Family Plans
Esperientziak familiarekin
bizitzeko ideiak • • • •
Z a t o z B i l b o r e n d i s t i r a e z a g u t z e r a J a r d u e r a z b e t e t a k o k o s t a l d e a , b e t e - b e t e a n b i z i t z e k o Abenturaz eta kondairaz betetako parke naturalak Gastronomia, kirola eta jaiak aukeran
gogoa piztuko zaizu
Gozatu egingo duzu
B ILBO N
Family Plans
6
www.bilbaobizkaiacard.com
Edizioa: 2021eko URTAILA Lehenengo argitalpena Argitaratzailea: Bilbao Bizkaia be Basque Argazkiak: Hainbat artxibo, Bilbao Turismo, Bizkaia Turismo, Basquetour, Hazi, Bell, Gonzalo Azumendi, Pedro Muñoz, Quintas Fotógrafos, Gemma Arrugaeta, Mitxi, Martín Fotógrafo, Bilbao Basket, CC by-3.0-ES 2012/EJ-GV/Irekia-Eusko Jaurlaritza/Mikel Arrazola, ABAO-OLBE © E. Moreno Esquibel, CC Amélie Nollet, CC Zawp, CC Hacería, CC Infameless eta beste egile batzuk. D.L.: BI-01243-2021 / 1.000
22
Gozatu egingo duzu
Gozatu egingo duzu
KOSTALDEAN
BARRUALDEAN
32 Txartel honekin Bilbao Bizkaian egingo duzun egonaldia planifika tzean erosotasuna eta aurreztea lortuko duzu, garraio publikoan zein sarrerak lor tzean museoetan, ikuskizunetan, jate txeetan, dendetan eta bestelako aisialdi espazioetan sar tzeko. Eska ezazu Bilbao Turismo Bulegoeetan edo hemen:
BISITATZEKO
Artxanda, Bilboko begiratokia Zazpi Kaleak, lehenengo Bilbo San Anton elizatik Arriaga An tzokira Areatzatik Guggenheim Bilbao Museora Guggenheim Bilbao Museotik San Mames futbol zelaira Bilbo itsasadarretik... edo gurpil gainean Utzi besteoi gidari lanak
Urdaibai Hondartzak Esperientziak itsasora begira
60
gogoa piztuko zaizu
BISITATZEKO
Parke naturalak Nerbio ibaiaren ur jauzia Abenturaz betetako barrualdea
PERTSONAIA MITOLOGIKOAK
gogoa piztuko zaizu
BISITATZEKO
46
Barrualdea Pobaleko burdinola Loizaga dorrea Boinas La Encartada museoa Karpina Orozkoko Museo Etnografikoa Hontza Museoa Izenaduba Basoa
63 68
Azkuna Zentroa Guggenheim Bilbao Museoa Athletic Club Experience Itsasmuseum Arte Ederren Museoa Euskal Museoa Bilbao Erriberako Merkatua
JAIAK BIZKAIAN
56
GASTRONOMIA
64 72
KOSTALDEAN Bizkaia Zubia Santurtzi Itsasoa Museoa Arrantzaleen Museoa Urdaibai Bird Center Basondo Ekoetxea Urdaibai Santa Katalina Itsasargia
NORTASUNA
66 74
DENBORA-PASAK INFORMAZIOPRAKTIKOA Helbideak, telefonoak, estekak... Jakin ezazu den-dena
Family Plans
4
5
ZUEN ZAIN GAUDE BESO ZABALIK
B
ilbao Bizkaia ohiturekin lotura sendoa duen lurra da baina, aldi berean, etorkizunari begira dago. Azken hamarkadetan izan duen bilakaera izugarria dela medio, gure lurraldean tradizioa eta abangoardia elkarrekin eta parez pare bizi dira.
Gerturatu zaitezte gure kulturara, gure paisaiaren edertasun basatiaz gozatuko duzue eta bertako gastronomia bikaina dastatuko duzue; familian egiteko milaka plan dauzkazue hemen zain. Ongi etorri!
K a r r a nt z a h a r a n a
Family Plans
6
Gozatu egingo duzu
BILBON
Ezagutu
BILBO
Den-dena ikusteko ibilbideak eta paseoak
Guggenheim Bilbao Museoa
7
B
ilbok hirigintza arloko bilakaera izugarria izan du azken mendean. Hiriko kaleak, irisgarritasuna eta eskaintzen dituen makina bat aukera kontuan hartuz, familian bisita tzeko leku onenetako bat da. Bilbo modu askotan bisitatu daiteke, oinez, bizikletan zein patinetan; izan ere, goza tzeko hiri egokia da, bertako bidegorriei eta eremu laua izateari esker. Nerbioi itsasadarrak egituratzen du hiria, eta itsasadarren ertzetatik hiriak izan duen bilakaera bizi daiteke, iragan industrialetik orainaldira arte. Jarraian proposatuko dizkizuegun zazpi ibilbideei esker postaletan ager tzeko moduko Bilbo aurkituko duzue, etengabe harrituko zaituzten Bilbo. Ibilbide bakoi tzaren iraupena kalkulatzeko 5 urtetik beherako haurrak dituzten familien erritmoa hartu da kontuan.
Family Plans
Gozatu egingo duzu
BI L BON
Iraupena
ARTXANDA
8
45
min.
Bilboko begiratokia Ba al ? n zenekie
9
B i l b o A rt x a n d a t i k
B
ilbok bost basoko parke eta mendi ditu in guruan, Eraztun Berdea osatuz. Artxanda mendia da ezagunenetako bat, hiriaren ikuspegi panoramiko onena eskaintzen baitu.
Tontorrera iristeko modurik onena funikularra da; geltokia udaletxetik 10 minutura dago oinez, Funikularreko plazan. Gora iritsitakoan giro la saiaz gozatu eta bertako sukaldaritza parega bea dastatzeko aukera izango duzu.
Ar txandako Funikularrak 100 urte baino gehiago ditu, 1915. urtean inauguratu baitzen. Garraiobide honetan igo tzea probatu beharreko esperientzia da Bilbora etorriz gero. Hiru minutu baino ez dira behar goi-goira iristeko. A rt x a n d a k o F u n i k u l a r r a
Family Plans
Gozatu egingo duzu
BI L BON
Zazpi kaleak, 10
Pla za Ba rri a
LEHENENGO BILBO Iraupena
I
tsasadarraren eskuineko aldean lehenengo Bilbo tzat hartzen den eremua dago: Zazpi Kaleak. Txoko honetan familia osoak Bilboren historia bizi ahalko duzue, bertako kale txiki eta eraikin enblematikoen bidez, besteak beste, Bidebarrieta liburutegia, Euskal Museoa edota Done Jakue katedrala, besteak beste. Euskal gastronomia ezagutu nahi baduzue, Plaza Barrian pintxo aukera zabala izango duzue bertako taberna eta jatetxe historikoetan.
Pintxoa mokadu bakarrean jaten den aperitibo txiki bat da. Hotza zein beroa izan daiteke; zotz batekin zerbitzatu ohi da pintxatuta, eta hortik datorkio izena. Hainbat tokiko denda ditu, eta horregatik Bilboko leku onenetako bat da modako artikuluak, oroigarriak, delizia gastronomikoak, gozokiak, eskuz egindako artisau tza lanak erosteko, esaterako abarketak, egur landua, edo txapela klasikoak.
Ordubete
Ba al zenekien?
D on e J ak u e k a t e d r a l a
Ba al zenekien... Zazpi Kaleetan 1800. urteko iturri bat dagoela, Txakurraren iturria izenekoa, baina benetan lehoiak direla? Iturri horren inguruan bi kondaira daude: Kondairetako batek kontatzen duenez, iturria eraiki zenean, XIX. mende hasierako Bilbo hartako bizilagunen tzat lehoiak sekula ikusi gabeko animaliak ziren eta, hortaz, Txakurraren iturri tzat bataiatu zuten, an tz handiena txakurrarena har tzen bai tzioten. Bigarren azalpenaren aburuz, iturria zegoen eraikinaren jabeak harrokeriaren sinbolo gisa eman zuen iturria hiru lehoirekin eraikitzeko agindua. Auzokideek, jabe hari iseka egiteko, eta buruak zein gaizki eginda zeuden ikusita, Txakurraren iturria izena jarri zioten. Zuen ustez, zer dira? Lehoiak ala t xakurrak?
11
Family Plans
Gozatu egingo duzu
BI L BON Iraupena
30
ITSASADARRA ezagutzen
min.
San Anton elizatik Arriaga Antzokira
San Antonetik urra ts gu txira Erriberako Merkatua dago; hiriko erreferen tziazko merkatua da, argi eta garbi. 10.000 m2-ko azalera du eta, hala, Europako merkatu estalirik handie na da. Barrualdean mota guztietako produktu fres koak eros daitezke. Bi dean geldialdi bat egitea ideia bikaina da, bertako gastrotabernaren batean sartu eta pin txoen eskain tza zabalaz goza tzeko; ez izan zalantzarik, zentzumen guztietarako benetako plaze ra da. Merkatutik gertu Bilboko bi ibaier tzak lo tzen dituzten ha mahiru zubietako bat aurkituko duzue: Erriberako zubia eta
Erriberako merkatua
Mesedeetako zubia. Ibilbidea Arriaga Antzokian bukatuko da; XIX. mendeko estilo neobarroko eraikina da, eta Juan Crisóstomo de Arriaga konpositore eta musikari bilbotarra omen tzen du. Oso leku garran tzi tsua da bilbotarren tzat; izan ere, urteko asterik garrantzitsuenetako bati hemen ematen zaio hasiera, Aste Nagusiari, hain justu ere, udako jaien asteari.
12
13
Michel Mejuto ArtAn Gallery Arriaga tzokia
Z
azpi Kaleetatik oso gertu San Anton eliza dago, eta horixe izango da i tsasadarraren ertzetik egingo dugun hurrengo ibilbidearen abiapuntua.
Ziurrenik eliza ezaguna izango da zuentzat, lehenago ere ikusi izan duzuelako; izan ere, San Anton eliza eta alboan duen zubia Bilboko zein Athletic Club taldearen ezkutuetan ageri dira. XVI. mendean Zazpi Kaleak inguratzen zituen harresi zaharraren hondarrak oraindik ikus daitezkeen hiriko toki bakanetako bat da tenplu hau.
S a n A n t on z u b i a e t a e l iz a
Family Plans
Gozatu egingo duzu
BI L BON
Ibilbidean aurrera egin ahala Bilboko Udale txea aurkituko duzue. Estilo eklektikoa du, eta elementu klasikoak eta barrokoak uztartzen ditu; hala ere, eskalinata izugarria da elemen turik nabarmenena.
Iraupena
Ordubete oinez 30-45 min. bizikletan
ITSASADARRAREN DISTIRA
A r e at z a
Areatzatik Guggenheim Bilbao Museora
Ibilbideak Campo Volantínen er tzetik jarrai tzen du. Bide horretan Zubizuri pasabidea ere aurkitu duzue; izenak argi adierazten duen moduan, zubi zuri bat da. Pasabidea Santiago Calatrava arkitektoak diseinatu zuen, Bilbo abangoardistaren erreferentziazko arkitektoe tako batek, alegia. Zubi honen bitartez beste ertzera igarotzeko aukera izango dugu, Uribi tarte pasealekura. Eremu lasaia eta irisgarria da, eta toki bikaina da bizikletan edo patinetan ibilaldia egiteko. Aurrera egin ahala La Salve zubia igaroko duzue, eta, ondoren, Guggenhe im Bilbao Museora iritsiko zarete, ibilbidearen amaierara, alegia.
U d a l et x e a
Ba al zenekien?
Euria eginez gero, ibilbidea tranbiaz egitea ideia bikaina izan daiteke, ibilbidearen zati handi bat tranbiak ere egiten baitu.
14
15
Zubizuri pasabidea Wachowski ahizpen Jupiter Ascending film futuristan agertzen den Bilboko elementuetako bat da.
