Özkan İzgi - Uygurlar

B. KAO-CH'ANG (TURFAN) UYGURLARININ EN ÖNEMLİ KÜLTÜR HAZİNELERİNDEN BİRİ OLAN HUKUK VESİKALARI Yarı göçebe bir devlet iken, çeşitli sebeplerden dolayı yıkılıp, güneyde yeni yerleşim bölgelerine göç eden Uygurlarda, hem yerleşikliğin özelliklerinden dolayı hem de komşusu olan Çin'in, kendilerinden önce bir hukuk ve sosyal nizamlarının olması neticesinde, büyük bir gelişme olmuştur. Şahısların birbirleriyle olan ticari mahiyetteki münasebetlerini gösteren vesikalar, Uygur cemiyetinin, sosyal, ekonomik ve hukuk düzenleri hakkında sınırlı da olsa bir fikir vermeye yardımcı olmaktadır. Ancak, bu vesikalardan kesin neticeler elde edebilmek için, vesikalar haricinde, bunları tamamlayıcı mahiyette başka kaynakların bulunması lâzımdır. Çünkü bazı durumlarda, vesikalarda kullanılan deyimler açıklanamamaktadır.

Bilindiği gibi, yerleşikliğin en büyük özelliklerinden biri de şehirleşmedir. Kurulan bu şehirlerde pazarların ortaya çıkması, bir başka değişle, ticaretin gelişmesi ve hele bu ticarette paranın kullanılışı, hem mübadeleyi kolaylaştıran hem de rekabet ve pazarlığı ortaya çıkaran bir unsur olmuştur.

Uygur vesikalarının gerek model olarak ve gerekse içindeki terimlerin çoğunun Çinceden geçtiği öne sürülmüş ve bu yüzden çeşitli fikirler ortaya konmuştur. Esasında, Uygur vesikaları ile Çin vesikalarının karşılaştırılmaları şimdiye kadar yapılmamıştır. Ancak zaman zaman Uygur vesikalarında geçen bazı deyimlerin karşılıkları aranırken, Çin vesikalarına başvurulmuştur.

Genel olarak Uygurların Çin'den köklü medeniyet unsurları almamış oldukları tezini savunan Alman ilim ada73