Radar+

HAAL HET BESTE UIT JEZELF EN JE GELD

AR A J A N IJS PR

€ 3,95

BUDGET LISSABON CITYTRIP-TIPS

WONINGGEKTE IN DE RANDSTAD DE JACHT OP EEN BETAALBAAR HUIS

‘IK WIL OOK 2%’ HYPOTHEEK OVERSLUITEN PAS OP VOOR DE BOETE-VALKUIL

HOE KIES JE EEN ZORGVERLENER DIE BIJ JE PAST?

LANGER LEVEN? ELKE DAG NAAR BUITEN

(MINSTENS EEN HALF UUR)

VERONIQUE: ‘IK BEN FIT EN PIJNVRIJ DANKZIJ BART’

WINTERBANDENDILEMMA DOEN OF NIET?

GETEST

PROBIOTICA (ONZIN) ALCOHOLVRIJE WIJN (VIES) E-AUTO’S (INTERESSANT)

RA05_001_COV_RADAR+5_2016 ZB.indd 2

26-09-16 16:40

Advertentie

Voor wie niet voor onverwacht hoge kosten wil komen te staan!

NU VERDER IN PRIJS VERLAAGD!

Huawei P9 Lite 1000 MB/MIN/SMS

TOTAAL P/MND

17,-

BUNDELVERDUBBELAAR:

2000 MB/MIN/SMS voor slechts 5,- extra

Voor wie niet voor onverwacht hoge kosten wil komen te staan is er hollandsnieuwe. Want bij ons kun je altijd en overal online je verbruik inzien. En is je tegoed op dan bepaal je zelf of je tegoed wil bijkopen. Kies ook voor 100% controle met bijvoorbeeld de Huawei P9 Lite. Nu i.c.m. 1000 MB/MIN/SMS voor maar 17,- per maand.

Voor je toestel t.w.v. 299,- betaal je bij ons gedurende je abonnement slechts 168,-. En voor slechts 5,- per maand extra verdubbel jij je bundel naar 2000 MB/MIN/SMS.

hollandsnieuwe.nl/radarplus

GEEN TOESTEL NODIG?

Sim Only 1000 slechts 10,- p/mnd!

Per maand €17,- waarvan €10,- abonnement en €7,- toestel. Toestel bijbetaling €0,- eenmalig. Totale toestelprijs €168,-.

Prijs excl. eenmalige kosten ter hoogte van €30,-. Looptijd 24 maanden. Deze actie is geldig tot en met 30 oktober 2016.

1234567_000_COV_RadarXX(adv).indd 999 HNW16125_Hearst_RadarPlus_Huawei P9 Lite_230x275+3mm.indd 1

27-09-16 21-09-16 10:12 14:52

3

M.m.v. van Lotte Krijnen

CIJFERS & WEETJES

Krijgt je (klein)kind zakgeld? Wat moet hij daarvan betalen?

Heeft hij een eigen telefoon? Kleedgeld? En stort je regelmatig een bedrag op zijn spaarrekening? We vroegen het 14.880 RADAR-testpanelleden met kinderen en kleinkinderen.

69% VAN DE (KLEIN)KINDEREN KRIJGT ZAKGELD; DE MEESTE VANAF ZES JAAR. Gemiddeld bedraagt het zakgeld

€ 5 per week.

EEN KWART VAN DE KLEINKINDEREN KRIJGT ZAKGELD VAN OMA EN/OF OPA.

49% van de kinderen mag zijn zakgeld vrij besteden; 38% moet een deel ervan sparen.

87% van de (klein)kinderen heeft een spaarrekening; 45% van de ouders stort daar regelmatig een bedrag op.

Wat moeten ze (deels) zelf betalen? speelgoed (58%),

snoep (57%), uitgaan (48%), cadeautjes (47%), telefoonabonnement/ beltegoed (27%).

10% VAN DE KINDEREN MOET ALS TEGENPRESTATIE BRAAF ZIJN; 31% MOET

ALS TEGENPRESTATIE HELPEN IN DE HUISHOUDING. GEEF JE WELEENS GEEN ZAKGELD ALS STRAF?

NEE, ZEGT 81%.

50% van de (groot)ouders discussieert over de besteding van het zakgeld.

69% VAN DE TWAALFJARIGEN HEEFT EEN EIGEN TELEFOON.

Een derde van de kinderen krijgt kleedgeld. Willen

ze per se merkkleding? Betaal maar zelf, zegt de helft van de ouders.

35% VAN DE (KLEIN)KINDEREN VERDIENT ZELF EEN ZAKCENTJE. Wil je ook je ervaringen en meningen delen? Meld je aan als lid van het Radar Testpanel via radartestpanel.nl

RA05_3_CIJFERS.indd 3

NAJAAR 2016

26-09-16 10:07

Advertentie

Kies uit 500 cursussen en opleidingen voor thuis en studeer thuis in je eigen tempo!

CURSUS TOP

1 2 3 4 5

Basiskennis Boekhouden 4x € 27,00 of € 279

Spaans, Engels, Frans, Turks, Duits, enz 12x € 17,00 of € 509

5 €

99

€

179

€

299

€

449

Nagelstyling

Incl. materialenpakket!

12x € 27,00 of € 799

Budgetcoach 12x € 41,00 of € 999

SNRO HBO Psychosociaal counselor 12x € 135,00 of € 2999 p/j

€ 1499

Doorgestreepte prijzen zijn eerder gevoerde lesgelden danwel adviesprijzen.

RADA0516

Studeer en profiteer van de unieke actie:

Masteropleiding

Bij elke cursus en opleiding

• • • • •

1

+ 50-70 % korting op alle cursussen en opleidingen!

2

+ 15 dagen gratis op proef!

3

+ Niet geslaagd? Lesgeld terug!

4

Gratis

Windows Tablet of HD Action Camera

• MBA General Management • MBA-Modules • Pré-Master

HBO-opleidingen HBO-bachelor Bedrijfskunde HBO-bachelor Rechten HBO-bachelor SPH HBO Toegepaste Psychologie SNRO HBO Psychosociaal Counselor

MBO-opleidingen • • • • • • • • •

Apothekersassistent(e) Beveiliger Doktersassistent(e) Helpende Zorg & Welzijn Manager Retail Onderwijsassistent(e) Pedagogisch Medewerker Verpleegkundige Verzorgende IG

VMBO - HAVO - VWO Per vak per maand vanaf € 12,50

Beroepscursussen

Max. 1 cadeau per cursist.

Meer info op www.nha.nl

• • • • •

Autocad BOA opsporingsambtenaar Dierenartsassistent Directieassistent(e) Event Security Officer

• • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Financial Assistant Fitness Trainer A Basis Gewichtsconsulent(e) Grafisch Vormgever Kinderpsychologie Makelaar-taxateur Medewerker Personeelszaken Medische Terminologie Middle Management Nederlandse Gebarentaal Office/Excel Online Marketing Particulier Onderzoeker Pedagogiek/Opvoedkunde Pedicure Branchediploma Planner Wegtransport Praktijkdipl. Boekhouden Schoonheidsspecialist(e) Wft Financieel Adviseur

Taalcursussen • • • • • •

Arabisch • Engels • Indonesisch • Marokkaans • Spaans • Zweeds •

Duits Frans Italiaans Roemeens Turks Nog 60 talen!

Start je eigen zaak • • • •

Beroepsfotograaf Bloemist Budgetcoach Cafebedrijf

• • • • • • • •

Copywriter Evenementen Organisator Kindercoach Life Coach Personal Trainer Sociale Hygiëne Uitvaart verzorger Weddingplanner

Hobby en vrije tijd • • • • • • • • • • • • • • • •

Alles over de Hond Aquarelleren Binnenhuisarchitectuur Bloemschikken Cursus gitaar of keyboard (Digitale) Fotografie Genealogie (stamboomkunde) Illustratief tekenen Kalligrafie Kleding maken/ontwerpen Korte verhalen schrijven Massage Schoonheidsverzorging Sieraden maken Tekenen en Schilderen Tuinarchitectuur

Studiegids

Beroepsopleidingen Profiteer van de ruim 150 kansen op een nieuwe toekomst.

Gratis

studiegids bel 077 - 30 67 000 Studeer en profiteer

Kies jouw cursus of opleiding op www.nha.nl Master • HBO • MBO • VMBO - HAVO - VWO • Beroepsopleidingen • Eigen zaak • Talen • Hobby Radar 0516 fc.indd 1 1234567_000_BW_RadarXX(adv).indd 4

20-09-16 14:14 23-09-16 10:27

5

VOORWOORD

Antoinette vindt het stadse heel leuk, maar zou nergens anders willen wonen dan op de Veluwe. Ze loopt haar deur uit en staat in het bos. Klinkt geweldig.

Wil jij dat ook? Weet je het heel zeker?

STILTE S.V.P.

fotografie Dana van Leeuwen styling Ilona Jongepier visagie Biancab Fabrie

Goed over nadenken: wil je in de drukte wonen en de rust moeten opzoeken, of andersom?

Het is heerlijk in de stad. Zeker in de mooie historische steden waarvan we er zo lekker veel hebben in Nederland en de rest van Europa. Ik kan enorm genieten van grachten, van winkelstraatjes, van een fijn museum of concert, van een mooi terras, van de levendigheid en van al die verschillende mensen die je voorbij ziet komen.

En na een paar uur, of een paar dagen ben ik heel erg blij dat ik weer terugga naar mijn dorp op de Veluwe.

Midden in het groen. Ik loop de deur uit en ik sta in het bos. Regelmatig moet ik remmen voor een wild zwijn of een hert, ’s avonds zie ik bij een heldere avond een hemel vol sterren en, niet onbelangrijk, het is hier stil.

Toch ken ik een behoorlijk aantal mensen uit de randstad die verhuizen naar de Veluwe, en die na drie jaar hun hele boeltje weer oppakken en gillend terug rennen naar het westen. Dat kan. Voor mij geldt het niet, ik heb jarenlang het gevoel gehad dat ik op een vakantieadres woonde. Zo heerlijk om bramen te plukken op je eigen weilandje en in de tuin te gaan zitten zo gauw de zon schijnt. Fijner nog dan dat levendige terras, wat mij betreft. Een fotografe die onlangs bij mij thuis was zei het zo: ‘Uiteindelijk moet je een keuze maken of je in de drukte wilt wonen en de rust moet opzoeken, of dat je liever in de rust wilt wonen en de drukte moet opzoeken.’ Daarmee sloeg ze de spijker precies op de kop.

Voor mij is de keus niet moeilijk, ik gedij prima op rust.

Maar het is goed om je deze vraag te stellen als je op zoek gaat naar een woning in een rustiger oord, die vaak beter te betalen is dan een stadswoning. Op pagina 26 lees je daar alles over. + NAJAAR 2016

RA05_5_EDITORIAL.indd 5

20-09-16 11:35

42

Tips en trucs voor thuis: zo verwijder je vlekken, bijvoorbeeld als een kind buiten de lijntjes heeft gestift...

68

Mensen over hun religies of levenshouding.

3 tips >> uit dit nummer: 1 Hypotheek overgesloten? Dan heb je sowieso te veel betaald!

Lees de reportage op pagina 10 en kijk op oversluitclaim.nl. 2 Gebruik waspoeder en geen vloeibaar wasmiddel, daar slibben de leidingen van de wasmachine van dicht. 3 Zeg vaker ‘wij’ en minder vaak

‘ jij’, dan worden jullie een hechter stel.

58

Lissabon, wereldstad voor een prikkie!

88

Kruidig brood met kaas en andere recepten uit het kookboek Heerlijke chaos.

NAJAAR 2016

RA05_6TM7_INHOUD corr..indd 6

26-09-16 09:57

coverfotografie Antoinette Dana van Leeuwen styling Ilona Jongepier visagie Bianca Fabrie (House of Orange) jurk Humanoid jas en sjaal Cos sneakers Adidas

inhoud

7

64 Hoe vind en houd je de perfecte partner?

NAJAAR

36

ABONNEMENT 62 83

Neem een jaarabonnement voor maar € 19,95 Gratis: het kookboek Ontbijt bij een jaarabonnement voor € 24,95

In de serie Nieuw ondernemen: De Stichting Oopoeh zoekt een 'mede-baasje' voor je hond.

DIVERS 03 05 08 98 99

Cijfers & weetjes Voorwoord van Antoinette Things to do Colofon Klein geluk

CONSUMENT, GELD & MAATSCHAPPIJ 10 15 25 26 31 32 36 53 63

Hypotheek oversluiten Let op de boete-valkuil!

Columnist Gerhard Hormann Brandende kwestie Overbodige verzekeringen Woninggekte in de Randstad We gaan buiten wonen!

Huishoudpot van Friso van der Pijl Gedupeerd Yolanda: ’Ik werd ziek van een vitaminepil’ Nieuw ondernemen Stichting OOPOEH zoekt een 55-plusser die voor je hond wilt zorgen Haal het beste uit je geld Nieuwe bespaarrubriek Columnist Lara Aerts

GETEST 38 86 94

E-auto‘s Probiotica Alcoholvrije wijn

THUIS & VRIJE TIJD 41 Winterbanden Doen of niet?

42 Tips & trucs 47 De Poetsvrouw Diet Groothuis doet de was 48 Tuin Bollen planten 50 Verhuizen zonder stress 58 Lissabon Budget citytrip 80 Ga naar buiten Weer of geen weer

PSYCHE & GEZONDHEID 16 54 64 68 76

Op zoek naar een zorgverlener die bij je past Sta een uur eerder op en krijg meer energie Wij horen bij elkaar Hoe word je een hecht stel?

Portretten Mensen over hun religies of levenshouding Vijf experts Wat doen we met de dood?

GEZOND & LEKKER 88 84 96 97

Waar heb je zin in? Recepten uit Heerlijke chaos De kleine chef Ontbijtkoekjes van Toon Antoinette maakt simpele pasta Restjes Drie groenteschotels NAJAAR 2016

RA05_6TM7_INHOUD corr..indd 7

26-09-16 09:58

8

things to do

1

OKTOBER

2

AUGUSTUS

OKTOBER

7

8

OKTOBER

OKTOBER | NOVEMBER | DECEMBER

4

5

15 OKT De herfstvakantie begint in noord

en midden, zuid heeft vanaf de 22ste een week vrij.

OKTOBER OKTOBER 5 OKT - 5 FEB 2017 Anna Paulowna

Tweehonderd jaar geleden kwam Anna Paulowna, de zus van de Russische tsaar, naar Nederland om te trouwen met Willem II, Prins van Oranje. Ze bracht koks, zangers, priesters en kisten vol stoffen, juwelen, meubelen en een complete kerkuitrusting mee. Kom naar haar OKTOBER kostbaarheden kijken inOKTOBER Paleis het Loo.

10

6

OKTOBER

OKTOBER OKTOBER MOESTUINTIP

3

9

Plant half oktober fruitbomen in de moestuin, zolang de grond niet bevroren is, kan dat. De bomen en hun wortels profiteren van de herfstregen voordat de winter aanbreekt.

11 12 13 14 15 OKTOBER

ZIN IN STOOFPEERTJES SCHIL DE PEREN MAAR LAAT HET STEELTJE ERAAN. BRENG DE PEREN AAN DE KOOK MET RODE SUIKER, OKTOBER WIJN, KANEEL, OKTOBER STERANIJS EN KRUIDNAGEL. ZET ZODRA DE PEREN KOKEN HET VUUR LAAG EN STOOF ZE IN ONGEVEER 1,5 UUR GAAR.

OKTOBER

OKTOBER 28 OKT - 6 NOV Filmfestival Leiden

OKTOBER

OKTOBER

OKTOBER

Een van de hoogtepunten: de ontroerende fi lm Behind the Telescopes van harpiste Lavinia Meijer en animatiekunstenaar Aimée de Jongh beleeft zijn wereldpremière.

16 17 18 19 20 21 OKTOBER

OKTOBER

KIJKEN!

22 23 24 25 26 27 ELKE ZATERDAG VAN 5 OKT - 26 NOV DE OOSTVAARDERSPLASSEN OKTOBER OKTOBER

PER ECOKAR DIT IS DE MANIER OM DE GROTE GRAZERS VAN DE OOSTVAARDERSPLASSEN TE ONTMOETEN. HECKRUNDEREN, KONIKPAARDEN EN EDELHERTEN LEVEN HIER. DE GIDS VAN STAATSBOSBEHEER VERTELT OKTOBER OVER HET ONTSTAAN OKTOBER VAN DIT PRACHTIGE MOERASGEBIED. STAATSBOSBEHEER.NL

21 OKT OKTOBERDe mooiste OKTOBER kimono’s

Het Okura Museum of Art opgericht in 1917 - bevat de privékunstverzameling van Okura Kihachiro (18371928), wiens familie later een hotelketen begon. Het Rijksmuseum toont zeven uit de OKTOBERschitterende kimono’s OKTOBER collectie ter ere van het 45-jarige bestaan van Hotel Okura Amsterdam.

28 29 30 31

Op 4 november begint op Netfl ix de langverwachte en allerduurste serie ooit gemaakt: The Crown, over de jonge jaren van koOKTOBER OKTOBER ningin Elizabeth II. Op 5 november begint bij de EO de veelbelovende dramaserie Als de dijken breken over een hedendaagse watersnoodramp. Miljoenen Nederlanders en Vlamingen vechten voor een veilige, droge plek. Met hoofdrollen NOVEMBER NOVEMBER voor Gijs Scholten van Aschat, Loek Peters en Bianca Krijgsman.

1

2

NAJAAR 2016

RA05_8TM9_THINGS TO DO.indd 8

20-09-16 12:25

3

BER

samenstelling Anne-Marie Rem illustraties Sophie van Boven

4

En de winnaar is

9 10

BER

5

Hulst is door het Bloemenbureau uitgeroepen tot tuinplant van de maand november. De vogels zijn NOVEMBER NOVEMBER het ermee eens. Die eten zich deze maand vol aan de hulstbessen.

Als bijvoer willen ze graag zodra het kouder wordt: bruin brood, gewelde krenten en pelpinda’s.

Een beetje drinkwater is prima, maar nooit melk geven, dat is ongezond voor vogels.

NOVEMBER

6

7

9

8

9

VERKOUDEN? NIET SNUITEN JE KUNT BETER JE NEUS OPHALEN DAN JE NEUS SNUITEN. ALS JE VAAK EN HARD NOVEMBER NOVEMBER JE NEUS SNUIT, KUNNEN BIJHOLTES EN VOORHOOFDHOLTE GAAN ONTSTEKEN.

NOVEMBER NOVEMBER 11 NOV Sint-Maarten Elf november is de dag, Dat mijn lichtje Dat mijn lichtje Elf november is de dag Dat mijn lichtje branden mag

11 12 13 14 15 Wil je NOVEMBER met een boekNOVEMBER op de bank? Kijk op debestseller60.nl voor de 60 best verkochte boeken van deze week

NOVEMBER

5 DEC Sint Een andere manier om pakjesNOVEMBER NOVEMBER avond te vieren: speel bingo of een ander spelletje, steeds als iemand wint, mag er een cadeautje open. Iedereen heeft dingen ingepakt die hij of zij zelf niet meer wilt hebben.

5 16 17 18 19 20 21

BER

NOVEMBER

GROENTE VAN HET SEIZOEN NOVEMBER NOVEMBER

NOVEMBER

ANDIJVIE, BLEEKSELDERIJ, BLOEMKOOL, BROCCOLI, COURGETTE, KNOLSELDERIJ, PADDENSTOELEN, PASTINAAK, POMPOEN, PREI, RAAP, RODE BIET, RODE KOOL, SAVOOIKOOL, SCHORSENEREN, SPRUITEN.

NOVEMBER

NOVEMBER

21 22 23 24 25 22 23

OBER

NOVEMBER NOVEMBER 5 NOV Vrijwilligers in de natuur

3NOVEMBER DEC

OBER

4-6 NOV Brugtheaterfestival in Alkmaar

2 4

MBER

5

Mode, kunst, vintage. Je koopt de

NOVEMBER leukste kerstcadautjes NOVEMBER op deze markt NOVEMBER

Trek warme kleding aan en rondom de gebouwen van de Amsterdamse neem je verrekijker mee naar Westergasfabriek. En er is ook muziek, Bezoekerscentrum Mar en Klif eten en drinken. op de Brink in Oudemirdum in Friesland. Daar start om 10 uur een tocht door Gaasterlân om overwinterende ganzen te NIET VERGETEN: spotten. Gids Marten Wesselius DECEMBER DECEMBER DECEMBER NOVEMBER vertelt als geen ander over het leven van de gans.

7 28 29 30 Kom snoeien, zagen, hooien, poelen en paden schoonmaken, wilgen knotten, fruitbomen snoeien, takkenrillen maken en riet verwijderen.

Kijk op natuurwerkdag.nl NOVEMBER NOVEMBER waar dat allemaal kan.

11 DEC Funky Xmas Market

6

Maak kennis met verschillende theatergroepen en -makers uit de omgeving van Alkmaar. Loop een locatie binnen (ruim op tijd!), zoek een plekje en laat je verrasDECEMBER DECEMBER sen. Elke voorstelling duurt zo’n twintig DECEMBER minuten. Erna gaan de spelers met de pet rond. Zie: brugtheaterfestival.nl

1

2

3

7

DECEMBER

8

DECEMBER

DECEMBER

9

NAJAAR 2016

RA05_8TM9_THINGS TO DO.indd 9

20-09-16 12:25

10

PIJLER - ONDERWERP

RA05_10TM13_OVERSLUITEN HYPOTHEEK.indd 10

20-09-16 12:29

tekst Wilma van Hoeflaken illustratie Getty Images

11

HYPOTHEEK OVERSLUITEN

2%

IK WIL OOK

Het lijkt wel of iedereen 2% hypotheekrente betaalt.

Behalve jij. Wanneer is het tijd om je hypotheek over te sluiten?

Je boft als de rentevaste periode van je hypotheek vandaag of morgen afloopt. Dan kun je zonder problemen nieuwe, gunstige renteafspraken maken.

Bij een aflossingsvrije hypotheek van € 200.000 is het verschil tussen 5 procent rente en 2 procent rente zomaar € 500 per maand bruto.

Maar ook als je rentevaste periode nog lang niet afloopt, kan het interessant zijn om te kijken of je betere afspraken kunt maken. Misschien is het de moeite waard om je hypotheek over te sluiten, zodat je minder rente betaalt.

BIJ WELKE BANK DOE JE DAT? Dat kan bij je eigen bank, maar ook bij een andere.

Het ligt voor de hand om eerst te informeren naar de mogelijkheden bij je eigen bank. Als je naar een andere bank gaat, komen er extra kosten bij, zoals notariskosten. Wanneer je een (deels) aflossingsvrije hypotheek hebt, kan het gebeuren dat een nieuwe geldverstrekker eist dat je minstens de helft aflost.

Als je de hypotheek al had op 31 december 2012,

hoeven banken deze eis niet te stellen. Maar in de praktijk doen ze het vaak wel. Je eigen bank zal niet met deze voorwaarde komen als je daar je hypotheek oversluit. Als je hypotheekschuld groter is dan de waarde van je huis, kun je sowieso alleen bij je eigen geldverstrekker terecht voor het oversluiten van de hypotheek. Een andere geldverstrekker zal een huis dat onder water staat niet snel willen financieren.

IS OVERSLUITEN ALTIJD SLIM? ‘Daar zijn helaas geen eenvoudige, algemene regels voor. Het hangt van de omstandigheden af‘, zegt zowel Manon van Essen van de Vereniging Eigen Huis als Susan van der Graaf van de HypotheekAcademie. Stel dat je veel rente betaalt en daar nog jarenlang aan vastzit. Dan is oversluiten toch altijd gunstig? ‘Niet per se’, zegt Van der Graaf. ‘Dan loopt de bank veel rente mis en daarvoor zul je moeten betalen.’ >

NAJAAR 2016

RA05_10TM13_OVERSLUITEN HYPOTHEEK.indd 11

20-09-16 12:29

12

Zo bereken je ‘boeterente’

WAT KOST OVERSLUITEN? In de nieuwe Europese hypothekenrichtlijn staat weliswaar dat banken geen boetes meer mogen opleggen als je je hypotheek oversluit of als je extra aflost, maar ze mogen wel een vergoeding vragen voor het financiële nadeel dat zij ondervinden. En wat precies het verschil is tussen een boete en een financieel nadeel is onduidelijk. Het is een feit dat de bank een nadeel heeft als jij de komende 10 jaar geen 5 procent rente betaalt, zoals in je hypotheekcontract staat, maar slechts 2 procent. Voor het openbreken van dat contract brengt de bank geld in rekening. En of je dat nu een boete noemt of een vergoeding, je moet het wel betalen. Als je de hypotheekbedragen wijzigt of naar een andere geldverstrekker gaat, komt daar nog zo’n € 3000 bij aan advies-, taxatie- en notariskosten.

HOE BETAAL JE DIE EXTRA KOSTEN? ‘De boeterente en de bijkomende kosten (de nieuwe hypotheekakte, de advieskosten) hoef je niet per se met eigen geld te betalen‘, zegt Van Essen. ‘Soms kun je deze kosten meefinancieren, bijvoorbeeld als de WOZ-waarde hoger is dan de hypotheek.’

Een alternatief is rentemiddeling. ‘Dat bieden steeds meer hypotheekverstrekkers aan’, zegt Van der Graaf. ‘Dan wordt de boeterente die je zou moeten betalen uitgesmeerd over een langere periode.’

Maar omdat je langer over de betaling mag doen, betaal je doorgaans ook meer.

KUN JE ZELF UITREKENEN OF OVERSLUITEN GUNSTIG IS? Niet echt, want er spelen te veel factoren een rol.

Bijvoorbeeld de hoogte van de boeterente en hoe je die financiert. Of de fiscale aspecten. De Vereniging Eigen Huis heeft een quickscan waarop je snel kunt zien of oversluiten een optie is (eigenhuis.nl). ‘Dat is geen volwaardig financieel advies’, waarschuwt Van Essen. ‘Als je alle aspecten wilt meewegen, heb je een onafhankelijk financieel adviseur nodig.’

HOE WEET JE WAT HET BESTE MOMENT IS? Dat weet je niet, want je weet niet wat de rente gaat doen. Van Essen: ‘Of het verstandig was, weet je pas achteraf. Het hangt af van de rentestand op het moment dat jouw nieuwe rente zou ingaan als je niets had veranderd.’ Van der Graaf: ‘De rust die het oplevert als je de rente nu lang vastzet, is ook wat waard.’

Stel dat je een hypotheek hebt van € 200.000.

Je mag jaarlijks boetevrij 10% aflossen. Je betaalt 5% rente.

Je wilt naar 2%. De hypotheek loopt nog 4 jaar.

Dan is de boeterente bijvoorbeeld 90% van € 200.000 x (5% - 2%) x 4 jaar is € 21.600.

In vier jaar tijd betaal je bij 5% rente € 10.000 euro per jaar.

Dat is de komende 4 jaar € 40.000. Bij 2% betaal je € 4.000.

Dat is de komende 4 jaar € 16.000. Als je daar de boeterente bij optelt, ben je € 37.600 kwijt.

Dit voorbeeld geeft een indruk van de manier waarop de berekening van de boeterente tot stand komt. In werkelijkheid is het ingewikkeld en niet transparant.

DOE HET NIET ... ... als je een (bank)spaarhypotheek hebt ‘Dan is het zelden lucratief’, zegt Van Essen.

Een spaarhypotheek bestaat uit een lening en een spaardeel. Het spaardeel moet straks groot genoeg zijn om je hypotheek ineens af te lossen.

‘De rente die je betaalt op je lening is hetzelfde als de rente die je krijgt op het spaardeel. Dus als de rente die je betaalt omlaag gaat, gaat de rente die je ontvangt ook omlaag. Dan moet de spaarpremie omhoog en ben je misschien zelfs duurder uit.’ ... als je rente nog jáááren vast staat Stel dat je je rente voor 30 jaar hebt vastgezet en je hebt nog 20 jaar te gaan. Dan betekent oversluiten dat de bank jarenlang veel rente misloopt en dan zal er een hoge boeterente in rekening gebracht worden. Zo hoog dat oversluiten doorgaans niet gunstig is. ... bij een klein hypotheekje Stel dat je een hypotheek hebt van enkele tienduizenden euro’s. Dan is de kans klein dat de voordelen van een lage rente opwegen tegen alle kosten. Als je hypotheekschuld erg klein is, kan een lagere rente zelfs betekenen dat je straks geen renteaftrek meer hebt, omdat de renteaftrek dan hetzelfde is of minder dan het eigenwoningforfait (dat is 0,75 procent van de WOZ-waarde). ... als je gaat verhuizen Als je van plan bent binnenkort je huis te verkopen en een ander huis te kopen, is het zonde van het geld om je hypotheek over te sluiten, zegt Van der Graaf. ‘Op dat moment kun je vaak al een andere hypotheek afsluiten, zonder boete.’

Banken mogen een vergoeding vragen voor het financiële nadeel dat zij ondervinden

NAJAAR 2016

RA05_10TM13_OVERSLUITEN HYPOTHEEK.indd 12

20-09-16 12:32

13

TIPS

1

Ga aflossen!

2

Vergeet de belastingdienst niet

Is het gelukt om je hypotheek over te sluiten en een lagere rente te betalen? ‘Gebruik het geld dat je elke maand overhoudt om af te lossen’, adviseert Van der Graaf. ‘Dan blijven je maandlasten hetzelfde en toch los je af.’

Als je minder hypotheekrente betaalt, krijg je ook minder belasting terug. ‘Pas het bedrag van je voorlopige teruggaaf aan’, zegt Van der Graaf. ‘Als je dat vergeet, moet je een jaar later opeens veel belasting terugbetalen.’

3 Lees de kleine lettertjes

Als je naar een nieuwe hypotheekverstrekker gaat, krijg je te maken met nieuwe voorwaarden. ‘Bijvoorbeeld dat je de hypotheek niet mag meenemen als je gaat verhuizen’, zegt Van Essen. ‘Als je dat op termijn wel van plan bent, kun je beter naar een hypotheekverstrekker gaan die misschien wat meer rente vraagt, maar soepeler regels heeft.’

REKEN MAAR UIT 1. Marjan wil een lage rente Marjan verdient bruto € 60.000 per jaar.

Ze heeft een hypotheek van € 200.000 en betaalt 4,5 procent rente. De rentevaste periode loopt nog 6 jaar. Marjan wil haar hypotheek oversluiten naar een hypotheek met 2 procent rente, die 10 jaar vast staat. Ze heeft al uitgerekend hoeveel geld dat maandelijks scheelt.

Maandelijkse lasten bij 4,5% rente: € 750 bruto (€ 467 netto) Maandelijkse lasten bij 2% rente: € 333 bruto (€ 239 netto) 2. Dat is niet gratis Omdat Marjan haar bestaande hypotheekcontact openbreekt, brengt de bank ruim € 25.400 boeterente in rekening. Daarnaast is Marjan een kleine € 3000 kwijt aan oversluitkosten (advies, bemiddeling, notariskosten).

In totaal zijn de kosten voor het oversluiten van de hypotheek zo’n € 28.400.

3. Wat nu? Twee scenario’s Scenario 1: Marjan spreekt met de geldverstrekker af dat de extra kosten meegefinancierd worden. Dan kan ze die kosten ineens betalen. Ze neemt een hypotheek van € 228.400. Daarvan is € 200.000 aflossingsvrij. De extra geleende € 28.400 moet ze annuïtair aflossen. Dat bete-

kent dat ze niet het hele bedrag dat ze per maand betaalt kan aftrekken van de belasting. Alleen de rente is immers aftrekbaar, de aflossing niet. Marjan moet bij dit scenario bruto € 595 per maand betalen. Netto is dit € 492.

Scenario 2: Marjan vraagt om rentemiddeling. Dan wordt de € 28.400 die zij moet betalen uitgesmeerd over een langere periode. Na rentemiddeling is de nieuwe hypotheekrente in dit geval 3,4 procent. Daarmee komen Marjans nieuwe maandlasten bruto uit op € 567, netto op € 388. Dat is niet zo voordelig als de € 239 waar ze op rekende, maar het levert toch elke maand € 79 extra op.

4. Wat doet Marjan?

De keuze is niet moeilijk. Scenario 2 pakt het gunstigst uit. Maar dat is lang niet altijd zo. Rentemiddeling kan ook vaak duurder uitpakken dan de kosten meefinancieren. Dat komt doordat je bij rentemiddeling niet ineens betaalt, maar de betaling uitsmeert over een lange periode, en omdat banken verschillende berekeningsmethoden hanteren om rentemiddeling te berekenen. Ook bepalen ze zelf of ze extra kosten in rekening brengen voor rentemiddeling.