A
reatza leku bikaina da familia giroan ibilaldi txo bat eginez gozatzeko. Haurren jolasgune bat dago bertan, zabuekin, baita rokodromo bat ere; horrez gain, art decó estiloko kiosko bat ere badago eta, tarteka, kon tzertuak eskain tzen dira. Azalerari dagokionez, 18.000m2-ko azalera du eta XIV. mendeko portu natural zahar bat zen. Igande batez joanez gero Loreen azoka aurkituko duzue bertan; bertan sortutako kolore eta usainen paradisuan sartuko zara.
Campo Volantín
Loreen azoka Guggenheim Bilbao Museoa
Family Plans
Gozatu egingo duzu
BI L BON
Iraupena
Ordubete oinez 30-45 min.
BILBO abangoardistena
bizikletan
Ingelesen Landa
Guggenheim Bilbao Museotik San Mamesera Guggenheim Bilbao Museoa
Ingelesen Landa, museoaren alboan dagoena, txikienentzako aisialdi gunea da. Industrializazioan zehar marinel ingelesek futbol zelai gisa erabili zuten, eta hala sortu zen kirol honen inguruko zaletasuna Bilbon. Bide horretatik jarraituz Iberdrola dorre monumentala aurkituko duzue, César Pelli arkitektoak diseinatutakoa. 165 metroko altuera du, eta goi-goitik Bilboko 360 gra duko ikuspegia eskaintzen du. Iberdrola dorrearen a tzean hiriko parke garran tzi tsuenetako bat dago, Casilda Iturrizar parkea; Casilda Iturrizarren omenez jarri zioten izena, Bilboko ongile handiaren omenez, alegia. Zabuak, pergola, karrusel bat eta erdigunean urmaela bat du, eta bertan ahateak, bel txargak eta hegazterrenak bizi dira; horregatik, ahateen parke gisa ere ezagutzen da.
16
A
bandoibarra diseinu eta abangoardiaren si nonimo da, Bilbo berriaren sinonimoa. Mende honetako arkitekturaren onena biltzen du, eta aire libreko museo gisa ere hartu izan da.
Ibilbidea San Mames futbol zelaian bukatuko dugu, Kate drala ezizenez ere ezagutzen dena, hiriaren bihotz zurigorrian. 2020an futbol zelai honek kirol eta aisialdiko ins talazioen kategoriako aipamen gorena jaso zuen World Design Awards sarietan. 19. eta 20. ateetan Athletic Club Museoa aurkituko duzue, klubaren historia osoko ga raikur eta ekipazioekin.
Ba al zenekien?
Han Bilboko beste museo garrantzitsuenetako bat ikusiko duzue, Arte Ederren Museoa, alegia; XII. mendetik gaur egunera arteko 7.000 pieza baino gehiago daude bertan.
Hala ere, Bilboko museo nagusia, zalantza izpirik gabe Guggenheim Bilbao Museoa da. Nerbioi itsasadarrean iltzatuta, hiriko ikono abangoardista garrantzitsuena da orain. 1997an inauguratu zen eta mugarria ezarri zuen hiriaren ibilbidean. Fatxada titaniozko plakez estalita dago eta izugarria da; argazki gehien egiten zaizkion eraikinetako bat da. Barrualdean artista garrantzitsuen obrak biltzen dira, besteak beste, Andy Warhol, Bas quiat edo Yoko Onorenak.
Casilda Iturrizar parketik irtetean, pixka bat aurrerago, Euskalduna Jauregia ikusiko duzue. Izena Euskalduna ontziola zaharretik datorkio, bertan baitzegoen. Kontzertu, opera, antzerki eta ekitaldi garrantzitsuek osatutako pro gramazio zabala eskaintzen du.
Ibilbide honetan zehar eraikin garaikideak ikusi ahalko dituzue aire libreko eskulturekin tartekatuta, tar tean Eduardo Chillida, Louis de Bourgeois edo Jeff Koons. Eskultura horiez gain, bestelako egiturak ere nabarmentzen dira, tartean Deustuko liburutegia eta Bizkaia Aretoa.
San Mames
Iberdrola dorrea
XIX. eta XX. mendeetan Euskalduna jauregiaren ingurua portu eremuko foku garrantzitsua izan zen. Eraikina Corten altzairuan diseinatu zen, Euskalduna on tziola zaharrean eraikitako azken ontziaren omenez.
17
Family Plans
Gozatu egingo duzu
BI L BON
Ezagutu
Ordubete eta bi ordu artean
BILBO uretatik...
B
ilbo ezagutzeko beste aukera bat itsasontzi bat hartu eta itsasadarrean zeharkaldi bat egitea da.
Proposamenetako bat Bilboats da; itsasontziaren zati bat irekita dago, eguzkia egiten duen egunetarako, eta beste bat estalita, euria egiten duenerako. Zeharkaldia Bilbo erdigunetik abiatzen da, Pio Baroja plazatik. Audiogidarekin bi bisita mota eskaintzen ditu, hainbat hizkuntzatan.
Beste aukera bat River Cheer konpainiako ontzi bat alokatzea da, edo El Bote Tours konpainiako HOP ON-HOP OFF bidaia erregularretan nabigatzea, edo ontzi txikiagoetan, baita bela bidez ere, erreserba Bilbao At Shipen eginez. BILBOATS www.bilboats.com RIVER CHEER www.rivercheer.com BOTE TOURS www.elbotebilbao.com
18
BILBAO AT SHIP www.bilbaoenbarco.es
A GOOD IDEA
!
Baina kirol estiloko aukera baten bila ari bazarete, itsasadarra piraguaz, kayakean edo paddle surfean nabigatzea aukeratu ahal duzue. Jaso ezazu Bilbobentura edo Aktibaren (Turismo Aktiboko Enpresen Elkartea) proposamenen informazioa. BILBOBENTURA www.bilbobentura.com AKTIBA www.aktiba.eus
Euskalduna zubia
19
Family Plans
Gozatu egingo duzu
UTZI BESTEOI GIDARI LANAK
BI L BON
B
ilbo lehen aldiz bisitatuz gero, oso ideia aproposa da gidari lanak beste norbaiti uztea.
Horretarako hainbat entitate publiko eta pribatu daude Bilbao Bizkaian; zu gidatzeko lanak egiteko prest daude eta interesgarriena ez gal tzea ziurtatuko dizute. Onena orain dator: horrela garran tzi tsuena ezagutuko duzu, eta, ondoren, hirian mugitzen ikasi eta gero, gera tzen zaizun guztiaz zure kabuz gozatu ahalko duzu; ziur beste makina bat gauza aurkituko dituzula. Animatzen?
BILBAO TURISMO www.bilbaoturismo.net Bisita gidatuak oinez. SECRET BILBAO-TOURS www.secretbilbao.com Ibilbide enogastronomikoak.
...edo gurpil gainean
CERTAL SETS-TOURS www.certalsetstours.com Shopping gastrononomikoak eta kulturalak. BASQUE DMC’s TOURS www.basquedmcs.com Bisita gidatuak taldeentzat.
20
BILBAOGUIA-TOURS www.bilbaoguia.com Bisita gidatuak taldeentzat.
B
ilbo ezagutzeko beste modu dibertigarri bat gurpil gainean jartzea da.
Autobus turistikoa aukeratu dezakezue, Bilbao City View, hiriaren ikuspegi panoramikoa izateko, edo pedalei ematearen alde egin dezakezue aukera honekin:
A GOOD IDEA
!
IHES GELAK FAMILIA AUSERTENEN TZAT Ziurrenik jakingo duzue escape room edo ihes gela bat zer den, baina badaezpada azaldu egingo dizuegu: abentura jolas bat da, fisikoa eta batez ere mentala; pertsona talde bat gela batean gil tzape tzean da tza, eta, bertan, mota guzietako enigmak, asmakizunak eta buru-hausgarriak ar gitu ondoren, gelatik ihes egin ahal izateko gakoak lor tzeko istorioa osatuko dute, hain zuzen ere hasieratik aurreikusitako denbora tartea bukatu aurretik. Bilbon mota honetako aukera ugari dauzkazue, tarte atsegin bat igaro eta familian Sherlock Hol mesen an tz han diena nork duen asmatzeko...
21
Ez al da horrela, Watson maitea?
DELIGHT BILBAO-TOURS www.delightbilbao.com Tour gastronomikoak. EXPLORA NORTE-TOURS https://exploranorte.com Bisita gidatuak
BILBAO CITY VIEW www.bilbaocitywiew.es TOURNÉ BILBAO www.tournebilbao.com
MAD MANSION www.madmansion.es
BILBAO XPERIENCE www.bilbaoexperience.com
GUARIDA AVENTURAS www.guaridaventuras.com
MOTOR VERDE www.motorverde.es
TROYA ESCAPE ROOM www.troyaescaperoom.com
DESKONECTA www.deskonecta.com
IGARKIZUN www.igarkizun.com LA ABADÍA DE ATXURI www.abadiadeatxuri.com PLANETAKANA www.planetakana.com EL SOTANO JUEGOS www.elsotanojuegos.es BILBAOUT www.bilbaout.com THE ROOM HUNTER www.theroomhunter.com BILBWARTS www.bilbwarts.es
Family Plans
gogoa piztuko zaizu
BISITAT ZEKO
Bisitatu
BILBO
Dagoeneko kontatu dizuegu hiri zirraragarri hau nola ezagutu; orain, hortaz, galdu ezin dituzuen gauzak kontatuko dizkizuegu. Hortaz, jan tzi ibil tzeko zapatilak eta zoazte jarraian zerrendatuko ditugun txoko guztiak bisita tzera. Esperientzia aparta da.
AZKUNA ZENTROA
Artea eta kultura espazio berean
Ba al zenekien?
L
22
ehen Alhóndiga Bilbao izenez ezagutzen zen, eta gaur egun Azkuna Zentroa izenarekin birbataiatu da, Bilbo alkate izandako Iñaki Azkunaren omenez. Ardoen biltegi ohi hau arkitektura garaikidearen beste sinbolo bat da; horrez gain, egun euritsuetarako aterpe gisa ere fun tziona tzen du, bertan familia osoaren tzako jarduera ugari antola tzen baitira. Philippe Stark diseina tzaile fran tses ezagunak birgaitu zuen eta 43.000 metro koadroko azaleran instalazio ugari hartzen ditu, besteak beste, zinema aretoak, liburutegia, ludoteka, gimnasioa edota igerilekua; halaber, erakusketa gelak, kontzertu aretoak, bil tzar aretoak, jatetxeak eta goiko solairuan terraza bat ere badu. Liburuz eta denbora-pasaz betetako mediateka nabarmendu behar da, familiako txikienek izugarri gozatzen baitute bertan.
Azkuna Zentroa
Zalan tza izpirik gabe, Azkuna Zentroko txokorik dibertigarriena igerilekua da. Banakako tiket batekin sartzeko aukera dago (bost urtetik beherako haurrek ez dute ezer ordaindu behar). Ez ahaztu igerilekuaren azpitik igaro tzen diren per tsonak agurtu ahal dituzula, igerilekuaren behealdea gardena denez Azkuna Zentroko bisitariek igerian ikusi ahalko zaituztetelako. www.azkunazentroa.eus
23
Sarrerako 43 zutabeak desberdinak dira, eta historian zehar gizateriak bizi izandako makina bat kultura, gudu eta erlijio irudika tzen dituzte. Horregatik, erdiguneko plazak Kulturen ataria izena hartu du.
Family Plans
gogoa piztuko zaizu
Ba al zenekien?
BISITATZEKO
GUGGENHEIM BILBAO MUSEOA
Guggenheim Bilbao Museoaren egiturak ez du azalera laurik. Eta hori museoa estaltzen duen titaniozko txapari zor zaio, eraikinaren bihurguneetara ezin hobeto moldatzen baita.
24
25
U
rtero milioi bat bisitari jasotzen dituen museo hau hiri honen ikono bihurtu da. Fatxada bikai na eta bertako arte abangoardista direla medio, gehien bisitatutako elementuetako bat da.
