Truske 158 بۆ ئینته‌رنه‌ت

‫رررررﮑﮑﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﺗﺎﺒﺒتت ﺑ ژﻧﺎﻧ‬ ‫ﻫرر ﺳرری ﻣﺎﻧﮓ دەردەﭼﺖﺖ‬ ‫ژﻣﺎرەی ‪ | ١٥٨‬ﺧﺎﻛﻪﻟﻮﻮهی ‪٢٧١٧‬‬ ‫‪truskajin@gmail.com‬‬ ‫‪٠٧٧٠٥١٢٤٠٥٨‬‬

‫ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ ﻟﻪ ھ‪‬ﺮﺷﻪﮐﻪی ﺳﻪر ﺧﺎﻧﻪﺳﯚر ﺗﻪﻧﮫﺎ ﺷﻪﻧﮕﺎل ﻧﻪﺑﻮو‬ ‫ﻛﺮداری ھﻪر ﯾﻪك ﻟﻪ ﺋ‪‬ﻤﻪ‬ ‫ﮔﻮزارهﯾﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺗ‪‬ﮕﻪﯾﺸﺘﻨﻤﺎن‬

‫ﺑﯚﭼﯽ ﻧﻮژﯾﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ دهﮔﯿﺮ‪‬ﺖ‬

‫رررررﮑﮑﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﺗﺎﺒﺒتت ﺑ ژﻧﺎﻧ‬ ‫ﻫرر ﺳرری ﻣﺎﻧﮓ دەردەﭼﺖﺖ‬ ‫ژﻣﺎرەی ‪ | ١٥٨‬ﺧﺎﻛﻪﻟﻮﻮهی ‪٢٧١٧‬‬ ‫‪truskajin@gmail.com‬‬ ‫‪٠٧٧٠٥١٢٤٠٥٨‬‬

‫ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ ﻟﻪ ھ‪‬ﺮﺷﻪﮐﻪی ﺳﻪر ﺧﺎﻧﻪﺳﯚر ﺗﻪﻧﮫﺎ ﺷﻪﻧﮕﺎل ﻧﻪﺑﻮو‬ ‫ﻛﺮداری ھﻪر ﯾﻪك ﻟﻪ ﺋ‪‬ﻤﻪ‬ ‫ﮔﻮزارهﯾﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺗ‪‬ﮕﻪﯾﺸﺘﻨﻤﺎن‬

‫ﺑﯚﭼﯽ ﻧﻮژﯾﺎن‬

‫‪١٥٨‬‬ ‫ژﻣﺎره‬ ‫ی‪:‬ی‪١٥٦:‬‬ ‫ژﻣﺎره‬

‫ﺑﻪ ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ دهﮔﯿﺮ‪‬ﺖ‬

‫ر‪‬ﺒﻪﻟ‪‬ﻮه‬ ‫‪١١،‬یﺧﺎﻛﻪ‬ ‫ﻣﻤﻪ‪١٢‬ی‬ ‫ﺷﻪﻣﻤﻪ‪،‬‬ ‫ﭼﻮارﺷﻪ‬ ‫ﻧﺪان‬ ‫‪٢٠١٧‬‬ ‫ﺷﯚﺑﺎﻧﯽ‬ ‫‪٢٠١٧‬‬ ‫ﻧﯿﺴﺎﻧﯽ‬ ‫‪١‬ی ‪١‬ی‬ ‫ﺗﺮوﺳﻜﻪ ﮔﯚﭬﺎر‪‬ﻜﯽ روﺷﻨﺒﯿﺮی ﺗﺎﯾﺒﻪت ﺑﻪ ژﻧﺎﻧﻪ؛ ھﻪﻣﻮو ﺳﻪری ﻣﺎﻧﮓ دهردهﻛﻪو‪‬ﺖ‬

‫ژﻧ‪‬ﻜﯽ ھﯚﺷﯿﺎر و ر‪‬ﻜﺨﺴﺘﻮو‪،‬‬ ‫ﻛﯚﻣ‪‬ﮕﺎﯾ‪‬ﻛﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﻚ‬ ‫ﺧﺎوهن ﺋﯿﻤﺘﯿﺎز‪ :‬ﺋﻪﺳﺘ‪‬ﺮه ﻋﻪﺑﺪوﻟﺠﻪﺑﺎر‬ ‫ﺳﻪرﻧﻮﺳﻪر‪ :‬راﺑﯿﻌﻪ ﻗﺎﺳﻢ‬ ‫ﭼﺎپ‪ :‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪی ﻛﻪﻣﺎل‬ ‫ﺗﯿﺮاژ ‪ ١٠٠٠ :‬داﻧﻪ‬

‫ﻧﺎوهڕۆك‬ ‫وﺗﻮو‪‬ﮋ| ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ ﻟﻪ ھ‪‬ﺮﺷﻪﮐﻪی ﺳﻪر‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﺳﯚر ﺗﻪﻧﮫﺎ ﺷﻪﻧﮕﺎل ﻧﻪﺑﻮو ‪١ .....................‬‬

‫ﻣ‪‬ﮋووی ﺷﺎردراوه و ﺋﺎرﻛﯚﻟﯚژی ‪٧ .................................‬‬ ‫ﺷﻪﻧﮕﺎل ﻟﻪ دوﻋﺎوه ﺗﺎ ﻧﺎز ‪٩ ..........................................‬‬ ‫رۆژی ﻟﻪ داﯾﻜﺒﻮوﻧﯽ ر‪‬ﺒﻪر ﺋﺎﭘﯚ‪،‬‬ ‫رۆژی ﻟﻪ داﯾﻜﺒﻮوﻧﯽ ھﻪﻣﻮو ژﻧﺎن و ﮔﻪﻟﯽ ﻛﻮرده ‪١١ ................‬‬

‫ژﻣﺎرهی ﻣﺘﻤﺎﻧﻪی ﺳﻪﻧﺪﯾﻜﺎی‬ ‫رۆژﻧﺎﻣﻪﻧﻮوﺳﺎﻧﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ‪٢٤١ :‬‬

‫وﺗﺎرهﻛﺎﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪت ﺑﻪ ﻛﻮﻧﻔﺮاﻧﺴﯽ‬ ‫"ﺋﺎزادی ژن‪ ،‬ھﺎوژﯾﺎﻧﯽ ﺋﺎزاد ﻟﻪ ھﺰری ر‪‬ﺒﻪر ﺋﺎﭘﯚدا"‬ ‫وﺗﺎرﻛﺮدﻧﻪوه‪:‬‬ ‫ﻛﺮداری ھﻪر ﯾﻪك ﻟﻪ ﺋ‪‬ﻤﻪ ﮔﻮزارهﯾﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺗ‪‬ﮕﻪﯾﺸﺘﻨﻤﺎن‪١٣...‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﺳﻪرﺟﻪم ﺋﻪم وﺗﺎر و دﯾﺪ و‬ ‫ﺑﯚﭼﻮوﻧﺎﻧﻪی ﻟﻪ ﺗﺮوﺳﻜﻪدا‬ ‫ﺑ‪‬و دهﺑ‪‬ﺘﻪوه‪ ،‬ﻧﻮﺳﻪر ﺧﯚی‬ ‫ﺑﻪرﭘﺮﺳﯿﺎره‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫ﻛ‪‬ﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻛﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯽ و ﺋﺎﺑﻮورﯾﻪﻛﺎن ‪١٧ ....................‬‬ ‫ﭼﺎرهﺳﻪری ﻛ‪‬ﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻛﯚﻣﻪ‪‬ﯾﻪﺗﯽ و ﺋﺎﺑﻮورﯾﻪﻛﺎن ‪٢١ ..‬‬

‫ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی‪:‬‬

‫‪truskajin@gmail.com‬‬ ‫ﻣﺎ‪‬ﭙﻪر‪:‬‬

‫‪www.truskapress.com‬‬ ‫ژﻣﺎرهی ﺗﻠﻔﯚن‪:‬‬

‫‪٠٧٧٠٥١٢٤٠٥٨‬‬ ‫ﻧﺮخ‪:‬‬ ‫‪ ١٥٠٠‬دﯾﻨﺎر‬

‫ﺳﻪرﺑﻪﺧﯚﯾﯽ ﺋﺎﺑﻮوری رهﻧﮕﺪاوهی ﻟﻪ ﺳﻪر ﺋﺎزادی ژن ‪٢٧..........‬‬

‫ژﻧﯽ ﺣﻪ‪‬ﻪﺑﺠﻪ ﻟﻪ راﺑﺮدوو ﺋ‪‬ﺴﺘﺎدا ‪٢٩................................‬‬ ‫ژﯾﺎﻧﻨﺎﻣﻪی داﯾﻪ ﻗﻪدﯾﻔﻪ‪٣١..................................................‬‬ ‫ﺑﯚﭼﯽ ﻧﻮژﯾﺎن ﺑﻪ ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ دهﮔﯿﺮ‪‬ﺖ ‪٣٥...................................‬‬ ‫ﻧﺎزێ؛ ﺧﺎﻧﻤﻪ ﺑ‪ ‬ﻧﺎزهﻛﻪی ﺷﻪﻧﮕﺎل ﻟ‪‬ﻢ ﺑﺒﻮره‪٣٧....................‬‬ ‫ھﻪ‪‬ﺒﻪﺳﺖ‪٣٨ ......................................................................‬‬

‫بەهارێکیتر‬ ‫ئا|تروسك ‌ه‬ ‫کۆمەڵگەکەمان ڕاهاتوە لە گەڵ هاتنی وەرزی بەهار‬ ‫چاوەڕوانی گۆڕانکاری‪ ،‬ڕووداوی نوێ و سەرکەوتن‬ ‫بکات‪ ،‬چونکە هەلومەرجی ژیان لەسەر ئەم جوگرافیایە‬ ‫ئەم هەستەمان پێ دەبەخشێت‪ .‬بەهار لە زمانی ئەم‬ ‫نیشتیمانەدا واتای خۆشی و یادکردنەوەی نەهامەتیەکان‪،‬‬ ‫یاخود وەک پێشینیان وتویانە ئەو دەسماڵەیە کە هەم‬ ‫سەرچۆپی پێدەگرین‪ ،‬هەم فرمێسکی پێدەسڕین‪.‬‬ ‫نەورۆز کە ڕۆژی بوژانەوەی ڕۆحی نیشتیمان پەروەریە‪،‬‬ ‫هێمای سەرکەوتنی گەالنی ئەم هەرێمەیە‪ ،‬ئەمساڵیش‬ ‫هیوایەکی نوێی بەخشی‪ ،‬جارێكیتر ب ‌ه پێشه‌نگایه‌تی‬ ‫ژنان ل ‌ه ‪8‬ی ئاداره‌و‌ه هه‌تا ‪ 21‬ئادار و ل ‌ه مه‌یدانه‌كانی‬ ‫تێكۆشان ب ‌ه به‌رخودانی بێ وێن ‌ه مزگینی به‌هاری ئازادی‬ ‫ب ‌ه گه‌الن درا‪ .‬ئه‌م تێكۆشان ‌ه به‌رخودانی ره‌گه‌زی ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫تێكۆشانی نه‌ته‌وه‌یی كرد‌ه یه‌ك و ل ‌ه نێوان هه‌ر دوو‬ ‫تێكۆشاندا پردێكیان ل ‌ه به‌رخودانی و قاره‌مانی دروستكرد‪.‬‬ ‫ب ‌ه به‌هێزكردنی تێكۆشانه‌كانی ‪8‬ی ئادار سه‌ره‌ڕای زه‌خت‬ ‫و كۆمه‌ڵكوژی ژنان ل ‌ه الیه‌نی ئه‌قڵیه‌تی پیاوساالریه‌و‌ه‬ ‫دیسان ژنان ب ‌ه بوێریه‌و‌ه دیواری ب ‌ه هه‌زاران ساڵه‌ی‬ ‫ئه‌قڵیه‌تی دژ‌ه ژنیان تێكشاند و به‌دوای گه‌یشتن ب ‌ه ئازادی‬ ‫قوربانیان دا و نموونه‌ی نووژیان و نازێه‌كان خوێنیان رژاند‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ها ‌ بە ئاگری نەورۆز هەرچی تەختی زوحاکەکانی‬ ‫ئەم سەردەمە گڕیان تێپەردرا‪ .‬جارێکیتر گەالنی خاوەن‬ ‫میراتەی بەرخۆدانی سەلماندیان کە هیچ هێزێک بەقەدەر‬ ‫ئیرادەی گەلی کورد بەهێز نابێت و نەبووە‪ .‬سەلماندیان‬ ‫کە کۆمەڵکوژی‪ ،‬چەوساندنەوە‪ ،‬بۆردومان کردن تەنها ڕق و‬ ‫کینی تۆڵەسەندنەوە لە ناخی مرۆڤەکان دروست دەکات‬ ‫و ئەم گەالنە بەڵێنی سەرکەوتن و بەیەکەوە ژیانیان بە‬ ‫مێژوو داوە‪.‬‬ ‫هەموو زستانێک بەهاری بەدواوەیە‪ ،‬بەهاری ئەمساڵیش‬ ‫کۆتایی بە تەمەنی دکتاتۆریێکی تر دێنێت‪ .‬گەلی‬ ‫کورد پەیامی ئەوەی دا‪ .‬لە باکوری کوردستان سەرەڕای‬ ‫هەموو گوشار‪ ،‬زیندانی کردن و سەرکوتکردنی گەل‪،‬‬ ‫لە گۆڕەپانەکانی ئامەد‪ ،‬وان و جزیرەی بۆتان گەل‬ ‫هەڵوێستی خۆی پیشاندا‪ ،‬لە باشوری کوردستان‬ ‫سەرەڕای هەموو قەیرانە سەپێنراوەکانی دەسەاڵتداری‬ ‫بنەماڵەگەرێتی و دروستکردنی دووبەرەکی و پرسگرێکە‬ ‫سیاسیەکان هاواڵتیان بە جۆشەوە پێشوازیان لە ساڵی‬

‫نوێ کرد‪ ،‬ژنان‪ ،‬گەنجان و پێشمەرگە دێرینەکان دژ بە‬ ‫سیاسەتی سەپاندنی شەڕی کورد کوژی لە قەندیل‬ ‫بوون و داوای کۆتایی هاتنی ئەم سیاسەتە چەوتەیان‬ ‫کرد‪ .‬لە ڕۆژئاوای کوردستان بە ڕۆحی سەرکەوتنەکانی‬ ‫شەڕڤانان‪ ،‬ئازادکردنی ژنە بەدیلگیراوەکان و گەالن لە‬ ‫ژێر زوڵم و ستەمی چەتەکانی داعش‪ ،‬نەورۆزی ئەمساڵ‬ ‫بووە نەورۆزی گەالنی ناوچەکە‪ .‬لە ڕۆژهەاڵتی واڵت کە‬ ‫توندترین سیاسەتی کپکردنی لەسەر بەڕێوەدەچێت‪،‬‬ ‫گەالنی ئاری جارێکیتر لە ناوچ ‌ه جیا جیاكان کۆبوونەوە و‬ ‫مژدەی بەهارێکیتریان بە میزۆپۆتامیا گەیاند‪ .‬لە کونجی‬ ‫زیندانەکان بە داگیرساندنی مۆمیش بێت بەرخۆدانی‬ ‫مێژووی و بەپساوەی کاوەکان ساڵو کرا‪.‬‬ ‫ئەوەی لە بەهاری ئەمساڵ هێشتی دایکانمان دەسماڵ بدەن‬ ‫لە چاویان‪ ،‬بەردەوامی فەرمانی ‪٧٣‬مینی سەر ئێزیدیەکان‬ ‫بوو‪ ،‬یاخود ئەو کوردانەی کە پاشماوەی بەرخودانێکی‬ ‫سەدان ساڵەن بەرامبەر ‪٧٣‬فەرمان و کۆمەڵکوژی‪ ،‬لەرۆژی‬ ‫ئەمڕۆدا ھەبوونیان بەھێندەی ئەوەی سیمای کۆمەڵکوژی‬ ‫زوڵم و ستەمە بەرامبەر بەتەواوی گەلی کورد‪ ،‬گوزارەی‬ ‫بەرخودانێکی مێژووییە کە دەیان داستانی وەکو دەروێشی‬ ‫عەبدیی پێشکەشکردوە‪ .‬ئەم گەلە کەبەر لە سێ ساڵ‬ ‫ڕووبەڕووی گەورەترین کۆمەڵکوژی هات‪ ،‬ئەمساڵیش‬ ‫لە چوارچێوەی هەمان سیاسەتدا هێرشێکیتریان لە‬ ‫بەرامبەر ئەنجامدرا‪ ،‬ئەمەش لە کاتێکدایە کە هێشتا بە‬ ‫هەزاران ژنی ئێزیدی لە دەستی چەتەکانی داعش دان‪.‬‬ ‫ئەوەی لە شەنگال ڕوویدا پەردەی لەسەر هەموو پالن و‬ ‫نەخشەکانی کۆمەڵکوژی ‪ ٢٠١٤‬الدا‪ .‬ئێزیدیەکان ئەمجارە‬ ‫وەاڵمێکی مێژوویان دایەوە‪ ،‬هەڵوێستی ژنانی ئێزیدی‬ ‫ترسێکی هێندە گەورەی خستە دڵی هێزی هێرشکار‪ ،‬کە‬ ‫ئیدی بەچەک وەاڵمی ئەو ژنانە دایەوە کە تەسلیم بە‬ ‫خیانەت نەبوون‪ .‬گولـلەی خیانەت ئەم جارە نوژیان‬ ‫ئەرهان و نازێ نایفی پێکا‪ ،‬ئەو ژنانەی داعش نەیتوانی‬ ‫تەسلیمیان بگرێت‪ ،‬لە دەستپێکی بەهاری ئەمساڵدا‬ ‫ڕۆحی پاکیان تیرۆر کرا‪ .‬‬ ‫ژنان ئەم ساڵ بە ڕەنگی خۆیان بەهاریان رازاندەوە‪،‬‬ ‫لە مەیدانەکانی پیرۆزبایی نەورۆز‪ ،‬لە زیندان و چیا‬ ‫سەرکەشەکان و ژنان بەهارێکیتریان لەگەڵ خۆیان‬ ‫هێنایەوە ب ‌ه تێكۆشان ‌ه ره‌نگینه‌كانیان‪ .‬‬

‫وێژ‬

‫وتو‬

‫ئا‪ :‬تروسکە‬

‫ژنێکی شه‌نگال ڕووداوه‌که‌ی خانه‌سۆر وه‌ک خۆی ده‌گێڕێته‌وه‌‬

‫ه هێرشه‌که‌ی سه‌ر خانه‌سۆر‬ ‫زه‌هرا شه‌نگالی‪ :‬ئامانج ل ‌‬ ‫ته‌نها شه‌نگال نه‌بوو‬

‫‪،،‬‬

‫‪،،‬‬

‫‪1‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫ل ‌ه دیمانه‌ی ئه‌م جاره‌ماندا بۆ تاوتوێ‬ ‫كردنی دواین بارودۆخی شه‌نگال و ڕووداوه‌کانی‬ ‫ئه‌م دواییه‌‪ ،‬وه‌ك تروسك ‌ه چوین ‌ه الی به‌ڕێز زه‌هرا‬ ‫شه‌نگال ك ‌ه خه‌ڵكی شه‌نگاله‌‪ ،‬ئه‌م به‌ڕێز‌ه هاوكات‬ ‫نوێنه‌ری ته‌ڤگه‌ری ئازادی ژنان ل ‌ه ئه‌نجومه‌نی‬ ‫گشتی شه‌نگال و ئه‌ندامی كۆمیته‌ی دیپلوماسی‬ ‫ته‌ڤگه‌ری ئازادی ژنانی ئێزیدی(تاژێ)یه‌‌‪ .‬له‌و‬ ‫بڕوایه‌داین ك ‌ه خوێنه‌رانی به‌رێزیش مه‌راقی‬ ‫ئه‌و‌ه ده‌كه‌ن هه‌ندێ ل ‌ه راستیه‌كان ل ‌ه زمانی ئه‌و‬ ‫كه‌سانه‌و‌ه ببیستن ك ‌ه ل ‌ه نزیكه‌و‌ه شایه‌تحاڵی‬ ‫رووداوه‌ك ‌ه بوون‪ ،‬هیوادارم ك ‌ه ئه‌م دیمان ‌ه‬ ‫واڵمده‌ره‌ره‌وه‌ی پرسیار‌ه بێ واڵمه‌كانی ئێوه‌ش‬ ‫بێت‪.‬‬

‫تروسكه‌‪ :‬سه‌باره‌ت ب ‌ه دۆخی سیاسی ك ‌ه هه‌نووك ‌ه‬ ‫ل ‌ه ناوچه‌ك ‌ه و به‌تایبه‌ت ل ‌ه هه‌رێمی كوردستاندا‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬ئێو‌ه دۆخی شه‌نگال و ڕووداوانه‌ی ئه‌م دوایی ‌ه‬ ‫چۆن شرۆڤ ‌ه ده‌كه‌ن؟‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪2‬‬

‫ــ به‌ر ل ‌ه هه‌ر شتێك ئه‌مه‌وێت ئه‌و‌ه بڵێیم ك ‌ه ئه‌مڕۆ‬ ‫رۆژێكی زۆر به‌واتا و هاوكات ل ‌ه بواری مه‌عنه‌ویدا‬ ‫قورسایی ل ‌ه سه‌ر شانمان دروست كردوه‌‪ ،‬چونك ‌ه ل ‌ه‬ ‫رۆژی ئه‌مڕۆدا شه‌هید نوژیان ئه‌رهان ك ‌ه ماوه‌ی ‪ 3‬ساڵ ‌ه‬ ‫ل ‌ه شه‌نگال خه‌باتی راگه‌یاندنی كردو‌ه بۆ ئه‌وه‌ی ده‌نگی‬ ‫ئێمه‌ی ژنان بگه‌ینیت ‌ه ده‌ره‌وه‌ی سنووره‌كانی كوردستان‪،‬‬ ‫گه‌یشت ‌ه پله‌ی به‌رزی شه‌هید بوون و ل ‌ه كه‌سایه‌تی‬ ‫ئه‌و دا هه‌موو شه‌هیدی شۆڕش و ته‌واوی شه‌هیدانی‬ ‫كوردستان به‌ بیردێنم‪.‬‬ ‫ئاڵۆزی و شه‌ڕێكی ك ‌ه له‌م دوایان ‌ه ل ‌ه "خانه‌سۆر" روویدا‪،‬‬ ‫بێگومان به‌رده‌وامی فه‌رمانی ‪2014‬یه‌‪ .‬فه‌رمانی ساڵی ‪ 2014‬زۆر‬ ‫برینێكی قووڵی ب ‌ه جێهێشت‪ ،‬به‌تایبه‌تی بۆ ژنان‪ ،‬ئه‌مه‌ی‬ ‫"خانه‌سۆریش" دووبار‌ه كردنه‌وه‌ی هه‌مان سیاسه‌ته‌‪.‬‬ ‫بێگومان چونك ‌ه كۆمه‌ڵگای ئێزیدی كۆمه‌ڵگایه‌ك ‌ه ك ‌ه‬ ‫توانیویه‌تی مێژوو‪ ،‬بیر و باوه‌ڕی و كه‌لتووری خۆی بپارێزێ‪،‬‬ ‫بۆی ‌ه كاتێك هێرش ‌ه ده‌كه‌ن ‌ه سه‌ر كۆمه‌ڵگای ئێزدی‪ ،‬ب ‌ه‬ ‫مه‌به‌ستی قڕكردن و كۆمه‌ڵكوژی ئه‌م كۆمه‌ڵگای ‌ه و ل ‌ه‬ ‫له‌ناوبردنی ئه‌م كه‌لتوور‌ه كۆنه‌یه‌‪ ،‬چونك ‌ه كۆمه‌ڵگای‬ ‫ئێزیدی بناغه‌ی كۆمه‌ڵگای كورده‌واری و هه‌بوونی كورده‌‪،‬‬ ‫بێگومان ل ‌ه هێرش بۆ سه‌ر خانه‌سۆر نه‌یانتوانی بگه‌ن‬ ‫ب ‌ه ئامانجی خۆیان‪ .‬ژنانی ئێزیدی ل ‌ه شه‌نگال توانیان‬ ‫به‌رامبه‌ر به‌م هێرش ‌ه دڕندان ‌ه خۆیان به‌رێكخستن بكه‌ن‬ ‫و درێژه‌پێده‌ری رێگای شه‌هید بێریڤان‪ ،‬گورجی و نازێ‬ ‫بوون و ب ‌ه ئیراده‌یه‌كی مه‌زنه‌و‌ه به‌رامبه‌ر به‌م داگیركاری ‌ه‬ ‫راوه‌ستان‪ .‬ژنانی ئێزیدی ل ‌ه رۆژی ئه‌مڕۆدا توانیان هه‌م‬ ‫ل ‌ه الیه‌نی سه‌ربازی و پاراستنه‌و‌ه و هه‌م سیاسی و‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی خۆبه‌رێكخستن بكه‌ن و خاوه‌ن هه‌ڵوێست‬ ‫بن‪ .‬ئه‌مه‌ش هاوكات ته‌دبیرێك بوو بۆ ئه‌وه‌ی جارێكی تر‬ ‫كاره‌ساتی ‪ 2014‬ژیان نه‌كه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌وانه‌ی ك ‌ه له‌م دوایانه‌ش ب ‌ه ناوی پێشمه‌رگه‌ی رۆژ‬ ‫هێرشیان كرد‌ه سه‌ر "خانه‌سۆر" هه‌ر هه‌مان ئه‌قڵیه‌تی‬ ‫داعش ‌ه و جیاوازیان نیه‌‪ .‬تانك و تۆپه‌كانیان هه‌ر هی‬ ‫ئه‌وانن‪ .‬بێگومان ب ‌ه ناوی پێشمه‌رگه‌و‌ه ئه‌م هێرش ‌ه‬ ‫پێكهات و ئێمه‌ش قه‌ت بڕوامان نه‌كرد ك ‌ه پێشمه‌رگ ‌ه‬ ‫كارێكی وه‌ها بكات و له‌و بڕوایه‌دا بووین ك ‌ه ئه‌و كه‌سان ‌ه‬ ‫په‌روه‌رده‌ی ده‌ستی داعشن و به‌م ره‌نگه‌ش ده‌یانه‌وێت‬ ‫گه‌لی كورد تووشی شه‌ڕی ناوخۆیی بكه‌ن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫به‌داخه‌و‌ه سه‌رۆكی ب ‌ه ناو حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان‬

‫ل ‌ه لێدوانێكی دا رایگه‌یاند ك ‌ه ئه‌مان ‌ه پێشمه‌رگه‌ی ئێمه‌ن‬ ‫و ئێم ‌ه په‌روه‌رده‌مان كردوون و ب ‌ه ئاگاداری ئێم ‌ه هاتوون ‌ه‬ ‫سه‌ر شه‌نگال‪ .‬هاوكات ئه‌وه‌شیان راگه‌یاند ك ‌ه ئه‌م شه‌ڕ‌ه‬ ‫به‌رامبه‌ر ب ‌ه په‌كه‌كه‌یه‌‪ ..‬په‌كه‌ك ‌ه هێزێك بوو ك ‌ه گه‌لی‬ ‫ئێزیدی ل ‌ه كۆمه‌ڵكوژی رزگار كرد‪ ،‬هوشیاریانی كرده‌و‌ه و‬ ‫فێریانی كرد ك ‌ه چۆن ل ‌ه سه‌ر پێ خۆیان راوه‌ستن‪ .‬ئێستا‬ ‫ئه‌گه‌ر ب ‌ه ژماره‌یه‌كی كه‌میش هێزی په‌كه‌ك ‌ه ل ‌ه شه‌نگال‬ ‫مابن‪ ،‬وه‌كوو هێزی پشتیوانن بۆ گه‌لی ئێزیدخان و ژنان‪.‬‬ ‫هاتنی چه‌ته‌كانی بارزانی بێگومان ته‌نیا ب ‌ه مه‌به‌ستی‬ ‫شه‌ڕ به‌رامبه‌ر په‌كه‌ك ‌ه نه‌بوو‌‪ ،‬كێ ئه‌مه‌ش بڵێ ل ‌ه جێگای‬ ‫خۆیدا نیه‌‪.‬‬

‫تروسكه‌‪ :‬ب ‌ه بۆچونی ئێو‌ه ئه‌ی بۆچی هاتوون و داوای‬ ‫چی ده‌كه‌ن؟‬

‫ ــ ئه‌وان داخوازی سه‌ره‌كیان كۆمه‌ڵكوژكردنی كۆمه‌ڵگای‬ ‫ئێزیدیه‌‪ .‬ئیراده‌ی ئه‌م كۆمه‌ڵگای ‌ه قبووڵ ناكه‌ن‪ .‬ئێمه‌ش‬ ‫وه‌ك گه‌لی ئێزیدی كاتێك گه‌یشتین ‌ه ئه‌و ئاست ‌ه ك ‌ه‬ ‫بتوانین خۆمان به‌ڕێو‌ه ببه‌ین و بوین ب ‌ه خاوه‌ن ئیراده‌‪،‬‬ ‫نه‌یانتوانی دان به‌م ئیراده‌دا بنێن و قبووڵی بكه‌ن و ترس‬ ‫له‌م ئیراده‌ی ‌ه هه‌یه‌‪ .‬چونك ‌ه چاوی گه‌لی ئێزیدی ئیتر ب ‌ه‬ ‫راستیه‌كان كراوه‌ته‌وه‌‪ .‬ل ‌ه ‪3‬ی ئاداردا هه‌ڵوێستی دایكان و‬ ‫ژنان ئاشكرا بوو‪ .‬بێگومان بۆ ئه‌وه‌ی كرده‌و‌ه چه‌په‌ڵه‌كانیان‬ ‫ئاشكرا نه‌بێت‪ ،‬هه‌وڵ ئه‌ده‌ن پێش ل ‌ه پێشكه‌وتنی ئه‌م‬ ‫ئیراد‌ه و مه‌زن بوونی فكرمان بگرن‪ ،‬بۆی ‌ه ب ‌ه لێدان و‬ ‫شه‌هیدخستنی كه‌سایه‌تی رۆژنامه‌وان ده‌یانه‌وێت‬ ‫ده‌ست ب ‌ه سه‌ر راستیه‌كاندا بگرن و زیاتر بیشارنه‌وه‌‪،‬‬ ‫چۆن ل ‌ه ساڵی ‪2014‬دا هه‌ر ئه‌و رۆژنامه‌وان ‌ه ئازایان ‌ه بوون‬ ‫ك ‌ه راستیه‌كانیان روماڵ كرد و ب ‌ه دونیایان راگه‌یاند‪ .‬بۆی ‌ه‬ ‫هه‌ر ل ‌ه ‪3‬ی ئاداردا ‪ 3‬ئه‌ندامی راگه‌یاندنیان بریندار كرد‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه ناویاندا هه‌ڤاڵ نووژیان شه‌هید بوو‪ .‬دیسان گه‌لی‬ ‫شه‌نگال ب ‌ه پێشه‌نگایه‌تی دایكان رێپێوانێكیان ئه‌نجام‬ ‫دا دژ به‌م چه‌تانه‌‪ ،‬گه‌ل ئیتر نایه‌وێت داگیركار ل ‌ه سه‌ر‬ ‫خاكه‌كه‌ی بمێنێ و بێزار بوون ‌ه له‌م داگیركاریانه‌‪ ،‬ئه‌م ‌ه‬ ‫ماوه‌ی سێ ساڵ گه‌لی ئێزیدی ل ‌ه ناو كامپه‌كاندا زۆر‬ ‫ب ‌ه ژێرده‌ستی ژیان ب ‌ه سه‌ر ده‌به‌ن و ده‌سه‌اڵتیش هه‌ر‬ ‫ئامانجی ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه ئه‌م گه‌ل ‌ه به‌رده‌وام ده‌ستیان ل ‌ه‬ ‫به‌رده‌م ئه‌وان درێژبكه‌نه‌وه‌‪ .‬گوندی خانه‌سۆر‪ ،‬گوندی‬ ‫سنونێ‪ ،‬شه‌مالێ و هه‌تا ناوه‌ندی شه‌نگال ب ‌ه خوێنی‬ ‫شه‌هیدان رزگار كرا‪ .‬گه‌ل ئیتر ده‌گه‌ڕانه‌و‌ه ماڵی خۆیان و‬ ‫خه‌ریكی كار و ژیانی خۆیان بوون‪ ،‬به‌م هێرشی ‪3‬ی ئادار‬ ‫مه‌به‌ستیان ئه‌و‌ه بوو ك ‌ه جارێكی دیك ‌ه گه‌ل ل ‌ه ژێرده‌ستی‬ ‫ئه‌واندا بمێنێ‪ ،‬هه‌تا ل ‌ه ده‌ستیان دێت كوچبه‌ری واڵت ‌ه‬

‫تروسكه‌‪ :‬به‌اڵم كاتێك هێزی پێشمه‌رگه‌ی بارزانی‬ ‫هاتن ‌ه سه‌ر شه‌نگال ل ‌ه ‪3‬ی ئادار دا وتیان بۆ پاراستنی‬ ‫شه‌نگال ده‌چین!‬

‫ ــ ره‌نگ ‌ه ل ‌ه ڕای گشتیدا وه‌ها باسی ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم قه‌ت‬ ‫ل ‌ه بیرمان ناچێت ك ‌ه ل ‌ه ساڵی ‪2014‬دا ‪ 7000‬پێشمه‌رگ ‌ه ب ‌ه‬ ‫بێ هیچ ته‌قه‌یه‌كی شه‌نگالیان ب ‌ه جێهێشت‪ .‬پاراستنی‬ ‫ئه‌وان وات ‌ه ب ‌ه كارهێنانی تانك و توپ به‌رامبه‌ر ب ‌ه گه‌لی‬ ‫ئێزیدی و قڕكردنی ئه‌م گه‌له‌‪ .‬تاز‌ه ئێم ‌ه وه‌ك گه‌لی‬ ‫ئێزیدی رامانگه‌یاندو‌ه ك ‌ه پێویستمان ب ‌ه پاراستنی ئه‌وان‬ ‫نی ‌ه و وه‌كو گه‌ل ده‌توانین خۆمان بپارێزن‪ .‬ئه‌وانه‌ی ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫ناوی پاراستن هاتن‪7 ،‬كه‌س ئه‌ندامی یه‌به‌ش ‌ه و كه‌سی‬ ‫مه‌ده‌نیان شه‌هید خست‪ ،‬لێره‌دا هه‌ر شت ئاشكرایه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستیان پاراستنه‌‪ ،‬ب ‌ه هه‌زاران گوندی وه‌ك‬ ‫تل عزێر‪ ،‬كۆچۆ ل ‌ه ده‌ستی داعش دای ‌ه و ب ‌ه هه‌زاران‬ ‫دایك و خوشكی ئێم ‌ه ل ‌ه ره‌قا‪ ،‬ته‌له‌عفه‌ر و موسل و شار‌ه‬ ‫عه‌ره‌ب نشینه‌كانی تردا هێشتا ل ‌ه ده‌ستی داعش دان‪،‬‬ ‫با ئه‌وان ‌ه رزگار بكه‌ن‪ ،‬ئه‌و هه‌رێمان ‌ه ك ‌ه رزگار كراون و‬ ‫خه‌ڵك پاراستنی ده‌كات‪ ،‬ئیتر پێویستی ب ‌ه پاراستنێكی‬ ‫تر نیه و با خه‌ڵك نه‌ده‌ن ‌ه به‌ر تۆپ و تانك‪ .‬ل ‌ه به‌ر تۆپ و‬ ‫تانكه‌كانیان راوه‌ستاین و ب ‌ه ئاشكرایی وتمان ك ‌ه شه‌ڕمان‬ ‫ناوێت بگه‌ڕێنه‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه ئه‌نجامدا ئه‌وان به‌رامبه‌ر ب ‌ه‬ ‫ئێم ‌ه ته‌قه‌یان كرد‪ .‬ته‌نانه‌ت ب ‌ه بێ چه‌ك رویشتین‬ ‫بۆ گفتوگۆ و ویستمان بزان ‌ه چیان ده‌وێت‪ ،‬به‌اڵم قه‌ت‬ ‫گوێبیستی قسه‌كانی ئێمه‌ش نه‌بوون و هێرشیان كرد‌ه‬ ‫سه‌رمان و ل ‌ه ئه‌نجامی هێرشه‌كانیاندا كچی گه‌نج نازێ‬ ‫شه‌هید بوو‪.‬‬

‫تروسكه‌‪ :‬ئه‌م هێزان ‌ه ل ‌ه راگه‌یانده‌كانی خۆیاندا‬ ‫باسیان كردو‌ه ك ‌ه نازێ ب ‌ه ده‌ستی (چه‌كدارانی‬ ‫په‌كه‌كه‌) ك ‌ه جلی مه‌ده‌نیان له‌به‌ربو‌ه و ل ‌ه ژێر‬ ‫جله‌كانیاندا چه‌كیان شاردوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه پشته‌و‌ه ل ‌ه نازێ‬ ‫یان داوه‌‪ ،‬ئایا بابه‌تێكی وه‌ها تا چه‌ند‌ه راسته‌‪ ،‬ئێو‌ه‬ ‫ك ‌ه شایه‌ت حاڵی رووداوه‌ك ‌ه بوون‪ ،‬ئه‌م رووداو‌ه چۆن‬ ‫شرۆڤ ‌ه ده‌كه‌ن؟‬

‫ ــ هه‌موو شت ل ‌ه دیمه‌نه‌كاندا دیار و ئاشكرایه‌‪ ،‬بۆی ‌ه‬ ‫پێویست ب ‌ه قسه‌كردن ناكات‪ ،‬چۆن لێیان دا و ته‌قه‌یان‬

‫تروسكه‌‪ :‬ئایا سیاسه‌تێك ك ‌ه له‌سه‌ر بناغه‌ی درۆ‬ ‫دامه‌زرابێت‪ ،‬ده‌توانێ ببێت ‌ه هێزی پاراستنی گه‌ل؟‬

‫ ــ بێگومان نابێت‪ ،‬هێزێكی وه‌ها ده‌بێت ‌ه هێزی قڕكردن‬ ‫و كۆمه‌ڵكوژ كردنی گه‌الن‪ ،‬كۆمه‌ڵگا و ژنان‪ .‬هێزی وه‌ها‬ ‫زۆرتر ل ‌ه سه‌ر بنه‌مای پارچه‌كردنی گه‌لی كورد هه‌وڵ‬ ‫ک بۆ یه‌كگرتن‪ .‬هێزێك ك ‌ه په‌روه‌رده‌ی خۆی‬ ‫ده‌ده‌ن نه‌ ‌‬ ‫ل ‌ه ئه‌ردوغان بگرێ‪ ،‬قه‌ت ناتوانێ باسی پاراستنی‬ ‫گه‌لێك بكات‪ .‬ته‌نانه‌ت هه‌تا بارزانی و بنه‌ماڵه‌كه‌ی ل ‌ه‬ ‫سه‌ر هه‌رێمی كوردستان و پارتی ده‌سه‌اڵتداری بكه‌ن‪،‬‬ ‫نه‌ك ته‌نیا گه‌لی ئێزیدی هه‌موو ئه‌وانه‌ی ك ‌ه ل ‌ه ژێر‬ ‫حوكمی ئه‌م ده‌سه‌اڵتداریه‌دان‪ ،‬قه‌ت چاویان ب ‌ه رۆژێكی‬ ‫خۆش ناكه‌وێ و رۆژێك بێت ك ‌ه ب ‌ه ئاگری بنه‌ماڵه‌ی‬ ‫بارزانی بسووتێن‪ .‬بارزانی بۆ پاراستنی ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی‬ ‫ئه‌مڕۆ خۆی ل ‌ه شه‌نگال تاقی كرده‌و‌ه ك ‌ه ئه‌گه‌ر له‌وێدا‬ ‫سه‌ركه‌وتوو بویا‪ ،‬بێگومان چه‌ته‌كانی بارزانی و ئه‌ردۆغان‬ ‫ته‌نیا ب ‌ه شه‌نگاله‌و‌ه رانه‌ده‌وه‌ستان و هه‌تا داگیركاری‬ ‫هه‌موو ئیراد‌ه و فكرێكی ئازاد ل ‌ه هه‌موو شاره‌كانی‬ ‫باشووری كوردستان و به‌گشتی كوردستان درێژه‌یان ب ‌ه‬ ‫سیاسه‌تی كۆمه‌ڵكوژی ده‌دا‪ .‬لێره‌دا هه‌ڵوێستی یه‌به‌ش ‌ه‬ ‫و یه‌ژه‌ش ‌ه و گه‌لی شه‌نگال ئاسته‌نگ بوو به‌رامبه‌ر ب ‌ه‬ ‫سیاسه‌تی داگیركاری ئه‌وان‪ .‬هاوكات ئه‌و دایكانه‌ی ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫فكر و ڕامانی رێبه‌ر ئاپۆ خۆیان ب ‌ه ئیراد‌ه كرد‪ ،‬به‌رامبه‌ر‬ ‫ب ‌ه كۆاڵنی خه‌نده‌قه‌كان بوون ب ‌ه قه‌ڵغانی زیندوو‪ .‬ئه‌و‬ ‫دایكان ‌ه مسۆگه‌ر ئیتر قبووڵ ناكه‌ن ك ‌ه قه‌ت فه‌رمانێكی تر‬ ‫ب ‌ه سه‌ر گه‌له‌كه‌یان بێت‪ ،‬ب ‌ه بێ چه‌كیش گیانیان ده‌كه‌ن‬ ‫ب ‌ه قه‌ڵغان و به‌رخۆدانی ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم شتی وه‌ها قبووڵ‬

‫‪3‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫ئه‌وروپیه‌كانیان بكه‌ن و ل ‌ه خاك و واڵتی خۆیان دوریان‬ ‫بخه‌نه‌و‌ه بۆ ئه‌وه‌ی داگیركاران باشتر ده‌ست ب ‌ه سه‌ر‬ ‫واڵته‌كه‌ماندا بگرن‪ ،‬ئه‌مه‌ش هه‌ڵوێستێكی جێگای‬ ‫شه‌رمه‌زاری و رووره‌شیه‌‪ .‬گه‌لی ئێزیدی ده‌توانێ ل ‌ه سه‌ر‬ ‫خاكی خۆی ژیان بكات و خۆ بپارێزێ‪.‬‬

‫لێ كرد هه‌موو هه‌یه‌‪ .‬تاز‌ه له‌وێ هێزی په‌كه‌ك ‌ه و ته‌نانه‌ت‬ ‫یه‌به‌شه‌ش لێ نه‌بوو‪ ،‬هه‌موو خه‌ڵكی مه‌ده‌نی بوون‪.‬‬ ‫هێزی په‌كه‌ك ‌ه ب ‌ه هه‌زاران شه‌هیدی ل ‌ه پێناو ئازادی ئه‌م‬ ‫خاكه‌دا دا‪ ،‬دین‪ ،‬باوه‌ڕی و كه‌لتوور و ئێمه‌یان پاراست‬ ‫و وه‌ك دارێك ك ‌ه تاز‌ه چرۆ ده‌دات‪ ،‬گیانێكی تازه‌یان ب ‌ه‬ ‫گه‌ل به‌خشی‪ .‬په‌كه‌كه‌ چه‌ندین شه‌هید ده‌دات هه‌تا‬ ‫دایكێكی ل ‌ه ده‌ست داعش رزگار ده‌كات‪ ،‬جا چۆن ده‌بێت‬ ‫ك ‌ه له‌م ئاسته‌دا ژنێكی ئێزیدی ئه‌ویش ل ‌ه پشته‌و‌ه‬ ‫بكوژێ‪ ،‬شتی وه‌ها قه‌ت نابێت و قبووڵیشی ناكه‌ین‬ ‫و دوور ل ‌ه راستیه‌‪ .‬ل ‌ه راگه‌یانده‌كانی دا چی ده‌ڵێ با‬ ‫بیڵێن‪ ،‬ئه‌و ل ‌ه راگه‌یاندنه‌كانیشی دا ده‌ڵێ ‪ 2014‬ل ‌ه شه‌نگال‬ ‫هه‌ڵنه‌هاتووین‪ ،‬ده‌ڵێ گه‌لی شه‌نگال ده‌پارێزین و هاوكات‬ ‫ده‌ڵێ شه‌رف و نامووسی ئێزیدی شه‌ره‌ف و نامووسی‬ ‫منه‌‪ ،‬به‌اڵم راستیه‌كه‌شی ل ‌ه ئارادای ‌ه ك ‌ه ئه‌و شه‌ره‌ف و‬ ‫نامووس ‌ه بارزانی بوو ك ‌ه فروشتی‪.‬‬

‫ناكه‌ن‪ .‬ئه‌وانن ك ‌ه هێزی پاراستنی ئه‌و خاكه‌ن‪ .‬ئه‌و‌ه ئه‌و كات ‌ه باسی كام ‌ه پارتی بوون ده‌كات‪ ،‬ئه‌گه‌ر بابه‌تی‬ ‫خاكی ئێمه‌یه‌‪ ،‬جێگای ئه‌ردۆغان و بارزانی و پێشمه‌رگه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی شه‌خسی ل ‌ه ئاردا نه‌بێ؟!‬ ‫رۆژ له‌وێ نیه‌‪ .‬بارزانی ل ‌ه ‪ 2003‬و‌ه ل ‌ه شه‌نگاله‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه‬ ‫تروسكه‌‪ :‬ئایا ئێو‌ه وه‌كو ژنان و ئه‌نجومه‌نی شه‌نگال‬ ‫ناو كاتژمێرێكی دا هه‌موومانی فروشت‪.‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪4‬‬

‫ن ك ‌ه ل ‌ه ساڵی ‪ 2014‬رفێندران‪،‬‬ ‫ئاگاداری دۆخی ئه‌و ژنا ‌‬ ‫ـ تروسكه‌‪ :‬ئایا ده‌توانین هه‌بوونی ئه‌م هێزان ‌ه ل ‌ه ‪ 2003‬ئایا قه‌ت پێوه‌ندیتان ل ‌ه گه‌ڵیان دروست ده‌بێت و‬ ‫ده‌زانن ل ‌ه كوێن؟‬ ‫هه‌تا ‪ 2014‬وه‌كوو هێزی پاراستن به ناو بكه‌ن؟‬

