KENNIS CONFE RENTIE
INLEIDING Op 5 juni 2019 organiseerde Topsector Water & Maritiem (TSWM) een kennisconferentie met de titel “WAT ER IS”. Ruim 100 nieuwsgierige deelnemers uit de gouden driehoek (bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden) waren daarvoor te gast bij Van Oord in Rotterdam. Wat had TSWM afgelopen 7 jaren bereikt en hoe zou de toekomst ingedeeld worden? Vragen die door verschillende mensen beantwoord werden.
WAT ER WAS In de ochtend werden de deelnemers bijgepraat over de historie van de TSWM, werd er afscheid genomen van boegbeeld Hans Huis in ’t Veld en werd zijn opvolger Annemieke Nijhof voorgesteld. Een presentatie volgde over het verloop van TSWM en NWO, onderbouwd met cijfers
WAT ER is Vervolgens werden er drie casussen gepresenteerd die illustratief blijken voor het groeimodel van de TSWM: kennis, kunde en kassa. Om het laten zien welke kennis er is vertelden mensen van Wetsus en Kemira over het
terugwinnen van fosfaat uit zuiveringsslib. Om illustratieve kunde uit de TSWM te etaleren, presenteerden mensen van MARIN de simulatiemodellen ComFlow en ReFRESCO . Om ten slotte te laten zien hoe kennis en kunde tot kassa kunnen leiden, werd het internationale verdienmodel van de Zandmotor gepresenteerd.
WAT ER ZAL Na de lunch werd de kennisbijeenkomst vervolgd door een integrerend verhaal van de nieuwe voorzitter van de TSWM Annemiek Nijhof, dat ging over de missies en de KIA’s in het algemeen. Daarna volgde het interactieve gedeelte van de bijeenkomst, het World Water Café. Er waren rondetafelgesprekken met aan elke tafel een faciliterende workshopleider.
Kennisconferentie ‘Wat er is’ op 5 juni 2019 is in opdracht van Topsector Water & Maritiem mede mogelijk gemaakt door: Mark van Koningsveld, Hans Huis in ‘t Veld, Anemieke Nijhof, Michiel Blind, Josef Steufer, Roula Dambrink, Jantienne van der Meij, Marcel Paalman, Barbara Alberts, Sander Steenbrink, Pieter ’t Hart, Tara Koole, Jan Bout, Ad van Wijk, Ivo Demmers, Roeland Allewijn, Henk Nieboer, Willem Buijs, Bob Meijer, Lodewijk Abspoel, Anneke Hibma, Irene Mouthaan, Leon Korving, Wout Barendregt, Joop Helder, Christian Veldhuis, Stefan Aarninkhof, Jaap Flikweert, Sander van der Borch, Kjell Lutz, Ingrid Zeegers, Marcelien Bos- de Koning, Novella en Van Oord.
Wie klein is, moet slim zijn (oudhollandse tegeltjeswijsheid). De
Kennisconferentie
WAT ER IS
Nederlandse aanpak om kennis en kunde te ontwikkelen, blijkt wereldwijd uniek. Doordat overheden, kennisinstellingen en het bedrijfsleven samenwerken, kan fundamentele kennis worden toegepast in de water en maritieme sector. Dat zorgt voor innovatieve doorbraken. En dankzij publiek-private samenwerking zijn er Nederlandse proeftuinen ontwikkeld die nu als internationale showcases fungeren. Kortom: dankzij het
• Topsectorenbeleid Water & Maritiem in 7 jaar • Leveren Nederlandse proeftuinen export op? • Maatschappelijke waarde creatie het summum van 2019
topsectorenbeleid is er in de afgelopen zeven jaar veel bereikt.
waarde vermeerdering Maar de wereld draait door en het is tijd voor een koerswijziging. Tot nu toe lag de focus van het topsectorenbeleid op het ontwikkelen van economische waarde. Daar komt nu expliciet het aandachtspunt maatschappelijke waarde-creatie bij. Het Kabinet is er duidelijk over: anno 2019 loopt de Nederlandse kennisontwikkeling via het spoor van missie-gedreven innovatiebeleid. Om dat te bereiken gaan de verschillende topsectoren cross-sectoraal samenwerken. Wat betekent dat voor Topsector Water & Maritiem?
Meten is weten Organisator en corporate communicatiemanager Marcelien Bos: “Drijvende kracht achter de bijeenkomst is het feit dat we niet wisten wat het Topsectorenbeleid van afgelopen jaren voor onze sector heeft opgeleverd. De feiten en cijfers zijn nooit verzameld, terwijl we daar wel veel van kunnen leren. Voor Topsector Water & Maritiem is het nu de vraag hoe we het nieuwe beleid concreet handen en voeten moeten gaan geven? Hoe passen we het missie-gedreven beleid toe in onze eigen topsector, zodat we niet opnieuw het wiel hoeven uit te vinden binnen onze reeds opgezette samenwerkingsverbanden.
