabuddin Es Sanhaci El Karafi: Beyrut: Darul Ğarbil İslami: 1994. 101. Zadul Mesir fi İlmit Tefsir: Abdur Rahman bin Ali bin Muhammed El Cevzi El Kuraşi El Bağdadi, Ebul Ferec: Beyrut: Mektebetul İslami: 1404/1984.

108

Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.