KJPÇAK TÜRKLERİ 1 59
hinin en parlak çağını yaşamıştır.120 Ancak bu sırada Kara hıtay baskısıyla Türkistan'dan göçederek denizdeki kumlar misali Azerbaycan ve Karadağ'ı dolduran Türkmenler, Kıp çaklar eliyle gerçekleştirilen Gürcü yayılmasını önemli ölçü de durdurdukları gibi, bizzat bu krallığın tograklarına karşı da yeniden akınlar yapmaya başlamışlardı. ı ı Buna rağmen Gürcülerin Kıpçaklara dayanarak faaliyetlerini devam etti rip 1207 yılında Erzurum'a girdikleri gibi, 1210'da da döne min önemli Türk-İslam merkezlerinden birisi olan Ah/at ön 122 lerine kadar ilededikleri anlaşılmaktadır. Bu arada Sel çuklu döneminin tanınmış şahsiyetlerinden Azerbaycan Atabeyliği (1 146-1225)'nin kurucusu, İl-Deniz 123'in de Kaf kaslardan gelmiş bir Kıpçak Türkü olduğunu belirtmekte fayda vardır. Bu faaliyetlerde gösterilen başarının temelin de yatan Kıpçak unsurunu görmek istemeyen Avrupalı ta rihçiler Türk-İslam dünyasını arkadan vuran söz konusu Gürcü taarruzlarını "Gürcülerin Haçlı Seferleri/La Croisade Georgiens" olarak nitelendirmektedirler. 124 Ancak 1225'de ölen Atabey Özbeg'in ülkesini ele geçirerek yeni bir devlet te§kil etmek için harekete geçen ve ilk iş olarak Gürcistan üzerine yürüyen Celaleddin Harezmşah karşısında, daha önce yakın ilişkilerin etkisiyle Gürcü ordusunda yer alan yirmi bin civarında seçme Kıpçak askerinin cepheden çekil mesi nedeniyle yaklaşık bir asır başşehirlik yapmış Tiflis'i dahi kaybederek (1226) Doğu Anadolu ve Azerba�can'daki Türk varlığı için artık bir tehlike olmaktan çıkan 1 5 Gürcüı.ıu
Brosset, I, s. 363 vd; Rasonyi, Türk Devletinin Batıdaki Varisleri, s. 38; Rasonyi, ''Tuna Havzasında Kumanlar", Belleten /JI/11-12, s. 414; Salim Cöhçe, "Dpğu Karadeniz Bölgesinin Türkleşmesinde Kıpçaklann Rolü", l. Tarih B unca Karadeniz Kongresi Bildirileri (13-17 Ekim 1986), Sam sun, 1 988, 48 ı . 1 11 Turan, Selçu ular Tarihi ve Türk İstam Medeniyeti, s . 272, 272. ıı.ı Turan, Doğu dolu Türk Devletleri Tarihi, s. 107; Kırzıoğlu, Yukan Kür ve Çoruk . . . , s. 1 2. 11' Mirza Bala, "İl-Deniz", IA.(M.E.B), V/2, İstanbul, 1997, s. 96 1 -964. 1 14 Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk istam Medeniyeti, s. 272. ıı• Alaaddin Ata Melik Caveyni, Tarih-i Cihan G(qa, (çev: Mürsel Öztürk), Ankara, 1999, s. 362-363; Aydın Taneri, Harezrrqahlar, Ankara, 1993, s. 65-68; Cöhçe, s. 481-482.