KRUISBESTUIVING Daarnaast gaat het ook om samenwerking met andere sectoren. En over de vraag hoe we samen meer vanuit maatschappelijke vraagstukken kunnen opereren? Hoe manifesteren we ons vervolgens tussen de andere topsectoren, zodat we zorgen voor de gewenste kruisbestuiving? Daarom organiseren we deze netwerkbijeenkomst, zodat mensen kunnen leren van elkaar. De input van vandaag gaat nog mee in het laatste schrijfproces van de KIA.”
…de wereld draait door en het is tijd voor een koerswijzi ging…
Eén van de deelnemers van de bijeenkomst is Michiel Blind (Deltares). Net als veel andere deelnemers is hij betrokken bij het KIA-proces. Over de
Topsectorenbeleid
SItuatie schets
• Kennis- & Innovatie Agenda proces
veranderde koers: “Toen het Kabinet besloot tot een ‘missie-gedreven innovatiebeleid’, werd aan de departementen van de ministeries gevraagd om maatschappelijk relevante missies te benoemen en te beschrijven. Het ministerie van EZK heeft aan de boegbeelden van de topsectoren gevraagd om tegen deze thematische missiedocumenten een concrete agenda te zetten (KIA). Daarin wordt aangegeven hoe de doelen te bereiken. Zo is het ook gegaan bij de TSWM.”
Thema’s & Missies Tijdens de kennisdag in Rotterdam trekken de drie bestaande TKI’s van de TSWM samen op: Deltatechnologie, Watertechnologie en de Maritiem. Er zijn vier hoofdlijnen gekozen die passen bij de verschillende
• Missie gedreven innovatiebeleid
innovatiethema’s van de Topsector TSWM, en die tegelijkertijd ook binnen
• Maatschappelijke waarde creatie het summum van 2019
Water-Voedsel, maar ook Veiligheid en Energietransitie & duurzaamheid.
de missies van het nieuwe beleid vallen. Dit zijn voor TSWM LandbouwSamenvattend: het missie-gedreven innovatiebeleid wordt langs zes missies met verschillende sub-thema’s vormgegeven. Op 1 juli 2019 zijn de missies specifiek ingevuld. Daarna wordt het door EZK vertaald naar innovatiecontracten.
Onderwerpen Tijdens de kennisconferentie worden aan de tafels op vier verschillende thema’s of hoofdlijnen gediscussieerd. Te weten; Water & voedsel; Energie & water; Digitalisering; Nature based solutions.
Export en sleuteltechnolgogiën Marcelien Bos: ”Een thema zoals sleuteltechnologie speelt bij elke missie een rol. Daarnaast heeft de TSWM vragen over export, omdat dit interessant is voor de verkoopcijfers in de sector. De TSWM zoekt ook steeds naar voorbeelden van pilots. Deze vragen van de TSWM waren sturend voor de discussies tijdens de kennisdag.”
Kennis * Kunde * Kassa
WAT ER WAS… De start van de kennisconferentie stond in het teken van de officiële overdracht van de voorzittershamer. Eerst werden de deelnemers bijgepraat over de historie van de TSWM, vervolgens werd er afscheid genomen van boegbeeld Hans Huis in ’t Veld en werd zijn opvolger Annemieke Nijhof voorgesteld. Kwartiermaker van het toenmalige ‘Topsector Water’, Jan Bout, (bovenste foto rechts) over de aanleiding van de TSWM: ”Nederland heeft een lange maritieme traditie, maar als je het in internationale context beziet, zijn we toch een kleine speler. Om een goede boterham te kunnen verdienen moesten onze bedrijven wel gaan samenwerken. Vervolgens is het topsectorenbeleid er gekomen om de Nederlandse kennis en kunde beter op de wereldwijde markt te kunnen verkopen. Kenmerkend voor de sector Water en Maritiem is een gezamenlijk gevoelde trots voor het vakgebied. Ons motto: potverdorie, Hollands Glorie!”
ECONOMISCHE CRISIS Scheidend-boegbeeld en voorzitter Hans Huis in ’t Veld (bovens 10te foto linkerpagina midden) gaat verder. Hij blikt terug op de zeven jaar waarin hij samenwerking tussen verschillende partijen organiseerde. Een periode waarin de economische focus centraal stond: “Het topsectorenbeleid is ontwikkeld als gevolg van de economische crisis. Het beleid moest de exportpositie van het bedrijfsleven verbeteren, met als doel om de toegevoegde waarde te verdubbelen voor het jaar 2020. De TSWM kreeg als opdracht om Nederlandse kennis naar kunde naar kassa te brengen. Dat is gelukt.
WETENSCHAP ALS KEY Er waren twee uitgangspunten van meet af aan belangrijk: het zoeken naar verbinding tussen fundamentele en toegepaste wetenschap. Dat betekent concreet: het organiseren van afstemming tussen de onderzoeksprogramma’s van NWO en de TO2-instellingen. En vervolgens moest die kennis nog landen in
“Potverdorie, Hollands Glorie!”
het bedrijfsleven, want daar moest kennis worden toegepast in projecten. Grote uitdaging daarbij was -en ishet zoeken naar verbinding met het MKB. Daar vinden immers de meeste innovaties plaats.