Guggenheim Bilbao Museoa gure lurraldeko arte erakusle garrantzitsuena da; Guggenheim efektua dei tutakoa museo honekin hasi zen, museoa eraikitzeak mundu mailako mugarri bat ezarri baitzuen hirian. 50 metro baino gehiagoko al tzairuko egitura monu mental honek Bilboko itsasadarrean flotatzen duen itsasontzi bat irudikatzen du. Barruan hogei galeriatik gora daude, eta bertan XX. mende erdialdetik gaur egu nera arteko obrak ikus daitezke. Museora gerturatzean 12 metroko txakur handi batek ongietorria emango dizue; Puppy deitzen da. Jeff Koons artistak sortu zuen eta lorez estalitako txakur hau hi rian argazki gehien jasotzen dituen puntuetako bat da; urtean bi aldiz loreak aldatzen dizkiote, urtaroaren ara bera.
Puppy Museoaren inguruan, gainera, 9 metroko armiarma ere aurkituko duzue, Ama izena duena, Louis de Bourgeois artista frantsesarena; horrez gain, Idi-bihotzak obra ere bertan dago, hau ere Jeff Koons artistarena, eta Zuhaitz garaia eta begia, Anish Kapoorena, altzairu herdoilgai tzezko 76 esferek osatutakoa. Barruan erakusketa iraunkor anitz eta interesgarri uga ri izango dituzue zain, eta aldi baterako erakusketekin ere familia guztiak gozatuko du. Horrez gain, museoak hainbat jarduera antolatzen ditu erakusketen eskaintza osatzeko. Baina, zalantza izpirik gabe, haurrak gehien erakar tzen dituen obra museoaren lehen solairuan dauden al tzairuzko eskultura laberintikoek osa tzen dute: Denboraren materia, Richard Serra eskultorearen obra.
Family Plans
Athletic Club Museoa
gogoa piztuko zaizu
BISITATZEKO
historikoki erabilitako on tzi hau bisitatu daiteke. Ibaigane jauregia Mazarredo zumarkalean dago; taldearen egoitza hartzen du eta bisitatu egin dai teke. Beste leku ezezagun bat Lehoien iturria da, Jado plazan. Iturria hiru lehoien eskulturek inguratzen dute, erdiko figura babestuz; Athleticek 1902an ira bazitako Alfontso XIII.aren Koronazio kopa gogora razten du.
ATHLETIC CLUB EXPERIENCE FUTBOLA BAINO ASKOZ GEHIAGO
26
Ba al zenekien? Ba al zenekien beti lehen mailan egon den futbol talde bakanetako bat Athletic dela? Edo ba al zenekien Athletic Clubeko jokalari guztiek euskal jatorria dutela?
A
thletic Club taldeak Bilbon duen tenplua San Mames futbol zelaia da, Katedrala ezizenez ere ezagu tzen dena. Futbol zelaia 2013an inauguratu zen, eta kirol eta aisialdi instalazioen kategorian sari nagusia jaso zuen The Architecture Community entitate prestigiotsuak banatutako World Design Award 2020 sarietan. Futbol zelai horretan jokatzen dute lehoiek; izan ere, Athletic Club taldeko jokariei hala deitzen zaie. Athletic Club taldea, zalantza izpirik gabe, bitxikeriaz betetako taldea da; ez die bere sustraiei muzin egiten eta hasiera-hasierako filosofia berari eutsi dio.
Athletic Club futbol talde bat baino askoz gehiago da Bil bo hiriarentzat. Tradizioz eta harrotasunez betetako lurra irudikatzen du, kolore zuri eta gorria banderatzat hartuta urtez urte mantentzea lortu duena.
Gabarra
Hiriko txoko askok klub honekin eta bere historiarekin lotura dute. Horietako bat San Anton zubia da, izen bereko elizaren alboan; ezkutuan ageri dira. Beste leku enblematiko bat Begoñako basilika da, Bizkaiko zaindaria eta Amatxu ezizenez ezagutzen dena. Urtero, Athle tic Clubeko taldekideek basilikara jotzen dute, denboraldia arrakastatsua izatea eskatzeko. Taldearekin lotura duen beste txoko bat Ingelesen Landa da; han, 1894ko maia tzean, jokalari bilbotarrek desafioa bota zie ten hirian zeuden marinel ingelesei, futbol partida bat joka zezaten.
27
Handik oso gertu klubaren bes te altxorretako bat dago, Gaba rra. I tsasmuseumeko dikeetan tituluak irabazi izana ospatzeko
A GOOD IDEA
!
Eman izena tour gidatuan zelaia ukitzeko, Athle tic Club Museoa bisitatzeko, kopa eta oroigarri guztiekin, eta instalazioak ezagu tzeko. Horrez gain, bisita bukatzeko futbol zelaian dauden ja tetxe edo Sports tabernetan jan dezakezu, San Mamés Jatetxea, La Campa de los Ingleses eta Geuria! tabernetan, edo ekipazio ofiziala edo oroi garriren bat erosiz. Partida modurik onenean gozatu nahi dutenek sarrerak erosteko aukera izango dute, edukiera orokorraren barruan edo palko esklusiboetan, partida guztiak erosotasunez ikusteko.
San Mames
www.athletic-club.eus
Family Plans
gogoa piztuko zaizu
ARTE EDERREN MUSEOA
BISITATZEKO
H ITSASMUSEUMA
BILBOKO ITSASADARRA ITSAS MUSEOA 28
I
t saso zaleak izanez gero, museo hau zuon neurrira eginda dago. Karola garabipean Itsasmuseum – Bilboko Itsasadarreko Itsas Museoa dago. Museoa on tziola zaharretan dago kokatuta, eta Bilboko Itsasadarreko itsas jarduera eta historia azaltzen du. Museoaren kanpoaldean hainbat maketa eta on tzi ikus daitezke.
Kar ol a g ar ab ia
iriko beste arte erreferentzietako bat Arte Ederren Museoa da. 1908an sor tu zen, eta 7.000 obra baino gehiago biltzen ditu, tartean pinturak, eskultu rak eta balio kalkulaezina daukaten arte aplika tuetako obrak. Ibilbide kronologikoa eskaintzen du XII. mendetik gaur egunera arte, izen han diko artisten obrak ikusiz, tartean Goya, El Gre co, Murillo, Oteiza edota Zuloaga.
A GOOD IDEA
!
2020. urtean museoak ARTEArekin kontatu nahi dizugu audiogida sortu zuen, eta bertan museoko 10 obraren historia izugarriak konta tzen ditu. Audiogida horri esker, familia osoak museoko obrak beste era batera ezagutu ahalko ditu.
29
Family Plans
gogoa piztuko zaizu
ERRIBERAKO
BISITATZEKO
EUSKAL MUSEOA BILBAO EUSKAL MUSEOA
MERKATUA
M
erkatuak euskal gastronomiaren ezinbesteko atal dira, kalitatezko produktu freskoak erosteko lekurik onena. Bilboko merkatu nagusia Erriberako Merkatua da, Zazpi Kaleetan. Record Guinness liburuak Europako merkatu estalirik handiena dela ezarri zuen, eta erreferente komertziala da, ez soilik hiri mailakoa, baita herrialdekoa ere; bisitatu egin behar da, barrualdea museo baten parekoa delako. 2010. urtean berritu ondoren, merkatua oso leku turistikoa da orain. Beirate izugarriak, kupula bikaina eta dozenaka postu ditu, eta, hala, nahitaez bisitatu beharreko tokia da. Familia osoak euskal gastronomiarekin gozatu ahalko du Erriberako Merkatuko gastrotabernetan. Eraikinaren bigarren solairuan daude, eta gazta, kontserba edo luxuzko hestebeteetan espezializatutako tabernak ere badaude.
A GOOD IDEA
30
H
!
31
Uda garaian Bilboko Ostalaritza Goi Eskolak gastronomia tailerrak eskaintzen ditu haurrentzat, adinen arabera moldatuta.
iaren bihotzean, Unamuno plaza aurrean, Eus kal Museoa dago.
Ehun urte baino gehiagoko ibilbidean museo honek hastapenetatik Euskal Herriaren egu nerokotasuna osatzen duten hainbat fazeta irudikatzen dituzten 20.000 objektu baino gehiago bildu ditu. Itsasoari, arrantzari, artzaintza kulturari edo burdinolei eskainitako hainbat areto ditu, Euskal Herriaren norta suna markatu zuten lanbide tradizionalak. Bidenabar, museo honek Bizkaiko maketa bitxi bat ere badu, es kalan.
Ba al zenekien? Museoan dagoen harri zoomorfoa Mikeldiko idoloa deitzen da. Bigarren Burdin Aroko harri bat da, K. a. V- I mendea. Oraindik ez dago argi zein animalia den. Zezen bat dela uste da, baina pertsona batzuen aburuz txerri bat da. Eta, zure ustez, zein animalia da? Erri bera ko m erka t ua
Family Plans
Gozatu egingo duzu
KOSTALDEAN
BIZKAIKO KOSTALDEA
Magiaz inguratutako 150 kilometro
32
M
uskiztik hasi eta Ondarroara, Bizkaiak dituen 150 kilometroetan zehar hainbat paisaiaz eta hondar tza historikoz goza tzeko aukera dago. Kantauriar i tsasoak bainatutako 28 hondartzetan surfa, piraguismoa, boleibola edota parapentea ere praktika dezakezue, familian. Kostaldea, bidenabar, leku bikaina da zetazeoak ikusteko, gure uretan hainbat animalia bizi baitira, tartean izurdeak edo kaxaloteak. Mundu osoan ez duzu Urdaibaiko biosfera erreserba bezain toki ederrik aurkituko, Gaztelugatxeko Doniene bezain toki magikorik edota Mundakako olatua bezain berezirik.
Bermeo, Ondarroa zein Lekeitio moduko kostaldeko hiribilduak geure kostaldeak eskaintzen duen beste interesguneetako bat dira. Herri horiei esker, Bizkaia Kantauri i tsasoko erreferen tziazko arran tza puntu gisa finkatu da.
Gaztelugatxeko Doniene Plentzia Zierbena Santurtzi
Bakio Bermeo Mundaka
Sopela
Elantxobe
URDAIBAI
Getxo Portugalete Bilbo
Gernika-Lumo
Ea
Lekeitio Ondarroa
33
Family Plans
Gozatu egingo duzu
KOSTALDEAN
URDAIBAIKO biosfera erreserba
A
ltxor natural hau biosfera erreserba izendatu zuen UNESCOk 1984an, eta eremu izugarria da; 22 udalerri hartzen dituen 22.000 hektareako azalera hartzen du.
Paisaia magikoa da, berdea eta urdina nahasten ditu eta landaredia eta faunako hainbat ekosistema bizi dira bertan. Hezegune aberats honetan paumak, koartzak edota ahate eskandinaviarrak bizi dira, eta birding egiteko paregabea da.
34
35
GAZTELUGATXEKO DONIENE
B
ermeo eta Bakio artean, Urdaibai eremu betebetean, Bizkaiko leku magikoenetako bat dago, Gaztelugatxeko Doniene. Mundu mailako ospea lortu du Tronuen jokoa edo Juego de Tronos serie ospe tsuko Rocadragón gotorleku gisa ageri; hala, serie horren zaleen erromesaldi toki ere bihurtu da.
Itsas bataila garrantzitsuak gertatu izan dira bertan, eta biotopo babestua da. Ibilbide eder batetik zehar behera egin behar da Eneperitik penintsularen sarreraraino, eta 3 arkuko zubi berezi bat gurutzatu ondoren 241 eskaileraren txanda da; den-denak igo behar dira ermitara iristeko. Ermitara iritsitakoan, tradizioak dio kanpaia hiru aldiz jo behar dela zorte ona erakartzeko eta espiritu txarrak uxatzeko. Ibilbidea konplexua denez eta jende ugari biltzen denez, komenigarria da 7 urtetik gorako haurrekin bertaratzea eta sarrera aldez aurretik hartzea.
Family Plans
Gozatu egingo duzu
KOSTALDEAN
HONDARTZAK
B
izkaiak 150 kilometroko kostaldean banatutako 28 hondartza ditu. Bilbotik kilometro gutxira eta sarbide errazarekin hainbat hondartza daude; deskonektatzeko eta egun-pasa egiteko toki bikaina da hondartza.
Hala ere, abentura nahiago baduzue i tsas kirolak ere egin ahalko dituzu, esaterako surfa, Bizkaiko hondar tzak mundu mailan ezagunak baitira kirol hori praktikatzeko olatu bikainak dituztelako. Edozein plan duzuela, Bizkaian beti aurkituko duzue zuen beharrizanetara egokitutako hondartza bat.
