«ο καραγκιοζησ μασ» αριθμός τεύχους 116 οκτώβριος 2017

Όσο με θάβουνε, εγώ θα φυτρώνω

Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Περίοδος Γ’ Τεύχος 116 Οκτώβριος 2017

1940 Αφίσα για τον έρανο του Αγώνα του Χαράκτη “Τάσσου” ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ο χαράκτης και ζωγράφος «Τάσσος»

32 χρόνια από το θάνατό του (Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια)

Ο Τάσσος (πραγματικό όνομα: Αναστάσιος Αλεβίζος, Λευκοχώρα Μεσσηνίας, 1914 -Αθήνα, 13 Οκτωβρίου 1985) ήταν διακεκριμένος Έλληνας χαράκτης. Μικρός παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής κοντά στον Γιώργο Κωτσάκη. Το 1930, σε ηλικία δεκαέξι ετών, έγινε δεκτός στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Εκεί παρακολούθησε μαθήματα γλυπτικής και ζωγραφικής στα εργαστήρια του Θωμά Θωμόπουλου, του Ουμβέρτου Αργυρού και του Κωνσταντίνου Παρθένη. Από το 1933 και μέχρι την αποφοίτησή του από τη Σχολή το 1939, παρακολούθησε μαθήματα χαρακτικής στο εργαστήριο του Γιάννη Κεφαλληνού. Πιθανολογείται ότι καθοριστικό ρόλο στην αφοσίωσή του στη χαρακτική έπαιξε και η γνωριμία του με τον Δημήτρη Γαλάνη, τον άλλο μεγάλο έλληνα χαράκτη της εποχής του Μεσοπολέμου, μέσω του οποίου γνώρισε και τη γαλλική χαρακτική. Λέγεται επίσης ότι πραγματοποίησε σπουδές στο Παρίσι, την Ρώμη και την Φλωρεντία. Πάντως, το ταλέντο του στη χαρακτική αναγνωρίστηκε πολύ γρήγορα• στην Πανελλήνια Έκθεση του 1938, έλαβε το Βραβείο Χαρακτικής και δύο χρόνια αργότερα (1940) τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Χαρακτικής. Από το 1930, είχε ενταχθεί στο ΚΚΕ, αρχικά στη νεολαία του κόμματος (ΟΚΝΕ) και αργότερα ως πλήρες μέλος. Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, το 1940, ο Τάσσος και πολλοί άλλοι μαθητές του Κεφαλληνού φιλοτέχνησαν προπαγανδιστικές αφίσες για την εμψύχωση του ελληνικού λαού (Σ.Ε. εξώφυλλο περιοδικού). Στα χρόνια της Κατοχής, εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και στο ΕΑΜ Καλλιτεχνών, για να συνεχίσει την (παράνομη πλέον) δημιουργία προπαγανδιστικού υλικού κατά των κατακτητών. Μετά την απελευθέρωση, ο Τάσσος άρχισε να

Μηνιάτικη ηλεκτρονική έκδοση του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών Τζωρτζ 6 Αθήνα 106 77

Διόρθωση κειμένων: Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης

Εξώφυλλο: Αφίσα του 1940 Έργο του χαράκτη “Τάσσου”

ΕΚΔΟΤΗΣ: Πάνος Β. Καπετανίδης Τηλέφωνο: 210 46 16 664

Σελίδα

2

Τάσσος (Αλεβίζος), εξώφυλλο του Αναγνωστικού Δ΄ Δημοτικού. Οργανισμός Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων, Αθήνα 1973.

ασχολείται και με άλλα θέματα πέρα από τον πόλεμο, όπως γυμνά, νεκρές φύσεις και πορτρέτα, ενώ ταυτοχρόνως άρχισε να χρησιμοποιεί και χρώμα στις ξυλογραφίες του. Ο Τάσσος είχε επίσης μια ιδιαίτερη αγάπη για το βιβλίο και τις γραφικές τέχνες. Ήδη από το 1939, με την αποφοίτησή του, έφτιαχνε εξώφυλλα και κοσμήματα για το λογοτεχνικό περιοδικό Νέα Εστία. Αμέσως μετά την απελευθέρωση, ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση στον εκδοτικό οίκο «Τα Νέα Βιβλία» που ίδρυσε το Κομμουνιστικό Κόμμα το 1945 και που έκλεισε το 1948. Το 1948, άρχισε να συνεργάζεται με τον Οργανισμό Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων (ΟΕΣΒ, μετέπειτα Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, ΟΕΔΒ). Καρπός της συνεργασίας του με τον ΟΕΣΒ/ΟΕΔΒ, υπήρξε η εικονογράφηση πολλών βιβλίων για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο, με πρώτο το Αναγνωστικόν Έκτης Δημοτικού που κυκλοφόρησε το 1949. Το 1948, έγινε καλλιτεχνικός σύμβουλος του λιθογραφείου «Ασπιώτη-Έλκα», και από το 1954 έως το 1967, φιλοτέχνησε γραμματόσημα για λογαριασμό των Ελληνικών Ταχυδρομείων, αρχικά με την τεχνική της έγχρωμης ξυλογραφίας και κατόπιν με τη μέθοδο offset. Επίσης, από το 1962 έως το θάνατό του, σχεδίαζε και τα γραμματόσημα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το 1959, ανέλαβε την διεύθυνση του Τμήματος Γραφικών Τεχνών στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο, όπου δίδαξε μέχρι το 1967. Ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της καλλιτεχνικής ομάδας «Στάθμη», η οποία τον τίμησε με αναδρομική έκθεση των έργων του στα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια. Την ίδια εποχή, παρουσίασε έργα του στην Μπιενάλε της Βενετίας (1952) και του Λουγκάνο (1953). Κατά τη δεκαετία του 1960, η θεματογραφία του άρχισε να επικεντρώνεται στην απόδοση της ανθρώπινης μορφής. Εγκατέλειψε σταδιακά το χρώμα, χάραζε όλο και μεγαλύτερες πλάκες ξύλου και άρχισε να δημιουργεί θεματικές ενότητες σε τρίπτυχα ή τετράπτυχα. Ταυτοχρόνως ασχολήθηκε με την αγιογραφία, ενώ συνέχισε να φιλοτεχνεί βιβλία. Κατά την περίοδο της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών, έζησε αυτοεξόριστος εκτός Ελλάδας και φιλοτέχνησε έργα κοινωνικής διαμαρτυρίας καταγράφοντας γεγονότα που τον συγκλόνισαν. Μετά την κατάρρευση της Χούντας, εξέθεσε έργα του στην Εθνική Πινακοθήκη (1975) και λίγο καιρό αργότερα έγινε μέλος του διοικητικού συμβουλίου του ίδιου ιδρύματος. Το 1977, ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης. Συνέχισε να εργάζεται σκληρά μέχρι τις τελευταίες ημέρες της ζωής του. Πέθανε το Οκτώβριο του 1985, αφήνοντας ημιτελή μία σειρά οκτώ συνθέσεων στο Δημαρχείο του Βόλου. Το 1987, η Εθνική Πινακοθήκη τον τίμησε με μία δεύτερη μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του. Ένα χρόνο μετά το θάνατό του, δημιουργήθηκε η Εταιρεία Εικαστικών Τεχνών «Α. Τάσσος», με σκοπό τη διάδοση του έργου του και την υποστήριξη της ελληνικής χαρακτικής. Από το 1991 και κάθε τρία χρόνια, η Εταιρεία αυτή πραγματοποιεί συλλογικές εκθέσεις νέων Ελλήνων χαρακτών σε διαφορετικές πόλεις της Ελλάδας. Η Εταιρεία, επίσης, διατηρεί ανοιχτό ως μουσείο το σπίτι, όπου έζησε και δημιούργησε ο Τάσσος και η σύζυγός του, η ζωγράφος και χαράκτρια Λουκία Μαγγιώρου, επί της Αρδηττού 34, στη συνοικία Μετς της Αθήνας. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από την τεχνική αρτιότητά τους και τη συγκινησιακή απόδοση της μορφής των απλών ανθρώπων του μόχθου και του πόνου, ενώ πρόκειται για έργα στρατευμένης τέχνης.

Σελίδα

3

2ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «Ένα σπίτι για τον Καραγκιόζη»

Μέσα από τα τεύχη του περιοδικού μας, θα δημοσιεύσουμε τις ομιλίες των ΣΥΝΕΔΡΩΝ, αρχικά όσων τις είχαν καταθέσει σε ηλεκτρονική μορφή (με τυχαία σειρά) και αργότερα των υπόλοιπων, όταν γίνει η απομαγνητοφώνηση.

Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΗΣ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗΣ Ομιλία ΑΓΓΕΛΟΥ ΑΛΙΜΠΕΡΤΗ

Καλλιτεχνικού Δ/ντή Εθνικής Σκηνής Θεάτρου Σκιών

Από τον 8ο αι. π.Χ., οι ήρωες με τα κατορθώματά τους πρωταγωνιστούν στα επικά έργα του Ομήρου, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Οι ήρωες κυριαρχούν και στις τραγωδίες των μεγάλων κλασσικών του αρχαίου θεάτρου.