Verbinding zoeken Daarnaast is er in zeven jaar veel gebeurd op het gebied van publiek-private samenwerking. Dat was belangrijk om innovatieve projecten in de praktijk te kunnen realiseren. Kortom: het samenwerken tussen de overheid, kennisinstellingen en het bedrijfsleven is gelukt. Maar het maken van gezamenlijke KIA’s en contracten was in het begin niet eenvoudig. Het proces kwam pas in een stroomversnelling toen we gezamenlijk de Blauwe Route hebben ontwikkeld, een kapstok om alle waterthema’s aan op te hangen. Terugkijkend zie ik dat het werk van de TSWM zijn zeker zijn vruchten heeft afgeworpen. Maar nu is het tijd voor een nieuwe koers.”
NIEUWE SET Nieuwe voorzitter Annemieke Nijhof, die haar rol als CEO van Tauw inruilde voor het voorzitterschap van het NWP, gaat over die nieuwe koers. ”Tijdens de financiële crisis was er maar een zorg: hoe houden we de economie draaiende. Dat was de mind-set waarin het
topsectorenbeleid is geboren. Inmiddels is er een andere mind-set, waarin het creëren van maatschappelijke waarde centraal staat. Er is immers ook in Nederland veel te doen.
MAATSCHAPPELIJK speelveld Die interne blik draagt echter ook een risico met zich mee. Als de invloed van beleid op de agenda’s van de topsectoren te groot wordt, kan het teveel over Nederland en Nederlandse vraagstukken gaan. Voor de TSWM blijft het belangrijk om de wereld als het speelveld te blijven zien. De vraag daarbij is: ‘waar kunnen we met onze kennis en kunde de meeste waarde creëren?’ En dan gaat het niet alleen om financiële waarde (kassa) maar ook maatschappelijke waarde. Dan hebben we een wereld te winnen.”
De ‘blauwe route’ Mark van Koningsveld (TSWM): “De afgelopen jaren hebben we in de TSWM vooral veel aandacht besteed aan het structureren van onze ambities en het ontwikkelen van gedeelde innovatieagendas.
Voor kennisontwikkeling is vooral veel tijd gestoken in de focuspunten. Op welk gebieden kunnen we de ‘multiplyer’ aanzetten? De besteding van de NWOmiddelen werden ook onder de loep gelegd.
Behulpzaam was de ‘Blauwe Route’. Die richt zich op het beantwoorden en verbinden van alle vragen die met water te maken hebben, zoet en zout. De Blauwe route is oorspronkelijk geschreven als bijdrage aan de Nationale WetenschapsAgenda, maar is later ook gehanteerd als overzichtelijke manier om prioriteiten aan te geven. De route geeft ons houvast in de discussies tussen TSWM en NWO.
Centraal staan vier thema’s: • ‘Leven in de Delta’; • ‘Water als Bron’; • ‘Water als Blauwe Weg’; • ‘Leven op het Water’. Voor elk van deze vier thema’s zijn twee à drie onderzoeksprioriteiten aangegeven. Vervolgens helpt het ons om de NWO-propositie zo in te vullen dat elk van de themas voldoende aandacht krijgt. De indeling helpt ook om een balans te vinden in PPS2 (= thematische calls) en PPS3 (= partnerships via living labs)onderzoeken en mogelijke crossovers naar andere Topsectoren. Tegen deze achtergrond kunnen we dus de inzet van de diverse middelen in de TSWM bekijken.”
NWO
totaal €903 milj budget
Arian Steenbruggen (NWO): “NWO heeft een jaarbudget van ca 1 miljard EU. Het grootste gedeelte komt van OCW maar er zijn diverse andere organisaties die bijdragen aan dit budget.” Vanuit het Topsectorenbeleid is aangegeven dat 275 mln EU per jaar geoormerkt moet zijn voor programmering via de Topsectoren. NWO is verplicht om minimal 100 mln EU uit te zetten in de vorm van PPS programma’s gekoppeld aan de Kennis
en Innovatie Contracten. Ca 175 mln EU zal achteraf gelabeled worden vanuit projecten die zijn ingediend bij open programma’s.” “Als je kijkt naar de NWO-middelen dan valt op dat de eerste Jaren (2012 en 2013) nog opstartjaren waren. In 2014 komt er dan een piek aan projecten vrij waardoor er dan een grote post bestedingen te zien is. Na de opstartperiode is gemiddeld zo’n 30 mln per jaar gelabelled voor de Topsector Water. In 2018 is een afname te zien, waarschijnlijk doordat er op dat moment meer crossovercalls waren. De middelen voor 2019 zijn nog niet gealloceerd, maar het grijze balkje geeft aan welke bedragen daar ongeveer nog besteed zullen worden. In totaal is er sinds 2012 dus ca. 180 mln EU gelabelled voor Water.” “Als je voor dezelfde getallen kijkt naar de cumulatieve bijdrage voor elk van de drie TKI’s valt op dat een groter deel van de middelen naar Deltatechnologie is gegaan, daarna Watertech en daarna Maritiem. Ook is nog een aardige bijdrage te zien van watergerelateerde proposals in de open programma’s.”