‫ ـ‌ـ ئه‌و كات ‌ه دڵنیا بووین له‌وه‌ێ ك ‌ه هێزێكی پێشمه‌رگ ‌ه بۆ‬ ‫پاراستنی خاك و ئێم ‌ه هه‌یه‌‪ ،‬بۆی ‌ه قه‌ت ب ‌ه پێویستمان‬ ‫نه‌بینی ك ‌ه خۆمان ب ‌ه رێكخستن بكه‌ین‪ 7000 .‬پێشمه‌رگ ‌ه‬ ‫ب ‌ه تانك و تۆپ هێزێكی كه‌م نیه‌‪ .‬به‌رده‌وام ئێمه‌یان‬ ‫خه‌ڵه‌تاند به‌وه‌ی ك ‌ه ئێو‌ه ده‌پارێزین‪ ،‬بۆی ‌ه ئێمه‌یان ل ‌ه‬ ‫سنورێكی دیاریكراودا هێشته‌وه‌‪ ،‬به‌اڵم كاتێك فه‌رمان‬ ‫پێكهات‪ ،‬یه‌كیان ل ‌ه ئارادا نه‌ما‪ .‬گه‌لی ئێزیدی بێگومان‬ ‫به‌رخۆدانیان كرد و به‌و چه‌كانه‌ی ك ‌ه ل ‌ه ده‌ستیاندا هه‌بوو‪،‬‬ ‫شه‌ڕیان كرد‪ ،‬به‌اڵم هێزی پێشمه‌رگ ‌ه ل ‌ه گه‌ڵ هه‌ڵهاتنیاندا‬ ‫ته‌نانه‌ت یه‌ك چه‌كیشیان بۆ ئه‌م ‌ه گه‌ل ‌ه نه‌هێشت‪،‬‬ ‫نه‌مانزانی چۆن هه‌موومانیان ب ‌ه یه‌كجار فروشت‪ .‬به‌اڵم‬ ‫به‌داخه‌و‌ه هه‌ندێ كه‌س هه‌ن ك ‌ه ئه‌م كۆمه‌ڵكوژی ‌ه نابینن‬ ‫و به‌رامبه‌ر به‌م ژینوساید‌ه خوێان كه‌ڕ وكوێر كردووه‌‪.‬‬ ‫كه‌سانێك ك ‌ه هه‌م ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی شه‌نگالن و نموونه‌ی قاسم‬ ‫شه‌شۆ ك ‌ه ل ‌ه شه‌نگاله‌‪.‬‬

‫ـ تروسكه‌‪ :‬بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌م كێشان ‌ه پێویست ‌ه چ‬ ‫كارێك ئه‌نجام بدرێت؟‬

‫ ــ بێگومان هه‌وڵدانمان ل ‌ه هه‌موو بوارێكه‌و‌ه هه‌م سه‌ربازی‬ ‫ش هه‌وڵدان هه‌ی ‌ه و پێوه‌ندیمان هه‌تا‬ ‫و هه‌م وه‌كو تری ‌‬ ‫ئاستێك دروستكردوه‌‪ .‬بۆ ئازادی ئه‌و ژنان ‌ه هه‌م به‌رامبه‌ر‬ ‫ب ‌ه داعش شه‌ڕ ده‌كه‌ین و هه‌م به‌رامبه‌ر ب ‌ه پێشمه‌رگه‌كانی‬ ‫رۆژ‪ ،‬هاوكات ل ‌ه گه‌ڵ ئه‌وه‌ش بۆ به‌رێكخستن كردنی‬ ‫كۆمه‌ڵگا كار و خه‌باتی كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسیش ده‌كه‌ین‬ ‫و ل ‌ه هه‌ر ده‌رفه‌تێك كه‌ڵك وه‌رده‌گرین بۆ ئه‌وه‌ی پێوه‌ندی‬ ‫ل ‌ه گه‌ڵ ژنانی رێفندراو دروست بكه‌ین‪ .‬هه‌ر رۆژ و‬ ‫هه‌ندێكیان ل ‌ه ده‌ستی داعش رزگار ده‌كه‌ین‪.‬‬

‫تروسكه‌‪ :‬هه‌تا ئێستا چه‌ن ژن ل ‌ه ده‌ستی داعش‬ ‫رزگار كراوه‌؟ و چه‌نده‌ش ل ‌ه ده‌ستی داعش دا ماون؟‬

‫ ــ نزیكه‌ی ‪ 700‬كه‌س ئازاد كراون و هێشتا ب ‌ه هه‌زاران‬ ‫ژن ل ‌ه ده‌ستی داعش ئه‌سیرن‪ .‬ب ‌ه پێ ژماره‌یه‌‌ك ك ‌ه‬ ‫له‌به‌ر ده‌ستماندایه‌‌‪ 7000 ،‬ژن كه‌وتن ‌ه ده‌ستی داعش‪،‬‬ ‫ن ئاگامان لێیان نیه‌‪ ،‬ئایا کوژران یا هێشتا‬ ‫زۆرێكیا ‌‬ ‫زیندوون‪ ،‬زۆریشیان هێشتا دیار نی ‌ه ل ‌ه كام واڵتن‪ .‬هه‌تا‬ ‫ب ‌ه ته‌واوه‌تی خاكمان ل ‌ه داعش و هاوپه‌یمانه‌كانی پاك‬ ‫نه‌بێته‌وه‌‪ ،‬دیار نابێت چه‌ند كه‌سیان ژیان ده‌كات و چه‌ند‬ ‫كه‌س كۆمه‌ڵكوژ كراون‪ ،‬به‌اڵم ئه‌م ژینوساید‌ه قه‌ت قبووڵ‬ ‫ناكه‌ین و هه‌تا هه‌بین تێكۆشانی بۆ ده‌كه‌ین‪ .‬هه‌ر كه‌س‬ ‫و الیه‌نه‌ك ب ‌ه هه‌ر ناوێكه‌و‌ه ك ‌ه بێن ‌ه شه‌نگال زۆر گرنگ‬ ‫نیه‌‪ ،‬ئه‌گه‌ر هێرشمان ل ‌ه سه‌ر بكه‌ن‪ ،‬وه‌ك ژنانی ئێزیدی‬ ‫و ته‌ڤگه‌ری ژنان ل ‌ه شه‌نگال به‌رخۆدانی ده‌كه‌ین و خاوه‌ن‬ ‫هه‌ڵوێستی توند ده‌بین و ده‌بین ‌ه واڵمده‌ر به‌رامبه‌ر به‌م‬ ‫فه‌رمانه‌ی ك ‌ه پێكهات‪ .‬ل ‌ه سه‌ر ئه‌م بنه‌مای ‌ه خۆمان‬ ‫به‌رێكخستن كرد و ب ‌ه هیچ شێوازێك قبووڵ ناكه‌ین ك ‌ه‬ ‫كه‌س ل ‌ه سه‌رمان سیاسه‌تی چه‌په‌ڵ به‌ڕێوه‌ ببات‪.‬‬

‫ ــ بێگومان پێویست ‌ه هۆكاری پێكهانینی ئه‌م فه‌رمان ‌ه‬ ‫و هه‌موو ئه‌و كاره‌سات ‌ه ئانالیز بكرێت و ئاشكرا بێت‪.‬‬ ‫پێویست ‌ه گه‌لی ئێزیدی ل ‌ه هه‌ر كوێ ك ‌ه ده‌بن‪ ،‬به‌رامبه‌ر به‌م‬ ‫سیاسه‌تان ‌ه هوشیار بن و هه‌ڵنه‌خه‌ڵه‌تێن‪ .‬ئه‌گه‌ر هوشیار‬ ‫نه‌بین‪ ،‬ده‌مانخه‌ن ‌ه دۆخێك ك ‌ه وه‌ك گه‌لی كورد و تایبه‌تی‬ ‫شه‌نگال به‌رامبه‌ر ب ‌ه یه‌ك شه‌ڕ بكه‌ین‪ .‬كه‌سانێ وه‌ك‬ ‫قاسم شه‌شۆش ك ‌ه گوای ‌ه ئێزیدین ل ‌ه پێناو به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫شه‌خسی دا چاویان به‌رامبه‌ر راستیه‌كان ده‌گرن‪ ،‬بۆیان‬ ‫گرنگ نی ‌ه ك ‌ه ژنانی شه‌نگالی هێشتا ل ‌ه ده‌ستی داعشن‪،‬‬ ‫ده‌كوژرێن‪ ،‬ده‌ستدرێژیان ل ‌ه سه‌ر ده‌كرێت‪ .‬ئه‌گه‌ر ب ‌ه‬ ‫هۆكاری ئێزیدی بوون ئه‌و كه‌سان ‌ه نه‌بێت قه‌ت قبووڵیان‬ ‫ناكه‌ین‪ .‬قاسم هه‌ر ل ‌ه ساڵی ‪ 2014‬دانی به‌وه‌دا نا ك ‌ه تروسكه‌‪ :‬هه‌تا ئێستا ل ‌ه ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی دا‬ ‫بارزانی و پێشمه‌رگه‌كانی ل ‌ه شه‌نگال هه‌ڵهاتوون و گه‌لی بۆ رزگار كردنی ژنانی ئێزیدی ل ‌ه ده‌ستی داعش‬ ‫ئێزیدیان فروشتوه‌‪ ،‬به‌اڵم ئه‌مڕۆش نكوڵی ل ‌ه هه‌موو شت هه‌ڵوێست هه‌بووه‌؟‬ ‫ــ نا به‌داخه‌و‌ه هه‌تا ئێستا له‌و ئاسته‌دا هه‌ڵوێست‬ ‫ده‌كات و ده‌ڵێ ئه‌ندامێكی كۆنی پارتیم‪ ،‬راست ‌ه ره‌نگ ‌ه‬ ‫ئه‌ندامێكی كۆن بیت‪ ،‬به‌اڵم هه‌ر ئه‌و پارتی ‌ه كۆن ‌ه بوو ك ‌ه ده‌رنه‌بڕاو‌ه و كه‌س پشتیوانی خۆی نیشان نه‌داوه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه به‌ر چاویه‌و‌ه دایك و خوشكمانیان رفراند و فروشتیان‪ ،‬نموون ‌ه ده‌وڵه‌تی ئاڵمانیا هه‌ی ‌ه ك ‌ه ل ‌ه چه‌كه‌كانیان ل ‌ه‬

‫كاتی ئه‌م هێرشه‌ی دواییدا ل ‌ه ده‌ستی پێشمه‌رگه‌كاندا‬ ‫بوو‪ ،‬هه‌ڤااڵنمان ب ‌ه چه‌كی ئه‌وان شه‌هید كران‪.‬‬

‫تروسكه‌‪ :‬ئایا بێده‌نگی ل ‌ه ئاستی نێوده‌وڵه‌تی دا ب ‌ه‬ ‫واتای پاراستنی سیاسه‌تی فه‌رمان و كۆمه‌ڵكوژی‬ ‫نیه‌؟‬

‫ ــ بێگومان وایه‌‪ ،‬بێده‌نگی ئه‌م ده‌وڵه‌تان ‌ه به‌تایبه‌ت‬ ‫ئاڵمانیا واتای پشتیوان كردنی ئه‌م سیاسه‌ته‌یه‌‪ ،‬دیار‌ه‬ ‫هه‌موو ئه‌م ده‌وڵه‌تان ‌ه هاوپه‌یمانن له‌وه‌ی دا ك ‌ه گه‌لی‬ ‫شه‌نگال ئه‌وه‌یشی ك ‌ه ماوه‌‪ ،‬ل ‌ه فه‌رمانێكی ترد‌ا كۆتاییان‬ ‫پێ بێنن‪.‬‬

‫هێزێكی تیروریست نیه‌‪ ،‬په‌كه‌ك ‌ه گه‌وره‌ترین هێزی‬ ‫پاراستنی مافی مرۆڤ ‌ه و مرۆڤه‌كان ده‌پارێزێ‪ ،‬په‌كه‌ك ‌ه‬ ‫هێزی گه‌لی ژێرده‌سته‌‪ ،‬په‌كه‌ك ‌ه هیچ كاتێك خیانه‌ت‬ ‫قبووڵ ناكات‪ ،‬قبووڵ ناكات ك ‌ه ل ‌ه سه‌ر گه‌ل و كۆمه‌ڵگا‬ ‫زه‌خت و زوڵم به‌ڕێو‌ه بچێت‪ .‬ك ‌ه وات‌ا چۆن هێزێكی‬ ‫وه‌ها تیروریست ده‌بێت؟! ئه‌وانه‌ی ك ‌ه ب ‌ه په‌كه‌ك ‌ه ده‌ڵێن‬ ‫تیروریست‪ ،‬ل ‌ه راستیدا بۆ خۆیان تیروریستن‪ ،‬چونک ‌ه‬ ‫ئه‌وانن ك ‌ه گه‌ل قڕ ده‌كه‌ن ن ‌ه په‌كه‌كه‌‪ .‬ل ‌ه گه‌ڵ په‌كه‌ك ‌ه‬ ‫جیاوازی گه‌الن نیه‌‪ ،‬عه‌ره‌ب بێت یا كورد یا ئێزیدی یا‬ ‫موسڵمان‪ ،‬الیه‌نگر و پشتیوانی راستی و حه‌قه‌‪.‬‬

‫تروسكه‌‪ :‬ل ‌ه دوای فه‌رمانی ‪ 2014‬چۆن گه‌یشتن به‌و‬ ‫تروسكه‌‪ :‬ل ‌ه دۆخی ئێستادا ئه‌وه‌ی ك ‌ه ب ‌ه ناوی ئه‌نجام ‌ه ك ‌ه ب ‌ه تایبه‌ت وه‌كو ژن پێویست ‌ه هێزی‬ ‫"یه‌به‌شه‌" و "یه‌ژه‌شه‌" گه‌ل ده‌پارێزن‪ ،‬ل ‌ه چ كه‌سانێك خۆپاراستن پێش بخه‌ن و خۆتان به‌رێكخستن بكه‌ن؟‬ ‫پێك دێت‪ ،‬ئایا خه‌ڵكی شه‌نگالن یا ئه‌ندامانی ــ كاتی فه‌رمانی ‪ 2014‬پێشكه‌وت و ب ‌ه هه‌زاران ژن‬ ‫كه‌وت ‌ه ده‌ستی داعش و هیچ هێزێك نه‌بوو ك ‌ه ئه‌و ژنان ‌ه‬ ‫په‌كه‌كه‌ن؟‬

‫تروسكه‌‪ :‬ئایا ئێو‌ه خۆتان په‌روه‌رده‌ی خۆتان ده‌ده‌ن؟‬

‫ ــ بێگومان سه‌ره‌تا باش نه‌مانده‌زانی چۆن خۆمان‬ ‫په‌روه‌رد‌ه بكه‌ین‪ ،‬هه‌ڤااڵنی "یه‌ژا ـ ستار" و "یه‌په‌ژه‌" ل ‌ه‬ ‫هه‌موو بوارێكه‌و‌ه یارمه‌تیده‌ر بوون بۆ پێشخستنی‬ ‫سیسته‌مێكی باشی په‌روه‌رده‌ی كۆمه‌ڵگا و به‌تایبه‌تی‬ ‫ژنان‪ .‬به‌اڵم ئێستا له‌و ئاسته‌داین ك ‌ه بتوانین ل ‌ه هه‌موو‬ ‫بابه‌تێكه‌و‌ه خۆمان په‌روه‌رد‌ه بكه‌ین و گه‌نجان و ژنانی‬ ‫شه‌نگالیش په‌روه‌رد‌ه بكه‌ین و ده‌نگی خۆمان ب ‌ه هه‌موو‬ ‫دونیا رابگه‌ێنین‪.‬‬

‫تروسكه‌‪ :‬هه‌م ئه‌نجومه‌نی ژنان و هه‌م "یه‌ژه‌شه‌"‬ ‫خاوه‌ن چ به‌رنام ‌ه و پالنێكن بۆ داهاتووی ژنانی‬ ‫شه‌نگال و به‌تایبه‌ت ئازادی ئه‌و ژنانه‌ی ك ‌ه ل ‌ه‬

‫‪5‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫ ــ یه‌به‌ش ‌ه و "یه‌ژه‌شه‌" ڕۆڵه‌کانی فه‌رمانن‪ .‬ئه‌و‬ ‫گه‌نجانه‌ن ك ‌ه دایك و خوشكیان ل ‌ه ده‌ستی داعش دان‪،‬‬ ‫ئه‌وانه‌ن ك ‌ه رووبه‌ڕووی زۆر و زه‌حمه‌تیه‌كانی فه‌رمانی‬ ‫‪ 2014‬هاتنه‌وه‌‪ ،‬به‌رامبه‌ر به‌م كۆمه‌ڵكوژی ‌ه ویژدانیان قبووڵی‬ ‫نه‌كرد ك ‌ه بێده‌نگ بمێنن و بێ هه‌ڵوێست بن‪ .‬من بۆ‬ ‫خۆم كچێكی ئێزیدیم و خه‌ڵكی شه‌نگالم و له‌وێ گه‌ور‌ه‬ ‫بووم‪" ،‬یه‌به‌شه‌" و "یه‌ژه‌شه‌" هه‌موویان خزم و كه‌سو كاری‬ ‫ئێمه‌ن‪ ،‬هه‌موویان ده‌ناسین و خاوه‌ن ناسنامه‌ی عێراقین و‬ ‫ل ‌ه به‌غداد ب ‌ه فه‌رمی ده‌ناسرێن‪ .‬فایلی هه‌موویان ل ‌ه سه‌ر‬ ‫ناوی "یه‌به‌شه‌" و "یه‌ژه‌شه‌" رویشتوو‌ه به‌غداد و ئێستاش‬ ‫ب ‌ه فه‌رمی ده‌ناسرێت‪ .‬ئه‌گه‌ر ئه‌م هێز‌ه په‌كه‌ك ‌ه بوایه‌‪ ،‬ئایا‬ ‫حكومه‌تی به‌غداد فه‌رمیه‌تی ده‌دا‪ ،‬بێگومان نا؟‬ ‫ناڵێم په‌كه‌ك ‌ه ل ‌ه شه‌نگال نیه‌‪ ،‬ژماره‌یه‌كی كه‌م ل ‌ه‬ ‫شه‌نگال ماون‪ ،‬زۆر پێ سه‌ربه‌رز ده‌بووم ك ‌ه من بۆ‬ ‫خۆم كه‌سێكی په‌كه‌كه‌یی باما‪ .‬چونک ‌ه په‌كه‌ك ‌ه ئێمه‌ی‬ ‫پاراست و سه‌ر ل ‌ه نۆی ژیانی بۆمان دروستكرد و په‌كه‌ك ‌ه‬ ‫ئێمه‌ی فێری رێكخستن كردن كرد‪ .‬ب ‌ه هه‌زاران ساڵ ‌ه هه‌ر‬ ‫كه‌س دێت ته‌نیا سیاسه‌ت ل ‌ه سه‌رمان ده‌كه‌ن‪ ،‬یه‌ك‬ ‫جاریش ب ‌ه ئێمه‌یان نه‌گوت ك ‌ه چۆن خۆمان بپارێزین و‬ ‫خۆمان به‌ڕێو‌ه ببه‌ین‪ .‬ل ‌ه ئه‌نجامی ئه‌م فه‌رمانه‌دا په‌كه‌ك ‌ه‬ ‫فێری خۆپاراستنی كردین‪ .‬په‌كه‌ك ‌ه ل ‌ه دۆخی هه‌نووكه‌دا‬ ‫ل ‌ه سه‌نگه‌ره‌كانی پێشه‌و‌ه نزیكی داعش و له‌وێ شه‌ڕ‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬ل ‌ه ناو یه‌به‌شه‌دا په‌كه‌ك ‌ه نیه‌‪ .‬ئه‌م هێرشانه‌ش ل ‌ه‬ ‫ژێر په‌رده‌ی تیروریست بوونی په‌كه‌ك ‌ه ده‌كرێت و گوای ‌ه‬ ‫شه‌ڕ ل ‌ه گه‌ڵ تیروریست ده‌كه‌ن‪ ،‬ته‌نیا بۆ ره‌وا كردنی‬ ‫سیاسه‌ته‌كانیانه‌‪ .‬پێویست ‌ه ئه‌وه‌ش بڵێیم ك ‌ه په‌كه‌ك ‌ه‬

‫بپارێزێ بۆ نه‌كه‌ون ‌ه ده‌ست‪ ،‬جگ ‌ه ل ‌ه هێزی "یه‌ژا ـ ستار" و‬ ‫"یه‌په‌ژه‌" ك ‌ه بۆ یارمه‌تی هاتبوون‪ ،‬كه‌س نه‌بوو خاوه‌نداری‬ ‫ل ‌ه ژنانی شه‌نگال بكات‪ .‬هه‌ر ئه‌و كات ‌ه بوو ك ‌ه تێگه‌یشتین‬ ‫ك ‌ه پێویست ‌ه به‌تایبه‌ت ل ‌ه بواری پاراستنه‌و‌ه و هاوكات‬ ‫رێكخستن كردنی ژنان و كۆمه‌ڵگا خۆمان په‌روه‌رد‌ه بكه‌ین‬ ‫و بیین ‌ه خاوه‌ن هێزی پاراستن‪ .‬بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر جارێكی‬ ‫تر رووبه‌ڕووی بابه‌تی به‌م ره‌نگ ‌ه بووینه‌وه‌‪ ،‬به‌النی كه‌م‬ ‫بتوانین كۆمه‌ڵگا‪ ،‬ژنان و مندااڵن بپارێزین و به‌رخودانی‬ ‫بكه‌ین ك ‌ه نه‌كه‌وین ‌ه ده‌ستی داعش‪ .‬وه‌كوو ژنانی‬ ‫شه‌نگال گه‌یشتین ‌ه ئه‌م بڕیار‌ه و هه‌نگاوی پراكتیكیمان‬ ‫بۆ دروستبوونی ئه‌نجومه‌نی ژنان‪" ،‬یه‌ژه‌شه‌"‪ ،‬سیسته‌می‬ ‫خۆرێوه‌به‌ری و په‌روه‌رده‌یی هه‌ڵگرت‪.‬‬

‫سه‌ر ژنان نه‌مێنێ‪ ،‬په‌یامی ئێو‌ه بۆ هه‌موو ژنان‬ ‫ده‌ستی داعش به‌دیلگیراون؟‬ ‫ ــ بێگومان ئه‌ركی سه‌ره‌كی و ویژدانیمان ‌ه ك ‌ه ل ‌ه پێناو ل ‌ه ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا و به‌تایبه‌تیش باشوری‬ ‫ئازادی ژنانی دیلگیراو تێكۆشان بكه‌ین‪ ،‬بۆی ‌ه ل ‌ه هه‌موو كوردستاندا چیه‌؟‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪6‬‬

‫گۆڕه‌پانه‌كانی دیپلۆماسی‪ ،‬كۆمه‌اڵیه‌تی و به‌تایبه‌تیش‬ ‫سه‌ربازیه‌و‌ه كار و خه‌بات به‌ڕێو‌ه ده‌به‌ین‪ .‬هاوكات‬ ‫ته‌ڤگه‌ری ئازادی ژنانی ئێزیدی ب ‌ه ئه‌رك و به‌رپرسیاریه‌تی‬ ‫سه‌ر شانی خۆی ده‌زانێ ك ‌ه په‌یوه‌ندی ل ‌ه گه‌ڵ هه‌موو‬ ‫ژنانی ئێزیدی دروست بكات‪ ،‬به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫ده‌ره‌وه‌ی شه‌نگالن‪.‬‬

‫تروسكه‌‪ :‬ژنێك ك ‌ه بێ پاراستن بێت‪ ،‬ئایا گه‌ره‌نتی‬ ‫ژیانی هه‌یه‌؟‬

‫ ــ ژن ئه‌گه‌ر ل ‌ه قۆناغێكی نه‌زان و بێ په‌روه‌رده‌یی‬ ‫دا بمێنێ‪ ،‬به‌رده‌وام ل ‌ه به‌ر مه‌ترسی زوڵم و قڕكردندا‬ ‫ده‌بێت‪ ،‬ژنی وه‌هاش قه‌ت ناتوانێ خۆی بپارێزێ و ل ‌ه‬ ‫سه‌ر خۆی و كۆمه‌ڵگاش بڕیارده‌ر بێت‪ .‬ب ‌ه پێچه‌وان ‌ه‬ ‫ئه‌گه‌ر ژن خاوه‌ن ئه‌قڵیه‌تی تێگه‌یشتوو و زانا بێت‪،‬‬ ‫بێگومان پاراستن ئاسانتر ده‌بێته‌و‌ه و ژن ب ‌ه بێ پاراستن‬ ‫و تێگه‌یشتن ژیانی ل ‌ه گه‌ره‌نتی دا نابێت‪.‬‬

‫تروسكه‌‪ :‬ئایا مه‌ترسیه‌كانی سه‌ر ژنانی شه‌نگال ته‌نیا‬ ‫هه‌ڕه‌ش ‌ه ل ‌ه سه‌ر شه‌نگال ده‌كات‪ ،‬یا مه‌ترسیه‌ك ‌ه بۆ‬ ‫سه‌ر هه‌موو ژنانی كورد و به‌تایبه‌تی ل ‌ه باشوری‬ ‫كوردستاندا؟‬

‫ ــ كاتێك باسی ژن ده‌كه‌ین‪ ،‬مه‌به‌ستمان ته‌نیا گروپێك‬ ‫یا ژن ل ‌ه هه‌رێمێك نیه‌‪ ،‬ژن ل ‌ه هه‌ر جوغرافیایه‌ك دا‬ ‫بژیت‪ ،‬هه‌ر ژن ‌ه و پێویستی ب ‌ه سیسته‌می خۆپاراستن‬ ‫هه‌یه‌‪ ،‬سیسته‌میش كاتێك هێرش ده‌كات ‌ه سه‌ر كۆمه‌ڵگا‬ ‫هه‌موو ژنان ده‌كات ‌ه ئامانج‪ .‬ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ ژنانی شه‌نگال‬ ‫رووبه‌ڕووی قڕكردن ده‌بنه‌و‌ه و ل ‌ه بازاڕه‌كاندا بازرگانیان پێو‌ه‬ ‫ده‌كرێت‪ ،‬پێویست ‌ه هه‌ر ژنێكی تر ل ‌ه هه‌ر كوێ ده‌بێت ب ‌ه‬ ‫بێ جیاوازی خاوه‌ن هه‌ڵوێست بێت و بێده‌نگ دانه‌نیشێ‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ر بێده‌نگ بمێنن و پشتیوانی نه‌ده‌ن ‌ه یه‌ك‪ ،‬سبه‌ی‬ ‫نۆره‌ی ئه‌وانیش دێت‪ .‬ئه‌مڕۆ ژنانی شه‌نگال و سبه‌ی‬ ‫ژنانی سلێمانی و كه‌ركوك و هه‌ولێره‌‪ .‬ژن ئه‌گه‌ر خاوه‌ن‬ ‫سیاسه‌تی هاوبه‌ش و یه‌كگرتوو و هێزی پاراستن بێت‪،‬‬ ‫هیچ هێزێك ناتوانێ ژنان قڕ بكات و ل ‌ه ناویان ببات‪.‬‬ ‫ته‌نانه‌ت ئێمه‌ش ته‌نیا بۆ پاراستنی ژنانی ئێزیدی لێر‌ه‬ ‫نین ل ‌ه كوێ كوردستان پێویستی ب ‌ه ئێم ‌ه هه‌بێت‪ ،‬له‌وێ‬ ‫ده‌بین و ژنان ده‌پارێزین‪.‬‬

‫تروسكه‌‪ :‬بۆ ئه‌وه‌ی مه‌ترسی هێرشێكی دووبار‌ه ل ‌ه‬

‫ ــ پێویست ‌ه ئێمه‌ی ژنان ل ‌ه هه‌موو بوارێكه‌و‌ه خۆمان زانا‬ ‫و تێگه‌یشتوو بكه‌ین و به‌رامبه‌ر ب ‌ه هه‌موو جۆر‌ه سیاسه‌تی‬ ‫دژ‌ه ژن و ب ‌ه ئه‌قڵیه‌تی داعشیه‌و‌ه سه‌ر به‌رز بكه‌ینه‌و‌ه و‬ ‫یاخی بین‪ .‬ئیتر كاتی ئه‌و‌ه هاتوو‌ه ك ‌ه ل ‌ه هه‌موو باشوری‬ ‫كوردستاندا هه‌موومان ب ‌ه ئیراده‌یه‌كی هاوبه‌ش خه‌بات‬ ‫بۆ ژنان به‌ڕێو‌ه ببه‌ین‪ .‬ده‌بێ ده‌نگمان بگات ‌ه هه‌ر چوار‬ ‫به‌شی كوردستان و به‌تایبه‌تیش ل ‌ه پێناو ئازادی ژنانی‬ ‫ئێزیدی ل ‌ه ده‌ستی داعش تێكۆشانێكی هاوبه‌ش بنوێنین‬ ‫هه‌تا بتوانین ل ‌ه سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی گوشار دروست‬ ‫بكه‌ین ك ‌ه هه‌رچی زووتر‌ه ژنانی دیل گیراو ئازاد بكرێن ‪.‬‬ ‫مه‌ترسیه‌كانی سه‌ر كوردستان رۆژ ب ‌ه رۆژ په‌ر‌ه ده‌ستێنێ‪،‬‬ ‫بۆی ‌ه كاتی ئه‌وه‌ش هاتوو‌ه ل ‌ه هه‌موو شاره‌كانی باشوور‬ ‫بتوانین هێزی زاتی بۆ پاراستنی ژنان پێشبخه‌ین و‬ ‫هه‌ر ژنێك بتوانێ وه‌ك سوپایه‌ك به‌رامبه‌ر ب ‌ه ئه‌قڵیه‌تی‬ ‫داگیركاری خاوه‌ن هێز بێت‪ .‬بێگومان په‌روه‌رده‌ی فكری‬ ‫و فه‌لسه‌فی پێویست ‌ه به‌اڵم ل ‌ه دۆخێكی وه‌ك ئێستای‬ ‫كوردستان هه‌بوونی هێزی پاراستنی ژنان زه‌رووره‌ت ‌ه و‬ ‫ده‌بێ هه‌بێت‪ ،‬مه‌گه‌ر ن ‌ه هیچ گه‌ره‌نتی نی ‌ه ك ‌ه هێرش‬ ‫ل ‌ه سه‌ر شاره‌كانی دیكه‌ی باشور نه‌كرێت و ژنانی ئه‌و‬ ‫شارانه‌ش وه‌ك ئه‌وه‌ی شه‌نگال نه‌بێت‪ ،‬بۆی ‌ه بۆ پێشگرتن‬ ‫ل ‌ه كاره‌ساتێكی تر ژنان ده‌بێت زۆر بۆ خۆیان ب ‌ه پێویست‬ ‫ببینن و ل ‌ه گه‌ڵ په‌روه‌رده‌ی فكری هێزی پاراستنی‬ ‫جه‌وهه‌ریش پێشبخه‌ن‪ .‬ئه‌گه‌ر ل ‌ه شه‌نگال ژنان توانیان‬ ‫خۆیان به‌رێكخستن بكه‌ن و چه‌ك ب ‌ه ده‌سته‌و‌ه بگرن‪،‬‬ ‫كه‌وات ‌ه ل ‌ه شاره‌كانی دیكه‌ی كوردستاندا ئه‌م ‌ه ب ‌ه ئاسانی‬ ‫ده‌توانێ پێك بێت‪ .‬ئه‌گه‌ر دوژمنانمان ل ‌ه پێناو ل ‌ه‬ ‫ناوبردنماندا هاوپه‌یمانن‪ ،‬ك ‌ه وات ‌ه زیاتر له‌وان بۆ پووچه‌ڵ‬ ‫كردنی سیاسه‌تی داگیركاری پێویست ‌ه هاوپه‌یمان بین و‬ ‫تێكۆشان و به‌رخودانی هاوبه‌ش به‌ڕێو‌ه ببه‌ین ك ‌ه ل ‌ه كاتی‬ ‫وه‌ها سیاسه‌تی دوژمنیش الواز ده‌بێت چه‌ند‌ه ته‌كنیكی‬ ‫به‌هێزیشی هه‌بێت‪ .‬با چیتر سیاسه‌تی دژه‌كوردی بارزانی‬ ‫ك ‌ه په‌روه‌رده‌ی ده‌ستی ئه‌ردوغان ‌ه قبووڵ نه‌كه‌ین‪.‬‬

‫ئه‌گه‌ر كێشه‌كانی ئه‌مڕۆ ل ‌ه گه‌ڵ راستیه‌كانی رۆژی‬ ‫ئه‌مڕۆمان و هه‌روه‌ها ب ‌ه شێوه‌یه‌كی بناخه‌یی شرۆڤ ‌ه‬ ‫نه‌كه‌ین‪ ،‬چاره‌سه‌ر نابن‪ .‬ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ریش هه‌بێ‪،‬‬ ‫كاتی و كه‌م ده‌بن‪ .‬بۆی ‌ه گرینگ ‌ه ك ‌ه بتوانین هه‌موو رێباز‌ه‬ ‫مێژوویه‌كان هه‌ر ل ‌ه سه‌رتاو‌ه هه‌تا رۆژی ئه‌مڕۆ چاودێری‬ ‫بكه‌وین‪.‬‬ ‫به‌ر‌ه به‌ر‌ه به‌ره‌و وه‌رزی به‌هار ده‌ڕوین‪ ،‬ل ‌ه وه‌رزی به‌هاردا‬ ‫هه‌ر مانگ و رۆژێك واتایه‌كی تایبه‌ت ب ‌ه خۆی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ناو جوانی به‌هاردا و ده‌وڵه‌مه‌ندی وجوانیه‌كانی‬ ‫ژنانی كورد و هه‌رێمی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست هه‌ر قسه‌‪،‬‬ ‫ره‌نگ‪ ،‬جل و به‌رگ‪ ،‬خه‌رخاڵ (بازنگ)‪ ،‬بۆچوون و چاالكی‬ ‫خاوه‌ن بناخه‌ی مێژووین‪ .‬ئێمه‌ش باش ده‌زانین ك ‌ه زۆر‬ ‫ن ل ‌ه ناو مێژوودا شاردراو‌ه ماوه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه ده‌وڵه‌مه‌ندیه‌كانما ‌‬ ‫به‌رده‌وام ب ‌ه هه‌وڵدان ل ‌ه بواری قس ‌ه و كرده‌وه‌دا و هاوكات‬ ‫ل ‌ه ژیاندا ئه‌مان ‌ه زیندوو ده‌كه‌ینه‌وه‌‪ .‬چونك ‌ه بناخ ‌ه و‬ ‫ئه‌ساسی ئه‌م مێژوو‌ه ك ‌ه ئه‌مڕۆ ب ‌ه رێگای داب و نه‌ریتی‬ ‫جه‌ژن و پیرۆزبایی زیندوومان كردوه‌ته‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه الیه‌ن هه‌ر‬ ‫كه‌سه‌و‌ه دزراوه‌‪ .‬ل ‌ه الیه‌ن ئه‌قڵیه‌تی ده‌سه‌اڵتداره‌وه‌‪ ،‬هێزی‬ ‫هه‌ژموونگه‌را‪ ،‬ئاركۆلۆگ‪ ،‬مێژووناس‪ ،‬زانیار و هه‌موو‬ ‫ئه‌وانه‌ی ك ‌ه پێوه‌ندیان ل ‌ه گه‌ڵ كۆمه‌ڵگا هه‌یه‌‪ ،‬دزراو‌ه‬ ‫و ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه‌‪ .‬كاتێك سه‌یری پێشكه‌وتنی‬ ‫مێژوو‪ ،‬كه‌لتور و كه‌له‌پووری خۆمان و ئه‌و چیروكانه‌ی‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه سه‌ری باس كراو‌ه ده‌كه‌ین‪ ،‬ده‌بینین ك ‌ه هه‌موو‬ ‫ده‌ستكه‌وته‌كانمان ل ‌ه موزه‌خانه‌كانی واڵتانی ده‌ره‌كی‬ ‫دایه‌‪ .‬ئه‌وانه‌ی ك ‌ه ب ‌ه بیانووی جیاجیا ل ‌ه مێژووی خۆیان‬ ‫و به‌تایبه‌ت ل ‌ه سه‌ر مێژووی ژنان لێكۆڵینیان كردوه‌‪،‬‬

‫ئه‌رد و خاكی ئێمه‌یان كۆڵیو‌ه و ل ‌ه ژێر ناوی لێكۆڵیندا‬ ‫بردویان ‌ه واڵتی خۆیان و ب ‌ه رێبازگه‌لی سیاسی‪ ،‬سه‌ربازی‬ ‫مێژوومانیان ده‌سته‌سه‌ر كردوه‌‪ .‬ئه‌م دۆخ ‌ه ئه‌مڕۆش زۆر ب ‌ه‬ ‫ئاشكرایی ده‌بینرێت‪.‬‬ ‫بۆچی ئه‌م دۆخ ‌ه رووده‌دات؟ ل ‌ه به‌ر ئه‌وه‌ی مێژووی‬ ‫مرۆڤایه‌تی و به‌تایبه‌تیش ژن ل ‌ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا‬ ‫و ل ‌ه نێوان دوو ئاوی دیجله و فرات دا پێشكه‌وتووه‌‪ .‬‬ ‫جارێكی تر دیار ده‌بێت ك ‌ه ئه‌م ناوچه‌ی ‌ه ل ‌ه ژێر عه‌رز و‬ ‫وێرانی شه‌ڕی ناوچه‌دا ماوه‌‪ .‬جێگای تایبه‌ت و به‌رچاو‬ ‫زۆر ب ‌ه ئه‌نقه‌ست ل ‌ه شه‌ڕ و پێكادانه‌كاندا وێران ده‌كرێن‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ها ئه‌و كه‌سانه‌ی ك ‌ه لێكۆڵینیان كردوه‌‪ ،‬ل ‌ه سه‌ر‬ ‫بنه‌مای كۆمه‌ڵكوژی ناوچه‌كه‌‪ ،‬مێژووی ئێم ‌ه وه‌كوو مێژووی ‪7‬‬ ‫خۆیان و داب و نه‌ریتمان وه‌كوو هی خۆیان ده‌ستنیشان‬ ‫ده‌كه‌ن‪ .‬بۆ ئاشكرا كردنی ئه‌م دۆخ ‌ه بێگومان پێویستی‬ ‫ب ‌ه لێكۆڵین و زانستێكی باش هه‌یه‌‪ .‬ئه‌مه‌ش ل ‌ه الیه‌نی‬ ‫دانیشتوانی هه‌رێمه‌ك ‌ه و به‌تایبه‌تی ل ‌ه الیه‌ن وه‌زاره‌تی‬ ‫ئاركۆلۆژی و شوێنه‌وارناسی رۆژئاوایی به‌ڕێو‌ه ده‌چێت‪.‬‬ ‫زۆر ده‌ستكه‌وت و ئه‌نجامی گرینگیش ده‌ركه‌وتووه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و مێژووه‌ی ك ‌ه دزراو‌ه و شاردراوه‌ی ‌ه بۆ‬ ‫سه‌رچاوه‌كه‌ی ئایا ئه‌م هه‌وڵدانان ‌ه به‌سه‌؟ بێگومان نه‌!‬ ‫چونك ‌ه ئه‌م ‌ه هه‌نگاوی یه‌كه‌مه‌‪ ،‬پێویست ‌ه هه‌موو رێبازی‬ ‫زانستی ئاركۆلۆژی و ئه‌و زانسته‌ی ك ‌ه ب ‌ه ناوی كۆمه‌ڵگاو‌ه‬ ‫قسه‌ی كردوه‌‪ ،‬ره‌خن ‌ه بكرێت‪ .‬ب ‌ه بۆچوون و فكری‬ ‫ژنه‌و‌ه پێویست ‌ه لێكوڵین ل ‌ه سه‌ر مێژوو بكرێت‪ .‬هه‌موو‬ ‫ده‌ستكه‌وت‪ ،‬چیروك‪ ،‬ئاسه‌وار‪ ،‬قاپ و كه‌وچك ك ‌ه بینراو‌ه‬ ‫ب ‌ه تێروانین‪ ،‬فكر و هه‌ستی ژنه‌و‌ه جارێكی دیك ‌ه شرۆڤ ‌ه‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫ن|روومه‌ت‬

‫مێژووی شاردراوه‌ و ئاركۆلۆژی‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪8‬‬

‫بكرێت‪ .‬جارێكی دیك ‌ه ئه‌و ده‌ستكه‌وتان ‌ه ك ‌ه دزراو‌ه و ل ‌ه‬ ‫كام موزه‌دا كام ‌ه كه‌ل و په‌ل‪ ،‬شتی كۆن‪ ،‬قاپ‪ ،‬دانه‌یه‌ك ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه سه‌ره‌تای مێژوودا كه‌ڵكی لێ گیراو‌ه و هه‌تا ئێستاش‬ ‫هه‌ر ماوه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه ده‌ستی نه‌یار و داگیركاران دا كه‌ڵكی‬ ‫لێ وه‌رده‌گیردرێت‪ ،‬پێویست ‌ه هه‌موویان ل ‌ه ناوه‌ندێك دا‬ ‫كۆ ببنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه زۆر الپه‌ره‌ی رۆژنامه‌كاندا باسی نموونه‌ی ئاركۆلۆژی‬ ‫ل ‌ه سه‌ر ئه‌م بابه‌تان ‌ه كراوه‌‪ .‬ده‌ڵێن ل ‌ه خاكی ئاناتۆلی‬ ‫دا و به‌ر ل ‌ه چه‌ند هه‌زار ساڵ به‌ڵگ ‌ه ل ‌ه سه‌ر ژن بینراو‌ه‬ ‫ك ‌ه باسی داد و مافی ژن كراوه‌‪ .‬ئایا ژنان ده‌توانن ئه‌م‬ ‫به‌ڵگان ‌ه بخوێنن و لێكۆڵینی ل ‌ه سه‌ر بكه‌ن؟ بێگومان‬ ‫باش ده‌زانین ك ‌ه ناتوانن‪ .‬ل ‌ه ‪8‬ی ئاداردا پیاوان ده‌توانن‬ ‫ل ‌ه سه‌ر مێژووی ژن ك ‌ه ‪ 4‬هه‌زار ساڵ ‌ه ب ‌ه الرێدا رویشتوه‌‪،‬‬ ‫وه‌ها بڵێین‪8" :‬ی ئادار پیرۆز ده‌كه‌ین و ئێم ‌ه ناتوانین‬ ‫خۆمان بگه‌ینین ‌ه ئاستی مێژوو‪ .‬ئه‌مه‌ش بێ مافیه‌ك ‌ه ك ‌ه‬ ‫ل ‌ه سه‌ر زانستی مێژووی ژن كراوه‌‪".‬‬ ‫دیسان زۆر وێن ‌ه و تابلۆی مێژووی ژن هه‌یه‌‪ .‬هه‌ر تابلۆ و‬ ‫وێنه‌یه‌ك ب ‌ه ئارمانجی وندا نه‌بوونی كه‌لتووری ژیان و بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی بگات ‌ه ده‌ستی نه‌وه‌ی داهاتوو‪ ،‬ئاماد‌ه كراوه‌‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫ب ‌ه بۆچوونی پیاو و مێژووناس و ئاركۆلۆگی پیاو شرۆڤ ‌ه‬ ‫ده‌كرێت‪ .‬ئێمه‌ش مێژوو وه‌ها ده‌خوێنینه‌و‌ه و وه‌هاش‬ ‫ده‌زانین‪ ،‬ئه‌مه‌ش هه‌ڵه‌یه‌كی مێژووییه‌‪ .‬پێویست ‌ه هه‌ر‬ ‫تابلۆ و نموونه‌یه‌كی مێژوویی ب ‌ه بۆچوون و زانستی ژندا‬ ‫تێپه‌ر ببێت‪ ،‬بۆی ‌ه ناوه‌ندێكی ژن بۆ ئه‌م كار‌ه پێویسته‌‪.‬‬ ‫ئاركۆلۆژی چیه‌‪ ،‬ده‌توانین ل ‌ه سه‌ر ئه‌م وش ‌ه و رێبازه‌كانی‬ ‫ئاگادار ب ‌ه كورتی باس بكه‌ین‪ .‬وه‌كوو وش ‌ه ل ‌ه كاتی‬ ‫یونانیه‌كاندا پێشكه‌وتووه‌‪ ،‬ره‌نگ ‌ه به‌شی ئاركۆلۆژی له‌م‬ ‫قۆناخه‌و‌ه ده‌ستی پێكردبێت‪ ،‬به‌اڵم ناتوانین بڵێین ك ‌ه‬ ‫ب ‌ه سازبوونی ده‌زگای ئاركۆلۆژی هه‌موو مێژوو لێكۆڵین‬ ‫كراوه‌‪ .‬ئه‌وان ل ‌ه سه‌ر ده‌ستكه‌وتی مێژوو لێكۆڵین‬ ‫ده‌كه‌ن‪ ،‬ناتوانێ خۆدی مێژوو بێت‪ .‬هه‌روه‌ها مێژووی‬ ‫ئاركۆلۆژی ل ‌ه كاتی یونانیه‌كانه‌و‌ه ده‌ستی پێ نه‌كردوه‌‪.‬‬ ‫وه‌كوو وش ‌ه وات ‌ه كۆاڵنی عه‌رز‪ .‬به‌م پرسیاره‌و‌ه ده‌توانین‬ ‫ده‌س پێبكه‌ین‪ ،‬كام ‌ه عه‌رز ده‌كۆڵن؟ عه‌رزی كوردستان‪،‬‬ ‫رۆحا‪ ،‬ئۆركیش‪ ،‬ته‌په‌ی مۆزا‪ ،‬واشوكانی‪ ،‬چه‌می خااڵن‪،‬‬ ‫یا شانه‌ده‌ر و هتد‪ ...‬؟! بێگومان كه‌سانی بێگان ‌ه ئه‌م‬ ‫عه‌رز‌ه لێكۆڵین ده‌كه‌ن‪ .‬بۆچی بۆ به‌شێكی ل ‌ه زانست‬ ‫وه‌كوو لێكۆڵینی عه‌رز ئه‌م ‌ه پێویسته‌؟ چونك ‌ه كۆمه‌ڵگا و‬ ‫راستی ژیانی ئه‌مڕۆمان زه‌حمه‌تی و ئاسته‌نگی ل ‌ه به‌رده‌م‬ ‫كۆمه‌ڵگا دروست ده‌كات‪ .‬پێویستی ژیانی ئه‌مڕۆمان و‬ ‫به‌تایبه‌ت ژیانی سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدار‌ه ك ‌ه خۆی ل ‌ه‬ ‫سه‌ر كۆمه‌ڵگا ده‌سه‌پێنێ‪ ،‬پێویست ده‌بینێ ك ‌ه رێبازی‬ ‫نۆی بۆ ژیان ببینێته‌وه‌‪ .‬هه‌ر چه‌ند‌ه ب ‌ه ئارمانجی ژیانی‬ ‫ره‌سه‌نی رابردوو ئه‌م لێكۆڵین ‌ه ئه‌نجام ده‌درێت‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫زانست ل ‌ه ژێر ده‌سه‌اڵتداری ئێستاكه‌دایه‌‪ ،‬ب ‌ه پێ ئه‌م‬