Στο Βυζάντιο, ακριτικά τραγούδια εξιστορούν τους ηρωισμούς των ακριτών, που παλεύουν με Χάρους. Στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, σε βουνά και κάμπους, τραγουδιούνται οι ήρωες και οι υπερβάσεις τους από τα κλέφτικα και δημοτικά τραγούδια μας. Τραγουδούσαν τον ηρωικό θάνατο των παλικαριών και ο πόθος για τη λευτεριά μεγάλωνε και θέριευε.

Και ερχόμαστε στην Τέχνη μας, την Τέχνη του Ελληνικού Θεάτρου Σκιών και συγκεκριμένα στο σημείο που ο Καραγκιόζης συναντά τους Ήρωες της Ρωμιοσύνης. Μια συνάντηση, που ο ένας δίνει το χέρι στον άλλο. Αμέσως, γεννιούνται τα ηρωικά έργα και ο Καραγκιόζης μας αποκτά άλλη θεατρική βάση, άλλη θεατρική πνοή. Τα έντονα δραματικά στοιχεία των ηρωικών παραστάσεων τις καθιστούν κληρονόμους του αρχαίου ελληνικού δράματος. Τα ηρωικά έδωσαν δυναμικότητα και κύρος στο ρεπερτόριο του Καραγκιόζη με αποτέλεσμα την αναγέννησή του από τον ομφάλιο λώρο της Ρωμιοσύνης.

Ήδη, πριν από την εποχή του Μεσοπολέμου, το

Σελίδα

4

λαϊκό αίσθημα απαιτεί τους ήρωες στο πανί. Κατάμεστα τα θέατρα του Καραγκιόζη, για να δουν τον Αθανάσιο Διάκο να οδηγείται στη σούβλα για την άρνησή του στον Ομέρ Βρυώνη στο: "Γίνεσαι Τούρκος, Διάκο μου, την πίστη σου να αλλάξεις"; Να δουν τον ήρωα των Αγράφων Κατσαντώνη να φωνάζει στα παλικάρια του: "Μας βοηθάει ο Χριστός αντάμα με τη Νίκη", ενώνοντας έτσι το αρχαίο ελληνικό πιστεύω με το Χριστιανισμό, δείχνοντας τη συνέχεια του Ελληνισμού. Να δουν τον ήρωα να στέκει αγέρωχα μπροστά στη φωτιά, το σφυρί και το αμόνι. Έτσι, το ελληνικό Θέατρο Σκιών με τα ηρωικά έργα και δράματα, προβάλλει τα ιδανικά της ελευθερίας, της πίστεως, της τιμής και της αξιοπρέπειας του προσώπου.

Η εικαστική θωριά των ηρώων σαν φιγούρες, όταν εμφανίζονται στο πανί του Καραγκιόζη, μας θυμίζουν τους στρατηλάτες Αγίους, που απεικονίζονται στους αραχνιασμένους τοίχους των εκκλησιών του Μυστρά. Η μουσική τους μας φέρνει ήχους της βυζαντινής Ωχταήχου, διαμέσου των κλέφτικων τραγουδιών τους.

Το 1940, ο Καραγκιόζης ακάθεκτος, τα θέατρα και οι μάντρες μυρίζουν Ελλάδα και μπαρούτι δημητσανίτικο. Τα σανίδια τσακίζονται και ανάβουν βεγγαλικά, όταν προβάλλει ο καπετάνιος στο πανί. Ο Δημήτρης Μόλλας γράφει στο βιβλίο του «Ο Καραγκίοζης μας», στο κεφάλαιο «Κατοχή»: "Γειτονιά σε γειτονιά, χωριό σε χωριό, πόλη σε πόλη, αλωνίσανε την Ελλάδα οι καραγκιοζοπαίχτες, θανατώνοντας την ηττοπάθεια και την αναποφασιστικότητα με τις ηρωικές τους παραστάσεις".

Και ερχόμαστε στο σήμερα. Σήμερα, που διώξαμε τους ήρωες από τα βιβλία μας. Σήμερα, που ντοκιμαντέρ διαστρεβλώνουν την ιστορία μας. Σήμερα, που το ιερό σύμβολο της σημαίας, πολύ συχνά, αντιμετωπίζεται σαν ένα κοινό πανί. Σήμερα, που τα παιδιά μας δεν έχουν πρότυπα για όραμα και μίμηση και βομβαρδίζονται με ξενόφερτα δώρα από επικίνδυνους Δαναούς. Δεν είναι απάντηση, στην κρίση που βιώνουμε, η συρρίκνωση του ρεπερτορίου μας. Ο Καραγκιόζης δεν μπορεί να σκοτώσει τον "καταραμένον όφιν" μόνος του. Χρειάζεται τον Μέγα Αλέξανδρο.

Σήμερα, λοιπόν, που ο λόγος του Φώτη Κόντογλου: "Και η Πολιτεία θα έκανε καλά να βάλει έναν καραγκιοζοπαίχτη σε κάθε χωριό, για να κρατήσει ψηλά το φρόνημα του λαού και των παιδιών" ακούγεται αναγκαίος, σαν αντίδοτο στο δηλητήριο. Σήμερα, πρέπει να ανοίξουν τα κλειδωμένα σεντούκια και να ξαναβγούν οι φουστανελάδες και οι Κατσαντώνηδες και με ψυχή να χτυπήσουμε το κουδούνι των ηρωικών παραστάσεων. Ας ξαναμεθύσει η Τέχνη μας με το αθάνατο κρασί του ’21, για να διαμορφώσουμε νηφάλια μυαλά που θα υπερασπίζονται τα ιδανικά τους.

Ελπίζουμε, αύριο, να γράψει ο ιστορικός Τέχνης του μέλλοντος, ότι το ελληνικό Θέατρο Σκιών δεν ονομάστηκε τυχαία "ελληνικό", για αυτό και δεν έχασε την πνοή του σε αυτές τις δύσκολες μέρες που περνάμε. Και οι καλλιτέχνες του ήταν άξιοι συνεχιστές των καλλιτεχνικών τους προγόνων.

Ελπίζουμε στη στέγαση της Εθνικής Σκηνής Θεάτρου Σκιών, που με τα νάματα της λαϊκής μας τέχνης να γίνει κοιτίδα του πολιτισμού μας. Και το πανί μας να φωτίσει με το φως της Ρωμιοσύνης. Έως τότε; Ας γίνει Εθνική Σκηνή η κάθε σκηνή του Έλληνα Καραγκιοζοπαίχτη! ΑΓΓΕΛΟΣ ΑΛΙΜΠΕΡΤΗΣ

Σελίδα

5

«Ο Καραγκιόζης μέσα από τα μάτια των παιδιών» Ομιλία Σωτηρίας Παπανδρέα, Νηπιαγωγού Αισθάνομαι ιδιαίτερη χαρά και τιμή που είμαι ανάμεσα σε γνωστούς και καταξιωμένους καραγκιοζοπαίχτες και σε λάτρεις του Καραγκιόζη. Ονομάζομαι Παπανδρέα Σωτηρία και είμαι νηπιαγωγός, 30 χρόνια περίπου στην τάξη. Ήμουν κάποτε όμως και παιδί. Μεγάλωσα στη δεκαετία του 60, σε ένα χωριό, το Διαλεχτό, κοντά στα Τρίκαλα. Οι πρώτες μου αναμνήσεις σχετικά με τον Καραγκιόζη είναι όλη η γειτονιά, μικροί-μεγάλοι, γύρω από ένα μικρό ραδιόφωνο με λαχτάρα να περιμένουμε να αρχίσει ο Καραγκιόζης. Τα καλοκαιρινά βράδια, κάθε γειτονιά είχε τη δική της παράσταση. Ένα ξύλινο καλυβάκι, μια σακούλα για μπερντέ, μια λαμπάδα και αυτοσχέδιες φιγούρες καρφωμένες με αγκάθια πάνω στο ξύλο. Το αντίτιμο ήταν ένα φρούτο εποχής (κορόμηλο, μήλο, ρόδι κ.ά.). Μπορεί να μην είχαμε τα μέσα να αποθανατίσουμε τις στιγμές, έμειναν όμως βαθιά μέσα μας χαραγμένες. Κάνοντας μια αναδρομή, εκείνο που παρατήρησα είναι ότι τα παιδιά όλων των χρόνων, παρόλο που άλλαξε ο τρόπος ζωής τους, τα παιχνίδια τους, η τεχνολογία που μπήκε για τα καλά στη ζωή τους και γενικά μεγαλώνουν με άλλα ερεθίσματα, είναι πάντα παιδιά και τα συναρπάζει η μαγεία ενός ζωντανού θεάματος. Την ίδια χαρά έκαναν τα παιδιά μου την πρώτη χρονιά που μπήκα στην τάξη, στο άκουσμα του Καραγκιόζη, την ίδια κάνουν και τώρα. Η σχέση τους με τον Καραγκιόζη παραμένει αναλλοίωτη. Η κατανόηση του χρόνου είναι μια δύσκολη έννοια για τα παιδιά, γιατί δεν είναι κάτι ορατό. Φαίνεται καθαρά η προσμονή τους, γιατί από τη στιγμή που θα τους ανακοινωθεί ο ερχομός του Καραγκιόζη στο σχολείο μας, κάθε μέρα ρωτάνε: «Θα έρθει ο Καραγκιόζης σήμερα, κυρία»; Τα παιδιά δεν βλέπουν καραγκιοζοπαίχτη αλλά Καραγκιόζη. Όταν αρχίζει η παράσταση, ο καραγκιοζοπαίχτης είναι πίσω από τον μπερντέ, συνεπαρμένος με τις φιγούρες του, που ζωντανεύουν μπροστά στα έκπληκτα μάτια των παιδιών. Για αυτό, δεν μπορεί να εισπράξει την ανταμοιβή που του αξίζει, γιατί δεν μπορεί να δει μπροστά από τον μπερντέ. Εγώ δεν βλέπω πλέον εκείνη την ώρα Καραγκιόζη, μόνο ακούω, γιατί μαγεύομαι από τα μάτια των παιδιών. Είμαι με μια φωτογραφική μηχανή και προσπαθώ να αποθανατίσω τις εναλλαγές στις εκφράσεις των προσώπων τους. Θα ήθελα