relative amount of funding received
RADBOUD Universiteit NIJMEGEN NIOZ Vrije Universiteit AMSTERDAM
Universiteit UTRECHT Technische Universiteit DELFT
WAGENINGEN Universiteit & Research OTHER
“Ook interessant is te zien welke instanties het vaakst als hoofdaanvrager hebben opgetreden. Te zien is dat TU-Delft en Universiteit Utrecht een groot deel van de programma’s hebben getrokken. Daarnaast zie je ook Wageningen Universtiteit, NIOZ en de VU actief zijn. Onder ‘others’ valt een groot aantal partijen die elk minder dan 5 procent van de aanvragen deed. ”
TKI-middelen
Mark van Koningsveld: “Naast de NWO-middelen is de TKI-subsidie een van de instrumenten waar de topsectoren mee kunnen werken. Dit overzicht laat zien dat ook hier sprake was van een opstartperiode. Na de startperiode is ook hier weer een piek te zien, waarna er een redelijk gelijkmatige investering van ca 10 mln EU per jaar te zien is. In totaal is er ca 70 mln EU uitgegeven (de cijfers van 2019 zijn nog niet binnen).” “Ook hier kun je weer kijken naar de cumulatieven per TKI. In tegenstelling tot de cijfers van NWO, is hier te zien dat Watertech een groter deel van de middelen programmeerde. Er is een vrij groot aantal TKI-projecten ingediend en toegekend. Per TKI is er een KIA opgesteld in de afgelopen jaren met daarin enkele inhoudelijke focuspunten, zie tabel.”
Totalen per TKI
FOCUS Over de huidige focus in het NWO-programma en de TKI middelen zeggen Steenbruggen en Van Koningsveld: “Focus is heel belangrijk. De vraag is hoe je dat nu goed mee kunt nemen in de program-mering? Grote projecten zijn goed voor impact (denk aan Nature Coast en Building with Nature). Kleinere projecten zijn weer beter voor diepgang en vernieuwing.” “Een goede balans is dus belangrijk. In de Blauwe Route is die balans als volgt: 30 procent focus op verdieping, 70 procent op impact. Uiteraard is dit niet met een schaartje te knippen. Maar gelet op het doel van de Topsectoren (innovatie, toegevoegde waarde) is een dergelijke focus goed te beargumenteren.”
MAATSCHAP PELIJKE INNOVATIE THEMA’S: • Energie: Klimaatakkoord; • Duurzaamheid: circulaire economie-agenda; • Gezondheidszorg (preventieakkoord); • Veiligheid; Mobiliteit (niet vallend onder het Klimaatakkoord); • Landbouw-Water-Voedsel (LWV)
“De aanleiding voor de topsectoren was de economische crisis. Daardoor stond het topsectorenbeleid min of meer gelijk aan economisch beleid. Dat heeft goed gewerkt, men is tevreden over de aanpak en de werkwijze van de topsectoren. Die aanpak blijft dus. De vraag is wat er de komende tijd voor de TSWM verandert? Nieuw boegbeeld Annemieke Nijhof presenteert het nieuwe beleid.
Nieuwe koers Door het missie-gedreven innovatiebeleid van het kabinet verandert de scope. De vraag wordt nu steeds: waar dragen we eigenlijk aan bij? Welke waarde creëren we? Ik ben positief over deze insteek. De Nederlandse missies zijn voor ons richtinggevend.”
LWV “Ons centrale thema is LWV. Daarbij gaat het over de wisselwerking en de verbinding tussen die drie. Onder dat thema zijn zes missies geformuleerd, zoals kringlooplandbouw, klimaatneutrale landbouw en voedselproductie, klimaatbestendig landelijk en stedelijk gebied; duurzame Noordzee, oceanen en binnenwateren; en ten slotte Nederland als best beschermde en leefbare Delta in 2100 en daarna. De zesde gaat over
sleuteltechnologieën zoals Artificial Intelligence. Zulke technologieën spelen in alle topsectoren een rol.”
Werkwijze “Zoals gezegd blijft de werkwijze met de kennis en innovatieagenda’s (TKI’s) van de topsectoren bestaan. Maar het domein van het topsectorenbeleid is wel verbreed. Als je het thema energietransitie en duurzaamheid neemt, en je stopt alle klimaattafels daaronder, dan hebben we dus ook ineens de bouwsector en de mobiliteitssector binnengehaald. Dat brengt wellicht ook spanning met zich mee, als het domein wordt verbreed terwijl het budget niet meegroeit.” Het KIA-proces met belangrijke mijlpalen: • Departementen (26 april MR): Stellen missies op voor
Valorisatie, inclusief regio • Gezamenlijk (voor 1 november): Kennisinnovatiecontracten (€) NWO, TO2, bedrijfsleven, overheden verbinden op inhoud
Verbinden op inhoud “Deze cross-sectorale aanpak draagt ook een risico met zich mee, namelijk een enorme toename van de complexiteit. Het risico ontstaat dat mensen die net iets verder van het proces afstaan, niet meer weten waar te zoeken en daardoor afhaken. Het zou jammer zijn dat door dit proces - met de beste bedoelingen- partijen kwijtraken. Daarom moeten we zo snel mogelijk weer gaan verbinden op de inhoud.
