GÖK-TÜRKLER 1 1 1
15
Çinlilerin bir hile yaptığını zanneuni§ti. Fakat adı geçen Çinli general ba§ındaki zırhı (miğfer) çıkarıp Gök-Türklere gösterince onlar da §a§ırmı§lardı. Tonyukuk ve diğerlerinin §a§kınhğından faydalanan Hsie Jen-kui karşı taanuza geçip Gök-Türkleri mağlup etti. On bin Gök-Türk sava§ meydanında hayatını kaybeuni§, yirmi binden fazla esir dü§mܧ, üstelik otuz bin baş hayvan (deve, at, sığır ve koyun) Çinlilerin eline geçmişti. Kendilerini kurtarabilenler geri çekil diler55. Kazandıkları bu savaşın devamında Çinlilerin herhangi bir askeri ba§arıları hakkında kaynaklarda bilgi yoktur. Dolayısıyla Çin ordusunun geri çekildiği anla§ılmaktadır. Gök-Türklerin ardı ardına Tang İmparatorluğu'nun kuzey sınırlarına akınlar yapmaları üzerine gönderilen Çin ordularını mağlup edip kumandanlarını öldürmeleri ya da esir almaları, Tang İmparatorluğu sarayında büyük bir endişe doğmasına sebep olmu§tU. Orada yapılan müzakerelerde Feng eyaletinin Gök-Türklere bırakılması teklif ediliyordu. Ahalisi boşaltılıp güneye göç ettirilecekti. Ancak Tang Hsiu-ching isimli devlet adamı söz konusu Feng eyaletinin M. Ö. ki devirlerden beri Çin toprağı olduğunu, sadece Sui hanedanının son zamanında Gök-Türklere terkedilip, ahalisinin daha güneydeki Ling ve Hsia eyaleı.lerine göç ettirildiğini, bundan sonra Çin'in içlerine giren Gök-Türklerin Ling ve Hsia eyaleı.lerini sınır haline getirdiğini söyledi. 649'lu yıllarda Feng eyaletinin yeniden canlandırıldığını ve ahalisinin tekrar bo§altılmasının Çin için zararlı olacağının bildirdi. Onun görü§leri doğrultusunda söz konusu eyaletin boşaltılmasından vazgeçildi56• 683 yılının sonunda Tang hanedanının sağ muhafızları generali olan Ch'eng Wu-t'ing'e Ch'an-yü büyük genel askeri valiliğini yeniden Çin'e bağlama vazifesi veren imparator, kuzey sınırlarında hummalı bir şekilde savunma hazırlıklarına başladı57 • Bundan birkaç ay önce Lan eyaletine akın yapan Gök Türkler oranın Çinli kumandanı tarafından geri püskürtülmüşlerdi58• 684 yılında Kutlug'un bizzat kumanda ettiği ordular Shuo eyaletine akın yaptılar59• 685 yılının başında Tai eyaletine giren Gök-Türklerin artık Çin'in daha içlerine uzanmaya başladıkları anlaşılmaktadır. Her iki eyaletin sivil memurları da yağmalanmaktan kendilerini kurtaramamışlardı. Onları kurtarmak, Gök-Türk akınlarını durdurmak için oraya giden general Shun-yü Ch'u-p'ing henüz Hsin eyaletine ulaştığında bozguna uğratıldı ve beş binden
sscrs 1 83, s. 2783; lffS 1 1 1 ,s. 4 1 42; TCTC 203, a. y. ; TT 1 98/a. y . ; Wl-ITK 343/a. y. THY
94 a. y.
!>&fere 203, s. 64 ı 4. S7CTS 77, s. 2672; HTS 98, s. 3904. s"TCTC 203, s . 64 1 5. 59Sene ve ay tarihleri sadece TCTC 203, s. 6420'de k.aydedilmişıir.