Σελίδα

6

πολύ εκείνη την ώρα να μοιραστώ αυτή τη μαγεία και με άλλους μεγάλους. Περιμένουν με ανυπομονησία να κάνει ο Καραγκιόζης την επόμενη γκάφα, να πει τις χαρακτηριστικές του ατάκες και τότε πέφτει τρελό γέλιο. Τους πιάνει μεγάλη αγωνία να τον προστατεύσουν από τις παγίδες που του στήνουν. Εκεί βλέπεις ότι και τα πιο δειλά, αυθόρμητα, προσπαθούν να τον προειδοποιήσουν. Εδώ φαίνεται και η μαεστρία του καλλιτέχνη, που θα πρέπει ναι μεν να συμμετέχει στο διάλογο που επίμονα θέλουν τα παιδιά, για να μην τα απογοητεύσει, αλλά συγχρόνως να μην παρασυρθεί και χαθεί η ροή του έργου. Φυσικά, για αρκετές μέρες, οι ζωγραφιές και τα παιχνίδια τους είναι γύρω από τον Καραγκιόζη. Ευτυχώς εμείς, χάρη στον κ. Αλιμπέρτη, έχουμε τη χαρά να έχουμε στη τάξη μας μπερντέ και φιγούρες και όπως καταλαβαίνετε είναι καθημερινά στη τάξη μας. Και σας διαβεβαιώ ότι περισσότερες μέρες είναι κρεμασμένος ο μπερντές και η λάμπα, παρά η κουρτίνα για το κουκλοθέατρο. (Είναι και μια πρόταση για τους καραγκιοζοπαίχτες να το οργανώσουν σε όλα τα νηπιαγωγεία). Εδώ θέλω να σας εξομολογηθώ και κάτι. Εγώ δεν τόλμησα ποτέ να τους παίξω Καραγκιόζη, γιατί ντρέπομαι πάρα πολύ, νομίζω ότι θα τον βεβηλώσω, αν προσπαθήσω να μιμηθώ τη φωνή του. Για αυτό, όταν έμαθα ότι η τέχνη του διδάσκεται σε αρκετά παιδαγωγικά τμήματα, χάρηκα πολύ. Αναμφίβολα, το Θέατρο Σκιών, πέρα από τον ψυχαγωγικό του χαρακτήρα, είναι και ένα σπουδαίο παιδαγωγικό μέσο. Τα μηνύματα περνάνε εύκολα από τον μπερντέ στα παιδιά. Τα τελευταία χρόνια, οι θιασώτες στην πλειοψηφία τους είναι ιδιαίτερα ευρηματικοί, ευαίσθητοι, ψαγμένοι και ανάλογα με το θέμα που διαπραγματευόμαστε στην τάξη, κάνουν και την ανάλογη σύνδεση στο έργο, όπως εθνικές γιορτές, περιβάλλον κλπ.. Έτσι, ο Καραγκιόζης προσαρμόζεται στις ανάγκες και στις επιθυμίες του σύγχρονου παιδιού, τους φέρνει το όνειρο και την αισιοδοξία. Τέλος, θα κλείσω με κάτι που διάβασα και μου άρεσε. «Ο Έλληνας πάντα έτρεχε και θα τρέχει να απολαύσει τον Καραγκιόζη, γιατί είναι σάρκα από τη σάρκα του και γεύση από την ψυχή του». Είναι στο DNA του, όχι καρικατούρα, αλλά σαν σύμβολο υπομονής και επιβίωσης. Εύχομαι, γρήγορα, να ευοδωθεί αυτή η προσπάθεια και να βρεθεί ο κατάλληλός χώρος για το σπίτι του Καραγκιόζη. Το παρήγορο είναι ότι, όπως όλοι γνωρίζουμε, κάθε σπίτι ελληνικό και κάθε σχολείο είναι το σπίτι του. Σας ευχαριστώ πολύ, Παπανδρέα Σωτηρία

Σελίδα

7

Tου Θωμά Αθ. Αγραφιώτη

Κάθε βράδυ, νέο έργο: Έργο Δεύτερο (2/7)

Ο Ηρόδοτος είχε αφήσει την τελευταία του πνοή, μια μέρα πριν. Η γραμματέας του τον έψαξε στο μικρό του διαμέρισμα, αλλά αυτός ούτε άνοιγε, ούτε σήκωνε το τηλέφωνό του. Ανήσυχη, απευθύνθηκε στο γέρο-θυρωρό της παλιάς οικοδομής του Ηρόδοτου, για να ανησυχήσει και ο ίδιος περισσότερο, καθώς είχε να δει το «καλό» παιδί να μην βγαίνει από το σπίτι του, εδώ και δύο μέρες. Άνοιξε την πόρτα του με το κλειδί, που είχε δώσει ο εργένης Ηρόδοτος, για την καθαρίστρια και τον είδαν να κείται νεκρός πάνω στο αιματοβαμμένο χαλί του. Δεν ήταν, όμως, ένας απλός θάνατος. Ακόμα και το αίμα δεν πρόδιδε την αιτία του θανάτου του. Ο Ηρόδοτος είχε αποκεφαλιστεί και το ακέφαλο πτώμα του το είχαν αναγνωρίσει από το χρυσό ρολόι, που φορούσε στο δεξί του χέρι. Όλα τα υπόλοιπα ήταν θέμα αστυνομίας και ιατροδικαστή. Πρόκειται για φόνο, φρικτό και μακάβριο, αλλά και παράδοξο.

Θα ήταν πολύ πιο εύκολο για τον όποιο δολοφόνο του άτυχου και τραγικού Ηρόδοτου, να τον είχε εξοντώσει με έναν τρόπο πολύ πιο απλό και κυρίως πολύ πιο άκοπο. Ένα δηλητήριο, μια μαχαιριά ή έστω μια σφαίρα, με σιγαστήρα κατά προτίμηση, θα τον είχαν στείλει στον άλλο κόσμο πιο παστρικά και πιο ήπια, τηρουμένων πάντοτε των αναλογιών, ή και πιο αθόρυβα και εύκολα. Ο αποκεφαλισμός του δεν είχε διαπραχθεί με την κλασική γκιλοτίνα, καθώς καρμανιόλα, στις μέρες αυτές, δεν ήταν δυνατό να βρεθεί και να αξιοποιηθει. Ο νεκρός είχε χάσει την κεφαλή του, με έναν τρόπο, όπως αποδείχθηκε, κοπιαστικό, πρωτότυπο και σε κάθε περίπτωση απωθητικό. Ο λαιμός του είχε κοπεί, αργά, βασανιστικά και σαδιστικά με πριόνι αρχικώς και κατόπιν με κάποιο πιο γερό φονικό εργαλείο, που έδωσε τη χαριστική βολή, μάλλον τσεκούρι, σαν μπαλτά, ενώ μαχαιράκια μικρά ίσως να διευκόλυναν τη διαδικασία. Κανονική χειρουργική επέμβαση, που θα ενδιέφερε τα εγκληματολογικά μουσεία ή τις ταινίες τρόμου με κατά συρροήν δολοφόνους…

Η μακάβρια εξόντωση του Ηρόδοτου ήταν λογικό να διακόψει την επικείμενη συνέλευση, που θα έκρινε το νικητή ανάμεσα στις δύο τέχνες μικροθεάτρου. Όχι μόνο λόγω πένθους και οργής για το έργο ενός, όπως φαίνεται, μανιακού και αλλοπρόσαλλου δολοφόνου, αλλά και διότι ποιος μπορούσε να ξέρει ποια μεριά είχε επιλέξει να υποστηρίξει ο μακαρίτης.