Budget battle
de vier thema’s. EZK is verantwoordelijk voor sleutel
Wat staat ons te doen? In de battle om budgetten moeten
technologieën.
we als topsector excelleren. Dat betekent: de beste
• Topsectoren (voor 1 juli): Stellen kennis- en innovatieagenda’s op Internationaliseringstrategie Human Capital Agenda
voorstellen inleveren, de beste consortia samenstellen, en een duidelijk verhaal hebben over de impact die we realiseren. Mijn voorstel is daarbij om het woord pilot te vervangen. We kunnen de grachten dempen met pilots
die allemaal maar een keer zijn uitgevoerd. Daarvoor in de plaats moeten we steeds de vraag stellen: is dit een prototype? We moeten gaan voor impact. Dat gaat over massa. En na de massa komt ook de kassa.
Speelveld Zelf heb ik het gevoel dat ik met de kanteling van de topsectoren met de neus in de boter ben gevallen. We zijn blij met de missies en aandacht van de departementen. Tegelijkertijd zijn we ook bezig met de herijking van de internationale wateragenda’s. Onze kennis en kunde willen we inzetten voor wereldwijd welzijn. De wereld als speelveld. Excelleren op kwaliteit. Gaan voor impact.”
“excelleren op kwaliteit en gaan voor impact.”
WORLD WATER CAFE
Water & Voedsel Energie & Water, Digitalisering , Nature Based Solutions Kernteamleden Vincent Cornelissen en Cees Buisman in discussie aan de tafel Water & Energie
Na het integrerende verhaal van Annemieke Nijhof stond het middaggedeelte van de kennisconferentie in het teken van interactieve sessies. Marcelien Bos (TSWM) licht toe: “De vraag is hoe we het missie-gedreven innovatiebeleid gaan toepassen in onze eigen topsector, zodat we zoveel mogelijk van elkaar kunnen
leren? En hoe manifesteren we ons vervolgens tussen de andere topsectoren, zodat we zorgen voor de gewenste kruisbestuiving? Daarom organiseren we deze netwerkbijeenkomst, zodat mensen kunnen leren van elkaar. De input van vandaag gaat nog mee in het schrijfproces van de KIA.�
Discussies met gelijken op verschillende onderwerpen met andere achtergronden geeft een bijzondere inkijk in de materie
Er waren rondetafelgesprekken over vier thema’s: Water & Voedsel, Energie & Water, Digitalisering en Nature Based Solutions. Aan elke tafel was er een faciliterende workshopleider, die de gesprekmethode van het World Water Café toepaste. Met als resultaat dat de deelnemers hun ideeën, inzichten en acties op
het tafelkleed schreven. Enthousiast ging men te werk. Experts uit vele werkvelden bespraken gemene delers en deelden elkaars inzichten. ‘Nature based solutions is ook gebruik maken van de natuur om bouwwerken te maken. Nooit gedacht dat een vis gebruikt werd voor de innovatie van een schroef!’, aldus Henk Nieboer van Witteveen+Bos.
Landbouw Water Voedsel
‣ - Water en voedselproblemen
‣
‣ ‣
‣
zijn niet alleen met voedselzekerheid verbonden, maar ook met het ontstaan van oorlogen en migratie. - Om uiteindelijk het wereldvoedselprobleem op te lossen => hoe voedt je 11 miljard mensen en waarom is vlees zo goedkoop?; - Voedsel vraagstuk is verdelingsvraag - Systeem innovatie is nodig (gedragsverandering, voedselveiligheid, verdeling en balans water/nutriënten/ grondgebruik) - In de wereldwijde watersector en de tuinbouwsector behoort Nederland tot de wereldtop, door samen te werken met de twee sectoren kunnen er nog meer cross-overs ontstaan.
LWV tafel Het werd aan tafel bij de prioritering belangrijk gevonden dat de te ontwikkelen kennis en te onderzoeken innovaties toepasbaar/aanpasbaar zijn
Hoe kan afvalwater wat nu op het oppervlaktewater geloosd wordt gebruikt worden in de landbouw? Momenteel vloeit gezuiverd water van RWZI’s naar het oppervlaktewater, terwijl er in droge periodes veel behoefte is bij de landbouw aan schoon water. Dit mag nu nog niet vanwege regelgeving;
voor meer landen dan alleen Nederland, duurzaam en
Opslag van schoon regenwater in de ondergrond om
waar mogelijk circulair zijn.
