Ziya Gökalp - Makaleler 5

âmme (opinion) dediğimiz halettir ki, İçtimaî vicdan, esasen bu. nevi hâdiselerin mecmuudur. İçtima! tere’îler, şuurlaşınca iki surette tecelli ederr Birincisi cemiyette­ ki müesseseler, İkincisi fertlerdeki samimî iştiyaklar (les aspirations). Cemiyetteki müesseseler! aklımızla tanımı­ yoruz; hadsimizle doğrudan doğruya idrak ediyoruz. Bunun delili, aklî istidlâllerden, İlmî taharrilerden biha­ ber olan âmrae-i nâsm hemen seliıkî b ir surette bu müesseselere ihtiram ve m utavaat göstermesidir. B ir cemi­ yetteki müesseseler, o cemiyetin fertleri üzerinde bir i’caz (prestige) tesirine maliktir. Taımamiyle içtimaileş­ miş olan fertler müesseselerin haiz olduğa icbar kuvve­ tini hissetmeden onlara m utabaat ederler. Fakat, tamamiyle içtimaileşmeyen fertler, müesseselerin i'caz kuv­ vetine karşı gayr-i hassas olduklarından, onlara ancak haiz oldukları icbar kuvvetinden dolayı ittiba ederler.

Demek ki, tamamiyle içtimaileşen fertler, İçtimaî duy­ guları hadsî b ir surette, doğrudan doğruya olarak du­ yarlar; yalnız içtimaileşmeyen fertlerdir ki, bu duygu­ lara aklî ve hesabi bir tarik ile m utabaat lüzumunu id­ rak ederler.

Müesseselerin i’caz kuvvetine malikiyeti hissiyat-ı âmmeye m utabakatının b ir neticesidir. Hissiyat-ı âmme tebeddül edince, evvelce i'cazlı olan müesseseler, artık i’caz kuvvetini kaybederler.

Bu gibi müesseseler, b ir m üddet için resmî b ir ic­ bar kuvvetine malik olmakta devam etseler bile, artık içtimaileşmiş fertler tarafından hadsî bir surette duyul­ madıkları için, canlı müesseselerden addolunamazlar.

H attâ bunlara m utabaat edenler, yalnız hareketini hesa­ ba uydürmaya alışmış olan içtimaileşmemiş fertlerden 77