Ήταν άμεμπτος, ανιδιοτελής, αλύγιστος σε παρασκηνιακές και σε άλλες ύποπτες πιέσεις, αλλά και αναποφάσιστος, μέχρι και την τελευταία στιγμή, ίσως για να μπορέσει να ζυγίσει, επακριβώς και ακριβοδίκαια, ακόμα και την τελευταία λεπτομέρεια, ώστε να αποφασίσει σαν άλλος δίκαιος Σολομών. Υπήρχαν φήμες ότι συνήθιζε να σφραγίζει την τελική του απόφαση σε ένα φάκελο, για να την επιδείξει στους ενδιαφερόμενους και να διαβάσει, μπροστά στο κοινό, την απόφασή του, αλλά κυρίως και το αιτιολογικό της. Τέτοιος φάκελος, ωστόσο, αγνοούνταν τελείως, για την προκειμένη περίπτωση, καθώς η γραμματέας του περίμενε, από τον ίδιο, μια σχετική ενημέρωση, την οποία και δεν πρόλαβε να πάρει ποτέ.

Το μεγαλύτερο μυστήριο γύρω από την περίπτωση του Ηρόδοτου, ήταν η εξαφάνιση της κομμένης κεφαλής του, η οποία δεν ήταν δυνατό αφενός να βρεθεί και αφετέρου να ερμηνευτεί το γεγονός της εξαφάνισής της. Ο δολοφόνος έκοψε ένα κεφάλι και το πήρε, προφανώς, αλλά για να το κάνει τι; Το όλο ιστορικό είχε αρχίσει να παραπέμπει σε μια ειδική περίπτωση σαδομαζοχιστικής δολοφονικής διάθεσης, η οποία, σύμφωνα με τα βασικά πορίσματα της αστυνομίας, σκιαγραφόταν από

Σελίδα

8

τα εξής τρία βασικά σημεία: α) Ο δολοφόνος φέρεται να είχε τουλάχιστον ένα βασικό συνεργό, για να φέρει σε πέρας την όλη βίαιη πράξη. β) Ο δολοφόνος πρέπει να γνώριζε το θύμα, για να μπει στο σπίτι του, διότι δεν υπήρχε κανένα δείγμα παραβίασης της πόρτας και του χώρου γενικώς. Και γ) Ο δολοφόνος δεν είχε σαν σκοπό να σκοτώσει το θύμα, για έναν από τους πιο συνηθισμένους λόγους εγκλημάτων, όπως, π.χ., για χρήματα. Ήταν, εξάλλου, προφανές ότι το σπίτι δεν είχε αναστατωθεί για την εξεύρεση χρημάτων, ούτε φαινόταν να λείπουν πολύτιμα αντικείμενα. Αντιθέτως, από τον τρόπο τέλεσης του εγκλήματος το κίνητρο φαίνεται να αφορούσε προσωπικούς λόγους. Όχι απλώς όμως αντιδικίες ή διαφωνίες, αλλά την εκδίκηση και μάλιστα τη βίαιη εκδίκηση, όπως φανερωνόταν και από την επιλογή του τρόπου θανάτωσης του θύματος.

Ένας ψυχοπαθής δολοφόνος φαινόταν, λοιπόν, να κυκλοφορεί μες στην ήρεμη, κατά τα άλλα, πόλη μας, ένα επιφανές μέλος της κοινωνίας βρισκόταν δολοφονημένο και μάλιστα με έναν αδιανόητα βίαιο τρόπο, ενώ η κεφαλή του αγνοούνταν και φαινόταν ότι δεν επρόκειτο να βρεθεί, σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις της αστυνομίας. Ο πανικός ήταν, πια, ζωγραφισμένος στα υπόλοιπα τέσσερα μέλη της επιτροπής, μαζί με το αναμενόμενο πένθος της, αλλά και μια κρυφή αγωνία για την ψήφο…

Η Αφροδίτη και ο Τζημάρας θεωρούσαν βέβαιη την «ετυμηγορία» του Ηρόδοτου υπέρ τους. Χρόνια φίλος, με την Αφροδίτη, γνωστός και μη εξαιρετέος λάτρης της τέχνης των σκιών, τακτικός θαμώνας όλων των παλιών εκδηλώσεών της με τον Τηλέμαχο, ο Ηρόδοτος θεωρούνταν μία σίγουρη ψήφος υπέρ της παράδοσης. Από την άλλη όμως, ο Λαλάκης και η Μισέλ είχαν λόγους να πιστεύουν ότι ο δίκαιος Ηρόδοτος, σαν άλλος Αριστείδης, θα έβαζε πάνω από όλα, στην κρίση του, τη λογική και όχι το συναίσθημα. Δεν θα ψήφιζε ένα διεφθαρμένο σύστημα, με παλιούς και κάπως καθεστωτικούς συντελεστές, όπως την παρηκμασμένη Αφροδίτη, την οποία πολλοί είχαν αρχίσει να αμφισβητούν, θεωρούμενοι, αλλά και κατηγορούμενοι, ως τηλεμαχικοί. Από την άλλη πλευρά, ο Τζημάρας, με την άξεστη και εν πολλοίς άγαρμπη παρουσία του, θεωρούνταν λίγος και γέρικο άλογο. Δεν ήταν δείγμα ανανέωσης. Περισσότερο φάνταζε σαν το παλιό εργαλείο, που

προσπάθησαν να παρουσιάσουν ως άφθαρτο, αλλά χωρίς επιτυχία. Η δήθεν σοβαρή παρουσία του και τα ψέματά του δεν θα έπειθαν κανέναν στο μέλλον, τόσο εύκολα, όσο περίμενε η Αφροδίτη.

Η ουσία παρέμενε, ωστόσο, πως ο Ηρόδοτος δεν θα διευκρίνιζε ποτέ την ψήφο του, με τη γραμματέα του να επιμένει πως δεν της είχε αφήσει καμιά σχετική εντολή, παρά μόνο ανέμενε και η ίδια είτε την ίδια του την απόφαση, προφορικώς, είτε ένα είδος επιστολικής ψήφου, για να την αναγνώσει, επισήμως, στη συνέλευση, με τα λεπτά του χείλη και υπό το διακριτικό του μουστάκι. Ήταν τραγικό: Οι δύο ομάδες των παιχτών και των μουσών τους είχαν πιότερη θλίψη, ίσως, για την απροσδιόριστη ψήφο του νεκρού, παρά για την ίδια του τη ζωή. Και όχι μόνο αυτό, αλλά η θλίψη τους μεγάλωνε, επειδή δήλωναν τρομερά βέβαιοι για τον εαυτό τους, ότι δηλαδή θα άρπαζαν την τρίτη νικητήρια ψήφο, σαν να έπαιζαν μόνοι τους και χωρίς αντίπαλο, τον οποίο σαφώς και υποτιμούσαν, με μια μεγάλη δόση παρακμιακής έπαρσης και τυφλής αλαζονείας.

Ο Ηρόδοτος, λοιπόν, μάλλον δεν είχε κανέναν να τον κλάψει. Ως εργένης και επειδή δεν είχε και κοντινούς συγγενείς, έδειχνε έμφαση στο καθήκον του και μόνο, έχοντας στενές σχέσεις, μόνο με τη γεροντοκόρη γραμματέα του, για την οποία οι κακές γλώσσες έλεγαν ότι είχε αφήσει πολλούς άλλους άνδρες και ότι είχε απαρνηθεί το γάμο, από έρωτα για τον ίδιο. Χειρότερες γλώσσες λέγανε ότι είχε μείνει στείρα εξαιτίας του, όταν αυτός την υποχρέωσε κάποτε, στα νιάτα τους, να κάνει έκτρωση, για να μην κρατήσει το τέκνο ενός παράνομου έρωτα…

Λέγανε, μάλιστα, ότι η αυστηρή (και σχεδόν ερωτευμένη με το γιο της) μητέρα του Ηρόδοτου τον είχε καταδικάσει σε μια εργένικη ζωή, για να τον έχει πλάι της, μέχρι και κάτι λιγότερο από έξι μήνες πριν, όταν αποδήμησε εις Κύριον, πλήρης ημερών, από φυσικά αίτια. Είχε περάσει τον ένα αιώνα ζωής, αν και η ίδια δήλωνε κάτι λιγότερο από τα εκατό, περίπου ενενήντα εννέα, επειδή κάποτε τα έκρυβε. Η ταυτότητά της θα ήταν, βεβαίως, αυτή που θα έδινε την οριστική απάντηση, αν και το πρόβλημα ήταν ήσσονος σημασίας. Σημασία μεγαλύτερη είχε το ότι η μητέρα του Ηρόδοτου, με σώας τας φρένας της, ως το τέλος, τον είχε μη στάξει και μη βρέξει, με αποτέλεσμα ο θάνατός της, αν και φυσικός και

Σελίδα

9

αναμενόμενος, από ένα σημείο και μετά, έκανε τον τεθλιμμένο υιό να το πάρει βαρέως και να φτάσει σε σημείο μελαγχολίας, αφοσιωμένος μόνο στη δουλειά του και εξακολουθώντας να αγνοεί την αδικημένη και πολύ αφοσιωμένη του γραμματέα, η οποία έμεινε η μόνη του παρέα. Τελικά, θα την αποκαθιστούσε; Υπήρχε όντως έρωτας ανάμεσά τους; Την είχε όντως καταστρέψει την κοπέλα, με βάση τα ήθη της εποχής; Ίσως να μην ήταν και τίποτα από αυτά, διότι (για τους λιγότερο κουτσομπόληδες και για τους σοβαρότερους) όλα τα παραπάνω τα έλεγαν οι φλύαροι και οι αργόσχολοι και τα πίστευαν, μονάχα, οι ανόητοι και οι αφελείς.