Je betaalt altijd te veel!

Op 12 september liet het tv-programma RADAR zien hoe banken al jarenlang te hoge boeterentes in rekening brengen.

Oversluitwebsite ikbenfrits.nl deed onderzoek in 12.000 hypotheekdossiers en ontdekte dat klanten gemiddeld € 3450 te veel kwijt zijn aan de vergoeding die je betaalt als je wilt oversluiten. Vijf vragen aan Michiel Lensink van ikbenfrits.nl:

HOE KAN HET DAT DIT NU PAS BOVEN WATER KOMT? ‘Banken lichten de berekening van boeterente vaak niet toe. Het is totaal niet transparant. Als klant kun je eigenlijk niet weten dat je te veel betaalt. Samen met een mededingingsadvocaat hebben wij de wetgeving en hypotheekvoorwaarden naast elkaar gelegd, en toen ontdekten we dat er iets niet in de haak was.’

WAAROM VALT DE BOETE TE HOOG UIT? ‘Dat komt omdat banken geen rekening houden met het bedrag dat je in de toekomst boetevrij mag aflossen. Ook kiezen ze de voor hen meest gunstige looptijd.

Uiteindelijk maakt dat de boeterente nu gemiddeld 15 procent te hoog.’

OM WELKE BANKEN GAAT HET? ‘Het gaat om alle hypotheekverstrekkers in Nederland. Geen enkele bank houdt zich aan de regels.’

WIE ZIJN ER DE DUPE VAN? Natuurlijk alle mensen die overgesloten zijn en aantoonbaar te veel hebben betaald. Maar ook mensen die wilden oversluiten maar daarvan af zagen wegens te hoge kosten zijn slachtoffer.’

WAT NU? ‘We starten een proces tegen de banken en hebben ons verenigd in oversluitclaim. nl. Voor € 15 kun je je inschrijven.’

NAJAAR 2016

RA05_10TM13_OVERSLUITEN HYPOTHEEK.indd 13

20-09-16 12:32

Advertentie

bolderman.nl Laagste prijs-garantie

v.a. slechts

299,-

v.a. slechts

v.a. slechts

v.a. slechts

359,-

299,-

299,-

6 daagse kerstreis

6 daagse kerstreis

8 daagse kerstreis

6 daagse kerstreis

Praag en Bohemen

Romantische stad Praag

Pittoresk Vrsar Kroatië

Wereldstad Berlijn

Vertrekdatum: 22 december

Vertrekdatum: 22 december

Vertrekdatum: 21 december

Vertrekdatum: 22 december

v.a. slechts

365,-

v.a. slechts

v.a. slechts

399,-

399,-

6 daagse kerstreis

6 daagse kerstreis

Dresden en omgeving

Bayerischer Wald

Vertrekdatum: 22 december

Vertrekdatum: 22 december

v.a. slechts

429,-

v.a. slechts

469,-

Van der Valk Parkhotel Spreewald

Eiland Rügen in Noord-Duitsland

Vertrekdatum: 22 december

Vertrekdatum: 22 december

Bolderman230x275Radar13-10-2016.indd 1 1234567_000_BW_RadarXX(adv).indd 14

6 daagse kerstreis

Van der Valk Landhotel Spornitz Vertrekdatum: 22 december

6 daagse kerstreis

Hotel Van der Valk Berlijn Vertrekdatum: 22 december

v.a. slechts

439,-

6 daagse kerstreis

Drukfouten en prijswijzigingen voorbehouden.

429,-

v.a. slechts

6 daagse kerstreis

Bij Bolderman aanbetalen niet verplicht!

v.a. slechts

489,-

8 daagse kerstreis

8 daagse kerstreis

Opatija Kroatië

Krakow, Polen

Vertrekdatum: 21 december

Vertrekdatum: 21 december

bolderman.nl

Brochure en boekingen:

(0318) 58 09 58 www.bolderman.nl

Prijs p.p. o.b.v. 2 pers. kamer excl. Calamiteitenfonds & reserveringskosten

22-9-2016 10:28:45 23-09-16 10:08

15

GOED GEDRAG Stel dat je minder premie hoeft te betalen als je ziektekostenverzekeraar kan nagaan dat je niet rookt en elke dag 7500 stappen zet. Leuk toch?

Bedenk wel even wat dat voor gevolg heeft voor de solidariteit tussen gezonde en zieke mensen.

fotografi e Anneloes Pabbruwee

Onlangs werd ik door iemand attent gemaakt op een autoverzekering die rustig rijgedrag beloont. Aangezien ik volgens een oud-collega ‘defensief’ rijd en volgens mijn kinderen als een ouwe opa, leek me dat een interessante en moeiteloze manier om geld te besparen. Bij nader inzien had ik er echter weinig aan want ik heb inmiddels zo veel schadevrije jaren opgebouwd dat ik al profiteer van de maximale korting. Bovendien is het maar de vraag of ze die hypermoderne chip die nodig is om je rijgedrag in de gaten te houden wel gemonteerd krijgen in mijn stokoude Suzuki.

De onvermijdelijke volgende stap is dat verzekeraars in de nabije toekomst ook andere vormen van goed gedrag gaan belonen.

In 2013 leidde een voorstel van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg om mensen die gezond te leven minder zorgpremie te laten betalen nog tot een storm van protest. Dat lag echter vooral aan de gebrekkige communicatie en het omslachtige plan om dat te controleren met een jaarlijkse conditietest. Je zou ook kunnen zeggen dat de RVZ had moeten wachten tot iedereen een smartphone op zak had. Er zijn namelijk inmiddels ontelbaar veel apps die precies bijhouden hoeveel uur je ’s nachts slaapt, hoeveel stappen je overdag zet en hoeveel calorieën je binnenkrijgt. Als we drie keer met onze ogen knipperen hangt er in de badkamer een slimme spiegel die in één oogopslag ziet of je te veel stress hebt. Eentje die draadloos verbonden is met de weegschaal en het digitale horloge om je pols dat continu

Privacy is nauwelijks een issue meer.

Misschien komt er een chip die checkt of je wel op tijd onder de wol kruipt

Nadat Gerhard Hormann een aantal thrillers schreef, verscheen in 2012 Hypotheekvrij!; een semiautobiografisch verslag, waarin hij een pleidooi houdt voor het aflossen van de aflossingsvrije hypotheek.

Helemaal vrij! (2013), Het nieuwe nietsdoen (2014) en De omgekeerde werkweek (2015) gaan over minder werken, deeltijdpensioen en onthaasten.

je hartslag en je bloeddruk meet. De chip die bijhoudt of je je gaspedaal niet te diep indrukt, krijgt over niet al te lange tijd gezelschap van de chip die precies in de gaten houdt of je zelf niet te diep in het glaasje kijkt en wel op tijd onder de wol kruipt.

Privacy is in deze nieuwe eeuw toch al nauwelijks een issue meer.

Als een verzekeraar straks fikse premiekortingen belooft in ruil voor een hippe gadget die dag en nacht je lifestyle monitort, staan we waarschijnlijk allemaal in de rij. In Duitsland heeft een grote verzekeraar daar al een begin mee gemaakt door de premie voor levens- en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen te koppelen aan een puntensysteem. Daarbij kun je korting krijgen wanneer je regelmatig in de sportschool komt, minimaal 7500 stappen per dag zet en niet rookt (of daarmee bent gestopt en dat al een halfjaar volhoudt).

Dat klinkt allemaal zo logisch en sympathiek dat ik weinig bezwaren verwacht wanneer een soortgelijk systeem hier landelijk zou worden ingevoerd voor de ziektekostenverzekering. Het idee dat je als verzekeraar gezond gedrag beloont, klinkt immers zo sympathiek, dat je bijna niet in de gaten hebt dat het de solidariteit tussen gezonde en zieke mensen – en tussen verschillende generaties – onder druk zet. We moeten dus niet alleen braaf onze stappen tellen, maar ook op onze tellen passen. En waar nodig de vinger aan de pols houden. + NAJAAR 2016

RA05_15_COLUMN GERHARD.indd 15

20-09-16 13:12

16

Met dank aan

Ingrid, Bas, Dorien, Rinny en Bart Zo fijn als je een zorgverlener treft die jou perfect aanvoelt.

NAJAAR 2016

RA05_16TM23_PORTRETTEN HULPVERLENERS.indd 16

20-09-16 14:37

tekst Lara Aerts fotografie Marijn Scheeres

17

STEFFI EN HAAR STOTTERCOACH INGRID

‘Ingrid was niet van: ooh wat zielig dat je stottert. Ze zei: ga staan voor wie je bent’

RA05_16TM23_PORTRETTEN HULPVERLENERS.indd 17

20-09-16 14:40

18

CHRISTIAN EN ZIJN COACH DORIEN

‘Dorien en ik tekenen de kamertjes in mijn hoofd, en maken ze dan minder vol’

RA05_16TM23_PORTRETTEN HULPVERLENERS.indd 18

20-09-16 14:40

19

DICK EN ZIJN THUISZORGMEDEWERKSTER RINNY

‘Rinny bleef urenlang bij me, tot ’s avonds laat. Ze ging pas weg toen ik rustig was’

Dick Woets (71, gepensioneerd docent Nederlands) krijgt elke dag bezoek van een thuiszorgmedewerkster. Rinny Kort (30) van Zorggroep Oude en Nieuwe Land is zijn favoriet.

Dick: ‘Rinny zie ik ongeveer drie of vier keer per week. Op de andere dagen komen haar collega’s, ook allemaal van goud. Als zij er niet waren geweest, had ik me allang doodgezopen.’

Rinny: ‘Het klinkt gek, maar dat vind ik een groot compliment. Ik vind het fijn dat we blijkbaar zo veel verschil maken.

Bij veel andere cliënten komen we voor een handeling: een katheter, steunkousen, medicatie. Bij Dick gaan we kijken

RA05_16TM23_PORTRETTEN HULPVERLENERS.indd 19

hoe het gaat, en voeren we gesprekken.

We praten overal over. Over IS of over het weer, maar ook over Dicks verleden.

Hij heeft twee relaties gehad en heeft het er best moeilijk mee dat hij daarna alleen is gebleven. Ook heeft hij – tegen zijn zin – lang geen contact kunnen hebben met zijn zoon. Daar heeft hij veel verdriet van. In de afgelopen vijf jaar hebben we een dierbare band opgebouwd. Hij is geïnteresseerd in mijn privéomstandigheden en gezinnetje.

Als enige van mijn cliënten stuurde ik hem een kaartje toen ik trouwde en de geboortekaartjes van mijn kinderen.’

Dick: ‘Rinny heeft interesse en brengt

warmte met zich mee. Ze houdt van mensen. Ze is er altijd als ik haar nodig heb. Op mijn 71ste verjaardag had ik een terugval wat betreft alcoholgebruik.

Mijn hele leven trok aan me voorbij, beginnend bij mijn onbegrepen jeugdjaren, eindigend in de hel. Ik dacht werkelijk dat ik doodging. Rinny heeft toen al haar afspraken afgezegd en is uren bij me geweest, tot ’s avonds laat.

Ze ging pas weg toen ik weer rustig was.

En een paar uur later is een collega van haar nog komen kijken. Rinny en haar collega’s zijn alles voor me: vriendinnen, hulpverleners, psychologen, psychiaters.

Ze liggen nog net niet bij me in bed.’

26-09-16 10:26

20

Steffi Petterson (42, afslankconsulente Jennifer Delano (33, pr-agent) heeft Christian Carville (7) is hoogbegaafd. bij Size Zero) is van het stotteren als kind een ‘wittenjassentrauma’ Dorien Kok (50) van I-Carus hielp hem, afgeholpen door stottercoach Ingrid Del opgelopen. Toch is osteopaat Bas Bakker zijn ouders en school daarmee om te gaan.

Ferro (48) van Del Ferro Instituut.

(42) haar favoriete zorgverlener.

Christian: ‘Ik vind Dorien heel mooi. Ze Steffi: ‘Vlak voor haar overlijden gaf ‘Bas draagt geen witte jas, dat scheelt. doet niet kinderachtig tegen me. Soms mijn oma me haar ring en zei: ‘Ik hoop Mijn tandarts mag alleen naar me vinden mensen mij een beetje stom dat je goed leert praten of dat je het kijken met zijn handen op zijn rug en maar Dorien vindt dat niet. Met Dorien stotteren accepteert.’ Ik zat toen op mijn huisarts heb ik nog nooit gezien. heb ik vaak mijn hoofd getekend, met de lagere school en had logopedie.

Op mijn vierde heb ik mijn arm daarin allemaal kamertjes. Daarin zaten Dat hielp niet. En ’t stotteren acceptegebroken, en die is zonder narcose veel mannetjes en televisies. Ik had ook ren? Dat is me nooit gelukt. Gelukkig teruggebogen en gezet. Sindsdien ben een kamer voor taal en een kamer voor had ik vriendinnen op school. Maar ik ik panisch voor dokters. Je rekenen. De kamers zaten werd ook gepest. Bij het hardop lezen kan je de angst dus voorstelhelemaal vol. Ik heb vandaag ‘Als de van teksten in de klas mochten leerlen toen mijn verloskundige met Dorien weer mijn hoofd andere lingen elkaar de beurt geven – tijdens getekend, en het was veel kinderen iets me wilde overdragen aan de zo’n les kreeg ik ’m dan wel drie keer. leger. Een van de kamers was doen wat ik gynaecoloog voor een keizerDat vonden ze zó grappig! Vreselijk. zelfs helemaal leeg. Het is nu niet leuk vind, snee omdat mijn dochter in Later tijdens mijn werk bij een verzeveel rustiger in mijn hoofd ga ik niet een stuit lag. Tenzij ze binnen keringsmaatschappij zat ik altijd diep en dat vind ik fijn. Op school meer gillen’ twee weken zou draaien. Ik weggedoken achter mijn computer, ik was toen al onder behandegaat het beter, ik word vermeed het om te telefoneren en te ling bij Bas – een tip van mijn yogaminder vaak boos. Als kinderen iets praten. De verzekeringsmaatschappij juf – omdat ik van de bekkenpijn niet doen wat ik niet fijn vind, bijvoorbeeld wilde de stottertherapie van het Del meer kon lopen. Zijn belofte dat de aan me zitten, dan zeg ik: stop. Vroeger Ferro Instituut in hun pakket opnemen, behandeling géén pijn zou doen, trok ging ik dan gillen en slaan.’ Dorien: ‘Ik en stuurden mij erheen als proefkonijn. me over de streep. De dag voor de kwam net bij Christian binnen. Hij keek Dat was een pittige week! Meteen de ziekenhuis-gynaecoloog-keizersneeme aan, en raakte me aan. Een heel eerste dag werden we gefilmd. Dat deadline was ik bij Bas voor de bekkenander kind dan een jaar geleden, toen vond ik zó confronterend. behandeling. Hij stelde voor mijn buik ik eigenlijk bijna geen contact En daarna: telefoneren, naar te laten ontspannen, we hadden nog met hem kreeg. Men zag hem ‘Haar drive toen nog als een slimme autist. de bakker en bestellen in één dag voor een babysalto. Na een sloeg op mij Hij kreeg wel begeleiding, maar een restaurant. En vooral: uur op de behandeltafel fietste ik naar over. Na de desondanks had hij problemen. ademhalingsoefeningen. huis en voelde haar als een razende cursus Doodeng vond ik het! trappelen. Thuis kreeg ik een sms’je Samen met een paar collega’s stotterde ik ben ik naar Christian gaan kijken Ingrid was streng, maar van Bas: ‘En, hoe gaat het?’ Nou, het niet meer’ en we zagen dat hij een zeer positief en motiverend. Niet was druk in mijn buik. Het trappelen van: ooh, wat zielig dat je ging de hele avond door. De volgende grote ontwikkelingsvoorsprong stottert. Nee: dit ben jij, ga staan voor ochtend werd ik wakker en dacht: hé, heeft: hij loopt twee jaar voor op zijn wie je bent. We moesten echt aan het het voelt anders. Op naar de verlosleeftijdgenoten. Gelukkig stond de werk. Haar drive sloeg op me over. Na kundige, een echo, en inderdaad: school open voor een andere aanpak. de cursus was ik van het stotteren af. ze was gedraaid! Niks ziekenhuis, Hij heeft twee klassen overgeslagen Ongelooflijk. Het betekende zo veel dat niks keizersnede. Ik was zo blij! Bas is en ze bieden hem de lesstof op een ik die ring van mijn oma aan Ingrid heb fantastisch, niet alleen vanwege het andere manier aan dan eerst. En als hij gegeven. Daarna zijn we altijd contact resultaat, maar omdat hij een betrokdoor de lesstof heen is, krijgt hij een blijven houden. Ingrid wil nu graag ken lieverd is. Zónder witte jas.’ extra vak, bijvoorbeeld Duits. Engels afvallen. Dit keer mag ik háár helpen.’ spreekt hij namelijk al.’

NAJAAR 2016

RA05_16TM23_PORTRETTEN HULPVERLENERS.indd 20

20-09-16 14:41

21

JENNIFER EN HAAR OSTEOPAAT BAS

‘Bas is zo’n betrokken lieverd.

En hij zorgde dat mijn baby draaide in mijn buik’

RA05_16TM23_PORTRETTEN HULPVERLENERS.indd 21

20-09-16 14:41

22

VERONIQUE EN HAAR FYSIOTHERAPEUT BART

‘Ik bewoog nauwelijks, en van Bart moest ik sporten. Hij had humor. Het werkte’

Veronique van Zanten (46) is communicatieadviseur. Haar fysiotherapeut Bart van Haren (26) van Spine Nederland leerde haar leven met haar scheve rug.

‘Met mijn scoliose heb ik altijd prima kunnen leven. Althans: ik ontwikkelde allerlei strategieën om zo min mogelijk te bewegen. Ik was een lezer, een tekenaar, leefde vanuit mijn hoofd. Tot ik rond mijn 42ste enorme pijn kreeg. Zo veel, dat ik de specialist vroeg me plat te spuiten. In plaats daarvan stuurde hij me naar een revalidatiecentrum. Daar ontmoette ik Bart. Hij was 23 en net

RA05_16TM23_PORTRETTEN HULPVERLENERS.indd 22

klaar met zijn studie. Bart was streng, maar had humor. Het lukte hem mij te overtuigen dat ik zélf iets aan mijn situatie moest doen. En dat was: sporten. Drie keer in de week. Zodat mijn spieren – die ik jarenlang steeds minder had gebruikt – sterker zouden worden. Bart zorgde ervoor dat ik gemotiveerd raakte. Kijk, iemand die van jongs af aan sport, die snapt niet wat het probleem is. Hup, gewoon van die bank af en drie keer in de week aan de bak. Maar voor mij was bewegen geassocieerd met niet kunnen, met niet

leuk vinden, met pijn. Bart legde mij veel uit over pijn en pijnbeleving. Wat gebeurde er precies in mijn lichaam? En welke verandering was nodig om minder pijn te gaan ervaren? Hij leerde mij mijn grenzen te verleggen, met respect voor mijn eigen beperking. Na twintig weken intensieve revalidatie ben ik bij het centrum blijven sporten. Geloof het of niet, ik vind het nu zelfs leuk. Ik zie mezelf nog steeds als een patiënt, maar Bart vindt mij een sportieve vrouw. Ik ben hartstikke scheef, maar topfit en pijnvrij. Dankzij Bart.’

20-09-16 14:41

23

hoe vind je de zorgverlener die bij je past?

Je hebt thuiszorg nodig, een psycholoog, fysiotherapeut of opvoedondersteuning. Een rondje googelen levert je waarschijnlijk tal van opties in de buurt op. Maar wie kies je?

Wat is goede zorg?

Stel je vindt via via een goede medisch pedicure, huisarts of verloskundige. Daarmee ben je er nog niet.

Heel belangrijk voor een prettige ervaring is dat de persoonlijkheid van de zorgverlener past bij de jouwe.

Jos de Blok is directeur van de wereldwijd bejubelde thuiszorgorganisatie Buurtwerk. Hij verwoordt de werkzaamheden van een goede thuishulp als volgt: ‘Je probeert een relatie op te bouwen met iemand in een ellendige situatie.’ Deze vuistregel zou je kunnen toepassen op het hele scala aan zorgverleners.

Misschien vind jij het onontbeerlijk dat je huisarts je bij wijze van spreken herkent aan je telefoonnummer. Een ander vindt het juist veel prettiger om in een grote groepspraktijk te komen waarvan de huisartsen echt niet elke patiënt kunnen onthouden. Toch vindt vrijwel iedereen het belangrijk dat de hulpverlener betrokken bij je is, een relatie met je aangaat, ook al duurt die maar enkele consulten.

Vraag je af: zal er een klik zijn?

Wie zorg nodig heeft wordt meestal doorver wezen door de huisarts. Bespreek die doorverwijzing goed.

Waarom raadt de huisarts die betreffende specialist of zorgverlener aan? Vanwege de goede resultaten?

Prima, natuurlijk, maar vraag je huisarts of hij denkt dat jullie persoonlijk zullen klikken, en of er eventueel nog andere opties zijn. Zeker als je bang bent of tegen de behandeling opziet: bespreek dat met je dokter.

De ene kaakchirurg is trefzeker maar wat botter in de omgang, de andere is misschien gespecialiseerd in mensen met angst. Daar kan je huisarts (of in dit voorbeeld de tandarts) bij de verwijzing rekening mee houden.

Misschien weet de buurvrouw het

Vraag ook rond in je omgeving.

Misschien weet je buurvrouw of vriendin wel net die ene masseuse met gouden handen, of heeft ze de knobbel op haar voet laten weghalen bij een

kliniek in Spanje die niet de hele voet opensnijdt maar via twee kleine gaatjes opereert. Heb je zorgverleners in je vrienden- of kennissenkring? Vraag wie zij aanbevelen. Zo weet je schoonheidsspecialist waarschijnlijk wie een goede dermatoloog is, en weet een kraamhulp welke gynaecoloog echt heel vriendelijk is.

Heeft de dokter wel een diploma?

Gelukkig bestaan er voor veel beroepsgroepen registers, beroepsverenigingen en patiëntenverenigingen.

Die geven natuurlijk geen waterdichte garantie op een vruchtbare samenwerking, maar in ieder geval weet je dan dat de zorgverlener de vereiste diploma’s gehaald (die heeft hij nodig wil hij tot een register kunnen toetreden) en dat hij of zij voldoet aan andere kwaliteitsnormen. Op bigregister.nl/registratie/zorgverleners kun je van een aantal typen zorgverleners zien of er een register en een belangenorganisatie is.

Je kunt natuurlijk ook bij ‘de andere kant’ informeren: bij patiëntenverenigingen. Je vindt ze hier: zorgkaartnederland.nl/patientenorganisatie. Dan is er ook nog een overkoepelende organisatie van alle patiëntenorganisaties: patientenfederatie.nl. Ook vind je op die site nuttige informatie over bijvoorbeeld hoe je een ziekenhuis kiest, of hoe een klachtenprocedure in z’n werk gaat.

Wordt het vergoed?

De meeste zorgverzekeraars hebben op hun site informatie staan over aanbevolen zorgverleners.

Je kunt dan meteen even checken of ze de zorg vergoeden of dat je (een deel van) de zorg zelf moet betalen. Bel je zorgverzekeraar voor de zekerheid even, dan weet je het zeker.

‘Kraamhulp in je kennissenkring? Zij kent vast een Check de Zorgkaart kundige Op zorgkaartnederland.nl schrijven gynaecoloog patiënten en cliënten recensies over die ook nog zorgverleners. Het kan geen kwaad om daar eens een kijkje te nemen. aardig is’

In de regel geldt: hoe meer recensies, hoe meer waarde je eraan kunt hechten (één ontevreden patiënt zegt nog niets). En ook: wie het druk heeft, is meestal ook goed (tenzij je in een krimpgebied woont, dan gaat dat minder op).

Rapportcijfers voor zorgaanbieders

KiesBeter is een site (kiesbeter.nl) van het Zorginstituut Nederland, met per onderwerp of aandoening informatie en richtlijnen voor goede zorg. Je vindt er ook rapportcijfers die patiënten en cliënten aan zorgaanbieders gaven.

Twee horen meer dan een

Oké, je hebt een zorgverlener gekozen en je hebt een intakegesprek of een eerste consult. Je gevoel zal snel code prettig of code onprettig of iets daartussenin doorseinen. Luister daar goed naar, maar stel ook vragen! Neem iemand mee als je dat zelf niet zo goed durft. Sowieso horen twee mensen meer dan een.

Denk aan vragen als: R5 Wat is het behandelplan?

R55Waarom kiest hij of zij voor die route, zijn er alternatieven en waarom is daar niet voor gekozen?

R55Wat zijn de risico’s van de behandeling?

R55Hoe druk is de praktijk, word je snel geholpen of duurt het weken voor je terechtkunt?

R55Hoe is de telefonische bereikbaarheid?

R55Word je door hem of haar behandeld of (ook) door collega’s?

Heb je klachten over de zorg?

Heb je klachten over de zorg? Of voelt het contact niet goed? Spreek dat uit, hoe moeilijk of ongemakkelijk dat ook is. Ook nu is het advies: neem iemand mee!

Op test.landelijkmeldpuntzorg.nl/burger/in-gesprek-metde-zorgverlener lees je tips voor dergelijke gesprekken.

Antoinette Hertsenberg presenteert vanaf 4 oktober een nieuw programma over zorg.

Zorg.nu wordt uitgezonden om 21:25 uur (NPO 1).

NAJAAR 2016

RA05_16TM23_PORTRETTEN HULPVERLENERS.indd 23

26-09-16 11:16

Wellness 13-10-2016 RADAR.qxp_Wellness RADAR 22-09-16 16:28 Pagina 1

advertentie

Advertentie

WELLNESS relaxen in het najaar Wellness & Beauty De Woudfennen Joure

Wellness in Zeeland Spa Domburg

Wellness & Beauty De Woudfennen in Joure is de ideale plek om uzelf weer op te laden. U voelt zich er direct thuis. Bij de Woudfennen vindt u een ruime keuze aan faciliteiten! Geniet van een Hamam in ons oosters badhuis of van een prachtig uitzicht op 12 meter hoogte vanuit een Finse panoramasauna. Gecombineerd met een overnachting in ons aangrenzende hotel komt u volledig tot rust. In het Beauty Instituut kan iedereen voor professionele treatments terecht: bijvoorbeeld voor een microdermabrasie of hydra-boost gezichtsbehandeling. En wist u dat u hier 7 dagen per week terecht kunt? Ook zónder saunabezoek!

Niets is lekkerder dan uzelf even goed laten verwennen SPA Domburg biedt een totaalaanbod voor een ontspannen dagje genieten. Een massage of facial ondergaat u in Instituut SPA Domburg.

In het SPA Café komt uw lichaam tot rust en doet u nieuwe energie op.

In SPA Domburg ontdekt u de weldadige kracht van Zeeland.

Duizenden mosselschelpen, zandpatronen aan je voeten, oesters in bad en een ‘echte’ Noordzeestorm; op een unieke manier vindt u hier het Zeeuwse DNA terug. Tel. 0118 - 58 88 00

www.dewoudfennen.nl

www.spadomburg.nl

✤

Wellness & Bike in de herfst in Zuid-Tirol Zuid-Tirol staat van oudsher voor aangename temperaturen en culinair genot; twee belangrijke voorwaarden voor een geslaagde vakantie! Tw T ee hotels in Vinschgau, aangesloten bij Mountain Bike Holidays, voegen daar nog enkele componenten aan toe voor een onvergetelijke herfstvakantie.

Beide zijn geliefde mountainbike- en wellness-hotels. Het DolceVita Style & Spa Resort Lindenhof beschikt over een moderne, stijlvolle architectuur en heeft een overweldigend culinair aanbod.

In Hotel das Paradies genieten vakantiegangers in een uiterste elegante accommodatie van - de naam zegt het al - een paradijselijk verblijf.

De regio ten westen van Merano is het perfecte terrein voor een gevarieerde fietsvakantie.

Een nieuw project verbindt 80 kilometer aan fietspaden, wat voor grenzeloos fietsplezier zorgt. Een mooiere manier om te genieten van de laatste warme zonnestralen van het jaar is nauwelijks denkbaar. r r.

DolceVita Style & Spa Resort Lindenhof ****S www.lindenhof.it

Hotel das Paradies ***** www.hotelparadies.com

Mountain Bike Holidays www.bike-holidays.com

©Medialijn bv • 0314 76 37 35 • www.medialijn.nl

1234567_000_BW_RadarXX(adv).indd 57

23-09-16 13:28

tekst Wilma van Hoeflaken

Sommige verzekeringen zijn overbodig

25

DE BRANDENDE KWESTIE

Het is heel eenvoudig. Sommige risico’s zijn zo groot dat je ze niet zelf kunt dragen.

Tegen die risico’s moet je je verzekeren.

En al die andere risico’s? Die vang je zelf op.

Zonder erover na te denken sluiten we heel wat verzekeringen af. Vakantie boeken? Daar hoort een annuleringsverzekering bij. En een doorlopende reisverzekering is ook handig. Nieuwe smartphone? Die is duur, dus doe er maar een verzekering bij. Een e-bike?

Natuurlijk verzeker je die, want stel je voor dat-ie gestolen wordt.

Je verzekeren is zó vanzelfsprekend dat het reisbureau, de verkoper van de smartphone en de fietsenhandelaar je standaard een verzekering aanbieden.

En natuurlijk neem je die verzekering, want wat kost dat nou eigenlijk? Een doorlopende reisverzekering met werelddekking voor een heel gezin kost maar € 18 per maand. Je smartphone verzeker je al voor € 3,99 per maand. Voor de verzekering van je elektrische fiets ben je nog geen € 6 kwijt (hangt overigens van de fiets en de regio af – dit geldt voor een fiets van € 2000 op de Veluwe, en de verzekering loopt drie jaar).

Dat verzekeringen niks kosten, is natuurlijk onzin. Maar omdat het allemaal kleine bedragen zijn en we het gevoel hebben dat zo’n verzekering noodzakelijk is, voelt het niet als iets duurs. Maar ondertussen heb je al € 28 per maand uitgegeven. Dat is € 366 per jaar en wat heb je dan helemaal verzekerd? Je vakantie, je fiets en je telefoon. Dat is toch zonde van je geld?

Nog afgezien van de overbodigheid van veel verzekeringen, krijg je er vaak ook maar weinig voor terug. Neem de zorgverzekering voor honden, die tegenwoordig heel populair is. Die kost € 20 per maand. Goedkoop? Niet als je je realiseert dat je meestal 20 procent tot 50 procent van de behandelkosten zelf moet betalen. Stel dat je hond geopereerd moet worden. De dierenarts stuurt een rekening van € 1000. De verzekeraar keert € 800 uit. Per saldo betaal je zelf

kunt veroorloven. Dat zijn er maar een paar. Zoals het risico dat je huis afbrandt.

Bijna niemand heeft genoeg geld om een ander huis te laten bouwen, dus niet voor niets stelt je hypotheekbank een opstalverzekering verplicht. Of het risico dat je kostbare medische behandelingen moet ondergaan. Ziekenhuisrekeningen kunnen waanzinnig oplopen, dus is een zorgverzekering wettelijk verplicht.

Zodra je een auto of motor hebt, is een WA-verzekering verplicht. Daarmee ben je verzekerd tegen de schade die je als weggebruiker veroorzaakt. Ook het risico dat je zonder werk of inkomen komt te zitten kun je je niet permitteren. Daarom zijn er werknemersverzekeringen die uitkeren bij werkloosheid en arbeidsongeschiktheid en zijn er pensioenregelingen. En daarom is het een groot probleem dat de meeste zzp’ers geen arbeidsongeschiktheidsverzekering hebben en niets doen aan hun pensioen.

Want je inkomen verliezen is een risico dat je je niet kunt permitteren – behalve misschien als je in gemeenschap van goederen getrouwd bent met een zeer vermogende man/vrouw. En in dat geval heb je die smartphone-, e-bike-, huisdier- en tandartsverzekering sowieso niet nodig. +

Het zijn allemaal kleine bedragen, dus voelt het niet als iets duurs, maar opgeteld is dat het wel € 440 – 20 procent van de rekening plus € 240 premie. Dat heeft weinig met verzekeren te maken. Hetzelfde geldt voor de tandartsverzekering, niet voor de hond, maar voor jezelf. Die kost misschien € 100 per jaar voor een dekking van € 250. Dat komt erop neer dat je je verzekert voor € 150 per jaar. Dat risico kun je makkelijk zelf dragen. Als je je smartphoneverzekering en je fietsverzekering opzegt, heb je dat bedrag al bijna bij elkaar.