‫ده‌سه‌اڵتداری ‌ه زانستیش پێشكه‌وتووه‌‪ .‬به‌م ره‌نگ ‌ه ل ‌ه الیه‌ن‬ ‫ئه‌م سیسته‌مه‌و‌ه ب ‌ه جێگای ژیانی سروشتی و رێبازی‬ ‫ژیانی ره‌سه‌ن‪ ،‬رێبازی ده‌سه‌اڵتداری پێشده‌كه‌وێت‪ .‬به‌م‬ ‫هۆكاره‌و‌ه خه‌باتی شوێنه‌وارناسی پێویست ‌ه به‌اڵم رێباز و‬ ‫ئارمانجی لێكۆڵین‪ ،‬ریباز و ئامانجی ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫نیه‌‪ .‬بۆی ‌ه ئاكادیمی ژنۆلۆژی پێویست ‌ه ب ‌ه شێوازێكی‬ ‫به‌رفراوان و قووڵ ل ‌ه سه‌ر ئه‌م كێشان ‌ه راوه‌ستێ‪ .‬ئێمه‌ش‬ ‫ل ‌ه هه‌وڵدانی ئه‌و‌ه داین ك ‌ه مێژووی شاردراوه‌‪ ،‬ئاشكرا‬ ‫بكه‌ین و ئه‌و مێژوو‌ه ره‌سه‌ن ‌ه ل ‌ه گه‌ڵ هه‌موو ژنان و‬ ‫گه‌الندا هاوبه‌ش بكه‌ین‪ .‬‬ ‫ل ‌ه هه‌موو شرۆڤه‌كانی رێبه‌رمان‪ ،‬رێبه‌ر عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن‬ ‫ل ‌ه سه‌ر ژن‪ ،‬ژیان‪ ،‬ئازادی و كه‌لتور و مێژوو شرۆڤه‌ی‬ ‫گرینگ هه‌یه‌‪ .‬هه‌ر كامیان وه‌كوو چرایه‌ك رێگامان رووناك‬ ‫ده‌كه‌نه‌وه‌‪ .‬رووناكی و فه‌لسه‌فه‌ی ئازادی رێبه‌ر ئاپۆ‪،‬‬ ‫ئه‌مه‌ی بۆمان ئاشكرا كردو‌ه ك ‌ه جارێكی دیك ‌ه ده‌توانین‬ ‫بۆچوون و تێڕوانینی خۆمان تاز‌ه بكه‌ینه‌وه‌‪ .‬رێبه‌رتی‬ ‫ده‌ڵێن‪" :‬مێژوو ل ‌ه رۆژی ئه‌مڕۆماندا شاردراوه‌ی ‌ه و رۆژی‬ ‫ئه‌مڕۆمان ل ‌ه مێژوودا‪ ".‬ئێم ‌ه ل ‌ه رۆژی ئه‌مڕۆماندا كام‬ ‫به‌شی مێژوو ده‌ژین‪ .‬نموون ‌ه وه‌كوو ‪8‬ی ئادار‪ ،‬نه‌ورۆز‪،‬‬ ‫هاتنی به‌هار‪ ،‬زیندووبوونه‌وه‌ی سروشت بۆ وه‌رزێكی تازه‌‪.‬‬ ‫ئه‌م تازه‌بوونه‌و‌ه ل ‌ه كه‌سایه‌تی ژندا خۆی ئاشكرا كردوه‌‪.‬‬ ‫به‌و ئارمانجه‌ی ك ‌ه جارێكی دیك ‌ه ل ‌ه گه‌ڵ هاتنی به‌هاردا‬ ‫ل ‌ه فكر و ڕامانی مێژوویی ئێمه‌دا و له گه‌ڵ زانستی ژن‬ ‫ـ ژنۆلۆژی دا رووناك و زه‌الل ببێت‪ .‬پێویست ‌ه هه‌موو‬ ‫ده‌ستكه‌وت و زانستی مێژووی خۆمان ل ‌ه ناوه‌ندی ژنۆلۆژی‬ ‫كۆ بكه‌ینه‌وه‌‪ .‬هه‌ر قسه‌‪ ،‬چیروك‪ ،‬ناو و كه‌لتورێكمان‬ ‫ببێت ‌ه كۆبوونه‌وه‌ی مێژووی شاردراوه‌مان‪ .‬وه‌كوو ناوه‌ندی‬ ‫ژنۆلۆژی ئه‌م ئه‌رك ‌ه پیرۆز و ره‌سه‌نه‌مان ب ‌ه خوه‌شحاڵی‬ ‫ل ‌ه سه‌ر شان داناوه‌‪ .‬ئه‌گه‌ر ب ‌ه هه‌ستی ژن و خوه‌شحاڵی‬ ‫هاتنی به‌هار ل ‌ه گه‌ڵ هه‌موو ئه‌و بابه‌تان ‌ه یه‌كبگرین و‬ ‫بۆچوونه‌كانمان هاوبه‌ش بكه‌ین‪ ،‬ئه‌و كاته‌ی ‌ه ده‌توانین ل ‌ه‬ ‫سه‌ر هه‌موو ئه‌و كێشان ‌ه ك ‌ه ل ‌ه مێژوودا ژیاوین‪ ،‬واڵمده‌ر‬ ‫بین و ببین ب ‌ه هێزی چاره‌سه‌ری‪ .‬به‌م ئارمانجه‌و‌ه و ب ‌ه‬ ‫هیوای به‌رده‌وام بوون و زیندووبوونی ئه‌م زانست ‌ه و بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی ناوه‌ندی ئاكادیمیای ژنۆلۆژی به‌هێز ببێت‪ ،‬هه‌موو‬ ‫جه‌ژنه‌كان ل ‌ه گه‌ل‪ ،‬ژنانی ناوچه‌ك ‌ه و گه‌لی ئازادیخواز‬ ‫پیرۆز ده‌كه‌ین‪ .‬دیسان ب ‌ه گوتنه‌وه‌ی "ژن ـ ژیان ـ ئازادی"‬ ‫راز و جوانیه‌كانی ژیان ئاشكرا ده‌كه‌ین‪.‬‬

‫ﺷﻪﻧﮕﺎل ﻟﻪ دوﻋﺎوه ﺗﺎ ﻧﺎز‬ ‫ن|بێریڤان مه‌حمه‌د‪ ،‬ئه‌ندامی ده‌سته‌ی به‌رێوه‌به‌ری ته‌ڤگه‌ری ئازادی‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان‬

‫‪9‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫هه‌رچه‌ند‌ه شه‌نگال و ئێزیدیه‌كان ل ‌ه مێژووی سه‌دان‬ ‫ساڵه‌یاندا ب ‌ه ده‌یان جار رووبه‌ڕووی قڕكردن و كۆمه‌ڵكوژی‬ ‫بونه‌ته‌وه‌و زۆربه‌ی ئه‌م كۆمه‌ڵكوژیانه‌ش له‌سه‌ر ده‌ستی‬ ‫عوسمانیه‌كان و كوردی خیانه‌تكار و خۆفرۆش بوه‌‪،‬‬ ‫ئه‌مجاره‌ش ك ‌ه بكه‌رانی ئه‌ساسی و ب ‌ه تایبه‌ت رۆڵی‬ ‫پارتی و توركیا ب ‌ه هه‌مان شێوه‌ی ‌ه ل ‌ه سه‌ره‌تاو‌ه تا‬ ‫ئێستا‪ ،‬هه‌رچه‌ند‌ه هێرشكاره‌كان دوباره‌بونه‌ته‌و‌ه و هه‌مان‬ ‫كاراكته‌رن و ب ‌ه هه‌مان زهنیه‌ت هێرش ده‌كه‌ن‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫هێرش و قڕكردنی ئه‌مجار‌ه خاڵی ‌ جیاوازیشی هه‌ی ‌ه‬ ‫ش ب ‌ه ئه‌ساس گرتنی هێرش بۆ سه‌ر ژن و‬ ‫ك ‌ه ئه‌وی ‌‬ ‫ل ‌ه ناوبردنی ژن ‌ه تێیدا ك ‌ه ده‌توانین بڵێین ل ‌ه دوعا ئه‌و‬ ‫ژنه‌ گه‌نجه‌ی ب ‌ه ده‌ستی پیاو‌ه سه‌رده‌سته‌كانی ناوخۆی‬ ‫ئێزیدیه‌كان ب ‌ه هاوكاری پارتی ل ‌ه ناو برا تا كچ ‌ه گه‌نجی‬ ‫ب ‌ه ناو ناز نایف ك ‌ه ب ‌ه فیشه‌كی چه‌كدارانی پارتی ل ‌ه‬ ‫پێناو پاراستنی شه‌نگال شه‌هیدكرا درێژكراوه‌ی یه‌كن‪.‬‬ ‫پیالنی له‌ناوبردنی ئێزیدیه‌كان و ئێزیدخان و داگیركردنی‬ ‫شه‌نگال هه‌ڵبه‌ت وێرای به‌شداری زۆر هێزی ناوچه‌یی‬ ‫وه‌ك قه‌ته‌ر و سعودی ‌ه ب ‌ه چاوپۆشی ئه‌مریكا و زلھێزانی‬ ‫جیهانی‪ ،‬ده‌توانین بڵێین ئه‌ندازیاران و بكه‌رانی سه‌ره‌كی‬

‫توركیا و پارتیه ب ‌ه روپۆشی داعش ك ‌ه به‌هێز‌ه هاوبه‌شه‌و‌ه‬ ‫ن بوو به‌سه‌ر‬ ‫ئامانجیان ب ‌ه پله‌ی یه‌كه‌م ده‌ستگرت ‌‬ ‫شه‌نگال ك ‌ه شوێنێكی ستراتیژی ‌ه وه‌ك خاڵێكی ب ‌ه یه‌ك‬ ‫گه‌یاندن و بااڵده‌ست بوون ل ‌ه سه‌ر ناوچه‌كه‌و هه‌روه‌ها بۆ‬ ‫له‌ناوبه‌ردنی پرۆژه‌ی خۆبه‌رێوه‌به‌ری رۆژئاوای كوردستان و‬ ‫شۆڕشه‌كه‌ی‪ ،‬هه‌روه‌ها له‌ناوبردنی پێكهاته‌ی ئێزیدیه‌كان‬ ‫وه‌ك كوردی ره‌سه‌ن ك ‌ه تا ئێستا هه‌وڵیانداو‌ه رێبگرن ل ‌ه‬ ‫له‌ناوچوونی ناسنامه‌یان‪ .‬هه‌ڵبه‌ت بۆ جێبه‌جێ كردنی‬ ‫پالنه‌كه‌یان گه‌شتوون به‌و باوه‌ڕه‌ی ك ‌ه ب ‌ه بێ له‌نا ‌و بردنی‬ ‫ژن وه‌ك بناغه‌ی كۆمه‌ڵگاك ‌ه ناتوانن ئێزیدیه‌كان ب ‌ه ته‌واوی‬ ‫و وه‌ك ده‌یانه‌وێ له‌ناوی ببه‌ن‪ ،‬چونك ‌ه ب ‌ه ئه‌زمونی هێرش‬ ‫و شه‌ڕی رابردوو گه‌شتن به‌و باوه‌ره‌ی ك ‌ه ئه‌وه‌ی ناسنامه‌ی‬ ‫كۆمه‌ڵگا زیاتر ل ‌ه هه‌موان ده‌پارێزێت ژنه‌‪ ،‬ئه‌و مرۆڤه‌ی ك ‌ه‬ ‫ئیراد‌ه ب ‌ه ته‌واوی تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی ده‌به‌خشێت هه‌ر‬ ‫ژنه‌‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه ئه‌م هێز‌ه نێرساالر‌ه شه‌رخواز و ده‌سه‌اڵتدار‬ ‫و پیالندانه‌ران ‌ه زه‌مینه‌سازی شه‌ڕه‌كه‌یان ل ‌ه تیرۆركردنی‬ ‫دوعاو‌ه ده‌ست پی كردو بۆ له‌ناوبردنی ئێزیدیه‌كانیش‬ ‫ده‌سپێك پێویست ب ‌ه تووڕه‌كردنی خه‌ڵكی باشور هه‌بوو‬ ‫لێیان بۆ ئه‌وه‌ی به‌زه‌یی پییاندا نه‌یه‌ته‌وه‌و به‌م هۆیه‌شه‌و‌ه‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪10‬‬

‫ناكۆكی نێوان ئێزیدی و موسڵمان گه‌وره‌ترین‬ ‫چه‌كه‌‪ ،‬هه‌ر بۆی ‌ه خۆشه‌ویستی نێوان كچێكی‬ ‫ئێزیدی و كورێكی موسڵمان و هاندانی شێخان‬ ‫به‌رامبه‌ریان و هه‌روه‌ها راده‌ستكردنی له‌الیه‌ن‬ ‫ده‌سه‌اڵتدارانی پارتی ب ‌ه بكوژه‌كان و كوشتنیشی‬ ‫ب ‌ه شێوه‌یه‌كی ئه‌وه‌ند‌ه تراژیدی و گشتاندنی‬ ‫تاوانه‌ك ‌ه به‌سه‌ر ته‌واوی ئێزیدیه‌كان و له‌الیه‌ك‬ ‫پارتی ل ‌ه رێگای كوشتنی دوعاو‌ه ئێزیدیه‌كانی وه‌ك‬ ‫دڕند‌ه پیشانی هه‌موو باشور و دونیا داو پاشانیش‬ ‫ئێزیدیه‌كانی وه‌ك دوژمنی ئیسالم پیشاندا ك ‌ه‬ ‫ئه‌مه وایكرد به‌شێوه‌یه‌ك ل ‌ه شێوه‌كان ره‌وایه‌تی‬ ‫ب ‌ه له‌ناوبردنی ئێزیدیه‌كان بدات‪ .‬پاشان له‌سه‌ر‬ ‫هه‌مان پیالن هه‌ڵمه‌تی دوه‌می له‌ناوبردنی ته‌واوی‬ ‫دوعاكان ل ‌ه ‪3‬ی ئابی ‪ 2014‬ل ‌ه لوتكه‌دا ب ‌ه ڕێوه‌چوو‬ ‫و له‌سه‌ر بنه‌مای رێكه‌وتن ‌ه چوارقۆڵیه‌ك ‌ه ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫قه‌ته‌ر ئه‌نجامدرا هه‌موو كۆمه‌ڵگای ئیزیدی ب ‌ه‬ ‫ژن و منداڵ و پیرو گه‌نج ته‌سلیم ب ‌ه دڕنده‌ترین‬

‫گروپی دژ‌ه مرۆیی وه‌ك داعش كران‪ .‬ژنان قوربانی ‌ه‬ ‫گه‌وره‌كه‌ی ئه‌م تاوانه‌ن و چیرۆكه‌كانی كوشتن و‬ ‫له‌ناوبردن و ده‌ستدریژی و بازرگانی پێوه‌كردنیان‬ ‫گوێی هه‌موو دونیای كاس كرد‪ ،‬ب ‌ه ئاستێ وه‌ك‬ ‫ئه‌وه‌ی پیاو‌ه دڕنده‌و ده‌سه‌اڵت په‌رسته‌كان تۆڵه‌ی‬ ‫هه‌موو به‌رخودان و تێكۆشانه‌كانی ژنان و پاراستنی‬ ‫به‌هاكانی مرۆڤایه‌تیان ل ‌ه ژنانی ئێزیدی كردبێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ی ك ‌ه خاڵی گرنگ و هه‌ڵوێست ‌ه له‌سه‌ركردن ‌ه‬ ‫هه‌ڵگه‌رانه‌وه‌ی پیالنی پارتی توركیای ‌ه به‌سه‌ر‬ ‫خۆیاندا و پاش هێرشی شه‌نگال قسه‌كردن ‌ه‬

‫له‌سه‌ر قۆناغی نوێی ئێزیدیه‌كان و شه‌نگالی نوێ‬ ‫ك ‌ه به‌هۆی موداخه‌له‌ی په‌كه‌كه رێ ب ‌ه پیالنه‌كان‬ ‫گیرا و هه‌موو حسابه‌كان هه‌ڵگه‌رانه‌وه‌‪ .‬پێشگرتن‬ ‫ب ‌ه له‌ناوبردنی ئێزیدیه‌كان و كه‌مكردنه‌وه‌ی‬ ‫قوربانیه‌كان و تێكۆشان بۆ ئاواكردنی شه‌نگالی‬ ‫خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری نوێ ده‌ستی پێكرد‪ .‬ئه‌وه‌ی كه‬ ‫خاڵی هه‌ر‌ه گرنگ ‌ه ك ‌ه ته‌واوی خه‌ڵكی ئێزیدی و‬ ‫به‌تایبه‌ت ژنانی شه‌نگال ده‌رسیان ل ‌ه رابردویی‬ ‫سته‌ملێكراوی خۆیان بینی و هێڵی ئازادیان ل ‌ه‬ ‫هێڵی خیانه‌تكاری و ته‌سلیمیه‌ت جیاكرده‌و‌ه و‬ ‫بریاریاندا ل ‌ه هێڵی ئازادیدا به‌رامبه‌ر ب ‌ه هێڵێك‬ ‫ك ‌ه داگیركاری ده‌پارێزێت و ئیراده‌ی كۆمه‌ڵگا له‌ناو‬ ‫ده‌بات و دوژمنایه‌تی خۆی بۆ ژن یه‌كالیی كردۆته‌و‌ه‬ ‫رابوه‌ستن و له‌و چوارچێوه‌یه‌دا خۆبه‌رێوه‌به‌ریان‬ ‫سازكرد و ب ‌ه هۆی ئه‌و به‌رگری و پاراستنه‌ی ل ‌ه‬ ‫الیه‌ن ژنانی گه‌ریالو‌ه ل ‌ه به‌رمبه‌ر به‌چه‌ته‌كانی‬ ‫داعش لێیان كرا باوه‌ریان ب ‌ه ژن و ئیراده‌و هێزی‬ ‫ژن پێشكه‌وت و له‌و‬ ‫هۆڵه‌ی پارتی كردی ب ‌ه‬ ‫شوێنی ب ‌ه بازاركردنی‬ ‫ژنانی ب ‌ه كۆمه‌ڵ‪ ،‬ژنانی‬ ‫تێدا به‌شوو ده‌دران هه‌ر‬ ‫له‌و هۆڵه‌دا ژنان یه‌كه‌م‬ ‫كۆنفرانسی دروستكردنی‬ ‫ژنانی‬ ‫رێكخستنی‬ ‫ئێزیدیان تێدا دروست‬ ‫كرد و هاوشێوه‌ی ده‌ست ‌ه‬ ‫خوشكه‌كانی كۆبانی هێزی‬ ‫له‌شكریان دروست كرد و‬ ‫بوو‌ن ‌ه پێشه‌نگی ئازاكردنی‬ ‫شه‌نگال‪ .‬ژنان و كۆمه‌ڵگای‬ ‫ئێستای شه‌نگال له‌سه‌ر‬ ‫پێیه‌كانیان راوه‌ستاون و به‌و ئیراد‌ه ئازاده‌ی له‌م‬ ‫ماوه‌یه‌دا توانیان بنیادی بنێن ده‌ڵێن ئیتر پارتی‬ ‫مافی نی ‌ه بێته‌و‌ه شه‌نگال و شه‌نگال جێگای‬ ‫هێزی ته‌سلیمكاری تێدا نابێته‌و‌ه و ژنانی شنگال‬ ‫ل ‌ه نمونه‌ی (ناز نایف) ئه‌و ژن ‌ه گه‌نجه‌ی پێشتر‬ ‫پارتی ته‌سلیم ب ‌ه داعشی كردو ئێستا وه‌ك ژنێكی‬ ‫خاوه‌ن رێكخستنی به‌ر فراوان ل ‌ه ژنانی ئازاد تا‬ ‫شه‌هیدبوونی ب ‌ه فیشه‌كی پارتی وتی رێگا ناده‌م‬ ‫پارتی وه‌ك هێزێكی دژ به‌ژن بێت ‌ه شه‌نگال‪.‬‬

‫ن|به‌سێ ئه‌رزنجان‬ ‫ئه‌ندامی‬ ‫كوردیناسیونی‬ ‫كۆمه‌ڵگای ژنانی‬ ‫كوردستان (‪)KJK‬‬

‫‪11‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫رۆژی ل ‌ه دایكبوونی رێبه‌ر ئاپۆ‪ ،‬رۆژی ل ‌ه دایكبوونی هه‌موو‬ ‫ژنان و گه‌لی كورده‌‬ ‫رۆژی ل ‌ه دایكبوونی رێبه‌رمان وه‌كوو جه‌ژنی ئازادی پیرۆز‬ ‫ده‌كه‌ین‪ .‬ل ‌ه ناخه‌و‌ه خۆشه‌ویستی و ساڵومان بۆ ئیمرالی‬ ‫به‌رێ ده‌كه‌ین‪ .‬رۆژی ل ‌ه دایكبوونی رێبه‌ر ئاپۆ ل ‌ه هه‌مان‬ ‫كاتدا جه‌ژنی ئازادی ژنان و گه‌النه‌‪ .‬راوه‌ستانی سیسته‌می‬ ‫‪ 5000‬ساڵ ئه‌قڵیه‌تی پیاوساالری و مزگینی به‌هاری ئازادیه‌‌‪.‬‬ ‫وه‌كوو ده‌زانین سیسته‌می ده‌سه‌اڵتداری پیاو ل ‌ه سه‌ر‬ ‫ئایدیۆلۆژی درۆ بۆ سه‌رپۆش كردن و ب ‌ه رێبازی زه‌خت و‬ ‫گوشار و توندوتیژی ل ‌ه سه‌ر ژن سیسته‌مێكی چه‌وسێنه‌ر‬ ‫و سه‌روه‌ری پێشخستوه‌‪ .‬ژنان وه‌كوو نوێترین و كونترین‬ ‫كه‌سێك ك ‌ه ل ‌ه هه‌موو الیه‌كه‌و‌ه داگیركراوه‌‪ ،‬رووبه‌ڕووی‬ ‫هه‌موو شێوازی كوێالیه‌تی ب ‌ه شێوه‌یه‌كی به‌رده‌وام‬ ‫بونه‌ته‌‌وه‌‪ .‬به‌رامبه‌ر به‌مه‌ش ژنان به‌رخۆدانیان كرد‪ ،‬به‌‬ ‫پێشكه‌وتنی به‌رخۆدانی ‪ ،‬سیسته‌می ده‌سه‌اڵتداری پیاو‬ ‫ب ‌ه رێبازی هه‌ر‌ه سته‌مكار‌‪ ،‬خائین و ب ‌ه پیالنگێڕیكی‬ ‫هه‌مه‌الیه‌ن ‌ه ژنانی رووبه‌ڕووی هێرش و سه‌ركوتكردن‬ ‫كرده‌وه‌‪ .‬ژنیان ب ‌ه موڵك كرد و حاشایان ل ‌ه فكر‪ ،‬هه‌ست‬

‫و ره‌نجی ژن كرد‪ .‬هێنای ‌ه ئاستی ب ‌ه كااڵبوون و كردیانی‬ ‫ب ‌ه غه‌نیمه‌ت و ل ‌ه بازاڕه‌كاندا فروشتیان‪ .‬دایكایه‌تی‬ ‫وه‌كوو مه‌زنترین و ئیشی هه‌ر‌ه ب ‌ه زه‌حمه‌ت بێ نرخ كرا‪.‬‬ ‫هه‌موو پیرۆزیه‌كانی ژن‪ ،‬خوڵقكاری و ئه‌وانه‌ی ل ‌ه ژیاندا‬ ‫پێگه‌یشتوه‌‪ ،‬ته‌ك ته‌ك دزرا و ژنی الواز و بێ هێز خست‪.‬‬ ‫كۆمه‌ڵگای وه‌كوو قه‌فه‌سێك لێ كرد و هیچ ده‌رفه‌تی بۆ‬ ‫پێشكه‌وتنی ژن نه‌ناسی و دانی پێدانه‌نا‪ .‬ل ‌ه زانستی‬ ‫خوڵقكاری و وزه‌ی ژیان دوور خرایه‌وه‌‌‪ .‬هه‌میش ‌ه بۆ ئه‌وه‌ی‬ ‫خۆی نه‌ناسێ و نه‌زانێ كیه‌‪،‬هه‌ر ره‌نگ ‌ه ئاسته‌نگیان‬ ‫بۆ دروستكرد‪ .‬كۆمه‌ڵگابوونێك ك ‌ه پیاو ب ‌ه ئه‌قلیه‌تی‬ ‫جنسیه‌تپارێزی پێشیخست‪ ،‬كردی ‌ه ئامێرێك بۆ هێرش‬ ‫له‌ سه‌ر زانستی كۆمه‌ڵگا و ژن‪ .‬هه‌وڵیاندا ك ‌ه ب ‌ه هه‌موو‬ ‫مرۆڤه‌كان تێبگه‌ینن ك ‌ه ژن هه‌بوونێكی الواز‪ ،‬بێ هێز و بێ‬ ‫ئیراده‌یه‌‪ ،‬به‌اڵم ژن ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی ئه‌م ‌ه و ل ‌ه هه‌ر كاتێكدا‬ ‫تۆوی ئازادی ل ‌ه مێشك و دڵی خوێدا زیندوو هێشته‌وه‌‪.‬‬ ‫وه‌كوو سه‌رچاو‌ه ئیلهامی تێكۆشانی ئازادی به‌رامبه‌ر ب ‌ه‬ ‫هه‌موو كوێالیه‌تی كۆمه‌ڵگا به‌رخۆدانی و پێشه‌نگایه‌تی‬ ‫كرد و داری ژیانی ب ‌ه هیوا وهه‌یه‌جانه‌و‌ه مه‌زن كرد‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪12‬‬

‫وه‌كوو هه‌موو ئه‌و قۆناخان ‌ه ك ‌ه ب ‌ه رۆحێكی ئازا ‌د‬ ‫پێشه‌نگایه‌تی كرد‪ ،‬توانی ببێت ‌ه ئافرێنه‌ری ژیانێكی‬ ‫نوێ‪.‬‬ ‫رێبه‌رمان ل ‌ه بواری فكر و چاالكی دا مه‌زنترین‬ ‫رێگای بۆ ژنان نیشاندا‪ .‬ئایدیۆلۆژی رێبه‌ر ئاپۆ‬ ‫هه‌موو ئه‌و ده‌رفه‌ت‪ ،‬په‌روه‌رده‌‪ ،‬شه‌ڕ و به‌ڕێكخستن‬ ‫كردنه‌ی ك ‌ه خوڵقاندبووی ل ‌ه بواری كرداری و‬ ‫چاالكیه‌و‌ه گه‌یاندی ‌ه مه‌زنترین ئاستی پێشكه‌وتن‪.‬‬ ‫رێبه‌ر ئاپۆ ئه‌و ژن ‌ه كوردانه‌ی ك ‌ه ل ‌ه سه‌ر بنه‌مای‬ ‫ئایدیۆلۆژی رزگاری ژن‪ ،‬ژنۆلۆژی‪ ،‬خۆپاراستنی‬ ‫ژن و خۆ به‌رێكخستن كردن ته‌حلیل و ئانالیز‬ ‫كرد و به‌ڕێوه‌ی برد‪ ،‬ئه‌نجامه‌كه‌ی به‌رده‌وام به‌ره‌و‬ ‫سه‌ركه‌وتن گه‌یاند‪.‬‬ ‫گه‌لی كورد ل ‌ه ناو زۆڵمه‌ت و تاریكیدا وه‌كوو ئه‌و‬ ‫كاتانه‌‌ی ك ‌ه په‌كه‌ك ‌ه تاز‌ه ده‌ركه‌وتبوو و ل ‌ه كاتێكدا‬ ‫ك ‌ه قه‌ت ده‌رفه‌تی رزگاری و چاره‌سه‌ری له‌م‬ ‫قه‌یران ‌ه نه‌بوو‪ ،‬ب ‌ه ناوی كورده‌و‌ه پێشكه‌وتن و ئه‌م‬ ‫پێشكه‌وتنه‌ش ب ‌ه وێنه‌ی په‌یغه‌مبه‌ران دروستبوو‬ ‫و سه‌ركه‌وت‪ .‬ب ‌ه ئیمانێكی مه‌زن‪ ،‬سه‌بر و ئیراده‌و‌ه‬ ‫هه‌نگاو ب ‌ه هه‌نگاو ژنانی پێشخست و رێگای‬ ‫ئازادی نیشاندا‪ .‬ده‌ركه‌وتنی په‌كه‌كه‌ ب ‌ه یه‌كه‌مین‬ ‫ره‌سته‌ی "كوردستان داگیركراوه‌‌" ده‌ستی ب ‌ه‬ ‫خه‌بات كرد و هه‌یه‌جانێكی مه‌زنی ل ‌ه كۆمه‌ڵگادا‬ ‫دروستكرد و به‌م چه‌ند وشه‌ی ‌ه به‌رخۆدانی‬ ‫پێشخست و سه‌ر ل ‌ه نوێ واتای ب ‌ه ژیان به‌خشی‪.‬‬ ‫ئازادی ژنی خست ‌ه گه‌ره‌نتی‪ ،‬هوشیار بوونی ژنی‬ ‫كوێله‌‪ ،‬ژیانی ژن و كۆمه‌ڵگای سه‌ر ل ‌ه نۆی خست ‌ه‬ ‫به‌ر لێپرسین‪ .‬سیسته‌می ده‌سه‌اڵت ده‌ڵێ سه‌ره‌تا‬ ‫ل ‌ه ژن بده‌ن‪ ،‬به‌اڵم رێبه‌رتی به‌پێچه‌وان ‌ه ده‌ڵێت‪:‬‬ ‫"سه‌ره‌تا ژنان ئازاد بكه‌ن"‪ .‬ب ‌ه گوتنی ره‌سته‌ی‬ ‫"ئازادكردنی ژنێك ب ‌ه واتای ئازادكردنی واڵتێكه"‬ ‫رێگا نیشانده‌رێكی مه‌زن بوو بۆ كۆمه‌ڵگا‪ .‬ل ‌ه‬ ‫سه‌ر ئه‌م بنه‌مای ‌ه رێبه‌رتیمان بۆ ئه‌وه‌ی سه‌ده‌ی‬ ‫‪ 21‬بكات ب ‌ه سه‌ده‌ی ئازادی ژنان‪ ،‬سه‌ركه‌وتوو بوو‪.‬‬ ‫ل ‌ه كه‌سایه‌تی ژنی كورددا ده‌رفه‌تێكی گرینگی بۆ‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگا به‌ده‌ست خست‪‌.‬‬ ‫رێبه‌رتیمان سه‌ره‌تا تایبه‌تمه‌ندی ده‌سه‌اڵتی ل ‌ه‬ ‫خۆیدا كوشت و بوو ب ‌ه هه‌ڤاڵێكی راسته‌قین ‌ه‬ ‫بۆ ژن‪ .‬ل ‌ه مێژوودا زۆر سه‌رۆك ب ‌ه ناوی ئازادی‬ ‫ده‌ركه‌وتوون‪ ،‬ب ‌ه به‌رخۆدانیكی زۆر مه‌زنه‌و‌ه گیانیان‬ ‫ل ‌ه ده‌ستدا‪ ،‬به‌اڵم رێبه‌ر ئاپۆ توانی سیسته‌می‬ ‫ده‌سه‌اڵتداری پیاو ئانالیز بكات و له‌م بواره‌ش دا‬

‫سه‌ركه‌وتوو بوو و ل ‌ه هه‌مووی گرینگتر به‌رامبه‌ر به‌ ‌و‬ ‫سیسته‌مه‌ی ك ‌ه مرۆڤ ته‌نیا ‌فێری شكست و بێ‬ ‫هیوایه‌تی ده‌كات‪ ،‬سه‌ركه‌وت و توانی سیسته‌می‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تی و سیسته‌می ژنی ئازاد پێشبخات‪.‬‬ ‫ل ‌ه مێژووی شۆڕشه‌كانی هه‌موو دونیادا‪ ،‬گه‌الن و‬ ‫ژنان زۆر تێكۆشانیان كردووه‌‪ ،‬ل ‌ه ناو سیسته‌می‬ ‫ده‌سه‌اڵتدار و ده‌وڵه‌تگه‌را جێگایان نه‌گرت به‌اڵم‬ ‫ن نه‌یانتوانی سیسته‌مێكی ئالترناتیڤ دروست‬ ‫چو ‌‬ ‫بكه‌ن نه‌یانتوانی خۆیان رزگار بكه‌ن‪ .‬ل ‌ه سه‌ر‬ ‫ئه‌م بنه‌مای ‌ه ئانالیزه‌كانی رێبه‌ر ئاپۆ ل ‌ه سه‌ر‬ ‫سیسته‌می مودرنیته‌ی دیموكراتیك‪ ،‬نه‌ته‌وه‌ی‬ ‫دیموكراتیك و سه‌ربه‌خۆیی دیموكراتیك خاوه‌ن‬ ‫گرینگیه‌كی مێژووییه‌‪ .‬ل ‌ه سیسته‌می كۆمه‌اڵیه‌تی‬ ‫رێبه‌رتی دا ژن پێشه‌نگه‌‪ .‬ب ‌ه پێشكه‌وتنی‬

‫سیسته‌می هاوسه‌رۆكایه‌تی سیمای یه‌كسانخوازی‪،‬‬ ‫دیموكراتیك و عادیلی سیسته‌می كۆمه‌اڵیه‌تی ب ‌ه‬ ‫شێوه‌یه‌كی زۆر ئاشكرا ده‌ركه‌وت‪.‬‬ ‫رێبه‌رتیمان‪ ،‬رێبه‌ری سه‌ده‌ی ‪ 21‬ه‌‪ ،‬هه‌ڤاڵی‬ ‫راسته‌قینه‌ی ژنه‌‪ .‬بۆ ده‌ركه‌وتن ل ‌ه ئاڵوزی شه‌ڕی‬ ‫جیهانی سێهه‌م له‌ ‌م قۆناخه‌دا‪ ،‬رامانی ئازاد و‬ ‫سیسته‌می رێبه‌ر ئاپۆی ‌ه ك ‌ه ده‌توانێ ببێت ‌ه هێزی‬ ‫چاره‌سه‌ری‪.‬‬ ‫بۆی ‌ه ب ‌ه رێز و عه‌شقێكی مه‌زنه‌و‌ه ‪4‬ی نیسانی ‪2017‬‬ ‫رۆژی ل ‌ه دایك بوونی رێبه‌رمان پیرۆز ده‌كه‌ین‪ .‬ب ‌ه‬ ‫چاندنی نه‌مام و دار له‌م رۆژه‌دا و ل ‌ه سه‌ر خاكی‬ ‫ن سه‌ر ل ‌ه‬ ‫كوردستان ب ‌ه زانست‪ ،‬فكر و ب ‌ه ده‌ستی ژ ‌‬ ‫نۆی ژیان بخوڵقێنین‪.‬‬

‫ه بابه‌ته‌كانی كونفرانسی‬ ‫ه ب‌‬ ‫ئه‌م به‌شه‌ش تایبه‌ت ‌‬

‫ه هزری رێبه‌ر ئاپۆدا»‬ ‫«ئازادی ژن‪ ،‬هاوژیانی ئازاد ل ‌‬ ‫ه‬ ‫ه سلێمانی سازدرا‪ .‬هه‌وڵمانداو ‌ه ك ‌‬ ‫ه ‪2‬ی ئادار ل ‌‬ ‫ه ل‌‬ ‫ك‌‬ ‫ه چه‌ند ده‌قێكی دا‬ ‫ه ل‌‬ ‫به‌شی گرینگی كونفرانسه‌ك ‌‬ ‫ه به‌رده‌ستی ئێوه‌ی خوێنه‌ری به‌رێز‪.‬‬ ‫بخه‌ین ‌‬

‫كرداری هەریەك لە ئێمە‬

‫وتاری كردنه‌وه‌ی كونفرانس‬ ‫وەكو هەموو الیەك ئاگادارن لە سەرتاسەری جیهاندا كێشەو‬ ‫ئاڵۆزیەكان رۆژبەرۆژ لەزیادبووندان‪ .‬لوتكەی كێشە‪ ،‬قەیران‬ ‫و شەڕەكانیش لەرۆژهەاڵتی ناوەراستدا بەرێوە دەچێت‪.‬‬ ‫بەهۆكاری ئەوەی رۆژهەاڵتی ناوەراست بەگشتی و واڵتی‬ ‫كوردستان بەتایبەتی لە سەرەتای مێژووی مرۆڤایەتیدا وهەتا‬ ‫رۆژی ئەمرۆ بەپیترین خاك و جوغرافیای ئەم جیهانەن و لە سەر‬ ‫ئەم خاكە بۆجاری یەكەم لەپێشەنگایەتی ژندا بەكۆمەڵگابوون‬ ‫پێش كەوتووە ودایكایەتیان بۆ هەموو شارستانیەتەكان كردووە‬ ‫و زۆرترین شارستانیەتی بۆ مرۆڤایەتی بونیاتناوە ‪ .‬هەربۆیە‬ ‫لەپێناوی دزینی هەموو بەهای فكری و مەعنەوی مادیەكانی‪،‬‬ ‫ئەم هەرێمە بەردەوام رووبەڕووی هێرش و پەالماری هێزی‬ ‫دەسەاڵتداری جیهانی یان دەتوانین بڵین دەسەاڵتداری‬ ‫رۆژئاوایی بۆتەوە‪ ،‬رۆژهەاڵتی ناوەراستیان كردۆتە ناوەندی‬ ‫شەڕو ئاڵۆزیەكان‪ .‬ئاشكرایە كە تەواوی ئەنجامی شەرەكانیش‬ ‫لە كوردستاندا یەكال دەبێتەوە‪ .‬چونكە لەسەرەتای سەدەی‬ ‫بیستەمدا كوردستانیان پارچە پارچە كرد و بریاریشیاندا‬

‫لە كوردستاندا بەهیچ شێوەیەك ئارامی سەقامگیری‬ ‫دروست نەبێت‪ ،‬بۆ ئەوەی بەرژەوەندیەكانیان باش بپارێزن‪.‬‬ ‫ئەم زهنیەتەش هەتا رۆژی ئەمرۆ هەر لە سەر دەسەاڵتە‪.‬‬ ‫تەواوی ئەو داگیركاری و كۆمەڵكوژیانە كە لە سەر ئەم خاكە‬ ‫بەرێوەچووە بەبێ نەخشەوپالنی زلهێزانی سەردەستی‬ ‫رۆژئاوایی نەبووە‪ .‬لە ناوەندی هەموو پرۆژە و نەخشەی‬ ‫داگیركاریەكانی خاك وچەوسانەوەی كۆمەڵگاكەماندا‪ ،‬پرۆژەی‬ ‫چەوسانەوەو بەكۆیلەكردنی ژنان جێگە دەگرێت‪ ،‬ئاڵۆزكردنی‬ ‫پرسی رەگەزی لە سەر بنەمای كۆیالیەتیەكی بەشێوەیەكی‬ ‫سیستەماتیكی وورد رزاندنی كۆمەڵگا دەكاتە ئامانجی خۆی‪.‬‬ ‫راستیەكی روونە كە هێزی بااڵدەستی رۆژهەاڵتی ناوەراستیش‬ ‫باشترین پێكهێنەری ئەم پیالنانەبوون‪ .‬سەرەڕای ئەم‬ ‫راستیانە جێگەی داخە كە لە باشوری كوردستاندا بەردەوام‬ ‫ژمارەیەك لە رۆشنبیران و رێكخراوە مەدەنیەكان وهەندێك‬ ‫لە پارتە سیاسیەكان بەتایبەتی پارتی دەسەاڵتدار هێشتا‬ ‫ئەو تێزە فكری ولۆژیك و مۆدێالنەی كە لە الیەن دەوڵەتانی‬ ‫سەرمایەداری مۆدێرنیتەوە پێشكەشی دەكرێن بە مەبەستی‬ ‫قوڵكردنەوەی كێشەكان‪ ،‬وەك باشترین رێگە چارەسەری‬

‫‪13‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫گوزارەیە لە ئاستی تێگەیشتنمان‬

