GASPIRALI SİYASÎ SAHNEDE G aspırah Rusya’daki Türk toplum unun geri kalmışlığı ile mücâdele ederken tabii ki, onun her türlü problemini: eği tim problemleri, sosyal sorunları, İktisadî meseleleri ve dolaysıyla rejimin hoşuna gitmemesine rağmen siyasî haklan ile de yakından ilgileniyor ve im kânlar çerçevesinde Türk toplum unu kalkındırarak, Ruslarla eşit hak ve hukuklara sahip bir topluluk hâline getirmeyi arzuluyordu. G aspırah’nın ka muya akseden sesi Tercüm an, M üslümanların dinî faaUyetleri için sorumlu olan ruhanî idarelerin düzeltilmesini talep ediyor, Rus gazeteleri ile M üslümanlar lehine polemiğe giri yordu. Gaspırah Ruslarla eşit duruma gelebilmek için en m ü him faktörlerden birinin ekonom ik güç olduğunu çok iyi kavradığı için okuyucularını bu konuda düşünmeye sevk eden haber ve makaleler yayınlıyordu. O, bu nevî haberlere tek bir Tercüman’da değil hatta kadınlar için yayınlanan Alem-i Nisvan’da da yer veriyordu. Meselâ 1907 yılında Alem-i Nisvan’da “ Sanayi ve Ticaret (Avrupahlar ne içün zengin oldular?)” adh bir uzun makaleye rastlamaktayız(®*). 1910 yıhndaki Tercüman gazetesinin ilk aylardaki nüshalarında T atar tüc carları batıya giderek, Batı A vrupa’nın ticarî hayatını, faahyellerini öğrenmeye teşvik eden yazılar yaym lanm ıştıf^. Hiç şüphesiz Rusya Türklerinin meseleleri ile ancak İs mail Gaspırah ilgileniyordu demek doğru olmaz. Çünkü kül türel, sosyal ve siyasî kıpırdamalar Rusya Türklerinde 1905’ten çok önceki tarihlerde başlamıştı ve bu hareketlerin önderhğini T atar ve Azerbaycanh aydınlar üstlenmiş olup. (86) bk. Alem-i Nisvan, sayı 7 (16 M art 1907), s .3 ve 4. (87) M usulm anskaya Peçat Rossii ve 1910 godu, O xford 1987, s.20.
73