Verzekeringen zijn bedoeld om je te beschermen tegen risico’s die je je niet

NAJAAR 2016

RA05_25_BRANDENDE KWESTIE.indd 25

20-09-16 13:27

we gaan buiten wonen De woninggekte van voor de crisis is terug.

In de grote steden stijgen de prijzen ongekend.

Daarom trekken steeds meer jonge gezinnen naar buiten op zoek naar betaalbare ruimte en rust.

En, vroegen wij ons af, bevalt dat?

RA05_26TM30_TERUG NAAR PLATTELAND.indd 26

26-09-16 10:36

tekst Lara Aerts fotografie Wout-Jan Balhuizen, Getty Images

27

>>> ANNEMIEK EN HAAR GEZIN

H

un huis midden in het centrum van Amsterdam paste Annemiek Verbeek (38), Maarten Vording (40) en de meiden als een jas. Mits er geen kilo bij kwam. Maar die kwam er wel, keer drieënhalf ongeveer, in de vorm van baby Emma, het zusje van Roos (9) en Isabel (7) die al samen op een kamer sliepen. Op zoek dus naar een grotere woning, liefst met ‘een buiten’.

Annemiek en Maarten zijn geboren en getogen Amsterdammers, geen sprake van dat ze de stad zouden verlaten. Maar al snel bleek dat ze, zelfs met hun dubbele inkomen (Annemiek is journalist en Maarten psycholoog) in Amsterdam voor hun budget van rond de € 300.000 absoluut geen woning konden kopen groter dan die van 80 vierkante meter die ze al hadden. En al helemaal niet in een leuke buurt met goede voorzieningen en scholen. Annemiek: ‘Voor middeninkomens is in Amsterdam de laatste jaren weinig te kiezen. De woninggekte van voor de crisis is weer helemaal terug.’

DE HUIZENVERKOOP IS WEER OP STOOM In het tweede kwartaal van 2016 werd bijna 15 procent meer woningen verkocht dan een jaar geleden. Dat komt door de extreem lage hypotheekrente van de laatste jaren, aldus Roeland Kimman van de Nederlandse Vereniging voor Makelaars. ‘Je kunt nu een vaste rente van onder de 3 procent krijgen voor een looptijd van twintig jaar.

Het voordeel van die lage rente was onder andere dat de in de crisis vastgelopen huizenverkoop weer op gang kwam.’ De gemiddelde verkoopprijs is het afgelopen jaar met 5,6 procent gestegen, en hoewel nog altijd 7 procent lager dan bij de start van de crisis, vergeleken met het dieptepunt in 2013 liggen de verkoopprijzen nu 14 procent hoger. Bijna 13 procent van de woningen wordt boven de vraagprijs verkocht. In Amsterdam stijgen de prijzen het hardst: gemiddeld 16 procent ten opzichte van een jaar geleden. >

Op een dorpsmarkt koop je vier muffins voor de prijs van één stadse. Wel een beetje jammer als je er eerst vijftien kilometer voor moet rijden NAJAAR 2016

RA05_26TM30_TERUG NAAR PLATTELAND.indd 27

20-09-16 13:30

28

VIJF SLAAPKAMERS EN EEN TUINTJE Annemiek en Maarten waagden wat kooppogingen in het aangrenzende Haarlem. Maar ook daar liepen ze tegen forse prijzen aan. Annemiek: ‘We werden met € 40.000 en zelfs € 50.000 overboden.’ Na Haarlem viel de blik van Annemiek en Maarten op Castricum.

Dat dorp kenden ze van de camping waar ze een vaste seizoensplek hadden. Annemiek: ‘We kregen hier zoveel meer vierkante meter voor zoveel minder geld!

Dit was de plek waar we verder wilden zoeken.’

Dat zoeken namen Annemiek en Maarten zeer serieus. ‘Als puber woonde ik korte tijd in een rotdorp vlak buiten Amsterdam. Ik wilde zeker weten dat ik in een leuke gemeenschap terechtkwam.’

Annemiek kende mensen die al in Castricum wonen, zij werden uitvoerig ondervraagd. Ze gingen kijken bij diverse scholen, proefden de sfeer. Tijdens het veldwerk bleek dat Castricum nogal wat bonuspunten opstreek: de samenstelling van de inwoners is niet al te homogeen en wegens een aantal psychiatrische ziekenhuizen in de buurt, gewend aan buiten de lijntjes kleurende mensen. Er zijn genoeg voorzieningen, drie goede middelbare scholen en een lagere school die in de smaak viel. Nog voor een makelaar werd geraadpleegd, liepen de meiden een dag mee op school. Dat ging goed! En toen viel Annemieks oog op een leuk huis. Niet belachelijk groot, 115 vierkante meter, maar wel met vijf slaapkamers. En een tuintje waar een trampoline in past. In een rustige buurt waar Roos en Isabel nu de hele dag hutten bouwen en vissen. Annemiek: ‘We wonen hier nu acht maanden.

We hebben nog geen seconde spijt gehad. Ik fiets in vijftien minuten naar het strand. Ik koop eitjes bij de buurman voor € 1,30 per tien stuks. Het voelt alsof ik op vakantie woon.’

STEEDS VERDER DE RANDSTAD UIT Nu is het gezin Verbeek-Vording niet het enige stadsgezin dat vrije-uitloopeieren voor zijn geld kiest. Steeds meer stedelingen kopen een buitenstulpje met stadse centen. In 2014 en 2015 verlieten meer gezinnen met jonge kinderen de vier grote steden dan in de vijf jaren daarvoor. En ook in de rest van Nederland verhuizen gezinnen de laatste jaren weer veelvuldiger. Kimman van de NVM: ‘Het is van alle tijden dat jonge gezinnen de stad uittrekken. Maar tijdens een economische crisis stagneert zo’n beweging: huizen staan onder water of mensen raken werkloos. Dan is een verhuizing geen optie. Nu de woningmarkt weer aantrekt, maken gezinnen een inhaalslag.’ Gevolg van al die verhuisbewegingen is dat de woningprijzen in de randgemeenten ook stijgen, dus gezinnen in de groei die daar uit hun huis barsten, zijn op hun beurt aangewezen op aanpalende gebieden, of gaan écht de Randstad uit.

>>> ANNE-KRISTA EN HAAR GEZIN

DRENTENAREN GEVEN PRIMA FEESTJES Anne-Krista Blom (46, onderwijsvernieuwer) vertrok jaren geleden met haar man Peter Weijler (46, ICT-specialist) van Rotterdam naar de randgemeente Bleiswijk waar ze in een dijkhuis woonden. Dat wisselden ze afgelopen zomer in voor een oude boerderij in Drenthe. Anne-Krista: ‘We woonden heerlijk in Bleiswijk. Maar onze tweeling werd groter, en Peter wilde graag wat meer ruimte.’ Er werd gepast, gemeten en gerekend wat een verbouwing zou uithalen. Op een goed moment moest Peter regelmatig door Drenthe reizen voor zijn werk. Ze zaten nog midden in die verbouwpuzzel, toen Peter op een dag zei: “We kunnen natuurlijk ook écht buiten gaan wonen.” Het gezin – waarvan de tweeling op dat moment in groep acht zat – sloeg meteen spijkers met koppen, want: ‘We wilden verhuizen in de zomer voor de tweeling naar de middelbare school

NAJAAR 2016

RA05_26TM30_TERUG NAAR PLATTELAND.indd 28

20-09-16 13:31

29

ging.’ Net als Annemiek en Maarten pleegden ze veldwerk.

Anne-Krista: ‘We hadden best wat wensen: een vrijstaand huis, grond eromheen, vier slaapkamers. In de buurt van een middelbare school. Aan het eind van de straat een bos. Niet te ver van een stadje, zodat de pubers straks uit kunnen. We kozen Drenthe, omdat we daar al wat familie en vrienden hadden wonen.’ De kinderen vonden het prima ‘als er maar een voetbalclub is’ en gevieren begonnen ze hun zoektocht: elk weekend trokken ze eropuit om een stukje van de provincie te verkennen. Anne-Krista: ‘We hebben menig pannenkoekenhuis vanbinnen gezien, maakten er praatjes. Drentenaren staan bekend als stug, en ik wilde ontdekken of ik me er welkom voelde. Het vooroordeel bleek onterecht. We wonen hier nog maar net, en we hebben nu al gemerkt dat Drentenaren prima feestjes kunnen organiseren. De kinderen hebben aansluiting, zijn net begonnen met de middelbare school. So far, so good!’

Stad versus dorp in €€€

Het leven in een dorp kan goedkoper uitpakken dan het leven in de stad. Ter illustratie: een vierkante meter grond in Amsterdam kan zomaar € 6000 kosten, in het goedkoopste uiterste van OostGroningen slechts € 25. Parkeren is in een dorp doorgaans gratis. Er zijn minder verleidingen in de zin van hippe koffietentjes waar de chocolatechipcookies en bananenmaanzaadcakejes zo heerlijk staan uitgestald. Je vindt er ook minder restaurantjes, kledingwinkels, film- en theaterhuizen. Je koopt op een dorpsmarkt vier chocolademuffins voor de prijs van één stadse. Wonen in of om een dorp ‘kost’ mogelijk wel meer benzine: als je voor die muffins eerst vijftien kilometer moet rijden.

‘We hebben geen seconde spijt. Ik fiets in vijftien minuten naar het strand en koop eitjes bij de buurman’ OOK IN GRONINGEN TREKT DE MARKT AAN Tijdens hun onderzoek ontdekten Anne-Krista en Peter hoe de Drentse woningmarkt in elkaar zat. AnneKrista: ‘Ik had eigenlijk een te rooskleurig beeld van de prijzen, ik dacht dat alles hier spotgoedkoop zou zijn. Dat is het beeld dat mensen in de Randstad van Drenthe hebben. Maar dat is lang niet overal zo. Het is betaalbaar, maar niet goedkoop.’ Inderdaad, ook in Drenthe en Groningen trekt de woningmarkt aan. Ten opzichte van een jaar geleden nam de verkoop in het derde kwartaal van 2016 met rond de 20 procent toe.

Toch is er, met uitzondering van Noord-Drenthe en de stad Groningen, nog altijd sprake van een kopersmarkt – de koper heeft dus een betere onderhandelingspositie dan de verkoper.

Anne-Krista kwam erachter dat in Drenthe grote prijsverschillen zijn tussen de gebieden, die onder andere historisch bepaald zijn. ‘Je kunt er op het veen wonen of op het zand. Op het veen woonden vroeger de arbeiders die veen staken, en op het hoger gelegen zand de notabelen. Die tweedeling merk je nu nog: op het zand wonen is duurder dan op het veen. En wil je vrij uitzicht, een vrijstaand huis, rust maar wel faciliteiten en een school in de buurt, dan loopt de prijs op.’ Het werd een boerderij uit 1860, met een oude schuur eraan die op termijn bij het huis getrokken kan worden. En 2500 meter grond. De opbrengst van het dijkhuisje in Bleiswijk was niet genoeg, er moest nog wat bij. Maar zo mooi wonen als nu, zou rond Rotterdam onbetaalbaar zijn. >

NAJAAR 2016

RA05_26TM30_TERUG NAAR PLATTELAND.indd 29

20-09-16 13:31

30

Hoe gelukkig ben je?

>>>CLAIRE

Tussen 1997 en 2009 werd aan bijna 300.000 Nederlanders gevraagd hoe gelukkig zij zich voelden. In Simpelveld (Limburg), Boarnsterhim en Gaasterlân-Sleat (Friesland) werd de hoogste levensvreugde gemeten: 97 procent van de ondervraagde inwoners was gelukkig of erg gelukkig. Het ongelukkigst waren mensen in Amsterdam, Den Haag en op de laatste plaats Rotterdam, alhoewel in Rotterdam evengoed nog 81 procent van de ondervraagden zich gelukkig noemde. Deze cijfers willen niet zeggen dat een dorp je gelukkiger maakt dan de stad. Bekend is dat andere factoren dan je woonplaats een groter effect hebben op je geluksgevoel. Denk aan gezondheid, inkomen, burgerlijke staat, sociale contacten. Feit is wel dat de stad singles, migranten en buitenbeentjes aantrekt, mensen die gemiddeld genomen minder geluksgevoel ervaren.

In Simpelveld (Limburg) en Boarnsterhim (Friesland) werd de hoogste levensvreugde gemeten HET SOCIALE VANGNET VAN EEN DORP Mooi, rustig en toch betaalbaar wonen, dat is ook de reden dat Claire van den Donk (42, kunsthistorica) vijf jaar geleden met haar man en haar twee kinderen (van toen drie jaar en drie maanden) van Amsterdam naar Bussum verhuisden. Anders dan Annemiek en Anne-Krista, moest Claire flink wennen aan de rust.

Ze verhuisden midden in de crisis; gelukkig huurden ze in Amsterdam, dus hadden ze geen last van een moeilijk verkoopbaar huis. Het was een startersappartement op tweehoog: ‘De wieg van de jongste stond in de schouw, wij sliepen op een slaapbank in de woonkamer.’ Ze verhuisden naar een huis met een tuintje in een kindvriendelijke straat in Bussum.

Voor iedereen een slaapkamer, twee minuten van het station. Toch heeft het vijf jaar geduurd voor Claire er wortel geschoten had. ‘Door de stad te verlaten, ontdekte ik dat ik een stadsmens ben.’ Ongeveer een jaar nadat ze in Bussum kwam wonen, stond er veel te koop, en het duurde lang voordat de huizen van de hand gingen. Dat is nu totaal anders. Nu zouden Claire en haar man waarschijnlijk niet meer in Bussum terecht hebben gekund. ‘Ik fietste laatst langs een huis net als dat van ons, dat nu te koop staat voor een prijs die wij niet hadden kunnen betalen. En ook in de dagopvang van de kinderen wordt het steeds drukker. Je merkt dat het aantal gezinnen met kleine kinderen toeneemt.’ Claire heeft een dubbel gevoel over het wonen in Bussum. Stadse zaken waarvoor

het gezin is gevlucht – lawaai, reuring, trams, drukte -; ze mist het allemaal enorm.’De natuur is hier prachtig, de kinderen hebben het heerlijk. En toch had ik heimwee.’ Dat had ze niet voorzien: ‘Mijn man en ik dachten: Bussum is een forenzendorp, we zitten in twintig minuten in de stad. Maar in de praktijk blijkt: je gaat niet drie keer in de week van Bussum naar Amsterdam.’

Hun straatje in Bussum is Claires redding geweest.

‘Voor mensen die het Gooi niet kennen: Bussum is heel gemêleerd. In onze straat wonen allemaal verschillende typen mensen door elkaar, eigenlijk net als in Amsterdam.’ Onlangs ondervond Claire de voordelen van een dorp aan den lijve, toen ze tijdens de zwangerschap van haar derde kind bekkeninstabiliteit kreeg. ‘Drie maanden lang kon ik amper lopen. De mensen uit de straat merkten dat ik niet meer buiten verscheen, en als vanzelf ontvouwde zich een sociaal vangnet... Fantastisch! De kinderen werden naar school gebracht en opgehaald.

Overdag kwam een buurvrouw op het raam kloppen om te checken of het ging en of ik iets nodig had. Ik was al fan van de straat, maar nu ben ik definitief gehecht.’ +

NAJAAR 2016

RA05_26TM30_TERUG NAAR PLATTELAND.indd 30

20-09-16 13:31

31

tekst Wilma van Hoefl aken fotografi e Anneloes Pabbruwee

Huishoudpot

In elke RADAR+ vertelt iemand hoe zij of hij omgaat met geld, bezuinigingen, boodschappen en bankrekeningen.

Friso van der Pijl (28) is projectmanager bij een reclamebedrijf. Hij werft klanten en begeleidt projecten.

Mooi appartement heb je.

‘Het is een voormalig politiebureau dat verbouwd is tot woningen en appartementen. Het is klein, maar voor mij alleen groot genoeg. De huur is hoog, maar alles is gloednieuw en het is in de binnenstad. Daar betaal je voor.’

Is de huur te hoog?

‘Ik kan het makkelijk betalen, maar het liefst zou ik iets kopen. Een hypotheekadviseur heeft voorgerekend hoeveel ik met mijn salaris kan lenen. Als ik koop ben ik per maand minder geld kwijt. Ik ben niet op huizenjacht, maar als er iets leuks voorbijkomt, wil ik wel verhuizen.’

Kun jij goed met geld omgaan?

‘Ik kan niet zo goed sparen. Maar ik kan wel met geld omgaan. Toen ik nog bij mijn ouders woonde, moest ik kostgeld betalen. In het begin vond ik dat niet fair, maar later snapte ik dat het redelijk was. Ik heb er ook van geleerd. Ik ken mensen die fulltime werken en bij hun

ouders wonen en niets hoeven te betalen.

Zij kunnen hun hele salaris vrij uitgeven.

Dan is het toch even wennen als je vaste lasten krijgt. Ik heb geleerd: dit komt binnen, dit gaat eraf en wat overblijft is mijn ruimte om leuke dingen te doen.’

Kleren kopen?

‘Ook. Als het echt mooi is, wil ik het hebben. Vroeger was ik erg van de merken. Mijn moeder zei: als je op jezelf woont, ga je naar C&A. Nou, dat doe ik niet, maar op merken let ik niet meer zo.’

Uitgaan, is dat een kostenpost?

‘Daar geef ik meer aan uit dan aan boodschappen. Vooral ’s zomers. Dan kun je in een weekend soms wel uit zestien festivals kiezen. Een kaartje kost al gauw € 40 en dan heb je nog niets gegeten of gedronken. Dan geef je in een weekend zo € 100 uit. In de winter is dat minder.

Dat is het rugbyseizoen. Op zondag heb ik altijd een wedstrijd, dus dan ga ik

‘Als ik een huis koop ben ik minder geld kwijt’

’s zaterdags niet uit. Dan ga ik hoogstens naar de kroeg op vrijdag, of er komen vrienden langs.’

Wat zou je doen als je heel veel geld had?

‘Ik wil graag een rondreis door Amerika maken. Rijden in een camper met leuke mensen. In Amerika heb ik ook allemaal neven en nichten die ik alleen ken van foto’s. Als ik echt enorm rijk was, zou ik een groot jacht kopen. Laatst was ik met vrienden in Barcelona. Daar lagen prachtige jachten. We bedachten hoe leuk het zou zijn om met z’n allen op zo’n boot te zitten.’ + Inkomen: ruim 1 keer modaal* Maandelijkse uitgaven Huur € 670 Gas, water licht € 100 Telefoon € 40 Zorgverzekering € 100 Inboedelverzekering € 12 Internet € 20 Boodschappen € 300 Uitgaan (gemiddeld) € 200 Kleding (gemiddeld) € 120 Rugby € 20 *1 keer modaal is € 36.500 bruto per jaar

NAJAAR 2016

RA05_31_HUISHOUDPOT.indd 31

21-09-16 09:34

32

GEDUPEERD

‘IK BEN ZIEK GEWORDEN VAN EEN VITAMINEPIL’ Yolanda Lippens (51) kan nauwelijks lopen, ze kan nog geen dekbed op haar voeten verdragen.

Oorzaak: een vitamine B6-overdosis. ‘Ik dacht dat ik gezond bezig was als ik een voedingssupplement slikte, maar ondertussen maakte ik mezelf kapot.’

Het zijn nieuwe sokken waar Yolanda Lippens (51) op loopt tijdens haar vakantie in 2011. Speciale anti-blaar-sokken, die ze op een van de eerste dagen van haar vierweekse vakantie heeft gekocht. Dus als haar voeten tijdens een bezoek aan Disneyworld beginnen te prikken en daarna pijnlijk worden, gaat ze ervan uit dat het door die sokken komt. ‘Eerst negeerde ik het nog’, zegt ze.

‘Ik dacht: de zon schijnt, ik ben in Florida, ik ben gelukkig, niet zeuren.’ Maar een uur later voelt ze haar voeten niet meer. Yolanda gaat zitten en trekt haar schoenen en de nieuwe sokken uit. ‘Mijn voeten waren gloeiend heet. De andere bezoekers zullen wel gedacht hebben: waar zijn zij nou mee bezig? Mijn man Jerry liep af en aan met bekertjes water uit de fontein van Disney om mijn voeten te koelen. Daarna heeft hij ter plekke teenslippers voor me gekocht.’

IN DE SCHADUW GING HET GOED Later, in de koelte van hun appartement, trekt de hitte uit haar voeten weg. Wel voelt Yolanda zich ziek. ‘Maar daar wilde ik verder niets van weten. We hadden maar een week in Orlando, die wilde ik ten volle benutten.’ Ook de cruise waar ze na die week aan zullen deelnemen, laat ze doorgaan. Haar nieuwe teenslippers en paracetamol zijn tijdens de tocht haar beste vrienden. Yolanda: ‘Ik had wel in de gaten dat als ik rustte en in de schaduw bleef er niets aan de hand was. De pijn begon zodra het warm werd of als ik ging lopen.’ De hele vakantie houdt ze zich daarom verder koest. En zodra Yolanda en Jerry in Nederland landen – het is april en krap vijftien graden buiten – is de pijn in haar voeten gelukkig over.

HITTETRAUMA EN ZENUWSCHADE Yolanda gaat weer gewoon aan het werk en denkt niet meer aan de rare sensaties in haar voeten tijdens de vakantie. Ze heeft andere vakantieherinneringen: Jerry heeft haar ten huwelijk gevraagd. Er moet dus een bruiloft geregeld worden. Voor Yolanda en Jerry is de locatie snel gekozen: ze willen terug naar Florida, om tijdens een cruise te trouwen. ‘In 2012 stapte ik dus weer in Miami uit het vliegtuig.

Op mijn gympen. Zodra we vanuit de aankomsthallen de warme buitenlucht instapten, begonnen de tintelingen in mijn voeten weer. Het was precies hetzelfde gevoel als het jaar ervoor. Dat was zo’n rare gewaarwording.’ Een dag later heeft Yolanda zo veel pijn aan haar voeten dat ze besluiten een arts te raadplegen. ‘Zij concludeerde vrij snel dat ik een hittetrauma had en zenuwschade had opgelopen.’

Yolanda kreeg van haar een middel tegen epilepsie voorgeschreven. Anti-epileptica hebben namelijk als positieve bijwerking dat ze zenuwpijn kunnen stillen. Yolanda: ‘Ik reageerde daar goed op en ging fluitend de vakantie door.’

Eenmaal thuis in Nederland is er niets meer aan de hand. Die cyclus herhaalt zich de jaren daarna: prima voeten in Nederland, maar op vakantie in de hitte pijnlijke voeten. Tot 2014; dan begint de temperatuur waarbij Yolanda last krijgt van haar >

NAJAAR 2016

RA05_32TM35_GEDUPEERD.indd 32

20-09-16 13:41

tekst Femke van der Laan fotografie Linelle Deunk

33

‘De zenuwpijn voelt als een brandwond.

Alsof ik dagen zonder zonnebrandcrème in de zon heb gezeten’

RA05_32TM35_GEDUPEERD.indd 33

21-09-16 09:44

34

‘In mijn vitamine B12-complex bleek 125 mg B6 te zitten.

De dagelijkse aanbevolen hoeveelheid is 1,4 mg’

RA05_32TM35_GEDUPEERD.indd 34

20-09-16 13:42

35

voeten langzaam te zakken. Yolanda: ‘Eerst had ik alleen zere voeten bij dertig graden, maar niet veel later deed het ook pijn bij vijfentwintig graden. Vervolgens ging het al mis bij twintig graden. Tot het zo rond vorig jaar juli eigenlijk altijd pijn deed: ik kon geen dekbed meer op mijn voeten verdragen. En lopen, laat staan een wandeling maken, was een verschrikking.’

VITAMINE B6-VERGIFTIGING Yolanda laat zich doorverwijzen naar een neuroloog. Diverse onderzoeken volgen, waaronder een bloedonderzoek. En daar komt iets opvallends uit. ‘Slikt u vitamine B6?’, is de eerste vraag die de neuroloog aan Yolanda stelt als de uitslagen bekend zijn. Yolanda: ‘De B6-waarde in mijn bloed bleek boven de negenhonderd [nmol/l, nanomol per liter, red.] te zitten. Het mag maar 130 zijn, dus dat is zeker zeven keer te hoog.’ Thuis pakt Yolanda haar pot met pillen erbij. Ze slikt een vitamine B12-complex, zou daar misschien ook B6 in zitten? Ja, leest ze, en niet zo’n beetje ook. ‘Er zat 125 mg B6 in elk tablet. Dat is bizar veel! De dagelijkse aanbevolen hoeveelheid is maar 1,4 mg.’ Yolanda blijkt zonder dat ze het weet al jaren een overdosis vitamine B6 binnen te krijgen. En die B6-vergiftiging heeft haar zenuwen aangetast. Dunnevezelneuropathie is de diagnose, een ziekte waarbij je last hebt van brandende, prikkelende of schietende pijn en gevoelsstoornissen.

Als sinds 2009 slikt Yolanda een vitamine B12-complex. ‘In dat jaar kreeg ik acute bronchitis. Dat was een behoorlijke aanslag op mijn gestel. Om weer wat beter in mijn vel te komen, ben ik toen begonnen met vitamine B12-complex.’ Gewoon een potje van een gezondheidswinkel, zonder recept te verkrijgen. Ze voelt zich er goed bij, dus slikt ze keurig elke dag een pilletje.

Maar vanaf dat moment begint de voorraad vitamine B6 in haar lichaam gestaag te groeien. ‘Je slaat het allemaal op. Kijk, als je bijvoorbeeld een beetje te veel vitamine C binnenkrijgt, dan plas je dat gewoon uit.

En mocht je érg veel vitamine C binnen krijgen, dan krijg je diarree. Zo word je gewaarschuwd door je lichaam om met dat spul te stoppen.’ Maar vitamine B6 wordt dus opgepot. Tot gevaarlijke hoeveelheden.

Nadat de diagnose dunnevezelneuropathie is gesteld en de overdosis B6 is ontdekt, stopt Yolanda onmiddellijk met de supplementen. In de maanden die volgen ziet ze de B6-waarden in haar bloed

langzaam dalen. Na drie maanden zit ze op 600 nmol/l. Bij de laatste meting op 300 nmol/l. Nog steeds meer dan 150 nmol/l te hoog, maar de waardes gaan gelukkig wel de goede kant op.

Wat niet de goede kant op gaat zijn Yolanda’s voeten. Yolanda: ‘De anti-epileptica kan ik niet meer verdragen: ik ervaar te veel bijwerkingen, wat het middel erger maakt dan de kwaal. Dus op reguliere pijnstillers na is er nu niets om de pijn te onderdrukken.

Het voelt vaak alsof ik brandwonden heb. Alsof ik dagen zonder te smeren met mijn voeten in de zon heb gezeten. Het enige wat nu nog een beetje helpt is koelingsgel.’ En ondertussen telt Yolanda haar stappen. Hoe meer ze loopt, hoe meer pijn ze heeft.

GEEN KLAAGBEEST Werken gaat niet meer, iets simpels als boodschappen doen is een opgave. Het frustreert haar dat ze niet goed kan bewegen.

‘Ik ben kilo’s aangekomen omdat ik zo inactief ben. Ik was een wandelaar en hield van fitness en krachttraining. Het niet kunnen bewegen is zo’n gemis.’ Tegelijkertijd motiveert die frustratie Yolanda om door te blijven zoeken naar genezing. Ze heeft een vaatchirurg bezocht, een vasculair arts, een neuroloog, maar ook accupunctuur en Chinese-kruidentherapie geprobeerd.

‘Zolang ik nog het geduld heb, blijf ik dingen proberen.’

Het heeft allemaal nog niet geholpen. Zoals ze het zelf zegt: ‘De schade is aangericht en ik zit met de gebakken peren.’

Tegelijkertijd benadrukt ze dat ze niet haar verhaal aan RADAR+ doet om even lekker te kunnen klagen: ‘Ik ben juist absoluut geen klaagbeest. Ik ben zeer fanatiek bezig om beter te worden en met hetzelfde fanatisme wil ik andere mensen waarschuwen.

Wat mij is overkomen, kan iedereen overkomen. Er worden voedingssupplementen verkocht in Nederland die ver, ver, ver boven de aanbevolen dagelijkse dosis zitten. Dan denk je dat je goed bezig bent, maar ondertussen maak je jezelf kapot.’

Weet wat je slikt, dat is wat Yolanda wil zeggen tegen iedereen die overweegt extra vitamines te slikken. ‘Niemand zou zich een B6-vergiftiging mogen slikken, dus lees de etiketten alsjeblieft en wees je bewust van die sluipmoordenaar.’ +

‘Weet wat je slikt, lees het etiket van je vitaminepreparaat en wees je bewust van de sluipmoordenaar’

Op 4 september wijdde het televisieprogramma RADAR aandacht aan de schadelijke bijwerkingen van vitamine B6. Zie radar.nl.

NAJAAR 2016

RA05_32TM35_GEDUPEERD.indd 35

20-09-16 13:42

ZO WERKT HET

‘We zijn geen uitlaatservice. Het is de bedoeling dat er een hechte band ontstaat tussen hond en Oopoeh én de baasjes’

RA05_36TM37_NIEUWE ONDERNEMEN.indd 36

Mensen van boven de 55 jaar en huisdiereigenaren kunnen zich inschrijven op de website van Stichting OOPOEH (= Opa’s en oma’s passen op een huisdier).

Ouderen die geen internet hebben, kunnen dat telefonisch doen. Over een Oopoeh wordt zo veel mogelijk informatie verzameld: woonsituatie, gezondheid en ervaring met huisdieren. Baasjes betalen eenmalig € 45 inschrijfgeld en vervolgens een maandelijkse contributie van € 12,50. Voor Oopoehs is de deelname gratis. Bovendien kunnen zij bij wijze van beloning gratis mee met uitjes en cursussen volgen over bijvoorbeeld hondengedrag.

De site heeft een zoekfunctie op basis van postcode. Wie interesse heeft voor een Oopoeh of huisdier kan via de stichting een kennismakingsgesprek aanvragen. Daarna is het aan de Oopoeh en het baasje of er sprake is van een klik.

Info: oopoeh.nl Tel.: 020-7853745 van maandag t/m vrijdag van 9:00 - 17:00 uur. Of mail naar: info@oopoeh.nl

20-09-16 13:46

37

NIEUW ONDERNEMEN

hond zoekt oma

Sofie Brouwer (33) brengt met haar Stichting OOPOEH drukke huisdiereigenaren in contact met ouderen die het gezelschap van een hond op prijs stellen. Sterker, ze worden er gelukkiger én fitter van.

Hoe ben je op het idee gekomen?

‘Het begon in 2012 met twee artikelen die ik las in een lokaal krantje: de een ging over overvolle bejaardentehuizen waar de bewoners weinig te doen hadden, en de ander over dierenasiels die uitpuilden.

Meteen kwam in me op: je zou beide partijen aan elkaar moeten koppelen. Goede ideeën bedenken was mijn beroep – ik ontwikkelde formats voor tv-programma’s en reclamecampagnes. Dat een datingplatform voor ouderen en huisdieren zou kunnen werken, zag ik in mijn eigen omgeving. Een vereenzaamde oom knapte enorm op toen hij de zorg voor een hond kreeg. En mijn eigen hond Buffel holt van pure blijdschap naar onze bejaarde buurvrouw die regelmatig met veel plezier op hem past. De hare was overleden en ze wilde vanwege haar leeftijd geen nieuwe nemen. Maar miste de wandelingen en de praatjes met andere hondeneigenaren.’

tekst Sarah-Mie Luyckx fotografie Bonnita Postma

En toen ging het balletje rollen?

‘Ik heb ontzettende mazzel gehad. Toen ik een Facebookpagina had geopend om mijn idee te promoten, werd ik al snel benaderd door Stichting Doen, waarvan ik uiteindelijk een ton subsidie kreeg. De stichting was op zoek naar nieuwe initiatieven om de sociale samenhang in wijken te versterken. Aanvankelijk was OOPOEH bedoeld voor mensen vanaf 65 jaar. Maar dat kwam ons op opvallend veel kritiek te staan van vijftigers. In die leeftijdsgroep staan ook veel mensen buiten de maatschappij door gezondheidsproblemen of het feit dat ze door de crisis hun baan hebben verloren. Daarom besloten we dat je al vanaf 55 een Oopoeh kan zijn.’