36
37
kio
Ba
za
nt mi
Ar z ia rli tz Go Plen ika rr z Ba ko ña ibil a Me abir etar i Atx Arr
e atx i rin orr Ba Azk
a en Ar La ña be Po
Galea
LEMOIZ GORLIZ PLENTZIA
BAKIO
Izaro Laga
Mundaka
BARRIKA
Laida
Ea
MUNDAKA
SOPELA MUNGIA
Arrigunaga
ZIERBENA Ereaga GETXO Areeta SANTURTZI LEIOA MUSKIZ PORTUGALETE BARAKALDO BILBO
Harribolak
BERMEO
LOIU
Ogeia
IBARRANGELU GERNIKA-LUMO
LEKEITIO
Isuntza Karraspio La Salvaje Arrigorri
ONDARROA
Lagako hondartza
Family Plans
Gozatu egingo duzu
SOPELAKO HONDARTZA
KOSTALDEAN
Metroa: Larrabasterra geltokia + lotura Larrabasterratik hondartzara
HONDARTZATIK METRO BATERA
G
ehien bisitatutako hondar tza daukaten udalerrietako ba tzuk Getxo, Sopela, Gorliz eta Plentzia dira. Aipatutako udalerriak irisgarritasun ona daukate, eta Bilbotik metroz irits daiteke bertara. Horrez gain, publiko guztientzako egokitutako zenbait zerbitzu dituzte.
EREAGAKO HONDARTZA, GETXON Metroa: Neguriko geltokia + 10 minutu oinez
Txalet eta jauregiz inguratuta dago eta harea finez betetako 882 metro ditu. Gehien bisitatutako bi puntu ditu albo banatan: Getxoko Kirol Portua, ehunka itsasontzirekin, eta Algortako Portu Zaharra, bisitariak marinelen hiribildu txikira gerturatuko dituen txokoa; bertan zenbait pin txo dastatu ahalko dituzu itsasora begira.
Sopelan hiru hondar tza daude; familia giroa batez ere Arrietara eta Atxabiribilen egoten da. Itsaslabar ugariz babestuta, hainbat jarduera egin daitezke bertan, esaterako surfa. Urtean zehar kirol hitzordu garrantzitsuak egiten dira bertan, esaterako ASP zirkuitu europarreko projunior proba. Hainbat autobus lotura daude metrotik hondartzara arte, oinez egitea zail daukaten familia eta haurrentzat.
PLENTZIAKO HONDARTZA Metroa: Plentziako geltokia
38
Gorlizko hondar tzaren alboan Plen tziako hondar tza dago. Familia giroko hondartza da, ur lasaiekin. Surfaren munduan barneratzeko ere aproposa da, adin guztietarako surf akademiak baititu. Horrez gain, beste kirol batzuk ere egin daitezke, esaterako windsurfa edo piraguismoa.
39
ARRIGUNAGA HONDARTZA Metroa: Bidezabal geltokia + 8 minutu oinez
Ereagako hondar tzatik gertu Arrigunaga hondartza dago. Galeako labarren azpian, hondar tza honek ikuspegi bikaina eskain tzen du Abra eta Aixerrota ikusteko. Hainbat jarduera egin daitezke bertan, surfa edo skatea, adibidez. Hondartzan bandera urdina dago, Ingurumen Kalitatearen Nazioarteko Ziurtagiria.
GORLIZKO HONDARTZA Metroa: Plentziako geltokia + lotura
842 metroko hondartza da eta familia guztiarentzat paregabea da, metroz zein autoz etorri sarbide erraza duelako. Giro lasaia dago bertan; hondar tzatik gertu aparkaleku zabala dago, zabuak, mahaiak, barbakoa eta tabernarekin, indarberri tzeko. Egun zoragarria igaro tzeko ezinbesteko guztia dago bertan.
Family Plans
Gozatu egingo duzu
KOSTALDEAN
HONDARTZAK
MUNDAKAKO HONDARTZA Laidatxuko hondartza hondartza lasaia eta segurua da, eta mareen arabera tamaina aldatu egiten da. Handik gertu, Mundakako Barra izenekoan, ezkerreko olatua dela medio ezaguna egin den lekuan, surfa egiten da, eta kirol horren munduko zirkuituaren egoitza izan zen 2008ra arte.
LA ARENA HONDARTZA Muskiz eta Zierbena artean La Arena hondartza dago; ia kilometro bateko luzera du eta surflarien gogokoenetako bat da. Bizkaiko azken hondartza da, Kantabriara iri tsi aurretik. Handik oso gertu Itsaslurreko Bide Berdea dago, Bizkaiko pasealeku eder eta ezagunenetako bat. Bi kilometroko ibilbidean Kantauriar i tsasoaren ikuspegi bikainaz gozatu ahalko duzue.
40
41
SUKARRIETAKO HONDARTZAK Sukarrieta udalerriak San Antonio eta Toña hondar tzak ditu. Biak Mundakako ibaira begira daude, eta familientzat gomendatutako ur lasaiak dituzte. Toña hondartzaren inguruetan Txatxarramendi uhartea dago; zubi batekin bakarrik iri ts daiteke bertara; haurren instalazioekin ekipatutako parke bat ere badago.
BAKIOKO HONDARTZA Turismo tradizio handia du Bakioko hondartzak, gehien bisitatuetako bat baita. Edozein mailatako surflarien tzako aproposa da, eta hondar tza irekia denez urte guztian zehar olatu desberdinak ditu. Inguruan zerbitzuak zein aisialdi lekuak dituzue.
Family Plans
Gozatu egingo duzu
KOSTALDEAN
LAIDAKO HONDARTZA
42
HONDARTZAK
ISUNTZAKO HONDARTZA
Ibarrangelu udalerrian kokatuta dagoen Laida hondar tza Urdaibaiko biosfera erreserba barruan dago. Ongi bereizitako bi eremu ditu: kanalaren ingurua (lasaiagoa eta familientzako aproposa; paddle surf zein kayak praktikatu daiteke bertan) eta olatuen ingurua (mugituagoa, itsaso zabala delako; bertan surfa egiten da). Hondartzan hainbat enpresa daude paddle surf, kayak edo big SUP taulak alokatzeko.
Lekeition Isuntzako hondartza aurkituko duzue. Ur lasaiak daude bertan eta herritik bi minutura dago; hainbat jarduera eskain tzen ditu, esaterako piraguismo egiteko aukera, eta sorpresa berezi bat ere badu gordeta: Garraitz irla, basatia eta soilik marea baxu dagoenean irisgarria; uhartea bisita tzea abentura paregabea da. Hondartzan sorosleak, komun publikoak, du txak, bizikletak uzteko aparkalekua eta hiri aparkalekua dago; Lekeitioko familiek segurua delako aukeratu ohi dute hondartza hau.
LAGAKO HONDARTZA Laga hondartza ere Ibarrangelu udalerrian dago, Urdaibaiko biosfera erreserba barruan. Hondartza bikaina da egun osoa bertan emateko; surf taulak alokatzeko zerbitzua dauka. Ogoño lurmuturreko pareta izugarria dago bertan.
KARRASPIO HONDARTZA
EAKO HONDARTZA Ea udalerrian dago, portuaren alboan, Bizkaiko ekialdeko kostaldean. Hondartza atsegina da eta alboan pasealeku bat eta jate txeen zonaldea aurkituko duzue. Oso ongi ekipatuta dago dutxekin, bizikletak aparkatzeko tokiarekin eta haurrak jolasteko zona batekin.
Mendexa udalerrian Karraspio hondartza ederrak surf egiteko aukera eskain tzen du, eta eskola bat ere badu bertan, txiki- txikitatik surf egiten ikasteko. Olatu desberdinak egoten dira, mareen arabera alda tzen baitira. Hondar tza honetatik oso gertu Lekeitiotik Karraspiora doan pasealekua dago; bertatik Bizkaiko kostaldeko ikuspegi bikaina ikus daiteke. Udan lotura zerbi tzua dago Lekeitioko disuasioko aparkalekuetatik.
ARRIGORRIKO HONDARTZA Ondarroan, hondartza hau bikaina da eguzkia zein bainua hartzeko. Hondartza txikia izan arren, 150 metrokoa baino ez, jarduera ugari eskaintzen ditu. Hondar tzatik gertu ibilbide bat ere badugu, eta bertatik Mutrikuko (Gipuzkoa) Saturraran hondar tzara iritsi daiteke.
Family Plans
Gozatu egingo duzu
KOSTALDEAN
ESPERIENTZIAK ITSASOARI BEGIRA
ZETAZEOAK IKUSTERA JOATEA
PIRAGUISMOA Bizkaiko kostaldean egin dezakezun beste kiroletako bat kayak da. Kayaka badia eta kalak bezalako paisaia ederrez goza tzeko modu bikaina da. Natura aktiboan aritzen diren enpresak hauta tzea aukera ona dira kirol hau modu dibertigarri eta seguruan egiteko, hasi berria zein esperientziaduna izan; betekizun bakarra igeri egiten jakitea da. Jende gehien har tzen duen leku onenetako bat Urdaibai da.
Etxeko txikienek gehien gozatzen duten jardueretako bat zetazeoak ikusten joatea da. Bizkaian itsasoari lotutako tradizio luzea duten bi udalerritan egin daiteke, Santurtzin eta Bermeon. Korronte hotzak direla medio, paraje ezin hobea da hainbat itsas espezie hona etortzeko, elikatzera. Jarduera honetan izurdeak, zereak (munduko bigarren balearik handiena), pilotu izurde hegaluzeak, kaxaloteak, orkak eta Cuvier balekumeak ikus daitezke. 44
45
BIZKAIA SURFAREN PARADISU Bizkaia estatuko zein nazioarteko surflarien leku gogokoenetako bat da orain. Kirol honen mundu mailako erreferentea da ur biziak eta olatuak izugarriak direlako. Besteak beste, Sopelako Barina txe, Barrikako Meñakoz edo Muskizko La Arena hondartzak dira horretarako gogokoenetako batzuk. Baina surfari buruz hitz eginez gero, ezinbestekoa da Mundakako Barra eta bertako ezkerreko olatu famatua aipatzea, olatu luzeenetako bat eta Europako onena gisa hartzen baita. Lau metroko altuera eta 400 metroko zabalera izatera irits daiteke. Fenomenoa munduko 10 topean dago, eta kirol horretako adituentzako da esklusiboki. Mundakako talaiatik ikus daiteke nola praktikatzen duten. Surfa egiten ez baduzue baina horretan hasi nahi baduzue, hondar tza hauetan ere izango duzu horretarako aukera; adin guztietarako surfean hasteko ikastaroak zein irakasleak aurkituko dituzu.
TOPABERMEO ETA ESKAPE LEA IBILBIDEA Topa Bermeo herria modu dinamikoan ezagutzeko modurik onena da. Aire librean egiten den ihes jolas bat da, hainbat txoko interesgarri zeharkatzen, tartean alde zaharra. Itxura ona du, ezta? Lea Ibilbideak Lea ibaiaren ertz guztia zeharkatzen du 23 kilometroz, Oiz mendian hasten denetik Lekeitioko badiara iristen den arte. Aire libreko ihes jolasaren erronka proposatzen dizuegu, ibilbidea atseginagoa egiteko. Autoz edo etapaka ere egin daiteke, eta garraio publikoa erabiliz.
Family Plans
Gozatu egingo duzu
BARRUALDEAN
BIZKAIKO BARRUALDEA Paisaia natural pribilegiatua
A
skotan, soilik Bilbo eta kostaldea bisitatzeko asmoz gure lurrera iristen direnek probin tziaren barrualdeak gorde tzen dituen elementu zoragarriak gal tzen dituzte. Bizkaiak eremu natural pribilegiatuak ditu. Gure mendi eta haranetako kolore berdea gailentzen den pasaia. Paraje liluragarriak dira, eta aho bete hortz utziko zaituzteten ikuspegiez gozatu ahalko duzue.