hergebruik van dit water in droge periodes mogelijk te
Als toekomstbeeld werd wel de zelfvoorzienendheid van de voedselkweek (land & tuinbouw) en productie (industrie) genoemd, met behulp van zo weinig mogelijk nieuwe nutriënten, hergebruik van water en grondstoffen, voedsel produceren met zo min mogelijk afval. Water Nexus project (WUR trekker), TKI WT onderzoek waterhergebruik in kassen (Wetsus trekker)”;
Concrete oplossingen Om het concreet te maken: “Een aantal innovatieve ideeën tijdens de dialoog om water-voedsel uitdagingen aan te pakken:
maken: COASTAR-project (KWR trekker);
Word cloud
Er is behoefte aan een gifvrije bollenteelt, dit levert
zoetwaterscherm om zeesluis te bestrijden bij zalm (osmo
minder opbrengst op voor de teler. Daarentegen is er een
shock, Hatenboer water). De zalm zwemt van zout water
grote potentie om de Chinese wolhandkrab (exoot) te
door het zoete water scherm heen naar zout water, de
kweken en te verkopen op de Chinese markt, alleen mag
zeeluis kan niet tegen zoet water en laat los/sterft. Mogelijk
dit nu niet omdat het een exoot is. Mogelijk kan dit wel in
kan de dode zeeluis dienen als eiwit om de vissen te
gesloten kweek op braakliggend (bollen) land;
voeden;
Regreening the planet om de watercyclus in woestijnen
Het ontzouten van zeewater levert zoetwater op, maar
te herstellen. Hier zijn een aantal bekende projecten; Just
ook brine (zoutwater afval). Door duurzame energie te
diggit, groen terugbrengen in gebieden waar af en toe
gebruiken voor ontzouting wordt de technologie al
nog regen valt (aan de rand van de woestijn) en The
duurzamer, maar er is nog echte innovatie nodig om een
Weather makers bossen terugbrengen in de kustzone waar
oplossing te vinden voor de brine. Teruggooien in zee
geen regen meer valt om de watercyclus te herstellen.
levert ecologische problemen op en ontzouten is niet een
Binnenzee in Australië voor hydrologisch herstel van het
duurzame oplossing voor het zoetwater tekort;
gebied, waterdamp in de lucht wordt gecondenseerd waardoor het weer gebruikt kan worden voor irrigatie;
Voedsel kweken in de stad (lokaal) en daarmee wateropvang creëren en
Bij de teelt van vis in zee wordt viseiwit (vismeel) gebruikt
hittestress verminderen was
als voedsel om de vis op te kweken. Is het niet duurzamer
ook een geopperd idee.
om hiervoor plantaardig eiwit te gebruiken, zoals zeewier;
Gedacht werd aan vertical
Bij de teelt van vis in zee wordt ook veel chemicaliën (biociden, antibiotica) gebruikt dit is niet goed voor het gehele ecosysteem. Beter is het om innovatieve oplossingen te zoeken. Zoals het gebruik van een
farming,
(appel)boomgaarden in Wadi’s, waterabsorberende
What? “Vergroten van waarde van water; link de opgave
gewassen of teeltsystemen (bakken);
van water beter aan de grote maatschappelijke opgaven in
Why? “Prioriteiten binnen water voor voedsel; Over water en voedsel specifiek: leg prioriteit bij gebruik van zout e/o brak water (teelt op zee), efficiënter gebruik van zoet water, eerlijke verdeling van beschikbaar water over functies, eerlijke verdeling van afwenteling van gevolgen van voedselproductie (water- en bodem kwaliteit) (biodiversiteit)”; How? “Zet in op: duurzame productie van voedsel, biomassa en eiwitten op zee en brakke systemen; o.a. multifunctioneel gebruik in tijd, horizontale en verticale ruimte van bijvoorbeeld windmolenparken op zee; circulair en hergebruik: zet in op zowel technologie als maatschappij: koppel met circulaire landbouw in Nederland en daarbuiten; Maak proposities samen/ gericht op (internationale) bedrijven en NGOs actief in CO2 vastlegging, equality en biodiversiteit; Gebruik decentrale oplossingen, off-grid, verplaatsbare oplossingen (kosten te delen, in te zetten waar nodig): koppel technologie met sociaal-economische aspecten van hele ‘food systems’”;
de wereld om de waarde van water beter tot uiting te brengen; Ga op zoek naar de verbinding met voedsel, CO2 (vastleggen), gelijkheid (o.a. van meisjes) en herstel van biodiversiteit”;
WATER & ENERGIE Aan andere tafels ging het over energie en water. Trefwoorden op het tafelkleed: launching customer; waterstofenergie; nieuw icoonproject; energie opslag; drijvende oplossingen op zee; getijenergie onder laag verval mogelijk maken; aquathermie; energie/emissiereductie van de maritieme sector”; Nog een invalshoek: “Alles benutten wat je hebt”; “Elke procent is er 1!”; “Pas op het gigantische energie en zoetwater verbruik van SMART-grids en data centra”; “Thermische energie uit oppervlaktewater: een gratis kans”; “Geld is gratis”; “SDG6 en SDG14 staan aan de basis voor het bereiken van de hele UN SDG 2030 Agenda”; “Denk door de energie-keten heen”; Hartel-kanaal in Botlek biedt kans voor zoet/zout opschaling Blue Energy centrale”; Blue Battery/Aqua Battery; Warmte-Koude Opslag; “Potentie golven en getijdestromen buiten Nederland ontwikkelen is ook een maatschappelijk doel”; “Geld is niet beschikbaar; innovaties zoals BlueRise kunnen nu niet opschalen”; “Gebruik eigen lucht, water en aarde – in plaats van zeldzame aardmetalen van elders” / “Koppeling maken met materiaaltechnologie”; Waterschappen zeggen: “40-procent van de CO2 doelen kunnen met waternetten op lage temperatuur”; “Verandering energiesysteem moet leidend zijn, niet de beschikbare (goedkope) energie-technologieën”; “Balans centrale en decentrale opwekking is cruciaal”;