Zijn er inmiddels veel Oopoehs?

‘Ruim 2000. En we hebben 2500 baasjes in ons bestand. De stichting heeft een landelijke dekking, maar er is vooral in de provincies Noord- en Zuid-Holland vraag naar oppasadressen. De Randstad telt nou eenmaal meer drukke tweeverdieners met gezinnen. De meesten zijn hondeneigenaren; minder vaak bemiddelen we voor katten of vogels, en een minivarken was een unicum. Om een geslaagde match tot stand te brengen staan de telefoons in ons Amsterdamse kantoor dagelijks roodgloeiend. We leveren maatwerk, en dat is lang niet altijd makkelijk. Ouderen willen vaak precies hetzelfde huisdier dat ze ooit hebben gehad. Maar aan die vraag kunnen we natuurlijk lang niet altijd voldoen. Dus probeer je naar een andere optie toe te werken. Daarbij is het de bedoeling een hechte band tot stand te brengen.

Op hondenbezitters die een dag voor hun vakantie bellen, zitten we niet op te wachten. De stichting is geen uitlaatservice.’

Zijn er veel mooie banden ontstaan?

‘O ja, genoeg. Het Italiaanse stel uit Utrecht bijvoorbeeld. De Oopoeh van hun hond – een alleenstaande gepensioneerde vrouw – die commando’s in het Italiaans moest leren, is inmiddels een soort oma van hun kind. En een wat

minder vrolijke: de man die stervende was in een hospice met als laatste wens: nog één keer zijn oppashond Moos te zien.

Dieren hebben zo veel positieve impact op mensen. Toen ik net begon, werd er nog weleens lacherig over gedaan. Maar ondertussen heb ik het bestaansrecht van de stichting dubbel en dwars bewezen.

Dat staat nu ook zwart op wit. Dankzij de Social Impact Award van accountantsbedrijf PricewaterhouseCoopers, die ik in 2014 won, mocht ik dit jaar onderzoek laten doen naar de effecten van mijn onderneming. Dat toont aan dat zowel de gemoedstoestand als lichamelijke conditie van de Oopoehs erop vooruit gaat.’

En hoe staat Sofie Brouwer ervoor?

‘Samen met twee andere medewerkers heb ik een fulltime – of liever ‘alltime’ – baan aan Stichting OOPOEH, die ook draaiende wordt gehouden door vrijwilligers. Het is ontzettend veel werk, onder meer omdat lang niet alle ouderen via social media te bereiken zijn. Dus moet je de boer op. Ik verdien niet zo veel als voorheen, maar dat maakt me niks uit. Van mijn vrijheid als ondernemer en het blij maken van mensen krijg ik energie. En ook van het feit dat ik aan het pionieren ben. De stichting – nu nog voor twee derde afhankelijk van verschillende subsidies – kan kostendekkend worden, en meer mensen van een vast inkomen voorzien. Ik ben ervan overtuigd dat we blijven groeien. De vergrijzing neemt toe, waardoor de participatiemaatschappij steeds belangrijker wordt. Stichting OOPOEH wordt dikwijls als voorbeeld aangehaald.

Daar ben ik heel trots op.’ + NAJAAR 2016

RA05_36TM37_NIEUWE ONDERNEMEN.indd 37

20-09-16 13:47

38

GETEST

ELEKTRISCHE AUTO’S

Waarom kiezen niet meer mensen voor elektrisch, dus schoon rijden?

We zetten de voor- en nadelen op een rij.

Plus: we testen vier e-auto’s.

Je ziet ze niet alleen op straat rijden, maar ook steeds vaker aan een laadpaal: elektrische auto’s.

De meeste zijn eigenlijk half-elektrisch (hybride): ze hebben zowel een elektromotor als een benzinemotor. Om volledig elektrisch te rijden, zijn er blijkbaar beren op de weg. Met een elektrische auto kom je namelijk een stuk minder ver dan met een auto die op benzine rijdt. Met een volle batterijlading kun je gemiddeld tussen de 150 en 200 kilometer rijden. Deze afstand wordt de actieradius genoemd. Sommige auto’s komen net iets boven 200 kilometer en een enkele, de Tesla Model S, zelfs boven de 400 kilometer.

WAT JE NODIG HEBT IS TIJD Een van de grote nadelen van elektrisch rijden is het opladen. Waar je met een benzineauto in een minuut een tank vult, zul je met een elektrische auto drie à vier uur kwijt zijn voor je de accu hebt opgeladen.

Maar als je hier slim mee omgaat en wat meer vooruitdenkt, valt het allemaal best wel mee. Overdag korte afstanden rijden en ’s avonds je auto opladen is voor de doorgewinterde elektrische rijder heel normaal. Maar bij grote afstanden zul je rekening moeten houden dat je op je bestemming een laadplek nodig hebt en vooral tijd. Daarom is volledig elektrisch rijden voor langeafstandsrijders minder interessant.

NAJAAR 2016

RA05_42TM44_TEST ELECTR AUTO.indd 38

20-09-16 14:32

tekst Sander van der Heide fotografie iStockphoto

39

GROEN OF GRIJS?

WAT IS TOCH DIE BIJTELLING? Om elektrisch rijden te stimuleren is er een wettelijke bijtelling van 4 procent vastgesteld; normaal is dat 25 procent. Dat houdt in dat als je een elektrische auto van de zaak hebt en deze ook privé gebruikt, slecht 4 procent van de catalogusprijs bovenop je inkomen wordt opgeteld en je over dit bedrag loonbelasting betaalt. Een stuk minder dus dan bij een benzineauto.

HET GROTE VERSCHIL: DE ENERGIEPRIJS Een elektrische auto kan ook als je hem privé koopt interessant zijn. Zo betaal je bijvoorbeeld geen motorrijtuigenbelasting en geen BPM. Deze laatste houdt de aanschafprijs van de elektrische auto lager en dat is nodig ook, want de aanschafprijs van een elektrische auto is in de regel anderhalf keer hoger dan de benzine-equivalent van hetzelfde merk. Op de lange duur kan een elektrische auto toch goedkoper zijn in gebruik. Zo is er veel minder onderhoud en zijn er dus ook minder kosten bij de garage. Er zijn namelijk maar een paar bewegende onderdelen: de wielen en de remmen. Het grote verschil zit ’m in de energieprijs: stroom is goedkoper dan benzine als je kijkt naar het verbruik en de hoeveelheid stroom die nodig is. Hoe meer je hem gebruikt, hoe goedkoper hij wordt. Maar dan moet je wel thuis kunnen opladen.

WAAR STAAT DIE LAADPAAL? Je kunt op elk stopcontact in Nederland een elektrische auto opladen. De hoeveelheid stroom die wordt geleverd is alleen niet zoveel en het duurt meestal wel zes tot twaalf uur voordat je een auto volledig hebt opgeladen.

Heb je de mogelijkheid om een laadpaal bij je huis te plaatsen, dan kun je die tijd een stuk korter maken, maar de aanschafprijs van € 500 tot € 1500 heb je niet zomaar terugverdiend. Vaak ben je dan ook aangewezen op een publieke laadpaal die op steeds meer plekken te vinden is. Via verschillende energiebedrijven vraag je hiervoor een speciale laadpas aan; de stroom wordt per laadbeurt per kilowattuur doorberekend. Die ligt vaak hoger dan de prijs thuis en vaak moet je per laadbeurt een starttarief betalen. Als je de auto dus vaker op een dag een uurtje wilt opladen, gaat dat aardig aantikken en dan wordt elektrisch autorijden vrijwel net zo duur als rijden op benzine.

Als elektrisch rijden niet interessant is voor de lange afstanden, en ook niet echt goedkoper is, waarom zou je het dan wel doen? Omdat elektrisch rijden beter is voor het milieu. De auto’s en accu’s zijn steeds beter te recyclen, er komen geen stikstoffen en roetstoffen vrij en de auto zelf produceert geen CO2. Houd er wel rekening mee dat de stroom die moet worden opgewekt in een centrale CO2 produceert. Als je dus helemaal groen wilt rijden, kun je het beste groene stroom afnemen of, nog beter, je auto opladen met behulp van zonnepanelen.

Geen motorrijtuigenbelasting, minder onderhoud. Maar je moet hem wel thuis kunnen opladen EEN KWESTIE VAN OPNIEUW LEREN RIJDEN Niet alleen onder de motorkap is alles anders, ook het rijden in een elektrische auto is even wennen. Het eerste wat opvalt is het motorgeluid – dat hoor je namelijk niet.

Dat wil niet zeggen dat het stil is in de auto; nu blijkt pas hoeveel geluid de banden op de weg en de luchtweerstand van de carrosserie veroorzaken. ‘Aangenaam rustig’ is de beste omschrijving. Je gaat er vanzelf wat vriendelijker en relaxter door rijden. Dat je niet hoeft te schakelen helpt daar ook bij. Er zitten namelijk geen versnellingen in zo’n auto en het versnellen gaat dan ook heel soepel.

Het optrekken voelt meestal heel direct en voor je het weet zit je op de juiste snelheid. Omdat het zo soepel gaat, ben je snel geneigd te hard te rijden. Het loont zich dus om je rijgedrag aan te passen. Er zijn zelfs cursussen voor, zoals de Elektrisch Rijden-training van de ANWB. Je leert niet alleen je auto goed te benutten (zo zul je bij een elektrische auto veel minder remmen; door gas los te laten kun je remmen op de elektromotor en daarmee weer energie opwekken). Je bespaart er zo geld mee en je leert ook veiliger te rijden – fietsers en voetgangers horen je vaak niet aankomen en het gewicht van de batterij geeft de auto een heel ander zwaartepunt. Daarnaast heb je in een elektrische auto toch wat meer knopjes, hendeltjes en schermpjes die je moet leren bedienen.

RED IK HET WEL? En dan is er nog het psychische aspect: de laadstress.

Red ik het wel naar huis met m’n accu? Moet ik stoppen om nog wat extra bij te laden? Ben ik nou vergeten de auto vannacht aan de lader te zetten? Allemaal vragen die opeens op de hoek komen kijken. Wees gerust, ook dit went. > NAJAAR 2016

RA05_42TM44_TEST ELECTR AUTO.indd 39

20-09-16 14:33

40

DE TEST

Elektrische auto’s zijn er net als benzineauto’s in verschillende maten en prijzen. Van een kleine lichte Renault Twizy van € 8000 tot een grote Tesla Model X van € 95.000. Om een idee te geven wat men van een gemiddelde elektrische auto mag verwachten hebben we vier middenklassers vergeleken.

Het opgegeven bereik is wat in theorie maximaal haalbaar is, in de praktijk ligt dat 20 procent lager.

KIA SOUL-EV Wij zijn erg gecharmeerd van het uiterlijk van de Soul-EV en vanbinnen biedt hij enorm veel ruimte. Als gezinsauto is hij bijna ideaal – bijna, want gezien het bereik kun je er moeilijk mee op vakantie naar Frankrijk of Italië. Dat is jammer, want juist op de snelweg rijdt hij lekker stabiel in één rechte lijn vooruit. Bij de bochten en wendbaarheid in het stadsverkeer is-ie wat stug. Dat is dan ook het enige nadeel, want kijken we naar de prijs, de standaard zeven jaar garantie (ook op de batterij) en een actieradius die gelijk is aan die van de andere auto’s, terwijl het toch een flink model is, zijn we best enthousiast over deze wagen.

Actieradius: 210 km Prijs vanaf: € 32.495

CIJFER

7

NAJAAR 2016

RA05_42TM44_TEST ELECTR AUTO.indd 40

8

RENAULT ZOE Dankzij de speciale ‘Cameleon’-laadtechniek kun je de Zoe binnen 30 minuten voorzien van genoeg energie om honderd kilometer vooruit te komen. Dat is een groot voordeel. De Zoe is het best te vergelijken met een Renault Clio, van de buitenkant toont hij alleen iets minder modern en de rijstijl mist het sportieve, maar hij heeft wel een soepele wegligging met een heerlijke vering. Houd er rekening mee dat de batterij los moet worden gehuurd. De aanschafprijs is dan misschien niet zo hoog, maar iemand die veel rijdt, betaalt al gauw 80 euro per maand extra voor die huur. Je hebt dan wel altijd een goedwerkende batterij en gratis pechhulp als hij leeg is.

Actieradius: 210 km Prijs vanaf: € 20.990 Batterijhuur: gem. € 960 per jaar

8

CIJFER

CIJFER

7

MERCEDES B250E De duurste van alle testmodellen, maar dat zie je er ook vanaf. De auto heeft iets van een compacte MPV. Drie kinderen op de achterbank en veel bagage? Geen probleem. Alleen geeft de batterij in het midden op de achterbank aan volwassenen weinig beenruimte. De afwerking van het dashboard is prachtig en luxueus.

Alle metertjes, knopjes en functies op het grote display in het midden kunnen in het begin wat overweldigend zijn. De auto rijdt verder als een echte Mercedes, luxe en veilig, misschien iets stugger dan de benzineversie.

Ben je te veel bezig met het optimaliseren van je elektrisch rijgedrag en let je niet goed op de weg, dan zorgt een radar ervoor dat je niet achterop een voorganger botst.

Actieradius: 200 km Prijs vanaf: € 40.995

CIJFER

VOLKSWAGEN E-GOLF Bij de e-Golf schrokken we een beetje van de prijs. Elektrische versies van een benzinemodel vallen meestal wel wat duurder uit, maar bij de e-Golf is dat bijna twee keer zo veel. Aan de buiten- en binnenkant valt haast nauwelijks op dat je met een elektrische Golf te maken hebt. De batterij is zo verdeeld, dat je net zo veel ruimte hebt als bij het benzinemodel. Je betaalt hier dus puur om milieubewust te kunnen rijden. Verder is het een fijne, sportieve auto met flink wat vermogen.

Actieradius: 190 km Prijs vanaf: € 36.190

Red ik het wel naar huis? Moet ik stoppen om extra bij te laden? Allemaal nieuwe vragen. Wees gerust: het went

20-09-16 14:33

41

tekst Heleen Spanjaard fotografie Getty Images

Zijn die winterbanden nou echt nodig?

Het antwoord is: ja. En wel hierom...

WAAROM? Het herfst- en winterseizoen vraagt om andere eigenschappen van een autoband dan de lente en zomer. Een winterband heeft behalve een zachtere samenstelling van het rubber ook een aangepast, dieper profiel voor optimale grip en waterafvoer. Wie de auto (vrij) intensief gebruikt en/of op wintersport gaat, doet er verstandig aan om van oktober tot april op winterbanden te rijden, is het advies van de ANWB.

MAAR ONZE WINTERS WORDEN STEEDS MILDER. ZIJN WINTERBANDEN DAN GEEN OVERBODIGE LUXE? Nee. Bij temperaturen onder de 7 graden zijn ze echt veiliger. Niet alleen bij sneeuw en ijzel, maar ook bij hevige regenval (aquaplaning!) of als je door smeltende sneeuwblubber moet rijden. Het rubber van de zomerband wordt bij lage temperaturen behalve harder ook minder elastisch, en het ondiepere profiel biedt onvoldoende grip in natte, glibberige omstandigheden. Om over de twee tot vijfmaal langere remweg nog maar te zwijgen.

MAAR ALS JE NOU WEINIG KILOMETERS RIJDT? Wie heel weinig rijdt en bij barre weersomstandigheden de auto kan laten staan hoeft niet op winterbanden over te stappen.

IS DE 4-SEIZOENENBAND EEN ALTERNATIEF? De 4-seizoenen- of all season band is een echte compromis-band; hij presteert minder goed in de zomer dan een zomerband en minder goed in de winter dan een winterband. Maar voor wie niet heel veel rijdt en geen plannen heeft om met de auto op wintersport te gaan, is het een alternatief. Maar de veiligste optie is het niet.

Ook bij hevige regen en smeltende sneeuwblubber komt de winterband van pas HET HELE JAAR DOOR OP WINTERBANDEN, IS DAT NOG EEN IDEE? Niet doen. De zachtere winterband remt bij hoge temperaturen beduidend slechter dan een zomerband. Dit scheelt al snel zo’n 30 procent. Bovendien slijt het profiel van een winterband op een droog en/of warm wegdek erg hard met als gevolg dat die in de winter niet meer optimaal presteert. Een extra nadeel is de slechtere wegligging in de zomer.

HOE WEET IK WELKE WINTERBAND GOED IS? De ANWB doet jaarlijks een winterbandentest. In 2015 kwamen de banden van Goodyear en van Continental als beste uit de test.

WAT IS VERSTANDIGER: WINTERBANDEN MET OF ZONDER VELGEN AANSCHAFFEN? Winterbanden zonder velgen lijkt een voordeliger optie, maar op de langere termijn is dat het niet. Het tweemaal per jaar loshalen en opnieuw omleggen van banden is een krachttoer waar zowel band als velg onder lijdt.

Omwisselen op de velg is daarom niet alleen beter maar uiteindelijk ook voordeliger. De halfjaarlijkse wielwissel gaat niet alleen veel sneller, ook het balanceren en vervangen van de ventielen is niet nodig. De aanschaf van een set velgen is daarom een overweging waard. Wie handig is kan zo’n wissel uiteraard ook zelf doen.

WAAR MOET JE OP LETTEN BIJ DE KOSTEN? Uit onderzoek van de ANWB blijkt dat het loont om bij verschillende garagebedrijven prijsopgave voor de banden- of wielenwissel te vragen.

Dit kan namelijk tientallen euro’s schelen. Merkdealers en de zogenaamde fastfitters bleken gemiddeld duurder dan onafhankelijke autobedrijven. Heb je geen ruimte om zelf de banden op te slaan? Vraag dan naar eventuele pakkettarieven van een tweejaarlijkse wissel plus jaaropslag. +

NAJAAR 2016

RA05_45_WINTERBANDEN.indd 41

20-09-16 14:45

42

TIPS & TRUCS VOOR THUIS

vlekkenplan

Stiftstrepen op de muur, stinkvlekken in een vaas. We hebben overal een oplossing voor. En omdat we toch zo fijn bezig zijn: een speldenkussendop, een broekenophanger, een antipluismethode en een wonderlijk wolweetje.

Ook als je geen kunstgebit hebt

Vazen die door de vorm niet goed schoon te maken zijn, worden het wel als je er twee Steradenttabletten in oplost. Laat een tijdje weken en gebruik alsnog even de flessenborstel waarmee het eerst niet lukte. Flessenborstel â‚Ź 4,95 (greenjump.nl), theedoek Ferm Living outline â‚Ź 11 (wonenmetlef.nl).

RA05_38TM41_TIPS&TRUCS.indd 42

26-09-16 10:31

43

Smeren

Na de knutselmiddag

Streeploos schoon

Stofvrij

Geef beschadigde houten meubels een oppepper door de krassen in te vullen met schoensmeer. Een lichtere kleur dan het hout geeft wel zo’n leuk effect. Wrijf het goed uit met een droge doek.

Is je kind lekker buiten de lijntjes aan het stiften geweest?

Je verwijdert strepen, zelfs van een permanent marker, met een watje en alcohol.

Glitters en kleine papiersnippers heb je snel opgeruimd met een kledingroller. Pluizenroller € 3 (hema.nl).

Beeldschermen van tv’s en computers maak je streeploos stofvrij met een koffiefilter. Seventies mok, set van 4 € 31,80 (wonenmetlef.nl).

NAJAAR 2016

RA05_38TM41_TIPS&TRUCS.indd 43

20-09-16 14:25

44

productie en styling mylagriese.nl fotografie fotolemaire.nl

Je verzint het niet: je haalt zweetvlekken weg met citroensap Als sneeuw voor de zon

Gele transpiratievlekken kun je uit je kleding verwijderen met citroen en of baking soda. Breng vers citroensap met wat water aan op de verkleurde plek. Wrijf het er goed in en laat een tijd drogen, het liefst in de zon. Hardnekkige vlekken? Meng dan de baking soda met water tot het een pasta wordt. Breng de pasta aan op de vlekken. Laat minstens een uur drogen en was het dan op normale wijze.

NAJAAR 2016

RA05_38TM41_TIPS&TRUCS.indd 44

20-09-16 14:26

45

Topdop

Maak van weckpotten fourniturenopbergers met speldenkussens als dop. Snijd een bal piepschuim (koop je bij Pipoos) door midden.

Beplak ‘m met stof en lijm de halve bal op de deksel van de pot.

Op de voorkant van de pot plak je een leuk etiket. (Zie printcandy.nl)

Ondersteboven

Mooi en handig, deze broekopberger! Hang een IKEA console op z’n kop aan een wand of in een kast. Je broeken hang je er met knijphangertjes aan. Console Ekby Lerberg € 2, haak met klem Enudden set van 2 € 2,49 (alles ikea.nl)

Het wonder van wol

Woolfiller repareert gaten en verbergt vlekken in wollen kleding. Dat werkt zo: de wolvezel heeft schubben die opengaan als je er met een viltnaald in prikt.

De open schubben hechten zich aan elkaar en laten niet meer los.

Zo verdoezel je de vlek of het gaatje met een nieuw stukje wol.

Woolfiller, pakket van 5 kleuren wolvilt en 2 naalden € 17,50 (woolfiller.com).

Voorzichtig

Irritante pluisjes en pulletjes aan je kleding haal je eraf met een scheermesje.

NAJAAR 2016

RA05_38TM41_TIPS&TRUCS.indd 45

20-09-16 14:26

Advertentie

OTOLIFT uw onopvallende traplift

1

1. Uw trapleuning blijft 2. Brede kant trap blijft vrij 3. Montage op uw treden 4. Dunste enkele rail ter wereld 5. Supercompacte opklapbare stoel 3 5

Huren al vanaf één maand mogelijk 2

Alle keuze in trapliften, nieuw en gebruikt Direct vanaf de Nederlandse fabriek

4

Levertijd vanaf één week Marktleider in Nederland Eigen service netwerk met 24/7 landelijke dekking

ig is Wie jar ! rt traktee

€500

kortin0g16 -2 tot 31-10

Bel gratis 0800 444 770 4

STUUR MIJ DE GRATIS BROCHURE Ik heb een rechte trap

voor een gratis thuisadvies of bekijk

Ik heb een trap met bochten Naam

uitgebreide films op www.otolift.nl

Adres Postcode/plaats

Stuur deze bon in een ongefrankeerde envelop naar: Otolift Antwoordnummer 17014, 2810 VK Bergambacht

1234567_000_BW_RadarXX(adv).indd 24

RADAR+ 2016

Telefoon

Otolift.

Betrouwbaar familiebedrijf sinds 1891 23-09-16 10:29

47

VRAAG HET AAN DIET

Diet Groothuis werkt als journalist en columnist, schrijft gedichten en geeft poëzieworkshops. Met het ongekend populaire Het Grote Poetsboek maakte ze poetsen hip. In het beste geval word je er rustig van.

de poetsvrouw Kunnen wij eigenlijk nog wel wassen, poetsen, schrobben?

Dichteres en journalist Diet Groothuis gelukkig wel. Ze schreef Het Grote Poetsboek. Dit is haar eerste column voor RADAR+.

TIPS

Er hangen één panty, twee shirts en een vestje over mijn trapleuning. Eén keer gedragen, niet vies. Terugleggen in de kast vind ik wel vies. In mijn wasmand ligt een poetsdweil. Die moet op 60 graden.

Sluipenderwijs is het doen van iets simpels als de was veranderd in een permanente test van ons milieubewustzijn en hygiënebesef. Gedachteloos wat in de machine kieperen of voor één broek een wasje draaien omdat dochterlief hem aan wil, is er niet meer bij. Een halflege wasmachine leidt bij energie- en milieubewuste 21ste-eeuwers tot schuldgevoel.

Ik word ook geacht een gefundeerde mening te hebben over wasmiddelen, water- en energiebesparende programma’s en ecowasballen. Dat wil ik best.

Alleen is het bijna onmogelijk.

De was roept iets in ons wakker Betrouwbare onderzoeken hierover halen nauwelijks de krant en consumentenpagina‘s en huishoudwebsites zijn onbruikbaar summier of vervuild door sponsoring en reclame. In de media staan commerciële prietpraat, handige weetjes en de grootste onzin dwars door elkaar en milieu- en wasmiddelenorganisaties preken alleen voor eigen parochie.

Toch roept de was, meer dan welk ander huishoudelijk onderwerp ook, iets in ons wakker. Wat is dat blakende gevoel als je een schoon bloesje aantrekt of tussen verse lakens stapt? Als je handdoeken geurend van een buitenwaslijn haalt?

Niet uit te leggen.

>>>OP 60 GRADEN WASSEN: beddengoed, onderbroeken, poets- en vaatdoeken, dweilen, thee- en handdoeken. >>>STINKENDE WASMACHINE? Laat de machine leeg op 90 graden draaien met een schep soda in het wasmiddelenbakje. >>>GEBRUIK WASPOEDER. Een eetlepel per wasbeurt is genoeg. Van vloeibaar was middel slibben de wasmachineleidingen langzaam dicht.

micro-organismen en in een gezond lichaam houden de ‘goeden’ de ‘slechten’ onder de duim. Maar als ons lichaam uit balans raakt kunnen die ‘slechten’ ons het leven flink zuur maken.

Moet je nu op 15, 30, 40, 60 of 90 graden wassen? Ik leerde ooit dat bonte was op 40 en witte op 60 graden moet. ‘Witte was‘ betekende niet ‘witgekleurd’ maar: ondergoed, dekbedhoezen, hand- en vaatdoeken. Warm wassen is milieuonvriendelijk, omdat het relatief veel energie kost. Toch is het soms beter.

‘Goed voor het milieu’ kan namelijk slecht voor de gezondheid zijn. Op 40 graden of lager wordt was ‘op-het-oog-schoon’ maar niet ‘huisstofmijt-schimmel-parasietschoon’. Optisch en qua geur is alles in orde; dat wormeieren, mijten, schimmels en bacteriën bij deze temperaturen overleven doet er blijkbaar niet toe. Hoe erg is dat? We kunnen niet zonder de miljarden

Wie moet op 60 graden wassen?

Als je (kleine) kinderen hebt, aanleg voor allergieën, luchtwegklachten of een darmaandoening, oud bent of wat minder gezond, varkensboer of verpleger, is het verstandig de thermostaat van de wasmachine op 60 graden te zetten. Pas bij die temperatuur gaan ziekteverwekkende organismen dood. +

Diet Groothuis schreef Het Grote Poetsboek, onmisbaar in elk huishouden.

Atlas Contact, € 19,99 NAJAAR 2016

RA05_47_HUISHOUDEN.indd 47

26-09-16 10:34

48

Pas op! Bollen houden niet van natte grond

Guur waait de wind om je oren als je de tuin instapt. Niks van aantrekken, want dit is een leuk klusje. Bollen planten.

Makkelijk en over een maand of vier, vijf verbluffend resultaat.

voorpret Bollen planten is een van de meest dankbare en makkelijkste tuinklussen. Je stopt ze in de grond en de natuur doet de rest.

Het mooiste moment komt wanneer de bollen hun neuzen boven de grond steken. Het sein dat het voorjaar echt in aantocht is. Word je blij van! Bollen kun je tot half november planten, tulpen zelfs nog tot half december. Maar het allerbeste is het om de bollen te planten zodra je ze in huis hebt.

Er zijn soorten die er echt op achteruitgaan als je het planten uitstelt. Echt geen tijd? Bewaar de bollen op een koele plek in de onverwarmde berging of garage.

NAJAAR 2016

RA05_52TM53_TUIN.indd 48

20-09-16 15:34

tekst Thea Seinen fotografie iStockphoto, Getty Images

49

tip!

blijvertjes

MAAK EEN BLOEIKALENDER

4OFFVXLMPLKFT LSPLVTTFO OBSDJTTFO anemonen behoren tot de vaste bollen en ‘verwilderingsbolletjes’. Dat zijn blijvertjes. Geef je het blad in het voorjaar de kans om op een natuurlijke manier af UF TUFSWFO EBO LPNFO EF[F CPMMFO FML jaar terug als ze het naar hun zin hebben.

Plant ze tussen de vaste planten in de CPSEFS POEFS CMBEWFSMJF[FOEF CPNFO en struiken en in het gazon.

Wil je zo lang mogelijk bloeiende bollen?

Kijk op internet wat je mooie bloemen vindt en maak eerst een bloeikalender voor je bollen gaat kopen. Sneeuwklokje en winterakoniet bloeien als eerste in februari, de meeste sieruien (Allium) bloeien als laatste tot in juni.

Geef het blad in het voorjaar de kans om op een natuurlijke manier af te sterven, dan komen de bloemen terug

ZO PLANT JE ZE Plant bollen op plaatsen waar de grond niet te lang nat blijft. Maak de grond lekker los.

Maak plantgaten, strooi de bollen erin en dek af met grond. Houd de diepte aan die op de verpakking staat aangegeven. Geen idee?

Houd dan als diepte 3x de hoogte van de bol aan. Geef na het planten water zodat de grond goed rond de bollen aansluit.

potten vol

Maak afvoergaten onderin potten en bakken als die er nog niet in zitten FO TUPSU PQ EF CPEVN IZESPLPSSFMT voor een snelle waterafvoer. Bollen hebben namelijk een hekel aan natte grond. Vul de pot of bak met potgrond of met speciale bollengrond WBO 1PLPO FFO MVDIUJH NFOHTFM EBU water goed afvoert.

tussen het gras

4UFFL FFO QMBH VJU IFU HSBT .BBL EF grond los en druk de bolletjes er zachtjes in en leg de plag weer terug. Kies voor het gazon alleen vroegbloeiende soorten [PBMT TOFFVXLMPLKF LSPLVT FO WSPFHF narcissen. Plant je bolletjes die later CMPFJFO EBO NPFU KF EF FFSTUF NBBJCFVSU in het voorjaar wel erg lang uitstellen.

Het blad moet echt de kans krijgen om af te sterven.

IN DE BORDER Ga je tussen de vaste planten in de border planten, dan is een bollenplanter handig gereedschap. Daarmee steek je een kluitje uit de grond. Je legt de bol of een handje kleine bolletjes in het gat en stort het kluitje terug.

BOLLENLASAGNE Een goede truc voor maandenlange bloei in potten en bakken is de lasangemethode. Op de onderste laag grond leg je de laatbloeiende bollen. Dek af met grond en plant in dit middelste laagje de bollen die eerder bloeien. Dek weer af met een laagje grond. Verdeel over de bovenste laag de vroegst bloeiende bollen en bedek ook die met grond.

Geschikte soorten: t -BUF UVMQFO CMPFJ IBMG BQSJM CFHJO NFJ

voor de onderste laag. t /BSDJT FO IZBDJOU WPPS EF NJEEFMTUF laag. t 4OFFVXLMPLKF CMBVXF BOFNPPO "OFNPOF CMBOEB EXFSHJSJT *SJT SFUJDVMBUB LSPLVT FO TOFFVXSPFN $IJPOPEPYB WPPS EF CPWFOTUF MBBH

hier moet je zijn

Ben je op zoek naar bollen die je niet zo snel bij het tuincentrum of op de markt vindt zoals een roze blauw druifje? Je vindt ze in de volgende webshops kwekerijdeschullhorn. nl, meeuwissenvoorhout.nl, nijssentuin.nl, sterkebollen.nl, verberghe.nl

NAJAAR 2016

RA05_52TM53_TUIN.indd 49

20-09-16 15:35

50

VERHUISTIPS

huisje doosje feestje Van dozenchaos tot te laat geleverde gordijnen: een verhuizing scoort torenhoog op de stress-schaal. Terwijl het stukken relaxter kan dankzij dit stappenplan.

NOG 6-8 WEKEN TE GAAN Kies de verhuismethode

Ben je waanzinnig stressbestendig? Heb je rijen handige vrienden met heel veel tijd? Bezit je een grote bus? Is het eerlijke antwoord op al deze vragen ‘nee’, besteed de verhuizing dan uit aan een betrouwbaar bedrijf. Goede verhuizers hebben een bomvolle agenda, dus schakel er tijdig een in. Vraag minimaal drie offertes op. De tarieven lopen behoorlijk uiteen, dus dat loont zeker. Bedenk ook of je zelf in wilt pakken, of dat liever door de verhuizer laat doen. Dat is niet eens veel duurder.