‫ن|نه‌جیب ‌ه عومه‌ر‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪14‬‬

‫دەبینن‪ .‬ئەمەش بە هۆكاری تێروانینی تەسك و سەرانسەری فەلسەفەی كۆمۆنیستی‪ ،‬بەاڵم نەیتوانیوە لە رەگ و ریشەوە‬ ‫فكریە لە بواری مێژوویی‪ ،‬فەلسەفی‪ ،‬سیاسی و ئابوری كێشەكە چارەسەر بكات‪ .‬‬ ‫كۆمەاڵیەتیەوە‪ ،‬هەروەها سەرقاڵكردنی تاكەكان بە كێش ‌ه رێبەری گەلی كورد بەرێز "عەبدواڵ ئۆجەالن" لە سەرەتای‬ ‫رۆژانەیەكانەوە بۆچارەسەریش هەڵوێستی رۆژانەی پێش دەست پێكردنی بە شۆڕش‪ ،‬گرنگیەكی زۆری بەپرسی ژن داوە‬ ‫دەخات ئەمەش ئەو كارەكتەرەیە كە سیستەمی سەرمایەداری و هەوڵەكانی بۆ چارەسەری هەنگاوبەهەنگاو قوڵتر كردۆتەوە‪.‬‬ ‫مۆدێرنیتە بونیاتی دەنێت‪ ،‬واتا مرۆڤایەتی لەناو قەیراندا چارەسەری پرسی ژن و بونیاتنانی ژنی ئازاد كە وەك شۆڕشی‬ ‫ژنان و شۆڕشی كۆمەاڵیەتی بەناوی دەكات كە بەردی بناخەی‬ ‫دەهێڵێتەوە‪.‬‬ ‫لەباشوری كوردستاندا قەیرانی سیاسی و ئابوری كۆمەاڵیەتی هەموو شۆڕشەكانە بەتایبەتی بۆ شۆڕشی دیموكراتی‪ .‬بەرێز‬ ‫بەئاستێك گەیشتووە كە كۆمەڵگا رووبەڕووی هەڵدێر كردوتەوە‪" .‬رێبەر ئۆجەالن" تێزەكانی بۆ ئازادی ژن كردۆتە ناوەندی ‬ ‫پرسی ژن وەك پرسێكی سەرەكە وناوەندە‪ .‬بەهێندەی ئەوەی پارادیگمای"جیهان بینی "هەموو تێزە فكریەكانی تری لەبواری‬ ‫تەواوی كێشە سیاسی و ئابوری كۆمەاڵیەتیەكان‪ ،‬كێشەی ژن نەتەوەیەكی دیموكرات و ژیانی سۆسیالیستی‪ .‬ئازادی ژن‬ ‫پەیوەندیدار دەكات و بەهێندەی ئەوەش پرسی ژن هەموو وەك ناوەندی چارەسەری دۆزی گەلی كوردو هەموو گەالنی‬ ‫پرسەكانی ژیان لەناو خۆیدا هەڵدەگرێت‪ .‬زۆر بەزانابوون ناوچەكە دەست نیشان دەكات و بە پێی ئەم راستیەش بە‬ ‫هەمیشە هەوڵدەدرێت پرسی ژن كە بە واتای تەواوی قوڵبونەوەیەكی مێژووی فەلسەفی و زانستی و كۆمەڵناسیانەی‬ ‫بەرفراوان‪ ،‬سەرچاوە وهۆكاری كۆیالیەتی و ژنی شیرۆڤە‬ ‫پرسەكانی ژیانە بەالوەكی تەماشا بكرێت ‪.‬‬ ‫لەكۆمەڵگاكەماندا سەرەرای زهنیەتی باوی باوكساالری كردووە‪ .‬بە بەڵگەی مێژوویی و فەلسەفی درێژترین تەمەنی‬ ‫ورەگەزگەرایی كە هەمیشە ژن وەك ناموس و موڵك و شەرەفی مرۆڤایەتی كە ژن تێدا پێشەنگایەتی بۆ مرۆڤایەتی كردووه‌‪ ،‬‬ ‫پیاو پێناسە دەكات و هەوڵدەدات ژنان لە دەرەوەی هەموو ئاشكرای كردووە‪ ،‬تێدا كۆمەڵگایەكی ئازادو دیموكرات و‬ ‫كایەكانی ژیان و بێ رۆڵ و كاریگەری بهێڵێت‪ .‬بەاڵم لەم یەكسان هەبووە‪ .‬لەم قۆناخەدا مرۆڤایەتی گەورەترین شۆڕشی ‬ ‫بەشەی كوردستان وەك هەموو بەشەكانی تری كوردستان‪ ،‬زهنیەت و شۆڕشی گوندو كشتوكاڵی بونیاتناوە‪ .‬هاتنی‬ ‫بەردەوام ژنان لە تێكۆشاندابوون‪ ،‬لە ناو تێكۆشانە نەتەوەیەكان سیستەمی پیاوساالری وكۆیالیەتی وەك لەرێدەركەوتنی‬ ‫و نارەزاییەكانی لەدژی داگیركەران ودەسەاڵتداران جێگەیان رێرەوی مرۆڤایەتی بەناو دەكات‪ .‬بێگومانە بنگەو سەرچاوەی‬ ‫گرتووە ‪ .‬كەسایەتی وەك "حەپسەخانی نەقیب وعادیلەخانم هەموو كۆیالیەتیەكان و دەسەاڵتداری و چینەكان لە سەر‬ ‫و لەیالقاسم ومارگرێت و موالزم حەلیمەو عایشە گوڵ و بنەمای كۆیالیەتی ژن خۆیان بونیاتناوە‪ .‬بە هەڵسەنگاندن‬ ‫هتد‪"......‬چەندین كەسایەتی پێشەنگ‪ ،‬ئەگەرچی لە ژێر و ئاشكراكردنی ئەم راستیانە پەردەی لە سەر هەموو‬ ‫ناو وناسنامەی جیاوازدا تێكۆشابن بەاڵم ئامانجیان شكاندنی ناراستیەكانی مێژوونوسان و فەیلەسوف و كۆمەڵناسەكانی‬ ‫زنجیری كۆیالیەتی و هەڵوەشاندنی زهنیەتی رەگەزگەرابووە‪ .‬جیهان هەڵماڵی‪" .‬رێبەر ئۆجەالن" لە پێشخستنی‬ ‫لە سااڵنی دوایشدا هەوڵدانی رێكخراوەكانی ژنان لە پێناوی چارەسەریەكانیدا بە هۆكاری قوڵبونەوەیەكی زۆر لە سەر‬ ‫گۆرینی یاساكان بە فشار دروستكردن لە سەر پەرلەمانی راستی سۆسیۆلۆژیای كوردستان و بە قووڵی هەستكردنی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬لە ئەنجامدا ژمارەیەك لەو بەند و مادە بە زهنیەتی رەگەزگەرایی و مەترسیەكانی لەسەر كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫یاسایانەی كەخزمەتی بەقوڵكردنەوەی توندوتیژی و كوشتن هەربۆیە لە تیزە فكریەكانیدا هیچ بۆشاییەكی نەهێشتۆتەوە‬ ‫و كۆمەڵكوژی ژنان دەكرد هەمواركرا‪ ،‬بێگومان ئەم كارانەش كە دەسەاڵتدارێتی پیاو بتوانێت لێیەوە دزە بكات وخۆی تێدا‬ ‫هێژای نرخاندن و رێزڵینانە‪ .‬دیسان نارەزایی لەدژی كوشتنی حەشار بدات‪ .‬بە شێوەیەكی رادیكااڵنە پیاوێتی دەسەاڵتدار‬ ‫ژنان لە الیەن رێكخراوەكانی ژنانەوە ئەمانە هەموو هەوڵدان و داوەتەبەر رەخنەو روی راستی پیاوێتی و سیستەمی دەسەاڵتدار‬ ‫هەڵوێست بوون لە پێناوی كەم كردنەوەی كۆمەڵكوژییەكانی بە یەكەوە گرێداوەو لە هەموو رویەكەوە راستەیەكانی خستۆتە‬ ‫سەر ژنان‪ ،‬بەاڵم ئەم كارانە بەهۆكاری دەنگی الوازو روو‪ .‬بە رەنج وتێكۆشانی بێ پایانی‪ ،‬مۆدێلی ژن و پیاوی‬ ‫پارچەپارچەییەوە نەتوانراوە ببێتە هێزی گۆرانكاری‪ .‬خاڵی ئازادی لەنوێوە بونیاتناوە‪ .‬خاڵی گرنگیش ئەوەیە بەرێزیان‬ ‫گرنگیش ئەوەیە كە لە تێروانینە فكریەكاندا بە هەموو تەنها لە بواری تیۆریدا كاریان لەسەر ئەم پرسە نەكردووە‬ ‫شێوەیەك نابێتە هێزێكی بنگەهی چارەسەری كە عەقڵیەتی بەڵكوو لەپێناوی خستەنە واری كرداریدا چەندەها نەخشەو‬ ‫دەسەاڵتداران تێپەرێنێت یان لە رێگەو رێبازی چارەسەریدا پرۆژەی چارەسەری كرداریانەی پێش خستووە‪ .‬هەر بەمەشەوە‬ ‫كێشه‌ی زۆر هەیە و ناهێڵێت بە تەواوی هەوڵەكان ئەنجامگیر نەوەستاوە رۆژانە و سات بەسات و بێ ووچان پێداگری كردووە‬ ‫بێت‪ .‬هەمووشمان دەزانین لە باشوری كوردستان و ئێراقدا بۆ ئەوەی پرۆژەی چارەسەری ژن لە بواری كرداریدا سەر‬ ‫گەلێك تێزو بۆچوونی فكری هەیە كە كاری لە سەر پرسی بكەوێت و كاری بۆهەڵگرتنی هەموو ئاستەنگیەكان كردووە‪.‬‬ ‫رەگەزی و پرسەكانی ژنان كردووە‪ .‬تا ئاستێكیش كاریگەریان لەكاتێكدا تێزە فكریەكانی دەگەیەنێتە ئاستی هەرە بڵندی‬ ‫هەبووە لەبەرەو پێش بردنی كۆمەڵگادا‪ ،‬بەتایبەتی فكرو زانستی ژن واتا(ژنۆلۆژی) وەك دایكی هەموو زانستەكان ‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫پێش دەخات لە پێناوی راست كردنەوەی هەموو زانستەكان‪ ،‬گەورەیان كرد‪ .‬بە هۆكاری ئەوەی تێزەكانی ئازادی بۆ هەموو‬ ‫وەك زانستی ژیان بۆ رزگاركردنی هەموو بوارەكانی ژیان لە ژنانی جیهانە ئەمڕۆ لە سەرتاسەری جیهاندا ژنان بەپیری ئەم‬ ‫رەگەزگەرایی‪ ،‬هەروەها بۆ سەر لە نوێ پێناسەكردنی ژیان بە پرۆژەو تێزانەوە دێن و هەریەك دەخوازن لە هەرێم و شوێنی‬ ‫هەبوون و پێشەنگایەتی ژن ئەم زانستە پێش دەخات‪ .‬چونكە خۆیاندا بەم فكرانە كێشەكانی خۆیان چارەسەر بكەن‪ .‬‬ ‫بەرێزیان ژن و ژیان وەك دوو واتا و دوو راستی تەواو بەیەكەوە قەیرانەكانی باشوری كوردستان‪ ،‬سیاسەتی ناوەندگەرایی‪،‬‬ ‫گەندەڵی‪ ،‬نادیموكراتی و پاوانخوازی‪ ،‬بەرێوەچوونی‬ ‫گرێدراو بەیەكەوە هەڵدەسەنگێنێت‪.‬‬ ‫رێبەری گەلی كورد بەرێز "عەبدواڵ ئۆجەالن" لەساڵی ‪ 90‬كاندا سیاسەتی نانەتەوەیی و پارچەبوونی سیاسەت لەسەربنەمای‬ ‫شیرۆڤەو شیكردنەوەكانی لە سەر باشوری كوردستان بە بەرژەوەندیەكانی دەوڵەتانی داگیركەری كوردستان و‬ ‫شێوەیەكی بەرفراوان پێش دەخات و لە‪1998-3-8‬دا دەگاتە ئەو بێ گاریگەركردنی پەرلەمان وحكومەت‪ ،‬پاوانكردن و‬ ‫ئەنجامەی كە چارەسەری بۆ كێشەكانی باشوری كوردستان بە دەستبەسەراگرتنی لە الیەن كۆمەڵێك پاوانخوازەوە ئه‌مڕ ‌ۆ‬ ‫پێشخستنی تێكۆشانی ژن گەرەنتی دەبێت و دەڵێت "شۆڕشی رۆژه‌ڤی سه‌ره‌كی بێ سیاسه‌تی ‌ه له‌م واڵته‌دا‌‪ .‬هه‌روه‌ها‬ ‫باشور شۆڕشی ژنە" دەبێت ژن پێشەنگایەتی تێكۆشانی داسەپاندنی تاك باوەری و پەراوێزكردن‪ ،‬چەوسانەوەی ئەتنیك‬ ‫نەتەوەیی و دیموكراتی بكەن‪ ،‬هەر بۆیە بەشداری ژنان لە و باوەڕیە جیاوازەكان‪ ،‬پەراوێزكردنی ژن لەكایەی سیاسیداو‬ ‫ئاستی پێشەنگایەتی لەبواری پێشخستنی ئایدۆلۆژی و بەكارهێنانی ژن لەبواری شێوازدا تەنها بۆ جوانكردنی رووی‬ ‫سیاسەتی دیموكراتی و پاراستنی رەوا و لە بواری كۆمەاڵیەتی خراپەكاریەكانی سیاسەتی نادیموكراتیانە‪ .‬شانبەشانی‬ ‫و ئابوری وەك پێویستەیەكی ژیانی دەست نیشان دەكات‪ .‬ئەمانە پاوانكردن وقۆرخكردنی ئابوری و داهاتی ئەم واڵتە‬ ‫بەرێزیان پێداگری لەسەر سەربەخۆی فكرو ئیرادەی ژنان لە الیەن كۆمەڵێك هێزی دەسەاڵتداره‌وه‌‪ ،‬هەژاری و بێ كاری‬ ‫دەكات‪ .‬دەڵێت ئەوەی باوەڕی بە سەركەوتن و تێكۆشان وون زیادبوونی هەمووجۆرە نەخۆشیەكی دەروونی سایكۆلۆژی لە‬ ‫نەكردووە هێزی شاراوەی ژنانە‪ .‬ئاشكرایە تێزە فكریەكانی كۆمەڵگادایه‌‪ .‬رەنگدانەوەی راستەوخۆی قەیرانەكان وخاڵی‬ ‫رێبەر ئاپۆ بۆ ئازادی ژن هەر لە سەرەتای نەوەتەكانەوە تا تەقاندنی كێشەكانیش لە كێشەكانی ژنان و كێشەی ناو‬ ‫رۆژی ئەمڕۆ كاریگەری راستەوخۆ و ناراستەوخۆی لە سەر خێزاندا دەبینرێت‪ .‬رۆژانە كوشتن و خۆسوتاندنی ژنان‬ ‫باشوری كوردستان هەبووە لە پێناوی پێشەنگایەتیەكی وپەرەسەندنی بێ سنور دیاردەی لەشفرۆشی و سات بەسات‬ ‫بەهێزو وەاڵمدانەوەی رەنجەكانی رێبەر ئاپۆ بۆ ئازادی ژن‪ .‬زیادبوونی هەمووجۆرەكانی توندوتیژی هەناسەی ژیانی لە‬ ‫چەندین كەسایەتی شۆڕشگێرو خەمخۆری كۆمەڵگا لە پێناوی كۆمەڵگا بڕیوە‪ .‬‬ ‫پێشخستنی چارەسەریەكی تۆكمەو راستەقینەی پرسی ئەگەرچی كێشەكان وەك هەڵقە بەیەكەوە گرێدراون بەاڵم‬ ‫ژن‪ ،‬بەشداریان لە شۆڕشی مەزنی كوردستاندا كردووە و لە بە پێویستمان زانی كە لە كۆنفرانسەدا هەرسێ كێشەی‬ ‫نزیكەوە ئاوێتەی ئەم فكر و فەلسەفەیە بوون‪ ،‬لە ناو ئەم سیاسی‪ ،‬ئابوری و كۆمەاڵیەتی تاوتوێ بكەین و لە دیدگا و‬ ‫قوتابخانەیەداخۆیان پێگەیاندووەو ژمارەیه‌كی زۆریش لەم بۆچونەكانی رێبەر ئۆجەالنەوە هۆكاری كێشەكان دەستنیشان‬ ‫شۆڕشگیرانە لە كەسایەتی خۆیاندا ئاستێكی بڵندی ئازادیان بكەین و لە رێگەی تێزە فكریەكانی بەرێزیانەوە نەخۆشیەكان‬ ‫ئاوا كرد و لە پێناوی سەركەوتنی هێڵی ئازادی چارەسەری چارەسەر بكەین ‪.‬‬ ‫بنگەهی بە قارەمانێتی گیانی خۆیان بەخت كرد‪ ،‬نمونەیان وەكو ئێوەی بەرێزیش ئاگادارن سه‌رچاوه‌ی هەموو گرێكوێرەیەك ‪15‬‬ ‫وەك هەڤااڵن "ڤیان جاف‪ ،‬هیران هیرانی‪ ،‬دەستینا قەندیل‪ ،‬لە زهنیەتدایە‪ .‬تێڕوانین و تەماشاكردنی هەر تاكێك بۆ ژیان‪،‬‬ ‫خەاڵت سلێمانی‪ ،‬ڤەژین رزگەیی‪ ،‬سۆاڵف رانیەی‪ ،‬داستان بۆ مرۆڤ‪ ،‬بۆ گەردوون چۆن بێت رەنگدانەوەی لە سەر كردار و‬ ‫كەركوكی‪ ،‬ژیندا هەولێری‪ ،‬بێریتان دهۆك‪ ،‬سەعادەت رێكانی‪ ،‬پراكتیكی ئەو تاكە راستەخۆ دەكات‪ .‬رێبەر ئۆجەالن دەڵێت‪:‬‬ ‫دەریا زێباری و هتد‪" .......‬بەدەیان و سەدان پێشەنگی تر‪" .‬كرداری هەریەك لە ئێمە گوزارەیە لە ئاستی تێگەیشتنمان"‬ ‫لەكاتێكدا ئێمە ئەم راستیانە دەهێنینە زمان بێگومان ئەو واتا ئاستی تێگەیشتنی فكری رەنگدانەوەی تەواو لە سەر‬ ‫شۆڕش و تێكۆشانە فكریەی رێبەری گەلی كورد بەرێز هەموو كارەكانمان دەكات‪ .‬سیستەمی دەسەاڵتدار بۆ ئەوەی‬ ‫"عەبدواڵ ئۆجەالن" لەبواری نەتەوەی دیموكراتی و ئازادی ژندا كۆمەڵگایەكی مێگەل دروست بكات لە رووی فكری و بۆچوونی‬ ‫تەنها كاریگەری لەسەر كوردستان نەكردووە بەڵكو كاریگەری زهنیەوە كۆمەڵگا ئاراستە دەكات و بەم شێوەیەش ئامادەكاری‬ ‫لە سەر هەموو جیهان كردووە‪ ،‬بەتایبەتی لە گەڵ پێشكەوتنی بۆ سازدانی پرسگرێك و قەیرانەكان دەكات‪ .‬وەهاش خۆی‬ ‫شۆڕشی رۆژئاوای كوردستاندا و پێشەنگایەتی و بەرخودانی پیشان دەدات كە ئەو چارەسەری پێش دەخات‪ .‬بۆ ئەوەی‬ ‫بێ وێنەی ژنان لەو شەرەدا هەموو جیهانی هەژاند‪ .‬بە دەیان چارەسەری پێش نەكەوێت تا دوا ڕادە چەواشەكاری دەكات‪.‬‬ ‫ژنی "عەرەب‪ ،‬تورك‪ ،‬فارس‪ ،‬ئەمریكی‪ ،‬ئەڵمانی‪ ،‬ئەرجەنتینی‪ ،‬مەیدانە سەرەكیەكانی ژیان بە پێ بەرژەوەندیەكانی خۆیان‬ ‫بەریتانی‪ ،‬ئەفریقی و هتد‪ "...‬بە دروشمی ژنانی كورد دابەش دەكەن‪ .‬سیاسەت و ئابوری هەمیشە وەكو كارو پیشەی‬ ‫پێشەنگی ئازادی هەموو جیهان‪ .‬بەشداری ئەم شۆڕشە پیاوان بەناو دەكەن وەك ئەوەی هونەرێكی زۆر زەحمەتەو‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪16‬‬

‫تەنها پیاوانی دەسەاڵتدار دەتوانن ئەم ئەركانە پێك بهێنن و ئەشقی كوردو كوشتنی پیاوێتی كالسیك بە سەدان پەرتوكی‬ ‫تابلۆیەكی وەها پیشانی خەڵك دەدەن‪ .‬تەواوی تواناكاریەكانی تر هەتا لە ئیمراڵیدا تێزەكانی لە چوارچێوەی هاوژیانی ئازاددا‬ ‫گەل بێ كاریگەر دەكەن و هێزی دینامیكی كۆمەڵگا ئیفلیج پێش خستووه‌‪ .‬مۆدێلی ژیان و عەشقی هاوبەش ومۆدێلی‬ ‫دەكەن‪ .‬گۆڕەپانی كۆمەاڵیەتیش وەها پیشانی جەماوەر دەدەن پرۆمەتۆس بوون و ئینانەبوون واتا ژیانی تاكی لە سەر‬ ‫كە ئەم گۆرەپانە هی خەڵكە بەاڵم تەواوی تۆویی زهنیەتی بنەمای خوداوەندبوون‪ .‬هەروەها هاوژیانیەكی لە سەر بنەمای‬ ‫ژنكوژی و گەندەڵی و نادیموكراتیەكانیان لێرەدا دەچێنن و پێوانەكانی ئازادی كە پاراستنی رەچەڵەكی مرۆڤ بە زۆربوونی‬ ‫دەدرونەوە‪ .‬بەرێز "ڕێبەر ئۆجەالن" بە فەلسەفە و فكری خۆی بایۆلۆجی یان بەمنداڵ بوون گرێ نادات بەپێچەوانەوە ژمارەی‬ ‫پەردەی لە سەر رووی هەموو ناراستەیەكان هەڵماڵیوە‪ .‬دانیشتوان هێندە زێدە بوویە لە سەر گۆی زەوی‪ ،‬جێگەی‬ ‫خاڵی یەكەم؛ كێشەی سیاسیه‌‪ ،‬بەرێزیان گرنگیەكی تەواویان مرۆڤ نابێتەوە‪ .‬زیادبوون و پاراستنی رەچەڵەكی مرۆڤ بە‬ ‫داوەتە سیاسەتی دیموكراتیانەی گەل‪ ،‬لە بەر ئەوەی سیاسەت زیادبوونی فكری و زهنیەوە گرێدەدات‪ .‬ئەمانە هەموو وەك‬ ‫وەك مەیدانی ئازادی پێناسە دەكات و دەڵێت كۆمەڵگایەكی مۆدێلی نوێ پێشكەشی هەموو مرۆڤایەتی دەكات كە دەكرێت‬ ‫نەسیاسی وەكوو مریشكی سەربڕاوە‪ .‬بە پێویست دەزانێت هەریەك لەم پرۆژانەی ئێمە وەك چارەسەری جەوهەری بۆ‬ ‫كە سیاسەت لە دەستی دەسەاڵتدار دەركەوێت و بدرێتەوە كۆمەڵگاكەمان گفتوگۆی قوڵی لە سەر بكەین‪ .‬‬ ‫دەستی تاكەكانی كۆمەڵگا‪ .‬هەر بۆیە دوركەوتنەوە لە ئێمەش لە هەل و مەرجێكی وەها هەستیارداو لە كاتێكدا‬ ‫سیاسەت وەك دوركەوتنەوەیە لە هۆشیاری‪" .‬رێبەر ئۆجەالن" باشوری كوردستان لە ناو گەلێك قەیران و ئالۆزیدا‬ ‫بەرێوەچوونی سیاسەتێك كە دابراوبێت لە هێز وئیرادەی تێدەپەرێت بەتایبەت كێشەكانی ژنان لە ئاستێكی هەرە‬ ‫گەل وەك بێ ئەخالقیەت لە سیاسەتداو بێ ناوەرۆككردنی بڵندایە‪ ،‬بە پێویستمان زانی وەك ئەركی بەرپرسیاری‬ ‫سیاسەت ناو لێ دەكات‪ .‬پێشەنگایەتی ژن لەسیاسەتدا وەك بەرامبەر بە تەواوی كێشەكان‪ .‬بەپێویستمان زانی وەك‬ ‫مەرجی سەرەكی دیموكراتیزەكردنی سیاسەت دەست نیشان رێگاچارەسەری بنگەی تێزەكانی "رێبەر ئۆجەالن" بۆ ئازادی‬ ‫دەكات‪ .‬دەڵێت ژن ئەگەر لە گۆرەپانی سیاسیدا بە سەر ژن لەم كۆنفرانسەدا گفتوگۆ بكەین كە بەرێزیان بۆ یەك‬ ‫نەكەوێت‪ ،‬ئەو‌ه لە هەموو تێكۆشانەكانیدا نیمچە دەمێنێت‪ .‬بەیەكی ئەو كێشانەی رۆژی ئەمرۆ چارەسەری لۆژیكی و‬ ‫لەم بوارەشدا بە پێشخستنی سیستەمی هاوسەرۆكایەتی گونجاویان پێشخستووە‪ .‬وەك لە سەرەوەش باسمانكرد‬ ‫لە هەموو بەرێوەبردنەكاندا رێگەی لە هەموو زهنیەتێكی سەرەڕای گەلێك قوربانی و هەوڵدان و چەندین جار سازدانی‬ ‫ناوەندگەرایی و رەگەزگەرایی بەستەوە‪ .‬ئەركی ژنیش ئەوەیە كۆنفرانس بەاڵم نەمانتوانیوە وەك پێویست گۆڕانكاری گرنگ‬ ‫كە بە رەنگی خۆی وەك ژنێكی بە ئیرادەو بە رەنگێكی چڤاكی و ئەنجامگیر ئەنجام بدەین‪ .‬هەر بۆیە لەو باوەڕەداین كە‬ ‫و دیموكراتیانە سیاسەت بكات و السایی پیاوان نەكاتەوە‪ ،‬چەندە پرسەكە ئالۆزو قوڵە بەهێندەی ئەوەش تێگەیشتن لە‬ ‫سیاسەتێك كە بە رەنگ ودەنگی وئیرادەی ژن بێت و دوری ناوەرۆكی پرسەكە وەك خۆی و بەهێندەی ئەوەش باوەركردن‬ ‫هەموو جۆرە دەسەاڵتخوازیەك رابوەستێت‪ .‬بەناوەرۆكی چارەسەریەكان و بەدڵ كاركردن بۆ پێكهێنان‬ ‫خاڵی دووەم ‪ :‬ئابوری وەك كاری سەرەكی ژن هەڵدەسەنگێنێت وخستنە واری كرداری ئەم تێزانە گرنگە‪ .‬بەتایبەتی بەپێی‬ ‫و دەڵێت‪ " :‬ئەوەی لە سەرەتادا ئابوری پێش خستووەو پێویستی و گرنگی ئەم پرسە خۆ بەرپرسیاردیتن و كاری‬ ‫بەرهمهێنانی فێری هەموو مرۆڤایەتی كردووە دایكە"‪ .‬بۆیە هاوبەش ئەنجامدان دەبێتە ئەركی سەرەكی ئێمەی ژنان و‬ ‫لە رۆژی ئەمرۆدا پەراوێزكردنی ژنان لەكایەی ئابوریدا هەموو كەسانی ئازادیخوازو دیموكراتخواز‪ .‬لەو باوەرەداین‬ ‫خیانەتێكی گەورەیە لە بەرامبەر رەنجی دایك و هەموو ژنان‪ .‬ئەمجارە بەكۆی هەموو هەوڵدانەكان بتوانین بگەینە كۆمەڵیك‬ ‫ئەگەرچی نكۆڵیكردن هەر دەچێ زیاتر دەبێت بەتایبەتی ئەنجام وبتوانین ناڵە و قێڕەی ژنانی ئەشكەنجەدراو سوتێنراو‬ ‫سەرمایەداری تەواوی دەسەاڵتداران رۆژانە رەنجی ژن دەدزن نەهێڵین و ببینە ئاستەنگ لە بەردەم كڕین و فرۆشتنی ژنان و‬ ‫و وەها دەسەاڵتی خۆیان بەرێوە دەبەن‪ .‬هەر بۆیە ئاكتیڤ رێگە بگرین لە گوتنی بریقدارو سیاسەتكردن لە سەر پرسی‬ ‫بوونی ژنان لە بەرهەمهێنان و ئابوریەكی هەرەوەزیدا دەبێتە ژن و رێگە لە هەڵخەڵەتاندنی جەماوەر بگرین بە دەستی ئەو‬ ‫ئەركێكی دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگا‪ .‬كەسانەی كە بازرگانی لە سەر ژنان دەكەن و ناوی لێدەنێن‬ ‫خاڵی سێهەم‪ :‬پرسی كۆمەاڵیەتی وپرسەكانی خێزان و سیاسەت‪ .‬بەو هیوایەی بە هەموومانەوە ببینە هیوایەك بۆ‬ ‫هاوسەرگیری یان پرسی چۆن بژینه‌؟ ئەم پرسانە لە الیەك هەموو ئەو كیژۆاڵنەی كە رۆژانە كار لە سەر گرێدانی فكرو رۆح‬ ‫ئاراستەی پرسەكانی تریش دیاری دەكات‪ .‬لە الیەكیش و هەستەكانیان دەكرێت‪ .‬‬ ‫رەنگدانەوەی هەموو كێشەكانی تر لە سەر ئەم پرسە دروست‬ ‫دەبێت‪ .‬لەم رووەو‌ه "رێبەر ئۆجەالن " زۆرترین تێزی فكری‬ ‫پێشخستووە لە سەرەتای ساڵی هەشتاكاندا پەرتوكی بەناوی‬ ‫خێزان و ژن و چۆن بژین؟ شۆڕشی كۆمەاڵیەتی ژیانی نوێ و‬

‫ه كۆمه‌اڵیه‌تی‪ ،‬سیاسی‬ ‫كێش ‌‬ ‫و ئابووریه‌كان‬

‫ئا‪ :‬پەرلەمانتاری یه‌كیه‌تی نیشتامنی كوردستان‪ ،‬تەالر لەتیف‬ ‫ژنان لە هەر قۆناغێكداو بەشێوازی جیاواز هەنگاویان ناوە بۆ‬ ‫بەدەستهێنانی مافەكانیان‪ ،‬سەرەڕای هەمو كۆسپ‌و رێگرییە‬ ‫یاسایی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬كۆمەاڵیەتی‌و ئابورییەكان‪.‬‬ ‫رەوشی ژنان لەدوای ساڵەكانی ‪ 1991‬واتە دوای راپەڕین زۆر‬ ‫پێشكەوتنی خێرایی بەخۆیەوە بینی‌و هەنگاوی زۆر بوێرانە نرا‬ ‫بۆ چەسپاندنی مافەكانی ژنان بەتایبەتی لەڕوی كۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫یاساییەوە‪ ،‬هەتا دوای ساڵی ‪ ،2008‬بەداخەوە رەوشی ژنان‬ ‫تاڕادەیەك لە دۆخێكی چەقبەستو ماوەتەوە‌و باسكردن لە‬ ‫مافەكانیان تەنیا لە چوارچێوەی راگەیاندن‌و قسەكردندا‬ ‫ماوەتەوە‌و هەنگاوی جدی نەنراوە بەهۆی بەربەستی سیاسی‪،‬‬ ‫دارایی‪ ،‬ئاینی‪ ،‬یاسایی‌و كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫حزبە سیاسییەكانیش لەئێستادا باوەڕیان بە مافەكانی ژنان‌و‬ ‫بەشداری سیاسی ژنان تەنها بەچوارچێوەی موجامەلەدایە‌و‬ ‫هەنگاوی جدی نیە بۆ چەسپاندنی مافەكانی ژنان بەشێوەی‬ ‫یەكسانی مافی ژنان‌و پیاوان لە دەسەاڵتەكانی یاسادانان‌و‬ ‫جێبەجێكردن‌و دادوەریدا‪.‬‬ ‫گەر باس لە ماف‌و زیادبونی توندوتیژی‌و جۆری توندوتیژییەكان‬ ‫بكرێت‪ ،‬دەبێت بەسێ بەش باس بكرێت‪:‬‬ ‫جۆری توندوتیژییەكان لەم قۆناغەدا‪.‬‬ ‫‪ -1‬‬ ‫‪ -2‬هۆكاری توندوتیژییەكان‪.‬‬ ‫كاریگەری هۆكارەكان لەسەر هەرسێ دەسەاڵتەكە‪.‬‬ ‫‪ -3‬‬ ‫* جۆری توندوتیژییەكان لەم قۆناغەدا‬ ‫‪ -1‬توندوتیژی دەرونی‪ -2 .‬توندوتیژی جەستەیی‪ -3 .‬دابڕان‬ ‫لە خوێندن‪ -4 .‬زیادبونی جیابونەوە‪ -5 .‬زیادبوونی كوشتنی‬ ‫ژنان‪ -6 .‬زیادبونی لەشفرۆشی‪ -7 .‬ناپاكی هاوسەرگیری‪.‬‬ ‫‪ -8‬بەشودانی خوار تەمەنی ‪ 18‬ساڵ‪ -9 .‬خۆكوشتن‌و‬ ‫خۆسوتاندن‪ -10 .‬هێنانی ژنی دووهەم‪ -11 .‬بەزۆر بەشودان‪.‬‬ ‫‪ -12‬جیاوازی كارو موچە‪ -13 .‬گێچەڵی سێكسی لە فەرمانگە‬

‫‪17‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫هۆكارو كاریگەری توندوتیژی كۆمەاڵیەتی‌و یاسایی‬ ‫لەم قۆناغەدا‬

‫حكومییەكان‌و كەرتی تایبەت‪.‬‬ ‫* هۆكارەكانی زیادبونی توندوتیژی‬ ‫‪ -1‬قەیرانی سیاسی ‪ -2‬قەیرانی دارایی ‪ -3‬سیسته‌می‬ ‫حوكمڕانی‌و سیاسی ‪ -4‬باری كۆمەاڵیەتی ‪ -5‬باری ئابوری‬ ‫‪ -6‬عادات‌و تقالید‌و عرف ‪ -7‬خراپ بەكارهێنانی دین ‪-8‬‬ ‫راگەیاندن ‪ -9‬سیسته‌می پەروەردە ‪ -10‬ژنان ‪ -11‬یاساكان‪.‬‬ ‫* كاریگەری هۆكارەكان لەسەر دەسەاڵتەكان‬ ‫* دەسەاڵتی یاسادانان‪ :‬تائێستا چەندین یاسا هەن بونەتە‬ ‫هۆی زیادبونی جیاكاری رەگەزی‌و پێشێلكردنی مافەكانی ژنان‬ ‫لەو یاسانەدا‪.‬‬ ‫‪ -1‬یاسای سزادانی عێراق ‪ -2‬باری كەسێتی ‪ -3‬نەهێشتی‬ ‫لەشفرۆشی ‪ -4‬توندوتیژی خێرانی‬ ‫* دەسەاڵتی جێبەجێكردن‪ -1 :‬بەشداری ژنان لە كابینەیەك‬ ‫یەك لەدوای یەكەكاندا بەرەو كەمبونەوە دەچێت‪ ،‬بۆیە زۆر‬ ‫گرنگە ‪%30‬ی بەشداری ژنان لەدەسەاڵتی یاساداناندا‪ ،‬گرنگە‬ ‫ئەم رێژەیە بۆ دەسەاڵتی جێبەجێكردن جێبەجێ بكرێت‌و‬ ‫بەیاسا بچەسپێندرێت‪ -2 .‬جێبەجێ نەكردنی یاساكان‌و‬ ‫نەبوونی هیچ فشارێك لەالیەن دەسەاڵتی جێبەجێكردن بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی یاساكان‪ -3 .‬دەرچونی هەندێك رێنمایی‬ ‫بوەتە رێگر لەبەردەم ژنان (مۆڵەتی دایكاتی‪ -‬رێنمایی دارایی‬ ‫بانكەكان)‪ -4 .‬نەبوونی یاسایەكی تایبەت بە ئەنجومەنی‬ ‫بااڵی خانمان كە ئەمەش وایكردوە ئەو ئەنجومەنە نەتوانێت‬ ‫كارەكانی وەكو پێویست بكات‪ -5 .‬دەزگای داواكاری گشتی‬ ‫كە سەربە وەزارەتی دادە زۆر گرنگە حكومەت هەنگاوی جدی‬ ‫هەبێت بۆ ئەوەی بخرێتە سەر دەسەاڵتی دادوەری‌و هەتا‬ ‫بتوانرێت لەگەڵ هەمواری یاساكە زیاتر خزمەت مافەكانی‬ ‫تاك بكات بەتایبەتی ژنان‪.‬‬ ‫* دەسەاڵتی دادوەری‪:‬‬ ‫هەمو یاسایەك دوای دەرچونی پێویستە جێ بەجێ بكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە ئەو یاسایانەی پەیوەندیدارە بە ژنانەوە‬ ‫هەمیشە گرفت دروست دەكرێت بۆ جێبەجێكردنی لەالیەن‬ ‫دەسەاڵتی دادوەرییەوە‪ ،‬لەو یاسایانە هەردوو بڕیاری (‪)59 -62‬‬ ‫كە بەڕێز مام جەالل لەكاتی دو ئیدارەیدا دەریكرد‪ ،‬هەمواری‬ ‫یاسای باری كەسێتی ژمارە (‪.)15‬‬ ‫* یاسای توندوتیژی خێرانی‪:‬‬ ‫دەستور‪ :‬چەسپاندنی مافەكانی ژنان لەدەستوری هەرێمدا‬ ‫زۆر گرنگە تابتوانرێت هاوكار بێت بۆ بەدەستهێنانی مافە‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪18‬‬

‫مەدەنی‌و سیاسی‌و ئابورییەكان و دیاریكردنی سەرچاوەكانی‬ ‫یاسا گرنگی خۆی هەیە نەك تەنها بۆ پاراستنی مافەكانی‬ ‫ژنان بەڵكو بۆ پاراستنی مافی تاك لە هەرێمدا‌و دیاریكردنی‬ ‫بەشداری ژیان لە ناوەندی بڕیار بەرێژەیەك كە كەمتر‬ ‫نەبێت لە رێژەی ‪ %30‬تەنها بۆ دەسەاڵتی یاسادان‪ ،‬بەڵكوو‬ ‫دەسەاڵتی جێبەجێكردنیش بگرێـتەوە بەیاسا‪ ،‬لە كۆتایدا زۆر‬ ‫گرنگە كاركردن لەسەر بەرزكردنەوەی ئاستی هۆشیاری تاك‬ ‫لەبەرامبەر مافەكانیان بەتایبەتی ژنان كە ئەویش ئەركی‬ ‫سەرەكی دەسەاڵتەكانی یاسادانان‪ ،‬جێبەجێكردنی دادوەری‪،‬‬ ‫راگەیاندن‪ ،‬رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی‪ .‬گەر هەرێم‬ ‫دەیەوێت باسی دیموكراسی‌و ئازادی تاك بكات گرنگە لە‬ ‫چەسپاندنی مافەكانی ژنان دەست پێ بكات‪.‬‬

‫لەبارەى سیاسەتەوە‬

‫ئا| پارله‌مانتاری گۆڕان رسوه‌ عه‌بدولوا‌حید‬

‫بەپێى پێناسەى قوتابخانە فەلسەفی و سیاسییەکان‪،‬‬ ‫سیاسەت بەماناى هونەر یان زانستى بەڕێوەبردنى‬ ‫حکومەتە‪ .‬هەروەها هونەرى کاریگەرى دروستکردنە لەسەر‬ ‫سیاسەتەکانى حکومەت‪ ،‬سیاسەت لە بنەڕەتدا لە وشەى‬ ‫پۆلیتیکا‪-‬ى یۆنانییەوە سەرچاوەى گرتووە کە ناونیشانى‬ ‫کتێبێکى ئەرستۆیە‪ ،‬کە بەماناى «کاروبارى شارەکان» دێت‪.‬‬ ‫لەدواتردا ئەو وشەیە لە ساڵى ‪١٤٣٠‬دا هاتووەتە ناو زمانى‬ ‫مۆدێرنى ئینگلیزییەوە‪ .‬سیاسەت بۆیە سەرهەڵدەدات‬ ‫چونکە پێویستە لە دۆخى نوێ و جیاوازدا «بڕیار بدەین»‪،‬‬ ‫و لە دۆخە ئاڵۆزەکاندا بڕیار دەدەین‪ .‬لە زۆرێک لە واڵتانى‬ ‫جیهاندا سیاسەت بۆیە دەکرێت تاوەکو ڕکابەرى لەڕێگەى‬ ‫هۆکارە سیاسییەکانەوە ئەنجام بدرێت نەک لە ڕێگەى جەنگ‬ ‫و پێکدادانى سەربازییەوە‪ ،‬یان ستەمکارى ئەنجام بدرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم هێشتا لە بەشێک لە دەوڵەتانى جیهان سیاسەت وەکو‬ ‫ئامڕازێک بەکارهێنراوە لە خزمەت دەزگاکانى ترى کۆمەڵگادا‪،‬‬ ‫بۆنمونە‪ :‬لەو واڵتانەدا کە دیموکراسى لە دۆخێکى خراپدایە‪،‬‬ ‫سیاسەت وەکو هۆکارێکى بازرگانى بەکار دەهێنرێت بۆ‬ ‫کۆنترۆڵکردنى دامودەزگاکانى دەوڵەت و بەکارهێنانیان بۆ‬ ‫بەرژەوەندییە تایبەتییەکان‪ .‬بەوشێوەیە سیاسەت دەبێتە‬ ‫ئامڕازێک و بۆ بەدیهێنانى بەرژەوەندییە تایبەتەکان‪.‬‬ ‫سیاسەت لە هەرێمى کوردستان‪ :‬هەرێمى کوردستان‬ ‫ئەزموونێکى سنووردارى لەگەڵ سیاسەتکردندا هەیە‪ .‬لەدواى‬ ‫ڕاپەڕین ئەو هێز و کەسایەتیانەى کە کاروبارى سیاسییان‬ ‫گرتەدەست هەمان ئەو کەسانەبوون کە شۆڕشگێڕەکانى‬

‫پێشوو بوون‪ .‬بەهێزترین سیاسییەکان ئەو کەسانەبوون‬ ‫کە لەسەردەمى شۆڕشدا چەکداربوون‪ .‬توانا و لێهاتوویى و‬ ‫لێزانى لە ئیدارە کردن لەبەرچاونەگیرا‪ .‬لەبەرئەوە سیاسەت‬ ‫لە هەرێمى کوردستاندا بە ئاقارێکى هەڵەدا ڕۆیشت‪،‬‬ ‫تەنانەت جیاوازییەک ئەوتۆ نەبوو لەنێوان ئەوانەى ئیدارەى‬ ‫دەوڵەت دەکەن و ئەوانەى خاوەنى چەک و جبەخانەى‬ ‫سەربازین‪ .‬لەدواى ڕاپەڕین دەستوورێک نەنوسرایەوە‬ ‫بۆئەوەى دامەزراوەکانى بەشێوەیەکى فیعلى بکەونە سەرپێ‬ ‫و سەربەخۆیى دەسەاڵتەکانى دادوەرى و تەشریعى و‬ ‫تەنفیزى جیابکرێتەوە و بپارێزرێت‪ .‬جگە لە کەسایەتییەکان‪،‬‬ ‫بنەماڵەکانیش کۆنترۆڵى پێگە سیاسییەکانیان کرد‪ ،‬زۆرێک‬ ‫لەو کەسایەتییانەى لە سیاسەتدا دەرکەوتن لە چەند‬ ‫بنەماڵەیەکى دیاریکراوەوە هاتبوون و هێزیان لەو بنەمااڵنەوە‬ ‫وەردەگرت کە لێوەى هاتبوون‪.‬‬ ‫لە سەردەمى جەنگى ناوخۆدا هەموو ئەو تەشهیرەى‬ ‫سیاسییەکان بە یەکتریان کرد و هەموو ئەو سوکایەتیەى‬ ‫بە یەکتریان کرد و دواتریش ئەنجامیاندا‪ ،‬لەالیەن میدیا و‬ ‫ئەندامەکانییانەوە بە (سیاسەت) ناودەبرا! لەو سەردەمەدا‬ ‫زاراوەى سیاسەت وەکو زاراوەیەک بۆ چۆنیەتى ئەنجامدانى‬ ‫خیانەت‪ ،‬سوکایەتى‪ ،‬فێڵ و تەڵەکە ناودەبرا‪ ،‬سیاسى باش‬ ‫بەو کەسە دەوترا کەسێکى زۆرزان بێت لە فێڵ و تەڵەکەدا‪.‬‬ ‫لەکاتێکدا دەبوو سیاسییە ڕاستەقینەکان ڕێگەیان نەدابایە‬ ‫جەنگ و پێکدادانە حزبییەکان وێنەى سیاسەت بشێوێنێت‬ ‫کە سیاسەت دەبوو ئیدارەى کۆمەڵگا بکات و سەقامگیرى‬ ‫دروست بکات‪.‬‬ ‫بەشێکى زۆر لەو پیاو و ژنانەى لەناو حزبەکاندا بوون بە‬ ‫کەسایەتى دیار و پێگەیان لەناو کاروبارە سیاسییەکاندا هەیە‬ ‫لە هەرێمى کوردستان‪ ،‬پشت دەبەستن بە مێژووى بنەماڵە و‬ ‫خۆیان لە ڕابردوودا لەناو شۆڕشدا‪ ،‬یان پشت دەبەستن بەو‬ ‫بنەماڵە و ئەو هێزە سەربازییەى کە پشتیوانییان دەکەن‪.‬‬ ‫بەشدارى ژنان لە سیاسەتدا لە جیهان‬ ‫ب ‌ه پێى ئامارێکى نەتەوە یەکگرتووەکان کە لە مانگى‬ ‫ ‬‫شەشى ‪ ٢٠١٦‬باڵوکراوەتەوە‪ ،‬لە سەرتاسەرى جیهاندا ژنان‬ ‫لەسەدا ‪ ٢٢‬پۆینت‪٨‬ى پەرلەمانتارانى جیهان پێکدەهێنن‪.‬‬ ‫بەراورد بە ساڵى ‪ ١٩٩٥‬ژمارەکە بووەتە دوو ئەوەندە کە لەو‬ ‫ساڵەدا ژمارەى پەرلەمانتارانى ژنان لە جیهاندا لەسەدا ‪١١‬‬ ‫و پۆینت‪ ٣‬بووە‪ .‬بەاڵم هێشتا ئەو ژمارەیە کەمە‪ ،‬لەکاتێکدا‬ ‫نیوەى دانیشتوانى جیهان ژنانن‪.‬‬ ‫ لە کانوونى دووەمى ‪٢٠١٧‬دا ‪ ١٠‬ئافرەت لە تەواوى‬‫جیهاندا سەرۆک و ‪٩‬یان سەرۆکى حکومەت بوون‪.‬‬ ‫بەپێى ئامارێکى کانوونى دووەمى ‪ ،٢٠١٧‬لەسەدا ‪١٧‬ى‬ ‫ ‬‫وەزیرەکان لە جیهاندا ژنان بوون‪.‬‬ ‫بەپێى بەداوداچوونێکى کریستن الگارد بەڕێوەبەرى‬ ‫ ‬‫جێبەجێکارى سندوقى دراوى نێودەوڵەتى ئەوەى ئاشکرا کردووە‬

‫قەیرانی دارایی و كا ریگەرییەكانی لەسەر ئافرەت‬

‫دالیا ره‌ئوف ـ پسپۆری بواری ئابووری‬

‫‪19‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫لەسەدا ‪٩٠‬ى واڵتانى جیهان تەنانەت واڵتە پێشکەوتووەکانیش‪،‬‬ ‫بەالیەنى کەمەوە یەک ڕێگرى (یان زیاتر) دروست دەکەن بۆ‬ ‫بەشدارى کارا و یەکسانى ژنان لە بازاڕى کار و بەشدارى‬ ‫تەواویان لەبوارى بازرگانیدا‪.‬‬ ‫پەرلەمانى کوردستان لەسەدا ‪ ٣٠‬بۆ کۆتاى ژنان‬ ‫ ‬‫داناوە لە هەڵبژاردنەکاندا‪ .‬هەرچەندە بەهۆى یاساى کۆتاوە‬ ‫هەرێمى کوردستان لەڕووى ژمارەى پەرلەمانتارانەوە لە‬ ‫دۆخێکى باشدایە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر یاساى کۆتا نەبێت ئەوا‬ ‫پێشبینى دەکرێت بەشدارى ژنان لە هەرێمى کوردستان‬ ‫بچێتە ئاستێکى زۆر خراپەوە‪ .‬چەند هۆکارێک ڕێگرن لە‬ ‫بەشدارى چاالکانەى ژنان لە سیاسەتدا‪ -1 :‬دیموکراسى لە‬ ‫ئاستێکى سەقامگیر و پێشکەوتوودا نییە‪ ،‬لە بەرئەوە دەرفەتى‬ ‫پێگەیشتن و سەرکەوتنى ژنان وەکو سیاسەتمەدارێک نییە‪.‬‬ ‫‪ -2‬کۆمەڵگا هەمیشە ئافرەت وەکو هاوواڵتیى پلە دوو تەماشا‬ ‫دەکات‪ ،‬و تەنانەت ئافرەتان خۆشیان پشتیوانى پێگەیشتن و‬ ‫سەرکەوتنى ئافرەتە سیاسییەکان نییە‪ ،‬چونکە تێگەیشتنێکى‬ ‫گشتیان بۆ دروستکردون کە ژنان ناتوانن سیاسەت بکەن‬ ‫و ڕۆڵیان لەو بوارەدا هەبێت‪ -3.‬بەهۆى قەیرانى دارایی و‬ ‫نەبوونى یەکسانى داراییەوە‪ ،‬ژنان بەهەمانشێوە ناتوانن‬ ‫لەبوارى سیاسەت و بوارە جیاوازەکانى کۆمەڵگادا پێشبکەون‪.‬‬ ‫بۆ بەشداریکردنی کاراى ژنان لە سیاسەت و کارى سیاسیدا‬ ‫پێویستە لە حزبەکانەوە دەست پێبکرێت کە پێش ئەم‬ ‫هەنگاوەش پێویستمان بە تواناسازى ژنان هەیە لە بوارى‬ ‫سیاسەت و بۆ ئەوەى هەڵەکانى پیاوان لەسیاسەتکردن دوباره‬ ‫نەکەینەوە‪ .‬بەشدارى کاراى ژنان لە کایەى سیاسی پێویستى‬ ‫بەهۆشیارى کومەڵگە هەیە‪ ،‬تا کومەڵگەیەکى هوشیارتر‬ ‫هەبێت ژنان زیاتر دەچنە پێشەوە لەم کایەیەدا کە تەنها‬ ‫پیاوان قۆرخیان کردووە‪ .‬لە کوردستان هەتا ئێستا بەدەگمەن‬ ‫ژنەکان پۆستەکانیان شایستەى ماندووبوون و خزمەتەکەیانە‪.‬‬ ‫بەرزکردنەوەى پلەى وەزیفى ژن درەنگتر دەبێت لەبەرزکردنەوەى‬ ‫وەزیفی پیاو‪ ،‬هەروەها بۆ ناردنە دەرەوەو زەمالە و راهێنان‬ ‫فرسەتى پیاوان زیاترە‪ .‬بۆیە بەهێزکردنی تواناکانی ژنان لە‬ ‫بوارەکانى ئابورى و سیاسى ئەرکى رێکخراوەکانى ژنانە بە‬ ‫هەماهەنگى حکومەت و کوڵنەدان لە فشار دروستکردن بۆ‬ ‫سەر الیەنە سیاسیەکان لە الیەک و حکومەتیش لە الیەکى‬ ‫دیکە تا بتواتین بوار و توانای ژنان لە سیاسەتدا زیاد بکەین‪.‬‬