46
Bertako ibaiak, leizeak, parke naturalak eta Erdi Aroko gazteluek ere lur honen bizimoduaren, historiaren eta geografiaren parte dira. Durango, Urduña, Balmaseda edota Gueñes dira barrualdean gehien bisitatutako udalerrietako batzuk, eta intereseko lekuak daude bertan.
47
.
Plentzia Zierbena
Sopela
Santurtzi
ARMAÑÓN Balmaseda Lanestosa
Elantxobe Ea
Lekeitio Ondarroa
Getxo Portugalete
Zugaztieta Pozalagua Karrantza
Bakio Bermeo Mundaka
Gernika-Lumo
Bilbo
Markina-Xemein
Sopuerta Gueñes Zalla Gordexola
Igorre
Durango Elorrio
Orozko
Urkiola
Urduña Nerbio ibaiaren ur jauzia
Areatza
Dima
URKIOLA GORBEIA
Otxandio
Family Plans
Gozatu egingo duzu
BARRUALDEAN
PARKE NATURALAK URKIOLAKO PARKE NATURALA 48
Mariren babeslekua
P
arke natural malkartsu eta harritsua honetan Anboto mendia dago, 1.331 metrokoa; Mariren koba ere bertan da. 5.768 hektarea baso ditu, eta ia 700 espezie zuhai tz desberdin daude, tartean pagoak, arteak, hari tzak eta urkiak; estalki berde izugarria osa tzen dute. Paisaia honetan, gainera, Urkiolako Santutegia ikusi ahalko duzu.
Bertako pagadia Urkiolako Parkeko beste turismo erakarguneetako bat da. Puntu honetan ehunka pago ikus daitezke; urte luzez inguru horretan bizi ziren ikazkinak egurrez hornitu zituzten. Bisita gidatu batekin ere bisita daiteke. Espazio natural hau gertutik ezagutzeko beste aukeretako bat Toki Alai Interpretazio Zentro edo Parketxean eskaintzen da; parke honen ezaugarri naturalen inguruko erakusketa iraunkorra dago bertan.
49
Family Plans
Gozatu egingo duzu
BARRUALDEAN
Ba al zenekien?
ARMAÑONGO PARKE NATURALA
Kobazuloa ustekabean aurkitu zuten, ez zuelako kanpo komunikaziorik. 1957an handik gertuko harrobi batean izandako eztandak altxor natural hau agerian utzi zuen; 50 milioi urte behar izan ditu osa tzeko.
Pozalaguako altxorra
A
rmañon naturaren gorespena da, izena ematen dion mendian zehar zabaltzen den parke naturala, Karrantza eta Turtzioz artean.
50
Parke naturalaren biho tzean lur azpiko labirinto bat dago, 200 hai tzulo eta leizek osatutakoa, tartean Pozalagua nabarmendu behar dugu: munduko estalaktita eszentrikoen kontzentrazio handiena duen kobazuloa. Badirudi formazio berezi hauek erronka botatzen diotela grabitateari; ezinezko formen unibertso paraleloa osatzen dute. Lur azpiko zeharkaldia aniztasun funtzionala duten pertsonentzat ere egokituta dago, eta amaieran Versalles aretora eramango gaitu; dotorezia izugarriak harritu egingo gaitu.
Pozalaguatik gertu Sopeñako artadia dago; Kantauri i tsasoko er tzean bertan hazitako artadi mediterraneoa da, hain zuzen ere babesten duten mendigune karstikoei esker latitude hauetan hazitakoa. Armañonen begiratoki ugari dago, eta zorabia tzeko moduko ikuspegiak eskain tzen dituzte. Leizearen inguruetan Parketxe eta El Mirón begiratokiak daude, Karrantza ibaiaren haitzartera begira. El Suceso begiratokitik haran guztia ikus daiteke, hegoaldean Ordunteko mendiek egiten dute muga, eta han Calera eta Balgerriko pagadiak (Bizkaiko zabalena) hazi dira. Ezinbesteko bisita merezi du mendizale eta mendiko txirrindularitza zaleen kasuan.
A GOOD IDEA
!
Kobazulotik atera ondoren Armiñongo Parke txeaz gozatzea tokatzen da. Toki horretako floraz eta faunaz ikasteko erakustokia da, edota familian egiteko bi ginkanatan parte hartzeko. Eta bisitari amaiera ederra emateko hainbat jarduera izango dituzue aukeran, esaterako inguruan hainbat ibilbide zaldiz egitea.
51
Family Plans
Gozatu egingo duzu
BARRUALDEAN
52
53
GORBEIAKO PARKE NATURALA
NERBIOI IBAIAREN UR JAUZIA
Bizkaiko tontorra
B
izkaia eta Araba artean dago eta Gorbeia menditik datorkio izena; Gorbeia 1,842 metroko mendia da eta Bizkaiko garaiena da. Ezinbesteko geldialdia egin behar da Itxinako biotopo babestuan eta Goiuriko ur jauzian; 100 metro baino gehiagoko jauzia da. Parke honek, gainera, bisitari zentroa ere badu Areatzan, aisialdiko ekipamenduekin. Mendi ibilbideak egin daitezke edo bizikletaz eta zaldiz txangoak egin. Parkean 600 oreina baino gehiago daude aske, eta dagoeneko parkearen enblema bihurtu dira. Marrualdiaren mundua ezagutzeko toki onenetako bat da, oreinaren ugalketa garaian zehar gerta tzen den ikuskizun naturala, alegia. Familia guztiak gozatu ahalko du Gorbeiako Parke Naturalak eskain tzen dituen jarduera eta aukerekin. Bide berdeak eta mendi ibilbideak, hegaztiak ikustea, ibai ibilaldiak, safariak, espeleologia jarduerak edo abenturako kirolak.
A GOOD IDEA
! Ingurune naturalean barneratzeko ibilbide liluragarria proposatzen dizugu. Burgosekin dagoen mugan Nerbioi ibaiaren ur jauziaren begiratokia dago; familian bisitatzeko leku onenetako bat da. Paraje naturala honetan 270 metro baino gehiagoko ur jauzia dago; Iberiar penintsulako ur jauzirik handiena da. Urtero milaka pertsonek bisitatzen duten fenomeno naturala da. Ez da gutxiagorako, Europa mendebaldeko ur jauzi natural handienetako eta ederrenetako bat baita.
Family Plans
A GOOD IDEA
Gozatu egingo duzu
BARRUALDEAN
!
SOPUERTA ABENTURA
ZUGAZTIETA
ARRAZOLAKO BIDE BERDEA
Abentura eta adrenalina gusta tzen bazaizue, hauxe da zuontzako lekua. Sopuerta Abentura gure lurraldeko zuhaitzen abentura parkerik handiena da. Zortzi zirkuitu profesional eta ikasteko bi zirkuitu daude. Zubi tibetarrak, tirolinen zirkuitua, lianak, sareak... Mota guztietako probak aurkituko dituzue abenturaz eta dibertsioz betetako eguna bertan emateko, baita txikienentzat ere.
Bilbotik 17 kilometrora, Trapagaranen, Zugaztieta dago. 135 hektareako tokia da, eta gaur egun aisialdirako espazio berde bat izan arren, burdina ateratzeko meatze eremua izan zen; gaur egun, piknik zein barbakoekin goza daiteke bertan. Lehen meha tzeak ziren eta gaur egun, berriz, urmael artifizialak dira, paisaia berde izugarriz eta arran tzarako txoko bikainez inguratuta. Inguru honetara iristeko Larreinetako funikularra hartzea gomendatzen da; 1926. urtekoa da, eta Bilboko Abra gaineko ikuspegi bikainaz gozatzeko aukera ematen du.
Anboto mendiaren magalean Arrazolako Bide Berdea dago. Bide hau Aurrera lurrunezko tren-makinak egiten zuen meatzeetako trenbide zaharra da, eta Atxondoko haran ederra iparretik hegora zeharkatzen du.
www.sopuerta-abentura.com
ABENTURAZ BETETAKO BARRUALDEA
Lautada eta euskal paisaia izugarria eskaintzeak toki bikaina izatea dakar, mendi egun lasaia igaro nahi baduzu. Ibilbidean, gainera, hainbat animalia ikusi ahalko dituzu, behiak, ardiak edo ahuntzak. www.viasverdes.com
54
55
BIZKAIA PARK ABENTURA
HONTZA EXTREM
ARTZAINA EGUN BATEZ
Gueñes udalerrian, Bilbotik 15 minutura autoz, Bizkaia Park Abentura dago. Sorpresaz betetako leku honetan, urtebete eta 15 urte arteko haurrak mundu piratan barneratuko dira, zuhai tzetatik igoz, i tsaslapurren sareetatik ihes eginez eta tobogan infinituetatik botaz.
Adrenalinaz betetako esperien tzia izango da, Euskadin aniztasun funtzionala duten pertsonentzat egokitutako parke bakarrean.
Egun batez benetako ar tzaina izan nahi al duzue? Baduzue horretarako aukera Gorbeiako Parke Naturalean, Urkiolako Parke Naturalean edo Armañongoan. Familia guztiak esperimentatu eta gozatuko du ofizio tradizional honetaz eta ordu batzuetarako hiriaren mundutik deskonektatu ahalko duzue.
www.bizkaiaparkabentura.com
Urkiolako Parke Naturalean dago, eta bertako instalazioak naturarekin lotutako mota guztietako jarduerak eskain tzen dituzte, tartean tirolinak, eskalada edota arku tiroa. Ongi pasa tzea eta ikastea batera datoz. www.hontzaextrem.com
Eguna ar tzainarekin igaroko duzue, eta lagundu egingo diozue artaldea gobernatzen, ardiak jezten edo, denboraldiak horretarako aukera ematen badu, ardiei ilea mozten; horrez gain, ardi latzaren esnearekin egindako Idiazabal gazta dastatu ahalko duzue; Euskadiko arraza autoktonoa da ardi latza.
MARCO TOPO Bisita interaktibo eta, gainera, dibertigarriaz gozatu nahi al duzu? Gernikan horretarako aukera izango duzu, Marco Topo jolasari esker. Jolas interaktibo hau familia guztiari zuzenduta dago, eta herriko datu garran tzi tsuak edo gertaera nabarmenak modu dibertigarri eta didaktikoan ezagu tzeko aukera emango dizu. Jolasa mapa bat da, kode batekin; lanak egin beharreko puntuak agertuko dira bertan, eta agertzen diren galderak eran tzun beharko dituzue. Jolasa doan har daiteke Gernikako turismo bulegoan.
Family Plans
gogoa piztuko zaizu
BISITAT ZEKO
Bizkaia Bizkaiak duen 2.217 kilometro koadroko azaleran makina bat gauza ikusi eta gozatu daitezke, kostaldean zein barrualdean. Bizkaia Zubia edo gure lurraren historia kontatu eta erakusten duten museoak dira aurkituko dituzun altxorretako batzuk.
SANTURTZI ITSASOA MUSEOA
KOSTALDEAN
BIZKAIA ZUBIA
I tsasoari eta arran tza tradizioari omenaldia egiten dion beste museoetako bat Santur tziko Interpretazio Zentroa da, udalerriko arrantzaleen kofradian kokatutakoa. Santur tzik eta itsasoak XV. mendetik gaur egun arte duten lotura pertsona guztiei gerturatzea lortu nahi du museoak. Geure kostaldean arran tza tradizionalean aritutako egurrezko azken ontzietako bat Santurtzin baino ezin da ikusi;Agurtza ontzia da, eta gaur egun arrantzaren interpretazio zentro bat da.
56
57
ARRANTZALEEN MUSEOA
G
etxo eta Portugalete artean Bizkaia Zubia dago, lehen Zubi Eseki gisa ezagutzen zena. Egitura izugarri hau Gizateriaren Ondare izendatu zuten 2006an. 61 metroko lau dorre ditu, eta 160 metroko luzera duen langa batek lotzen ditu. Pasabide izugarri hau ehunka pertsonak erabiltzen dute egunero, itsasadarraren alde batetik bestera igarotzeko.
Transbordadore bidez zeharkatzeaz gain, badago beste aukera eder bat: bisita erreserbatzea eta goraino igo tzea, zubiaren goi-goitik ikuspegi izugarriaz gozatzeko, hain justu Kantauri itsasoko itsasadarra ikusten baita handik. Bada itsasadarra zeharkatzeko beste modu bat, zubiez gain. Gasolinoak dira. Itsasadarra Getxotik Portugaletera eta alderantzizko noranzkoan gurutzatzen duten itsasontzi txikiak dira.