Από την άλλη, σε όλο αυτό το σκηνικό τρόμου, η γραμματέας είχε αναγκαστεί να υποβληθεί σε μια πραγματική οδύσσεια, αναγκασμένη να ανακρίνεται επί ώρες, για να ανακαλυφθεί η αλήθεια. Είναι αλήθεια ότι η αστυνομία την είχε υποπτευθεί ως έχουσα σχέση με το φόνο, καθώς έδινε βάση στα τοπικά κουτσομπολιά ότι η ατυχήσασα, κάποτε, δεσποινιδούλα είχε απαιτήσει γάμο από τον Ηρόδοτο, μετά το θάνατο της μητρός του, αλλά αυτός το αρνούνταν, επικαλούμενος αρχικώς πένθος και κατόπιν τη μητρική επιθυμία του να παραμείνει άγαμος. Με κάτι τέτοια, οι φήμες οργίαζαν και εναντίον του, για πολλά και ανομολόγητα αμαρτήματα, που του καταλόγιζαν οι κακές γλώσσες, για τα οποία όμως ο ίδιος δεν έδινε βάση, καθώς είχε ήσυχη τη συνείδησή του.

Ήταν, όμως, ο τρόπος της δολοφονίας του τέτοιος που δεν άφηνε καμία αμφιβολία ότι αν επρόκειτο για ξεκαθάρισμα λογαριασμών, είναι βέβαιο πως ο Ηρόδοτος πλήρωσε κάποια παλιά αμαρτία του. Συνεπώς, η γραμματέας του ήταν ατυχήσασα και πάλι, καθώς θα έπρεπε να υποστεί μια σειρά από πιεστικές ανακρίσεις, ως ύποπτη για κάποιο υποθετικό έγκλημα πάθους, στο οποίο θα μπορούσε να είναι μπλεγμένη και η ίδια…

Μέσα, λοιπόν, σε αυτό το αδιέξοδο, τα δύο ζευγάρια των παιχτών-μουσών, συναντήθηκαν εκ νέου, στο γνωστό μέρος, για να συζητήσουν το μέλλον της ψηφοφορίας, που δεν άρχισε ποτέ της. Πριν καλά-καλά ο μακαρίτης μπει κάτω από το χώμα, οι τέσσερις αναζητούσαν τον πέμπτο, τον καινούριο πέμπτο, δηλαδή τον αντικαταστάτη του Ηρόδοτου, χωρίς να σέβονται την ψυχή του νεκρού, που περίμενε την εξόδιο ακολουθία

Σελίδα

10

του, με μια καθυστέρηση, διότι εκκρεμούσε ο ερχομός ενός θείου του από τον Καναδά και ο οποίος είχε, επιτακτικά, απαιτήσει την αναμονή για την παρουσία του στην κηδεία του ανιψιού, χωρίς να ξέρει ότι ίσως να έπρεπε να τρενάρει την επιστροφή του στον Καναδά, λίγες μέρες πριν. Είχε έρθει, δηλαδή, στην Ελλάδα, για την κηδεία της ξαδέρφης του και μητέρας του Ηρόδοτου, κάθισε μαζί τους κάποιον καιρό, για να φτιάξουν τα κληρονομικά τους και έφυγε αεροπορικώς για το Τορόντο, ένα μήνα πριν. Τζάμπα κόπος το πήγαινε-έλα, έλεγαν οι πιο μακάβριοι και ασεβείς χωρατζήδες της πόλης, διότι αν περίμενε λίγες μέρες θα απόφευγε και τα διπλά έξοδα ταξιδιού. Με ένα ταξίδι δηλαδή θα βόλευε δυο κηδείες, μιας ξαδέρφης και ενός ανιψιού, με ένα σμπάρο δυο τριγώνια. Φρίκη…

Μεγαλύτερη φρίκη, όμως, συντελούνταν στο μικρό καταφύγιο της διαδοχής του Ηρόδοτου, ερήμην του και πριν καν ολοκληρωθεί το πολύ μακρινό ταξίδι του, αυτό των σαράντα ημερών, πριν καν αρχίσει ίσως. Οι τέσσερις, αθλίως φερόμενοι, διαμέρισαν τα ιμάτιά του και άρχισαν πια, απροκάλυπτα, να ρίχνουν ονόματα διαδοχής για την πέμπτη ψήφο πάνω στο τραπέζι. Ο καθένας, βεβαίως, έριχνε όποιο όνομα τον συνέφερε και τον βόλευε, υπολογίζοντας χωρίς τον ξενοδόχο, δηλαδή το Δήμαρχο της πόλεως, ο οποίος θα όριζε ο ίδιος όποιον ήθελε. Ίσως να νόμιζαν, όντες αλαζόνες όλοι τους, ότι τον ανεξίκακο Δήμαρχο της πόλης τον είχαν στο τσεπάκι τους. Ο Δήμαρχος ήταν άτομο καλής πάστας, αγνός, αγνότατος, αγαθός, αγαθότατος, κοινής αποδοχής, κατά κοινή ομολογία, τον οποίο, όμως, είχαν βάλει μπροστά οι τιποτένιοι της δημοτικής του παράταξης, για να έχουν προκάλυμμα τιμιότητας, πίσω από το οποίο να αυθαιρετούν.

Και ξάφνου, μέσα σε μια βαριά ατμόσφαιρα, όχι λόγω του πένθους και της θλίψης, όπως είπαμε, αλλά λόγω καπνού τσιγάρων, χτύπησε πάλι η πόρτα. Αυτή τη φορά δεν θα ήταν σίγουρα η ατυχήσασα γραμματέας του Ηρόδοτου, για να αναγγείλει το κακό μαντάτο. Εξάλλου, εκείνη είχε μπει και δίχως να χτυπήσει. Με ίχνη φόβου, ο Λαλάκης άνοιξε τη θύρα, για να αντικρίσουν όλοι μπροστά τους ένα τετράγωνο κλειστό κουτί… Συνεχίζεται…

Σπ 18 αθ α 20 άρε 17 ι α

Ο Αντρέας έκανε μια ευχή και πραγματοποιήθηκε ΑΓΑΠΗ, ΠΙΣΤΗ, ΕΛΠΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ

18η χρονιά φέτος και για έξι μέρες ο κήπος του Μουσείου "Ευγένιος Σπαθάρης" πλημμύρισε από χαρούμενες φωνές των μικρών και των μεγάλων φίλων του Καραγκιόζη. Αξιόλογοι καλλιτέχνες έδωσαν σπουδαίες παραστάσεις, προσφέροντας, πέρα από το γέλιο που όλοι έχουμε ανάγκη στις μέρες μας, σημαντικά διδάγματα. Τα κυριότερα, όμως, μηνύματα που πέρασαν μέσα από το γιορτινό κλίμα του φεστιβάλ μας ήταν: ΑΓΑΠΗ, ΠΙΣΤΗ, ΕΛΠΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ, χάρη στη συνεργασία μας με τον Οργανισμό: "Κάνε μια ευχή" και είμαστε περήφανοι για αυτό. Τα Σπαθάρεια ήταν αφιερωμένα σε ένα μικρό “καραγκιοζοπαίχτη”, που δίνει μεγάλο αγώνα για τη ζωή. Ένα μαχητή που στο τέλος θα βγει νικητής, τον ΑΝΔΡΕΑ ΡΟΥΣΣΟ. Ο Ανδρέας εξέφρασε την επιθυμία να παίξει μαζί με τον πιο αγαπημένο του καλλιτέχνη, Άθω Δανέλλη, και όλοι εμείς τον βοηθήσαμε να πραγματοποιηθεί η ευχή του. Τη δεύτερη μέρα του Φεστιβάλ, λοιπόν, τον καμαρώσαμε πίσω από το μπερντέ, ενώ μπροστά από τη σκηνή συγκινηθήκαμε μόλις αντικρίσαμε το χαμόγελο και την απερίγραπτη χαρά του. Συγχαρητήρια στα δυναμικά στελέχη του Οργανισμού "Make a wish" στην Ελλάδα, ειδικά τη γλυκύτατη Σάντρα Ζαφειροπούλου και τους ευχαριστούμε που μας έδωσαν την ευκαιρία να συμμετέχουμε στο θαυμάσιο κοινωνικό τους έργο. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στο Δήμαρχό μας, κο Γ.Πατούλη, όχι μόνο για την παρουσία του και αυτή τη χρονιά, αλλά πάνω από όλα για τα όμορφα λόγια, γεμάτα ευαισθησία, στο μικρό Ανδρέα, που άνοιξαν την πρώτη μέρα των Σπαθαρείων και άγγιξαν βαθιά τις καρδιές μας. Ευχαριστώ, γιατί για όλους τους Μαρουσιώτες δεν είναι απλά ο Δήμαρχος ηγέτης, αλλά πρώτα ο "άνθρωπος", που δεν θα πει "όχι" στο να σταθεί πλάι σου και να παλέψει μαζί σου. Α) Ευχαριστώ με τη σειρά που έπαιξαν τους: Γιάννη Νταγιάκο, Άθω Δανέλλη, Τάσο Κώνστα, Κων/νο Ντούμπα, Πάνο Καπετανίδη, Κώστα Μακρή, που ο καθένας με τον τρόπο του έδωσαν τα πάντα, για να μεταφέρουν στον Ανδρέα και σε όλους μας το μήνυμα της αγάπης για τη ζωή καθώς επίσης και το μελετητή του Θεάτρου Σκιών, κο Κώστα Τσίπηρα, για την εξαιρετική ομιλία του. Β) Τους συνεργάτες που φροντίζουν, κάθε χρόνο, για μια αξιοπρεπή εικόνα παρουσίασης των παραστάσεων και τις υπηρεσίες του Δήμου μας που απαρτίζονται από εκλεκτούς συναδέλφους. Γ) Τους μικρούς μας “καραγκιοζοπαίχτες” για τα πανέμορφα σκίτσα και φιγούρες, που έφτιαξαν και δώρισαν στο Μουσείο. Ντροπή μου, αν θα ξεχνούσα να ευχαριστήσω τους αγαπημένους φίλους της καντίνας μας, που φρόντισαν να έχουν τα πάντα για να ικανοποιήσουν τους θεατές μας αλλά... "και τα δικά μας στομαχάκια". Τι να πω για τα αγόρια μας, που βοήθησαν στην αφισοκόλληση και τα κορίτσια μου, που πρόσφατα ήρθαν στην παρέα μας και αγάπησαν κάθε γωνιά του. Το πιο μεγάλο ευχαριστώ, ωστόσο, το οφείλω στην Ιωαννίτσα μου, που επί έντεκα χρόνια τρέχει ακούραστα μαζί μου και με χαρά να με βοηθήσει, ιδιαίτερα φέτος που, τις μέρες των Σπαθαρείων, είχα τη μητέρα μου στο νοσοκομείο. Πρώτη χρονιά δεν ήρθε στο Φεστιβάλ και η απουσία της ήταν αισθητή, γιατί είναι καλός και γελαστός άνθρωπος, όπως ο πατέρας μου. ΛΟΙΠΟΝ, ΤΕΛΟΣ, ΓΙΑΤΙ ΚΟΥΡΑΣΤΗΚΑΜΕ! ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΟΛΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΤΟΥ! ΕΛΠΙΖΩ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΟΥ ΝΑ ΧΑΙΡΕΤΑΙ ΑΠΟ ΕΚΕΙ ΨΗΛΑ. ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΝΑ ΞΑΝΑΤΙΜΗΣΟΥΜΕ ΤΟ ΔΑΣΚΑΛΟ!

Μένια Σπαθάρη από

Σελίδα

11

“Τη γλ ώ σ σ α μου έδωσαν ελληνική” Οδυσσέας Ελύτης

ΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΟΡΘΟΦΩΝΙΑ του Πάνου Καπετανίδη

Μ Το μ είναι φθόγγος ηχηρός, διαρκής, έρρινος. Η γλώσσα στη βασική της θέση

δηλαδή, χαλαρή απλωμένη πίσω από τα κάτω δόντια. Τα δόντια μισάνοιχτα. Τα χείλη κλεισμένα καλά, αλλά όχι με βία. Ο μαλακός ουρανίσκος σε μία μεσαία θέση, ούτε πολύ ανεβασμένος, ούτε πολύ χαμηλωμένος. Το ηχητικό ρεύμα κυκλοφορεί σε ολόκληρο το αντηχείο, βρίσκοντας όμως κλειστά τα χείλη, ωθείται προς τα πίσω και βγαίνει έξω από τη μύτη, παίρνοντας την καθαρότατη εκείνη ρινική χροιά, που απαιτεί αυτός ο φθόγγος.

Ν

Τα χείλια ανοιχτά, τα δόντια μισάνοιχτα, ο μαλακός ουρανίσκος προς τα κάτω, η άκρη της γλώσσας λεπτή, ανεβαίνει στη φατνία των πάνω δοντιών, στο σημείο που τελειώνουν τα ούλα, ενώ τα πλάγιά της δεξιά και αριστερά, υψώνονται και ακουμπούν στους πάνω τραπεζίτες. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η διέξοδος από το στόμα αποκλείεται. Το ηχητικό ρεύμα ωθείται προς τη μύτη και βγαίνει από κει.

Λ

Τα χείλια ανοιχτά, δόντια στο κανονικό τους άνοιγμα, ο μαλακός ουρανίσκος στη μέση θέση, η μπροστινή άκρη της γλώσσας στενεύει και υψώνεται και ακουμπάει ψηλά στα φατνία των πάνω δοντιών, με τέτοιον τρόπο, ώστε δεξιά και αριστερά της να σχηματίζονται δύο ισομετρικά ανοίγματα. Από τα ανοίγματα αυτά, περνάει το ηχητικό ρεύμα και σχηματίζεται ένας ήχος υγρός και διαρκής.

Ρ

Τα χείλια ανοιχτά, τα σαγόνια στο κανονικό τους άνοιγμα, ο μαλακός ουρανίσκος στη μέση θέση, η άκρη της γλώσσας ακουμπάει απαλά στα φατνία, στη γραμμή που αρχίζει ο θόλος του ουρανίσκου, ενώ οι πλαϊνές άκρες της κάπως πιέζονται προς τους πάνω τραπεζίτες. Η άκρη της γλώσσας αρχίζει, τότε, να κάνει μια επάλληλη κίνηση, δηλαδή να ακουμπάει και να φεύγει από το σημείο που είπαμε, με μια μοναδική ελαστικότητα. Η επάλληλη αυτή κίνηση της άκρης της γλώσσας δημιουργεί μια ρυθμική διαδοχή ήχου και παύσεων, που προσδίνει το διακοπτόμενο κροταλιστό ήχο του ρρρρρρ-.

Σελίδα

12

Σ

Τα χείλη ανοιχτά, τα σαγόνια στο κανονικό άνοιγμα, ο μαλακός ουρανίσκος στη μεσαία θέση, η άκρη της γλώσσας εμπρός πίσω από τα κάτω δόντια, οι πλαϊνές της άκρες υψώνονται και ακουμπάνε στους πάνω τραπεζίτες και έτσι σχηματίζεται ένα αυλάκι στη μέση της γλώσσας. Στο αυλάκι αυτό διοχετεύεται το ρεύμα της εκπνοής και κατευθύνεται με σχετική ορμή στα κάτω δόντια, όχι πίσω βαθιά αλλά ψηλά, σχεδόν στην κόψη της μασητικής γραμμής. Για να σχηματιστεί σωστά ο δυσκολότατος αυτός φθόγγος, πρέπει το αυλάκι να έρχεται να βρίσκει σε ένα χώρισμα των κάτω δοντιών, ποτέ σε πλήρες δοντιού. ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΧΕΙΛΙΩΝ

1η Άσκηση χειλιών

Προτείνουμε και τα δύο χείλη εμπρός κλειστά σφιχτά και κατόπιν τεντώνουμε πίσω με μία κίνηση, πολλές φορές, έως ότου αποκτήσουμε την αίσθηση ότι βαραίνουν.

2η Άσκηση χειλιών

Επέκταση της πρώτης άσκησης με την προσθήκη στην κίνηση προς τα εμπρός των χειλιών, το μεν άνω χείλος πηγαίνει προς τα άνω, το δε κάτω χείλος προς τα κάτω. Δηλαδή έχουμε το σχήμα του ανοιχτού γαρύφαλλου. Η άσκηση πραγματοποιείται με 10 περίπου επαναλήψεις.

3η Άσκηση χειλιών

Έκταση των δύο χειλιών προς τα εμπρός και ταυτόχρονα προς τα άνω, μέχρις ότου αγγίξουν το κάτω μέρος της μύτης. Στην περίπτωση αυτή, αισθανόμαστε τα ρουθούνια να σφίγγονται.

4η Άσκηση χειλιών

Έκταση του κάτω χείλους εμπρός και κατόπιν κάτω, μέχρις ότου αγγίξει το πηγούνι. Το άνω χείλος παραμένει ακίνητο, αισθανόμαστε το πηγούνι να βαραίνει. ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

1η Άσκηση Γλώσσας

Η γλώσσα σε παλινδρομική κίνηση μέσα-έξω τεντωμένη. Η κίνηση αρχίζει αργά και ο ρυθμός επιταχύνεται, φτάνοντας στο γρηγορότερο δυνατό ρυθμό.

2η Άσκηση Γλώσσας

Η γλώσσα μόλις εξέχει από τα χείλη, ξεκινάει παλινδρομική κίνηση από δεξιά προς τα αριστερά, αρχικά με αργό ρυθμό, που επιταχύνεται φτάνοντας το ταχύτερο δυνατόν.

3η Άσκηση Γλώσσας

Η γλώσσα σε δύο κινήσεις: πρώτη κίνηση, η γλώσσα στρίβει προς τα επάνω, μέσα από τα άνω δόντια και στη συνέχεια στη δεύτερη κίνηση, η γλώσσα τεντωμένη σε ευθεία έξω. Η άσκηση επαναλαμβάνεται πολλές φορές.