‫واقیعی ئێستای ئابووری هەرێمی كوردستان گوزارشت‬ ‫لە وێنەی ئابورییەكی بە بەرهەمی یەك الیەن دەكات كە‬ ‫بەشێوەیەكی بەرچاو پشت بەو داهاتە نەوتییە دەبەستێت‬ ‫كە بۆ (تمویل) بودجەی گشتی بەكاردێت كە بەكاربردن بە‬ ‫رێژەی ‪ % 71‬لەو بودجەیە لە هەرێمدا پر دەكاتەوە‪ ،‬ئەمەش لە‬ ‫كاتێكدایە كەپشكی سەكتەرە نانەوتییەكانی دیكە زۆر كەمە‬ ‫بۆ بەدەست هینانی داهات و وە ئەم ڕاستییەش لە تیروانینی‬ ‫ئابووریەوە زۆر نادروستە‪.‬‬ ‫وەك الی هەموان ئاشكرایە كە ماوەی چەند ساڵیكە باری‬ ‫دارایی و گوزەرانی خەڵكی هەریمی كوردستان لە رەوشیكی‬ ‫نائارام و خراپدایە بە هۆی ئەو كیشەو قەیرانانەی روویداوە لە‬ ‫بواری ئابووری و سیاسی و كومەاڵیەتی جگە لە جەنگ دژی‬ ‫داعش‪ .‬گرنگترین و دیارترین كێشە كە لە ئیستادا رووبەڕووی‬ ‫كومەڵگای كوردەواری بۆتەوە بریتیە لە قەیرانی دارایی‬ ‫و پاشگەز بوونەوەی ئاستی بژێوی كە ئەمەش كاریگەریی‬ ‫هەبووە لەسەر هەموو بوارەكانی ژیان و هەموو تاكەكانی‬ ‫كۆمەڵگە وە بەتایبەتی ئافرەتان ‪.‬‬ ‫لیپرسراویتی ئافرەت لە رووی بەریوەبردنی ماڵ و پالن دانان و‬ ‫رێكخستنی خەرجییەكانی وەك خواردن و جل و بەرگ و هاتوو‬ ‫چۆو ‪...‬هتد زۆرە‪ ،‬جگە لە بەشداری كردنی لە كاردا بۆ دابین‬ ‫كردنی دارایی ماڵ شان بەشانی پیاو‪ ،‬و هەروەها رۆلیكی گرنگ‬ ‫دەبینن لە پیشخستنی رەوتی بازرگانی و ئابووری دا لە هەرێم‬ ‫بەبەشداری كردنی لە بواری كار و پرۆژەی وەبەرهێناندا گەر‬ ‫بە رێژەیەكی كەمیش بێت‪ .‬هەر بۆیە كاریگەریی ئەم بوارەی‬ ‫كەئەمرۆ هەرێم كوردستانی تێكەوتووە لە سەر ئافرەتان بە‬ ‫شیوازێكی گەورەو زەق دیارە‪.‬‬ ‫لێپرسراویتییەكانی ئافرەت لە رووی ئابووری یەوە‬ ‫لیپرسراویتییەكانی ئافرەت لە رووی ئابووری یەوە زۆرە لەوانە‬ ‫‪:‬‬ ‫ لیپرسراویتی ژن لە رووی دارایی بەریوەبردنی‬‫• ‬ ‫ماڵەوە‪.‬‬ ‫ لیپرسراویتی ژن لە رووی دەست گرتنەوە لە‬‫• ‬ ‫خەرجی یەكاندا‪.‬‬ ‫ لیپرسراویتی ژن لەرووی پاشكەوت كردن بۆ‬‫• ‬ ‫داهاتوو‪.‬‬ ‫ لیپرسراویتی ژن لەرووی كیشانی پالنی خرجی‬‫• ‬ ‫یەكان و دانانی میزانیەی ماڵ‪.‬‬ ‫ لیپرسراویتی و رۆلی ژن لە دابین كردنی سەرچاوە‬‫• ‬ ‫داراییەكانی خێزان‪.‬‬ ‫رۆڵی ئافرەتان لە بواری ئابووری دا‬ ‫• ‬ ‫رێژەی بەشداری كردنی ئافرەتان لە بواری ئابووری‬ ‫• ‬ ‫و لە حكومەتدا لەالیەن خێزان و كومەڵگاوە دیاری دەكرێت‬ ‫بەپێی ئەو سیستەمە كەلتوورییەی هەیە لە ناو كومەڵگاكەدا‬ ‫و ئەم سیستمە كۆمەاڵیەتییە تەقلیدییە تا ئێستاش‬ ‫قبوڵكردنی چەند داب و نەریتێكی كۆمەاڵیەتی دەسەپێنێت‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪20‬‬

‫بەسەر ئافرەتاندا لە سەر بنەمای جۆری كۆمەاڵیەتی‪ ،‬و لە كوردستان لەسەر ئاستی هەر سێ پارێزگای (سلێمانی‬ ‫هەرێمی كوردستان و بە بەراورد كردن بە هەرێمەكانی دیكەی و هەولێر و دهۆك)رێژەی ‪ % 12‬تێنەپەراندووە كە ئەمەش‬ ‫عیراق دەبینین كە رێژەی بەشداری كردنی ئافرەت لە هێزی رێژەیەكی زۆر كەمە هۆكارەكەی دەگەرێتەوە بۆ رۆڵ نەبینینی‬ ‫كاردا تا رادەیەك باشترە‪ ،‬بەاڵم تا ئێستاش ئافرەتی كوردستان ئافرەتان لە بازاری كاردا‪.‬‬ ‫بەرزترین ڕێژەی هەژاری و بێكاری پێدەهێنێت بەهۆی دابەش پەرەپێدانی ئافرەتان لە پرۆسەی گەشەپێدانی ئابووری دا‬ ‫نەبوونی دادپەروەرانەی هەل و دەستكەوتەكان لە نێوان ئافرەتانی كوردستانی پێویستییان بە بەشداری كردن هەیە لە‬ ‫هەردوو ڕەگەزدا‪ ،‬سەرباری بوونی ئەو سیاسەتانەی كە پاڵ پرۆسەی گەشەپێدانی ئابووری لە ڕێگەی ئەم ڕێوشوێنانەی‬ ‫بە ئافرەتانەوە دەنێن بۆ بەرهەڵستیكردن واقیعی كۆمەاڵیەتی خوارەوە‪:‬‬ ‫البردنی ئەو كۆسپانەی كە چوونە ناوەوەی ئافرەتی‬ ‫كەلتووری كە ناهێڵێت ببێت بە خاوەنی توانا و شارەزای ‪ )1‬‬ ‫تەكنیكی و زانسیت و شارەزایی پێویست كەوای لێبكات كوردستانی بۆ بازاڕی كار لەكەرتی گشتی سنووردار دەكات‪.‬‬ ‫گرتنەبەری ڕێوشوێین دارایی و ئابووری هاندەر بۆ‬ ‫ئیستیغاللی داهاتەكان دەستەبەر بكات و كۆنترۆڵیان بكات ‪ )2‬‬ ‫كەرتی تایبەت لەسەر دامەزراندنی ئافرەتاندا‪.‬‬ ‫بۆ باشكردنی ڕەوشی ئابووری خۆی و خێزانەكەی‪.‬‬ ‫وێڕای ئەوەی كە ئافرەتی كوردستانی پێشكەوتنی ‪ )3‬كاركردن لەسەر ڕەخساندنی هەلەكان بۆ ئافرەتان‬ ‫• ‬ ‫گرنگی بەدەستهێناوە لە بوارگەلی جیاجیادا و ڕەنگە بۆ گەیشتن بەو بەخشینە نیشتمانی و نێودەوڵەتی و قەرزەكان‬ ‫لەپێشەنگیاندا خوێندن و كاری كۆمەالیەتی‪ ...‬هتد بێت‪ ،‬بۆ پشتیوانیكردنی پێكهێنانی كۆمەڵە پیشەییەكان بۆ ژنانی‬ ‫بەاڵم ڕێژەی چاالكی ئابووری ئافرەتان هێشتا نزمە‪ ،‬ڕێژەی كار‪.‬‬ ‫زیادكردنی هەلی ڕەخساوی كار بۆ ژنان لە ڕێگەی‬ ‫پشكی ئافرەتی كوردستانی لە چاالكی ئابوریدا تەنها ( ‪ )4‬‬ ‫‪ )% 12.9‬ئەمەش بەگوێرەی ئاماری وەزارەتی پالندانانی گەشەپێدانی كەرتە جیاوازەكانی ئابووری ودروستكردنی‬ ‫حكومەتی كوردستانه‌‪ .‬سەرەڕای گرنگی هاندانی ئافرەتانیش ژێرخانی پێویست‪.‬‬ ‫لە بازاڕی كاردا كە دەچێتە چوارچێوەی نەهێشتنی هەژاری‪ )5 ،‬دابینكردنی بەرنامە ڕاهێنانی گونجاون بۆ ئافرەتان‬ ‫بەرزكردنەوەی ئاستی بژێوی خەڵك لەڕێگای ئەوەی كە كاری لە دامەزراندن و بەرێوەبردنی وە بەرهێنانی بچووك و پرۆژە‬ ‫ئافرەت یاریمەتیدەرە بۆ دابین كردنی بودجەی خێزانەكەی بازرگانییەكان و ئاسانكردنی قەرزەكان‪.‬‬ ‫وبەتایبەتی ئەو خێزانەی كە ئافرەت بەخێویدەكات‪.‬‬ ‫سەرچاوەكان ‪:‬‬ ‫دروست بوونی قەیران و كاریگەرییە سلبیەكانی لەسەر ‬ ‫دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان ‪ ،‬بەشی ئاماری‬ ‫‪ -1‬‬ ‫ئافرەت‬ ‫بوونی قەیرانی دارایی لە سەرەتای دروست بوونیەوە لە سالی دانیشتوان و هێزی كار‪2015-2016،‬‬ ‫‪ UN WOMEN‬و ئەنجومەنی باالی‬ ‫‪ 2014‬دا كاریگەری سلبی و خراپی لیكەوتوتەوە لە دابین كردنی ‪ -2‬‬ ‫هەلی كاری تازە لەناو هەرێمی كوردستاندا كە هەردوو رەگەزی كارو باری خانمان لە حكومەتی هەرێمی كوردستان‪ ،‬پڕۆژەی‬ ‫نێر و مێ كاریگەر بوون پێی‪ .‬هەر بۆیە رێژەی بەشداری بوون ستراتیژییەتی نیشتیمانی بۆ پەرەپێدانی ڕەوشی ئافرەتان لە‬ ‫لە هیزی كار بۆ هەردوو رەگەز بۆ سالی ‪ 2015‬بریتی بووە لە هەرێمی كوردستاندا‪. 2013،‬‬ ‫مژكرە مناقشات خبرا‌و صندوق النقد الدولی‪ ،‬المرأە‬ ‫‪ % 38.98‬كە ئەمەش دابەزینی بەخۆیەوە بینەوە بە بەراوه‌رد ‪ -3‬‬ ‫بە ساڵی ‪ 2014‬كە رێژەی ‪ % 39.18‬بووە‪ .‬هەروەها رێژەی بێكاری والعمل واالقتصاد‪2013،‬‬ ‫حكومە إقلیم كوردستان و وحدە راند ألبحاپ‪،‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 2015‬دا بەرزبوونەوەی بە خۆوە دیوە بە توماركردنی ‪ -4‬‬ ‫رێژەی ‪ % 13.53‬كە لە ساڵی ‪ 2014‬دا تەنها رێژەی ‪ % 7.13‬كە تقییم سوق العمل الحالی والمستقبلی فی إقلیم كوردستان‬ ‫ئەمەش بە واتای زیادبوونی بێكاری بە نزیكەی ‪ % 90‬لە نیوان العراق‪2014،‬‬ ‫ئەو دوو ساڵدا‪ ،‬ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ هۆكاری قووڵبوونەوەی‬ ‫قەیرانی دارایی هەرێمی كوردستان و كەمبوون و ووشك بوونی‬ ‫سه‌رچاوە داراییەكان‪.‬‬ ‫ئەوەی كە دیارە ئافرەتان یاخود رەگەزی مێ پشكی سەرەكییان‬ ‫بەركەوتووە لە كاریگەر بوون بەم قەیرانە بە كەم بوونەوەی‬ ‫هەلی كار بۆیان لە بازاری كاردا بەو پێیە بێكاری لە ناو رەگەزی‬ ‫مێ لە ساڵی ‪ 2014‬دا كە سەرەتای دەست پێ كردنی قەیرانی‬ ‫دارایی بوو تەنها رێژەی ‪ % 19.63‬تومار كردبوو بەاڵم بەهوی‬ ‫دوخی قەیرانەوە ئەم ریژەیە بووە بە ‪ % 29.44‬لە ساڵی ‪ 2015‬دا‪.‬‬ ‫رێژەی بەشداری بوونی رەگەزی مێ لە هێزی كار لە هەرێمی‬

‫كێشه‬ ‫‌‌‬ ‫چاره‌سه‌ری‬ ‫سیاسی‪ ،‬كۆمه‌اڵیه‌تی و‬ ‫ئابووریه‌كان‬

‫شیالن شاكر‪،‬‬ ‫هاوسه‌رۆكایه‌تی ته‌ڤگه‌ری ئازادی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان‬ ‫سیاسەت ئەو رێبازەیە كە ئەسپەكان خۆماڵی دەكات"‪.‬‬ ‫سیاسەت " ئەو بەرپرسیارێتیەیە كە شار بەڕێوە دەبات‪ ،‬یان‬ ‫شار دروست دەكات"‪ " .‬سیاسەت ئەو مێشكەیە كە كۆمەڵگە‬ ‫گوێڕایەڵ دەكات" " سیاسەت ئەو توانایەیە كە دەمامك دەخاتە‬ ‫رووی دەسەاڵت ‌و ناهێڵێت رووی راستەقینە‌و قێزەونەكەی‬ ‫دەسەاڵت بۆ كۆمەڵگە ئاشكرا ببێت‪.‬‬ ‫پێناسەیەكی تریش دەڵێت‪ ":‬سیاسەت رێبازێكی كاتییە‬ ‫ناهێڵێت بەهرەكانی كۆمەڵگە سنورەكان تێپەڕێت‌و دۆزینەوەی‬ ‫بەهرەكان لە زووترین كاتدا بكات"‪ .‬ئەمەو بە دەیان پێناسەی‬ ‫بەو شێوازە هەیە دەتوانین ریزیان بكەین كە ئەم وتارە جێگای‬ ‫تەواوی ئەو پێناسانەی تیادا نابێتەوە‪.‬‬ ‫لە هەموو پێناسەكاندا تاك‪ ،‬كۆمەڵگە‪ ،‬بەهرە‪ ،‬بەڕێوەبردن‪،‬‬ ‫گۆڕانكاری‪ ،‬پێشكەوتن‌و ‪....‬هتد‪ ،‬هەیە ئەگەرچی ئەم پێناسانە‬ ‫بەگوێرەی خاوەنەكانیان راست بن‪ ،‬بەاڵم تێرو تەسەل نییە‌و‬ ‫لەوپەڕی بێ ویژدانیەوە كراوە‌و تا ئێستاش لە لوتكەدا درێژەی‬ ‫پێ دەدرێت لەسەر ئەوبنەما كۆمەڵگا ئاراستەدەكرێت و‬ ‫بەڕێوە دەبرێت‪ .‬لێرەدا ئەركی سەرەكی بیرمەندەكان ‌و ئەو‬ ‫مرۆڤانەی كە لە هەوڵی ژیانكردنێكی پاكدان ‌و لەناو گێژاوی‬ ‫دەستكردی سیستەمدا نوقم نەبوون‪ ،‬لە هەمووشی گرنگتر‬ ‫ئەوانەی وەك پێشەنگ ‌و شۆڕشگێڕ خۆیان پێناسە دەكەن‬ ‫ئەوەیە كە سەرلەنوێ سیاسەت پێناسە بكەن ‌و بەگوێرەی‬ ‫ئەو پێناسە نوێیە شان بە شانی گۆڕانكاریەكانی مرۆڤایەتی‬ ‫هەوڵدان بكرێت كۆمەڵگەیەكی (سیاسی‪-‬ئەخالقی)‬ ‫بونیاد بنرێت‪ .‬كە تاكە رێگەیە بۆ تێپەڕاندنی سیاسەتی‬

‫‪21‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫"سیاسەت هونەری بەدەستخستنی جوانیەكانە"‬

‫چەواشەكاری‪ ،‬چاولێكەری ‌و پینەكردن كە ئەمەش بەو واتایە‬ ‫دێت لەدەووبەری پێناسەی راستی سیاسەت بە پێشەنگایەتی‬ ‫ژن كۆمەڵگە خۆی خۆی بەڕێوە ببات‪.‬‬ ‫وەك شۆڕشگێڕێكی ژن دەمەوێت سەرنج رابكێشمە سەر‬ ‫رۆڵی ژن لە سیاسەتی رابردوو و ئێستای هەرێم ‌و هاوكات‬ ‫بۆچوونی خۆم سەبارەت بە شێوازی سیاسەتكردنی ئێمەی‬ ‫ژنان باس بكەم‪ ،‬سەرەڕای هەموو نایەكسانییەكانی رابردوو‪،‬‬ ‫لە سەد ساڵی رابردوودا ژنان رۆڵی پێشەنگیان گێڕاوە لە‬ ‫بەڕێوەبردنی كۆمەڵگەدا‪ .‬نرخ ‌و راستی كۆمەڵگە‪ ،‬جوانی ‌و‬ ‫یەكسانی‪ ،‬دڵسۆزی‌و پاكی ئەو خاڵە هاوبەشانەن لەنێوان ژن‬ ‫‌و سروشتدا بونیان هەیە‪ .‬بۆ نمونە لە كاتی قات‌و قڕیدا رۆڵ‬ ‫دەگێڕێت لە رێگری كردن لە لەناوچوونی كۆمەڵگە تایبەت‬ ‫لە ناو بەسااڵچوان ‌و مندااڵندا دادپەروەر‌و فیداكارە‪ .‬ئەگەر‬ ‫ورد ببینەوە دەبینین كە لە هەموو قات‌و قڕیەكانی ئەم واڵتە‬ ‫كاتێك ژنان رۆڵیان هەبووە زیانێكی ئەوتۆ بە شیرازەی كۆمەڵگە‬ ‫نەگەیشتووە‪ .‬بۆ نمونە دەتوانین باس لە رۆڵ‪ ،‬تێكۆشان ‌و‬ ‫خەباتی ژنان بكەین لە قۆناخە هەرە دژوارەكان‪ .‬لە كاتێكدا‬ ‫ئەگەر لەگەڵ رۆژی ئەمڕۆدا بەراوردی بكەین دەبینین ئەگەر‬ ‫زیهنێكی دادپەروەر‌و مرۆڤگەلێكی فیداكار‌و خاوەن رێكخستن‬ ‫هەبن ئەم قەیرانەی كە ئەمڕۆ لەو ئاستە بەرجەستە بووە‬ ‫دەڕەوێتەوە‌و چارەسەر دەكرێت‪ .‬لەمەدا ئەوەی كەدەتوانێت‬ ‫رۆڵی پێشەنگایەتیەكی وا بگێڕێت ژنانن‪ ،‬وەك نمونەی‬ ‫سااڵنی ‪ 1926‬ی(حەپسەخانی نەقیب‪ ،‬رەحمە خان‪ ،‬م‪ .‬فاتیمە‪،‬‬ ‫م‪ .‬گوزیدە) كە هەم یەكەم قوتابخانەی ژنان لەم سەردەمەدا‬ ‫دادەمەزرێنن‪ ،‬هەمیش پێشەنگایەتی لە قۆناخی سەفەربەری‬ ‫دەكەن كە بریتی دەبێت لە بونیادنانی كۆمینی هەرەوەزی‬ ‫لە بواری ئابوری ‌و پەروەردەیی‪ ،‬بەرێِكخستنكردنی ژنان‬ ‫‌و بەرزكردنەوەی ئاستی تێكۆشانیان‪.‬كە بەتایبەتی لەو‬ ‫سەردەمەدا كە سیستەمی ئەوكاتەی بەریتانیا تا ئاستێكی‬ ‫زۆر زاڵ بووە‌و لە هێرشی بەردەوامدا بووە بۆ لەناوبردنمان‪.‬‬ ‫ئەم رۆڵە پێشەنگەی ئەو ژنانە لە سەردەمێكدا بووە كە هیچ‬ ‫حسابێكی ئەوتۆ بۆ ژن نەكراوە‪ ،‬تایبەت لە كاتێكدا كە خوێندن‬ ‫لەكۆمەڵگە بێ واتا بوو بۆ ژنان‪ ،‬بۆ رەگەزی نێرینەش تەنیا بۆ‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫دەرەبەگەكان هەبوو‪ ،‬هەروەها لە سیستەمی بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫‌و رێكخستنی عەشیرەتەكان‌و تێكدانی نەیاران لە بواری‬ ‫نیزامیەوە‪ ،‬دەتوانین باس لە (عادیلە خانی سەرۆكی عەشیرەتی‬ ‫جاف) بكەین كە لە قۆناخێكدا ژیا‌وە و گەیشتۆتە ئەو باوەڕەی‬ ‫كە دەتوانێت لە سیاسەتدا رۆڵی پێشەنگی هەبێت‪ ،‬ژن لە‬ ‫لوتكەدا دەناڵێنێت بە دەستی بیرۆكەی فیودالیزمەوە‪ .‬لە‬ ‫ئێستادا بە بیرهێنانەوە‌و زیندوو كردنەوە‌و بەردەوامیدان بەڕێ‬ ‫و رێبازی تێكۆشانیان دەتوانێت ئێمەی ژنان بگەیەنێتە ئاستی‬ ‫پێشەنگایەتی لە سیاسەت ‌و بەڕێوەبردن بۆ كۆمەڵگەكەمان‪.‬‬ ‫ئەمانە دەرمانی دەردی ئێمەی ژنانن نەك نمونە وەرگرتن‪،‬‬ ‫سەرسام بوون‌و كەوتنە ژێر كاریگەری راستەوخۆی سیاسەتی‬ ‫رۆژئاوا (ئەوروپا) كە جگە لە دزینی بەرهەم‌و نرخەكانی ئێمە‬ ‫هیچی تری نەكردووە‌و نایكات‪ .‬بەداخەوە لە ئێستاشدا ژنانیش‬ ‫گەیشتونەتە ئاستێك كە سیاسەت بۆ بەدەستخستنی‬ ‫‪ 22‬سەرمایە‌و ڤێال‌و داهات‌و سەفەر‌و بكرێت!!!!‬ ‫لە كاتی شەڕی چەكداری لەم واڵتەدا پەنا بردنی ژنان بۆ‬ ‫شاخ ‌و شەڕكردن لە گەڵ داگیركەرانی ئەم واڵتە بابەتێكە‬ ‫پێویستە هەر ژنێك بیزانێت ‌و بەبنەمای بگرێت‪ ،‬بێگومان‬ ‫لەخاڵە الوازەكانیشی وانە وەربگرین‪ .‬پەرەسەندنی خەباتی‬ ‫روناكبیری ‌و ئەنتەلەكتوێل بوون‪ ،‬رۆژنامەوانی‪ ،‬نوسەری‬ ‫وەرگێڕان‪ ،‬هونەر‪ ،‬مێژووناسی‪ ،‬سیاسەت‪ ،‬پاراستن‌و رێكخستن‪،‬‬ ‫هەتا رۆژی ئەمڕۆ هەبووە‌و هەیە‪ .‬جێگەی خۆیەتی لێرە‬ ‫(لەیال والی حسین) شەهید ڤیان جاف بەبیر بێنینەوە كە‬ ‫بە هەموو زیهنیەتە پاشكەوتووەكانی وت (نا)‪ ،‬لەسەر بیروڕای‬ ‫نەتەوایەتی بەتامەزرۆی ژیانێكی ئازاد لە تەمەنی تازە الوێتیدا‬ ‫ئۆقرەی لێ دەبڕێت بە ژیانی پڕ بەهای خۆی بوو بە مامۆستا‬ ‫بۆمان‪ .‬لە پێنا‌و وروژاندنەوەی شەقامەكانی باكوری واڵت ‌و‬ ‫هاندانی ژنانی چەوساوە‌و ئازارچەشتووی باشوری واڵت‪،‬‬ ‫لە گیان شیرینتری دەست نەكەوت پێشكەشی مرۆڤایەتی‬ ‫بكات‪ .‬ئەم تێكۆشارانەوە و گەلێك ژنە تێكۆشەری تر كە لەم‬ ‫وتارە دەرفەتی ئەوە نییە كە تەواوی تایبەتمەندی ئەو ژنە‬ ‫تێكۆشەرانە باس بكەین‪ ،‬بەاڵم بە بۆچونی من ئەمە تێركەر‬ ‫دەبێت بۆ لێكۆلێنەوە‌و ناساندن ‌و بەرجەستەكردنەوەی‬ ‫تێكۆشەران‌و پێشەنگە ژنەكانمان‪.‬‬ ‫ئەوپێناسەی رێبەر ئاپۆ بۆ ژن دەیكات بەپێچەوانەی تەواوی‬ ‫ئەو پێناسانەی كە تا ئێستا لە مێ ‌ژو‌ودا بۆ ژن كراوە‪ ،‬كە بریتییە‬ ‫لە ژنێكی باش‌و گوێڕایەڵ‪ ،‬كەڕ‪ ،‬كوێر‪ ،‬الڵ‪ ،‬نەزان‌و دەستەمۆ‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو پێناسەی كە رێبەر ئۆجاالن دەیكات نەك باسی‬ ‫ژنێكی باش‪ ،‬بەڵكو پێناسەكانی ئەو بۆ ژن بریتیە لە ژنێكی‬ ‫ئازاد‌و تێكۆشەر‪ ،‬كۆڵنەدەر‪ ،‬چاوكراوە‪ ،‬زانا‪ ،‬هەم لە بواری فكری‌و‬ ‫بیركردنەوە‌وە خوڵقێنەر‌و جوانكار‪ .‬ئەمە نەبە وتن‪ ،‬نەبە خەیاڵ‪،‬‬ ‫نەبە راسپاردە‪ ،‬بەهیچ نا تەنیا بە پەروەردە جێبەجێ دەبێت‪.‬‬ ‫بۆیە رۆڵی سەرەكی لە سیاسی كردنی ژن لە كۆمەڵگەدا‌و‬ ‫بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە بە دەستی ژن بە پەروەردە كردن بەدی‬ ‫دێت‪ .‬بەاڵم جێگای داخە لەم واڵتەی ئێمەدا پەروەردە ئەو‬

‫كەرەستەیەیە یان ئەو چەشتەیە یە (دانەخۆرە كردن) كە‬ ‫ژن خۆماڵی دەكات‪ .‬بۆیە شان بەشانی پەروەردە پێویستە‬ ‫بە جددی لەسەر بەرێكخستنكردن رێكخستن بیر بكەینەوە‪.‬‬ ‫دەبێت ئەو هەقیقەتە ببینین كە لەم واڵتەدا (گەاڵیەكی‬ ‫دار بێ رێكسختن ناهەژێت)‪ ،‬واتە خۆبەرێكخستن كردن ‌و‬ ‫بەرزبونەوەی ئاستمان لەم بوارەدا لە هەڵمژینی هەوا بۆمان‬ ‫پێویستترە‪ .‬چونكە ژنێكی بێ رێكخستن وەك جەستەیەكی‬ ‫بێ سەرە‪ .‬وەك نمونە دەتوانم بڵێم كاتێك ئێمەی ژنان لەدەوری‬ ‫یەكتر كۆدەبینەوە‪ ،‬بابەتگەلێكی وەك جوانی‌و جوانكاری‪ ،‬بەناو‬ ‫مۆدێالت‪ ،‬منداڵداری‪ ،‬شۆردن‪ ،‬دروستكردن‌و رازاندنەوەی ئەو‬ ‫قەفەزانەی كە بۆمان دروست كراوە‌و سەرەنجام هەمووی لە‬ ‫پێناو تێركردنی ئارەزووەكانی پیاو دەرخواردمان دراوە‌و بێ‬ ‫ئەوەی لە قواڵیی دەركی پێ بكەین‪ ،‬بە شێوازێكی ناراستەوخۆ‬ ‫خزمەتی بیرۆكەی پیاوساالری دەكات‪ .‬لە كاتێكدا رێبەر ئاپۆ‬ ‫بنەماڵە خێزان وەك میكرۆ دەوڵەت یان دەوڵەتی بچووك‬ ‫پێناسە دەكات‪.‬‬ ‫نمونەی بەرچاوی ئەمانە لە شێوازی سیاسەتكردن ‌و‬ ‫بەرێوەبردنی كۆمەڵگە‪ ،‬ئەو رێبازەیە كە (رێبەر ئۆجاالن"‬ ‫بەكاری دێنێت‪ ،‬دونیای سەرسام كردووە‌و هاوكات بۆ هەموو‬ ‫دونیا دڵخۆشكەرە كەئەویش سیستەمی هاوسەرۆكایەتیە‪.‬‬ ‫كاتێك باسی ئەم سیستەمە دەكەین هیچ چەشنە فەرق ‌و‬ ‫جیاوازیەك لەنێوان ژن ‌و پیاودا نیە‪ ،‬بەتایبەت لەسەر باشتر‬ ‫‌و سەروەرتری پیاو بەسەر ژنەوە بە پێچەوانەوە بەدەیان‬ ‫تایبەتمەندی ژن هەیە كە لەسەروی پیاوە‌و گونجاوترە بۆ‬ ‫سیاسەتكردن‪ .‬واتە ئەو تایبەتمەندیانەی كە لەناو ژن ‌و‬ ‫سروشتدا هاوبەشە بەرجەستە دەكات‌و ئاشتبوونەوە‌و ژیانكردن‬ ‫لەگەڵ ژینگەدا رەمزی رزگاربوونی كۆمەڵگە دەبینێت‪ .‬لە‬ ‫هەموو دام‌و دەزگاكانی سیستەمی ئاپۆییدا مەرجی سەرەكی‬ ‫جێ بەجێكردنی سیستەمی هاوسەرۆكایەتیە كە ئەمڕۆ ئێمە‬ ‫پەیڕەوی دەكەین‪.‬‬ ‫سیاسەتێكی ئەخالقی و دەرخستنی ژن لە ماڵ‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬بۆ ئەوەی سیاسەتێكی (ئەخالقی‪-‬سیاسی) پێش‬ ‫بخەین بەر لەهەرشتێك پێویستە ژن سیاسی ببێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫ژن سیاسی بێت پێویستە ژن لەماڵ دەركەوێت‪ .‬گەورەترین‬ ‫كێشەمان لەباشوری واڵت ئەمەیە كە ژن دەرناكەوێت‌و لەماڵ‬ ‫دانابڕێت ‌و زیندانیە‪ ،‬واتە ژن لە دەرەوەی ژیان هێڵدراوەتەوە‪،‬‬ ‫كەواتە ژن لە دەرەوەی بەرێوەبردن هیڵدراوەتەوە‪.‬‬ ‫سیاسەتێك بە جەوهەر‌و فكری ژن نەك بە جەستەی ژن ‌و‬ ‫فكری پیاو‪:‬‬ ‫دووەم‪ :‬بۆ ئەوەی ژن پێشەنگایەتی سیاسەتێكی ئەخالقی‬ ‫بكات پێویستە بەڕەنگی خۆی بەشداری سیاسەت بێت‪ ،‬نەك‬ ‫بە هزر‌و بیری پیاو‪ ،‬دەردێكی تری كوشندەی باشور ئەمەیە‪.‬‬ ‫بۆیە بەر لە هەرشت پێویستی بەپەلەی دامەزراندنی‬ ‫رێكسخنێكی ئایدیۆلۆژی‌و سیاسی سەربەخۆی ژن هەیە‪ .‬كە‬ ‫پێناسەی جەوهەری راستەقینەی ژن بێت‪ .‬بێگومان سروە خان‬

‫ژنێك تێكۆشان ده‌كات جوان ده‌بێت‪ ،‬ئه‌وه‌ی جوان‬ ‫ده‌بێت ئازاد ده‌بێت‬

‫ئا| تارا حوسێن ئه‌ندامی ده‌سته‌ی رێوه‌به‌ری‬ ‫ته‌ڤگه‌ری ئازادی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان‬ ‫ئێم ‌ه ژنان هه‌ر له‌م خاك ‌ه ( میزۆپۆتامیا) دا كه‌وتین و‬ ‫ناسنامه‌مان لێ دزرا‪ ،‬بۆیه ڕێبه‌ر ئۆجه‌الن له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و‬ ‫ڕاستییه‌ی ك ‌ه ده‌ڵێت‪:‬ل ‌ه كوێ ونت كرد له‌وێش بۆی بگه‌ڕێ و‬ ‫بیدۆزه‌ره‌وه‌‪ ،‬سۆسیۆلۆژییان ‌ه به‌خویندنه‌و‌ه قوڵه‌كانی و پۆلێن‬ ‫كردنی قۆناغه‌كان ب ‌ه تێڕوانین وزهن و چاوێكی ڕه‌خنه‌گران ‌ه و‬ ‫تێپه‌ڕاندن و ئه‌زمون و سود لێ وه‌رگرتنیان وه‌كو ده‌وڵه‌مه‌ندی‪،‬‬ ‫دواجار كۆمه‌ڵێك تێز و ڕێنمایی پێویستی قۆناغی پێشكه‌ش‬ ‫كردوین وه‌كو ئاڵته‌رناتیڤی سیسته‌م‪ ،‬یه‌كێكیش له‌وان ‌ه تێزی‬ ‫هاوژیانی ئازاده‌‪.‬‬ ‫ژن و پیاو دوئالیزمێكی دانه‌بڕاوی ژیانن‪ ،‬ئه‌گه‌ر ئه‌م دووئالیزم ‌ه‬ ‫ل ‌ه په‌یوه‌ندییه‌كی واتاداری سروشتییانه‌ی ئازادو یه‌كساندا‬ ‫ژیان بكه‌ن مسۆگه‌ر كۆمه‌ڵگ ‌ه ڕێڕه‌وی سروشتی خۆیان ده‌گرن‪،‬‬ ‫ئه‌گه‌ریش بكه‌ون ‌ه ژێر كاریگه‌ری سیسته‌م و ده‌سه‌اڵتێكی‬ ‫قۆرخكار ‪ ،‬به‌رده‌وام ناكۆكی و هه‌وڵی سڕینه‌وه‌ی یه‌كتر بده‌ن‬ ‫ئه‌وا له‌م دۆخه‌ی ك ‌ه مرۆڤایه‌تی پێوه‌ی ده‌ناڵێنێت واوه‌تر‬ ‫ده‌بینین‪ ،‬ل ‌ه ڕۆژهه‌اڵتی ناوین به‌گشتی وباشوری كوردستان‬ ‫ب ‌ه تایبه‌تی وێڕای سه‌رهه‌ڵدان و تێكۆشانی بزوتنه‌و‌ه‬ ‫سیاسییه‌كان به‌اڵم هیچ یه‌كێكیان ده‌ستیان بۆ پرسی خێزان‬ ‫نه‌بردوو‌ه فۆرمی خێزانی كالسیك و ل ‌ه قاڵبدراویان شرۆڤ ‌ه‬ ‫نه‌كردو‌ه و نه‌یانكردوو‌ه ب ‌ه پرسی لێكۆڵینه‌و‌ه و له‌به‌رامبه‌ردا‬ ‫جێگره‌و‌ه پێش بخه‌ن‪ ،‬بێگومان ده‌ستنیشان كردنی كێشه‌‪،‬‬ ‫نیوه‌ی چاره‌سه‌رییه‌‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه باشوور ئه‌مه‌ش دیار نه‌كراو‌ه‬ ‫بۆی ‌ه نه‌ك چاره‌سه‌ری كه‌م ماوه‌ ئه‌توانین بڵێین هه‌ر نه‌بووه‌‪،‬‬ ‫ته‌نانه‌ت له‌ناو خێزانی خۆیاندا‪ ،‬ئه‌وه‌شی ك ‌ه هه‌بوو‌ه ل ‌ه ئاستی‬

‫‪23‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫هەندێك نمونەی باس كرد‪ ،‬بەاڵم ئەمانە چەندە بە ڕەنگی‬ ‫ژن‌و ئەقڵی ژن پیشخراون وە ئەو ژنانەیشی كە هەن لە‬ ‫پۆستەكاندا تاچەند توانیویانە بە بە ئیرادەی ژن وەك خۆیان‬ ‫بەشداری سیاسەت بكەن‌و خاوەن بڕیار بن‪.‬‬ ‫پاراستنی جەوهەری‪:‬‬ ‫سێیەم‪ :‬بۆ ئەوەی بتوانین خاوەنداری لە بەرهەمی رەنجمان‬ ‫بكەین‪ ،‬بۆ ئەوەی بەئیرادەوە سیاسەت بكەین پێویستیمان‬ ‫بەهێزی پاراستنی جەوهەری هەیە‪ .‬ئەگەر نا هەرگیز ناتوانین‬ ‫لە سیاسەتدا بە كاریگەر بین‪ .‬وەك نمونەی رۆژئاوا‪ ،‬باكور‌و‬ ‫شەنگال‪ .‬پێویستە لە باشوری كوردستان هێزی پاراستنی ژن‬ ‫بونیاد بنرێت‪ .‬ئەگەر وا نەبێت هەمیشە رەنجەكانمان لەبن‬ ‫ناوی پاراستن دەخرێتەوە خزمەت سیستەم‌و ئەقلیەتی پیاو و‬ ‫جارێكی تر ئێمە قوربانین‪.‬‬ ‫تێپەڕاندنی ‌و بەالوەنانی هەرچی زووی سیستەمی كۆتا‌و‬ ‫بەجێكردنی سیستەمی هاوسەرۆكایەتی تاكە رێگەی پێكەوە‬ ‫ژیان‪ ،‬سیاسەتێكی ئەخالقی‌و پێكەوە بونیادنانی كۆمەڵگەیە‪:‬‬ ‫چوارەم‪ :‬بۆ تێپەڕاندنی سیاسەت تەنیا بەفكر‌و ئەقڵی پیاو‪،‬‬ ‫پێشەنگایەتی كردنی ژن لە سیاسەتدا‌و راستكردنەوەی ئەو‬ ‫ناهاوسەنگیە بێ ویژدانیەی كەهەیە‪ ،‬هەروەها هەنگاو نان بۆ‬ ‫بەرێوەبەرایەتیەكی هاوبەشی كۆمەڵگە نوێنەرایەتی یەكسان‪،‬‬ ‫واتە سیستەمی هاوسەرۆكایەتییە كە ئەمڕۆ وەك تێزێكی‬ ‫(رێبەر ئۆجاالن) هەموو جیهانی سەرسام كردووە‌و ئێمەش‬ ‫وەك تەڤگەری ئازادی پەیڕەوی دەكەین‪ .‬ئیدی سیستەمی‬ ‫كۆتا لە كۆمەڵگەكاندا باوی نەماوە‌و دەبێت بەالوەبنرێت‬ ‫‌و تێپەڕێنرێت‪ .‬پێویستە لێرەیش بریار بگرین كە ئەم‬ ‫شێوە سیاسەتە جێ بەجێ بكەین ‌و كار بكەین بۆ ئەوەی‬ ‫سیستەمی هاوسەرۆكایەتیی بەجێ ببێت‪ ،‬لەسەر ئەو بنەمایە‬ ‫ژن بەشداری سیاسەت ببێت نەك لە دوای پیاو بڕوات ‌و‬ ‫سیاسەتی ئەو دوبارە و تەقلید بكاتەوە‪ ،‬كە خۆی لەخۆیدا‬ ‫كۆمەڵگەكەمان قوربانی سیاسەتی تەقلید ‌و پینەكردنە ‪.‬‬ ‫پێویستە ئەو كۆنفرانسە بگاتە بڕیارێكی وا كە سیستەمی‬ ‫هاوسەرۆكایەتی جێبەجێ بكرێت‪.‬‬ ‫تێپەڕاندنی پارت (حزبی پیاوان) دامەزراندنی پارتێكی‬ ‫سیاسی خۆسەری ژن‪:‬‬ ‫پێنجەم‪ :‬رێژەی بەشداری ژن لەناو پارتەكان پێویستە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمە بە واتای سیاسی بوونی ژن نییە بەئیرادەی خۆی‪.‬‬ ‫لەبڕیاردا سەربەخۆ بێت بۆیە خۆرێكخستن و پارتێكی سیاسی‬ ‫سەربەخۆی ژن پێویستیەكی دەست لێ بەرنەدراوە‪ .‬بێگومان‬ ‫بابەتە تەنیا بەشداری لە حكومەت‪ ،‬دام‌و دەزگاكانی حكومەت‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم راستیەكە كەئەویش پێویستە‪ ،‬بەاڵم لەوە گرنگتر‬ ‫پێویستیمان بە خۆبەڕێوەبردن‌و بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە هەیە‪،‬‬ ‫ئەمەش تەنیا لە میانی بە سیستەم كاركردن دەكرێت كەلە‬ ‫بناخەدا بریتیە لە بونی پارتێكی سیاسی سەربەخۆی ژن‪.‬‬ ‫وەك شۆڕشگێرێكی ژن ئەو ئەركە ئەخالقی‌و مێژوییەی‬ ‫كەلەسەر شانمە‪ ،‬وەك هاوسەرۆكی تەڤگەری ئازادی‬

‫كۆمەڵگەی كوردستان لەو باوەڕەدام كە بەستنی ئەم چەشنە‬ ‫كۆڕو كۆبوونەوانە رێباز‌و چاالكیەكی هەرەباش دەبێت بۆ‬ ‫هۆشیاركردنەوەمان و بەرێكخستن كردنمان‪ ،‬وە لە هەمووی‬ ‫گرنگتریش بۆ سیاسی كردنمان‪ .‬بێگومان وەك رێكخستنەكانی‬ ‫ژن پێویستە باشتر‪ ،‬زۆرتر‪ ،‬وردتر ‌و قووڵتر هەموو بابەت ‌و‬ ‫رەهەندەكانی كۆمەڵگە بەتایبەت لەبواری ژناندا تاوتوێ‬ ‫بكەین‌و شی بكەینەوە‪ ،‬هەر چركە ساتێكی ژیانمان لەم بابەتە‬ ‫كەمتەرخەم نەبین ‌و بەخۆباوەڕەوە بچینە ناواخنی كێشەكان‪.‬‬ ‫بەو هیوای كە لە داهاتوێكی نزیكدا هیچ ژنێك بێ رێكخستن‬ ‫‌و سیاسەتیش بێ ژن نەمێنێت‪.‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪24‬‬

‫تاكدا بوو‌ه و به‌ده‌زگا نه‌بووه‪ ،‬ك ‌ه ئه‌م ‌ه تێری پێویستی ناكات‪،‬‬ ‫نمونه‌كه‌شی بۆ خواره‌و‌ه شۆڕبووه‌ته‌و‌ه و تاك ل ‌ه ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ڕێكخستن ماوه‌‪ ،‬ڕێبه‌ر ئۆجه‌الن هه‌ر له‌سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی‬ ‫به‌و تێكۆشان ‌ه له‌ناو خێزانی خۆیدا تێڕامان و وردبونه‌وه‌ی‬ ‫هه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم ل ‌ه ساڵی ‪ 1986‬به‌ته‌واوی ئه‌م بواره‌ی ب ‌ه ئه‌ركێكی‬ ‫سه‌ره‌كی بینی و لێكۆڵییه‌و‌ه و نه‌خۆشییه‌كانی ده‌ستنیشان‬ ‫كرد‪ ،‬جگ ‌ه ل ‌ه تیۆری ب ‌ه پراكتیكی چاره‌سه‌ری پێشخست‪.‬‬ ‫ل ‌ه شرۆڤه‌كردنی ژنی كۆیله‌دا ناتوانین كاره‌ساتی پیاوی‬ ‫كۆیله‌ش له‌به‌رچاو نه‌گرین‪ ،‬ده‌سه‌اڵتدار و كۆیله‌دار ترسناكن‬ ‫ئه‌گه‌ر ژن بن یاخود پیاو‪ ،‬بۆی ‌ه بۆ تێپه‌ڕاندنیان ئه‌ركی ژن‬ ‫ل ‌ه پێشینه‌یه‌‪ ،‬بێگومان ژن په‌روه‌رده‌كاری هه‌ردوو ڕه‌گه‌زی‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌یه‌‪.‬‬ ‫ڕێبه‌ر ئۆجه‌الن به‌رده‌وام ڕێنمایی ده‌دات ب ‌ه ژنان ك ‌ه ته‌نانه‌ت‬ ‫باوه‌ڕ ب ‌ه منیش مه‌كه‌ن‪ ،‬خۆتان هه‌وڵ بده‌ن و خاوه‌ن به‌رهه‌م و‬ ‫تێز و ئایدۆلۆژیای تایبه‌ت بن‪ ،‬بێگومان ئیدۆلۆژی بۆ تاك‪ ،‬ژن‪،‬‬ ‫پیاو‪ ،‬پاشان كۆمه‌ڵگه‌‪ ،‬پێویستییه‌كی ئانییه‪‌ ،‬بۆی ‌ه پێویستی‬ ‫بوونی ئیدۆلۆژیای تایبه‌ت ب ‌ه ژنی بینی‪ ،‬هه‌رچی ئیدۆلۆژیای ‌ه‬ ‫بۆ پیاوانه‌‪ ،‬ئیدۆلۆژیایه‌ك بۆ ژن پێویست ‌ه ك ‌ه ژن پێشه‌نگی بێت‬ ‫و ب ‌ه ئیراده‌ی ئازاد و عه‌قڵی ژن بێت‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ش ئیدۆلۆژیای‬ ‫ڕزگاری ژنی پێشكه‌ش كرد‪ ،‬ك ‌ه ل ‌ه چه‌ند مه‌بده‌ئێكی سه‌ره‌كی‬ ‫خۆی ده‌بینێته‌وه‌‪ ،‬ڕه‌نگ ‌ه بپرسین خۆ به‌ڕێز ئۆجه‌النیش پیاوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌و ده‌ڵێت‪( :‬ك ‌ه كه‌سێتی پیاوی كالسیكم له‌خۆمدا‬ ‫كوشت ئه‌وكات توانیم بێ موقابیل بۆ ژن بنوسم)‬ ‫گرنگترین خاڵه‌كانی ئه‌و ئایدۆلۆژیایه‌ش بریتین له‌‪:‬‬ ‫یه‌كه‌م‪ :‬واڵتپارێزی و گرێدانی ژن ب ‌ه خاكه‌وه‌‪ ،‬ژن و خاك‬ ‫هه‌ردوكیان دایكن بۆی ‌ه پێویست ‌ه ژن و خاك و پاراستنی‬ ‫له‌یه‌كتر دانه‌بڕێن‪.‬‬ ‫دووه‌م‪ :‬فكری ئازاد‪ ،‬ئه‌گه‌ر تیۆری دابڕان پێش نه‌خه‌ین و‬ ‫فكری خۆمان ل ‌ه سیسته‌م دانه‌بڕین‪ ،‬ناتوانین بڵێین ئازادین‪،‬‬ ‫بێگومان فكرمان ئازاد نه‌بیت ئازادی جه‌سته‌ش مه‌حاڵه‪،‬‬ ‫له‌دۆخێكی وه‌هاشدا بوونی ئیراد‌ه ئه‌سته‌مه‌‌‪ ،‬بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین‬ ‫ب ‌ه سیسته‌مێكی ده‌سه‌اڵتگه‌را بڵیین (نا) ئیراده‌ی سه‌ربه‌خۆ‬ ‫پێویست ‌ه و خۆگه‌یاندن ب ‌ه ئاستی بڕیاردان پێویست ‌ه‬ ‫باكگراوندی فكریمان ئازاد بێت‪.‬‬ ‫سێیه‌م‪ :‬تێكۆشان‪ ،‬ژن ئه‌گه‌ر تێكۆشان نه‌كات ناتوانێت ئازاد‬ ‫بێت‪ ،‬بۆ تێگه‌یشتن تێكۆشان پێویست ‌ه وه‌ك چۆن سپینۆزای‬ ‫یه‌هودی ده‌ڵێت (تێگه‌یشتن ئازادییه‌)‬ ‫هه‌رشت قبوڵ كردن ‪،‬خواستی خێزان‪ ،‬عه‌شیره‌ت‪ ،‬كۆمه‌ڵگه‪،‬‬ ‫ن و ته‌واوی جۆره‌كانی توندوتیژی‪،‬‬ ‫كوشتن و به‌زۆر به‌شودا ‌‬ ‫نه‌ریتی كالسیكی نێگه‌تیڤ‪ ،‬تێپه‌ڕاندنی هه‌موو ئه‌مان ‌ه‬ ‫تێكۆشانی پێویسته‌‪ ،‬ژن ب ‌ه بی تێكۆشان ب ‌ه فكری ئازاد و‬ ‫ئیراده‌ی ئازادی ك ‌ه له‌سه‌ره‌و‌ه باسمان كرد ناتوانێت هه‌نگاوێك‬ ‫ل ‌ه ئازادی نزیك ببێته‌وه‪ ،‬ژنێك تێكۆشان ده‌كات جوان ده‌بێت‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌ی جوان ده‌بێت ئازاد ده‌بێت‪.‬‬ ‫چواره‌م‪ :‬چه‌كی هه‌ر‌ه گه‌وره‌ی ده‌ستی ژن‪ ،‬ڕێكخستنه‌‪ ،‬ژن‬