“Opslag (met water) net zo belangrijk als opwekking”; “Ruimte voor energie: wind & zon op water”; “Verlaag onze footprint global”; “Vraag naar emissie loze producten, diensten en vervoer is snel aan het toenemen”; “Op tijd beginnen met
“RADICAAL – denk groots en divers over Water & Energie”
innoveren/opschalen
gebruiken voor de ander”; “Oppompen van grondwater kost veel energie (India)”; “Blauwe Waterstof”; “Slow-Mill bij Texel – lukt dat een beetje?”; “Denk: energie-drink-water-food”;
Zoet en zout Het ging nog verder: “Water (zoet en zout) = bron van energie, drager van energie, biedt ruimte voor energie, en kan energie opslaan”; “Er is voornamelijk veel kennis en informatie
voor op tijd te zijn”;
uitgewisseld, met een zeer brede mix van
“TSW en TSM kan
elementen”; “De generieke idee is om het
sterker via Energie & Water”; “Fish-
thema Water & Energie veel breder uit te werken (dan via de smalle weg van SDE+ van EZK), met veel meer aandacht voor de impact
flow turbine is
die wereldwijd gemaakt kan worden.”; “Voor
vis-vriendelijk
Nederland moet radicaal worden gestudeerd
en van
hoe alle toepassingen volwassen te krijgen en
Nederlandse
hoe het energiesysteem (inclusief het
makelij”;
energienet en de balans tussen vraag en
“overvloedige energie/warmte van de een,
aanbod) daarop in te richten.”; “De geldvraag moet worden behandeld door de hele keten heen, groei kost geld.”; ”Het is terecht dat
TSWM zich op dit onderwerp stort; nu verbindingen
veel te koppelen”; “Reframe Energie & Water – het is
maken met food, materialen, ICT, buitenlandse
meer dan alleen technieken proberen te ontwikkelen
handel en duurzaamheidbeleid.”; “Opwekken,
voor energiewinning – het raakt alles en iedereen!”
opslaan, transport is allemaal relevant, maar net als Water-Spaarders zijn ook Energie-Spaarders nodig! De
Waterstof
vraag naar energie explodeert ongezien en (nu nog)
Een laatste tafel over Energie & Water geeft het
ongemerkt.”
volgende mee:
Gouden vierhoek
“Bij energie & water is vooral over waterstof en warmte
Ten slotte: “Waarom wil het Rijk niet mee in de opschaling van de zoet/zout centrale (Blue Energy) – is het Deloitte rapport niet overtuigend?”; “Kan er geen financiering/overheidsinvestering komen voor grootschalige opschaling van bewezen technieken? Het heeft geen nut te innoveren zonder te implementeren!”; “Organiseer in de gouden vierhoek én met EZK (Economie + Energie/Klimaat) verdiepingssessies op water & energie – er is nml nog
gesproken als energiedrager die met beide thema’s te maken hebben. Trefwoorden voor waterstof: totaalconcept ontwikkeling Noordzee; Windelektriciteit-waterstof met bijbehorende infrastructuur; Veel meer ontwikkelen rond bestaande gasvelden, hergebruik platforms en gaspijpleidingen; Eilanden met ook chemische bedrijvenclusters, waterstof, ammoniak, chloor, met vloeibare waterstof aangevoerd per schip ook methanol, ethyleen, synthetische kerosine, etc. Nederland zou met sterke water en
maritieme sector in bedrijvenclusters
(en water) systemen. Vooral infrastructuur en
wereldwijd, tientallen GW schaal offshore-wind-
opslag vereist dat, dat kan niet gemeentelijk of
elektriciteit-waterstof-eilanden projecten DBFO
regionaal;
(design build finance operate) kunnen aanbieden; Waterstof en Ammoniak, eventueel synthetisch methaan (met afvang van CO2 op schepen en vloeibaar terugbrengen om met H2 weer methaan te maken) voor (zee) scheepvaart verder ontwikkelen;
WIN-WIN Drinkwater winning gezamenlijk met warmte winning en opslag in de ondergrond gezamenlijk ontwikkelen, er moet ruimtelijke planning van gebruik ondergrond komen; Er moet veel meer centrale regie gevoerd gaan worden op ontwikkeling van duurzame energie
Bij de drinkwatervoorziening zou nagedacht kunnen worden om drinkwater uit b.v. regenwater lokaal te gaan maken, b.v. regenwater opgevangen op zonnepanelen. Dan kwaliteitsbewaking belangrijk issue;
SleuteltechnologieĂŤn SleuteltechnologieĂŤn zijn in dit veld electrolysers, fuel cells, demiwater productie en opslag, (bio)chemische conversie, warmtepompen, opslag van warmte (aqcuifers hoge temperatuur opslag b.v.) en waterstof;
Discussies om de wereld welvaart te verbeteren.