Σελίδα

13

4η Άσκηση Γλώσσας

Η γλώσσα σε δύο κινήσεις: Πρώτη κίνηση, η γλώσσα έξω στρίβει προς τα επάνω με τάση να ακουμπήσει τη μύτη. Δεύτερη συνεχόμενη κίνηση, η γλώσσα στρίβει προς τα κάτω, ώστε να ακουμπήσει το κάτω μέρος του πηγουνιού. Κατά την εκτέλεση αυτών των ασκήσεων, αισθανόμαστε τη γλώσσα να βαραίνει, επειδή οι μύες είναι ασυνήθιστοι σε τέτοιες κινήσεις.

ΑΣΚΗΣΗ ΑΡΘΡΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΩΝΗΜΑΣ

• Συ Σωσία του Σουσάμη συ ‘σαι ο σώστης, που με σήμα, σύσσωμη έσωσες της χώρας τη νεότητα, σωτήρα. Κι η Σωσσάνα κι ο Σωκράτης στης Σωσίπολης το σάλο, σε σωλέα συσσωρεύουν σπάθες, σήματα, σημαίες. Κι οι σχολάρχες στα σχολεία σχολιάζουν σε συμβούλια, πόσο σώφρων σώστης σταθείς κι είναι σώοι, σωστή, σώοι, της Σωσίπολης οι νέοι.

ΣΟ ΣΟΥ -ΣΟΥ ΣΑ-ΣΑ ΣΑ-ΣΟΝ ΣΑΣΟΝ ΣΑ ΣΟΥ ΣΟΥ ΣΟΥ ΣΟΝ ΣΟΣΙΑ ΣΕΣΙΟΥ ΣΟΥΣΙΑ ΣΟΥ ΣΟΥΣΟΥ ΣΑΣΟΥ ΣΟΥΣΙΑ – ΣΟΥ

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΡΙΝΟΦΩΝΙΑΣ

Σφύριγμα κανονικό με τα χείλη, χωρίς να εκπνέουμε από τη μύτη, το ένα σφύριγμα κατόπιν του άλλου, πολλές επαναλήψεις. Χασμούρημα το ένα πίσω από το άλλο. Σχηματισμός των συμφώνων Μ και Ν, με τη γλώσσα επίπεδη και ακίνητη. Η δόνηση σχηματίζεται με τα χείλη και ελέγχεται με το δάχτυλο.

ΑΣΚΗΣΗ ΑΡΘΡΩΣΗΣ ΓΙΑ TO ΦΩΝΗΜΑ “ Ζ ” Ζήτουλας ζητάει το ζο στου ζευγά τη ζεύγλα, κι ο ζαβός Ζαβερδινός ζαύτι τ’ άλογο δεν κάνει, το πουλάρι πάει να ζέψει και τη ζεύγλα ζεύεται. Ζεύγλα ζεύει ζεύγλα λύνει και ζάλο ζαλίκωμα ότου ζευγά τ’αχούρι μπαίνει. Ζαβολιάρη ζήτουλα ζητιανεύεις στο Ζητούνι,

Σελίδα

14

και τη ζέστη δεν ψηφάς και ζωσμένος μαύρη ζώνη.

-Τι ζωή πικρή ζωή – για ζιγούρι ορέγεσαι και κρασάκι Ζήτσας.

ΑΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΦΩΝΗΜΑ “ Ψ ” Αχ ψωμί ψωμάκι ψίχουλο ψωμάκι. Ψάχνουν κι όλο ψάχνουν αχ ψωμί ψημένο, και καψαλισμένο ψίχουλο ψωμί. Κι ο ψευδός Ψιμούλης, ψάχνει και ψευδίζει για ψιμύθια ψάχνει. Ψάχνουν μες την κάψα και με ψεκαστήρες, τα δέντρα ψεκάζουν ψυχωμένοι αγρότες. Ψάχνουν κι οι ψαράδες για ψαριά και λέπι ψάρι δεν ψαρεύουν. Ψάλτες μόνο ψάλλουν στο ψηλό ψαλτήρι, κι ο ψαλμός τους ψαύει την ψυχή θωπεύει.

ΑΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ “ Μ ” Μάνα μη μένω μόνη Μάνα μου ’λέγες Μη μένω μοναχή μου Μάνα κι έμεινα Μου μείνανε τα μόνα Λόγια μάνα μου Μάνα μονάχη μένω Μανούλα μάνα μου. ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ “ Λ ” Λάμια σε λίμνη λαμπερή Λάλατο Λάκη λάλατο Σε λίμνη λάμια λαμπερή Λίγωσα Λάκη λάλατο Λάμια λυμένα τα μαλλιά Σε λίμνη λάμνει λαμπερή. Λυμένα η λάμια τα μαλλιά Λάλατο Λάκη λίγωσα Λολάδα Λάκη τα μαλλιά της λάμιας τα λυμένα

Ασκούμαστε στο κείμενο πρώτα συλλαβιστά, κατόπιν μονότονα και αργόσυρτα και στη συνέχεια, επιταχύνεται ο ρυθμός σε γρήγορη απαγγελία.

Ασκούμαστε στο κείμενο πρώτα συλλαβιστά, κατόπιν μονότονα και αργόσυρτα και στη συνέχεια, επιταχύνεται ο ρυθμός σε γρήγορη απαγγελία. ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ _

Γελοιογραφίες του πολέμου του 1940

ΜΟΥΣΟΛΙΝΙ: Να με κάνεις όσο μπορείς πιο άγριον, γιατί θέλω να την στείλω στην Ελλάδα!

Σελίδα

15

ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ

9 (Σταχυολογώντας και συνειρμολογώντας μέσα από ένα κουβάρι αναμνήσεων) του Θωμά Αθ. Αγραφιώτη

Τα ιστορικά του Καραγκιόζη φαίνεται να έχουν παγιωθεί και να είναι κάπως ξεκαθαρισμένα, αλλά στην πραγματικότητα πάσχουν, όχι τόσο λόγω της έλλειψης πληροφοριών, αλλά κυρίως λόγω της άγνοιας για το τι πραγματικά θέλουμε να πετύχουμε, μελετώντας αυτό το θέμα. Με άλλα λόγια, υπάρχει μια σαφής έλλειψη φιλοσοφίας και στόχων, που κάνει την ιστορική εξέταση κάθε θέματος να αποπροσανατολίζεται, πριν καλά-καλά χαραχθεί. Το πιο κραυγαλέο παράδειγμα είναι αυτό που έχει να κάνει με την καταγωγή του τέχνης του Θεάτρου Σκιών, αλλά και με την καταγωγή του ίδιου του Καραγκιόζη, διότι ο Καραγκιόζης είναι ένα υποσύνολο της τέχνης του Θεάτρου Σκιών, άρα δεν ταυτίζεται με το παγκόσμιο Θέατρο Σκιών. Η έλλειψη ενός σαφούς σχεδίου πάνω σε αυτό το θέμα, είχε ως αποτέλεσμα η Ελλάδα να χάσει όχι απλώς τη μάχη της Ουνέσκο για την λεγόμενη «πατρότητα» του Καραγκιόζη, αλλά και τις εντυπώσεις. Αποδείχτηκε, δηλαδή, πολύ άσχημα οργανωμένη, σε σχέση με την Τουρκία, διότι (το χειρότερο) δεν ήξερε, τελικά, τι ακριβώς ήθελε. Από τη μια, οι εθνικιστικές κορώνες ορισμένων ότι ο Καραγκιόζης είναι αποκλειστικά κάτι ελληνικό. Από την άλλη, οι διεθνιστικές τάσεις κάποιων άλλων ότι δεν πειράζει που είναι τούρκικος. Και μια τρίτη και πιο μετριοπαθής στάση, ότι είναι και ελληνικός, αλλά και τούρκικος, συν ότι δεν είναι θέμα ουσίας το ζήτημα της καταγωγής του. Οι ανωτέρω θέσεις, όμως, είναι και οι τρεις λανθασμένες, διότι δεν δίνουν τη σωστή διάσταση στο επίμαχο θέμα. Την ίδια στιγμή, η Τουρκία έχει ξεκαθαρίσει τη θέση της και την επιβάλλει: Είναι τούρκικος ο Καραγκιόζης, ο οποίος μάλιστα, στη γείτονα χώρα, δεν διακρίνεται από το Θέατρο Σκιών. Για τους Τούρκους, Θεατρο Σκιών ίσον Karagöz. Ήρθε από την Κίνα, μέσω Τούρκων νομάδων, προς τα δυτικά και λήγουν έτσι το ζήτημα υπέρ τους. Όμως, άλλο Καραγκιόζης και άλλο Θέατρο Σκιών. Και αυτό είναι μια διάκριση, στην οποία δεν δίνουν έμφαση οι Τούρκοι, μάλλον από σκοπιμότητα, ίσως όμως και από άγνοια. Και ενώ το Θέατρο Σκιών, σαν τέχνη, φαίνεται να κατοχυρώνει την Κίνα ως γενέτειρά του (με βάση τις γραπτές ιστορικές αποδείξεις), ο Καραγκιόζης, σαν ήρωας, δεν είναι ούτε Τούρκος, αλλά ούτε και Έλληνας. Σαν ήρωας, είναι, πρώτα από όλα, Οθωμανός και πρωταγωνιστής συνεπώς του οθωμανικού Θεάτρου Σκιών.