‫ئه‌گه‌ر خۆی به‌ڕێكخستن نه‌كات بێگومان ناتوانێت هه‌تاكو‬ ‫به‌رده‌رگای ماڵه‌كه‌ی خۆی بڕوات‪ ،‬ژنی نوسه‌ر و خوێنه‌ر و‬ ‫لیكۆڵه‌ر و توێژه‌ر و مامۆستاو پزیشك و دادوه‌ر و فه‌رمانبه‌رمان‬ ‫زۆر هه‌ن به‌اڵم بۆچی هه‌ر ڕۆژ‌ه و كوشتن و توندوتیژی له‌سه‌ر‬ ‫ژنان زیاتر ده‌بن و هه‌ڵده‌كشێن‪ ،‬هۆكار نه‌بوونی ڕێكخستنه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ل ‌ه گه‌ڕه‌كێكدا ‪ 20‬ژن ل ‌ه ڕێكخستنێكدا بن كام ‌ه پیاوی‬ ‫ئه‌و گه‌ڕه‌ك ‌ه ده‌توانێت توندوتیژی به‌رامبه‌ر ب ‌ه ژن له‌ماڵه‌كه‌یدا‬ ‫بكات بێگومان خاوه‌ن ده‌ركه‌وتن دروست ده‌بێت‪ ،‬ئه‌ی ئه‌گه‌ر‬ ‫ل ‌ه قه‌زایه‌ك و شار و شارۆچكه‌و هه‌رێم و واڵتێك ژنان ل ‌ه ده‌وری‬ ‫یه‌كتر بێ ڕه‌چاوكردنی ئایدیا جیاوازه‌كانیان ڕێكخراو بن‪،‬‬ ‫بێگومان ئه‌و ده‌ڤه‌ر و ناوچه‌ی ‌ه دوور ل ‌ه توندوتیژی و كوشتن‬ ‫ژیان ده‌كات‪ ،‬لێره‌شدا نه‌ك ته‌نها ژنان به‌ڵكو پیاوانیش‬ ‫ده‌حه‌سێنه‌و‌ه ل ‌ه ژیانێكی ئارام و شیاودا‪.‬‬ ‫پێنجه‌م‪ :‬ئه‌تیك و ئه‌ستاتیك‪( ،‬ئه‌خالق و جوانناسی)‬ ‫ل ‌ه كه‌سایه‌تی ژنێكدا‪ ،‬جوانیی فكر و ڕۆح وهێزی ژنه‌‪ ،‬جوان‬ ‫ئاخاوتن جوان هه‌ڵسوكه‌وت كردن‪ ،‬ڕێزگرتن و خاوه‌ن متمان ‌ه‬ ‫بوون‪ ،‬ژیاندۆست و ژینگه‌پارێز‪ ،‬كه‌سایه‌تییه‌كی ژنان ‌ه نه‌ك‬ ‫الساییكارێكی پیاوان ‌ه ل ‌ه جوانییه‌كانی ژنن‪ ،‬ئه‌كرێ بڵێم بۆ‬ ‫ژنێك نه‌شته‌رگه‌ری جوانكاری ڕوكه‌شی و جه‌سته‌یی‪ ،‬ماكیاژ و‬ ‫پۆشینی جلوبه‌رگی مارك ‌ه گران به‌هاكان جوانی پێنابه‌خشتن‪.‬‬ ‫بۆ ژنێكی ئازاد تێكۆشان بۆ تێپه‌ڕاندنی زهنییه‌تێكی كالسیك‬ ‫یان بارگاوی بوو ب ‌ه یارییه‌كانی مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داری‬ ‫جوان ده‌بێت‪ ،‬ڕێبه‌ر ئۆجه‌الن له‌سه‌ره‌تای تێكۆشانه‌و‌ه تا‬ ‫ڕۆژی ئه‌مڕۆ ب ‌ه ئامانجی ئافراندنی كه‌سایه‌تییه‌كی ئازاد و‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ئازاد‪ ،‬شه‌ڕ‪ ،‬سیاسه‌ت‪ ،‬ڕێكخسته‌بوون‪ ،‬پشت‬ ‫ڕاست ب ‌ه پره‌نسیپی ئه‌تیك و ئه‌ستاتیكه‌و‌ه ده‌به‌ستێته‌وه‌‪،‬‬ ‫ئه‌وه‌شی له‌هه‌مانكاتدا وه‌ك پێداویستی سۆسیالیستبوون‬ ‫ده‌ستنیشان كرد‪ ،‬جوانی هونه‌رێك ‌ه مه‌رج ‌ه سۆسیالیستێك‬ ‫ئه‌و الیه‌نه‌ی خۆی پێش بخات ل ‌ه دۆخێكی پێچه‌وانه‌دا‬ ‫ده‌خلیسكێت ‌ه نێو شێوازی چینی كۆلۆنیكار و سه‌رده‌سته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ژن توانی له‌ چوارچێوه‌ی ئه‌و پره‌نسیپ ‌ه سه‌ره‌كیانه‌دا‬ ‫خۆی په‌روه‌رد‌ه بكات‪ ،‬قۆناغی دواتر په‌روه‌رده‌كردنی پیاو‌ه ك ‌ه‬ ‫ئه‌ویش ئه‌ركی ئه‌وه‌‪ ،‬پرۆسه‌ی گۆڕینی پیاو ب ‌ه الوازكردنی‬ ‫الیه‌نی ده‌سه‌اڵتداری پیاو‪ ،‬كوشتنی حه‌زی ده‌سه‌اڵتدارێتی‬ ‫ل ‌ه پیاودا و ڕزگاركردنی پیاو ل ‌ه ده‌سه‌اڵته‌‪ .‬بێگومان بۆ‬ ‫ئه‌م ‌ه تێكۆشانێكی جدی جێگه‌ی باسه‌‪ ،‬ل ‌ه ئه‌نجام ده‌گه‌ین ‌ه‬ ‫خێزانێكی دیموكراتی و هاوژیانێكی ئازاد له‌سه‌ر بنه‌مای‬ ‫فه‌لسه‌فه‌ی یه‌كتر قبوڵ كردن و ژیانكردنێكی ب ‌ه واتا ك ‌ه خۆی‬ ‫ل ‌ه هاوڕێیه‌تیدا ببینێته‌وه‌‪ ،‬گفتوگۆ و بڕیاره‌كان هاوبه‌ش بن و‬ ‫هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی زایه‌ندی یان ڕۆحی خواستی تاكالیه‌ن ‌ه‬ ‫جێبه‌جێ نه‌كرێت‪ ،‬دیموكراتیز‌ه كردنی خێزان ل ‌ه ژنی ئازاد و‬ ‫پیاوی ئازاد و دواجار په‌روه‌رده‌یه‌كی ته‌ندروست و ژینگه‌پارێز‬ ‫و نه‌وه‌یه‌كی ئازاد پێشكه‌ش ب ‌ه مرۆڤایه‌تی ده‌كات لێره‌و‌ه‬ ‫ده‌توانین بڵێین كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ئازادو دیموكراتیك پێكده‌هێنین‪‌.‬‬

‫ئا|ئه‌وین زیالن‬

‫ئه‌گه‌ر وه‌ك ده‌سته‌واژ‌ه و زاراوه‌ش نه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم وه‌ك ناوه‌ڕۆك‬ ‫ده‌شێت یه‌كه‌مین ئابووری بۆ ئه‌م شێوازه‌ی كۆكردنه‌و‌ه‬ ‫بگه‌ڕێنرێته‌وه‌‪ .‬هه‌روه‌كوو ده‌زانرێت وشه‌ی ئیكۆ ـ نۆمۆس ب ‌ه‬ ‫زمانی یۆنانی مانای یاسای خێزان و خان ‌ه ده‌به‌خشێت‪ .‬ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫په‌یدابوونی یه‌كه‌مین خێزان ‌ه كشتوكاڵیی ‌ه جێنیشینه‌كانی‬ ‫ده‌وروبه‌ری ژن و ئه‌گه‌ر ب ‌ه شێوه‌یه‌كی كه‌میش بێت ب ‌ه شاردنه‌و‌ه‬ ‫و عه‌مباركردنی خۆراك ‌ه خۆڕاگره‌كان‪ ،‬ئابووری له‌دایك بووه‌‪.‬‬ ‫ب ‌ه درێژایی مێژوو به‌هێزی بازووی هه‌زاران ره‌نجده‌ری بێ‬ ‫ناوونیشان‪ ،‬سامان به‌رهه‌م هێنراوه‌‪ .‬كه‌وات ‌ه كام ‌ه میكانیزم‬ ‫مافی شایسته‌ی ئه‌م سه‌هۆڵ گرتووانه‌ی ره‌نجی پێده‌درێت؟!‬ ‫هه‌ر له‌و كاته‌و‌ه بوو ك ‌ه ب ‌ه پێشكه‌وتنی ئه‌م ئه‌قڵیه‌ت ‌ه داگیركه‌ر‌ه‬ ‫ئابووری وه‌كوو یاسای ماڵ ل ‌ه ده‌ستی ژن ده‌ركه‌وت و كه‌وت ‌ه‬ ‫ده‌ستی پیاو و ل ‌ه پێناو به‌رژه‌وه‌ندی خۆی و ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی‬ ‫ب ‌ه كاری هێنا‪ .‬هاوكات هه‌ر له‌م چوارچێوه‌شدا نۆمۆس‬ ‫واتاكه‌ی خۆی گوڕی ب ‌ه ناموس و ئه‌ویش ل ‌ه چوارچێوه‌ی‬ ‫به‌ده‌نی ژن سنووردار ماو‌ه و به‌ده‌نی ژن وه‌كوو نامووسی پیاو‬ ‫بوو ب ‌ه پێوه‌ره‌ی ژیان و كۆمه‌ڵگا و هه‌تا ئه‌مڕۆش به‌م ره‌نگ ‌ه‬ ‫به‌رده‌وامه‌‪ .‬بازرگانه‌كان نه‌ك ته‌نیا بازرگانیان ب ‌ه ده‌ستكه‌وته‬ ‫كۆكراو‌ه و ئابووریه‌كانی ژنه‌و‌ه كرد و ده‌ستیان ب ‌ه سه‌ردا‬ ‫گرت‪ ،‬بازرگانیان ب ‌ه به‌ده‌ن ـ فكر و هه‌موو نرخه‌كانی ژنه‌و‌ه‬ ‫كرد و ئه‌م گۆڕه‌پانه‌یان كرد ب ‌ه مه‌یدانی چه‌وساندنه‌وه‌ی‬ ‫ئیراد‌ه و فكری ژن‪ .‬چه‌سانه‌وه‌ی ژن ل ‌ه گۆڕه‌پانی ئابووریدا‬ ‫زه‌مینی چه‌وساندن و كۆیله‌كردنی ژنی ل ‌ه بواره‌كانی تر‬ ‫هه‌موار كرد‪ .‬بێگومان ل ‌ه مێژوودا ل ‌ه پێشینه‌ترین هۆكار‌ه‬ ‫سه‌ره‌كییه‌كانی شه‌ڕ و به‌ده‌زگابوونی ده‌وڵه‌ت بۆ ئاسایشی‬ ‫بازرگان و كۆڵۆنیه‌كان‪ ،‬راستتر بڵێین بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی‬ ‫و داهاته‌كانیان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌‪ .‬باش ده‌زانرێت ك ‌ه هۆكاری‬ ‫سه‌ره‌كی شه‌ڕه‌كانی ئه‌مڕۆی خۆرهه‌اڵتی ناوین (چه‌ند‌ه ب ‌ه‬ ‫ئازار‌ه یه‌كه‌مین شه‌ڕه‌كانی بازرگانی تێدا به‌رپابووه‌‪ ،‬ـ ئێراق ل ‌ه‬ ‫ئوروكه‌و‌ه دێت ـ دوا شه‌ڕیشی ب ‌ه دژوارترین شێو‌ه به‌رده‌وامه‌)‬ ‫ل ‌ه ناوه‌ڕۆكی خۆیدا بازرگانی نه‌وته‌‪ .‬بازرگانی رێگا ل ‌ه به‌رده‌م‬ ‫سه‌رمایه‌داری ده‌كاته‌و‌ه و ل ‌ه شار‪ ،‬بازاڕ و به‌رفراوانبوونی سوود‬ ‫وقه‌باڵندن به‌ره‌به‌یانی سه‌رمایه‌داری هه‌ڵدێت‪.‬‬ ‫خاڵێكی تر ك ‌ه پێویست ‌ه ئاماژه‌ی پێ بكه‌ین ئه‌وه‌ی ‌ه ك ‌ه‬ ‫سه‌رمایه‌داری دوژمنی ئه‌خالق و به‌ها مۆڕاڵییه‌كانیش ‌ه‬

‫‪25‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫ئابووری دیموكراتیك پێویست ‌ه سه‌ر ل ‌ه نوێ ب ‌ه ئه‌قڵی‬ ‫ژنه‌وه‌ پێشبكه‌وێت‬

‫ك ‌ه بنه‌مای سه‌ره‌كی ئابووریین‪ .‬مرۆڤایه‌تی ته‌نیا ل ‌ه‬ ‫رێگای پره‌نسیپ ‌ه ئه‌خالقییه‌كانه‌و‌ه ده‌توانێت پیداویستیی ‌ه‬ ‫ئابوورییه‌كانی رێكبخات‪ .‬ل ‌ه ره‌وشێكی پێچه‌وانه‌دا له‌وانه‌ی ‌ه‬ ‫وه‌ك مێروول ‌ه زیاد بێت‪ ،‬د‌ه هه‌ساره‌ی به‌قه‌ده‌ر دونیاش به‌شی‬ ‫ناكات‪ .‬ئه‌خالق نه‌بێت‪ ،‬كۆمه‌ڵگاش ده‌بێت ب ‌ه "كۆمه‌ڵگای‬ ‫شێر"‪ ،‬ورد‌ه ورد‌ه هیچ مانگا و ئاژه‌ڵێك نامێنێت ك ‌ه شێر بیخوات‪.‬‬ ‫ئه‌و كات ‌ه بۆ شێره‌كه‌ش دونیایه‌ك نامێنێت ك ‌ه تێیدا بژی‪.‬‬ ‫وات ‌ه سنوورێك بۆ سه‌رمایه‌داری دانه‌نرێت و نه‌وه‌ستێنرێت‪،‬‬ ‫یان كۆمه‌ڵگا بۆ "كۆمه‌ڵگای مێرووله‌" وه‌رده‌چه‌رخێت و ب ‌ه‬ ‫لێواره‌كانی ل ‌ه ناوچوون ده‌گات‪ ،‬یاخود ب ‌ه ره‌وشی "كۆمه‌ڵگای‬ ‫شێر"ی ده‌گه‌یه‌نێت‪ .‬لێره‌دا سه‌رمایه‌داری په‌رنسیپی ئه‌خالقی‬ ‫كردۆت ‌ه قوربانی ب ‌ه ناو "ئابووری سه‌رمایه‌داری" یه‌وه‌‪ .‬ئه‌م بێ‬ ‫ئه‌خالقیی ‌ه ته‌نیا شان ‌ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ناوه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا‬ ‫تێكنادات‪ .‬بۆ یه‌كه‌مین جار ژینگ ‌ه و سروشتیش ده‌خات ‌ه‬ ‫ژێر حوكمڕانی خۆی‪ ،‬ل ‌ه رێگای په‌یڕه‌وكردنی كاولكارییه‌كی‬ ‫مه‌زنه‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه ئاستێك گه‌یشتوو‌ه نه‌ك ته‌نیا ژیانی مرۆڤ‬ ‫به‌ڵكو هه‌ڕه‌ش ‌ه ل ‌ه ژیانی ته‌واوی زینده‌وه‌ران ده‌كات‪ .‬ئایا‬ ‫دوژمنایه‌تیكردن بوونه‌وه‌ران و بێ ئه‌خالقییه‌كی له‌و‌ه گه‌وره‌تر‬ ‫هه‌یه‌؟ هاوكات به‌كار هێنانی كۆمه‌ڵگا و به‌تایبه‌تیش ژنان‬ ‫ل ‌ه هه‌موو بوارێكه‌و‌ه بۆ زێده‌كردنی سه‌رمای ‌ه ئایا ئه‌م ‌ه‬ ‫بابه‌تێكی ئه‌خالقیه‌‪ .‬به‌تایبه‌تی ئه‌م ‌ه ل ‌ه واڵتانی رۆژئاواییدا‬ ‫ك ‌ه ب ‌ه ناو دیموكراسیه‌و‌ه سیاسه‌ت ده‌كه‌ن‪ ،‬زۆرترین مامه‌ڵ ‌ه‬ ‫ل ‌ه گه‌ڵ جه‌سته‌ی ژن ده‌كه‌ن و هه‌موو به‌شه‌كانی جه‌سته‌ی‬ ‫ژنیان پارچ ‌ه پارچ ‌ه كردو‌ه و هه‌ر پارچه‌یه‌كی نرخێكیان ل ‌ه‬ ‫سه‌ر داناو‌ه و ئه‌مه‌ش ناویان لێ كردو‌ه ئازادی تاكه‌كه‌سی‬ ‫بۆ زێد‌ه كردنی سه‌رمایه‌‪ .‬بێگومان ئه‌مه‌ش ب ‌ه پێچه‌وانه‌ی‬ ‫ئه‌خالقی كۆمه‌اڵیه‌تی و مرۆڤایه‌تی ‌ه و هاوكات هه‌وڵدانێك ‌ه بۆ‬ ‫ل ‌ه ناوبردنی نرخی ئابووری ژن ك ‌ه ب ‌ه ماندووبوون و ئاره‌قی‬ ‫ناوچاون به‌رهه‌می هێناوه‌‪ .‬دوژمنایه‌تی كردن ‌ه ل ‌ه گه‌ڵ ژن ب ‌ه‬ ‫شێوازی جیاجیا و بۆ ئه‌وه‌ی ژن جارێكی تر نه‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ ئه‌م‬ ‫گۆڕه‌پان ‌ه وه‌هایان لێكردو‌ه ك ‌ه ژنیش بڕوای كردو‌ه ك ‌ه ئابوری‬ ‫شتێكی تایبه‌ت ب ‌ه پیاو‌ه و ژن پێویست ناكات زۆر تێكه‌ڵداری‬ ‫ئه‌م بابه‌تان ‌ه بێت‪.‬‬ ‫كوردستان كۆمەڵگایەكە كۆنتڕۆڵكردنی ئابوورییەكەی و بژاری‬ ‫ئازادی خۆی لەدەستداوە‪ ،‬بەتەواوی كەوتۆتە ژێر كۆنترۆڵی‬ ‫ێ پێیەكەی فاكتەرە بەكرێگیراو و‬ ‫جانەوەرە مۆدێرنە س ‌‬ ‫بیانییەكان‪ .‬كاركردنی بە نان و سك (وەك ئەو ماسییەی بە‬ ‫سنارەوە بووە)یش پیشانیدەدات كە كۆمەڵگایەكە بە ئامانجی‬ ‫كۆمەڵكوژی و قڕكردن بەستراوەتەوە‪ .‬بەڵێ كۆمەڵگایەكە‬ ‫ئافرێنەرانی ئابووری واتە ژنان بە تەواوی بێكاركراون و‬ ‫ێ نرخ دەبینرێت‪ .‬كۆمەڵگایەكە لەژێر ناوی‬ ‫رەنجەكەیان ب ‌‬ ‫گوزەران و ژیاندنی ماڵبات پیاوانی لە هەر چوار الی جیهان‬ ‫پەرتەوازە بوون‪ .‬كۆمەڵگایەكە لەپێناو مریشكێك و بستێك‬ ‫ێ‬ ‫خاك یەكتری دەكوژن‪ .‬ئاشكرایە كە ئەوە كۆمەڵگایەیە كە ب ‌‬ ‫ناوەڕۆك كراوە‪ ،‬پووكێنراوەتەوە و هەڵوەشێنراوەتەوە‪.‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪26‬‬

‫دۆخێك ك ‌ه وه‌كوو باشوری كوردستان تێدا ژیان ده‌كه‌ین هه‌مانه‌‪،‬‬ ‫بێكاركردن و بێ به‌رهه‌م كردنی كۆمه‌ڵگا و دوورخستنه‌و‌ه ل ‌ه‬ ‫ژیانی گوندنشینی و نرخه‌كانی دایك و گرێدان ب ‌ه پاره‌ی‬ ‫سیسته‌می ده‌سه‌اڵت و كردنیان ب ‌ه سه‌ربازی پارێزه‌ری‬ ‫سیسته‌م یه‌كێك ‌ه ل ‌ه هێرشه‌كانی زلهێزانی جیهانی بۆ سه‌ر‬ ‫نرخی كۆمه‌ڵگا و بێ واتا كردنی به‌رخودانی و تێكۆشانی‬ ‫كۆمه‌ڵگای دایك ـ ژن ‌ه له‌م واڵته‌دا‪ .‬ل ‌ه واڵتێكدا ك ‌ه سه‌رچاوه‌ی‬ ‫دابین كردنی هه‌موو پێداویستی ‌ه ئابووریه‌كانی جیهانه‌‪،‬‬ ‫زۆرترین سه‌ربازگه‌ی بێكاری ژنان و گه‌نجانی پێكهاتوو‌ه و‬ ‫قه‌یرانی ئابووری بووه‌ت ‌ه بابه‌تی سه‌ره‌كی ژیانی رۆژانه‌مان‪.‬‬ ‫خه‌ساری هه‌ر‌ه گه‌وره‌ش له‌م بواره‌دا دیسان ژن ‌ه رووبه‌ڕووی‬ ‫ده‌بێته‌وه‌‪ .‬ئه‌م ‌ه ل ‌ه كاتێكدای ‌ه ك ‌ه سه‌رده‌مانێك گه‌لی ئه‌م‬ ‫واڵت ‌ه ب ‌ه بێ ئه‌وه‌ی نه‌چاری پاره‌ی سیسته‌م بن‪ ،‬ب ‌ه به‌رهه‌می‬ ‫ده‌ستی دایكان ل ‌ه گونده‌كان و شان ب ‌ه شانی پیاوان ل ‌ه‬ ‫سه‌ر زه‌وی و حه‌یوانداری ژیانی شاره‌كانیشیان دابین ده‌كرد‪.‬‬ ‫به‌اڵم به‌داخه‌و‌ه ك ‌ه زۆر ب ‌ه زانابوون ب ‌ه هێرش كردن ل ‌ه سه‌ر‬ ‫نرخ ‌ه مه‌عنه‌ویه‌كانی كۆمه‌ڵگا و ژن وایانكرد ك ‌ه ژیانكردن ل ‌ه‬ ‫گونده‌كان ببێت ‌ه عه‌یب و شه‌رمێكی مه‌زن و كه‌س هه‌وڵی‬ ‫دابینكردنی پێداویستیه‌كانی ژیانی نه‌دات‪ .‬كۆمه‌ڵگایه‌كی‬ ‫بێ ره‌نج و چاو‌ه ل ‌ه ده‌ستی ده‌سه‌اڵتین‪ .‬سیاسه‌تی "برسی‬ ‫بهێڵ ‌ه و حكومه‌ت بكه‌" ئامانجی چه‌ندین ساڵه‌ی زلهێزانی‬ ‫ده‌سه‌اڵتخواز‌ه و ل ‌ه ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتی چه‌ندین ساڵه‌ی كوردیدا‬ ‫ئه‌مه‌یان زۆر ب ‌ه جوانی ل ‌ه سه‌ر باشوری واڵتمان پێكهانی‪.‬‬ ‫بێگومان ب ‌ه رێگای داگیركاری ئابووریه‌وه‌‪ ،‬كۆمه‌ڵگاكه‌شمان‬ ‫داگیركرا و به‌ره‌و هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌یان هاندا‪ .‬واڵتێك ك ‌ه نه‌توانێ‬ ‫ل ‌ه سه‌ر به‌رهه‌می خۆی ژیان بكات‪ ،‬مسۆگه‌ر ناتوانێ باسی‬ ‫ئازادی تاك و كۆمه‌ڵگاكه‌شی بكات‪ .‬ئه‌مه‌ش هاوكات ‌ه ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫بێ ناسنامه‌بوون و نكۆڵی ل ‌ه ئیراد‌ه و ره‌نج و ئه‌مه‌كی چه‌ند‬ ‫هه‌زار ساڵه‌ی دایك ـ ژن‪ .‬ئه‌مه‌ش ب ‌ه مه‌به‌ستی ته‌سلیم‬ ‫گرتنی كۆمه‌ڵگا ده‌سه‌پێنرێت‪.‬‬ ‫سیسته‌می سه‌رمایه‌داری قازانجكردنی پارە بە پارە بە‬ ‫ئاسانترین شێوەی چەوسانەوە دادەنێت‪ ،‬هەربۆیە ئەو‬ ‫چەشنەی چەوسانەوە لەناو خۆسەری ئابووریدا جێگای‬ ‫نابێتەوە‪ .‬خۆسەری ئابووری نەتەوەی دیموكرات كاركردن‬ ‫بە زەحمەتی و سوغرەكردن نابینێت‪ ،‬بەڵكو بە چاالكی و‬ ‫كردارێكی ئازادبوونی دادەنێت‪ .‬پڕەنسیپەكەی بریتییە لە "‬ ‫كاركردن ئازادییە "‪ ،‬هەڵسەنگاندنی كاركردن وەك زەحمەتی‬ ‫و سوغرەكردن؛ سەرچاوەكەی لە نامۆبوون لەئاكامەكانی‬ ‫رەنجەوە دێت‪ .‬كاتێك ئەنجامەكانی رەنج خزمەت بە ناسنامەی‬ ‫خود و ئازادییەكەی بكات‪ ،‬ئەوە چاالكیەكە بە دڵخۆشی و‬ ‫بەختەوەرییەوە پێشوازی لێدەكرێت‪.‬‬ ‫ئەو بەنداوانەی لەسەر سەرچاوە ئاوییەكانی كوردستان‬ ‫دروستكراون بەتەواوی رێگایان لەپێش وێرانكردنی مێژوو و‬ ‫كارەساتی ژینگەیی كردۆتەوە‪ .‬ناشێت رێگا بەهیچ بەنداوێك‬ ‫بدرێت كە مێژوو‪ ،‬زەوی بەپیت و ژینگە رەچاو ناكات‪ ،‬بگرە‬

‫ئەوانەی بونیادیش نراون كاتێك تەمەنیان بەسەرچوو بەنداوی‬ ‫ێ لەجێگایان دروست ناكرێتەوە‪ .‬دەرفەت هەبێت پێویستە‬ ‫نو ‌‬ ‫دوودڵی لە رووخاندنی پێشوەختیشیان نەكرێت‪ .‬بە رۆحی‬ ‫سەفەربەری دژی داخوران و داماڵینی دارستانەكان دەبێتەوە‬ ‫كە دوژمنایەتیكردنی كۆمەڵگا و بوونەوەرەكانە‪ .‬پاراستنی‬ ‫خاك و دارستانەكان و چاندنی نەمام و درەخت بە پیرۆزترین‬ ‫جۆرەكانی رەنج دادەنێت‪ ،‬تەنیا كارەكانی ئەو دوو بوارە بەسە بۆ‬ ‫ئەوەی بەدرێژایی سەدان ساڵ كۆتایی بە بێكاری بێنێت‪ .‬وەك‬ ‫چۆن ئەو بوارەی زۆرترین قازانج بەدەست بێنێت پیرۆزترین‬ ‫بواری چاالكی دەوڵەت ‪ -‬نەتەوەیە‪ ،‬بوارەكانی دارستان و‬ ‫خاكیش كە بەدرێژایی مێژوو كۆمەڵگای ژیاندووە پیرۆزترین‬ ‫بوارەكانی كاركردنی نەتەوەی دیموكراتە‪.‬‬ ‫پێویستە ئابووری هەرەوەزی خۆسەری ئابووری لەگەڵ ئابووری‬ ‫و سەرمایەداری دەوڵەت تێكەڵ نەكرێت‪ .‬لە هەرەوەزی‬ ‫(كۆمۆن)دا جێگای سوغرە‪ ،‬كار و رەنجێك نابێتەوە كە ئازادی‬ ‫لەگەڵ خۆیدا ناهێنێت‪ .‬باسی مۆدێلێك و سەرچاوەی خودی‬ ‫ژیان دەكەین كە بەدرێژایی مێژوو كۆمەڵگا بەبنەمای گرتووە‪،‬‬ ‫ئافراندوویەتی‪ ،‬پیرۆزی كردووە و بەخرۆشەوە پێشوازی‬ ‫ێ بێت ئابووری‬ ‫لێكردووە‪ .‬بەرهەم‪ ،‬بەرەكەت و خرۆش لەكو ‌‬ ‫هەرەوەزی لەوێیە ‪ .‬بێگومان ئه‌مه‌ش ل ‌ه گۆڕانكاری زیهنیه‌ته‌و‌ه‬ ‫ده‌ستپێده‌كات‪ ،‬ئابووری دیموكراتیك پێویست ‌ه ب ‌ه ئه‌قڵی ژنه‌و‌ه‬ ‫جارێكی تر پێشبكه‌وێت و وه‌كوو گۆڕه‌پانێكی ئه‌ساسی ژن‬ ‫بتوانێ تێدا ب ‌ه شێوازێكی دیموكراتیك تێدا رۆڵ بگێڕێ‪.‬‬ ‫ئابووری دیموكراتیك پێویست ‌ه ته‌نیا ل ‌ه ده‌ستی پیاودا نه‌بێت‪،‬‬ ‫بۆ ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا له‌م دۆخ ‌ه قه‌یرانئاوی ‌ه رزگاری بێت‪،‬‬ ‫پێویست ‌ه ئێمه‌ی ژنان جارێكی تر بگه‌ڕێینه‌و‌ه بۆ مێژووی‬ ‫خۆمان و خاوه‌ن ل ‌ه هه‌موو ئه‌و نرخان ‌ه ده‌ركه‌وین ك ‌ه دایك ‌ه‬ ‫خوداوه‌ند ب ‌ه ره‌نجێكی بێ وێن ‌ه بۆی ب ‌ه به‌رهه‌م هێناین‪ .‬ڕێز‬ ‫لێنان ل ‌ه ره‌نجی مێژوویی ژنه‌و‌ه بگر‌ه هه‌تا ئه‌و ره‌نجه‌ی ك ‌ه ل ‌ه‬ ‫ماڵه‌و‌ه ‪ 24‬سه‌عات ‌ه ده‌یدات‪ ،‬پێویست ‌ه و خاوه‌ن گرنگیه‌‪ .‬ژنان ل ‌ه‬ ‫گۆڕه‌پانی ئابووریدا ن ‌ه وه‌كوو كااڵیه‌ك ب ‌ه كار بهێنرێن‪ ،‬به‌ڵكوو‬ ‫پێویست ‌ه ب ‌ه ئه‌قڵیه‌تێكی دیموكراتیكه‌و‌ه و دوور ل ‌ه ده‌سه‌اڵتی‬ ‫پیاوساالری بتوانین كۆمه‌ڵگا به‌ڕێو‌ه ببه‌ین و خاوه‌ن ل ‌ه ره‌نجی‬ ‫خۆمان ده‌ركه‌وین‪ .‬‬

‫ﺳ‪‬رﺑ‪‬ﺧﯚﯾﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ڕەﻧﮕﺪاﻧ‪‬وەی‬ ‫ﻟ‪‬ﺳ‪‬ر ﺋﺎزادی ژن‬ ‫ن|ویژدان نورەدین نەجمەدین‪ ،‬مامۆستا لە پەیامنگای راهێنان و گەشەپێدانی مامۆستایان‬

‫‪27‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫سەربەخۆی ئابوری ڕەنگدانەوەی لەسەر ئازادی ژن‬ ‫ئازادی بە گرنگترین پێویستەكانی تاك دادەنرێت تاكو‬ ‫داهێنان بكات و ئەو كۆمەڵگەیەی تێیدا دەژیت بەرەوپێش‬ ‫ببات‪ ،‬ئازادی واتە توانای تاك لە بڕیاردان بەبێ بونی هیچ‬ ‫مەرج و زۆرلێكردنێك‪ ،‬واتە ئازادبوون لەو بەربەستە مادی و‬ ‫مەعنەویانەی كە سنور بۆ تواناكانی تاك دادەنێن‪ .‬ئازادی‬ ‫تاك واتە ئازادی قسەكردن و دەربڕینی بیرو بۆچونی كەسی‪،‬‬ ‫هەڵبژاردنی شوێنی ژیان و كاركردن‪ .‬ئازادی پرنسیپێكی‬ ‫سەرەكییە لەكۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا‪ ،‬پێویستە بەدیبهێنرێت‬ ‫و پارێزگاری لێبكرێت‪ ،‬ئەمەش بەوە دەبێت كە بایەخی‬ ‫تەواوی پێبدرێت لەالیەن ئەو كەسانەی كە گرنگی بە‬ ‫كاروباری گشتی و كۆمەڵگە دەدەن‪.‬‬ ‫پێناسەیەكی كورت بۆ چەمكی ئابوری لە ڕەهەندێكی‬ ‫پەیوەست ب ‌ه بابه‌تەكەمانەوە دەكەین دەتوانین بڵێین كە‬ ‫ئابوری بریتیە لە دەستوری ماڵ و ڕێسای بەخێوكردنی ماڵە بە‬ ‫مانا یونانیەكەی‪ ،‬لەبەرئەوەی لێرەدا باس لە بابەتی ئابوری و‬ ‫ژن دەكەین و كاریگەری هەریەكەیان لەسەر ئەوەی دیكە لە‬ ‫مه‌ڕ ئازادبونیان و دەرئەنجامی ئەو ئازادبونە هه‌یه‌‪ ،‬چەمكی‬ ‫(ئیكۆنۆمۆس) كە بریتیە لەو كارانەی كە ژن ئەنجامی دەدات‬ ‫لەبواری ئابوری‪.‬‬ ‫لە كاتێكدا كە ژنان بە ڕێژەیەكی زۆری پێكهێنانی دانیشتوانی‬ ‫گۆی زەوی دادەنرێت و لە بواری ئابوریشدا ژنان ڕۆلێكی‬ ‫گرنگیان بینیوە بەاڵم بەشداریكردنیان لە چاالكی ئابوری و‬ ‫ێ دەكرێت‪،‬‬ ‫پەرەپێدانی زۆر كەمترە لەو ئاستەی كە چاوەڕ ‌‬

‫ئەمەش ڕەنگدانەوەی خراپی لەسەر ئابوری جیهان و ژنان‬ ‫هەیە لەگەڵ ئەو پێشكەوتنانه‌ی كە لەم دەیەی دوایدا رویداوە‬ ‫بەاڵم تاكو ئێستا بازاری كار لە هەموو ناوچە جیاوازەكانی‬ ‫جیهاندا لەسەر بنەمای جیاوازی ڕەگەزی دابەش بووە‪.‬‬ ‫ئەو بەرەو پێشچونەی ك ‌ه لە ڕەوتی یەكسانی نێوان هەردوو‬ ‫ڕەگەز ڕویداوە لە بواری ئابوریدا پەكیكەوتوە‪ ،‬بەڵگەش بۆ‬ ‫ئەمە ئەوەیە كە بەشداریكردنی ژنان لە بازاڕەكانی كاردا بە‬ ‫بەراوردكردن لەگەڵ پیاواندا لە ئاستێكی نزمدا دەبینرێت‪،‬‬ ‫زۆربەی ئەو ڕەنجەی ژنان دەیدەن لە بواری ئابوریدا نابینرێت‪،‬‬ ‫ئەمە بەڕونی لە كەرتی كشتوكاڵی هەستیپێدەكرێت‪،‬‬ ‫لە كاتێكدا كشتوكاڵ بە بەردی بناغەی شارستانیەتی‬ ‫مرۆڤایەتیە‪ ،‬بە بەرهەمی بیری ژنان دادەنرێت‪ ،‬ئەمەش مانای‬ ‫وایە كە بیری ژنان لە بیری پیاوان تیژتر بوە‪ ،‬هاوكات ژنان‬ ‫گیرۆدەی هیچ بەندێك نەبون و شتێك نەبوە پێی بوترێت‬ ‫خێزان‪ ،‬هیچ پیاوێك منداڵی خۆی نەناسیوە بۆیە تاكو ئەو‬ ‫منداڵە لە خەم دەڕەخسا بەكۆڵی دایكیەوە بوەو هەرئەویش‬ ‫سەرچاوەی بژێوی بۆ دابینكردوە‪ ،‬بۆ ئەم مەبەستە بە دوای‬ ‫بەروبومی درەخت و ڕوەكەكاندا گەڕاوە‪ .‬ئەمە ئەو ڕاستیەمان‬ ‫بۆ دەردەخات كە ژنان پێش پیاوان كشتوكاڵیان ناسیوە‪.‬‬ ‫لە گەڵ بەرەو پێشچونی سیستەمی ئابوری بەرهەمهێنان‬ ‫و بازار لەگوندەكان ڕێگەیان بە ڕۆڵگێڕانی ژنان لەم بوارەدا‬ ‫نەداوە‪ ،‬لەشارەكانیشدا بەهۆی زاڵبونی پیاوان بە شێوەیەكی‬ ‫ڕەها ژنان تەنیا وەك هێزێكی هەرزانی كار دەبینران‪ ،‬بەگرنگ‬ ‫نەزانینی ئەم ڕەنجەی ژنان لە نێو ماڵ و بەخێوكردنی‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪28‬‬

‫منداڵەكانی بەیەكێكی دیكە ل ‌ه ئاستەنگیەكانی بەردەم ژنان‬ ‫دادەنرێت‪ ،‬بەم چەشنە ژنان لەسەر خاك و مافی خۆیان بێگانە‬ ‫كراون و لەژێر چەتری رەحمی پیاواندا ماونەتەوە‪.‬‬ ‫لە سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداریدا سەرباری‬ ‫پەیوەستبونیان بە پیاوانەوە ژنان پارچەپارچەكراون و‬ ‫خراونەتە خزمەت ئەم سیستەمەوە ئەمە لەالیەك‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫ترەوە ژنان وەك كەرەستەیەكی بەردەوامبوونی كۆمەڵگا لەڕوی‬ ‫ڕەگەزیەوە و وەچەخستنەوەوە تەماشاكراون‪ ،‬ئەو ژنانەی كە‬ ‫بەشێوەیەكی تاك لە سیستەمی ئابوریدا جێگا دەگرن جارێكی‬ ‫دیكە دەبنەوە قوربانی ئەو سیستەمە‪ ،‬هاوكات تێبینی ئەوە‬ ‫دەكرێت كە كاركردنی ژنان لە كەرتە ناڕەسمیەكاندا بەبەراورد‬ ‫لەگەڵ پیاواندا رێژەیان زۆرترە بەاڵم ژنان ڕووبەڕووی جیاوازی‬ ‫زۆر دەبنەوە لەڕوی پێدانی كرێی كاركردن‪ ،‬ئەمەش قوربانیەكی‬ ‫دیكەی ژنانە كە لەمافی خۆی بێبەش دەكرێت‪ .‬‬ ‫ئەگەر تەماشایەكی مێژووی ئابوری واڵتانی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست بكەین تێبینی ئەوە دەكەین كە بەشداری ژنان‬ ‫لەیەكە ئابوریەكاندا دووچاری تانەو تەشەری زۆربونەتەوە‬ ‫لە بازاڕەكانی كاردا‪ ،‬هەڵبەتە ئەمەش ڕێخۆشكەرێی دیكەیە‬ ‫بۆ سنورداركردنی كار الی ژنان و نەتوانن كارێك بكەن كە‬ ‫كرێكەی وەربگرن‪ ،‬هەر لە بەر ئەمە كە ژنان لە پۆستە بااڵكان‬ ‫و سەركردایەتی كردنی كاردا بە ڕێژەیەكی كەم دەبینرێت‪،‬‬ ‫ئەمەش كاریگەری ڕاستەوخۆی هەیە لە كەمكردنەوەی‬ ‫ئازادیەكانی ژناندا‪ ،‬لەكاتێكدا ئابوری ئازاد ڕۆڵی گرنگ‬ ‫دەگێرێت لە ئازادی ژناندا‪.‬‬ ‫بەڵگەكان ئەوە دەسەلمێنن كاتێك ژنان دەتوانن سەرجەم‬ ‫تواناكانیان لە بازاری كاردا بخەنە گەڕ دەرئەنجام گروتینێكی‬ ‫زۆر دەبەخشنە دەسكەوتە ئابوریەكان‪ ،‬بۆ پشتڕاستكردنەوەی‬ ‫ئەمەش لە توێژینەوەیەكدا كە ناونیشانی ( ژن و جیهانی‬ ‫كار ) لە ساڵی ‪ 2012‬ئەنجامدراوە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە‬ ‫بەرزبونەوەی ڕێژەی بەشداربوونی ژنان لەهێزی كاردا بۆ‬ ‫ئاستی بەشداری پیاوان بە پێی هەرواڵتێك دەبێتە هۆی‬ ‫بەرزبونەوەی تێكڕای بەرهەمی ناوخۆ‪ ،‬بۆ نمونە لە واڵتێكی‬ ‫وەك میسر رێژەی بەرز بونەوە دەگاتە ‪ ،%34‬هەمان توێژینەوە‬ ‫خەماڵندنی كردوە كە لە سەر ئاستی جیهان بە رێژەی (‪)865‬‬ ‫ملیۆن ژن هەن كە دەتوانن بەشدارییەكی تەواو بكەن لە‬ ‫ئابوری نیشتمانیدا‪ ،‬لەم رێژەیە (‪ )812‬ملیۆن ژن لە واڵتانی‬ ‫جیهانی سێیەمدا و دواكەوتوەكاندان‪ ،‬هاوكات بەپێی داتاكانی‬ ‫بانكی دەولی بۆ ساڵی ‪ 2013‬ئەوەی خستوەتەڕوو كە رێژەی‬ ‫ژنان لە هێزی كاردا لە هەندێك واڵتانی وەك عێراق و ئێران‬ ‫و سوریا كەمترە لە ریژەی ‪ ،%10‬ئەم ئاستە نزمەی بەشداری‬ ‫ژنان لەیەكە ئابوریەكاندا هۆكارێكە بۆ زیاتر قەتیسكردن و‬ ‫پاشكۆخستنی ژنان لەكۆمەڵگەدا‪ ،‬بەپێچەوانەوە بەرزبونەوەی‬ ‫ئاستی بەشداری ژنان لە هێزی كاردا دەبێتە هۆی‬ ‫بەهێزبونی كەسایەتیان و پشتبەخۆبەستنیان و پڕكردنەوەی‬ ‫داواكاریەكانیان لە ڕوی مادی و مەعنەویەوە‪ .‬سەربەخۆی ژنان‬

