BİLAD-I ŞAM VE OSM ANLI DEVLETİ
57
muhtemeldi.” “Bu hareket,” diye ilave ediyor Bessam, “hiç de za mansız değildi.”93 Fransa’nın Beyrut başkonsolosu doğrudan bu harekete işaret etmese de, söz konusu uygun zemine işaret ede rek “Suriyelilerin bir tür otonomi arzusu, doğrudan Mısır valisi (Muhammet Ali)nin geçici hakimiyet dönemiyle bağlantılıdır.” “Bu isteklerin ciddi bir kalıba dökülebilmesi için” diye ilave edi yor başkonsolos, özel önemi haiz olayların vukû bulması gereki yordu. Osmanlı-Rus savaşı ve Osmanlı İmparatorluğu’nun savaş sonrasında çözülmesinin bu gizli arzuların daha belirgin ve güçlü ümitlere dönüşmesinde büyük rolü olmuştur.”94 Başkonsolosun bu “arzuların” sahibi olarak Âyân Hareketi’den ismen bahsetmemesinin sebebi, kendisinin Müslüman Âyân hareketi ile Beyrut Gizli Cemiyeti’ni birbirine karıştırmış olmasıdır ki, Kevserânî’nin de Fransız arşivini taradıktan sonra ulaştığı kanaat budur.95 Öte yandan, son OsmanlıRus savaşı esnasında ve sonra sında imparatorluk bünyesinde (Hicaz, Kürdistan, Arnavutluk) başka İslâmî “milli” hareketlerin varlığı, bizi, Müslüman Âyânlar Hareketi’nin mevcudiyetine inan maya sevk etmektedir. Öbür türlü, söz konusu savaş imparatorluk sı nırları dâhilindeki diğer Müslü man halklarda (Mısır dâhil) bir takım etkiler yaparken, özellikle kültür ve fikir seviyesi daha yük Emîr Abdulkadir el-Cezâiri sek, siyasi tecrübesi daha fazla olan Bilâd-ı Şam’da herhangi bir kıpırdanışa neden sebep olmaması ve şehirli Müslüman bir grubun Bilâd-ı Şam halkını bu savaşın 93 94
Bessam, el-Hareketüî Arabiyye, s. 64. İsmail, Documents t. 14, Sienkiewicz â Freydnet, no. 48, Beyrouth 2.6.1880, s.
95
Kevserânî, s. 137-138.
191-192.