Σελίδα

16

Η οθωμανική ταυτότητα του Καραγκιόζη, ως πρωταγωνιστή ενός θεάματος την περίοδο της Τουρκοκρατίας, δεν είναι καθόλου μειωτική, αλλά ξεκαθαρίζει πως ανήκε σε μια αυτοκρατορία, δηλαδή πως ανήκε σε όλους τους λαούς αυτής της αυτοκρατορίας. Η δημιουργία των εθνικών κρατών εθνικοποιεί τον Καραγκιόζη, είτε ως Έλληνα (μετά το 1830 που Ο συντάκτης και διορθωτής του περιοδικού, ιδρύεται το νεοελληνικό Θωμάς Αθ. Αγραφιώτης εθνικό κράτος), είτε ως Τούρκο (με το κεμαλικό, εθνικό, τούρκικο κράτος, μετά το 1922). Απλώς, στην Ελλάδα, το θέαμα εξελίχθηκε, με αποτέλεσμα το νεοελληνικό Θέατρο Σκιών να είναι κατά πολύ πιο διαφορετικό του αντίστοιχου οθωμανικού, ενώ το τουρκικό Θέατρο Σκιών παρέμεινε πιστότατη μίμηση του οθωμανικού Karagöz. Δυστυχώς, στην Ελλάδα, δεν έχουμε μάθει να ξεχωρίζουμε τους βασικούς όρους. Ταυτίζουμε, δηλαδή, τις αυτοκρατορίες με τα εθνικά κράτη και δεν έχουμε καταλάβει ότι οι διαδοχές από τα αρχαία πρότυπα των πόλεων κρατών στις αυτοκρατορίες και από τις αυτοκρατορίες στα εθνικά κράτη (και σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση) συνεπάγονται και τις αντίστοιχες αλλαγές σε έννοιες και ορισμούς. Αυτό το θέμα, ωστόσο, η εφημερίδα «Ο Καραγκιόζης μας» του Π.Σ.Θ.Σ. το είχε αναδείξει από το 2007-2008, για να το υποστηρίξει με συνεχή άρθρα, αρχής γενομένης από το 2009 (πριν από την τούρκικη «νίκη» δηλαδή), μέχρι και σήμερα: «- Για πες μου! Ο Καραγκιόζης… είναι Έλληνας; - Όχι!

- Τι είναι τότε, λοιπόν; Τούρκος, ε; Τούρκος; Για λέγε!

- Βασικά, είναι Οθωμανός!

- Άρα Τούρκος!

- Άλλο Τούρκος και άλλο Οθωμανός! Στις αυτοκρατορίες υπάρχει πανσπερμία λαών. Οι υπήκοοι της οθωμανικής αυτοκρατορίας δεν ήταν όλοι Τούρκοι. Ήταν και Έλληνες και Αρμένιοι και Εβραίοι και, και, και. Ο Καραμανλής π.χ. γεννήθηκε το 1907, στην οθωμανική επικράτεια και ως Οθωμανός υπήκοος. Δεν ήταν όμως Τούρκος.

- Ναι! Σωστό αυτό…

- Ο Καραγκιόζης είναι επίσης και Βυζαντινός, διότι η οθωμανική αυτοκρατορία, μετά από το 1453, είναι η συνέχεια του Βυζαντίου!

- Δηλαδή λες ότι ο Καραγκιόζης είναι Έλληνας; - Όχι απαραίτητα, διότι οι υπήκοοι του Βυζαντίου δεν ήταν όλοι Έλληνες. Ήταν και Σλάβοι και Αρμένιοι και Εβραίοι και, και, και.

- Σωστό αυτό, αλλά…

- Τι αλλά; - Μα το Βυζάντιο ήταν ελληνικό και στη γλώσσα και στον πολιτισμό!

- Συ είπας»! Συνεχίζεται…

Σελίδα

17

Καραγκιοζο-σταυρόλεξο ΛΥ Σ Η τ ε ύ χ ο υ ς 1 1 5

Θέλετε να συμβάλλετε στην οικονομική στήριξη του Σωματείου; Μπορείτε να κάνετε κατάθεση στην Τράπεζα Eurobank,

Αριθμός λογαριασμού: 0026.0062.17.0200632294 IBAN: GR0802600620000170200632294

Σελίδα

18

Καραγκιοζο-σταυρόλεξο τεύχους 116

Συ γ γ ρ α φ ε ί ς κ α ι Κ α ρ α γ κ ι ό ζ η ς

ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ 1. Έγραψε κείμενα του βιβλίου: “Ο Κόσμος του Καραγκιόζη” 2. Έγραψε βιβλίο για τα οπτικά και ηχητικά τεχνάσματα του μπερντέ 3. Έγραψε το βιβλίο: “Ο Ήχος του Καραγκιόζη” 4. Έγραψε το βιβλίο: “Η Ιστορία του Καραγκιόζη” 5. Έγραψε το βιβλίο: “Οι Βαλκανικές διαστάσεις του Καραγκιόζη” 6. Έγραψε το βιβλίο: “Ο Καραγκιόζης Φτωχοπρόδρομος” 8. Έγραψε το βιβλίο: “Η παραδοσιακή δραματουργία του Καραγκιόζη” 10. Έγραψε το βιβλίο: “Μίμαρου Διάλογοι”

ΚΑΘΕΤΑ 1. Έγραψε το βιβλίο: “Στο φως της ασετιλίνης” 4. Ασχολήθηκε με τον Καραγκιόζη σε σχέση με το Καρναβάλι 7. Το βιβλίο του περί Καραγκιόζη γράφτηκε, πρώτα, στη γαλλική γλώσσα 9. Έγραψε το βιβλίο: “Καραγκιόζης ο Πρόσφυγας”

Σελίδα

19

ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «Ο ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ ΜΑΣ»

100 τεύχη πριν: Τεύχος 16, Οκτώβριος 2008, εξώφυλλο Ο Καραγκιόζης στην ΟΥΝΕΣΚΟ

Πόλεµος... σκιών Στην αντεπίθεση φαίνεται πως περνά η Τουρκία όσον αφορά τη «διαµάχη» της µε την Ελλάδα για την προέλευση των γνωστών πρωταγωνιστών του Θεάτρου Σκιών Καραγκιόζη και Χατζηαβάτη. Υ.Γ.: Σε λιγότερο από δύο χρόνια, η Τουρκία κέρδισε τη μάχη. Η δε χώρα μας περιορίστηκε στην άσκοπη φιλολογία και αμπελοφιλοσοφία, γύρω από αυτό το θέμα, χωρίς να έχει ξεκαθαρίσει, μέσα της, τι ακριβώς θέλει να αναδείξει και να αποδείξει… http://www.karagkiozis.com/EFHMERIDA_OKTWBRH%202008.pdf

Σελίδα

20

“Τ ο υ Μ π α ρ μ π ο ύ τ η τα καμώματα” Λοιπόν, κυρίες, κύριοι και αγαπημένα μου παιδιά, το έργο μας απόψε είναι η αφεντιά μου εναντίον Μπενίτο Μουσολίνι!!!

Κολλητήρη, βρες μου, αμέσως, τη στρατιωτική στολή και φώναξε το θείο σου, τον Γιώργο, να επιστρατευτούμε! Μας κυνηγάει αυτός ο χοντρομπαλάς ο Μουσολίνι με τους συμμάχους του!

Αμέσως, μπαμπάκο! Τρέχω!

Σελίδα

21

Καλώς τον μπάρμπα μου! Σώσε με, μπάρμπα, με κυνηγάνε οι κοκορόφτεροι!

Ήρθα, ανιψούδιμ’, όπως μου ΄κρενε το κούτσικο. Ωι, μανούλαμ’, κάνε άκρη, Καραγκιοζ’! Πίσω σου, είναι αυτό το γομάρ, ο Μουσολίνι!

Κάνε σαπέρα, ωρε ζαγάρ’, και άσε το παιδί ήσυχο!!!

Ωχ! Αυτό πόνεσε! Βοήθειααααα!

Σελίδα

22

Τώρα που τις έφαγα, πρέπει να ψάξω να βρω το ηθικό μου!

Έλα! Μ’ ακούς, λοχία; Αυτοί οι Έλληνες πολεμάνε σαν θηρία! Πρέπει να οργανωθούμε καλύτερα.

Σελίδα

23

Σ’ ακούω, Ντούτσε! Α, τους βαρβάρους! Δεν πάει άλλο αυτό το κατάσταση!

Άλλοι ψάχνουν το ηθικό τους, αλλά το δικό μας ηθικό είναι ακμαιότατο! Χρόνια πολλά στο Έθνος μας! ΖΗΤΩ Η ΕΛΛΑΣ!!! Γεια σας, γεια σας!

Σελίδα

24