Bizkaiaren i tsas iragana museo honetan islatuta dago, Bermeon kokatutako museo honetan, hain justu ere. Museoa Bermeoko Portu Zaharrean dago, monumentu nazional izendatutako Ercilla dorrean. Soilik itsas ohiturak jasotzen dituen munduko museo bakanetako bat da.
Family Plans
gogoa piztuko zaizu
BISITATZEKO
URDAIBAI BIRD CENTER Gautegiz-Arteaga udalerrian dago eta leku ezin hobea da hegaztiak ikusteko. Begiratokitik 200 espezie baino gehiagoren urra tsak jarrai daitezke, urtero UNESCOk biosfera erreserba izendatutako padura hauetatik igarotzen baitira. Leku honetan hainbat hegaztik babesa eta elikagaiak jasotzen dituzte, besteak beste, koartza hauskarak, koartza gorriak, kaioak, zikoinak eta beste hegazti harrapari ugari.
EKOETXEA URDAIBAI Ekoetxea Urdaibai Madariaga dorrean dago, eta adin eta publiko guztietara egokitutako jardueren eskaintza zabala dago bertan. Zentroak erakusketa iraunkor bat du, eta bertan ibilbide bat proposa tzen da, munduaren aberastasun biologikoari erreparatuz hasteko, eta, pixkanaka, Euskadiko bioaniztasunera gertura tzeko; buka tzeko, Urdaibaiko biosfera erreserbaren balio ekologiko handia antzematea da helburua. Horrez gain, maiz berritzen diren aldi baterako erakusketak ere izaten dira bertan, baita paduraren ikuspegiaz 360 gradutan goza tzeko begiratoki pribilegiatua ere.
Ertzetan, gainera, itsasoaren ikuspegi ederraz goza daiteke, hondartza eta talaia bikainak ere ikusten baitira; ezin hobeak dira bizikleta edo mendia maite dutenentzat. www.birdcenter.org
www.ekoetxea.eus 58
59
BASONDO Urdaibaiko biosfera erreserban bertan Basondo dago, basa faunaren babeslekua. Baso eta zelaiek hartutako 60.000 m2-ko azaleran orka tzak, basurdeak, oreinak, azeriak eta basakatuak bizi dira, hainbat berreskurapen zentrotik iritsitakoak. Horrez gain, gaur egun Euskadin presentziarik ez duten animaliak ere badira bertan, besteak beste, o tsoak, katamo tzak edo bisonteak. Ibilbidea ez da kilometro batera iristen eta, hortaz, familia guztiak egiteko modukoa da. Hortaz, prestatu kamera eta prismatikoak eta gozatu bisita “basati” honetaz. www.basondo.com
SANTA KATALINA ITSASARGIA Euskadin i tsasargi bakarra bisitatu daiteke, Santa Kata linakoa. Barruan Nabigazio Teknologikoaren Interpreta zio Zentroa dago. Terrazatik ilunabar ederra ikus daiteke. Ezinbestekoa da Lekeitioko portu erromantiko eta kolore tsua bisitatzea. www.faro-lekeitio.com
Family Plans
gogoa piztuko zaizu
BISITATZEKO
BARRUALDEAN
POBALEKO BURDINOLA
Pobaleko burdinola 1504. urtetik dago zutik. Sutegi zaharra Muskizen dago, eta burdinaren biho tza hobeto ezagu tzeko museoa da orain; astero zuzeneko ikuskizunak eskain tzen ditu burdinolako maisuaren eskutik. Eraikinaren barruan aspaldi burdina minerala nola lantzen zen ikusi ahalko duzue, iltzeak, goldeak, segak edota burdin sareak egiteko, baita jaun txoek dueluetan erabiltzen zituzten ezpatak ere.
BOINAS LA ENCARTADA MUSEOA Balmasedako alde zaharretik gertu, Kadagua ibaiaren arroan, La Encartada museoa dago, monumentu mul tzo kalifikatu izendatutakoa. Beste genero askoren artean, XIX. mendeko oihal fabrika honetan txapelak egiten ziren, Euskadiko txano tipikoak. Encartada inauguratu zenetik iaia berdin dago, ez da ezer aldatu, eta barrualdean hasierahasierako makinak ditu. Iraganera bidaiatuko duzue, eta izugarri gustatuko zaizue. www.visitenkarterri.com
KARPIN FAUNA
www.visitenkarterri.com
Sekula ez genuke imajinatuko naturaren lasaitasunaren erdian panterak, katamotzak, oreinak, kanguruak, guanakoak eta bazter hauetatik ikusten ez diren bestelakoak egongo zirenik, ezta? Karpin Fauna ez da zoo bat, baizik eta basa faunareb harrera zentro bat; bertan hartzen dira haien habitatera itzuli ezin diren animaliak.
60
LOIZAGA DORREA
Karpin Fauna Karrantzan dago, aire librean eta mendian, eta animaliak eta ingurunea errespeta tzearen garran tziaz kon tzientziatzea du helburu. Barruan hiru espazio aurkituko ditugu, iraganetik (dinosauroen garaitik) orainaldira arte ibilbidea egiteko. Jurassic Parken sartzea bezalakoa da! Plan biribila da familiarekin gozatzeko.
Auto zaharrak gusta tzen bazaizkizue, hauxe da zuen museoa. Bilbotik 30 kilometrora baino ez Loizaga do rrea dago, eta 1910. eta 1990. urteen artean egindako Rolls Royce autoen bildumarik handiena duen Europako zentro bakarra da.
www.karpinabentura.com
www.torreloizaga.com
OROZKOKO MUSEO ETNOGRAFIKOA XVIII. mendeko Legorburu jauretxean Orozkoko Museo Etnografikoa aurkituko dugu, euskal kultura eta tradizioa azaltzen dituen lekua. Hemen gure arbasoak nolakoak ziren eta zein tradizio zituzten aurkitu ahalko duzu. www.orozkomuseoa.eus
61
Family Plans
gogoa piztuko zaizu
PERTSONAIA MITOLOGIKOAK
BISITATZEKO
Bizkaia, Euskadi osoa bezalaxe, mito eta kondaira lekua da. Geure pasaia honetan, baso trinkoz, mendi harritsuz, leize misterio tsuz eta laku magikoz betetako geure pasaia honetan, per tsonaia mitologiko asko bizi dira. Hemen hazi denak badaki, baina inork ez ditu ikusi.
Anbotoko Mari
HONTZA MUSEOA Naturala zientzien zalea bazara, Mañarian zeure neurriko museoa aurkituko duzu. Zentro honetan munduko hainbat tokitako eta naturako zien tzia esparru guztietako 38.000 espezimen baino gehiago aurkituko dituzu. Erakusketa iraunkorrak 27 talderen 15.000 ale inguru ditu, eta aldi baterako erakusketak ere badaude.
Kaixo! Anbotoko dama naiz, lurraren euskal jainkosa, baina denek Mari deitzen naute. Euskadin barrena bizitoki bat baino gehiago dauzkat, baina denbora gehiena Anboto mendian daukadan koban ematen dut, Urkiolako parkean. Leku ezin hobea da bizitzeko eta natura gertutik miresteko. Etxean noiz nagoen erraz jakingo duzu; etxean nagoenean hodei trinko batek mendia inguratzen duelako eta euria egiten duelako. Eguzkia atera tzen denean kobazulotik atera tzea eta ilea urrezko orraziarekin orraztea gustatzen zait.
62
63
IZENADUBA BASOA
A GOOD IDEA
Lamiak
! Mungia herrian bada ame tsak errealitate bete tzen dituen baserri bat. Toki sorgindua da, eta bertan familia guztiak esperientzia magikoa bizi ahalko du. Ize naduba baserrian Olentzeroren etxea dago; bertan Mari Domingirekin eta gal tzagorriekin bizi da, hau da, Euskadiko haurren tzat opariak presta tzen lagun tzen ibiltzen diren iratxo gorriekin. Urtero, abenduan, toki honetara joateko ohitura dago, opariak eskatzeko gutunak entregatze aldera. Landetxo Goikoa baserri hau 1510. urtekoa da, eta esperien tzia bikainaz gozatu ahalko duzue bisita gidatu zein an tzeztuekin, elkarrekin tza jolasekin eta euskal mitologiari lotutako jarduerekin. (Une honetan itxita dago, birgaitze lanak tarteko).
Gu lamiak gara, erdi gizaki eta erdi animalia izateagatik gara ezagunak. Gure gorputzaren behealdea ahateena, arrainena edota ahun tzen gorpu tzen modukoa izan daiteke. Euskal ibai eta lakuetan geure ile luzea orrazten ikusiko gaituzu, horrelako lekuetan bizitzea gustatzen baitzaigu. Oso atseginak gara jende guztiarekin, baina ez ausartu geure orrazia lapur tzera, hori gertatuz gero izugarri haserretuko gara-eta.
Basajauna
Ni basajuna naiz, euskal basoetako jauna. Euskal ar tzainak eta artaldeak zaintzen ditut. Lurralde hauetako mendietan egiten dituzten ibilbide luzeetan salbu egon daitezen da nire ardura. Zakar eta haserre itxura dudan arren, oso lasaia naiz. Euskal mendietan bizitzea gusta tzen zait, hemen daukat nire babeslekua. Ardiek hemendik nagoela igartzen dutenean, zintzarriak jotzen dituzte, eta, hala, ardiak babesten ari naizela dakite.
Plans
animatuko zara
DASTATZERA
Jatun “zorrotzenen tzako” gastronomia
B
izkaiko gastronomiak izaera propioa du. Kostaldeak zein mendiak primerako lehengaiak eskain tzen dituzte. Urteetan zehar euskal sukaldaritzak ezin hobeto uztartu ditu tradizioa eta abangoardia. Michelin izarrak, erretegi tradizionalak zein jate txe txiki eta liluragarriak konbina tzen dituen gastronomia. 0 kilometroko sukaldari tza honek muga guztiak hautsi ditu eta mundu osoko sukaldaritza goratu eta famatuenetako bat da. Enbaxadorerik onenak, zalan tza izpirik gabe, pintxo famatuak dira, sukaldaritza neurri txikian.
GOZOA
Family
Bilbao Bizkaian gozoa ere gustatzen zaigu. XIX. mendean hasitako gozogin tza tradizioa daukagu. Arlo horretako al txorrak Carolina eta gurinazko opilak dira. Produktu hauek as palditik dira Bilbo hiriaren sin bolo, eta gure lurra bisitatzen duen orok ezin du bertatik alde egin bi hauek probatu gabe.
GAZIA
TXIPIROIAK TINTAN
64
TXULETOIA Euskal gastronomiaren pie za ezagun eta garran tzi tsua da. Txuleta “behi zahar” gisa ezagu tzen diren behietatik hartzen da; 12 eta 20 urte ar teko behiak izaten dira. Mun duko beste leku batzuetan ez da ohikoa horren behi zaha rren haragia jatea...baina ho rregatik da hain samurra.
Ausartuko al zara kolore beltza duen plater bat jaten?
Kolore deigarria duen plater hau errezeta tradizionalenetako bat da, eta gustukoenetako bat. Kantauri itsasotik zuzenean, testura bikainarekin, txikienek ere jateko modukoa da zapore izugarria du: aukera ezin hobea da geure gastronomia peto-petoa probatu nahi dutenentzat.
BABARRUNAK Geure lurrak produktu sorta ezin hobea eskain tzen digu, dasta tzen duten guztien gozagarri, esaterako, babarrunak. Geure baserrietan modu jasangarrian hazten dira. Txorizo eta odolostearekin ba tera jartzen dira, baina bada auke ra begetarianoa ere, barazkiekin. Aukera paregabea da egun ho tz eta zakar horietan... edo menu eder bat hartzeko.