Zoek al je spullen uit

Een verhuizing is dé kans om eindelijk de droom van een georganiseerd huishouden te realiseren. Deel het opruimproject op in kamers of kasten en vraag je bij alles af: heb ik dit het afgelopen halfjaar gebruikt (cupcakemaker)? Heb ik er hier niet al een van (kurkentrekker) en ga ik dit ooit nog dragen (hotpants)? Alles wat niet meegaat naar het nieuwe adres, shift je in drie W’s: weggooien, weggeven of winst maken.

Doe de administratie

Adreswijzigingen verstuur je simpel per mail. En als je de verhuisservice van postnl.nl inschakelt, kun je je post een tijd door laten sturen. Ook licht PostNL belangrijke instanties voor je in. Andere handige optie: adresstickers maken voor de nieuwe bewoners. Dan kunnen zij alles moeiteloos naar je opsturen.

Ga je een stuk verderop wonen? Denk er dan aan om bibliotheekboeken in te leveren en eventuele spaarzegels bij de plaatselijke middenstand te verzilveren.

Bestel huisraad

Zorg dat je zo snel mogelijk de maten van het nieuwe huis weet, zodat je bijvoorbeeld nieuwe gordijnen of een vloer kunt uitzoeken. Zo voorkom je levertijd-stress. Wil je echt als een pro te werk gaan, maak dan alvast plattegronden: dan zet je alle meubels bij aankomst à la minute op hun plek.

NAJAAR 2016

RA05_80TM82_VERHUIZEN.indd 50

20-09-16 16:29

tekst Niki Rap illustratie Salty Stock

51

duidelijkheid over is. Last but not least: laat die nieuwe bank bij voorkeur vlak voor of na de verhuizing bezorgen. Veel te hectisch als er ook nog eens leveranciers door het huis lopen.

Bedenk het menu

NOG 1-2 WEKEN TE GAAN Ga voor de beste dozen

De studententijd van gammele bananendozen mag dan voorbij zijn; ook verhuisdozen van de bouwmarkt zijn vaak niet stevig genoeg om alle verhuislast te dragen. Bezuinig dus niet op dozen en pak vooral boeken in extra robuuste exemplaren in. En, hoe sterk ze ook zijn, gooi de dozen vooral niet te vol. Dat kost ze alsnog de bodem en jou je rug.

Breekbare spullen wikkel je in (kranten)papier en ongelukken met flessen shampoo en tubes crème voorkom je door ze in een plastic zakje te verpakken.

Hanteer een markeringssysteem

Zet duidelijk op de dozen waar ze heen moeten – etage en kamer – en beschrijf eventueel kort wat erin zit: ‘begane grond - keuken - pannen’ of ‘zolder - slaapkamer Daan - knuffels’. Het kan ook slim zijn om met kleurcodes te werken. Wat je ook kiest, zorg in elk geval dat je elke doos consequent markeert, zodat alles meteen op de goede plaats terechtkomt.

Sop het nieuwe huis

Heb je de sleutel van het nieuwe huis al? Maak het dan, uiteraard liefst met hulptroepen, grondig schoon. Zo voorkom je dat je op het moment suprême vette keukenkastjes moet schrobben voordat je er servies in kunt zetten.

Stel een eerste-nacht-doos samen

Tandenborstel, wc-papier, handdoeken, eerste set kleren: hoe fijn als dat na een lange verhuisdag voor het grijpen staat. Pak dus zo’n essentials box in. Ook is het prettig om een aantal koffiekoppen en glazen bij de hand te houden.

Koken is waarschijnlijk wel het laatste waar je zin in hebt na al het gesjouw en gesleep – en wellicht is het gasfornuis nog niet eens aangesloten. Patat is op een verhuisdag een perfect idee, al was het maar omdat je dan meteen de snackbar om de hoek weet te vinden. Heb je geen zin in vettigheid, maak dan ruim van tevoren een grote pan soep en vries die in. Of vraag een vriend(in) dat te doen. Weet je meteen het antwoord als er een ‘Zeg ’t me hè, als ik je kan helpen’ valt. Overigens is het niet alleen op de verhuisdag zelf, maar ook de dag ervoor een goed plan om niet zelf te koken. Schuif dus vooral bij anderen aan.

Een buren-afscheidsdiner wellicht?

Laat de zucht naar totale controle los

In een dag een woontijdschrift-fähig huis creëren is natuurlijk niet erg realistisch. Maar ook de hele keuken en woonkamer gebruiksklaar maken, gaat hoogstwaarschijnlijk niet lukken.

Stel geen onhaalbare doelen. Bedenk wat het belangrijkste is: dat je ’s avonds in je eigen opgemaakte bed kunt ploffen bijvoorbeeld, en dat er gordijnen voor de slaapkamerramen hangen. Ook lampen op essentiële plaatsen hangen hoort hoog op de prioriteitenlijst. Richt je op die taken – alles wat je meer voor elkaar krijgt, is meegenomen. >

Zegt een vriendin: ‘Roep maar als ik je kan helpen’, zeg dan meteen: ‘Als jij nou eens een pan soep maakt op de verhuisdag’

OP DE VERHUISDAG Regel de logistiek

Een van de grootste stressfactoren tijdens een verhuizing zijn in-de-weg-lopers. Dat kunnen kinderen of huisdieren zijn – een logeeradres is voor alle partijen de meest relaxte oplossing – maar ook een echtgenoot die alles tegelijk wil doen: sjouwen, uitpakken en lampen ophangen. Een heldere taakverdeling verhelpt dit leed. Bijvoorbeeld: de een zet alles op z’n plek, de ander pakt uit. Of: eentje voor de keukenkast-indeling en eentje voor het in elkaar schroeven van meubels. Maakt niet uit hoe je het verdeelt, als er maar NAJAAR 2016

RA05_80TM82_VERHUIZEN.indd 51

22-09-16 13:41

52

DE WEKEN ERNA Ga naar de gemeente

Is de verhuizing achter de rug, geef dan direct je nieuwe adres door bij de gemeente. Hiervoor heb je een legitimatiebewijs en je nieuwe huur- of koopcontract nodig. Doe het binnen vijf dagen, anders kan het je op een flinke boete komen te staan.

Pak logisch uit

Laat je niet gek maken door die opgestapelde dozen. Als je ze systematisch leegt, klaar je het karwei fluitend. Het handigst is om kamer voor kamer te werk te gaan. Begin met wat je het eerste nodig hebt en eindig met de bergruimtes. Een logische volgorde is bijvoorbeeld: keuken, slaapkamers, badkamer, woonkamer, zolder. Met de tv- en internetaansluiting kun je net zo goed een of twee dagen wachten. Zo ga je niet zitten facebooken of Netflix kijken en blijf je gefocust uitpakken. En die belangrijke mail haal je gewoon op je telefoon binnen.

Style af

Schilderijen ophangen, fotowand maken, plankje in de wc installeren: dat is de laatste stap. Het is heel organized om meteen tijdens het uitpakken alles aan de muur te bevestigen.

Maar het loont ook om even te wachten. Misschien verplaats je de eettafel nog en hangt het magneetbord daardoor beter in het zicht op een andere plaats. Vaak weet je pas na een tijdje wat het meest praktisch en mooi is.

Zie je op tegen boren en ander geklus? Maak een lijstje van wat er gedaan moet worden en vraag een handige vriend(in) om die klusjes uit te voeren. Of huur een handyman in via werkspot.nl of Marktplaats. Kost hooguit een paar uur en bespaart je een hoop toestanden.

Voorkom levertijdstress, zorg dat je de maten van het nieuwe huis weet, zodat je alvast gordijnen kunt uitzoeken

Maak kennis met de buren

Ben je eenmaal geland, dan is het tijd om de buren te begroeten. Bel in elk geval aan bij je directe buren en wissel meteen telefoonnummers uit, zodat jullie elkaar kunnen bereiken als er eventueel overlast is. Dat pianospel is trouwens al een stuk minder ergerlijk als je weet om welk lief oefenend buurmeisje het gaat. Geen zin in al die ‘buurvrouw-op-dekoffie-gezelligheid’? Neem toch de moeite om je voor te stellen, anders word je al snel met scheve ogen aangekeken.

Ongelegen aanbellers laat je vervolgens vriendelijk weten geen tijd te hebben. Niks mis mee, en wel zo duidelijk.

Ben je wel uit op contact, nodig dan je straatgenoten uit voor een kop koffie of glas wijn. Of organiseer een burenborrel. Die housewarming voor familie en vrienden doe je een andere keer, zodat je je helemaal op de nieuwe buren kunt concentreren. +

COLUMN

Douche nog niet af?

Niet piepen!

Niki Rap schreef dit artikel terwijl ze zelf midden in een verhuizing zat. Hierbij haar eerlijke commentaar.

Heel confronterend om al deze tips op schrift te stellen en te moeten concluderen dat je zelf niet de trouwste volger bent van het stappenplan. Ja, ik ben heel erg van de planning en organisatie, dus mijn witgoedbestellingen deed ik ruim van tevoren en ook de adreswijzigingsmail ging tijdig de deur uit. Ik heb bovendien een beroepsverhuizer ingeschakeld. Toegegeven, ik belde pas anderhalve week voor de grote dag. Godzijdank had hij een afzegger. Hij was het die ons waarschuwde voor die slappe bouwmarktdozen, dus zelfs verpakkingstechnisch ging het van een leien dakje.

En toch... De badkamer kwam niet tijdig af, waardoor niet alleen alles onder het bouwstof kwam te zitten – gelukkig waren de meeste dozen nog dicht – maar wij ook dagen niet konden douchen. Best afzien, tot ik bedacht dat vroeger iedereen zich aan de gootsteen waste en niemand daarover piepte (en heus niet verschrikkelijk riekte).

Daarbij was het des te lekkerder toen het wel af was.

De inloopdouche die we nu hebben, zou niet misstaan in een luxe hotel. Wat ik uiteindelijk dus de beste tip vind: laat de zucht naar totale controle los. Let go. Een fantastisch mantra, niet alleen tijdens verhuisdagen.

Wat ik uiteindelijk de beste tip vind?

Laat de zucht naar totale controle los

NAJAAR 2016

RA05_80TM82_VERHUIZEN.indd 52

20-09-16 16:29

53

tekst Niki Rap fotografie iStockphoto

ALLE BEETJES HELPEN

Haal het beste uit je geld!

Theezakjes eindeloos hergebruiken en in een ijskoud huis bibberen? Deel 1 van deze nieuwe rubriek bewijst dat bezuinigen veel leuker en vooral ongemerkter kan.

+ € 20,84 per jaar

VERGEET VAATWASBLOKJES Oké, ze zijn misschien handig die blokjes voor in de vaatwasmachine, maar hoeveel moeite is het om poeder in het bakje te strooien? Is vele malen voordeliger én beter voor het milieu, want vaatwaspoeder is, in tegenstelling tot de blokjes, fosfaatvrij.

Jaaropbrengst Koop je bij de supermarkt een fles Sun-vaatwaspoeder voor 90x wassen, dan ben je € 8,29 kwijt. Voor Sun Classic-tabletten betaal je 15 cent per stuk, € 13,50 voor 90 blokjes dus.

Stel dat je daar drie maanden mee doet, dan ben je op jaarbasis € 54 kwijt en voor het poeder € 33,16. Voilà: € 20,84 verdiend. Dat kan nog verder oplopen als je minder scheutig bent met het poeder.

Kwestie van uitproberen, maar vaak is de helft minder al genoeg om de vaat schoon te wassen.

+ € 140 per jaar

DRAAI DE CV BIJ VERTREK NAAR 15 Fijn zo’n thermostaat die zorgt dat het altijd behaaglijk is in huis. Maar waarom zou je ‘m overdag op 19 graden laten staan als je zelf het grootste deel van de dag buiten de deur bent? Zet ‘m in het vervolg op 15 als je ‘s ochtends vertrekt. ‘s Avonds iets hoger zetten en het is zo weer warm.

Jaaropbrengst Los van het groene voordeel levert dit kleine gebaar je volgens milieucentraal.nl zo’n € 140 per jaar op.

Poeder in plaats van afwasblokjes, zelfgemaakte filterkoffie in plaats van coffee to go; scheelt euro's!

+ € 104 per jaar

KOOP GROENTE OP DE MARKT Ga naar de markt in plaats van de supermarkt voor groente.

Koop je alleen seizoensgroente en sla je bij het sluiten van de markt toe, dan loopt je winst nog verder op. Hetzelfde geldt trouwens voor fruit: dat is ook stukken voordeliger aan de kraam.

Jaaropbrengst Een gezin van twee volwassen met twee kinderen tussen 9-13 jaar zou idealiter 850 gram groente per dag moeten eten, zo’n 6 kilo per week. Koop je bijvoorbeeld 0,5 kilo courgettes, 1 kilo wortels, 1 kilo aardappels, 1 kilo tomaten, 0,5 kilo spinazie, 0,5 kilo broccoli, 1 kilo bloemkool en 0,5 kilo prei, dan ben je bij een marktkraam ongeveer € 9,50 kwijt. Bij Albert Heijn tel je er zo’n € 11,50 voor neer.

Verschil: 52 x € 2 = € 104 besparen in een jaar.

+ € 754 per jaar

SKIP DE COFFEE TO GO Elke werkdag een coffee to go voordat je in de trein stapt? Lekker, maar dúúr: bij Starbucks betaal je voor de kleinste caffè latte € 3,15.

Misschien slim om je routine om te gooien, iets eerder op te staan en thuis je eigengemaakte latte te drinken.

Heb je daar geen puf of tijd voor dan kun je ‘m meenemen in een mooie thermosbeker.

Mag best wat kosten; de besparing blijft hoe dan ook enorm.

Jaaropbrengst Een thuis gezette kop filterkoffie kost rond de 5 cent, maak je er een latte van met 200 ml halfvolle melk, dan zit je rond de 25 cent. Verschil met de Starbucks-variant: € 2,90. Stel dat je normaal gesproken 5x per week coffee-to-go’t, dan houd je € 754 per jaar in je zak.

NAJAAR 2016

RA05_57_BESTE UIT JE GELD.indd 53

20-09-16 15:43

54

Gewoon om een keer te proberen en te zien wat het met je doet: sta een week lang om zes uur op, beetje mediteren, wat sporten, glas water drinken, hardop iets positiefs zeggen, ontbijtje maken en hup aan de slag. Veel mensen vinden vroeg opstaan hĂŠt begin van een veel energiekere dag.

VOOR DAG & DAUW NAJAAR 2016

RA05_48TM50_DAG EN DAUW.indd 54

20-09-16 14:56

tekst Marlies Hanse fotografie iStockphoto

O

55

Volgens de Amerikaan Hal Elrod verzet je je eigenlijk tegen je leven als je ’s ochtends zo laat mogelijk opstaat

p het moment dat Merel (30) stopte met haar baan in het onderwijs en voor zichzelf ging werken, wilde ze graag een ritme opbouwen. ‘Ik zag mezelf al tot halverwege de ochtend in mijn pyjama op de bank zitten. Eén dagje is dat heerlijk, maar als je serieus voor jezelf aan de slag wilt, kan dat niet elke dag. Ik las het boek The Miracle Morning van Hal Elrod en was om. Vanaf de eerste dag gaf het vroege opstaan me een enorme energieboost. Ik zat om acht uur achter mijn bureau en had al gemediteerd, een hoofdstuk gelezen, in mijn notitieboek geschreven en gesport. Ik ga efficiënter met mijn tijd om, lees meer boeken, kom veel buiten en breng niet meer hele avonden door achter m’n laptop omdat ik overdag heb gelanterfant.’

Ook Mike (37) is aangestoken door het enthousiasme van de Amerikaanse auteur. ‘Voorheen kwam ik elke ochtend pas tegen negen uur mijn bed uitrollen. Ik zorg nu dat ik ’s avonds op tijd in bed lig, zodat ik om zes uur fit genoeg ben om mijn dag te beginnen met mediteren, schrijven, lezen en hardlopen. Ik zit lekkerder in m’n vel sinds ik mijn dag op deze manier begin. Ik laat me heel af en toe nog weleens verleiden om langer te blijven liggen, maar dan merk ik meteen dat ik minder productief ben. Dat de wekker om zes uur afgaat, is voor mij de beste manier om mijn dag te starten.’

SNOOZEN IS ‘NEE’ TEGEN DE DAG ZEGGEN Boeken over het hoe en waarom van vroeg opstaan zijn de laatste jaren in groten getale op de markt verschenen. Een van de populairste boeken is The Miracle Morning waarin Hal Elrod stelt dat de manier waarop je de ochtend begint invloed heeft op je hele dag. Stel je het opstaan uit tot het laatste moment, dan verzet je je volgens hem eigenlijk tegen je leven. Met een druk op de snooze-knop, zeg je ‘nee’ tegen de dag.

De ochtendroutine van de Amerikaan bestaat uit zes onderdelen: mediteren, sporten, je verdiepen in iets wat je interesse heeft, schrijven, affirmaties – dus iets positiefs waarin je gelooft – opzeggen

en je gedroomde toekomst visualiseren. Deze onderdelen komen niet zomaar uit de lucht vallen, want (op de laatste twee na), ook de wetenschap bevestigt dat je van deze activiteiten een gelukkiger mens wordt.

MAAR IK BÉN GEEN OCHTENDMENS! Leuk en aardig, je wekker die in alle vroegte afgaat, maar hoe haalbaar is dat voor mensen die geen ochtendtypes zijn? Volgens neuroloog en slaapdeskundige Angelique Pijpers van het Centrum voor Slaapgeneeskunde Kempenhaeghe wordt een uitgesproken avondmens nooit een ochtendmens, maar is het wel mogelijk om je biologische ritme enigszins aan te passen. ‘De belangrijkste succesfactor voor vroege vogels is consequent elke dag op hetzelfde tijdstip op te staan, met voldoende (dag)licht en daarnaast op een vast tijdstip te gaan slapen. Houd je ook in het weekend aan dit vaste ritme en laat langdurig snoozen voortaan voor wat het is. Door lang te snoozen kun je in een oppervlakkige slaap blijven: daar heb je op alle fronten niks aan.’

Verspilde tijd die je misschien beter kunt besteden aan het opkrikken van je conditie of het in alle rust klaarmaken van je ontbijt. Pijpers: ‘Ik vermoed dat het positieve effect van vroeg opstaan deels berust op de regelmaat die mensen voor zichzelf creëren. Het is prima om een uur eerder op te staan, maar je moet wel voldoende uren slapen. Sta je vroeger op, zorg dan ook dat je de avond van tevoren eerder in bed stapt. Het ideale aantal uur slaap verschilt per individu en is grotendeels genetisch bepaald. Houd tijdens een vakantieweek, als je niets moet, eens bij wanneer je ’s avonds uit jezelf zou gaan slapen en hoe laat je de volgende ochtend zonder wekker weer wakker wordt. Op deze manier ontdek je wat jouw ideale slaapduur is. Een goede nachtrust is essentieel voor je gezondheid. Slaap je regelmatig te kort, dan kun je last krijgen van concentratieproblemen en stemmingsklachten. Mogelijk zijn er ook op de lange termijn nadelige effecten op de gezondheid, maar dit moet nog verder worden onderzocht.’ >

NAJAAR 2016

RA05_48TM50_DAG EN DAUW.indd 55

20-09-16 14:56

56

HET MOET WEL LEUK BLIJVEN Eliane (39), marketingmanager en moeder van drie jonge kinderen, leek het ook wel wat om vroeger op te staan om in alle rust haar dag op te starten met een kop thee en yoga. Enthousiast ging ze van start, maar al snel hing ze haar ochtendritueel weer aan de wilgen. ‘Vanaf dag één vond ik het een gevecht om m’n bed uit te komen. Als ik dan eenmaal met een kop thee op de bank zat, vond ik het best fijn om even tijd voor mezelf te hebben zonder meteen voor de kinderen te moeten zorgen of de eerste werkmails binnen te zien komen. Toch zat ik ook vaak genoeg gapend op de bank te verlangen naar mijn bed. De avonduren zijn bij mij favoriet, dus het lukte me niet om ’s avonds eerder naar bed te gaan. Gevolg was dat ik steeds vermoeider werd en ’s avonds met tegenzin mijn wekker op half zes instelde. Na twee weken was ik het zat. Ik besloot weer langer te blijven liggen en mijn yogaoefeningen ’s avonds te doen.

Voor dag en dauw opstaan, het is niks voor mij.’

HET GAAT OM RUSTIG WAKKER WORDEN Waar doen we goed aan? Onze wekkers zo vroeg zetten dat we er al een kwart dag op hebben zitten als anderen zich nog eens omdraaien? Of is half acht ook een prima tijd om je bed uit te komen?

Rob de Ron is slaaptrainer en wordt zonder wekker rond zeven uur wakker. Hij mediteert een paar minuten, zet een kopje koffie en maakt een wandelingetje door de stad. ‘Ik heb er moeite mee dat vroeg opstaan zo verheerlijkt wordt door schrijvers als Elrod’, zegt hij. ‘Als je het fijn vindt om een uur eerder je bed uit te komen, is dat natuurlijk prima. Maar als je zoals Eliane een avondmens bent, hoef jezelf echt niet te forceren om zo vroeg op te staan. Probeer je dag langzaam op te starten. Ons biologische ritme is ingesteld op traag ontwaken. Ik raad niemand aan om ’s ochtends urenlang in pyjama rond te lopen, maar ik zie geen kwaad in een keer snoozen. Volgens Elrod levert dat negatieve energie op, ik zie het als een ultiem genietmoment. Heerlijk, je draait je nog even om en geniet van je warme bed. De beste manier van ontwaken is voor iedereen verschillend, kijk naar wat bij jou past.’

Kijk ook eens op mymorningroutine.com

‘Fijn om ’s ochtends vroeg tijd voor mezelf te hebben, maar ik geef toe: ik zat ook gapend te verlangen naar mijn bed’

8 TIPS

OM DE DAG GOED TE BEGINNEN Merel Wildschut is zelfstandig ondernemer en runt het blog ‘De Groene Meisjes’. Ze staat elke dag om 6:00 uur op om haar dag een energieke kickstart te geven. Dit zijn haar tips

Z Zet je wekker een uur vroeger dan je normaal

zou doen. Sta je normaal om 7 uur op, probeer dan eens hoe het voor je is om de wekker om 6 uur te zetten. Gebruik liever niet het alarm op je telefoon, maar een gewone wekker. De verleiding om in bed te blijven liggen met je telefoon en die te gaan checken, is groot.

Begin je dag met één of twee glazen water.

Z Het beste doe je dit voordat je ook maar iets anders doet. Poets vervolgens meteen je tanden.

Water drinken en tandenpoetsen zijn twee activiteiten waarover je niet na hoeft te denken.

Het werkt verfrissend en je zult merken dat je meteen wakkerder bent. Zo niet, gooi dan nog een plens water in je gezicht.

Ga Z rustig zitten en mediteer 5–10 minuten in stilte. Ben je niet gewend aan mediteren?

Installeer dan een meditatie-app als ‘Headspace’ of ‘Stop, breathe and think’ op je smartphone.

Lees een paar bladzijden uit een boek. Dit kan Z een roman zijn, maar ook een zelfhulpboek. Het voordeel van een zelfhulpboek: het staat doorgaans vol met positieve, motiverende gedachten.

Maak wat aantekeningen in een (digitaal) Z notitieboekje. Hoe sta je tegenover deze dag?

Heb je bepaalde wensen voor de komende 24 uur of is er iets waarvoor je dankbaar bent? Schrijf het op in korte zinnen.

Z Beweeg! Of je nou push-ups of 10 minuten yogaoefeningen doet, een rondje wandelt of op de fiets springt: breng je lichaam in beweging.

Neem een korte, verfrissende douche. Douche Z niet langer dan drie minuten en wissel eventueel warm en koud water af, dat brengt je bloedsomloop goed op gang.

Eet een goed ontbijt en neem hier echt even Z de tijd voor. Heb je weinig tijd in de ochtend?

Zorg dan dat je ontbijt de avond van tevoren al klaarstaat.

NAJAAR 2016

RA05_48TM50_DAG EN DAUW.indd 56

20-09-16 14:57

Advertentie

Een kaartje maakt je dag Laten we eerlijk zijn, er is maar weinig dat zo verrast als een handgeschreven kaartje.

Wanneer dan ook; bij een geboorte, met een verjaardag, met kerst, als je verliefd bent of zomaar. Een kaartje is het mooiste cadeautje. Omdat het persoonlijk is, omdat er aandacht aan is besteed. En heb je geen postzegels in huis? Geen probleem, bestel ze gewoon op postkantoor.nl. Dan heb je ze de volgende dag in huis.

1234567_000_BW_RadarXX(adv).indd 46

23-09-16 10:31

58

BETAALBARE CITYTRIP

Lissabon wereldstad voor een prikkie

Het is ondoenlijk om niet in vervoering te raken van Lissabon. Het heeft een beeldschoon oud centrum en het uitgestrekte strand is altijd vlakbij. En het is er stukken goedkoper dan zo’n beetje elke andere Europese bestemming.

Dit zijn de 10 beste budgettips.

RA05_58TM61_LISSABON.indd 58

20-09-16 15:57

tekst Schrijfbedrijf Mevrouw van Dale fotografie i-Stockphoto

59

1. Ben je een kunsten cultuurfan?

Op naar Belém. Het Mosteiro dos Jerónimos (of Hiëronymietenklooster) ligt aan de oevers van de brede rivier de Taag. Ga vroeg, voor de bussen met Japanse toeristen arriveren en geef je over aan de serene sfeer in het prachtige gebouw. Klaar? Neem een koffie met Pastéis de Belém (de Sachertorte van Lissabon) bij het Antiqua Confeitaria de Belém en loop de brug over de rivier naar de Toren van Belém. Dit oude fort is indrukwekkend; geniet bovenop met de wind door je haar van het uitzicht.

In Belém zitten veel voordelige lunchrestaurants.

>>>MOSTEIRO DOS JERÓNIMOS

>>>BAIRRO ALTO

2.

Borrelen met tapas Chiado is de intellectuele wijk; boekhandels,

theaters, grote pleinen, chique winkels maar ook kleine artistieke zaakjes. Loop met een ijsje in je hand door naar Bairro Alto, de oudste wijk van de stad. De smalle steegjes lopen flink omhoog; overdag is het hier braaf en rustig, ’s avonds staan de bezoekers van alle kroegjes op straat en vieren het leven. Ook hier wemelt het van de goedkope restaurantjes.

3.

Dwalen door de tijd In de drie kleine wijken Alfama, Castelo en Graça

is het of je in de middeleeuwen bent beland. Smalle schilderachtige straatjes met scheve huisjes, oude sloffende vrouwtjes, de was hangt boven de straat.

Verlies jezelf en dool een paar uur rond. Vergeet het Moorse Castelo de Sao Jorge niet, een van de mooiste kastelen van Europa.

4. Shoppen en bijkomen

Moeie voeten? In de wijken Baixa en Rosso kun je bijkomen, want hier zijn de straten lekker plat.

Statige lanen, mooie pleinen en heel veel terrassen.

Voor iedereen met shoplust: hier zitten de internationale ketens maar ook authentieke winkels met handgemaakte producten. Of neem plaats op een terras of een bankje en kijk naar wat zoal langs paradeert: straattheater op zich!

>>>CASTELO DE SAO JORGE

Wat kost dat?

De kosten van het levensonderhoud in Portugal liggen gemiddeld 30 procent lager dan in Nederland. Portugal staat dan ook in de top tien van de goedkoopste vakantielanden van Europa. Alleen de voormalige Oostblokkers zitten daar nog onder, berekende website numbeo.com, ‘s werelds grootste database die de kosten van levensomstandigheden (zoals huisvesting, gezondheidszorg, consumentengoederen, boodschappen, restaurantbezoek en vervoer) bijhoudt. In Lissabon betaal je gemiddeld voor een cappuccino € 1,25, een flesje water kost er € 0,90, evenals een lokaal biertje. Voor een etentje voor twee betaal je rond de € 30.

Dit voordelige prijsniveau in combinatie met koloniale panden, terrasjes, romantische uitzichten en authentieke kronkelsteegjes maakt Lissabon tot de ideale citytrip.

En dat tempo... Zo relaxed.

Niemand heeft haast; voor een toerist wordt de tijd genomen.

Dat werkt aanstekelijk; al na een paar uur voel je je ontspannen en kuier je helemaal zen over de kasseien, onder de geurende waslijnen door.

NAJAAR 2016

RA05_58TM61_LISSABON.indd 59

20-09-16 15:58

60

Waar gaan we slapen?

5. Voor de nodige geschiedenis

Geen zin in een ellenlang geschiedenisverhaal van een gids? Aan het Praça do Comércio-plein, met uitzicht op de Taag zit het Lisboa Story Center.

In dit sympathieke, interactieve ‘museum’ zie je in ongeveer een uur de hele geschiedenis van de stad.

Sla vooral hun ‘aardbevingskamer’ niet over.

Volgens de Trivago hotelprijsindex – een betrouwbare indicator voor huidige gemiddelde prijzen in de Europese online hotelmarkt – bedraagt de gemiddelde hotelprijs in Lissabon voor een tweepersoonskamer € 115. >>>BAIXA

>>>PRAÇA DO COMÉRCIO-PLEIN

wellnesscentrum. Met stijlvolle, luxe kamers, ingericht volgens de principes van Feng Shui. Ook leuk, voordelig én kunstzinnig is de Living Lounge Hostel. Elke kamer is ontworpen door een lokale kunstenaar. Living Lounge ligt in het hart van het toeristische centrum van Lissabon, op de grens tussen de chique wijk Chiado en het historische Baixa.

Het Baixa-Chiado metrostation is aan de overkant van de straat, zodat je in no time op weg bent naar het strand of juist het uitgaanscentrum Bairro Alto.

6. Sintra is een hele dag waard

Ten noorden van Lissabon ligt het prachtige Nationaal Park Sintra (staat op de UNESCO Werelderfgoedlijst). Hier woonden vroeger de prinsen en edelen. Maak er een dagje van en loop langs de oude paleizen met hun weelderige tuinen.

Bezoek ook Castelos dos Mouros, een Moors kasteel uit de achtste eeuw, dat op de hoogste berg van Sintra ligt. Loop de oude dikke kasteelmuur helemaal af en waan je in de riddertijd.

7. Kom op een bankje zitten

>>>TIP: het boetiekhotel Inspira Santa Maria Hotel, een gecertificeerde eco-hotel. Gelegen op 80 meter van de Avenida da Liberdade en op 300 meter van het Marques de Pombalplein. Het hotel heeft een spa- en

>>>PRAÇA DO COMÉRCIO-PLEIN

Liever niet de stad uit, maar wel neerstrijken in de natuur? Het gratis toegankelijke Parque Eduardo VII is het grootste park van Lissabon en geeft een geweldig uitzicht over de stad. Ga rondwandelen of gewoon op een bankje zitten en kijk om je heen.

8.

Eco-tour Boek een Eco Tuk Tour. Milieuvriendelijker, stiller

en frisser dan zo’n pruttelende benzinebrommertaxi. De chauffeurs zijn aardig en sturen hun bolide vaardig door de smalle straatjes, het lijkt of ze iedereen kennen, ze groeten voortdurend de mensen op straat. ecotuktours.com.

NAJAAR 2016

RA05_58TM61_LISSABON.indd 60

20-09-16 15:58

61

VERVOER Met EasyJet vlieg je vanaf € 147 vanaf Schiphol naar Lissabon.

Met de KLM kosten tickets vanaf € 236. Een taxi van de luchthaven naar het centrum kost ongeveer € 15 à € 20. Een gemiddelde taxiritje in het centrum kost zelden meer dan € 7.

Buskaartjes kosten één tot anderhalve euro binnen de stad en de prijs van een dagkaart bedraagt ongeveer € 5. Buskaartjes van Lissabon naar Porto kosten slechts € 10 tot € 15.

Met een Lisbon Card kun je 24, 48 of 72 uur gebruikmaken van het openbaar vervoer en de kabelbanen in de stad. De kosten bedragen respectievelijk € 18,50, € 31,50 en € 39. Bovendien heb je hiermee gratis toegang tot 25 musea, monumenten en bezienswaardigheden. Je kunt de Lissabon Card vooraf online bestellen.

Ook snel (handig tijdens de spits) en goedkoop is de metro, die onlangs nog helemaal werd vernieuwd. Tickets kosten € 0,60 per stuk of € 4,95 voor tien.

Goedkoper dan de hop on hop off bus: neem het krakende oude gele trammetje 28. In anderhalf uur ben je de hele stad door.