‫لە ڕوی ئابوریەوە یاخود ئازادی ئابوری ژنان هاوكاری دەكات كە‬ ‫لەسەر پێی خۆیان ڕابوەستن‪ ،‬هەڵبەتە ئەمە هەوڵو كۆششی‬ ‫زۆری دەوێت چونكە نمونەی ئەو چەشنە ژنانە لەكۆمەڵگە‬ ‫دواكەوتوەكاندا بەهۆی داب و نەریتی لەچوارچێوەكراو بۆ‬ ‫ژنان ڕەنگدانەوەیەكی نەرێنی دەبێت و دەبنە خاڵی ئامانج‬ ‫الی پیاوان‪ ،‬لەالیەكی دیكەوە ئابوری ناسەكان وایدەبینن‬ ‫كە سەربەخۆی ئابوری ژنان داهاتی خێزان بەهێز دەكات بۆ‬ ‫هەنگاونان بەرەو بەشداریكردن لە پرۆژەی بچوك و گەورە‪.‬‬ ‫ئابوری ئازاد هاوكارێكە بۆ ژنان كە لە بڕیاردان ئازادبن‬ ‫سەبارەت بە الیەنەكانی ژیانی خۆیان‪ ،‬بۆنمونە خوێندن‪،‬‬ ‫پێكهانینی خێزان وهتد‪ .‬ڕەنجدانی ژنان دەبێتە هۆی پێدانی‬ ‫قەوارەیەكی سەربەخۆ بە ژنان و پێدانی رێزێكی تایبەت‬ ‫لەالیەن خێزانەكانیانەوە‪ ،‬سەرباری ئەوەی ئازادی ئابوری‬ ‫ژنان بواری داهێنان دەڕەخسێنێت بە چەشنێك كە پێشنیاری‬ ‫باشترین بكات بۆ كۆمەڵگە‪.‬‬ ‫بەهۆی ئەو دەرئەنجامە بە نرخەی لە مه‌ڕ ئەو ئازادییەی‬ ‫كە ژنان بە هۆی ئابوری ئازادەوە بە دەستی دەهێنن رێگە‬ ‫خۆشكەرێكە بۆ ئەوەی كە ژنان تێكەڵ بن بە كاری تایبەت‬ ‫و گشتی لە ڕوانگەی دونیابینیكی گشتیەوە‪ ،‬بەمەش هەوڵی‬ ‫خۆسەلماندن بدات لە ڕێگەی خەباتی نێو خێزان و دەرەوەی‬ ‫خێزان‪ ،‬و بەرپەرچی هەڵگرتنی هەرناسنامەیەك بدات جیا لە‬ ‫ناسنامەی خۆی‪ ،‬هەروەها دوركەوتنەوە لە ڕوحی خۆپەرستی‬ ‫و دابڕان لە گۆڕانكاریە كۆمەاڵیەتیەكاندا و دژ وەستان بەرامبەر‬ ‫هەر داب و نەریت و ڕێسایەك كە كەسایەتی كەم بكاتەوە و‬ ‫لە چوارچێوەیەك قەتیسی بكات‪.‬‬ ‫لەكۆتایدا دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە ئێمەی ژنان‬ ‫پێویستمان بە شۆڕشێكە لە سەر ئاستی ڕۆشنبیری و‬ ‫كۆمەاڵیەتی و سیاسی كە لە نێو كۆمەڵگەدا ئەنجامی بدەین‪،‬‬ ‫تاكوو دەرەنجامی ئەو شۆرشە ببێتە هۆكاری دەرخستنی‬ ‫هێزو تواناكانی ژنان سەبارەت بە بەرەوپێشبردنی كۆمەڵگەی‬ ‫مرۆڤایەتی‪ ،‬چونكە بەرەو پێشبردنەوه‌ی كۆمەڵگە بۆ بەرژەوەندی‬ ‫ژنان و پیاوان دەگەرێتەوە‪ ،‬بەڵگەشمان بۆ ئەمە ئەو پرنسیپ‬ ‫و ڕێسایەیە كە ئەمڕۆ لە واڵتە پێشكەوتوەكان بە دیدەكرێت‪.‬‬ ‫ئەو پێشكەوتنە پشكی سەرەكی دەگەڕێتەوە بۆ بەگەڕ خستنی‬ ‫تواناكانی ژنان‪ ،‬هەروەها سود وەرگرتن لە كاری رێكخراوە‬ ‫جیهانیەكانی تایبەت بە ژنان بە چەشنێك لەگەڵ سروشتی‬ ‫پێشككەوتنخوازی كۆمەڵگەی ژنی ڕۆژهەاڵتدا بگونجێت‪.‬‬

‫ژن‬ ‫ی‬ ‫ه‬ ‫ە‬ ‫ڵ‬ ‫ە‬ ‫ب‬ ‫جە‬

‫لە رابردوو ئێستادا‬

‫ن|كه‌لسووم حوسێن‬

‫به‌داخه‌و ‌ه كێشه‌ی هه‌ڵه‌بج ‌ه و ژنانی هه‌ڵه‌بج ‌ه بوه‌ت ‌ه‬ ‫كێشه‌یه‌كی سیاسی و هه‌ر الیه‌ك و ب ‌ه پێ به‌رژه‌وه‌ندی ‌ه‬ ‫سیاسیه‌كانی یان ب ‌ه ناوی ئیسالمه‌و ‌ه یان ب ‌ه ناوی‬ ‫كوردایه‌تیه‌و ‌ه ده‌ستێوه‌ردانی ئه‌م كێشه‌ی ‌ه ده‌كه‌ن و‬ ‫نه‌ك ته‌نیا هیچ ده‌ردێك ل ‌ه ده‌رده‌كانی ئه‌م هه‌رێم ‌ه‬ ‫چاره‌سه‌ر ناكه‌ن ب ‌ه پێچه‌وانه‌و ‌ه ده‌یانكه‌ن ب ‌ه پێنژه‌یكی‬ ‫بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی خۆیان و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان‪.‬‬ ‫بووە بەاڵم ئازادی ژن لە هەڵەبجەو ناوچەی‬ ‫هەورامانات لە هەر جێگایەکی دیکە جیاوازتر‬

‫‪29‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫کاتێک باسی ژن دەکەین هەر یەکەو ئەو‬ ‫پێناسەیەی کە الی خۆی بۆ ژنی داناوە دێتە‬ ‫یادی‪ ،‬ئیتر ئایا لە دایکیەوە وێنا بکات یان‬ ‫خوشکی یان خۆشەویستەکەی یان خێزانی‪،‬‬ ‫جگە لەمانە یان ئەو ژنەی کە زۆر میهرەبان‬ ‫بووە یان ئەو ژنەی کە زۆر زەحمەتی داوە و‬ ‫توشی خەمۆکی کردوە‪ ،‬یان ئەوەتا کاتێک ناوی‬ ‫ژنی شوینێک دەهینن وێنایەکی هەرە باووتر‬ ‫بۆ ژنی ئەو جێگایە دەکرێت‪ ،‬بۆ نموونە باسی‬ ‫ژنانی گەرمیان بکرێت خێرا ژنێکی رەشپۆشی‬ ‫پڕ ئاه وناڵەی تاوانەکانی ئەنفال دەبینین‪ ،‬ژنی‬ ‫شه‌نگال ژنێکی لەدەستی داعش ڕزگار بووی‬ ‫زوڵم لێکراو دەبینین‪ ،‬ژنی کۆبانێ ژنێکی‬ ‫چەک بەدەست و لێهاتوو‪ ،‬ژنە گەریال ژنێکی‬ ‫شۆرشگێڕ و چاو نەترس‪ ،‬و ژنانی وواڵتانی‬ ‫دەرەوە هەر یکەوەو ژنێکی دیار بووە بە‬ ‫پێناسە بۆیان کاتێک باسی ژنی هەڵەبجەش‬ ‫دەکرێت یەکسەر کیمیاباران و بریندار و پێنج‬ ‫هەزار شەهید و ژنێکی چاوەڕوانی مناڵە‬ ‫وونبووەکانیان دێتە پێش چاو‪ ،‬هیچ یەکێک‬ ‫لەمانە لەگەڵ دروست بوونی ئەم شوێنانەدا‬ ‫دروست نەبوون بەڵکوو ئەوە ژیانی چەند‬

‫ساڵەیە ئەم میراتیانەی بەم ژنانە بەخشیوە‪.‬‬ ‫لە کۆندا ئەگەر باسی ژنی هەڵەبجە بکرایە‬ ‫رەنگە وێنەی ژنێکی شۆخش و شەنگی زیرەک‬ ‫و ڕۆشنبیر وێنابکرایە بەاڵم ئەمانە گۆڕان‪،‬‬ ‫لە ساڵی بیستەکاندا ژنێک ب ‌ه ناوی عادیلە‬ ‫خانم قایمقامی هەڵەبجە بووە‪ ،‬لە پەنجاکاندا‬ ‫گروپی شانۆیی لە هەڵەبجەدا هەبووە‪،‬‬ ‫گروپی هەڵپەڕکێ کچان هەبووە و چەندین‬ ‫مامۆستاو خوێندەواری تێدا هەڵکەوتوە‪.‬‬ ‫خۆ ئەو سەردەمانە هەر سەردەمی ئیسالم‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪30‬‬

‫بووە بەاڵم لە دوای ساڵی پەنجاکان ئیتر ئیسالمیەکان‬ ‫کاتێ ئیسالمی ده‌سه‌اڵتداری دەخەنە ئەم سنورەوە‪ ،‬بەڵێ‬ ‫لە روی نەرینیەوە زۆر گۆرانکاری ڕوی دا بەاڵم دەتوانین‬ ‫بڵێن مه‌ینەتیەکانی ژنان لە دوا ساڵی ‪١٩٨٨‬وە واتە لە‬ ‫پاش کیمیابارانی هەڵەبجە بەتەواوی پەرەی سەند‪ ،‬لە‬ ‫کیمیابارانی هەڵەبجە وەک سەرژمێریەکان دەریانخستوە‬ ‫زۆرینەی قوربانیان ژن و منداڵ بوون کە دەتوانین‬ ‫بڵێن منداڵێش هەر لە سەر خەمەکانی ژنان حیساب‬ ‫دەکرێت‪ ،‬پاش کیمیابارانی هەڵەبجە و ئاوەدان کردنەوەی‬ ‫ئەم شارە بزانە چ ژنێک لەهەڵه‌بجەدا دەستی بە ژیان‬ ‫کردەوە‪ ،‬ژنێکی یان قوربانی با بڵێن برینداری کیماباران‬ ‫یان ژنێکی خاوەن دنیایەک شەهید یان کچێکی جوان‬ ‫بەاڵم کەم کەس دەویرێت هاوسەرگیری لەگەڵدا بکات‬ ‫لەبەر ئەوەی دەیانگووت کچانی هەڵەبجە یان نەزۆکن‬ ‫یان منداڵی ناتەواویان دەبێت چونکە بەر کیمیاوی‬ ‫کەوتوون‪ ،‬یان کچێک کە دەبێت درێژە بە خوێندن بدات‬ ‫بەاڵم لە ناو ملمالنێیەکی سیاسی و شارێکی ویرانکراو و‬ ‫ژیانێکی پڕ چەرمەسەری‪ ،‬هەموو ئەم گرفتانەو چەندین‬ ‫گرفتی دیکە‪ .‬ئینجا باشور بەگشتی و هەڵەبجە بە‬ ‫تایبەتی کەوتە بەر ملمالنێی ‌ه سیاسیەکان‪ ،‬هێشتا برینی‬ ‫کیمیاباران ساڕێژ نەببوو برینی شەڕی ناوخۆ سەری‬ ‫هەڵدا‪ ،‬هەڵەبجە هەر جارەو دەکەوتە بەر شااڵوی یەکێک‬ ‫لە الیەنە بەناو کوردیەکان هەر الیەنەو دەهات و ژەهری‬ ‫خۆی بەسەر خەڵکی ئەم شارەدا دەرشت‪ .‬جارێکی دیکە‬ ‫هەڵەبجە و ژنانی هەڵەبجە بوونە قوربانی ئەو شەڕەی‬ ‫کە هیچ ژنێک حەزی لێی نەبوو‪ ،‬الیەنە ئیسالمیەکانیش‬ ‫بەتایبەتی یەکگرتووی ئیسالمی لە ڕێگای قورئان و‬ ‫پارەی ڕێکخراوی ئیغاسەوە ژن و منداڵی زۆری لە خۆی‬ ‫کۆکردەوە بۆیە زۆر بە ئاسانی توانی ژنانی ئەم شارە‬ ‫بە زۆری بۆخۆی رابکێشێت‪ ،‬زوڵمی حیزبە عەلمانیەکان‬ ‫و پارەو قورئانی حیزبە ئیسالمیەکان ئەم شارەی کرد‬ ‫بە شارێکی ئیسالمی‪ .‬کاتێک دەڵێن هەڵەبجە مەبەست‬ ‫تەنها ناو شاری هەڵەبجە نیە بەڵکو گوندەکانی هەڵەبجە‬ ‫و هەورامانیش دەگرێتەوە جۆرێکی کە لە کاریگەریەکانی‬ ‫سەر ژیانی ژنان لە پاش ساڵی ‪ ١٩٧٨‬دەست پێدەکات‬ ‫بە هۆی داگرتنی گوند و ناحیەکانەوە بوو بۆ ناو ئۆردوگا‬ ‫زۆرە ملیەکان‪ ،‬ئەو ئازادیەی کە ژن لە گوندەکاندا هەیبوو‬ ‫ئەویش ژیانی شار نەیهێشت‪ ،‬ئاخر ژیانی شار زیندانێکی‬ ‫شەریفانەیە هەموو تواناو بەهرەکانی ژنای گوند لەناو‬ ‫شاردا لە ناوچوون‪ ،‬هەم لە ڕوی جەستەیەوە هەم لە روی‬ ‫زیهنیەوە چونکە ژنی گوند لە ڕوی پێکەوە ژیانەوە و ل ‌ه‬ ‫بواری سیاسیشه‌و‌ه زۆر به‌هێزبوون و ئه‌مه‌ش خاڵێکی زۆر‬

‫گرنگ بوو ل ‌ه ژیانی گوندەكاندا‪ ،‬چونکە ژنی گوند دەبوو‬ ‫خزمەتی پێشمەرگەشی بکردایەو هەواڵی شەڕەکانی‬ ‫پێشمەرگەشی بزانیایە بۆیە ژنی الدێ زۆر لە ژنی شار‬ ‫باشتر بیری دەکردەوە بەاڵم بەهۆی ئۆردوگا زۆرە ملیەکانەوە‬ ‫ناچار گۆڕا بۆ ژنێک کە دەبێت وەک ژنێکی شاری ڕەفتار‬ ‫بکات‪ .‬پاشان ك ‌ه کاریگەری ڕاگەیاندنەکان هاتە ئاراوە ژن‬ ‫کاری ئاژەڵداری‪ ،‬کشتوکاڵ‪ ،‬سیاسی و سەردانی جیران‬ ‫و خزمانی هەموو کەم كرده‌و‌ه و جێگای هه‌مو ئه‌مانه‌ش‬ ‫تەلەفزیۆن گرتیه‌وه‌‪ ،‬هەر لە ساڵی ‪ ٧٨‬تەوە هەتا ئەمرۆ‬ ‫ڕاگەیاندن کاری خۆی ب ‌ه سیسته‌ماتیك دەکات‪ ،‬بۆیە‬ ‫ژنی هیچ جێگایەک وەک رەسەنی خۆی نه‌ماو‌ه و زۆر کەم‬ ‫بۆنه‌تەوە‪ .‬لە ئیستادا ژنی ئەم شارە وەک خاوەنی چەندان‬ ‫خەم و پەژارەیە‪ ،‬خاوەنی چەندین کێشەی ئابووریە و‬ ‫خاوەنی چەندن کێشەی سیاسیە‪ ،‬هێشتا زۆر ل ‌ه بنه‌ماڵ ‌ه‬ ‫و دایكان نازانن بنه‌ماڵ ‌ه و منداڵه‌كانیان ل ‌ه كوێن و بێ‬ ‫سه‌رو شوێنن‪ .‬بۆیە لە سەر هەموو ڕێکخراوه‌كانی ژنان‪،‬‬ ‫لە سەر هەموو ژنێکی ئازاد فەرزە کە خاوەن لە ژنانی ئەم‬ ‫شارە دەرکەون خۆیان بە هاوخەمی کێشەکانیان بزانن‪.‬‬ ‫چونك ‌ه به‌داخه‌و‌ه كێشه‌ی هه‌ڵه‌بج ‌ه و ژنانی هه‌ڵه‌بج ‌ه‬ ‫بوه‌ت ‌ه كێشه‌یه‌كی سیاسی و هه‌ر الیه‌ك و ب ‌ه پێ‬ ‫به‌رژه‌وه‌ندی ‌ه سیاسیه‌كانی یان ب ‌ه ناوی ئیسالمه‌و‌ه یان‬ ‫ب ‌ه ناوی كوردایه‌تیه‌و‌ه ده‌ستێوه‌ردانی ئه‌م كێشه‌ی ‌ه ده‌كه‌ن‬ ‫و نه‌ك ته‌نیا هیچ ده‌ردێك ل ‌ه ده‌رده‌كانی ئه‌م هه‌رێم ‌ه‬ ‫چاره‌سه‌ر ناكه‌ن ب ‌ه پێچه‌وانه‌و‌ه ده‌یانكه‌ن ب ‌ه پێنژه‌یكی‬ ‫بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی خۆیان و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان‪ .‬نموونه‌ی‬ ‫هه‌ر به‌رچاویش ئه‌وانه‌ی ك ‌ه ب ‌ه ناوی ئیسالمیه‌ته‌و‌ه له‌م‬ ‫هه‌رێم ‌ه كار ده‌كه‌ن‪ ،‬زۆرتر خزمه‌ت ل ‌ه پێناو سیاسه‌تی‬ ‫سه‌له‌فیگه‌ری و داعش دا ده‌كه‌ن و هیچ پێوه‌ندیه‌كیان‬ ‫ب ‌ه ئیسالمی راسته‌قین ‌ه و دیموكراتیكه‌و‌ه نیه‌‪ .‬بۆی ‌ه زۆر‬ ‫له‌و كه‌سانه‌ی ك ‌ه ل ‌ه كوردستاندا به‌شداری داعش ده‌بن‬ ‫خه‌ڵكی حه‌ڵه‌بجه‌ن‪ .‬ئه‌مه‌ش هۆكارێك ‌ه ك ‌ه وه‌كوو ژنان‬ ‫و ب ‌ه گشتیش زۆرتر خاوه‌نداریه‌تی له‌م هه‌رێم ‌ه بكه‌ین‬ ‫و هه‌وڵ بده‌ین ك ‌ه ده‌رونیاتی ژنان و كۆمه‌ڵگا بگه‌ین ك ‌ه‬ ‫هاوكات چاره‌سه‌ری ده‌رده‌كانیشیان بین‪ .‬ژنی ئەم شارە‬ ‫هەمیشە لە هەوڵداندای ‌ه بەاڵم هاوکاری و ڕێگاچارە خاڵی‬ ‫سەرەکیە ئەویش وەک باسمان لێکرد خاڵی کۆتایی کە‬ ‫راگەیاندن بوون ئیستاش دەتوانین لە خاڵی کۆتاییەوە‬ ‫دەست بکەینوە بە دانانی ڕێگا چارەکان و به‌رده‌وام‬ ‫راستیه‌كان ل ‌ه رووی راگه‌یاندنیشه‌و‌ه بتوانین ئاشكرا‬ ‫بكه‌ین‪.‬‬

‫‪،،‬‬

‫ئه‌م جار ‌ه وه‌كوو تروسك ‌ه بۆ به‌شی ژیاننامه‌ی‬ ‫ژنان سه‌ردانی دایكێكی ‪ 90‬ساڵ ‌ه ب ‌ه ناوی قه‌دیف ‌ه‬ ‫مه‌حموود ل ‌ه خانه‌قینمان كردو ‌ه و گوێ بیستی‬ ‫قس ‌ه جوانه‌كانی و ده‌رده‌دڵه‌كانی‪ ،‬ژیانی ئه‌و‬ ‫سه‌رده‌م ‌ه و هاوكات ئێش و ئازاری ژیانی بووین‬ ‫و هه‌وڵمان دا ل ‌ه چه‌ند الپه‌ره‌یه‌كی ئه‌م جاره‌ی‬ ‫تروسكه‌دا جێگا ته‌رخان بكه‌ین بۆ قس ‌ه خۆش و‬ ‫ب ‌ه ئه‌زموونه‌كانی دای ‌ه قه‌دیف ‌ه و له‌و بڕوایه‌داین‬ ‫ك ‌ه ئێوه‌ی خوێنه‌ریش زۆر ب ‌ه مه‌راقی ژیانی دای ‌ه‬ ‫قه‌دیفه‌ن‪.‬‬ ‫ل ‌ه دایك بووی گوندی "قول یه‌هودی" سه‌ر ب ‌ه شاری خانه‌قینم‬ ‫و ل ‌ه عه‌شیره‌ی ده‌لوین‌‪ .‬هاوكات ل ‌ه گونده‌كانی ئه‌ركه‌وازی‪،‬‬ ‫پاش ‌ه كۆڤی‪ ،‬شێره‌وه‌نیش دا ژیاوم‪ .‬ژیانمان هه‌میش ‌ه ل ‌ه ناو‬ ‫كوچبه‌ریدا تێپه‌ر بووه‌ و به‌رده‌وام ل ‌ه گوندێك بۆ گوندێكی تر‬ ‫و ل ‌ه ناوچه‌یه‌ك بۆ ناوچه‌یه‌كی تر كوچمان كردوه‌‪ .‬ل ‌ه بیرم دێ‬ ‫كاتێك منداڵ بووم و ته‌مه‌نم سێ ساڵ بوو ل ‌ه "پاش ‌ه كوفی"‬ ‫ل ‌ه گه‌ڵ مندااڵنی دیكه‌دا سه‌رقاڵی یاری مندااڵن ‌ه بووین‪ .‬یاری‬ ‫هه‌ڵپه‌ركێ‪ ،‬بووكه‌ڵ ‌ه و زۆر یاری ترمان ده‌كرد‪ .‬بۆ ماوه‌ی ‪ 3‬مانگ‬ ‫ل ‌ه مه‌كته‌ب خوێندم به‌اڵم ب ‌ه هۆی كوچبه‌ریه‌و‌ه نه‌متوانی‬ ‫درێژ‌ه ب ‌ه خوێندن بده‌م‪ ،‬ئه‌گه‌ر وه‌كوو ئێستا ده‌مزانی خوێندن‬ ‫ب ‌ه كه‌ڵك دێت ب ‌ه تاكید وازم لێنه‌ده‌هێنا‪.‬‬ ‫هه‌رچێ كه‌م فكر وه‌فامه‌وه‌‬ ‫نیشته‌جا نی ‌ه دڵ و‌ه المه‌و‌ه‬ ‫ئه‌ی دڵه‌كه‌ی خۆمه‌و وه‌ك شه‌تاو لێڵه‌ن‬ ‫وه‌ك هه‌وره‌كه‌ی به‌هار ل ‌ه گه‌شت و گێڵه‌ن‬ ‫دڵه‌كه‌م بدڕن سیه‌م ده‌رئارن‬ ‫ئه‌ر سیا نه‌و خۆم‪ ،‬ل ‌ه سه‌نگ هه‌اڵرن‬ ‫ل ‌ه ته‌مه‌نی ‪ 20‬ساڵیدا بووم ك ‌ه ب ‌ه زۆر ب ‌ه مێردمیان دا‪ .‬ئه‌و كات ‌ه‬ ‫سه‌یار‌ه نه‌بوو‪ ،‬منیان سواری مایین كردبوو و یه‌كێك ل ‌ه پێش‬ ‫مایینه‌كه‌و‌ه ده‌رویشت‪ ،‬هاوكات پاخه‌سووش ل ‌ه گه‌ڵ بووك‬ ‫دا ده‌هات‪( .‬پاخه‌سوو ئیشی ئه‌و‌ه بوو ك ‌ه ل ‌ه دوای پێوه‌ندی‬ ‫بووك و زاوا بزانێ ئه‌و بووك ‌ه كچ بوو‌ه یا نه‌) ‪ 8‬منداڵ ‪ 4‬كوڕ‬ ‫و ‪ 4‬كچم هه‌بوو‪ 2 .‬كوڕم ل ‌ه ته‌قینه‌وه‌ی ئه‌ڵغامدا ل ‌ه ساڵی‬ ‫‪2007‬دا گیانیان ل ‌ه ده‌سدا‪ .‬سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ك ‌ه ب ‌ه زۆر مێردم‬

‫كردبوو به‌اڵم نێوانمان باش بوو‪ ،‬مێرده‌كه‌م كاری زه‌راعه‌تی‬ ‫ده‌كرد و هاوكات بوستانمان ده‌چاند‪ .‬كاری چاندی گه‌نم و‬ ‫جو‪ ،‬زراعه‌ت‪ ،‬دره‌وی گه‌نم و كۆكردنه‌وه‌ی ده‌ستكه‌وتی بێستان‬ ‫هه‌مووی ب ‌ه هاوكاری یه‌ك ده‌مانكرد‪ .‬هاوكات خه‌ڵك ل ‌ه كاتی‬ ‫كاركردندا یارمه‌تیده‌ری یه‌ك بوون‪ ،‬بێگومان ل ‌ه كاتی كاركردن‬ ‫هه‌موو بنه‌ماڵ ‌ه پێكه‌و‌ه كاریان ده‌كرد‪.‬‬ ‫دنیامان گۆزه‌شت وه‌ك ئاو هااڵن‬ ‫گله‌ی پیریه‌كه‌م و‌ه شه‌و مه‌نااڵن‬ ‫پیری هاتی ‌ه و‌ه پیریمه‌وه‌‬ ‫كه‌س نای ‌ه و‌ه ته‌نگ دڵگیریمه‌وه‌‬ ‫دڵگیری خوه‌مه‌و په‌سه‌نی عام ‌ه‬ ‫هه‌ر چێ ئه‌كه‌م دڵ نی ‌ه و‌ه المه‌و‌ه‬ ‫دیسان ل ‌ه جێگایه‌كی تر دای ‌ه وه‌ها ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫ئه‌ی دڵه‌كه‌م ‌ه وه‌ك شه‌تاو لێڵه‌ن‬ ‫وه‌ك هه‌وره‌كه‌ی به‌هار ل ‌ه گه‌شت و گێڵه‌ن‬ ‫دڵه‌كه‌م بدڕن و‌ه نوك و نه‌شته‌ر‬ ‫هیچ تێا نی ‌ه ل ‌ه زووخاو به‌ته‌ر‬

‫* هه‌میشه حه‌ق ل ‌ه ژێر ناحه‌ق دا شاردراوه‌یه‌‬

‫ل ‌ه سه‌رده‌می ئێمه‌دا زۆرتر ل ‌ه گونده‌كاندا كوێخا رۆڵی‬ ‫رێوه‌به‌ری هه‌بوو‪ ،‬كوێخاكان قه‌ت خزمه‌تی خه‌ڵكیان نه‌ده‌كرد‪،‬‬ ‫زۆرتر ل ‌ه خزمه‌تی حكومه‌تی به‌عس دا بوون‪ .‬هه‌ر له‌و كاته‌دا‬ ‫خه‌ڵكی جووله‌كه‌ش له‌م هه‌رێمه‌دا بوون ك ‌ه هه‌موو شته‌كانیان‬ ‫ده‌فروشت و ده‌رویشتن‪ ،‬كاتێ ده‌رویشتن ده‌یانگوت باش ‌ه ئێم ‌ه‬ ‫شته‌كانمان ده‌فروشین و ده‌یكه‌ین ب ‌ه پاره‌‪ ،‬به‌اڵم رۆژێك سڕه‌ی‬ ‫ئێوه‌ش وه‌رێ به‌اڵم ئه‌و كات ‌ه كه‌س نی ‌ه شته‌كانی ئێوه‌ش‬

‫‪31‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫‪،،‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪32‬‬

‫بكڕێ و هه‌موو شت به‌جێ بهێڵن و بڕون‪ ،‬راستیشان گوت‪،‬‬ ‫خه‌ڵك هه‌موو شتی خۆی ب ‌ه جێ هێشت و كوچبه‌ر بوون‪،‬‬ ‫زۆریشیان رویشتن ‌ه شاره‌كانی رۆژهه‌اڵت و ئێران‪ .‬خه‌ڵك زۆرتر‬ ‫ل ‌ه به‌ر زه‌ختی حكومه‌تی به‌عس ده‌رویشتن و گونده‌كه‌شمان‬ ‫چونك ‌ه ل ‌ه سنوری رۆژهه‌اڵتدایه‪ ،‬ده‌رویشتن ‌ه رۆژهه‌اڵت‌‪.‬‬ ‫ل ‌ه كاتی ته‌رحیله‌كه‌دا ل ‌ه ساڵی ‪ 74‬ل ‌ه دوای ئاش به‌تاڵ ك ‌ه‬ ‫شۆڕش توایه‌و‌ه كورده‌كانی سه‌ر سنووری رۆژهه‌اڵتیان برد‌ه‬ ‫باشووری عێراق وات ‌ه ره‌مادی و ناسری ‌ه و ل ‌ه گه‌ڵ ئه‌وه‌ش‬ ‫خه‌ڵك گونده‌كانیان ب ‌ه ناوی "عایدوون" ل ‌ه گوند ده‌رده‌خست و‬ ‫چوڵیان ده‌كرد‪ ،‬دوای چۆڵ بوونی گونده‌كان عه‌ره‌ب نیشته‌جێ‬ ‫گونده‌كان ده‌كرا‪ .‬ئه‌و كات ‌ه برای مێرده‌كه‌م ك ‌ه ل ‌ه شه‌ڕی‬ ‫فه‌له‌ستین مێشكی تێكچوبوو ك ‌ه سه‌یاره‌ی زیله‌كانی (ئه‌م‬ ‫سه‌یاران ‌ه بۆ كۆكردنه‌و‌ه خه‌ڵك و بردنیان بۆ ئه‌نفال ده‌هاتن)‬ ‫بینی یه‌كسه‌ر بۆ خۆی رویشت بۆ الی سه‌یاره‌كان و كه‌وت ‌ه نێو‬ ‫كاروان ئه‌نفال كراوه‌كان‪ ،‬به‌م ره‌نگ ‌ه زۆر خه‌ڵكیان كۆ كرده‌و‌ه و‬ ‫بردیانیان‪ ،‬هه‌تا گه‌یشت ‌ه سڕه‌ی ئێم ‌ه وتیان ئیتر ته‌واو پێویست‬ ‫ناكات‪ ،‬مه‌گه‌ر نا ئێمه‌ش خۆمان ئاماد‌ه كردبوو ك ‌ه بمانبه‌ن‪.‬‬ ‫جا وه‌ها به‌رنامه‌مان دارژاندبوو ك ‌ه كاتێك ئێمه‌یان برد بتوانین‬ ‫ب ‌ه شێوازێك شاردراو‌ه بگه‌ڕینه‌وه‌‪ ،‬بۆی ‌ه به‌ر له‌و‌ه زۆر شتمان ل ‌ه‬ ‫گوند ده‌رخستبوو و به‌ڕێمان كردبوو‌ه شار‪ .‬ئه‌وانه‌ی ك ‌ه ب ‌ه ناو‬ ‫ئێرانی بوون ل ‌ه دوای ئه‌و‌ه ك ‌ه ته‌قینه‌وه‌ی زانكوی موسته‌نسری ‌ه‬ ‫پێكهات‪ ،‬ل ‌ه دوای ئه‌و‌ه ك ‌ه له‌یال قاسم و هاوڕێیانی شه‌هید‬ ‫كران‪ ،‬هه‌موو كورد‌ه فه‌یلیه‌كانیان ره‌وانه‌ی ئه‌ودیوی سنوور كرد‬ ‫و به‌ڕێیان كرد‌ه رۆژهه‌اڵت و ده‌‌یانگوت ك ‌ه ئێو‌ه ناسنامه‌تان نی ‌ه‬ ‫و ئه‌سڵتان ئێرانی ‌ه و بگه‌ڕێنه‌و‌ه بۆ جێگای خۆتان‪ .‬ب ‌ه شه‌و و ب ‌ه‬ ‫رووتی هه‌موویان برد‌ه سه‌ر سنووری رۆژهه‌اڵت و نه‌یانهێشت‬ ‫یه‌ك شت ل ‌ه گه‌ڵ خۆیان ببه‌ن‪ .‬ل ‌ه ئێراندا ده‌یانگوت ئێو‌ه‬ ‫ئێراقین و ل ‌ه ئێراقیش دا ده‌یانگوت ئێرانین‪ ،‬بۆی ‌ه ل ‌ه هه‌ر دوو‬ ‫ال ناسنامه‌یان پێ نه‌ده‌درا‪ ،‬هه‌ر له‌و كاته‌دا سه‌دام وتی چونك ‌ه‬ ‫ئێو‌ه ئێرانین پێویست ‌ه بگه‌ڕێنه‌و‌ه بۆ ئێران و نابێت هیچ ل ‌ه‬ ‫گه‌ڵ خۆتان ببه‌ن‪ ،‬له‌و نێوانه‌دا مابوون‪ ،‬ن ‌ه ئێرانی بوون و‬ ‫ن ‌ه ئێراقی‪ .‬ل ‌ه دوای روخانی حكومه‌تی به‌عس هه‌ندێكیان‬ ‫گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ باشوور به‌اڵم زۆریشیان ل ‌ه رۆژهه‌اڵت مانه‌وه‌‪.‬‬ ‫دیسان هه‌ر له‌و كاته‌دا كاتێ له‌یال قاسم و هه‌ڤااڵنی ل ‌ه‬ ‫سێداره‌دران‪ ،‬هه‌ر كه‌س زۆر ناراحه‌ت و غه‌مگین بوون‪ ،‬به‌اڵم‬ ‫كه‌س نه‌یده‌وێری ده‌ریببڕێ و هه‌ر كه‌س دڵخوشی خۆی‬ ‫ده‌دایه‌وه‌‪.‬‬ ‫هه‌ر چێ ئه‌نیشم و‌ه الی خه‌مه‌و‌ه‬ ‫هه‌ر خۆم دڵخوه‌شی خۆه‌م ئه‌مه‌وه‌‬ ‫ئه‌و كات ‌ه ته‌نانه‌ت كه‌س نه‌ده‌وێری بڵێ كوردم‪ ،‬پێویست بوو‬ ‫هه‌ر كه‌س ب ‌ه عه‌ره‌بی قس ‌ه بكات‪.‬‬ ‫دڵم نه‌ماو‌ه هه‌ر هه‌ناسه‌مه‌‬

‫شه‌وان و رۆژان هه‌ر وه‌سواسه‌م ‌ه‬ ‫خه‌م نان و خه‌م ئاو خه‌م بی ب ‌ه به‌رگم‬ ‫خه‌م بی و‌ه قوالو به‌ن بی ل ‌ه جه‌رگم‬ ‫خه‌م نان و خه‌م ئاو خه‌م وه‌رده‌نم ‌ه‬ ‫خه‌م حه‌ڵقه‌ی زنهارو ل ‌ه گه‌رده‌نم ‌ه‬ ‫ل ‌ه كاتی ئه‌نفاڵه‌كه‌شدا هه‌موو خه‌ڵكیان ل ‌ه ماڵه‌كانیان‬ ‫ده‌رده‌خست و ده‌یانخست ‌ه ناو سه‌یاره‌كه‌ی مه‌زن و هه‌موویان‬ ‫زیند‌ه ب ‌ه چاڵ ده‌كرد‪ .‬ب ‌ه سه‌دان هه‌زار كه‌س وه‌ها ئه‌نفال كرا‬ ‫ك ‌ه ل ‌ه ناویشیاندا چه‌ندین خزم و كه‌سی ئێمه‌شی تێدا بوو‪.‬‬ ‫كاتێ حوكمی زاتی ل ‌ه ساڵی ‪ 73‬بۆ ئه‌وه‌ی خه‌باتی‬ ‫پێشمه‌رگایه‌تی و شۆڕش به‌رده‌وام نه‌بێ‪ ،‬سه‌دام ل ‌ه گه‌ڵ‬ ‫بارزانی رێكه‌وت ك ‌ه حوكمی زاتی بدات ب ‌ه كوردستان و خه‌ڵك‬ ‫به‌م ‌ه زۆر خوه‌شحاڵ بوو و شایی و هه‌ڵپه‌ركێ زۆریان كرد‪،‬‬ ‫پێشمه‌رگ ‌ه دابه‌زی ‌ه ناو شار و گونده‌كان و شه‌و تا به‌یانی‬ ‫ب ‌ه ده‌هۆڵ و زۆرنا خه‌ریكی به‌زم و شایی بوون‪ ،‬هه‌موومان‬ ‫ب ‌ه خوه‌شحاڵی ئه‌م بابه‌ت ‌ه جل و به‌رگی كوردیمان ل ‌ه به‌ر‬ ‫كردبوو‪ .‬به‌اڵم ئه‌م خۆشی ‌ه زۆر درێژه‌ی نه‌خایاند و ئاش به‌تاڵ‬ ‫پێشكه‌وت و هه‌موو خوشیه‌كان ب ‌ه جارێ ته‌واو بوو‪ .‬شایی و‬ ‫ی ئه‌و كات ‌ه خۆشترین بیره‌وه‌ری بوو ل ‌ه ژیانمدا و‬ ‫خوه‌شحاڵ ‌‬ ‫ناخۆشترین بیره‌وه‌ریش باڵو بوونه‌وه‌ی بنه‌ماڵه‌م و دووركه‌وتنی‬ ‫منداڵه‌كانم بوو ك ‌ه ئێستا هه‌ر كامه‌یان ل ‌ه واڵتێكن و دوورن ل ‌ه‬ ‫من و هاوكات دوانیان ب ‌ه ئه‌ڵغام ژیانیان ل ‌ه ده‌س دا و ئه‌مه‌ش‬ ‫بۆ من زۆر زه‌حمه‌ت بوو‪ .‬بێگومان زۆرم پێ خۆش ‌ه ك ‌ه رۆژێك‬ ‫هه‌موویان جارێكی دیك ‌ه ب ‌ه ده‌ور یه‌كدا كۆببنه‌وه‌‪.‬‬ ‫یا خوا بێته‌و ده‌ورانی هه‌نی‬ ‫ئاغ ‌ه بنیشێ و خزمه‌كار چه‌نی‬

‫* كۆمه‌ڵگای ئێستا دا وه‌فا و ره‌حم نه‌ماو‌ه و‬ ‫خوشه‌ویستی كه‌م بوه‌ته‌وه‌‬

‫دای ‌ه قه‌دیف ‌ه ل ‌ه جێگایه‌كی تر باسی چۆنیه‌تی پیرۆزبایی‬ ‫جه‌ژنه‌كان و موناسیبه‌كان ده‌كات و وه‌ها ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫هه‌ر كه‌س ل ‌ه ماڵی خۆیاندا خواردنی دروست ده‌كرد و‬ ‫ئاماده‌كاری جه‌ژنی ده‌كرد‪ ،‬هه‌ر كه‌س سه‌ردانی یه‌كتر و‬ ‫پیرۆزبایی جه‌ژنیان ل ‌ه یه‌كتر ده‌كرد‪ .‬هاوكات ‪ 3‬رۆژ پیرۆزبایی‬ ‫جه‌ژن ده‌كرا‪ ،‬رۆژی یه‌كه‌م ل ‌ه باوا مه‌حموو‪ ،‬رۆژه‌كانی تر ل ‌ه‬ ‫عه‌له‌مدار و خدری زیندوو و رۆژی ئاخریش ل ‌ه به‌یرام گووتی‬ ‫یا پاشا كوپری جه‌ژن ده‌گیرا‪ .‬ژن و پیاو ب ‌ه ئاهه‌نگی ده‌هوڵ و‬ ‫زۆرنا شایی و هه‌ڵپه‌ركێیان ده‌كرد و تێكه‌اڵو بوون‪ .‬ئه‌و كات ‌ه‬ ‫ژیان زۆر خوش بوو‪ ،‬ئێستا ره‌حم نه‌ماوه‌‪ ،‬خه‌ڵك ئامشۆی‬ ‫یه‌كتر ناكه‌ن‪.‬‬ ‫دیسان ل ‌ه كاتی پرس ‌ه و ته‌زیه‌دا سێ رۆژ مه‌راسیم ده‌گیرا‪،‬‬ ‫خه‌ڵك ل ‌ه گوندێكی دیكه‌و‌ه هه‌تا گوندی تر ده‌چوون بۆ پرسه‌‪،‬‬

‫ل ‌ه جێگایه‌كی تر ل ‌ه قسه‌كانیدا باسی هونه‌ر‌ه‬ ‫ده‌ستیه‌كانی خۆی ده‌كات و ده‌ڵێ‪:‬‬ ‫شتی كۆن ‌ه ك ‌ه ب ‌ه به‌ن دروست ده‌كران كاتێ خراپ‬ ‫ده‌بوون ب ‌ه ته‌شی دیسان ده‌مرێسا و ده‌مكرده‌و‌ه ب ‌ه بن‬ ‫بۆ دروست كردنی مه‌وج‪ ،‬هاوكات خه‌یاتیم ده‌كرد‪،‬‬ ‫دیسان خه‌ریكی كاری ناو ماڵ و حه‌یوانداری و‬ ‫زه‌راعه‌تیش ده‌بووم‪ .‬كچه‌كانیشم هه‌موو فێری‬ ‫خه‌یاتی كردبوو و ژیانی خۆمان به‌م ره‌نگ ‌ه به‌ڕێو‌ه‬ ‫ده‌برد‪ .‬ئه‌و كات ‌ه پار‌ه زۆر نه‌بوو‪ ،‬به‌اڵم ژیان خۆشتر‬ ‫بوو‪ .‬ئه‌م هه‌موو خه‌م و خه‌فه‌ت ‌ه ك ‌ه ئێستا هه‌یه‌‪،‬‬ ‫ئه‌و كات ‌ه نه‌بوو‪ .‬ئه‌و كات ‌ه هه‌ر كه‌س بۆ یه‌كتر‬ ‫باش بوون‪ .‬خواردنی ئه‌و كات ‌ه دوینه‌‪ ،‬شه‌له‌م‪،‬‬ ‫ساوار‪ ،‬ماست و په‌نێر و شتی وه‌ها هه‌بوو‪ .‬زۆر جار‬ ‫ماستم دروست ده‌كرد هاوكات ل ‌ه گه‌ڵ فروشتندا‬ ‫ده‌مبه‌خشی ب ‌ه دراوسێه‌كانمان و قه‌ت پاره‌شم‬ ‫وه‌رنه‌ده‌گرت‪.‬‬

‫‪33‬‬

‫* حكومه‌ت و ده‌وڵه‌ت هه‌مووی ئه‌و پاره‌ی ‌ه‬ ‫ك ‌ه خستویان ‌ه به‌غه‌ڵیان‬

‫دروست بوونی حكومه‌تی كوردی ل ‌ه سه‌ره‌تادا باش‬ ‫بوو‪ ،‬به‌اڵم دوایی هه‌ر الیه‌ن و پاره‌ی خۆی خست ‌ه‬ ‫گیرفانی و ته‌ماشای خه‌ڵكیان ده‌كرد‪ .‬قسه‌یه‌كی‬ ‫گه‌وره‌كان هه‌ی ‌ه ده‌ڵێن ئه‌وه‌ی ك ‌ه تێری خوارد قورقێن ‌ه‬ ‫ده‌دات‪ ،‬ئه‌وه‌ی تریش ده‌ڵێ نوش‪ .‬ئه‌وانیش نوشی‬ ‫ده‌كه‌ن و فه‌قیریش چاوه‌نزاره‌‪ .‬خانه‌قینیش هه‌تا‬ ‫ئێستا ل ‌ه سه‌ر ناوچ ‌ه دابڕاوه‌كان حیساب ده‌بێت‪،‬‬ ‫ل ‌ه كاتێك دا سه‌رده‌مانێك خانه‌قین هه‌موو كورد‬ ‫بوون‪ .‬كاتێ من ‪ 4‬ساڵ بووم ته‌ك ته‌ك عه‌ره‌ب له‌م‬

‫قسه‌مان بۆیان ده‌كرد‪ ،‬به‌اڵم ك ‌ه چی ئێستا دۆخه‌ك ‌ه ب ‌ه‬ ‫پێچه‌وانه‌ی داخوازه‌كانی خه‌ڵك و ئێم ‌ه بوو‪.‬‬ ‫ل ‌ه كوتاییش دا دای ‌ه قه‌دیف ‌ه ل ‌ه واڵمی ئه‌و پرسیاره‌ی‬ ‫ك ‌ه ئێستا بۆ خه‌بات و تێكۆشانی كوردستان پێویست ‌ه‬ ‫چی بكرێت و ئه‌و له‌م باره‌دا چی ده‌ڵێ‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫"هه‌ر چی باش ‌ه بۆ تێكۆشه‌ران بمێنێ و هه‌رچی‬ ‫خرابه‌ی ‌ه بۆ خرابه‌كه‌ی بمێنێته‌وه‌‪".‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫هه‌ر ماڵێك و ب ‌ه پێ توانایی خۆی خواردنی دروست‬ ‫ده‌كرد بۆ ماڵی پرس ‌ه و خاوه‌ن مردوه‌ك ‌ه و بۆ ئه‌م سێ‬ ‫رۆژ‌ه یارمه‌تیده‌ری یه‌ك بوون‪.‬‬ ‫ل ‌ه كاتی منداڵ بوونیش دا خه‌ڵك دیسان سه‌ردانی‬ ‫یه‌كتریان ده‌كرد‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و كات ‌ه چونك ‌ه نه‌خوشخان ‌ه‬ ‫زۆر نه‌بوو‪ ،‬ژنان زۆرتر ل ‌ه ماڵدا منداڵه‌كه‌یان ده‌بوو‪ .‬زۆر‬ ‫جاریش ل ‌ه به‌ر شه‌رم و عه‌یب ل ‌ه كاتی منداڵبووندا‬ ‫جگ ‌ه له‌و ژن ‌ه كه‌س نه‌یده‌زانی‪ ،‬منداڵه‌كه‌ی ده‌بوو‬ ‫ناوكی ده‌بڕی و ده‌یپێچاوه‌‪ ،‬ئینجا ده‌رده‌ور پێیان‬ ‫ده‌زانی‪ ،‬سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ك ‌ه ئه‌ركی زۆر ل ‌ه سه‌ر شانی‬ ‫ژنان بوو‪ ،‬به‌اڵم زۆر ب ‌ه ئاسانیش منداڵیان ده‌بوو وه‌كوو‬ ‫ئێستا ئازاریان زۆر نه‌بوو چونك ‌ه جووڵ ‌ه و هات و چوو‬ ‫زۆر بوو‪ .‬‬

‫ناوچه‌ هه‌بوو و هه‌تا كۆتایی ساڵی ‪ 1974‬ك ‌ه سه‌دام‬ ‫كورده‌كانی یا ئه‌نفال كرد یا نه‌چاری كوچبه‌ریان كردو‬ ‫ب ‌ه جێگای ئه‌و‌ه عه‌ره‌بی نیشته‌جێ كرد‪.‬‬ ‫ئه‌گه‌ر ئێستا بۆ ره‌حه‌تی ژیان بڵی خه‌ڵك زۆر ل ‌ه ناو‬ ‫خوشی دان‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و خوشی ‌ه تامی نیه‌‪ ،‬مه‌عنه‌ویاتی‬ ‫تێدا نیه‌‪ ،‬دڵته‌نگی زۆره‌‪ ،‬خه‌ڵك بێ مه‌عاشن‪ ،‬ئه‌وانه‌ی‬ ‫ك ‌ه خاوه‌ن پاره‌ن ده‌یخه‌ن ‌ه گیرفانیان‪ ،‬ده‌یدزن و‬ ‫ده‌چن بۆ ئه‌وروپا و ده‌یكه‌ن ‌ه كاڵو قه‌الچ ‌ه و ئێمه‌ی‬ ‫فه‌قیر و هه‌ژاریش هه‌ر وه‌ك خۆمانین‪ .‬ل ‌ه كاتێكدا‬ ‫ئێم ‌ه زۆر زه‌حمه‌تمان كێشا بۆ ئه‌وه‌ی ئیستقرار ل ‌ه‬ ‫واڵته‌كه‌مان ب ‌ه جێ ببێت‪ .‬هه‌موو بنه‌ماڵه‌مان خه‌ریك‬ ‫كار و خه‌بات بووین‪ ،‬ئه‌و قۆناخ ‌ه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ك ‌ه‬ ‫منداڵێك ل ‌ه سكم دا بوو‪ ،‬ب ‌ه بیانووی نان دروست‬ ‫كردن و نان بردن نامه‌ی پێشمه‌رگه‌مان ده‌هێنا و‬ ‫ده‌برد‪ ،‬زۆرتر خه‌باتی ته‌نزیمی ناو شار و گونده‌كانمان‬ ‫به‌ڕێو‌ه ده‌برد‪ ،‬هه‌ر ب ‌ه رێگای ئه‌و نامانه‌و‌ه خه‌ڵكمان‬ ‫بۆ موناسیبه‌كان ئاگادار ده‌كرده‌وه‌‪ ،‬ئێم ‌ه پێشمه‌رگه‌ی‬ ‫ناوخۆیی بووین و ل ‌ه ناو ژنان دا كونگره‌مان ده‌كرد و‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪34‬‬