GURINAZKO OPILA Hemen gehien kon tsumitutako gozokietako bat da. Sinplea dirudien arren, prestatzeko konplexuenetako bat da, prestaketa denbora oso zehatzak eskatzen dituelako. Brioche edo opil sui tzar honek gurinazko geruza bat du barruan, eta horri esker puntu mamitsu ezin hobea lor tzen da. Opil honen historia ezagu tzeko 1813ra egin behar dugu a tzera; orduan, bi gozogile sui tzar Bilbora etorri ziren bizitzera, eta opil suitzarra moldatu zuten. Ziurrenik gozogile haiek ez zuten imajinatu opil hark horrenbesteko arrakasta lortuko zuenik hemen, hainbesteraino non Bilbo utzi eta beste herrialde batera joan behar izan duen jendea gurinazko opil kutxa batekin abiatzen baiten. Izan ere, opila probatzen duen orok... errepikatu egiten du.
65
Gurinazko opila
CAROLINA IDIAZABAL GAZTA Gazta maite dutenek ezin dute gure lurretik alde egin Idiazabal jatorrizko izendapeneko gazta probatu gabe. Ardi la txen esnearekin egi ten da (Euskadiko ardi arraza autoktonoa da), eta bere moda litatean mundu mai lako gazta kotizatu eta sarituenetako bat da.
Hona hemen gure lurralde honetako gozogin tzaren beste fun tsezkoetako bat: hostore oinarri baten gainean jarritako merenge dorrea. Pastel hau i tsasadarra bezain bilbotarra da. Kondairak dioenez, Bilboko gozogile batek gozoki hau sortu zuen eta alabaren izena jarri zion, Carolina, haren omenez. Bilbon ez dago Carolinarik ez daraman pastel erretilurik. Jatorrizko Carolinek arrautza eta txokolatea izaten dute gainetik, baina azken urteetan aldaketak izan dituzte, eta kolore gorrikoak ere ikusi izan dira. Izan ere, Athletic Clubek norgehiagoka garran tzi tsu bat duenean, Bilboko gozo dendak kolore zuri-gorridun Carolinekin betetzen dira, taldea babeste aldera. Carolinak
Interesatuko zaizu
Family
EZAGUTZEA
Plans
NORTASUNA 66
HERRI KIROLAK
Gure lurrak hizkuntza propioa dauka: euskara. Europan bizirik dagoen hizkuntzarik zaharrena. Gaur egun oraindik ez dakigu hizkuntza nondik datorren, baina horri buruzko teoria ugari dago. Askok ziurtatzen dutenez, hizkuntzaren jatorria Akitanian dago (Frantzia); beste batzuen aburuz, euskara duela 15.000 urte ere hitz egiten zuten Altamirako bizilagunek.
Euskal herri kirol tradizionalen jatorria geure arbasoek haien lan eta egunerokotasunean zeuzkaten erabile ra eta ohituretan dago. Zale ugari ditu, eta ez bakarrik hemen; kirol hauetan interesa agertu duten eta sutsuki jarraitzen dituzten gero eta atzerritar gehiago dago.
Baina lasai, euskaraz ez badakizu hona hemen hiztegi txiki bat hizkuntza honetan barneratu eta zeu ere euskaldun sentitzeko.
eusker
a
Kaixo...............................................Hola Agur...............................................Adiós Ongi etorri ................Bienvenida/do Egun on...........................Buenos días Arratsalde on............Buenas tardes Gabon..........................Buenas noches Zer moduz?...........................¿Qué tal? Eskerrik asko.........................Gracias Mesedez ..............................Por favor Barkatu.....................................Perdón Aita .................................................Papá Ama ..............................................Mamá Kalea .............................................Calle Jolastoki....................Parque infantil
Informazio gehiago hemen: Euskararen Etxea https://euskararenetxea.eus/es/ EUSKARAREN INTERPRETAZIO ZENTROA
EUSKAL DANTZAK
Traineruak dira hemengo beste lehia tradizionaletako bat. Kirol honek ibilbide luzea du eta oso ezaguna da ez soilik Euskadin, baita Kantauri itsasoko ertz guztian ere. Traineruen lehiak udan jokatzen diren arren, urte osoan zehar i tsasadarreko uretan edo kostaldeetako herrietako uretan entrenatzen ikusi ahalko dituzue.
Euskal Dantzak euskal kulturaren funtsezko osagai dira. Ekitaldi zibiko eta erlijiosoetan egin ohi dira, ospakizun, errespetu edo agurtzeko keinu modura.
Euskal nortasunarekin batera dator gure lurraldeko ohiturekin, geure hizkuntzarekin, geure jai herrikoiekin, geure kirolekin eta geure dan tzekin lotura sendoa izatea. Horri esker, ez dugu parekorik munduan.
EUSKARA
Hizkun tza eder honek hainbat aldaera linguistiko ditu, euskalki izenez ezagutzen dira. Euskalkiak aldatu egiten dira tokiaren arabera.
TRAINERUAK
Herri kirol ezagunenetako bat aizkolaritza da, alegia egurra aizkorarekin moztea; en bor kopuru jakin bat ahal bezain azkar moztean datza. Geu re lurraldean zale ge hien lortu duen beste kiroletako bat harria jasotzea da. Kirol ho netan tamaina handiko harri bat lurretik jaso eta sorbaldatik gora al txatu behar da.
Dan tza hauek gorpu tzaren adierazpen erritmikoak dira, eta, melodia zaharrak eta adierazpen berriagoak konbinatuz, dan tza paregabeak sor tzen dituzte. Gaur egun, Euskadin 250 euskal dantza talde baino gehiago daude.
GURE JAIETAKO PER TSONAIAK Edozein jairen helburua familiarekin eta lagunekin elkartzea da, tarte atsegin bat igarotzeko, eta horri Bilbao Bizkaian makina bat pertsonaia eduki tzea gehitu behar diogu; ospakizun hauen ikonoak dira eta bereziak izatea eragiten dute. Gargantua, buruhandiak eta erraldoiak, Mari Jaia, Olentzero eta Mari Domingi, atorrak, lamiak... Ezagut itzazu gertutik.
A GOOD IDEA
!
Aukera izanez gero, joan zaitezte eskupilota partida batera. Jokoaren emozioari harmailetan bizi den pasioa gehitu behar zaio.
G a rga nt ua
67
Family Plans
nahiko duzu BERTARATU
ASTE NAGUSIA MUNDUKO ASTERIK HANDIENA
A
buztuaren 15aren ondorengo larunbat guztietan hiria dibertsioz betetako jai handi bihur tzen da. Mari Jaia, emakume handi eta ile horia, jaien sinbolo bihurtu da, eta jaien hasiera zein amaiera markatzen ditu; jaiak agurtzeko erre egiten da. Hiria kalejirekin betetzen da, erraldoi eta fanfarreekin; baina jai honen benetako arima konpartsek jartzen dute. Kontzertuak, lehiaketa gastronomikoak, haurren jolasak, dan tzak, desfileak, barrakak eta txosnak... Egun izugarri horietan gozatzeko elementuetako batzuk baino ez dira.
68
Euskal kultura eta ohiturak gertutik ezagutzeko une onenetako bat basque FEST jaialdia da; bertan, tradizioa eta euskal kultura garaikidea uztar tzen dira. Aste Santuan ospatzen da, eta ehunka jarduera izaten ditu, gastronomikoak, kultura izaerakoak, herri kirolak, ekintza erakargarriak kalean, ibilbide an tzeztuak i tsasadarrean, eta musika.
GABONAK
T
xikientzat zein nagusi askorentzat jai garrantzitsu bat dago: Gabonak. Bilbao Bizkaian, nola ez, handitasunez ospatzen da. Kaleak koloreetako milaka argiz betetzen dira, baita kaleak girotzen dituzten pertsonaia mitologikoz ere.
OLENTZERO eta Ba al zenekien? MARI DOMINGI
Ikazkin ospetsua Euskadiko Gabonen sinbolo bihurtu da. Sabelandia eta bizarduna, urtero, aben duaren 24an, menditik jaisten da Mari Do mingi lagun duela, eta galtzagorriekin batera (gorriz jantzitako lagun tzaileak) Euskadiko t xoko guztietako kabalgatetan ibili ondoren, opariak bana tzeari ekiten dio, e txez e txe eta baserriz baserri.
69
KABALGATAK Gabonetan antolatzen den beste ekitaldietako bat Errege Magoen kabalgata da; hau ere ezin duzue galdu. Melchor, Gaspar eta Baltasar urtero etortzen dira eta ez dute inoiz kale egiten Bizkaiko haurrekin duten hi tzorduan.
Family Plans
nahiko duzu
BERTARATU
BARRUALDEAN
SANTA AGEDA
OTXOMAIO Jai hau maiatzaren 8an ospatzen da, Urduñan. Bertako zaindaria agertu izana omentzen da, Antiguako Andre Maria, eta izen bereko santutegira ibilaldia egiten da.
GERNIKAKO AZKEN ASTELEHENA Urriko azken astelehenean denetariko 900 postu jartzen dira: baserriko produktuak, gaztak, txakolina, ogia, eztia, sagardoa edota erroskillak. Ez galdu.
BIZKAIA FESTARIK FESTA
Santa Ageda eguna ere Euskal Herriaren sustraiekin lotura sendoa duen ospakizuna da. Ospakizuna egunaren bezperan hasten da, o tsailaren 4an; orduan, Bilbao Bizkaiko kaleak santaren omenezko doinuak abesten dituzten kuadrillekin bete tzen dira; makilekin batera ateratzen dira, eta makilekin lurra erritmikoki kolpatzen dute. Makilen ohituraren jatorria euskal mitologian egon daiteke; izan ere, kolpeek lurrari egiten zaion deia irudika tzen dute, negua bukatu ondoren esna dadin. Baina jaia ez da hor bukatzen. Otsailaren 5ean bertan, Santa Ageda egun ofizialean, erromeria hasten da Kastrexana auzoan (Barakaldo): ehunka pertsona Arrole tza mendiaren magalera igotzen da, Santa Ageda ermitara iritsi arte. Giro ezin hobea alaitzeko musika, txakolina eta jakirik onenak ere izaten dira bertan.
Gernikako astelehena S uzk o zezena
al Ba kien? e zen
KOSTALDEAN
70
Bilbao Bizkaian ospakizunak maite ditugu, horregatik jai edo festa herrikoi asko ditugu.
ARATUSTEAK MUNDAKAN
Gehienak udan izaten dira, eguraldi ona egiten duela aprobe txatuz. Lekeitioko An tzar Eguna, Andra Mari Bermeon edo Paella eguna Algortan: gure kulturaren isla dira. Baina jaiei buruz hitz egingo badugu, Bilboko Aste Nagusia aipatu behar dugu ezinbestean; abuztu amaieran ospa tzen da.
Bizkaiko inauterietako ospakizun originaletako bat da atorrek (tunika zuriz jantzitako gizonak) eta lamiek (ile luzeko emakumeak) osatzen dutena; oso hemengoa da.
KARMENGO JAIAK Santurtzi udalerrian urtero Karmengo jaiak ospa tzen dira, arrantzaleen zaindariaren omenez, uztailaren 16an; itsasoan prozesioa eginez ospatzen da.
Eta onena da, guzti-guztietan, txikienen tzako ekin tzak eta jarduerak ere antola tzen direla, gure txikiak baitira jaien protagonistarik onenak.
71
SAN BLAS San Blas Egunean koloreetako kordoi bedeinkatua erosi eta lepoan janzteko ohitura dugu hemen; bederatzi egunez eraman behar da, eta ondoren erre egin behar da, eztarriko gaitz oro ekiditeko.
MADALENA EGUNA Kostaldeko Bermeo, Elantxobe eta Mundaka herrietan Izaro uhartearen jabetzari buruzko eztabaida zahar baten omenez ospatzen dute egun hau.
AIXERROTAKO PAELLAK Madalena Eguna
1956tik, uztailaren 25 guztietan, Santiago jai eguna denez, 30.000 pertsona baino gehiago gerturatzen dira Aixerrota zelaira, Getxon, barruan daramaten sukaldaria atera eta lehiaketa osoko paellarik onena prestatzeko asmoz.