TIP: VIVA VIAGEM Voor slechts € 0,50 heb je een Viva Viagem of 7 Colinas metrokaart die je moet opladen. Ben je van plan om vaak gebruik te maken van het openbaar vervoer? Koop dan een 24 uursticket. Dat kost je € 6,50.

De ‘Viva Viagem’-kaart kun je trouwens ook gebruiken voor een ritje met de bus.

>>>CASCAIS

9. Het lekkerst eet je op een plastic stoel

Vaak hebben de eenvoudige eethuisjes de kunst van de traditionele keuken het best onder de knie en zijn de prijzen helemaal prima. In de oude wijken Barrio Alto en Alfama is er een groot aanbod van goede, betaalbare restaurants. Veel restaurants in Lissabon bieden een ‘ementa turistica’ aan, een toeristenmenu dat bestaat uit een voordelig driegangenmenu.

Ook vindt in Lissabon de ‘restaurantweek’ plaats, meestal in september en mei. Tijdens deze week kun je voor een spotprijs dineren in de meest gerenommeerde restaurants.

10. En nu gaan we naar het strand

Cascais, een voormalig vissersdorpje dat is uitgegroeid tot een charmante badplaats, ligt een half uurtje verwijderd van het oude centrum Lissabon.

Neem de trein, dat is snel en goedkoop; een kaartje naar Cascais en naar Estoril, een andere fijne badplaats, kost maar een paar euro. De treinen rijden vanaf station Cais do Sodré. De badplaats Costa da Caparica heeft meer dan 30 kilometer aan zandstranden en ligt maar 19 kilometer van het centrum van Lissabon. Vanuit het centrum van Lissabon gaat er een bus naar Costa da Caparica.

SCHUITJE VAREN

>>>NOG EVEN DIT

Neem de veerpont bij Praça do Comércio naar de overkant van de Taag (Cacilhas, Seixal en Montijo).

Kijk op likealocalguide.com voor tips van Lissabonkenners en -bewoners. Je kunt zelf je prijsniveau aangeven en vervolgens kiezen uit heel veel restaurants, sightseeingtips en activiteiten.

NAJAAR 2016

RA05_58TM61_LISSABON.indd 61

26-09-16 10:45

EEN HEEL JAAR RADAR+ VOOR MAAR € 19,95 HET ENIGE CONSUMENTEN-LIFESTYLEMAGAZINE DAT JE VAN A TOT Z LEEST EN WAAR JE ECHT IETS AAN HEBT HAAL HET BESTE UIT JEZELF EN JE GELD

AR NAJA PRIJS

€ 3,95

KIESR VOO NG I T R KO

BUDGET LISSABON CITYTRIP-TIPS

WONINGGEKTE IN DE RANDSTAD DE JACHT OP EEN BETAALBAAR HUIS

‘IK WIL OOK 2%’ HYPOTHEEK OVERSLUITEN PAS OP VOOR DE BOETE-VALKUIL

AR KIES JE EEN HOE GA NA ZORGVERLENER .NLJE PAST? LUSBIJ RADARPDIE ‘IK BEN FIT EN GRATIS OF BEL VERONIQUE: PIJNVRIJ DANKZIJ BART’ 0800-1661

LANGER LEVEN? ELKE DAG NAAR BUITEN

(MINSTENS EEN HALF UUR)

WINTERBANDENDILEMMA DOEN OF NIET?

600K.0216 JLGN2/3

GETEST

PROBIOTICA (ONZIN) ALCOHOLVRIJE WIJN (VIES) E-AUTO’S (INTERESSANT)

RA05_001_COV_RADAR+5_2016 ZB.indd 2

26-09-16 16:40

Bezoek ons ook op radarplus.nl én like radarplusmagazine op RA05_79_MARKETING JAAR ABO.indd 62

26-09-16 16:43

CONSUMENT & GELD - STUDENTENLEVENS

63

De wereld dreigt naar de knoppen te gaan doordat wij als gekken consumeren en Lara is meer dan ooit een vrekkenmoeder. Dochter Daya voelt met haar mee. Maar om nou een laptop van hout te krijgen voor je zestiende verjaardag...

Het is de gevaarlijkste vraag van het jaar. ‘Daya, wat wil je voor je verjaardag?’ Haar wensen beperken zich allang niet meer tot een nieuwe vierdehands fiets, zullen we maar zeggen. Ze worden steeds groter.

Of beter gezegd: kleiner. Ze wil een nieuwe laptop.

Van de firma waar alles begint met de letter i. Een ultracompacte, lichte, snelle, zilvergrijze uitvoering die zo klein is dat je ’m met anderhalve vinger kunt optillen en waarvan de prijs met vier cijfers geschreven wordt.

Want ‘iederéén’ heeft er zo een en ze kan ‘écht’ niet zonder. En bovendien, als ik hem NU alvast voor haar aanschaf, dan zit er een gratis zilvergrijze koptelefoon ter waarde van € 299 bij.

Het is iets wat ik vaker merk. Zoals vroeger ‘iederéén’ in de klas ‘véél later’ naar bed mocht dan Daya, heeft nu ‘iederéén’ in haar kennissenkring de nieuwste tablet, telefoon, computer of iets anders met een aankoopbedrag waarvan je een prima tweedehands autootje zou kunnen kopen.

Aan mezelf merk ik dat ik de laatste jaren in precies de tegenovergestelde richting beweeg. Daarvoor hoef ik alleen maar naar mijn laptop te kijken. Die is niet meer zo snel als vroeger en glimmen doet hij al helemaal niet meer. Maar hij werkt, dus waarom zou ik een nieuwe

Al die gadgets worden in arme landen tegen een miniem loon in elkaar geschroefd, en ze bevatten bloedmineralen

Lara Aerts (42) is freelance jour naliste, ze werkt o.a. voor RADAR+ en woont met haar kinderen Daya (15) en Indra (14), een hond en een kat in Amsterdam. Om het gezin in de lucht te houden, werkt ze zich (met plezier) zes slagen in de rondte en past ze wat kunst en vliegwerk toe om uit de rode cijfers te blijven.

kopen? Ik ben geen zestien meer, zoals Daya bijna, dus zelfvertrouwen of status ontleen ik allang niet meer aan eigendommen. Dus waarom geld – of zelfs: véél geld – uitgeven terwijl het niet echt nodig is? Zonde!

Maar de laatste tijd is mijn afkeer van al dat kopen en consumeren nog meer uitgekristalliseerd. De hele wereld gaat ervan naar de knoppen. En, zo vertel ik Daya ook, al die gadgets, telefoons en laptops worden in arme landen onder erbarmelijke omstandigheden tegen een miniem loon in elkaar geschroefd. Ja, ook die artikelen met de i ervoor. Veel van die spullen bevatten bovendien bloed- of conflictmineralen uit Afrika. Voor die argumenten is Daya gelukkig gevoelig.

Via Facebook ziet ze regelmatig filmpjes voorbijkomen waarop dieren schandalig behandeld worden. Ze is dan ook acuut gestopt met vlees eten en heeft mij daarmee aangestoken. We willen zo min mogelijk parasiteren op dieren, mensen en het milieu, hebben we besloten. Na wat zoeken op internet blijken er wel twee vriendelijke telefoons te bestaan, de Fairphone en de Block Phone.

Maar qua laptops is de oogst nogal mager. Een Iers bedrijf maakt laptops van hout die tien jaar meegaan, waaraan geen bloed kleeft en die drie keer minder energie verbruiken dan een gewone computer. Zie iameco.com. Nu is een houten laptop een brug te ver voor een zestienjarige. Zelfs als het om ecologisch esdoornhout gaat; dat snapt een vrekkenmoeder ook wel. De oplossing? Een tweede-, derde- of vierdehands bloedlaptop dan maar. Zonder bijpassende koptelefoon.

Maar met een veel minder vieze bijsmaak. +

fotografi e Anja Robertus

ZONDE VAN HET GELD

NAJAAR 2016

RA05_78_COLUMN LARA.indd 63

21-09-16 09:29

64

NAJAAR 2016

RA05_62TM65_HOE WORDT JE EEN STEL.indd 64

20-09-16 16:04

tekst Jean-Pierre van de Ven illustratie Sophie van Boven

Wij horen bij elkaar

Je kijkt in elkaars ogen en daar is-ie: de KLIK. Vuurwerk explodeert, violen barsten los, vlinders fladderen. Oh heerlijke romantiek... Maar weet je zeker dat zij/hij de ware is?

Alles over het vinden (en houden) van de perfecte partner.

Heb je een fijne partner van wie je veel houdt? En zijn jullie verliefd geworden op het eerste gezicht? Als er violen klonken op het moment dat jullie elkaar zagen en de lucht was zwanger van romantiek, dan behoren jullie tot een minderheid. Bij de totstandkoming van de meeste relaties komt namelijk geen enkele viool te pas.

Meer dan 53 procent van alle huwelijken op de wereld is gearrangeerd. Dat wil zeggen dat anderen dan de bruid en de bruidegom, meestal hun ouders, hebben beslist dat er getrouwd moet worden. De redenen voor een gearrangeerd huwelijk zijn over het algemeen praktisch: twee families kunnen door een huwelijkse verbintenis geld, land of goederen samenvoegen.

Ook status en invloed spelen een rol. Ouders proberen voor hun zoons en dochters de beste ‘deal’ in de wacht te slepen, omdat ze ervan uitgaan dat een gelukkig huwelijk is gebaseerd op materiële welstand.

In onze westerse wereld zijn gearrangeerde relaties al lange tijd op hun retour. Wij geloven dat romantiek de basis moet zijn voor een gelukkige verbintenis. We vinden ook dat toekomstige partners elkaar zelf moeten kunnen kiezen. Dat werpt dus de volgende vraag op voor de singles van deze wereld: wat is voor mij een goede partner? Bestaat er zoiets als een perfect match?

65

E PSYCH HEID D N O Z & GE

WAT IS DAT TOCH; DIE VONK...

Sander en Marjolein zijn wat je noemt een onwaarschijnlijk paar. Sander is 42 jaar oud, Marjolein telt 29 lentes. ‘De mensen vragen weleens of ik zijn dochter ben’, zegt ze. ‘Of ze kijken raar naar me als we over straat lopen. Maar dat kan me niets schelen. Het was liefde op het eerste gezicht. We hadden meteen die klik, de chemie die er moet zijn.’

Sander en Marjolein komen bij me vanwege relatieproblemen – waarover later meer – maar hun eerste ontmoeting is verlopen zoals de meeste mensen zich dat wensen. We zoeken allemaal de klik, de magie, de onmiddellijke verbondenheid. Maar hoe komt zo’n klik

We vinden mensen met een gezicht dat lijkt op het onze betrouwbaar, maar niet seksueel aantrekkelijk tot stand? Als psychologische onderzoekers daarnaar vragen, antwoorden we: een ideale partner begrijpt me meteen, zonder woorden. Zo iemand is betrouwbaar en stabiel, maar is ook oprecht in me geïnteresseerd. De ideale partner, antwoorden we ook verrassend vaak, beschikt over voldoende hulpmiddelen, zoals geld, status, of connecties, zodat hij of zij zich onafhankelijk van mij en van anderen kan opstellen.

Hé, lijkt dat laatste niet enorm op het eisenpakket van de ouders die voor hun kinderen de beste deal proberen binnen te halen? Waar is de romantiek ineens gebleven? Misschien komt die weer in beeld als we > NAJAAR 2016

RA05_62TM65_HOE WORDT JE EEN STEL.indd 65

20-09-16 16:04

66

kijken naar de manier waarop mensen zich gedragen, door te observeren en te meten, in plaats van hun te vragen naar hun mening.

WE WILLEN IEMAND DIE OP ONS LIJKT Psychologen, sociologen, antropologen en economen meten het gedrag van zoekende singles bijvoorbeeld door bevolkingsregisters uit te pluizen, door telefoongegevens en zoekgedrag op sociale media te bestuderen en door middel van slim gestructureerde interviews.

Bijna al deze wetenschappers komen tot de conclusie dat we op zoek zijn naar iemand die op ons lijkt.

Zo zoeken we bij voorkeur een partner die evenveel onderwijs heeft genoten als wijzelf, die van dezelfde etnische afkomst is en ongeveer van dezelfde leeftijd. We zoeken iemand die hetzelfde aantal seksuele partners heeft gehad voorafgaand aan de relatie. Ook zoeken we een partner die ongeveer evenveel weegt als wijzelf en die zichzelf ongeveer even aantrekkelijk

Vrouwen willen intimiteit, mannen zoeken iemand die niet almaar bang is om te worden verlaten

vindt als wij onszelf aantrekkelijk vinden.

Zoeken we dus een exacte kopie van onszelf? Nee, dat nou ook weer niet. Psycholoog Lisa de Bruine liet mensen op een computerscherm kijken naar gezichten die soms wel en soms niet waren aangepast om te lijken op hun eigen gezicht. Ze ontdekte dat we mensen met een gezicht dat lijkt op het onze betrouwbaar vinden, maar niet seksueel aantrekkelijk. De Bruines verklaring daarvoor is dat we wel zoeken naar overeenkomsten met onszelf in toekomstige partners, maar dat we willen vermijden een relatie aan te gaan met een familielid.

WAT ZEG JE? ‘Willem en ik verstaan elkaar niet. We spreken gewoon niet dezelfde taal’, zegt Manon. Ze is een vroege dertiger, zwanger van hun eerste kind. Willem is een jaar ouder dan zij. ‘Hoezo, ik spreek toch Nederlands?’ zegt hij geërgerd. Daarop maakt Manon een wegwerpgebaar. ‘Zie je, dat is nou precies wat ik bedoel. Je maakt overal een flauwe grap van.’

Stellen zoals Willem en Manon komen vaak naar de praktijk van een relatietherapeut met wat ze noemen ‘problemen in de communicatie’. Communiceren doen we met meer dan taal alleen, maar Manon heeft wel een goed punt te pakken als ze het heeft over het spreken van dezelfde taal. Onderzoeker James Pennebaker van de universiteit van Texas heeft namelijk onderzocht of we ook zoeken naar een partner die net zo praat als wij. En dat blijkt zo te zijn.

HET GAAT OM KLEINE WOORDEN Pennebaker ontwikkelde een computerprogramma om geschreven en gesproken tekst te analyseren. Zo ontdekte hij dat de kans dat mensen een relatie met elkaar krijgen veel groter is als ze ‘functiewoorden’ op dezelfde manier gebruiken. Dit zijn korte woorden die geen betekenis hebben buiten een zin, zoals voorzetsels (met, voor, tegen), lidwoorden (de, het, een) en bijwoorden (juist, nogal, erg). Pennebaker analyseerde de taal van honderden deelnemers aan speeddates.

Drie maanden na de dates waren koppels die meer overeenkwamen in het gebruik van functiewoorden vaker een stelletje geworden dan mensen die niet overeenkwamen.

Pennebaker heeft meer onderzoek gedaan naar de link tussen taal en relaties. In een ander onderzoek vond hij dat getrouwde stellen die vaker ‘wij’ en ‘we’ en ‘ons’ zeggen minder vaak scheiden dan stellen die meestal ‘jij’ en ’je’ en ‘jouw’ zeggen. Zo zie je maar, het (on)geluk schuilt in een klein woordje.

RA05_62TM65_HOE WORDT JE EEN STEL.indd 66

20-09-16 16:05

67

Stellen die vaker ‘wij’ en ‘we’ en ‘ons’ zeggen, scheiden minder vaak dan stellen die meestal ‘jij’ en ’je’ en ‘jouw’ zeggen KWESTIE VAN VEILIG KUNNEN HECHTEN Met hechting bedoelen psychologen de mate waarin we ons met iemand kunnen verbinden. Om dit te illustreren gaan we even terug naar Sander en Marjolein.

In de loop van de gesprekken bleek namelijk dat niet het leeftijdsverschil voor problemen zorgt, maar wel de manier waarop ze zich binden aan een ander.

‘Ik heb nooit het gevoel dat we echt sámen zijn’, zegt Marjolein tegen Sander. ‘Jij bespreekt niets met me over je werk. Ik weet nooit hoeveel geld we hebben. En als je heel lief een weekendje weg voor ons boekt, heb ik geen enkele inbreng over wat we gaan doen.’

Volgens de hechtingstheorie van psychoanalyticus John Bowlby is Sanders manier van in een relatie staan typisch voor mensen die zich moeilijk hechten. Bowlby beweert dat de manier waarop we ons aan een partner verbinden, wordt bepaald door de relatie met onze ouders. Als we ons als kind veilig voelden, kunnen we ons ook veilig voelen bij een partner. Maar als onze ouders ons negeerden of geweld aandeden, of zijn gescheiden, kunnen we ons later onveilig voelen in relaties. Dit kan tot uiting komen door binnen de relatie een eilandje te vormen, zoals Sander. Maar het komt ook veel voor dat onveilig gehechte mensen voortdurend aandacht claimen van hun partner.

Volgens de psychologen Nancy Collins en Stephen Read van de universiteit van Zuid-Californië kunnen we het beste matchen met iemand die veilig gehecht is.

Daarin bestaan verschillen tussen mannen en vrouwen.

Vrouwen matchen het beste met iemand die goed met intimiteit kan omgaan, terwijl mannen het beste matchen met iemand die niet voortdurend bang is om te worden verlaten.

HET ALLERBELANGRIJKSTE: FLEXIBILITEIT Er zijn dus nogal wat factoren die bepalen wat voor ons de ideale partner is. Geen wonder dat we niet allemaal meteen de juiste partner vinden. Soms denken we dat we de juiste te pakken hebben, maar gaan we later twijfelen. Wat moet je doen als je merkt dat jouw partner misschien niet de ideale partner voor je is? Is alle hoop dan verloren, of is reparatie mogelijk? Voor Sander, die wel inzag dat Marjolein gelijk had, brachten gesprekken met zijn ouders over hun scheiding toen hij een jongetje van elf was, uitkomst. Hij leerde daardoor

1

2 3 4

ZO BLIJF JE LANG EN GELUKKIG SAMEN Zoek iemand die op je lijkt, maar die wel zo veel van je verschilt dat je behalve vertrouwen ook seksuele aantrekkingskracht voelt.

Help elkaar hechten: lieg niet en loop niet te snel weg, vraag aandacht voor jezelf maar niet te veel.

Blijf elkaar volgen: verdiep je regelmatig in elkaar, vraag elkaar naar dagelijkse gebeurtenissen, behoeften en overtuigingen.

Spreek elkaars taal: verdiep je in wat de ander zegt, check of je hebt begrepen wat de ander zegt en ga daar op in.

hoe hij als kind onder die breuk heeft geleden en hoe hem dit later had achtervolgd. Zo’n oplossing is niet voor iedereen weggelegd en ook niet per se nodig.

Het is soms al voldoende om actief te proberen om elkaars taal te spreken, door je te verdiepen in de leefwereld van je partner en goed te luisteren naar wat hij of zij zegt. Maar de belangrijkste factor die bepaalt of partners samen blijven – theoretisch goede match of niet – is flexibiliteit. Als stellen erin slagen om zich aan te passen aan de veranderingen die het leven met zich meebrengt, voorkomen ze dat een op papier mindere match ook tot een minder goede relatie leidt. + NAJAAR 2016

RA05_62TM65_HOE WORDT JE EEN STEL.indd 67

20-09-16 16:06

68

OMG oh my god

We willen vrede op aarde en innerlijke rust.

Maar wel graag ieder op onze eigen manier.

Aan het woord: een Hare Krishnaaanhangster een Bahá’í-gezin, een soefi, twee heksen en een boeddhist.

NAJAAR 2016

RA05_66TM73_RELIGIE.indd 68

20-09-16 16:13

tekst Lara Aerts fotografi e Linelle Deunk

69

LINDA (27)

‘Blijdschap vond ik niet in de disco, maar in Krishna die onvoorwaardelijk van mij houdt’

NAJAAR 2016

RA05_66TM73_RELIGIE.indd 69

20-09-16 16:13

70

MARTIJN (48), DEBBIE (48), TIM (18) EN NIKKI (15) ZIJN BAHÁ’Í

‘We zingen veel samen en houden elke maand gezinsraad’

RA05_66TM73_RELIGIE.indd 70

20-09-16 16:13

71

GIJS (55)

‘Het lukt me steeds vaker om niet te oordelen’

GIJS DE SWARTE (55) IS SCHRIJVER VAN DAN MAAK JE MAAR ZEN. HIJ HEEFT ZICH VERDIEPT IN HET ZENBOEDDHISME. (LEES MEER OVER BOEDDHISME OP PAGINA 75.)

‘Mijn vader was overleden, mijn relatie ging uit en mijn geld was op. Ik kreeg behoefte aan een spirituele of religieuze leidraad, aangezien ik tot het toch wel vrolijke besef was gekomen dat alles op termijn desintegreert. Tijdens mijn zoektocht verdiepte ik me onder meer in het boeddhisme. Sindsdien mediteer ik elke dag. Dan probeer ik mijn gedachten ‘uit te zetten’. Net als iedereen heb ik een

innerlijke stem die de hele dag maar doorgaat: als je eenmaal dat diploma hebt, die titel, dat huis, die auto, dan ben je er. Het streven is om die stem, en alle andere gedachten die in me opkomen, niet meer te geloven, maar er ook niet over te oordelen.

Als me dat soms lukt, ervaar ik een flow, een staat die ik ook ken van tennissen.

Als ik intuïtief speel, zonder gedachten, zonder te tobben over de rest van het spel, dan berekenen m’n hersenen in een fractie van een seconde de baan en snelheid van de bal, het effect van de wind, de bewegingen van de tegenstander – en zetten

dat om in actie. Punt binnen! En ja, dat is dan genieten! En dat volgende punt, en de punt daarna pak ik ook nog wel. Tot ... ik weer dénk. Bijvoorbeeld: wauw ik kan écht tennissen. Dan gaat het meestal mis.

Het is moeilijk om je gedachten niet meer te denken. Laatst fietste ik met mijn zoon door een lelijk stuk stad vol junkfoodketens. Het stortregende. Normaal gesproken is dat een bron van ergernis.

Maar het lukte me om niet te oordelen en toen zag ik hoe móói alles was. Het kost een beetje moeite om de boel mentaal om te zetten, maar het levert wel wat op.’

NAJAAR 2016

RA05_66TM73_RELIGIE.indd 71

20-09-16 16:14

72

LINDA VAN DEN AKKER (27) IS HARE KRISHNA-TOEGEWIJDE. ZE WERKT IN DE KINDEROPVANG. (LEES MEER OVER HARE KRISHNA OP PAGINA 75.)

MARTIJN REP (48, MOLECULAIR BIOLOOG), DEBBIE KEIJNER (48, COACH), TIM (18) EN NIKKI (15) ZIJN BAHÁ’Í. (LEES MEER OVER BAHÁ’Í OP PAGINA 75.)

KLAAS GROEN (30) IS ONDERWIJSKUNDIGE. SINDS EEN JAAR VERDIEPT HIJ ZICH IN HET UNIVERSEEL SOEFISME. (LEES MEER OVER SOEFISME OP PAGINA 75.)

‘Ik kom uit een Krishna-bewust gezin.

Martijn: ‘Binnen ons gezin speelt het ‘Hoe word ik een beter mens? Hoe We zongen en dansten veel, gingen vaak geloof een grote rol. We zingen veel vind ik voldoening die blijft, en die naar tempels en festivals. Op de basissamen, maken muziek, lezen uit de niet tijdelijk is, zoals bijvoorbeeld na school voelde ik me anders en had veel leringen van Bahá’u’lláh, de boodschaphet kopen van nieuwe spullen? Ik had vragen aan mijn ouders: waarom mensen per van God, en proberen die ook in de nooit gedacht dat ik de antwoorden zou bijvoorbeeld vlees aten en soms praktijk te brengen.’ Debbie: vinden bij een religieuze stroming. Ik ‘We willen ‘Bijvoorbeeld door gastvrij te niet respectvol met elkaar zag religie als iets ouderwets en assoomgingen. Mijn ouders legden zijn en bijeenkomsten in ons cieerde het met dogma’s in plaats van komen het goed uit. Het kwam door huis te houden om gesprekken met groei. Toch ben ik sinds een tijdje tot een een gebrek aan compassie voor te hebben over wat er gebeurt in aanhanger van het Universeel Soefisme. volmaakte levende wezens, en uit gewoonte. de wereld.’

Ik kwam die stroming per toeval tegen, wereld’ Nikki: ‘We houden gezinsraad.

Tussen mijn tiende en zeventijdens mijn zoektocht naar meer focus tiende was ons gezin minder actief, en na We vertellen alle vier wat we de afgeloen innerlijke rust. Ik wilde minder snel een tijdje begon ik het te missen. De pen maand leuk vonden, minder leuk, afgeleid zijn. Zo kwam ik in contact met blijdschap, liefde en verbondenheid met wat we wilden leren en hadden geleerd.’ meditatie. Ik mediteer nu elke ochtend God vond ik niet in de disco of bioscoop, Debbie: ‘Dat ging vroeger vaak over alvoor het ontbijt, als vast ritueel. Ik nergens in de materiële wereld. Ik ben ledaagse dingen, maar wel officieel met merkte dat het werkt. Tijdens de zoektoen weer actiever geworden. Vanaf dat een agenda en notulen. Ik lees nu terug: tocht naar verdere verdieping stuitte ik moment was ik Krishna-toegewijde Nikki wil breuken leren gelijknamig op het soefisme. Ook soefi’s mediteren, vanuit mijn eigen overtuiging. Veel maken en Tim wil moediger duiken en hun gedachtengoed sluit aan bij de mensen zoeken geluk in andere mensen, naar de voetbal. Martijn wil leren direct interesse die ik al jaren heb, namelijk die of in materiële dingen zoals een auto of te delen wat in zijn hart is en Debbie wil voor het wereldburgerschap. Ik schreef een huis. Maar dat is allemaal van gedisciplineerder opstaan. Dat is de eser ooit mijn scriptie over: hoe zorg je tijdelijke aard. Ik vind geluk in de sentie van ons geloof: samen leren, om te ervoor dat kinderen zich onderdeel gaan onvoorwaardelijke liefde van God, in ons komen tot een volmaakte wereld.’ voelen van een groter geheel, in plaats geval van Krishna. Dat zorgt ervoor dat Tim: ‘We hebben veel consulvan dat ze zich alleen richten ‘Ik zag mijn prioriteiten liggen bij spirituele taties gehad over de verhuizing. op hun eigenbelang? Ik bezoek groei. ’s Ochtends begin ik met chanten: We willen naar een buurt waar religie als iets diensten en bijvoorbeeld de het opzeggen van de Hare Krishnawe meer bezig kunnen zijn met ouderwets' summerschool in soefi-centra. mantra, met behulp van een houten het helpen van jongeren bij het Ik leer daar dat mensen in kralenketting – een mala. Ik ga regelmaken van goede keuzes. Maar verde kern gelijk zijn, ondanks culturele matig de straat op om de Hare Krishnahuizen zag ik niet zitten want ik houd verschillen. Vroeger vond ik het heel erg mantra te zingen. Ik speel dan op een niet van verandering. We bekeken alle hoe mijn christelijke opa en oma tegenIndiase kleitrommel. Ik draag nooit invalshoeken: welke had het meeste over mijn niet-gelovige ouders staan. zwart, maar altijd vrolijke kleren die potentieel? Ik realiseerde me dat veranTegenwoordig heb ik meer inzicht, en passen bij hoe ik me voel. Wij zien dering ook veel kan brengen. Dus stond kan ik beide standpunten begrijpen.’

Krishna in de vorm van een persoon. ik er uiteindelijk achter.’ Nikki: ‘Ik ben Dat vind ik prettig omdat ik zo een net vijftien en heb even getwijfeld: wil persoonlijke relatie met Hem heb. Hij is ik Bahá’í blijven? Ik heb toen kinderklas altijd bij me, daar word ik blij van.’ gegeven en daar werd ik zó blij van. Het gaf me de laatste push.’

NAJAAR 2016

RA05_66TM73_RELIGIE.indd 72

20-09-16 16:14

73

KLAAS (30) IS SOEFI

‘Hoe word ik een beter mens?’

RA05_66TM73_RELIGIE.indd 73

20-09-16 16:14

74

CEES (52) EN NIKI (54)

‘Er is niks mystieks aan heks zijn’

CEES (52) EN NIKI (54) GROENENDIJK ZIJN PRIESTER EN PRIESTERES IN EEN TRADITIONELE COVEN – EEN SAMENKOMST VAN HEKSEN. (LEES MEER OVER HEKSEN OP DE PAGINA HIERNAAST.)

Niki: ‘Toen een van onze dochters klein was, zei ze tegen haar juf: ‘Mijn moeder is een heks.’ De juf sprak me daar later op aan en ik zei: ‘Daar is geen woord van gelogen!’ Rond mijn 23ste kwam ik in contact met hekserij. Wat mij aansprak was de gelijkwaardigheid van man en vrouw.

Ik kon mezelf zijn, ongeacht wat ik had uitgespookt en wat me was overkomen –

RA05_66TM73_RELIGIE.indd 74

dat hoorde gewoon bij mijn levenspad. Het heeft alles met wicca, een ander woord voor hekserij, te maken dat ik in 2000 boerin ben geworden, in plaats van verzekeringsagent.’ Cees: ‘Wicca gaat over respect voor de natuur, over leven als onderdeel van de natuur. Het gaat over niks en niemand buitensluiten. Op onze boerderij werken daarom mensen met een psychiatrische aandoening. We vieren hier feesten als Halloween, ostara bij het begin van de lente en yule met kerst. We koken dan samen buiten, met dingen uit de natuur.

En bij het lentefeest schrijven we allemaal

een wens op een blaadje, en gooien het in het vuur.’ Niki: ‘Er wordt nog steeds vreemd naar je gekeken als je er voor uitkomt dat je een priesteres bent. Mensen denken bij rituelen aan heel ingewikkelde en mystieke, misschien duistere aangelegenheden. Maar dat hoeft helemaal niet. Samen een maanbadje nemen in het weiland bij volle maan is al een ritueel.

Zo gaat de volle maan niet onbewust aan ons voorbij. Het denken aan iemand en het branden van een kaars voor diegene is ook een ritueel. Het zit ’m in kleine, alledaagse dingen.’

20-09-16 16:14

75

waar geloven jullie in?

Is het een stroming, een religie of een levenshouding?

We zetten even op een rij wat onze geportretteerden precies aanhangen.

UNIVERSEEL SOEFISME Het Universeel Soefisme is een spirituele levenshouding waarin de vrijheid om je eigen weg te vinden centraal staat. Daartoe houdt de soefi zich bezig met religie, filosofie en psychologie. De stichter van het Universeel Soefisme is de Indiase Hazrat Inayat Khan. Hij groeide op in de negentiende eeuw tussen verschillende religies. Om oost en west samen te brengen begon hij begin twintigste eeuw lezingen te geven in Amerika en daarna in Europa. Zijn boodschap was dat alle godsdiensten uit één en dezelfde bron voortkomen en op dezelfde God zijn gericht. God heeft vele benamingen en iedereen beleeft God op zijn eigen manier. Mensen zouden dus ook niet hún religie als de absolute waarheid moeten zien, maar als een versie van de waarheid. In het Universeel Soefisme wordt elke profeet en elke religie geëerd. Toch zien soefi’s God niet als iets buiten de mens, maar binnen de mens.

Het doel is hiermee verbinding te zoeken om vrede in jezelf te bereiken. Meer informatie: soefi.nl BAHÁ’Í Het Bahá’í-geloof benadrukt de eenheid van de grote wereldgodsdiensten. Er is één God, en diens boodschappers zijn onder anderen Abraham, Krishna, Boeddha, Jezus, Mohammed en als laatste Bahá’u’lláh. Zij hebben ieder een religie gesticht die past bij hun tijdperk. Bahá’í’s geloven dat de mensheid betrokken is bij een voortdurend, noodzakelijk en geleidelijk proces naar verstandhouding, vrede, gerechtigheid en eenheid op wereldschaal, en ze streven naar volmaaktheid. In de mens zijn twee naturen aanwezig; zijn geestelijke of hogere natuur, en zijn stoffelijke of lagere natuur. Om de hogere natuur te ontwikkelen is het nodig om je geestelijk en intellectueel te ontwikkelen en tegelijkertijd bij te dragen aan de vooruitgang van de samenleving.

HARE KRISHNA Hare Krishna-toegewijden ken je misschien van het dansen en zingen van de Hare Krishna-mantra op straat. Dit zingen en dansen moet alle religies en naties in harmonie bij elkaar brengen. Toegewijden noemen God Krishna, maar erkennen dat er tal van benamingen zijn, zoals Jehova, Allah, enzovoorts.