’Na 7 jaar is het duidelijk tijd om alle nummers op te tellen. Ook om mislukte projecten te analyseren en successen te vieren!’ aldus Mark van Koningsveld (secretaris bedrijfsleven Topteam Water & Maritiem)
digi tali seri ng
“Algemeen: Digitalisering is een
je niet de goede vragen stelt gebeurt er
middel en geen doel op zich. Wel kan
sowieso niets), het efficiënter inrichten van de
de watersector de ontwikkeling en het gebruik van data en IT actief simuleren, i.p.v. dat het ons overkomt.
Concreet Concreet: “Aan tafel werden drie belangrijke velden geïdentificeerd waar de watersector actie op moet ondernemen:
1. Bedrijfsprocessen Aanpassen van bedrijfsprocessen onder invloed van de digitalisering. Het gaat dan o.a. om het actief stimuleren van de vraagkant (als
huidige werkprocessen. Daarmee wordt ook ruimte gecreëerd voor nieuwe zaken. Ook beveiliging/privacy-aspecten goed inbedden;
2. HRM, kennis en opleidingen. Voor de huidige medewerkers kunnen nieuwe concepten rond data en IT het beste geïntroduceerd worden aan de hand van herkenbare business (dijkmonitoring, autonoom binnenvaarttransport, et cetera). In opleidingen zorgen voor meer geïntegreerde
opleidingen, waar data en IT een wezenlijk
gebruiken om samen met grote bedrijven als IBM
onderdeel is (bijvoorbeeld bij civiele techniek).
en Microsoft water en IT te verkopen. Niet alleen
Tot slot het besef dat we als watersector samen moeten concurreren op een markt waar IT-ers geliefd zijn. We leggen de loper uit i.p.v. dat we data-scientists op zolder zetten. Sla de handen ineen binnen de gouden driehoek van de
internationaal, maar ook nationaal is “samen en open” het kernbegrip. Afschermen van kennis en tools werkt niet. Een programma als Digishape kan de internationale proeftuin worden voor water en IT”.
watersector, en ga niet onderling concurreren om IT-ers;
“Digitalisering gaat het om breed terrein
3. Waterkennis als verkooppunt
van big data, artifial intelligence (AI), open
We krijgen als Nederland geen internationale
modellen tot citizen science.”
marktpositie als we dit via de band van digitalisering doen. Wel als we onze waterkennis
Interdisciplinair samendenken “De crux (sleuteltechnologie?) van Nature Based solutions zit in het ketendenken, de interdisciplinaire samenwerking van de verschillende specialisten. Waar dit in NL steeds meer gangbaar is, is dit in het buitenland soms nog ver buiten de belevingswereld, dus moeilijk toe te passen”; “Nature based solutions is veel breder toepasbaar dan de waterbouw. In (bijna?) alle vakgebieden, soms op een heel eigen wijze, zien we kansen om af te kijken van de natuur en waarde toe te voegen aan de natuur/ecosysteem. Kansen voor cross-overs worden
Nature based solution
hierbij gezien. Je kan leren van andere vakgebieden, maar
bodemdaling). Daarnaast zijn veel cross-overs genoemd
ook elkaar versterken en verbeteren door in vroeg
richting Maritiem en Biobased”; “Sleuteltechnologieen die
(ontwerp)stadium met elkaar samen te werken”; “Kansen
links kunnen vormen met dit onderwerp zitten (naast
voor verdere ontwikkeling van NBS zit o.a. in voedsel en
digitalisering) in de richting van: ontwerpen, gebruik van
sustainable mining (o.a. energie)”;
licht en ook Nature Based Engineering als sleuteltech
OPSCHALEN “De algemene indruk was dat we het op zich al goed doen in Nederland op dit onderwerp. We moeten alleen onze goede projecten meer etaleren (voor internationale zichtbaarheid) en we moeten de huidige onderwerpen opschalen, integraal oppakken (functies combineren) en naar adaptieve oplossingen zoeken”; “Logische thema’s waar aan gedacht zouden kunnen worden voor programma’s zijn Mangroves (voedsel, kustverdediging, internationaal) en Waterhuishouding (Berging, verzilting,
toevoegen”;
Een advies: “De wens is om een integrale, interdisciplinaire aanpak te ontwikkelen en om meer debat te voeren over publieke waarden/ maatschappelijk kosten & baten en sociale innovatie. Dat kan de topsector goed oppakken door meer brede bijeenkomsten te organiseren.”
WORD CLOUD
Beeldmateriaal van de discussietafels tijdens het Wereld Water CafĂŠ.