Otsailaren 3an, probintziako herri askotan, tartean Bilbon, San Blas erromeria tradizionala egin ohi da, eztarriko gaitzak sendatzeko miraria egin izana leporatzen zaion medikua eta apezpikuaren omenez. Bilboko Areatza plazan hainbat postu jartzen dira, eta han San Blaseko gozoki tipikoenetako batzuk eros daitezke, esaterako erroskillak, anis tortak edo malba zuriko gozokiak; gozoki horiek arnasketa eta eztarriko gaitzak sendatzeko baliagarriak dira.
Letra zopa
JO L A S T EA
QUIZ BIBIpedia
O
rain familian jolasteko unea da; gida honetan irakurri duzuena edo Bil bo eta Bizkaia bisitatzean ikasi duzuena errepasatzeko unea. Atera zuen ikerketarako ahalmena eta ikus dezagun nork lortzen duen puntuaziorik altuena.
1 Nola deitzen da Guggenheim Bilbao Museoaren aurrean dagoen txakur loreduna? 2 Nola deitzen dira Athletic Club de Bilbao taldearen ezkutuan ageri diren eliza eta zubia? 3 Nola deitzen da ardoen biltegia izan zen Bilboko kultura zentroa? 4 Zein izen darama Bilboko Itsasmuseumaren aurrean dagoen garabi gorriak? 72
Hegaztiak Urdaibain
Aurki itzazu Bizkaiko 10 hondartzen izenak
5 Bada leku bat Unescok izendatutako biosfera erreserba dena; nola deitzen da? 6 Zein dira Bizkaiko hiru parke naturalak? 7 Lekeitioko itsasargian interpretazio zentro bat dago; nola deitzen da? 8 Aipa itzazu euskal mitologiaren gutxienez bi pertsonaia 9 Zein molusku erabiltzen da saltsa beltza daraman euskal plater tipikoa prestatzeko? 10 Non dago Europako Rolls Royce autoen erakusketarik handiena? 11 Emakume izena duen merenge pastela nola deitzen da? 12 Nola esaten da gracias euskaraz? 13 Zein da enborrak mozteko kirolaren euskarazko izena? 14 Gabonetan opariak ekartzen dituen ikazkin ezaguna nola deitzen da? 15 Eta nola deitzen da bere kidea?
Erantzunak:
Ba al dakizkizu hegazti hauen izenak?
L
G
I
G
O
U
J
U
G
G
G
G
A
I
S
O
P
E
L
A
U
K
T
T
I
D
F
R
G
D
F
G
D
A
R
L
D
E
S
L
E
E
E
S
A
R
K
S
A
G
E
I
E
U N
D
A
K
A
T
S
R
R
Z
G
E
S
E
E
S
R
G
P
L
E
N
T
Z
I
A
W
F
R
W J
S
A
X
E
X
R
K
B
R
A
N
T
Q
G
L
B
S U
T
A
S
S
E
R
K
A
G
A
G K
L
K
G
P
X
A
R
R
I
G
O R
R
I
U
I
K
S
O
G
A
J
L
D
T
O
L
O
A
Erantzunak:
A
B
C
D
8 desberdintasunak
Erantzunak:
(A) Martin arrantzalea (B) Belatz handia (C) Koartza hauskara (D) Basahatea
Plans
Gustatu egingo zaizu
Arrigorri, Bakio, Ea, Ereaga, Gorliz, Karraspio, Laida, Mundaka, Plentzia, Sopela.
Family
Aurki itzazu bi irudi hauen arteko desberdintasunak
Labirintoa
Kopa lortzeko gai izango al zara?
73
1-Puppy 2- San Antón 3-Azkuna Zentroa 4-Carola 5-Urdaibai 6-Gorbeia, Urkiola eta Armañon 7-Santa Katalina 8- Basajaun, Mari edo lamiak 9-Txipiroiak 10-Loizaga dorrea 11-Carolina 12- Eskerrik Asko 13-Aizkolaritza 14-Olentzero 15-Mari Domingi
Family Plans
INFORMAZIOPRAKTIKOA
BILBAO TURISMO www.bilbaoturismo.net BIZKAIA TURISMOA www.visitbiscay.eus EUSKADI TURISMO www.turismo.euskadi.eus NEKATUR/NEKAZALTURISMOAK 943 327 090 · www.nekatur.net
TURISMO BULEGOAK BILBO
BILBO TURISMOA · Plaza Biribila, 1 Terminus eraikina · 944 795 760 · Mazarredo zumarkalea 66 (Guggenheim-en ondoan Bilbo) · Aireportua 944 031 444
BIZKAIA
74
BAKIO 946 193 395 · www.bakio.eus BALMASEDA - ENKARTUR 946 802 976 · www.visitenkarterri.com BARAKALDO BEC (Bilbao Exhibition Centre) 944 995 821 · www.visitbarakaldo.eus BERMEO 946 179 154 · www.bizibermeo.eus DURANGO 946 033 938 · www.turismodurango.net ELORRIO 946 820 164 · www.visitelorrio.com ENKARTERRI ENKARTUR 946 802 976 · www.visitenkarterri.com GAZTELUGATXE 946 179 154 · www.bizibermeo.eus GERNIKA-LUMO 946 255 892 · www.turismo.gernika-lumo.net GETXO 944 910 800 · www.getxo.eus GORDEXOLA 946 799 704 · www.gordexola.eus GORLIZ 946 774 348 · www.visitgorliz.eus KARRANTZA-HARANA 946 806 928 · www.karrantza.org LEKEITIO 946 844 017 · www.lekeitioturismo.eus MUNDAKA 946 177 201 · www.mundakaturismo.com MUXIKA 946 257 609 · www.uramendi.org MUSKIZ 946 802 976 · www.visitenkarterri.com ONDARROA 946 831 951 · www.ondarroa.eus URDUÑA 945 384 384 · www.ordunaturismo.com OROZKO 946 122 695 · www.gorbeiaeuskadi.com PLENTZIA 946 774 199 · www.visitplentzia.org PORTUGALETE 944 729 314 · www.portugalete.org SANTURTZI 944 839 494 · www.turismo.santurtzi.net SOPELA 944 065 519 · www.turismoa.sopelaudala.org SOPUERTA 946 104 028 · www.visitenkarterri.com TURTZIOZ 946 109 604 · www.turtzioz.org URDAIBAI-BUSTURIALDEA 946 257 069 · www.turismourdaibai.com ZIERBENA 946 404 974 · www.zierbena.net
GARRAIOA
AIREPORTUA Bilbo-Loiu · 913 211 000 (AENA) www.aena.es ITSAS BIDAIAK ETA FERRYA Bilbo-Portsmouth ferrya 944 234 477 www.poferries.com TRENAK Abando Indalecio Prieto Tren Geltokia (Renfe) Plaza Biribila, 2 · 912 432 343· www.adif.es Concordia geltokia; FEVE Bilbao Bailén kalea 2 · 912 320 320 www.renfe.com AUTOBUSAK Bilbao Intermodal (Autobus geltokia) Gurtubai 1 · 944 395 077 · www.bilbaointermodal.eus Bilbobus (Udal autobusak) 944 790 981 / 946 855 000 www.bilbao.eus/bilbobus Bizkaibus (autobusak, probintzia eta aireportua) 946 125 555 · www.bizkaia.eus BILBOKO METROA 946 855 000 · www.metrobilbao.eus TRANBIA 944 333 333 · www.euskotren.eus TAXIAK Bilboko Irrati Taxia 944 448 888 · www.taxibilbao.com Tele Taxia 944 102 121 · www.teletaxibilbao.com Nerbioi Irrati Taxia 944 269 026 · www.radiotaxinervion.com BIZIKLETEN MAILEGU ZERBITZUA Bilbaobizi 946 564 905 · www.bilbaobizi.bilbao.eus
OROKORRA
LARRIALDIAK 112 INFORMAZIO OROKORRA 010 (Bilbo barnean deiak egiteko) 944 010 010 (Bilbo kanpotik deiak egiteko) TALDE KONTSULARRAREN BULEGOA 944 706 426 HERRITARREI ARRETA EMATEKO ZERBITZUA 944 241 700 ERREPIDEEI BURUZKO INFORMAZIO OROKORRA 011 GALDUTAKO OBJEKTUAK 944 204 981 / 944 205 000
BILBOKO MUSEOAK
BILBOKO GUGGENHEIM MUSEOA www.guggenheim-bilbao.eus ARTE EDERREN MUSEOA www.museobilbao.com ELEIZ MUSEOA www.eleizmuseoa.com ITSASMUSEUM www.itsasmuseum.eus ASTE SANTUKO PASIO IRUDIEN MUSEOA www.museodepasosbilbao.com BILBOKO ZEZEN MUSEOA www.bilbao.bmftoros.com EUSKAL MUSEOA www.euskalmuseoa.eus BERREGINEN MUSEOA www.bilbokoberreginenmuseoa.eus ATHLETIC CLUB MUSEOA www.sanmames.athletic-club.eus/museo EUSKARAREN ETXEA www.azkuefundazioa.eus MUSEO ARKEOLOGIKOA www.bizkaikoa.bizkaia.eus
BIZKAIKO MUSEOAK
KOSTALDEAN ARRANTZALEEN MUSEOA Bermeo · www.bizkaikoa.bizkaia.eus BUTROIKO PLENTZIA MUSEOA Plentzia · www.museoplentzia.org RIALIA INDUSTRIA MUSEOA Portugalete · www.portugalete.org/es-ES/Rialia SANTURTZI ITSASOA INTERPRETAZIO ZENTROA AGURTZA ONTZIA Santurtzi · www.turismo.santurtzi.net BIZKAIA ZUBIA Areeta (Getxo) /Portugalete www.puente-colgante.com URDAIBAI BIRD CENTER Gautegiz-Arteaga · www.birdcenter.org EKOETXEA URDAIBAI Busturia · www.ekoetxea.eus TXAKOLINGUNEA Bakio · www.bizkaikoa.bizkaia.eus/txakolingunea SANTA KATALINA ITSASARGIA Lekeitio · www.lekeitioturismo.eus/es/ BARNEALDEAN SIMON BOLIBAR MUSEOA Ziortza-Bolibar · www.simonbolivarmuseoa.com DURANGOKO ARTE ETA HISTORIA MUSEOA Durango · www.museoak.bizkaia.eus ENKARTERRIETAKO MUSEOA Sopuerta · www.enkarterrimuseoa.eus EL POBAL BURDINOLA Sopuerta · www.visitenkarterri.com EUSKAL HERRIA MUSEOA Gernika-Lumo · www.bizkaikoa.bizkaia.eus GERNIKAKO BAKEAREN MUSEOKO FUNDAZIOA Gernika-Lumo · www.museodelapaz.org GERNIKAKO JUNTETXEA Gernika-Lumo · www.gernika-lumo.eus MEDIZINAREN ETA ZIENTZIEN HISTORIAREN EUSKAL MUSEOA, “JOSE LUIS GOTI” Leioa · www.ehu.eus OROZKOKO MUSEOA Orozko · www.orozkomuseoa.eus EUSKAL HERRIKO MEATZARITZAREN MUSEOA Gallarta · www.meatzaldea.eus BALMASEDAKO HISTORIAREN MUSEOA Balmaseda · www.visitenkarterri.com LA ENCARTADA MUSEOA Balmaseda · www.visitenkarterri.com VALENTÍN DE BERRIOTXOA MUSEOA Elorrio · www.visitelorrio.com LOIZAGA DORREA. ANTZINAKO AUTOEN ETA AUTO KLASIKOEN MUSEOA Galdames · www.torreloizaga.com EKOMUSEOA EUSKAL BASERRIA Artea · www.ongietorribaserrira.com BURDIN HESIAREN OROIMEN MUSEOA Berango · www.cinturondehierro.eus
ESPAZIO NATURALAK
URDAIBAI BIOSFERAREN ERRESERBA www.urdaibai.eus 946 870 402 (Ihobe) · www.ekoetxea.eus GORBEIA PARKE NATURALA 946 122 695 www.gorbeiaeuskadi.com URKIOLAKO PARKE NATURALA 946 814 155 · www.urkiola.net ARMAÑÓNGO PARKE NATURALA 946 560 079 · www.visitenkarterri.com
75
BILBO TURISMOA Plaza Biribila, 1. Terminus eraikina 944 795 760 bilbaoturismo.net visitbiscay.eus 76