Het doel van een Krishna-toegewijde is het ontwikkelen van een liefdevolle relatie met en devotie aan Krishna. Ze zien Krishna als een persoonlijke, niet straffende God. Ze geloven dat door een spirituele levenswijze saamhorigheid en vrede tot stand kunnen komen. Meer info: harekrishna.nl HEKSERIJ Hekserij is een levenswijze gebaseerd op het ritme van de natuur. Het wisselen van de seizoenen, hun hoogtepunten en de maanstanden staan centraal.

De natuur is de drijvende kracht achter het geestelijk en lichamelijk leven van de mens. Sommige heksen zijn ook wiccans: zij beleven dat contact met de natuur op een religieuze manier. Je kan als heks alleen wiccan worden door inwijding door een priester of priesteres. Wiccans en heksen geloven in reïncarnatie, omdat immers alles wat in de natuur sterft ook weer – in een andere vorm – herleeft.

Er zijn drie belangrijke regels in wicca: 1: doe wat je wilt, mits je niets of niemand schaadt; 2: dat wat je doet komt drie keer tot je terug. En 3: wees voorzichtig met wat je vraagt. Het zou weleens kunnen uitkomen.

BOEDDHISME Hoe raak je definitief van je lijden bevrijd? Volgens de boeddhistische leer door het opgeven van je verzet ertegen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Studie van de boeddhistische filosofie en meditatie-oefenen helpen erbij. Door te mediteren leer je je geest rustig te maken, en gedachten en gevoelens te bekijken zonder daarover te oordelen.

NAJAAR 2016

RA05_66TM73_RELIGIE.indd 75

26-09-16 11:14

76

wat doen we met de dood?

Vijf mensen die professioneel met de dood bezig zijn over afscheid nemen, nieuwe rituelen, troost en doorgaan.

‘Rondom de dood formuleren mensen wat ze belangrijk vinden in het leven.’

NAJAAR 2016

RA05_74TM77_EXPERTS DOOD.indd 76

26-09-16 10:57

tekst Marte van Santen fotografie iStockphoto

E PSYCH HEID D N O & GEZ

77

5 DESKUNDIGEN PRATEN OVER HET EINDE VAN IEMANDS LEVEN

Wat zijn de nieuwe rituelen?

Antropoloog Eric Venbrux, hoogleraar thanatologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, onderzoekt hoe mensen in uiteenlopende culturen en religies omgaan met de dood.

‘De meesten van ons blijken zonder rituelen geen afscheid van een dierbare te kunnen nemen. Die rituelen markeren de overgang van de ene fase naar de andere, en helpen je in het reine te komen met het idee van sterfelijkheid. Van je dierbare én van jezelf.

Rondom de dood formuleren we wat we belangrijk vinden in het leven.

Hoe mensen rouwrituelen invullen, zegt veel over de cultuur van een land.

Tot in de jaren 60 kregen de meeste Nederlanders een katholieke of protestante begrafenis, met een priester of pastoor die bad en preekte. Het

‘Er worden ballonnen opgelaten, of er wordt geapplaudisseerd.

Net als bij Pim Fortuyn en André Hazes’ draaide vooral om het geloof, niet om degene die in de kist lag. Veel ruimte om zelf invulling aan het afscheid te geven, was er niet.

Tegenwoordig zijn de mogelijkheden juist eindeloos. In plaats van tradities te volgen, husselen we allerlei symbolen en rituelen door elkaar en geven er een nieuwe betekenis aan. ‘Rituele bricolage’ noemen we dat. Zo kun je

een uitvaart krijgen met katholieke spreuken, Boeddhabeeldjes en cafémuziek. Soms kijken we daarbij ook af van anderen, vooral van bekende Nederlanders. De laatste jaren worden er bijvoorbeeld vaak ballonnen opgelaten, of wordt er geklapt voor de overledene. Dat hebben we overgenomen van publieke rouwspektakels als bij Pim Fortuyn en André Hazes.

Gaandeweg is de focus ook meer op de nabestaanden komen te liggen.

Vroeger wilden we vooral de overledene op een goede manier naar een andere wereld begeleiden, nu is de verwerking van het verdriet van de achterblijvers minstens zo belangrijk.

Het toenemende aantal monumentjes voor kinderen die voor of rond de geboorte zijn gestorven, past in die trend.

Verder heeft de opkomst van internet tot nieuwe rituelen geleid. Er zijn tal van persoonlijke herdenkingssites en -fora. En Facebook kent speciale memorialpagina’s, als digitaal monument voor overleden vrienden. Zo kan de online identiteit doorleven terwijl het lichaam er allang mee is gestopt.’

NAJAAR 2016

RA05_74TM77_EXPERTS DOOD.indd 77

26-09-16 10:57

78

Kun je in de natuur worden begraven?

Duurzaam ondernemer Roy van Boekel is mede-initiatiefnemer en directeur van Natuurbegraven Nederland, dat drie natuurbegraafplaatsen heeft. Meer locaties zijn in ontwikkeling.

‘Begraafplaatsen in een natuurlijke omgeving waren er al langer. Maar begraven midden in de natuur kan in Nederland pas een paar jaar.

Het verschil zit hem erin dat natuurbegraafplaatsen de belangen van mensen én natuur dienen. We beheren ze namelijk als een natuurgebied. Zo is de diversiteit aan planten en dieren op onze eerste natuurbegraafplaats, Heidepol in Arnhem, sinds de start in 2012 met 236% toegenomen.

We geloven in de troostende werking van de natuur, en willen dat mensen hun laatste rustplaats kunnen vinden op een plek die steun en kracht uitstraalt. Dat kan onder een oude, statige boom zijn, aan de bosrand of juist in het open veld. Met een natuurgraf draag je bovendien bij aan de natuurontwikkeling en -behoud in Nederland.

Op die manier gaan dood en leven naadloos in elkaar over.

‘Met een natuurgraf draag je bij aan natuurbehoud. Dood en leven gaan naadloos in elkaar over’

Als we een graf maken, laten we de bovenste begroeide laag grond zo veel mogelijk intact. Begraven kan in een kist van natuurlijke materialen of een wade. Voor as hebben we urnengraven. Desgewenst markeren we een graf met een gedenkteken in de vorm van een gegraveerde boomschijf. Bij het organiseren van het afscheid is alles mogelijk, van live muziek tot een picknick, zolang de natuur maar wordt gerespecteerd.

De kosten variëren, afhankelijk van de plek. Een urnengraf is € 2000, een natuurgraf tussen de € 3250 en € 4500. Met dat eenmalige bedrag koop je de grafrechten voor eeuwig af en heb je de garantie dat het nooit wordt geruimd.

Maximaal 10% van onze – overigens vrij toegankelijke – natuurbegraafplaatsen zijn voor begraven bedoeld. Is het maximum aantal bereikt, dan dragen we het gebied over aan onze partner, Natuurmomenten. Zo garanderen we dat het voor altijd behouden blijft, en ook toekomstige generaties van de natuur kunnen blijven genieten.’

Voor meer informatie: natuurbegravennederland.nl.

Hoe laat je kinderen omgaan met de dood?

Leerkracht en orthopedagoog Mary Mijnlieff is gespecialiseerd in rouw- en verliesbegeleiding voor kinderen.

‘Het is een misvatting dat je met jonge kinderen niet over de dood kunt praten. Integendeel, het beste advies dat ik kan geven, is om dat juist wel te doen. Begin er zo vroeg mogelijk mee – vanaf 3 jaar – en bij voorkeur op een moment dat er niets aan de hand is. Leg uit dat ‘dood’ betekent dat het lichaam stuk is en niet meer gemaakt kan worden. Ga daarna eens samen naar een begraafplaats en vertel wat daar gebeurt. Laat het onderwerp regelmatig terugkomen. Op die manier maak je de dood minder eng.

Wat je zeker niet moet doen, is tegen kleine kinderen zeggen dat iemand ‘voor altijd is gaan slapen’. De kans is groot dat ze dan zelf niet meer naar bed durven. Pas ook op met uitspraken als ‘hij is naar een andere plek gegaan’. Kleuters kunnen niets met het concept van eindigheid; voor hen betekent ‘weggaan’ dat je weer terug kunt komen. Ook dat kan beangstigend zijn. Bij basisschoolkinderen is het belangrijk te benadrukken dat zij op geen enkele manier schuld hebben aan de dood van een naaste. Anders bestaat het risico dat een kind bijvoorbeeld gaat denken dat als hij maar liever was geweest, oma niet was gestorven.

Iedere ouder wil zijn kinderen pijn besparen. Daarom hebben we de neiging om de waarheid over de dood af te zwakken, of te verdoezelen. Helaas zit je een kind daarmee eerder dwars dan dat je het helpt. Het zorgt ervoor dat het niet goed afscheid kan nemen, en verstoort het rouwproces. Vandaar ook dat ik mensen aanraad om kinderen – ongeacht hun leeftijd – zo mogelijk altijd mee te nemen naar een begrafenis of crematie, en ze te laten kijken als iemand opgebaard ligt. Mits je het vooraf goed voorbereidt op wat het gaat ervaren, geef je een kind daarmee de beste kans om met het verlies in het reine te komen.’

‘Nooit tegen kleintjes zeggen dat iemand ‘voor altijd is gaan slapen’. Dan durven ze zelf niet meer naar bed’

NAJAAR 2016

RA05_74TM77_EXPERTS DOOD.indd 78

26-09-16 10:58

79

Als je liever geen standaard afscheid wil...

Sinds 2012 runt Elise Alders samen met Martine Klumper Hart & Ziel Uitvaarten in Haarlem.

‘Vijf jaar geleden had ik weinig met de dood. Maar na jaren in de zakelijke dienstverlening te hebben gewerkt, wist ik wel dat ik iets anders wilde. Menselijker werk, waarmee ik iets kon bijdragen. Toen iemand uit de verzekeringsbranche me zei dat de uitvaartbranche meer mensen zou kunnen gebruiken die niet gaan voor het geld, maar voor wat goed is, was het zaadje geplant.

Martine en ik gebruiken geen standaarddraaiboeken of -formats. Ieder mens leeft immers zijn eigen leven, maakt zijn eigen keuzes, heeft zijn eigen dromen. Dat vertalen we door in een zo persoonlijk mogelijk

‘We lieten het geluid van ronkende motoren horen op het moment dat de kist van een motorclublid daalde’ afscheid. Soms blijkt het voor nabestaanden trouwens best lastig om dicht bij zichzelf of de overledene te blijven; het oordeel van de buitenwereld speelt óók bij het vormgeven van een uitvaart een grote rol.

De invulling van het afscheid wordt wel steeds vrijer.

Zo komt het bijvoorbeeld vaker voor dat een kist wordt beschilderd of beschreven.

Of dat families afzien van een kist, en ervoor kiezen om de overledene in een doek te wikkelen. Ceremonies vinden niet meer per se in een aula plaats, maar ook thuis, in de kroeg of een clubhuis.

Het leukst vind ik het om een uitvaart echt ‘eigen’ maken.

Bijvoorbeeld toen we het geluid van ronkende motoren lieten horen, precies op het moment dat de kist van een motorclublid in het graf daalde. De begraafplaats was niet zo blij met de herrie. Maar als ik vooraf toestemming had gevraagd, waren ze vast niet akkoord gegaan.

Je zou misschien denken dat het zwaar is om altijd met de dood bezig te zijn. Het tegendeel is waar. Door dit werk sta ik bewuster in het leven, en realiseer ik me iedere dag dat ik er iets van moet maken.

Wat ik niet had verwacht, is de dankbaarheid van families.

Die raakt me iedere keer weer. Na een ceremonie gaan we zelden weg zonder een zoen.’

Wat gebeurt er met de as na een crematie?

Antropologe Meike Heessels, onderzoeker Lokale dienstverlening vanuit klantperspectief aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, deed promotieonderzoek naar asbestemming.

‘De afgelopen jaren zijn we in Nederland steeds minder kerkelijk geworden. Dat laat zijn sporen na in hoe we omgaan met de dood. Bijvoorbeeld in het feit dat steeds meer mensen zich laten cremeren. Werd in 1950 nog maar 2% van de overledenen gecremeerd, in 1980 was dat al 35%. Daarna heeft die stijging verder doorgezet, tot 63,4% in 2015.

Voor mijn promotieonderzoek heb ik zes maanden in verschillende crematoria gewerkt, en vijftig nabestaanden geïnterviewd over wat zij met de as van hun dierbaren deden. Opvallend vond ik dat ook mensen die zichzelf niet of nauwelijks religieus noemen veel betekenis aan de as van de gestorvene toekennen.

Ze koesteren de urnen, omschrijven het aanraken ervan als rustgevend, troostend of opbeurend. As is voor hen niet simpelweg stof, maar vertegenwoordigt letterlijk de dode, als een soort relikwie.

Pas sinds 1991 mag je als nabestaande as mee naar huis nemen, en pas sinds 1998 is verstrooien buiten het crematoriumterrein toegestaan. Dat betekent dat er nog weinig tradities zijn; er wordt veel geïmproviseerd. Voor nabestaanden blijkt het vooral belangrijk iets met de as te doen waar de overledene volgens hen blij mee zou zijn geweest.

Uitstrooien, verwerken in juwelen of in een tatoeage, de as wegschieten in een vuurpijl, door een plant laten opnemen – ‘reïncarneren’ als boom – of gedurende tien jaar druppelsgewijs laten uitspoelen in de tuinvijver; je kunt het zo gek niet verzinnen of het kan.

Het meest indrukwekkend vond ik, zeker nu ik zelf kinderen heb, toen ik met een stoere schipper meeging om de as van verschillende mensen anoniem op zee te verstrooien.

Stonden we daar met z’n tweeën op het dek zakken te legen. De kleinste zakjes bewaarden we tot het laatst. Dat bleken kindjes en doodgeboren baby’s te zijn. Met hun as verstrooide de schipper ongevraagd ook bloemen. Zo creëerde hij zijn eigen eerbetoon voor hen.’

‘As is voor nabestaanden niet stof, maar vertegenwoordigt letterlijk de dode, als een relikwie’

NAJAAR 2016

RA05_74TM77_EXPERTS DOOD.indd 79

20-09-16 16:20

80

WEER OF GEEN WEER

Elke dag naar buiten Ze mag dan niet bepaald een sportschoolfan zijn, maar Heleen Spanjaard blijft reuze fit door te lopen met haar hond. Juist nu in de herfst. Dus hup: waterdichte schoenen aan en eropuit.

Ik val maar gewoon met de deur in huis: ik ben een sporthater. Van de begintune van Studio Sport krijg ik een instant depressie, de twee keer dat ik verleid werd om te gaan joggen herinner ik mij als een tranendal waarin weerzin en wanhoop de boventoon voerden, fietsen doe ik ook liever niet en de sportschool is in mijn optiek het voorportaal van de hel.

Zo. Duidelijk.

Maar ik beweeg wel!

Omdat het moet. En fl ink ook. Twee, drie uur per dag maar liefst. Dat doe ik samen met mijn hoogstpersoonlijk trimapparaat. Nou ja, apparaatje.

Hij heet Igor, is in het bezit van een vrolijke kwispelstaart en vier heel korte pootjes. Maar die korte pootjes wandelen als de beste. Seizoen in, seizoen uit lopen we samen door het bos en door de duinen, over het strand en door de polder. Of gewoon door het dorp. Heerlijk. Juist nu, in de herfst als veel mensen zich in huis terugtrekken omdat de zomer voorbij is. Geen mooier seizoen dan dit. Het blad aan de bomen verschiet van groen naar alle tinten rood en goud, in het bos komen de paddenstoelen

uit de grond en als je goed oplet zie je eekhoorns druk in de weer om een wintervoorraad beukennootjes aan te leggen. Hoe heilzaam al dat wandelen is merkte ik in dat ene hondloze jaar toen mijn vorige wandelmaatje naar de eeuwige jachtvelden was vertrokken. Ik veranderde snel in een somber gestemde bankhanger die bovendien kilo’s aankwam. Dus kwam er weer een hond. En na deze weer een, dat weet ik nu al. Fit zijn is nu eenmaal een voorwaarde om je goed en energiek te voelen. Dus op naar buiten. Juist nu.

ZO GEZOND IS BEWEGEN Wandelen, fietsen, tuinieren, voetballen, roeien, rennen, skaten, het is allemaal goed, maar wel minimaal dertig minuten per dag, en vijf dagen per week of meer. Activiteiten zoals (hard)lopen, fietsen en zwemmen versterken onder meer spieren, botten, hart, longen, immuunsysteem en uithoudingsvermogen. Daarnaast verlaagt ’t de bloeddruk, het cholesterolgehalte in het bloed en is het uiteraard een probaat middel om op gewicht te blijven.

Voldoende beweging is ook noodzakelijk om onze cognitieve vaardigheden op peil te houden: het geheugen, het vermogen om kennis op te nemen en te verwerken, ons bewustzijn,

NAJAAR 2016

RA05_54TM56_BLIJF IN BEWEGING.indd 80

20-09-16 16:35

tekst Heleen Spanjaard fotografi e Annemarijne Bax

81

Niet doen!

De hele dag binnen blijven.

Overdag een dutje doen, dit verstoort het waak/slaapritme.

Je volstoppen met stamppotachtige koolhydraatrijke maaltijden; daar word je nog duffer van.

Zonder hond veranderde ik in een somber gestemde bankhanger die bovendien kilo’s aankwam denkvermogen en concentratie. Daarnaast is bewezen dat dagelijkse beweging depressie, angst en stress verlicht. Buiten actief zijn – en dus niet binnen in een sportschool omdat daglicht van vitaal belang is – heeft bij een lichte tot milde depressie hetzelfde effect als een antidepressivum. Zonder de bijwerkingen uiteraard. Hoe langer en intensiever je beweegt, hoe meer serotonine er door het lichaam aangemaakt zal worden. Serotonine is dat stofje dat je gemoedstoestand verbetert, het wordt ook wel het gelukshormoon of de natuurlijke ‘feel good drug’ genoemd. Een tip voor de (bijna) half miljoen Nederlanders die elke herfst moe, lusteloos en somber worden. De oorzaak kan een seasonal affective disorder (SAD) zijn, ofwel een najaarsof winterdepressie. Van de wat mildere variant, de herfstdip, zeggen ongeveer anderhalf miljoen Nederlanders last te hebben. Wie zich lusteloos en somber voelt heeft de neiging om binnen weg te kruipen. Niet doen!

Naar buiten en bewegen, dat is het beste recept

om je weer fit en energiek te gaan voelen. Liefst in de ochtend omdat het licht dan het krachtigst is. Daarna kom je ontspannen thuis met een lekker opgefrist, leeggemaakt hoofd. En met een goed gevoel over jezelf. Nog een voordeel van buiten actief zijn: je gaat er een stuk beter en vaster van slapen. Vermoedelijk komt dit door het stressverlagende effect van beweging en sport.

ZITTEN IS HET NIEUWE ROKEN Nederlanders zijn Europees kampioen zitten; gemiddeld doen we dat zo’n 8 à 9 uur per dag. Van onze vrije tijd brengen wij 85 procent(!) zittend door. Je hoeft geen gezondheidswetenschapper te zijn om in te zien dat dit niet goed kan zijn. Een groot, meerjarig Australisch onderzoek heeft uitgewezen dat (te) veel zitten de kans op vroegtijdig overlijden verhoogt; je hebt veel meer kans op overgewicht, diabetes, hart- en vaatziekten en depressie. Daarnaast zullen botten, spieren, bloedvaten en stofwisseling door gebrek aan activiteit steeds meer verzwakken. Dit geldt ook voor de werking van onze hersenen; een passief leven maakt niet alleen duffer maar ook dommer. > NAJAAR 2016

RA05_54TM56_BLIJF IN BEWEGING.indd 81

20-09-16 16:35

82

Niet doen!

‘Ik heb geen tijd’ als excuus gebruiken. Zelfs van een simpel blokje om knap je al op.

Te veel zitten, begin bijvoorbeeld eens met staand en/of ijsberend te telefoneren.

FITTE KINDEREN DANKZIJ POKÉMON Ook kinderen brengen hun tijd door social media steeds vaker zittend door. Overdag zitten ze op school, en thuisgekomen zijn ze vaak niet achter hun beeldscherm vandaan te krijgen. Terwijl actief zijn voor hun psychische en fysieke ontwikkeling enorm belangrijk is. Niet voor niets werd de Pokémon-rage van afgelopen zomer door zowel ouders als gezondheidsdeskundigen toegejuicht; opeens liepen en fietsten buiten hele zwermen op Jigglypuffs, Exeggcutes en Pikachu’s jagende kinderen. Nu de rage over is zitten de meesten waarschijnlijk weer roerloos naar hun iPad of smartphone te staren. Volgens deskundigen zou de schermtijd van kinderen tot maximaal twee uur per dag beperkt moeten worden. En dan: de deur uit, naar buiten, iedere dag, in ieder seizoen.

IN JE EENTJE OF SAMEN In je eentje wandelen, fietsen of wat dan ook, kan heilzaam zijn, meditatief zelfs. Zonder afleiding en in een andere omgeving krijgen de hersenen de kans om te resetten. Er komt weer ruimte in je hoofd om de dingen op een rij te zetten. Zo ontstaan ook nieuwe inzichten en ideeën. Maar wie wel graag gezelschap heeft, kan natuurlijk een vriend, vriendin, kennis of collega vragen. Ook handig om elkaar te motiveren. Ken je niemand die met jou wil bewegen? Op internet kun je een maatje vinden.

Kijk bijvoorbeeld op: sportpartner.nl

Geweldig: opeens liepen en fietsten buiten zwermen op Jigglypuffs en Pikachu’s jagende kinderen GEEN HOND? LEEN ER EENTJE Een hond is uiteraard het ideale wandelmaatje; hij is altijd beschikbaar en altijd blij om met je mee te gaan. Heb je zelf niet de behoefte of de mogelijkheid om een hond te nemen?

Informeer dan eens bij hondenbezitters in de buurt of Diesel of Max beschikbaar is voor een lekkere wandeling. Grote kans dat het aanbod in dank aanvaard wordt. Veel dierenasiels zijn ook blij met vrijwilligers die een asielhond mee uit wandelen willen nemen. Of sluit je aan bij Stichting OOPOEH (zie pagina 36).

WARM EN WATERDICHT Slecht weer bestaat niet. Slechte kleding wel, aldus een oud Noors gezegde. En Noren kunnen het weten. Storm en regen is geen reden om binnen te blijven somberen en al helemaal niet na de aanschaf van een mooie regenjas, die in ons klimaat iedere cent waard is en die bovendien jarenlang meegaat.

Bovendien worden ze steeds leuker. Kijk bijvoorbeeld eens naar de jassen van Happy Rainy Days of van Rains. Een paar regenlaarzen eronder – die ook steeds mooier worden – of, voor langere afstanden, goede, waterdichte wandelschoenen en hup, naar buiten, lekker zuurstof happen, de herfstgeur opsnuiven en genieten van de schitterende najaarstinten. +

NAJAAR 2016

RA05_54TM56_BLIJF IN BEWEGING.indd 82

20-09-16 16:36

WORD ABONNEE EN KRIJG HET GEWELDIGE ONTBIJTBOEK VAN MARA GRIMM CADEAU EEN JAAR LANG RADAR+ + GRATIS HET BOEK ONTBIJT VOOR MAAR € 24,95 HAAL HET BESTE UIT JEZELF EN JE GELD

HET ONTBIJTBOEK VAN MAR€A25G,-RIMM T.W.V.

CAD=OEPAU OP

€ 3,95

BUDGET LISSABON CITYTRIP-TIPS

WONINGGEKTE IN DE RANDSTAD DE JACHT OP EEN BETAALBAAR HUIS

‘IK WIL OOK 2%’ HYPOTHEEK OVERSLUITEN PAS OP VOOR DE BOETE-VALKUIL

HOE KIES JE EEN ZORGVERLENER DIE BIJ JE PAST?

LANGER LEVEN? ELKE DAG NAAR BUITEN

(MINSTENS EEN HALF UUR)

VERONIQUE: ‘IK BEN FIT EN PIJNVRIJ DANKZIJ BART’

WINTERBANDENDILEMMA

600K.0516 JMGN2/3 CONT

+

AR NAJA PRIJS

DOEN OF NIET?

GETEST

PROBIOTICA (ONZIN) ALCOHOLVRIJE WIJN (VIES) E-AUTO’S (INTERESSANT)

RA05_001_COV_RADAR+5_2016 ZB.indd 2

26-09-16 16:40

BEL GRATIS 0800-1661 OF GA NAAR RADARPLUS.NL/ONTBIJT Bezoek ons ook op radarplus.nl én like radarplusmagazine op RA05_83_MARKETING BOEK.indd 83

26-09-16 16:41

84

DE KLEINE CHEF

Toons ontbijtkoekjes Toon (9) en zijn vriend Tijn beginnen de dag het liefst met koekjes. Deze breakfast cookies zitten bomvol fruit en haver, dus ze zijn ook nog eens gezond. Toon en Tijn blij, ouders blij.

NODIG VOOR ONGEVEER 30 KOEKJES

t 6A0< 1;>4< t C744;4?4;B 10:8=6 B>30 t C744;4?4; I>DC t 6A0< 1>C4AQ >? :0<4AC4<?4A0CDDA t 6A0< BD8:4A t 484A4= t 44C;4?4;B E0=8;;4 4GCA02C t 44C;4?4;B :0=44;?>434A t 6A0< 70E4AE;>::4= t 6A0< E0= 94 50E>A84C4 =>C4=B>>AC4=Q 64<4=63 4= >=64I>DC4= 89E>>A144;3 ?420==>C4=Q F0;=>C4= >5 70I4;=>C4= t 6A0< 643A>>63 5AD8C 89E>>A144;3 :>:>BQ 10=00= >5 84CB 0=34AB 30C 94 ;4::4A E8=3C

1. Verwarm de oven voor op 160 graden.

2. Meng de bloem met de baking soda en het zout in een grote kom.

3. Mix in een andere kom boter, suiker, vanille-extract en kaneel. Dat kan gewoon met je handen. Ze worden dan enorm plakkerig, maar dat geeft niet. Wel eerst je handen wassen!

4. Voeg een voor een de eieren toe en mix goed. Ook dat mag met je handen.

5. Voeg daarna beetje bij beetje de bloem-mix door het beslag en kneed goed door.

6. Weeg de haver, noten en fruit en roer goed door het beslag.

7. Bekleed een bakplaat met bakpapier. Vorm met je handen koekjes en leg die op het bakpapier. Ze hoeven niet netjes te zijn, maar houd er wel rekening mee dat ze tijdens het bakken nog iets breder worden. Niet te dicht naast elkaar leggen dus.

8. Bak de koekjes 25-30 minuten.

9. En dan het moeilijkste onderdeel: de koekjes moeten een halfuurtje afkoelen. Nog even geduld dus!

NAJAAR 2016

RA05_94TM95_TOON KOOKT.indd 84

20-09-16 16:53

tekst Mara Grimm fotografie Teska Overbeeke

85

Geef ze cadeau

Maak lekker veel koekjes in één keer. Als je ze in een afgesloten doos bewaart, blijven ze makkelijk een week goed. Ook leuk: doe er een paar in een zakje met een mooi lintje eromheen, dan heb je meteen een cadeautje voor een vriend of voor opa en oma.

Net als de Amerikanen Dit recept komt uit het boek ONTBIJT van Toons moeder Mara Grimm. Daarin staat dat Amerikanen al vanaf het eind van de negentiende eeuw geregeld met koekjes ontbijten.

Dus waarom zouden we dat in Nederland niet ook gewoon doen?

Het moeilijkste deel komt op het laatst: je moet een halfuur wachten tot de koekjes zijn afgekoeld

NAJAAR 2016

RA05_94TM95_TOON KOOKT.indd 85

20-09-16 16:53

86

WAT EET JE EIGENLIJK?

probiotica Probiotica zijn drankjes en yoghurtjes als Yakult, Vifit, Activia en Actimel waaraan speciale melkzuurbacteriën zijn toegevoegd.

Dat zou extra gezond voor je zijn. Ook zouden ze de darmwerking en spijsvertering bevorderen. Allemaal onzin.

Naast de drankjes en de yoghurt zijn er ook probiotica in gedroogde vorm.

Poeders en pillen met daarin verschillende bacteriestammen die ‘wakker worden’ zodra ze met vocht in aanraking komen. Probiotica zijn niet gezonder dan gewone yoghurt, waarin van nature ook melkzuurbacteriën zitten, maar wel veel duurder. Gezonde mensen hebben geen enkel voordeel van het drinken van een probioticayoghurtje. Probioticadrankjes zitten bovendien vaak vol met suiker en andere toevoegingen.

Maar de melkzuurbacteriën in probiotica zijn toch heel andere dan in gewone yoghurt?

Nee hoor. Er bestaan tientallen soorten melkzuurbacteriën, maar het zijn allemaal familieleden van de standaard yoghurtbacteriën Lactobacillus en Bifidus, die ook volop in gewone yoghurt zitten. De bacteriën in de probioticadrankjes hebben vaak wel prachtige fantasienamen: Lactobacillus casei defensis (Actimel) of Bifidus actiregularis en essensis (Activia),

maar hun werking verschilt nauwelijks.

Alleen in Biogarde zitten iets andere bacteriestammen: ‘rechtsdraaiende’ melkzuurbacteriën, die ook een gunstige invloed op je darmflora zouden hebben.

Maar zijn ze dan helemaal niet gezond?

Een goede darmwerking is inderdaad essentieel voor een goede gezondheid.

En al deze bacteriën zijn prima voor je darmen. Maar een goede darmwerking is afhankelijk van veel meer factoren dan alleen een slokje yoghurt; die krijg je voornamelijk voor elkaar door voldoende vezels uit groente, fruit en volkorenproducten te eten, regelmatig te bewegen en voldoende te drinken.

Mogen die drankjes dan nog wel ‘gezond’ heten?

Nee. De European Food Safety Authority (EFSA), de ‘voedselwaakhond’ van de Europese Unie, heeft eind 2014 alle gezondheidsclaims van zulke bacterieyoghurtjes van tafel geveegd. Elke bewe-

NAJAAR 2016

RA05_84TM85_ATOTZ PROBIOTICA.indd 86

26-09-16 11:00

tekst Loethe Olthuis illustratie Mireille Schaap

87

Elke bewering dat probiotica zou helpen om beter te poepen of je weerstand te verbeteren of je gezonder te maken, is streng verboden ring dat de bacteriën in zulke producten je zouden helpen om beter te poepen, je weerstand te verbeteren of je gezonder te maken, is nu streng verboden.

En hoe zit het met de claim dat de bacteriën in bijvoorbeeld Yakult helemaal tot in je darmen in leven blijven?

Dat is waar, maar dat geldt voor een deel van de ‘gewone’ melkzuurbacteriën ook.

Bovendien is het de vraag of ze daar zo veel goeds doen.

Maar waarom beweren de drankjes dat dan nog?

Dat doen ze ook niet meer. In reclames laten ze vooral plaatjes van jonge, knappe en actieve mensen zien zonder het woord ‘gezond’ te gebruiken. Neem de Yakultreclames: ‘Verrassend lekker op ieder moment van de dag’. ‘Past in een goede levensstijl’. ‘Je voelt je goed en dat zie je’.

Maar ik zie toch duidelijk ‘goed voor je afweersysteem’ staan op een Vifit-verpakking.

Klopt. Dat is een marketingtruc. Op sommige verpakkingen vind je inderdaad nog gezondheids- en immuunclaims, maar die worden, heel slim, niet meer aan de bacteriën toegeschreven, maar aan de toegevoegde vitamines zoals D, C, of B6.

Dat is namelijk wel toegestaan, al worden die vitamines volstrekt onnodig toegevoegd. Met een gevarieerd voedingspatroon krijg je ze voldoende binnen. Dit is dus een slinkse manier om toch claims te kunnen gebruiken: je moet de etiketten wel écht goed lezen. Zo juicht de

Actimelverpakking: ‘(Naast de bacteriën) voegen we vitamine B6 en D toe die je immuunsysteem ondersteunen’. Vifit doet het nog slimmer: ‘Met belangrijke vitaminen – VIFIT voor je afweersysteem’, staat er in grote letters op de Vifit-aardbeienyoghurt. En in de Activia-reclame zie je een moeilijk kijkende vrouw enorm opklaren als ze haar Activia-yoghurtje eet. ‘Goed voelen begint van binnen.