‫نوژیان هه‌ڵگری شکۆ و فه‌لسه‌فه‌ی ئازادی و باوه‌ڕی ب ‌ه‬ ‫شۆڕشی مرۆڤایه‌تی بوو‪ ،‬هه‌ڵگری ئه‌و کامێرای ‌ه بوو ک ‌ه وێنه‌ی‬ ‫خیانه‌تی ده‌گرت‪ ،‬بۆی ‌ه ب ‌ه ئامانج گیرا‪ ،‬نوژیان ل ‌ه دواین‬ ‫وتاری خۆی چه‌ندین ڕاستی ب ‌ه ڕاشکاوی ده‌خات ‌ه روو‪ ،‬کاتێک‬ ‫مرۆڤ ئه‌و وتار‌ه ده‌خوێنێته‌وه‌‪ ،‬ده‌زانێت ک ‌ه بۆچی به‌تایبه‌ت‬ ‫نوژیان ب ‌ه ئامانج گیراوه‌‪ ،‬ویستیان ب ‌ه له‌ناوبردنی نوژیان چی‬ ‫به‌ده‌ستبێنن‪ ،‬هه‌موویمان بۆ ئاشکرا ده‌بێت‪.‬‬ ‫نوژیان ئه‌و ژن ‌ه ڕۆژنامه‌نوسه‌ی هیچ سنورێکی دانه‌نا ل ‌ه به‌رده‌م‬ ‫ژیانی خۆی‪.‬ئه‌و ژیانێکی پڕ ل ‌ه شکۆمه‌ندی هه‌ڵبژارد‪ ،‬گرنگ‬ ‫نه‌بوو به‌الیه‌و‌ه ل ‌ه کوێ خه‌بات ده‌کات‪ ،‬بۆی گرنگ بوو له‌پێناو‬ ‫چی ده‌یکات‪ ،‬ئه‌و ئازادی خۆی ل ‌ه ئازادی ژنانی ئێزیدی‬ ‫ده‌بینیه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه چاوی منداڵ ‌ه یه‌تیم و پێخواسه‌کانی چیای‬ ‫شه‌نگال ئاسۆی ڕۆشناییه‌کی بێ سنوری به‌دیده‌کرد‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه‬ ‫وتی من ل ‌ه شه‌نگال ده‌ژیم‪ .‬ئه‌و بێ هیوا نه‌بوو ل ‌ه چاره‌نوسی‬ ‫کیژۆڵ ‌ه به‌که‌نیزه‌ک کراوه‌کان و هه‌میش ‌ه چاوه‌ڕوان بوو دیمه‌نی‬ ‫خه‌نده‌ی شادبوونه‌وه‌یان بگرێت و ب ‌ه ده‌نگی به‌رز بڵێت شه‌نگال‬ ‫ئازاد‌ه کیژۆڵه‌کانیش ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌‪ ،‬هاوار بکات و بڵێت؛ زوڵم‪،‬‬ ‫سته‌م‪ ،‬ڕفاندن و کوشتن کۆتایی هات‪ .‬ئه‌و قه‌ڵغانی مرۆیی‬ ‫بوو‪ ،‬هه‌ربۆی ‌ه هه‌میش ‌ه وه‌ک قه‌ڵغانیش مایه‌وه‌‪ .‬هیچ تیرێک‬ ‫نه‌یتوانی بۆ چرک ‌ه ساتێک نوژیان بوه‌ستێنت‪ ،‬ئه‌و هێند‌ه وریا‬ ‫بوو‪ ،‬پێنوسه‌که‌ی ئه‌و شمشێر‌ه بوو‪ ،‬قه‌ت له‌کااڵن نه‌ده‌خه‌وت‪.‬‬ ‫ئه‌و هه‌میش ‌ه ب ‌ه جۆش و مۆڕاڵی خۆی ده‌ناسرایه‌وه‌‪ ،‬ک ‌ه ده‌وترا‬ ‫نوژیان به‌ر ل ‌ه هه‌رشتێک جۆش‪ ،‬جموجۆڵ‪ ،‬پێنوس‪ ،‬وێنه‌‪ ،‬ژن‬ ‫و گه‌ڕان به‌خه‌یاڵی هه‌رکه‌س ده‌هات‪.‬‬ ‫به‌ڵێ نوژیان‪ ،‬باش ده‌یزانی ئێر‌ه واڵتی کوشتنی ئه‌و مرۆڤانه‌ی ‌ه‬ ‫ک ‌ه بیرێکی ئازادیان هه‌یه‌‪ ،‬واڵتی ژن کوژه‌کانه‌‪ ،‬سه‌ره‌ڕای‬ ‫ئه‌وه‌ش نه‌ترسا‪ ،‬ئه‌و باش ده‌یزانی ئێر‌ه ئه‌و نیشتیمانه‌ی ‌ه ک ‌ه‬ ‫هه‌زاران ساڵ ‌ه ب ‌ه رێگه‌ی نۆکه‌رانه‌و‌ه خوێنی ڕۆڵ ‌ه تاز‌ه الوه‌کانی‬ ‫ده‌ڕژێت‪ ،‬به‌اڵم ئه‌و نه‌ترسا و ڕووی کرد‌ه شه‌نگال‪ .‬شه‌نگال واتا‬ ‫ئه‌و واره‌ی ک ‌ه هیچ نه‌ماو‌ه له‌سه‌ری تاقی نه‌کراوه‌ته‌وه‌‪ .‬نوژیان‬ ‫وتی؛ ب ‌ه ڕژاندنی خوێنم‪ ،‬ب ‌ه شکاندنی کامێراکه‌م‪ ،‬هیچ که‌م‬ ‫نابێته‌و‌ه ل ‌ه ده‌ریای ئه‌شقی ئازادی‪ ،‬ته‌نها خۆیان سه‌رشۆڕ و‬ ‫داماو ده‌بن‪ ،‬خۆیان ڕیسوای مێژوو ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫ل ‌ه دواین وتاری خۆیدا نوژیان هێند‌ه واقیعبین باس ل ‌ه دۆخی‬ ‫شه‌نگال ده‌کات‪ ،‬ک ‌ه مرۆڤ باش تێده‌گات بۆ نوژیان ب ‌ه ئامانج‬ ‫گیرا‪ ،‬رۆژێک به‌ر ل ‌ه بریندار بوونی ل ‌ه ڕۆژنامه‌ی ئوزگور پۆلۆتیکا‬ ‫نوسیویه‌‪:‬‬ ‫" خه‌ڵکی شه‌نگال ک ‌ه ب ‌ه سه‌دان ساڵ ‌ه به‌ده‌ست ئه‌قڵیه‌تی‬ ‫فاشیزم و تاکگه‌رایی ده‌ناڵێنێت‪ ،‬جه‌سته‌ی پڕبوو‌ه ل ‌ه برین‪،‬‬ ‫تاز‌ه ب ‌ه تاز‌ه خه‌ریک ‌ه سارێژی ئه‌و برینانه‌ی ده‌کات‪ .‬وه‌ک ئه‌وه‌ی‬ ‫ب ‌ه گشتی ده‌زانرێت ئه‌م خه‌ڵک ‌ه ڕووبه‌رووی ‪ 72‬فه‌رمان هاتوه‌‪،‬‬ ‫به‌اڵم به‌ته‌واوی ژماره‌ی ئه‌و کۆمه‌ڵکوژیان ‌ه نازانرێت و دواین‬ ‫کۆمه‌ڵکوژیش هه‌موومان پێکه‌و‌ه شایه‌تیمان بۆی کرد‪ .‬ئه‌م‬ ‫ی ک ‌ه هێشتاش ل ‌ه ژێر کاریگه‌ری ئه‌و فه‌رمانه‌دای ‌ه و‬ ‫خاک ‌ه ‌‬ ‫شه‌ڕێکی قورسی له‌سه‌ر به‌رێوه‌ده‌چێت‪ ،‬ئه‌م گه‌لەی ل ‌ه‬

‫ن|شه‌نگار برادۆست‪،‬‬ ‫رۆژنامه‌وان‬

‫بۆچی‬ ‫نوژیان به‌ئامانج ده‌گیرێت؟‬ ‫به‌رامبه‌ر شه‌ڕی بێ ئامان تێکۆشانی ژیان ده‌کات‪ ،‬له‌م به‌هاره‌دا‬ ‫سه‌رله‌نوێ له‌دایک ده‌بێته‌وه‌‪.‬‬ ‫به‌ڵێ‪ ،‬له‌و ڕۆژانه‌دا شه‌نگالیه‌کان به‌بێ ترس بناغه‌ی‬ ‫سیسته‌مێک داده‌ڕێژێن ک ‌ه ب ‌ه باوه‌ڕی ئازادی خۆی‪ ،‬زمان‪،‬‬ ‫هه‌بوون و ناسنامه‌ی خۆی گوزار‌ه ل ‌ه خۆی بکات‪ ،‬ب ‌ه بێ ئه‌وه‌ی‬ ‫هیچ هه‌نگاوێک به‌ره‌و دواو‌ه بهاوێژێت ئیدی شه‌نگال ده‌بێت ‌ه‬ ‫خاوه‌ن ستاتۆی خۆی‪ .‬ئێزیدیه‌کان دوای شه‌نگال که‌وتن ‌ه‬ ‫خۆو ئه‌وه‌یان خسته‌ڕوو ک ‌ه ئیدی کاتی ئه‌و‌ه هاتو‌ه ئیدی ئه‌م‬ ‫ڕووداوان ‌ه تێپه‌ڕ ببن‌‪ ،‬نه‌ک ته‌نها کاتی هاتو‌ه به‌ڵکو درکیان‬ ‫به‌وه‌ش کرد ک ‌ه دره‌نگ ماون‪ .‬ب ‌ه پێشه‌نگی ئه‌نجومه‌نی‬ ‫دامه‌زرێنه‌ری شه‌نگال ئاماده‌کاری ده‌کرێت بۆ شه‌نگالێکی‬ ‫خۆبه‌ڕێوه‌به‌ر‪.‬‬ ‫ل ‌ه باوه‌ڕی ئێزیدیه‌کاندا خۆبوون‪‌،‬واتای به‌هارێکی نوێ‪ ،‬هیواو و‬ ‫هه‌موو نوێبوونه‌وه‌کان و جوانیه‌کان ده‌به‌خشێت و به‌و شێوه‌ی ‌ه‬ ‫شرۆڤه‌ی ده‌کا‪ ،‬واتا گوزاره‌یه‌کی ئیالهی ک ‌ه خۆبوون و بوون‬ ‫ب ‌ه خاوه‌نی خود‪ ،‬ل ‌ه خۆده‌گرێت‪ .‬چونک ‌ه خوداوه‌ندی ئه‌وان‬ ‫مرۆڤه‌کان وه‌ک به‌شێک ل ‌ه خۆیان ده‌بینێت و نوێنه‌رایه‌تی‬ ‫سته‌مکاری و ده‌سه‌اڵتداری ناکات‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه ئێزیدیه‌کان ل ‌ه‬ ‫جه‌وهه‌ری خۆیاندا هه‌ڵگری سیسته‌مێکن ک ‌ه خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری‬ ‫ل ‌ه خۆده‌گرێت‪ .‬به‌اڵم وه‌ک ئه‌وه‌ی ل ‌ه هه‌ر شوێنێکی کوردستان‬

‫بۆچی په‌ده‌که‌؟‬

‫ل ‌ه ڕۆژی ‪3‬ی ئاب چی ڕوویدا هه‌ر که‌س ده‌زانێت‪ ،‬هێزه‌کانی‬ ‫به‌ناو پاراستنی شه‌نگال ب ‌ه هه‌موو چه‌ک و تفاقی خۆیانه‌وه‌‪،‬‬ ‫ب ‌ه خێرایی ڕوناکی ل ‌ه شه‌نگال رایانکردن ب ‌ه هه‌زاران گه‌نج‪،‬‬ ‫ژنی ئێزیدیان دای ‌ه ده‌ست داعش‪ .‬ئامانجی سه‌ره‌کیش ئه‌و‌ه‬ ‫بوو شه‌نگال ل ‌ه ئێزیدیه‌کان پاکبکه‌نه‌و‌ه و ل ‌ه هه‌رێمه‌که‌دا‬ ‫ڕێگ ‌ه ل ‌ه به‌رده‌م پێکهاته‌یه‌کی سون ‌ه بکه‌نه‌وه‌‪ .‬دوای ئه‌وه‌ی‬ ‫بزووتنه‌وه‌ی ئازادی ئه‌م پالنه‌ی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌‪ ،‬وه‌ک ئه‌وه‌ی‬ ‫هیچ شتێک ڕووینه‌دابێت‪ ،‬ب ‌ه بێڕوویی جارێکیتر (په‌ده‌که‌)‬ ‫گه‌ڕایه‌و‌ه شه‌نگال و ویستی کار‌ه نیوه‌چڵه‌کانی ته‌واو بکات‪.‬‬ ‫ل ‌ه پڕۆژه‌ی سه‌رله‌نوێ دیزاین کردنی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست‪،‬‬ ‫په‌ده‌ک ‌ه ئه‌رکی پاسه‌وانی به‌ر ده‌رگای گرتۆت ‌ه ئه‌ستۆ و له‌ناو‬ ‫ڕێککه‌وتنی قوڵدایه‌‪ .‬حساب ‌ه هه‌ر‌ه مه‌زنه‌کانی په‌یمانی نێوان‬ ‫ئاکه‌په‌‪-‬داعش‪ -‬په‌ده‌که‌‪ ،‬به‌ربه‌ستکردنی ئیراده‌ی ئێزیدیه‌کان و‬ ‫به‌گشتی گه‌لی کورده‌‪ .‬ئامانجی هاوبه‌شی سه‌رجه‌م ده‌وڵه‌ت ‌ه‬ ‫فاشیسته‌کان ئه‌وه‌ی ‌ه ک ‌ه ب ‌ه ترس و تۆقاندن‪ ،‬ئه‌شکه‌نجه‌‪،‬‬ ‫گوشار و چه‌وساندنه‌و‌ه ده‌یانه‌وێت به‌و شێوه‌ی ‌ه گه‌لێکی بێ‬ ‫ئیراده‌کراو په‌روه‌رد‌ه بکه‌ن‪.‬‬ ‫ئه‌قڵیه‌تی په‌ده‌که‌‪ ،‬ئه‌زمون ل ‌ه دکتاتۆری ئاکه‌پ ‌ه وه‌رده‌گرێت‪،‬‬ ‫ده‌وڵه‌تی داگیرکه‌ری تورکیاش ل ‌ه باکوری کوردستان شه‌ڕی‬ ‫سه‌رتاسه‌ری له‌به‌رامبه‌ر گه‌لی کورد ڕاگه‌یاندوه‌‪ ،‬ده‌یه‌وێت ل ‌ه‬ ‫باشوری کوردستانیش دژ ب ‌ه بزوتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی گه‌لی‬ ‫کورد ئه‌و شه‌ڕ‌ه ئه‌نجامگیر بکات‪ .‬بوونی په‌ده‌ک ‌ه ل ‌ه ئێستادا‪،‬‬ ‫خۆی ل ‌ه ده‌سه‌اڵتداری و مانه‌وه‌ی ئاکه‌پ ‌ه ده‌بینێته‌وه‌‪ ،‬خاکی‬ ‫باشوری کوردستان به‌ڕووی داگیرکه‌ری ده‌وڵه‌تی تورکیا‬ ‫کراوه‌ته‌و‌ه و بست ب ‌ه بستی ئه‌م خاک ‌ه ڕۆژان ‌ه ده‌فرۆشرێت‪ .‬ئه‌و‬ ‫ئه‌قڵیه‌ت ‌ه ل ‌ه سه‌رده‌می شه‌ڕی مه‌زهه‌بی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا‬ ‫ڕووی ڕاستی ئاشکرا بوو‪.‬‬ ‫به‌اڵم ئه‌وه‌یان له‌بیرکردبوو‪ ،‬ک ‌ه ب ‌ه درێژایی چه‌ندین ساڵ ‌ه‬ ‫به‌رامبه‌ر به‌و زوڵم و سته‌مکاریه‌‪ ،‬خه‌ڵکێک هه‌ی ‌ه تێکۆشانێکی‬ ‫بێوێن ‌ه ده‌که‌ن ک ‌ه ڕه‌گی خۆی ل ‌ه قواڵیی که‌لتوری دێرینی‬ ‫هه‌زاران ساڵ ‌ه دێت و سه‌رچاوه‌ی هێزی مانه‌وه‌ی خۆشی‬ ‫له‌وه‌و‌ه ده‌گرێت‪ .‬ئیدی ئه‌و گه‌له‌ی ک ‌ه تا ئێستا په‌راوێز خراو‌ه‬ ‫و ڕه‌تکراوه‌ته‌و‌ه ڕێبه‌ر و ڕێکخستنی خۆی هه‌یه‌‪.‬‬ ‫ئه‌و هێز‌ه به‌ڕێکخستنکراوه‌‪ ،‬ل ‌ه خاڵێک ده‌توانێت خۆی‬ ‫بگه‌ینێت ب ‌ه لوتکه‌‪ ،‬پێم وای ‌ه ده‌توانێت ب ‌ه ده‌نگی نا به‌رامبه‌ر‬ ‫ب ‌ه سیاسه‌ته‌کانی ڕژێمی ئاکه‌پ ‌ه ئه‌و‌ه به‌ده‌ستبێنێت‪.‬‬ ‫به‌ڵێ‪ ،‬بۆ ئازادی و خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری شه‌نگال هه‌ر کوردێک ل ‌ه‬ ‫ڕیفڕاندۆمه‌که‌دا بڵێت (نا)‪ ،‬نا ئه‌و په‌یڤه‌ی ‌ه ک ‌ه به‌رامبه‌ر ب ‌ه‬ ‫ئیمپراتۆری ئه‌ردۆغان ده‌بێت ‌ه به‌ربه‌ست‪ .‬ئه‌وه‌ش واتای‬

‫نوژیان کێ بوو؟‬

‫نوژیان ئه‌رهان ل ‌ه ساڵی ‪ 1984‬ل ‌ه شارۆچکه‌ی حیلوان سه‌ر‬ ‫ب ‌ه شاری ڕوحای باکوری کوردستان چاو ب ‌ه دونیا هه‌ڵدێنێت‪.‬‬ ‫هه‌ر ل ‌ه ته‌مه‌نێکی بچوکه‌و‌ه به‌شداری ده‌کات ل ‌ه کاروباری‬ ‫ڕێکخستنی گه‌نجانی کورد ل ‌ه باکوری کوردستان‪ ،‬لە ساڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٥‬لە باکوری کوردستان گروپێکی گەورەی قەڵغانی زیندوو‬ ‫بەمەبەستی وەستانی شەڕ‪ ،‬کە شەهید نوژیان یەکێک بوو‬ ‫لە ئەندامانی ئەو گروپە و چوونە قەندیل و لەوێ پەیامیان‬ ‫دا و داوای راگرتنی شەریان کرد‪ ،‬بەاڵم دەوڵەتی تورک گوێی‬ ‫لە پەیامی ئەو گروپە نەکرد‪ ،‬بۆیە ئەندامانی گروپەکە‬ ‫هەموو لە شاخ مانەوە و بڕیاریاندا کە بەشداری تەڤگەری‬ ‫ئازادی ببن‪ ،‬لەوکاتەوە هەتا کاتی شەهیدبوونی‪ ،‬نوژیان وەک‬ ‫ڕۆژنامەنووسێک لەناو تەڤگەری ئازادیدا کاری دەکرد‪ .‬ل ‌ه ساڵی‬ ‫‪ 2014‬و دوای هێرشی چه‌ته‌کانی داعش بۆ سه‌ر شه‌نگال یه‌کێک‬ ‫ده‌بێت له‌و ڕۆژنامه‌نوسانه‌ی ک ‌ه بۆ گه‌یاندنی دۆخی هاواڵتیانی‬ ‫ئێزیدی ل ‌ه چیای شه‌نگال به‌تایبه‌تیش ده‌نگی ژنان چوو‌ه‬ ‫شه‌نگال‪ ،‬له‌ماوه‌ی مانه‌وه‌ی له‌شه‌نگال وه‌ک ڕۆژنامه‌نوسێکی‬ ‫چاالک کاری بۆ زۆرێک ل ‌ه ده‌زگاکانی چاپه‌مه‌نی کرد‬ ‫به‌تایبه‌تیش ئاژانسی هه‌والی ژنان و چرا تیڤی‪ .‬ڕۆژی ‪3‬ی‬ ‫ئادار له‌کاتی هێرشی گروپ ‌ه چه‌کداره‌کانی سه‌ر ب ‌ه (په‌ده‌که‌) بۆ‬ ‫سه‌ر شارۆچکه‌ی خانه‌سۆر له‌الیه‌ن چه‌کدارانی په‌ده‌ک ‌ه کرای ‌ه‬ ‫ئامانج و له‌سه‌ری خۆی بریندار بوو‪ ،‬دوای ‪ 19‬ڕۆژ و ل ‌ه ‪23‬ی‬ ‫ئادار ل ‌ه نه‌خۆشخانه‌ی شه‌هید ساریا ل ‌ه شاری حه‌سه‌که‌ی‬ ‫رۆژئاوای کوردستان‪ ،‬به‌هۆی سه‌ختی برینه‌که‌یه‌و‌ه گه‌یشت ‌ه‬ ‫کاروانی نه‌مران‪.‬‬

‫‪35‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫به‌دیده‌کرێت‪ ،‬ل ‌ه شه‌نگالیش به‌ربه‌ستی سه‌ره‌کی به‌رده‌م‬ ‫تێکۆشانی ئێزیدیه‌کان هێز‌ه نۆکه‌ر و به‌رکرێگیراوه‌کانن‪ .‬واتا‬ ‫به‌ناوه‌که‌یتری (په‌ده‌که‌) و ناو‌ه سمبۆله‌که‌ی بارزانی‪.‬‬

‫الوازبوونی هاوشێو‌ه بچوکه‌که‌ی ئه‌ردۆغان یاخود بارزانیه‌‪.‬‬ ‫دواین هیوای حوکمڕانی بارزانی بۆ تێپه‌ڕاندنی قه‌یرانه‌کانی‬ ‫ئابوری و سیاسی په‌یوه‌ست ‌ه به‌و ئیمپراتۆریه‌ی ک ‌ه ل ‌ه تورکیا‬ ‫دروستببێت‪ .‬هه‌ربۆی ‌ه بارزانی ب ‌ه دڵ و گیان خه‌بات ده‌کات‬ ‫بۆ پێکهاتنی ڕژێمی تاک پیاوی ئه‌ردۆغان ل ‌ه تورکیا‪ .‬ب ‌ه‬ ‫ڕاگه‌یاندن‪ ،‬ب ‌ه هه‌واڵگری و سه‌رجه‌م ده‌زگاکانی کار ده‌کات بۆ‬ ‫ئه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنی تورکیا ب ‌ه قازانجی ئه‌ردۆغان بشکێته‌وه‌‪ ،‬تا‬ ‫ل ‌ه ئایینده‌دا ئه‌م سیسته‌م ‌ه ل ‌ه هه‌رێمه‌که‌یدا به‌نمون ‌ه بگرێت‪.‬‬ ‫به‌تایبه‌تیش بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتداری خۆی له‌سه‌ر شه‌نگال زاڵ‬ ‫بکات‪ ،‬پێویستی ده‌بینێت ک ‌ه هیواکان بۆ ئازادی الواز بکات‪،‬‬ ‫هه‌ر له‌و خاڵه‌دا پێویستی ب ‌ه هاوکاری ئه‌ردۆغان هه‌یه‌‪ .‬بۆ‬ ‫کۆتایی هێنان ب ‌ه مه‌ینه‌تیه‌کان و ڕزگارکردنی به‌دیلگیراوان‬ ‫پێویست ‌ه ئیزیدیه‌کان ببن ب ‌ه خاوه‌ن ئیراده‌ی خۆیان‪ ،‬هێزی‬ ‫خۆیان و بتوانن ب ‌ه ئازادی بیروباوه‌ڕی خۆیان بژین‪ .‬بۆ کۆتایی‬ ‫هێنان ب ‌ه ئه‌ردۆغانی خوێنمژ ک ‌ه ریفڕاندۆم وه‌ک دواین‬ ‫هیوایه‌تی‪ ،‬پێویست ‌ه هه‌رکه‌س بڵێت نا‪".‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪36‬‬

‫ن|تارا حوسێن‪،‬‬ ‫ئه‌ندامی ده‌سته‌ی‬ ‫به‌رێوه‌به‌ری‬ ‫ته‌ڤگه‌ری ئازادی‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان‬

‫نازێ؛‬ ‫خانم ‌ه بێنازه‌كه‌ی شه‌نگال‬ ‫لێم ببوره‌!!!‬

‫ئه‌و ڕۆژه‌ی دای ‌ه و باب ‌ه ناوی نازێیان ل ‌ه تۆ نا‪،‬‬ ‫چاوه‌ڕوانی نازی كچبونی تۆ بوون‪ ،‬چاوه‌ڕێ بوون‬ ‫له‌گه‌ڵ هه‌ر هه‌ڵكشانێكی ته‌مه‌ندا ئاوازی نوێیان‬ ‫بۆ بژه‌نی و سۆزی دایه‌و باب ‌ه ڕابكێشی‪ ،‬ب ‌ه نازه‌و‌ه‬ ‫سه‌ر له‌سه‌ر ئه‌ژنۆكانی باب ‌ه بنێی و بڵیی ئه‌ها‬ ‫باوك ‌ه من گه‌ور‌ه بووم‪ ،‬تۆسه‌یرى به‌ژن و بااڵم كه‌‪،‬‬ ‫چاوه‌ڕێ بوون كاتێ خۆت له‌بااڵی الوالوی دایكت‬ ‫ده‌ئاڵێنی‪ ،‬ئه‌ها دایك ‌ه زۆرم نه‌ماو‌ه بگه‌م ‌ه ئاستی‬ ‫بااڵكه‌ی تۆ‪ ،‬ئای چه‌ن خۆش بوو ئه‌و نازانه‌! ئاخر‬ ‫دایك حه‌سره‌ته‌كانی ئه‌وانه‌ن‪ ،‬ئاخر باوك ل ‌ه‬ ‫دیمه‌نێكی وه‌هادا گه‌شك ‌ه ده‌كات‪ ،‬هه‌موو ڕۆژێك‬ ‫به‌نازێكی نازداره‌كه‌ی بااڵ ده‌كات‪ ،‬لێ به‌داخم‪،‬‬ ‫نازێكه‌ی كچی شه‌نگالم ل ‌ه جێی ناز‪،‬‬ ‫هه‌موو ڕۆژێ شیوه‌نێك و هه‌موو ساتێ‬ ‫چه‌پكێك فرمێسكی كردۆت ‌ه خه‌اڵتی‬ ‫مرۆڤدۆستان‪ ،‬ئاخر ل ‌ه ده‌ڤه‌ره‌كه‌ی‬ ‫ئه‌ودا خوینی مرۆڤ حه‌اڵڵ كرا‪ ،‬بردنی‬ ‫ژن وه‌ك غه‌نیم ‌ه ڕه‌وا كرا‪ ،‬خۆئه‌گه‌ر‬ ‫ئه‌و ئێزیدیش بێت‪ ،‬تااڵنچییه‌كان‬ ‫خه‌اڵتكران‪ ،‬هۆ نازێ گیان لێم ببوره‪،‬‬ ‫منیش ژنم ته‌نها منم لێت تێده‌گه‌م‪،‬‬ ‫ئه‌و‌ه منم ك ‌ه ده‌زانم حه‌سره‌تی دڵی‬ ‫كیژۆڵه‌یه‌كی نازداری بێ ناز ده‌بێ چۆن‬ ‫بوبێت ل ‌ه كاتێكدا یاری ب ‌ه جه‌سته‌ی‬ ‫ده‌كرێت‪ ،‬له‌كاتێكدا بازرگانی ب ‌ه ڕۆحییه‌و‌ه‬ ‫ده‌كرێت‪ ،‬له‌كاتێكدا پیسترین به‌ناو مرۆڤه‌كانی‬ ‫گه‌ردوون ئه‌یانه‌وێ بوونت‪ ،‬ئایدیات‪ ،‬جه‌ست ‌ه و‬ ‫ڕۆحت بسڕنه‌وه‌‪ ،‬هۆ نازێ گیان ئه‌و‌ه منم له‌و‬ ‫ڕق و نه‌فره‌تییه‌ی تۆ تێده‌گه‌م ك ‌ه چۆن سات ب ‌ه‬ ‫سات و چرك ‌ه ب ‌ه چرك ‌ه ده‌یبارێنی و ڕه‌وانه‌ی ئه‌و‬ ‫كه‌سانه‌ی ده‌كه‌ی ك ‌ه به‌رپرس بوون ل ‌ه پاراستنی‬ ‫گیانی تۆ‪ ،‬ك ‌ه به‌رپرس بوون ل ‌ه هه‌ڵگرتنی نازی‬ ‫تۆ‪ ،‬ك ‌ه به‌رپرس بوون له‌مانه‌وه‌ی ناسنامه‌ی تۆ‪،‬‬ ‫ئه‌و‌ه منم لێت تێده‌گه‌م‪ ،‬ده‌زانم حه‌سره‌ته‌كانت‬ ‫ناژمێردرێن‪ ،‬ده‌شزانم بێ هه‌واڵی ل ‌ه خاكه‌كه‌ت‪،‬‬ ‫ل ‌ه دایك و باوك و كه‌سوكار‪ ،‬جیاكردنه‌وه‌ت وه‌ك‬ ‫پارویه‌كی چه‌ور بۆ ده‌می سه‌گ گه‌لێكی هار‪،‬‬ ‫چه‌ند به‌سوێیه!! من تێده‌گه‌م‪ ،‬تۆ و خواسته‌كانت‬ ‫ب ‌ه ده‌ستی نۆكه‌ری ناوخۆ‪ ،‬چۆن هینده‌ی زه‌وی و‬ ‫ئاسمان له‌یه‌كتری دووركه‌وتنه‌وه‌‪ ،‬ئازیزی من تۆ‬ ‫ل ‌ه سه‌ره‌تای ته‌مه‌ندا‪ ،‬بوویت ب ‌ه پاروویه‌كی چه‌وری‬ ‫دڕند‌ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان‪ ،‬من دڵنیام هه‌رساتێكت‬

‫‪37‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬

‫ئاواته‌خوازی مردنێك بووی‪ ،‬به‌اڵم تۆ ئه‌و كاتان ‌ه نه‌مردی‪،‬‬ ‫ده‌رده‌سه‌رییه‌كانی ئه‌م جیهان ‌ه قۆرخكراو‌ه نه‌فره‌تییه‌‪ ،‬تۆی‬ ‫هێشته‌و‌ه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ر به‌و ته‌مه‌ن ‌ه به‌هارییه‌و‌ه له‌و‌ه‬ ‫زیاتر بناڵێنی‪ ،‬له‌و‌ه زیاتر مه‌ینه‌تییه‌كانی ئه‌و سیسته‌م ‌ه‬ ‫ببینیت ك ‌ه تۆی ئێزدی ب ‌ه بونی خۆته‌و‌ه قبوڵ ناكات‪،‬‬ ‫تۆی هێشته‌و‌ه بۆ ئه‌وه‌ی ڕاستییه‌كان ب ‌ه چاوه‌كانی خۆت‬ ‫ببینیت‪ ،‬بزانیت ئه‌وان ‌ه كێن ك ‌ه پیالن ل ‌ه دوای پیالن‬ ‫داده‌نێن‪ ،‬ل ‌ه پیالنێك سه‌رنه‌كه‌وتن ب ‌ه وه‌كاله‌ت‪ ،‬پیالنی‬ ‫دوو داڕێژن‪ ،‬ئه‌وه‌ی ل ‌ه ‪8‬ی ‪ 3‬نه‌یانتوانی سه‌ربكه‌ون‪،‬‬ ‫ئه‌مڕۆ ڕاسته‌وخۆ ب ‌ه بێ شه‌رم و ب ‌ه بێ په‌رد‌ه بكه‌ون ‌ه ناو‬ ‫كرۆكی بێ شه‌رمانه‌ی خیانه‌ته‌وه‌‪ ،‬تۆ ڕۆشتیت و هاتیت و‬ ‫دیسان ڕۆشتی‪ ،‬ل ‌ه ڕاستیدا تۆ ته‌مه‌نه‌كه‌ت هی ئه‌و‌ه بوو‬ ‫هێشتا یاری به‌و میكی ماوس ‌ه بكه‌یت ك ‌ه به‌چاكه‌ته‌كه‌ی‬ ‫به‌رته‌و‌ه بوو‪ ،‬ك ‌ه ئه‌ویش له‌گه‌ڵ تۆدا خوێناوی كرا‪ ،‬تۆ‬ ‫له‌و هه‌موو ترافیكان ‌ه تێنه‌ئه‌گه‌شتی‪ ،‬به‌اڵم ژیان ‌ه پڕ ل ‌ه‬ ‫فه‌رمانه‌كانی ده‌سه‌اڵت بۆ ئێو‌ه ناز و منداڵی و دنیای‬ ‫جوانی خه‌یااڵتی ل ‌ه ئێو‌ه سه‌ند‪ ،‬هۆ نازێ گیان به‌و چه‌ند‬ ‫به‌هار‌ه كه‌مه‌ی ته‌مه‌نته‌و‌ه له‌و ترافیكانه‌دا‪ ،‬زۆر ڕاستی‬ ‫تاڵ و شیرینت بۆ ڕوون بووه‌وه‌‪ ،‬ل ‌ه ‪8‬ی ‪ 3‬قوربانی زۆر‬ ‫و هه‌اڵتن و ئاواره‌یی و كۆمه‌ڵكوژیت بینی‪ ،‬ئه‌وه‌ی ته‌نها‬ ‫دڵی من و ئه‌و كه‌سانه‌ی بۆ مه‌رگی تۆ‪ ،‬دڵیان قرچه‌ی‬ ‫لێو‌ه هه‌ستا و جه‌رگیان پارچ ‌ه پارچ ‌ه ده‌بوو‪ ،‬هه‌ندێك‬ ‫سه‌بووری دێته‌وه‪ ،‬ك ‌ه تۆ ل ‌ه دوای ده‌رده‌سه‌ری و قوربانی‬ ‫و ب ‌ه غه‌نیم ‌ه بوون‪ ،‬شوێنێكی تر‪ ،‬جیهانێكی نامۆ ب ‌ه‬ ‫سیسته‌می جیهانی و ناوخۆیی هه‌نووكه‌یی‪ ،‬ژیانێكی زۆر‬ ‫جیاواز و پڕ له‌كه‌رامه‌تت بینی‪ ،‬تۆ ل ‌ه ڕۆژئاوای واڵته‌و‌ه‬ ‫هه‌موو ئه‌و درووشم ‌ه باق و بریقانه‌ی ده‌یان ساڵ ‌ه ل ‌ه‬ ‫دونیای ڕؤژئاوای و ئیمپریالیزمدا بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كرێت‪،‬‬ ‫ل ‌ه مافی مرۆڤ‪ ،‬هاوسه‌نگی ڕه‌گه‌ز‪ ،‬هاوسه‌نگی ژینگه‌‪،‬‬ ‫دیموكراتییه‌ت و پێكه‌و‌ه ژیان‪ ،‬پاراستنی ناسنامه‌ی تۆ و‬ ‫هه‌موو ئه‌وانه‌ی ل ‌ه تۆ ده‌چن پارێزراوه‌‪ ،‬له‌و شوێنه‌و‌ه تۆ‬ ‫وانه‌ی ڕاوه‌ستانت خوێند و بۆ یه‌كه‌م جار ل ‌ه مێژووی پڕ‬ ‫ل ‌ه جینۆساید و قوربانیدانه‌و‌ه بڕیارێكی مێژوویت دا ب ‌ه‬ ‫گوێچكه‌ی شه‌نگال و دۆست و ناحه‌زانیدا‪ ،‬به‌و مۆراڵه‌و‌ه‬ ‫هاتیت و ویستت بڵێی ئیتر ئێر‌ه مافی من ‌ه بیپارێزم‪،‬‬ ‫ئیتر هه‌رگیز ڕێگ ‌ه ناده‌م پۆستاڵی پیسی جه‌ندرم ‌ه‬ ‫و هه‌نگاوی قێزه‌ونی داعش بێت ‌ه ناو شه‌نگالی منه‌وه‌‪،‬‬ ‫لێ ئه‌وانه‌ی هۆكاری بوون ب ‌ه غه‌نیمه‌ی تۆ بوون‪ ،‬هه‌ر‬ ‫ئه‌وانه‌ی تۆیان جێهێشت هه‌ر ئه‌وانه‌ی ك ‌ه پێویست ‌ه‬ ‫له‌به‌رده‌م دادگای گه‌لدا حیسابیان لێ بخوازرێ‪ ،‬تۆیان‬ ‫به‌م ڕه‌نگه‌و‌ه نه‌ویست‪ ،‬تۆیان به‌م ده‌نگه‌و‌ه نه‌ویست‪،‬‬ ‫ئاخر ئه‌وان مرۆڤی سه‌ربه‌ستیان ناوێ‪ ،‬زۆر ده‌ترسن ل ‌ه‬

‫مرۆڤێكی بڵێ(نا) ئه‌گه‌ر مرۆڤ ‌ه (نا )بێژه‌كان ژن بن‪ ،‬ئه‌وا‬ ‫ده‌سه‌اڵت ‌ه فیوداڵه‌كه‌ی باشوور هه‌ر زوو لوله‌ی قه‌ناسی بۆ‬ ‫وه‌رده‌چه‌رخێنێ و ڕووی تێده‌كات!!‬ ‫ئازیزی من نازێ بێ نازه‌كه‌ی شه‌نگال‪ ،‬ئه‌زانم‬ ‫ئێستا ده‌ڵێی‪" :‬ده‌بوای ‌ه نیشانی ئه‌و قه‌ناس ‌ه بۆ ئه‌و‬ ‫چه‌ت ‌ه نێونه‌ته‌وه‌ییان ‌ه بووای ‌ه كاتێك ك ‌ه به‌و په‌ڕی بێ‬ ‫ده‌سه‌اڵتیمه‌و‌ه شاهیدی گوله‌بارانكردنی باوك و براكانم‬ ‫بووم‪ ،‬ئه‌و نیشان ‌ه ده‌بوای ‌ه بۆ ئه‌وان ‌ه بووای ‌ه كاتێك منیان‬ ‫ل ‌ه ئامێزی دایكم بچڕی و خزاندمیان ‌ه دۆزه‌خی خۆیانه‌و‌ه و‬ ‫له‌ده‌ره‌وه‌ی هه‌موو پێوانه‌كانی مرۆڤ بوون منیان سوتاند‪،‬‬ ‫منیان هه‌ژاند‪ ،‬ئه‌و كاتان ‌ه هه‌میش ‌ه چاو ل ‌ه ده‌رگا بووم‪،‬‬ ‫فریادڕه‌سێ به‌هاوار و ناڵه‌ی من و پاكیزه‌كانی هاوڕێم‬ ‫بێت‪ ،‬چاوم ل ‌ه لوله‌ی قه‌ناسه‌كانتان بوو ك ‌ه ڕووی نیشانی‬ ‫بكات ‌ه ئه‌و چه‌تانه‌ی ده‌خوازن شكۆم بشكێنن ئیراده‌م لێ‬ ‫بستێنن‪ ،‬ئه‌فسوس ن ‌ه گوێم ل ‌ه ته‌قه‌ی قه‌ناسی ئێو‌ه‬ ‫بوو‪ ،‬ن ‌ه فریادڕه‌سێكم بینی" هۆ نازێ گیان لێم ببوره‪ ،‬له‌م‬ ‫باشوور‌ه ل ‌ه ژێر هه‌یمه‌نه‌ی چاره‌ك ‌ه سه‌ده‌یه‌ك زهنییه‌تی‬ ‫فیوداڵی ده‌سه‌اڵتگه‌را‪ ،‬كۆیالیه‌تی هێند‌ه قووڵ بۆته‌و‌ه‬ ‫هێند‌ه مرۆڤه‌كانی سه‌رمه‌ست و بێهۆش كردوو‌ه ن ‌ه‬ ‫مه‌رگی تۆ و ن ‌ه دیلی خوشكه‌كانت‪ ،‬نه‌پاكتاو و جینۆساید‬ ‫به‌هۆشی خۆیان ناهێنێته‌وه‪ ،‬بۆ ڕاچڵه‌كاندنه‌وه‌ی ئه‌وانه‌و‬ ‫پێشخستنی ده‌نگی( نا) و گه‌ڕانه‌وه‌ی ئیراد‌ه و شكۆ بۆ‬ ‫مرۆڤ و تاكی ئه‌م ده‌ڤه‌ره‌‪ ،‬خوێنی زۆربه‌مان پێویسته‌‪،‬‬ ‫تۆ شانازی ئه‌و به‌رگه‌ت پێ بڕا و ئێمه‌ش شانازی‬ ‫دواكه‌وتنی تۆ و ڕێبازه‌كه‌ت‪ ،‬من وه‌ك ژنێك له‌به‌رده‌م‬ ‫شكۆی پیرۆزی تۆدا داده‌چه‌مێمه‌وه‌و پێت ده‌ڵێم ئازیزه‌كه‌م‬ ‫لێم ببور‌ه له‌و الوازییانه‌ی به‌رامبه‌ر تۆ و هاوشاری و هاو‬ ‫زمان و هاوباوه‌ڕه‌كانت هه‌مانبووه‪ ،‬ئه‌وه‌ی بمه‌وێت وه‌كو‬ ‫كه‌مترین وه‌فایه‌ك بۆت‪ ،‬وه‌كو كه‌مترین وه‌اڵمێك بۆت‪،‬‬ ‫وه‌كو خاوه‌نداری كردنێك بۆت‪ ،‬ته‌نها سۆز و به‌ڵێنێكه‌‪،‬‬ ‫وه‌كو ژنێك ب ‌ه تۆی بده‌م‪ ،‬ئه‌ویش درێژه‌دان ‌ه ب ‌ه ڕێبازه‌كه‌ت‪،‬‬ ‫تا گه‌یشتنم بۆالت ئامانه‌تییه‌كانت له‌المن ده‌یانپارێزم‪،‬‬ ‫له‌گه‌ڵ هاوخه‌باتانم ڕیگ ‌ه ناده‌یین چیتر ئێو‌ه ببنه‌و‌ه‬ ‫قوربانی خیانه‌ت و ببنه‌و‌ه پارووی چه‌وری تیرۆریستان‬ ‫و ببنه‌و‌ه ب ‌ه ئامرازی مامه‌ڵ ‌ه پێو‌ه كردن و فرۆشتنتان ب ‌ه‬ ‫داگیركاران‪ .‬ئازیزه‌كه‌م لێم ببوره‪.‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪38‬‬

‫بۆ ژیان كردن ل‌ه گه‌ڵ تودا‬ ‫له‌ سه‌رده‌می ئاده‌م و حه‌وا هه‌تا ئێستا‬ ‫پێویست‌ه دڕكه‌كانی نێوانمان ده‌ره‌و بكه‌ین و‬ ‫ئه‌م قه‌اڵیان‌ه ك‌ه به‌رز بوونه‌ته‌و ‌ه و‬ ‫دیواره‌كانیش تێكبشكێنین‪.‬‬ ‫پێویست‌ه یه‌كه‌مین پیاوی سته‌مكار و درۆزن‬ ‫تێکبشکێنین و‬ ‫ئه‌و ئاگره‌ی ك‌ه شارستانیه‌ت لێی دزین‬ ‫جارێكی تر وه‌ربگرینه‌وه‌‬ ‫بۆ هه‌موو ئه‌مان‌ه من شه‌ڕم ده‌ستپێكرد‬ ‫ب‌ه ئه‌ندازه‌ی هه‌موو پرومه‌تۆسه‌كان‬ ‫هه‌موو دونیام به‌رامبه‌ر ب‌ه خۆم بینی و‬ ‫له‌ واڵتی پرومه‌ته‌دا‬ ‫بوومە دیلی زیندانی خیانەتکاران‬ ‫ئه‌ی دایكی پیروز!‬ ‫و ئه‌ی خاتونی عه‌شق و ئه‌وین!‬ ‫رێبه‌ری گه‌لی كورد "رێزدار عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن"‬

‫شه‌مم ‌ه ‪4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪39‬‬

‫شه‌مم ‌ه ‪ 4-1‬ـ ‪2017‬‬ ‫‪40‬‬

‫‪TRUSKE‬‬ ‫‪govarêkî rewşenbîrî xweser yê jinêye‬‬ ‫‪ser her mehê tê weşandin‬‬ ‫‪truskajin@gmail.com‬‬ ‫‪07705124058‬‬

‫ھﻪﺑﻮوﻧﺖ واﺗﺎی ﺑ‪ ‬ژﯾﺎن‬ ‫ﺑﻪ ھﻪﻣﻮو ﺑﻮوﻧﯿ‪‬وە ﺑ‪‬ﺧﺸﯿﻮە‪،‬‬ ‫ھ‪‬ﻣﻮو ﺳﺎ‪ ‬زﯾﺎﺗﺮ‬ ‫واﺗﺎﻛﺎﻧﯽ ژﯾﺎن ﻗﻮو‪‬ـﺘﺮ دهﺑﻦ‪،‬‬ ‫‪ ٦٨‬ﻣﯿﻦ ﺳﺎ‪‬ﺮۆژی ﺑﻪواﺗﺎﺑﻮوﻧﯽ ژﯾﺎن‬ ‫ﭘﯿﺮۆز ﺑ‪‬ﺖ‬