Activia draagt bij aan een natuurlijke spijsvertering’. Dat klopt. Maar dat doet gewone yoghurt en vooral voldoende vezels eten ook.

En wat zijn prebiotica?

Prebiotica is een verzamelnaam voor onverteerbare koolhydraten en voedingsvezels in groente, fruit, brood, graanproducten en peulvruchten. Die zijn allemaal goed voor je darmwerking.

Ze zijn ook als (duur) supplement verkrijgbaar, maar ook dat is zonde van je geld.

PROBIOTICA EN ANTIBIOTICA Door een antibioticakuurtje kan je spijsvertering behoorlijk van slag raken, omdat deze medicijnen naast de ziekmakende bacteriën ook de goede bacteriën in je darmen doden. Meestal knap je na de kuur snel op als je verder gezond en vezelrijk eet. Aanvullend wat extra gewone yoghurt, Biogarde of probiotica eten kan dit herstel soms iets versnellen.

NAJAAR 2016

RA05_84TM85_ATOTZ PROBIOTICA.indd 87

20-09-16 16:41

88

Zin in iets gezonds of iets decadents? In feestelijk, snel klaar of lekker lang in de keuken staan en iets ingewikkelds maken? Kan allemaal dankzij het chaotische kookboek van Simone van den Berg waaruit we deze recepten kozen.

waar heb

je zin in?

ROMIGE BLOEMKOOL-AARDPEERSOEP

Wat je vanavond eet hangt af van je stemming, van hoe druk je dag was, van je budget, van – nou ja van een heleboel eigenlijk.

Foodfotograaf en -blogger Simone van den Berg snapt dat, ze leidt een nogal chaotisch leven, en weet ’s ochtends echt niet wat ze ’s avonds gaat koken. Ze besloot een kookboek te maken. Ze verzamelde haar recepten en verdeelde ze over de hoofdstukken Slow, Rijk, Feest, Snel, Vloeibaar, Brood, Gezond, Blut en Erbij. Voor al die momenten vind je in Heerlijke chaos iets lekkers om te maken. Van lekker langzaam tot supersnel, van rijk aan foute ingrediënten tot gezond, van budgetrecepten tot feestelijke uitspattingen. Een tikkeltje chaotisch kookboek dus. Heerlijke chaos, Simone van den Berg € 29,99 (uitgeverij Nieuw Amsterdam) NAJAAR 2016

RA05_86TM91_KOKEN.indd 88

20-09-16 16:45

Receptuur uit Heerlijke chaos van Simone van den Berg (Uitgeverij Nieuw Amsterdam)

89

Lijkt moeilijk, is supermakkelijk

KRUIDIG BROOD MET KAAS UIT EEN CAKEBLIK

RA05_86TM91_KOKEN.indd 89

20-09-16 16:45

90

PASTA MET WORST EN PESTO-ROOMSAUS

nodig voor 2 personen: 150 g korte pasta naar keuze t 250 g verse braadworst t 1 prei, in ringetjes t 150 g kastanjechampignons, in plakjes t 100 g doperwten (diepvries) t 125 g crème fraîche t 100 g pesto t peper en zout t parmezaanse kaas Zet de pasta op met ruim kokend water (met zout!) en kook volgens de gebruiksaanwijzing op de verpakking al dente. Snijd ondertussen de worst in stukjes. Je kunt het vel verwijderen, maar ik laat het meestal zitten. Bak de worst in een ruime koekenpan. Doe de prei en champignons erbij en bak mee. Voeg de doperwten als laatste toe en breng het geheel op smaak met crème fraîche, pesto, peper en zout. Giet de pasta af en roer door de saus. Serveer met parmezaanse kaas.

Klaar in een kwartier!

RA05_86TM91_KOKEN.indd 90

20-09-16 16:45

91

LASAGNE VAN GEROOSTERDE ZOETE BIETJES MET GEITENKAAS

Even stapelen en smullen maar

RA05_86TM91_KOKEN.indd 91

20-09-16 16:46

92

ETON MESS

ZELF MERINGUE MAKEN

nodig voor 6 personen: kant-en-klare meringue t 400 ml slagroom t 4 el vanillesuiker t doosje bosvruchten uit de vriezer

nodig: 2 eiwitten t 100 g poedersuiker t 2 tl maizena t 1 tl neutrale azijn t 4 mooie glazen om het in te serveren

Breek de meringue in stukken en maak een laagje onder in elk glas. Klop de slagroom stijf met de vanillesuiker en doe een toefje in het glas. Schep er een eetlepel van de vruchten op en herhaal de laagjes. Eindig met fruit.

Verwarm de oven voor op 140 °C. Klop de eiwitten in een vetvrije kom tot het schuimig is. Voeg poedersuiker toe en klop tot stijve pieken. Zeef de maizena boven de kom, voeg azijn toe en vouw voorzichtig door het eiwit tot het is opgenomen. Bekleed een bakplaat met bakpapier. Maak van het eiwit hoopjes op de bakplaat en schuif in de oven. Draai de temperatuur meteen naar 110 °C en bak een minuut of 30, of tot de meringues aan de buitenkant droog zijn en aan de binnenkant nog zacht.

Check wel regelmatig want de oventijd is sterk afhankelijk van het formaat van je schuim. Ze mogen niet te bruin worden. Laat de meringues afkoelen in de oven.

Als je kant-en-klare meringue koopt, zet je dit in 10 minuten op tafel

RA05_86TM91_KOKEN.indd 92

20-09-16 16:46

93

Kijk op simoneskitchen.nl voor meer recepten van Simone van den Berg en lees daar ook haar reisverhalen

LASAGNE VAN GEROOSTERDE ZOETE BIETJES

KRUIDIG BROOD MET KAAS UIT EEN CAKEBLIK

MET GEITENKAAS

nodig voor 1 brood: H CMPFN t H HJTU t Â&#x203A; FM [PVU t Â&#x203A; FM TVJLFS t NM MBVXXBSN XBUFS t Â&#x203A; FM PMJKGPMJF t VJ mKOHFTOJQQFSE t UFFOUKFT LOPnPPL HFQMFU t H WFSTF *UBMJBBOTF LSVJEFO mKOHFIBLU t H LBBT HFSBTQU extra: NFU SPPNCPUFS JOHFWFU DBLFCMJL WBO DN LFVLFONBDIJOF

nodig voor 4 personen:

ROMIGE BLOEMKOOL-AARDPEERSOEP

nodig voor 4-6 personen: VJ HFTOJQQFSE t UFFOUKFT LOPnPPL mKOHFTOFEFO t CMPFNLPPM JO SPPTKFT t H BBSEQFFS t QBBS UBLKFT UJKN t MJUFS LJQQFOCPVJMMPO t QFQFS FO [PVU t PQUJPOFFM DSÃ&#x2019;NF GSBÃ&#x201D;DIF FO VJUHFCBLLFO TQFL WFSLSVJNFME extra: TPFQQBO t TUBBGNJYFS 'SVJU JO FFO SVJNF TPFQQBO EF VJ FO LOPnPPL BBO -BBU OJFU CSVJO XPSEFO NBBS [PSH EBU IFU [BDIU FO HMB[JH XPSEU #BL EF CMPFNLPPMSPPTKFT FWFO NFF 4DIJM EF BBSE QFFS PQ IFU MBBUTUF NPNFOU IJK WFSLMFVSU FSH TOFM FO EPF JO TUVLLFO CJK EF CMPFN LPPM 7PFH XBU CMBBEKFT UJKN UPF HJFU EF CPVJMMPO FSCJK FO MBBU IFU HFIFFM FFO NJOVVU PG LPLFO PG UPU EF CMPFNLPPM FO BBSEQFFS HBBS [JKO 1VSFFS EF TPFQ NFU FFO TUBBGNJYFS PG FFO CMFOEFS CSFOH PQ TNBBL NFU QFQFS FO [PVU 4FSWFFS JOEJFO HFXFOTU NFU DSÃ&#x2019;NF GSBÃ&#x201D;DIF FO VJUHFCBLLFO TQFL 8JM KF EF TPFQ CFXBSFO -FU EBO PQ EF BBSEQFFS WFSLMFVSU CFIPPSMJKL NFU BMT SFTVMUBBU EBU KF SPPNLMFVSJHF TPFQ FS EF WPMHFOEF EBH JOFFOT FFO CFFUKF HSJKTCSVJO VJU[JFU &FO UPFGKF SPPN MPTU EBU XFM XFFS PQ NBBS KF CFOU HFXBBSTDIVXE

CJFUFO WBO WFSTDIJMMFOEF LMFVSFO t FM PMJKGPMJF t VJFO mKOHFTOJQQFSE t H SPPNCPUFS t H CMPFN t NM TMBHSPPN t QFQFS FO [PVU t TOVGKF OPPUNVTLBBU t FM SP[FNBSJKO mKOHFIBLU t FM UJKN mKOHFIBLU BMMFFO EF CMBBEKFT t H HFJUFOLBBT t H 1BSNF[BBOTF LBBT HFSBTQU t SVDPMB PN UF TFSWFSFO t CJFTMPPL extra: PWFOTDIBBM t TUFFMQBO 7FSXBSN EF PWFO WPPS PQ ¡$ #PSTUFM EF CJFUFO TDIPPO POEFS EF LSBBO ESPPH BG FO WFSQBL QFS TUVL JO BMVNJOJVNGPMJF 3PPTUFS JO FFO PWFOTDIBBM DJSDB NJOV UFO 1SJL NFU EF QVOU WBO FFO NFT JO FFO CJFUKF PN UF [JFO PG IFU HBBS JT )BBM VJU EF PWFO FO MBBU FWFO BGLPFMFO 'SVJU MBOH[BBN EF VJFO NFU EF PMJKGPMJF JO FFO QBOOFUKF UPU [F [BDIU FO HMB[JH [JKO %SBBJ EF UFNQFSB UVVS WBO EF PWFO UFSVH OBBS ¡$ 4NFMU EF SPPNCPUFS JO FFO TUFFMQBOOFUKF WPFH CMPFN UPF FO SPFS UPU FS FFO QBQKF POUTUBBU -BBU FWFO HBSFO FO WPFH EBO BM SPFSFOE CFFUKF CJK CFFUKF EF TMBHSPPN UPF -BBU OPH FWFO JOEJLLFO FO CSFOH PQ TNBBL NFU [PVU QFQFS FO OPPUNVTLBBU 4OJKE EF BGHFLPFMEF CJFUFO JO EVOOF QMBLLFO FO CPVX EF MBTBHOF PQ JO FFO LMFJOF PWFOTDIBBM #FHJO NFU FFO MBBHKF CJFU EBBSOB FFO TDIFQKF VJFO FO WFSWPMHFOT FFO TDIFVU TBVT (B EPPS NFU IFU NBLFO WBO MBBHKFT UPU BMMFT PQ JT PG KF WPSN WPM [JU 4USPPJ XBU mKOHFIBLUF SP[FNBSJKO FO UJKN PWFS EF MBTBHOF WFSEFFM FS CSPLKFT HFJUFOLBBT PWFS FO FJOEJH NFU QBSNF[BBOTF LBBT #BL EF CJFUKFTMBTBHOF NJOVUFO FO TFSWFFS NFU FFO IBOEKF SVDPMB FO WFSTF CJFTMPPL

.FOH CMPFN HJTU [PVU FO TVJLFS FO WPFH EF IFMGU WBO IFU XBUFS UPF BBO EF ESPHF JOHSFEJÃ&#x2018;OUFO .FOH HPFE EPPS FO WPFH IFU SFTUFSFOEF XBUFS UPF UFSXJKM KF LOFFEU ,OFFE NFU EF IBOE PG JO EF LFVLFONBDIJOF UPU IFU FFO TPFQFM EFFH JT %PF PWFS JO FFO NFU PMJF JOHFTNFFSEF LPN EFL BG NFU FFO TDIPOF UIFFEPFL FO MBBU EJU SJK[FO UPU IFU JO WPMVNF JT WFSEVCCFME %JU EVVSU POHFWFFS VVS *O EF UVTTFOUJKE CFSFJE KF EF WVMMJOH EPPS EF VJ FO LOPnPPL FWFO HMB[JH UF CBLLFO JO XBU CPUFS 4OJKE EF LSVJEFO PSFHBOP UJKN SP[FNBSJKO TBMJF QFUFS TFMJF [P mKO NPHFMJKL )BBM IFU EFFH VJU EF LPN [PESB IFU HFSF[FO JT FO SPM VJU UPU FFO SFDIUIPFLJHF EFFHnBQ WBO POHFWFFS Y DN 4OJKE FWFOUVFFM EF SBOEKFT FSBG BMT IFU OJFU SFDIU JT #FMFH IFU EFFH NFU IFU VJ LOPnPPLNFOHTFM EF WFSTF LSVJEFO FO FJOEJH NFU SPZBBM HFSBTQUF LBBT )PVE XBU LBBT BDIUFS /V LPNU IFU USJDLZ HFEFFMUF 4OJKE EF EFFHnBQ JO ESJF MBOHF TUSPLFO JO EF[FMGEF CSFFEUF BMT KF DBLFCMJL 4OJKE EF[F ESJF TUSPLFO XFFS JO ESJF TUVLLFO PQ POHFWFFS EF IPPHUF WBO KF DBLFCMJL 4UBQFM EF TUVLLFO EFFH PQ FMLBBS ESBBJ [F PN FO MFH [F [JKEFMJOHT JO IFU DBLFCMJL +F QMBLLFO EFFH TUBBO OV EVT SFDIUPQ UFHFO FMLBBS JO IFU CMJL %JU JT FFO CFFUKF FFO SPNNFMJH QSPDFT NBBS VJUFJOEFMJKL LPNU IFU HPFE )FU LBO IFMQFO PN IFU DBLFCMJL UF LBOUFMFO [PEBU KF [F FS [P JO LVOU TDIVJWFO )FU NBBLU OJFU VJU BMT IFU BMMFNBBM TDIPUT FO TDIFFG TUBBU %FL BG NFU QMBTUJDGPMJF FO MBBU OPH FFOT NJOVUFO SJK[FO UFSXJKM KF EF PWFO WPPSWFSXBSNU PQ ¡$ 7FSXJKEFS EF GPMJF TUSPPJ EF SFTU WBO EF HFSBTQUF LBBT FSPWFS FO CBL JO NJOVUFO UPU IFU HPVECSVJO FO HBBS JT 4FSWFFS XBSN

NAJAAR 2016

RA05_86TM91_KOKEN.indd 93

20-09-16 16:46

94

T GETEHSOLALCOIJE VR WIJN

Druivenmishandeling Een koel glas witte wijn als aperitief, een stevige rode bij een etentje. Maar graag zonder alcohol.

We proefden acht alcoholvrije wijnen. Het viel niet mee. ‘Net afwasmiddel met appelaroma!’

HET PANEL t Loethe, culinair journalist t Ronald, ervaren proever t Dineke, amateurkok t John, onderzoeker t Nanning, bestuursadviseur t Marita, maatschappelijk werker t Victorine, officemanager

DE WIJNEN Alle geproefde alcoholvrije wijnen zijn verkrijgbaar bij de supermarkt of bij Gall & Gall: die winkelketen heeft ook verreweg het grootste assortiment alcoholvrije wijn. Drie van de wijnen waren mousserend.

Daarnaast hebben we ook twee supermarkthuiswijnen zonder alcohol geproefd, van Albert Heijn.

NAJAAR 2016

RA05_92TM93_TEST WIJNEN.indd 94

20-09-16 16:50

tekst Loethe Olthuis fotografi e iStockphoto

GALILEI HUGO ALCOHOLFREE, € 5,49 CIJFER: 2Nanning: ‘Gezoet badschuim!’

Victorine: ‘Ik kan best wat hebben, maar dit is echt niet te drinken.’ Ronald: ‘Ik heb het al uitgespuugd.’ Dineke: ‘Waarom maken ze dit? Er zijn toch genoeg andere, wel lekkere alcoholvrije drankjes?’

ALCOHOLVRIJE RODE WIJN, MERLOT, ALBERT HEIJN HUISMERK, € 3,99 CIJFER: 4Loethe: ‘Arme, arme merlot. Wat hebben ze met je gedaan? Dit is druivenmishandeling!’ John: ‘Ik vind hem toch beter dan die witte huiswijn. Neemt een slok. ‘Nou ja, héél relatief gezien dan.’ Ronald: ‘Smaakt naar aangelengde bessenjam, over de datum.’ Nanning: ‘Alsof je een bottelarij van verschraalde wijn binnenloopt.’

FABER CHARDONNAY, ALCOHOL FREE WHITE WINE, € 4,99 CIJFER: 4+ Victorine: ‘Dit heeft misschien ooit naast een fles chardonnay gestaan, meer niet.’ Loethe: ‘Doet geen enkele moeite om naar wijn te smaken. Waterige appelsap met een bijsmaakje.’

Ronald: ‘Ik drink liever echt appelsap.’ Dineke: ‘Appelsap?

Je bedoelt afwaswater, met afwasmiddel en appelaroma!’

TORRES NATUREO MUSCAT, DE-ALCOHOLISED WINE, € 7,49 CIJFER: 7 Loethe: ‘Ik vind het een dikke 7 waard. Omdat je de muskaatdruiven goed proeft. Fris, geurig en fruitig.’ Dineke: ‘Je drinkt echt wijn, ik verwacht alsmaar de alcoholkick.‘ Ronald: ‘Niet fantastisch, maar zeker drinkbaar.‘

23 44 4+ 77 7+

ALCOHOLVRIJE WITTE WIJN, CHARDONNAY, ALBERT HEIJN HUISMERK, € 3,99 CIJFER: 3 Loethe: ‘Met het ‘ik kies bewust’vinkje erop, belachelijk! Juist als je bewust kiest, zul je dit bocht nooit kopen!’ Ronald: ‘Appelsap.

Héél flauwe appelsap. Bedorven appelsap, vandaar de bijsmaak.’

John: ‘Waarom zou je dit in hemelsnaam drinken? Dan nog liever oude cola zonder prik!’

FABER SPARKLING WHITE ALCOHOLVRIJ, € 4,99 CIJFER: 4 Loethe: ‘Weer dat alcoholvrije bijsmaakje, net nat karton.’

Ronald: ‘Muf! Is mijn glas wel schoon? ’John: ‘Stinkt die van jou ook zo?’ Marita: ‘Ielig, schriel, met een bijsmaakje. Jakkes.’

Dineke: ‘Weg met die fles!’

FABER SPARKLING ROSÉ ALCOHOLVRIJ, € 4,99 CIJFER: 7Loethe: ‘Ziet er feestelijk uit, bleekroze met een goede mousse en belletjes die ook lang blijven bestaan. Hij ruikt ook naar wijn.’ Ronald: ‘In tegenstelling tot de andere bubbels drink ik dit vrijwillig door. Beste lekker, fris.’

Marita: ‘Dit kun je mensen prima voorzetten, ik denk dat ze vaak niet eens zullen merken dat er geen alcohol in zit.’

TORRES NATUREO SYRAH, DE-ALCOHOLISED WINE, € 7,49 CIJFER: 7+ Loethe: ‘Dit ruikt naar wijn en smaakt naar niet te zoet, rood druivensap. Er zit 0,5% alcohol in, dus strikt gezien is het niet alcoholvrij, maar zelfs in vruchtensap kan door gisting wat alcohol zitten.’ Dineke: ‘Ik zou dit wel bij eten willen proberen. Een behoorlijk goed alternatief voor gewone wijn.’

John: ‘Geen wijn, maar wel te drinken.’

95

Maak liever zelf dit alcoholvrije drankje

Alcoholvrije Hugo (1 glas) nodig ijsblokjes ca. 2 eetl. vlierbloesemsiroop (hoeveelheid is afhankelijk van hoe zoet je de cocktail wilt) 60 ml bruisend bronwater 1 eetl. appelsap 1 limoenschilkrul of een schijfje groene appel toefje verse munt extra: groot wijnglas Doe de ijsblokjes onder in het glas. Schenk het bronwater en het appelsap erover. Doe de limoenschil of appel en de muntblaadjes in het glas. Proost.

CONCLUSIE De smaak van alcoholvrije wijn is niet te vergelijken met die van gewone wijn.

De alcoholvrije wijnen van Torres en de Faber bubbelrosé kunnen nog wel een alternatief zijn voor wijn met alcohol, maar de rest is een aanfluiting en weggegooid geld. Als je alcoholvrije bubbels wilt, kun je meestal beter Spa met appelsap of een scheutje vlierbloesemof goede limonadesiroop serveren.

NAJAAR 2016

RA05_92TM93_TEST WIJNEN.indd 95

20-09-16 16:50

96

ANTOINETTE KOOKT Waarom is een bordje pasta in Italië altijd lekkerder dan thuis in Nederland?

Vaak verpesten wij pasta met veel te veel ingrediënten. Een paar smaken goed combineren: dat is het geheim van de Italiaanse kok.

simpele pasta N TEN VA RECEP INETTE ANTO

Deze pasta is een topper, in no time klaar, je maakt er maar één pannetje bij vies en zet een buitengewoon lekker gerecht op tafel. Ik gebruik normaal gesproken zelf het liefst verse lintpasta (in elke supermarkt te krijgen), maar je kunt ook ‘normale’ pasta gebruiken: daar trekt de saus heel goed in. Gebruik je toch liever verse pasta? Geen probleem, maar pas dan wel de hoeveelheid bouillon aan: de helft is dan al genoeg. En koop een stukje Parmezaanse kaas dat je zelf raspt, vergeet de kant-en-klare zakjes en busjes want die zijn echt veel minder lekker.

Ben je in een luxueuze bui: rasp dan zachtjes wat truffel over de pasta; heeeerlijk!

Verhit de olijfolie (niet te heet), en knijp de teentjes knoflook erin uit. Even blijven roeren op een zeer zacht vuur, 1-2 minuten.

Roer dan de groentebouillon, de melk en de boter erdoor en verhit even. Blijf roeren.

Voeg nu de pasta toe, laat even koken en zet dan het vuur zacht. Laat koken tot de pasta gaar is. Als de saus te dik is, of de pasta te droog, voeg dan wat extra melk toe.

Voeg naar smaak zout en zwarte peper toe.

Als de pasta gaar is strooi je de kaas en de peterselie erover, en dien je meteen op.

Heerlijk met een frisse salade.

fotografi e Dana van Leeuwen styling Ilona Jongepier visagie Bianca Fabrie wikkeljurk Wehkamp armbanden Ellen Beekmans

nodig t PMJKGPMJF t WJFS UFOFO LOPn PPL t IBMWF MJUFS HSPFOUFCPVJMMPO (bij verse pasta de helft) t LPQKF NFML t MFQFM CPUFS t HSBN QBTUB t [PVU FO [XBSUF QFQFS t IBMG LPQKF HFSBTQUF parmezaanse kaas t CPTKF m KOHFTOFEFO peterselie

NAJAAR 2016

RA05_96_ANTOINETTE KOOKT.indd 96

26-09-16 11:02

97

recept Maarten van den Biggelaar illustratie Petra Baan

K

E OK

N ME T RESTJE

S

We koken groente vaak tot een slappe hap.

In de oven of heel heet geroerbakt, wordt groente wél lekker.

- courgette, wortel, (bos)ui, boontjes, sla, Chinese kool, aubergine et cetera - fijngehakte knoflook - oestersaus - 2 eetlepels zonnebloemolie of arachide (pindaolie) Dit is een ideaal gerecht om je restjes groente op te maken.

De truc is ervoor te zorgen dat je pan (liefst een wok) gloeiend heet is.

Alle groenten kunnen meedoen, behalve tomaat, die is te nat.

Snijd alle groenten in gelijke stukjes.

Maak de pan gloeiend heet, doe de olie erbij en als die begint te roken, voeg je alle groenten toe en roer je een paar minuten alsof je leven ervan afhangt. Houd het vuur hoog.

Gekookte bloemkool smaakt naar dooie mus. Maar uit de oven is het een compleet ander verhaal. nodig - 1 bloemkool

Zet de oven op 180/200 graden.

Was de bloemkool goed, haal de struikjes eraf en leg die in een ovenschaal.

Olijfolie, peper en zout erbij en dan goed door elkaar husselen.

Zet ongeveer een halfuur in de oven.

Ze zijn klaar als de struikjes bruin beginnen te worden. Koud ook heerlijk.

Rode biet komt veel lekkerder uit de oven dan uit een pannetje. nodig - zo veel bieten als je zin in hebt.

Zet de oven op 180/200 graden. Was de bieten (niet schillen). Snijd de onderkant en de top eraf, dan blijven ze beter staan.

Zet een halfuur in de oven. Laat ze afkoelen, schil ze en snijd ze dan in hapklare stukjes.

Helemaal lekker: doe de gesneden stukjes biet in een sauspan met (appel)azijn, eetlepel suiker en 1 à 2 eetlepels boter. Paar minuutjes inkoken en je hebt bietjes met een prachtige zoetzure rode saus.

Na 2 à 3 minuten doe je de knoflook en 2 eetlepels oestersaus erbij. Nog even roeren en hopla... een lekker maaltje én weer wat restjes opgeruimd.

NAJAAR 2016

RA05_97_MAARTEN.indd 97

20-09-16 16:56

98

HO O FDREDACT IE

Antoinette Hertsenberg & José Rozenbroek A RT DIRECT IE EN VO RMGEVIN G

Ingrid Kottier CO N CEP T

Maarten van den Biggelaar EI N D R E DAC TIE

Judith Postema

B EE LDREDACT IE

Anne-Marie Rem

W EB REDACT IE

Margot Bacsa

M EDEW ERK ERS AA N DIT NU MMER

Lara Aerts, Petra Baan, Wout Jan Balhuizen, Hannah Barrow, Annemarijne Bax, Sophie van Boven, Linelle Deunk, Bianca Fabrie, Getty Images, Myla Griese, Mara Grimm, Diet Groothuis, Marlies Hanse, Sander van der Heide, Wilma van Hoeflaken, Gerhard Hormann, iStockphoto, Ilona Jongepier, Lotte Krijnen, Femke van der Laan, Dana van Leeuwen, Louis Lemaire, Sarah-Mie Luyckx, Loethe Olthuis, Schrijfbedrijf Mevrouw van Dale, Teska Overbeeke, Anneloes Pabbruwee, Jan Willem Papo, Bonnita Postma, Niki Rap, Anja Robertus, Marte van Santen, Mireille Schaap, Marijn Scheeres, Thea Seinen, Heleen Spanjaard, Stocksy, Uitgeverij Atlas Contact, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, Marianne van der Velden, Jean-Pierre van de Ven

UI TG E V E R / D I R E C T EU R

Bert Rendering

REDACT IE-A DRES

info@radarplus.nl Postbus 28600, 1202 LR Hilversum

MAR KETI NG

Marit Brok

L E Z E R SS E RV I C E

P RIJ Z EN & VO O RWAA RDEN

SALES

Opgeven abonnement via radarplus.nl. Voor alle vragen over bezorging, betaling, adreswijziging e.d. kun je bellen op werkdagen van 9.00 tot 17.30 uur (donderdag tot 21.00 uur) en op zaterdag van 9.00 tot 13.00 uur naar 0900-5050600 (€ 0,35 per gesprek) of mailen naar lezersservice@radarplus.nl of schrijven naar Lezersservice RADAR+, Postbus 1431, 1000 BK Amsterdam.

Jaarabonnement: automatische incasso € 21,95, acceptgiro € 23,95.

Het abonnementsgeld zal bij betaling per automatische incasso binnen 14 dagen voor aanvang van elke termijn worden afgeschreven.

Het abonnement is tot wederopzegging en wordt voor onbepaalde tijd verlengd tenzij het uiterlijk één maand voor het einde van de abonnementsperiode is opgezegd. Een abonnement voor onbepaalde tijd kan worden opgezegd met één maand opzegtermijn.

Hearst Magazines Netherlands Singel 468, 1017 AW Amsterdam, tel. 020-262 30 00, fax 020-262 30 01 Jaap Schmitz (account manager) e-mail: jaap.schmitz@hearst.nl.

De uitgever en de hoofdredactie zijn niet verantwoordelijk of aansprakelijk voor de inhoud van advertenties en behouden zich het recht voor advertenties zonder opgaaf van redenen te weigeren.

D RU K

DIST RIBU TI E LOSSE VER KOOP

T R A FFI C & PR E PR E SS

VS&P, Amsterdam

Habo DaCosta, Vianen

Aldipress, Utrecht

R A DA R + I S E E N U I TG AV E VAN HILVER SUM SE MEDIA CO MPAGN IE C.V. , O N DERDEEL VAN AVROTR OS

Je gegevens nemen wij op in een bestand om uitvoering te geven aan de overeenkomst. De gegevens kunnen worden gebruikt voor analyses en om je te informeren over activiteiten en aanbiedingen van RADAR, AVROTROS en aan AVROTROS gelieerde activiteiten.

Heb je er bezwaar tegen dat deze gegevens worden gebruikt voor het toezenden van informatie en aanbiedingen, stuur dan een briefje naar RADAR+, postbus 1431, 1000 BK Amsterdam, onder vermelding van ‘adressenbestand’.

Hoewel aan de inhoud van RADAR+ de grootst mogelijke zorg wordt besteed, zijn fouten nooit helemaal uit te sluiten.

De uitgever aanvaardt echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van foutieve informatie.

RA DA R T EST PA N EL

Word lid van het testpanel, geef je mening en krijg daarnaast exclusief toegang tot hulpvideo’s, waarmee je verkopers op jouw rechten als consument kunt wijzen.

Aanmelden doe je via radartestpanel.nl

RA DA R N IEU WSBRIEF

Blijf je graag op de hoogte van consumentenzaken?

Wil je als eerste weten welke onderwerpen RADAR in de uitzending gaat behandelen?

Abonneer je dan op onze gratis nieuwsbrief.

Aanmelden via: radartv.nl

NAJAAR 2016

RA05_98_COLOFON.indd 98

20-09-16 16:58

99

fotografie Getty Images (ei), Antoinette Hertsenberg (kuiken)

klein geluk Ineens zie ik mijn dochter Jill tevoorschijn komen op het schilderij dat ik van haar maak.

De blijdschap van mijn moeder als ik een meegebrachte bos bloemen mooi in een vaas heb gezet en naar binnendraag.

INGRID

JAN WILLEM

Weer een verhuisdoos uitgepakt.

Gepofte kastanjes met zout en boter.

MARGRIET H.

LENA

Mijn stoere puberzoon die uit het niets en zonder bijbedoelingen een appje stuurt: ‘I love you.’

Ons damesvoetbalteam, bestaande uit de moeders van onze voetballende kinderen, wint na vier trainingen zijn eerste wedstrijd. Teamgeluk!

MARGRIET P.

Ik moest een kuikentje uit haar ei helpen omdat ze er zelf écht niet uitkwam. Een slecht teken volgens kenners. Maar een week later stond ze fier op haar pootjes.

ANTOINETTE

Onze auto die na een 30.000 km-beurt helemaal is schoongemaakt en als nieuw aanvoelt.

ALEX

Als mijn kind zegt: ‘Ik ben trots op mezelf.’

KAREN

Eerste kopje koffie ’s ochtends en je realiseert je dat je ’t maar mooi flikt in je eentje.

KRIS

ROOS (LOOSDRECHT VR35+2)

Bubbeltjesplastic.

JOOST

De zon op je gezicht op een koude novemberdag.

ROSANNE

Ik weet ineens mijn password weer, en het werkt.

DAAN

Op de weegschaal bij mijn vriendin weeg ik twee kilo minder.

JOSÉ

Een man die voor je kookt.

CHRISTIANE

Harder lachen om iemands lach om een grap dan om de grap zelf.

DAVID

Bijna de trein missen en hem dan toch halen: ineens weer zeeën van tijd.

PEPINA

NAJAAR 2016

RA05_99_KLEIN GELUK.indd 99

26-09-16 11:03

DJUNA WERD ZWAAR VERWAARLOOSD...

TOTDAT ED HAAR REDDE

HELP ONS REDDEN Onze inspecteurs helpen jaarlijks ruim 30.000 dieren in nood.

Met uw donatie kunnen we nog meer dieren redden.

SMS ‘DIER’ NAAR 4333 (€ 3 PER BERICHT) OF KIJK OP DIERENBESCHERMING.NL/HELPONSREDDEN

Iedereen een dierenbeschermer.

Dierenbescherming_Adv_Radar_230x275_01.indd 1 1234567_000_BW_RadarXX(adv).indd 24

9/12/16 14:59 23-09-16 10:13