01 29

LESSON 1

บทที่ 1 องค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

1

2

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

ความหมาย ที่มา และความสำ�คัญของประวัติศาสตร์

ความหมายของประวัติศาสตร์

ที่มาของประวัติศาสตร์

ประวัติศาสตร์ แปลมาจากคำ�ว่า History มาจากภาษากรีก คำ�ว่า Historial นี้มีรากศัพท์เดิมว่า “Histor” ซึ่งแปลว่า “ถักหรือทอ” ซึ่ง Histor แปลว่า การสอบสวนหรือความรู้ที่ได้มาจากการสอบสวน โดยถูกใช้ครั้งแรกในอารยธรรมกรีก

แต่เดิมประเทศไทย ใช้คำ�ว่า ตำ�นาน (Legend) และเปลี่ยนมาใช้คำ�ว่า ประวัติศาสตร์ (History) ใน สมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พ.ศ. 2459

Herodotus

Leopold Von Rank

Sima Qian

องค์ประกอบของประวัติศาสตร์ประกอบด้วยอะไรบ้าง

1.

2.

3.

¤ÃÙ

วิชาประวัติศาสตร์มีองค์ประกอบที่สำ�คัญ 3 ประการ คือ พฤติกรรมของมนุษย์ที่แสดงออกมาในรูปของการกระทำ�หรือแนวคิดที่เกิดขึ้นตลอดเวลา ตาม วิวัฒนาการ ของมนุษย์กับสภาพแวดล้อม ร่องรอยพฤติกรรมของมนุษย์ตามมิติทางเวลาที่ถูกบันทึกหรือการรังสรรค์ผลงานด้านวัตถุหรือที่เรียก ว่า “หลักฐานทางประวัติศาสตร์” นักประวัติศาสตร์ที่ต้องใช้วิธีการทางประวัติศาสตร์มารวบรวมตรวจสอบ ไต่สวน ตีความจากหลักฐาน ทางประวัติศาสตร์ แล้วนำ�มาเรียบเรียงเป็นเรื่องราวของเหตุการณ์สำ�คัญในอดีตที่มีผลต่อมนุษย์และ สังคมปัจจุบัน

Êѧ¤Á

3

ความสำ�คัญและคุณประโยชน์ของประวัติศาสตร์ 1.

2.

3.

4.

4

ประวัติศาสตร์เป็นตัวเชื่อมโยงกาลเวลาต่างๆ ทั้งอดีต ปัจจุบัน และอนาคตเข้าด้วยกัน โดยใช้ บทเรียนในอดีตมาเป็นประสบการณ์ทำ�ความเข้าใจในปัญหาและการตัดสินปัญหาแลปฏิบัติตน อย่างเหมาะสมในปัจจุบัน พร้อมทั้งมองทิศทางสู้อนาคตด้วยความมั่นใจ ประวัติศาสตร์สอนให้มนุษย์รู้จักตนเองและสังคมมากขึ้น การเรียนรู้ประวัติศาสตร์ทำ�ให้รู้ ปัจจัยเบื้องหลังพฤติกรรมต่างๆ ของมนุษย์ รู้จุดอ่อน จุดแข็ง ของตนเองและผู้อื่น ทำ�ให้รอบรู้ และเข้าใจเรื่องราวต่างๆ ได้ง่ายและรวดเร็ว เกิดความได้เปรียบในการเจรจาติดต่อ การเรียนรู้อดีตช่วยให้เราเข้าใจปัญหาต่างๆ ในสังคมปัจจุบันได้ชัดเจนขึ้น เพราะฉะนั้นคนที่มี ความรู้ทางประวัติศาสตร์ของสังคมหนึ่ง ก็ย่อมสามารถจัดการกับปัญหาในสังคมนั้นได้ ดีกว่าคนที่ไม่เคยรับรู้ประสบการณ์จากอดีตเลย ประวัติศาสตร์สอนให้คิดอย่างมีเหตุผลบนพื้นฐานของข้อเท็จจริงโดยปราศจากอคติ การ ฝึกฝนให้รู้จักชั่งน้ำ�หนักความน่าเชื่อถือของหลักฐานข้อมูล เป็นการสร้างความสุขุมรอบคอบ ความมีวิจารณญาณและความเที่ยงธรรม

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

5

องค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์

ความหมายของวิชาประวัติศาสตร์

ประวัติศาสตร์เป็นวิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับอดีต โดยศึกษาถึงพฤติกรรมของมนุษย์ อันเกี่ยวเนื่อง กับเวลาและบริบท ซึ่งมีผลต่อมนุษยชาติ เมื่อเหตุการณ์นั้นเปลี่ยนแปลงไป *ประวัติศาสตร์ซ้ำ�รอยไม่มีจริง เพราะ ถึงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นจะคล้ายกับอดีตแต่สถานการณ์ บริบท และบุคคล ก็ไม่เหมือนเดิม

ที่มาของวิชาประวัติศาสตร์

Herodotus เฮโรโดตัส บิดาแห่งประวัติศาสตร์โลก ชาวกรีกผู้เขียน Historia นำ�เสนอเรื่องราวเกี่ยวกับ สงครามระหว่างกรีกและ เปอร์เซีย หลักฐานและ มีการวิเคราะห์หลักฐาน

6

Leopold Van Ranke ลีโอโปลด์ ปอน รังเก History of the Romance and Gerranic Peoples 1490-1535 อารยธรรมยุโรป คือการผสมผสาน กันระหว่างโรมันและเยอรมัน แต่ที่สำ�คัญที่สุดในบทผนวกของ หนังสือ คือ การใช้ A critique of Modern Historical Writers ซึ่ง เป็นต้นกำ�เนิดของวิธีการหรือ วิพากษ์วิธีทางประวัติศาสตร์ ซึ่ง มีการประยุกต์มาจากวิธีการทาง วิทยาศาสตร์ อันเป็นผลมากจาก ปฏิวัติวิทยาศาสตร์ แล้วทำ�ให้เกิด ยุคที่ผู้คนนิยมในเหตุและผล

กรมพระยาดำ�รงราชานุภาพ UNESCO ให้เป็นบุคคลสำ�คัญของโลก พระราชโอรสในรัชกาลที่ 4 ที่ปรึกษา รัชกาลที่ 5

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

ความสำ�คัญของวิชาประวัติศาสตร์

1.

2.

3.

ทำ�ให้เรารู้จักตัวเองและสังคมมากขึ้น ทำ�ให้เราได้ “บทเรียนในอดีต” มาเป็นประสบการณ์ในการแก้ไขปัญหาในปัจจุบันและอนาคต วิธีการศึกษาประวัติศาสตร์สอนให้เราคิดอย่างมีเหตุผล บนพื้นฐานของความเป็นจริง อย่างไม่อคติ ทำ�ให้เรารอบคอบและมีความเที่ยงธรรม

เวลากับประวัติศาสตร์ ความสำ�คัญของเวลา

เวลาและยุคสมัยทางประวัติศาสตร์มีความสำ�คัญยิ่ง เพราะการศึกษาประวัติศาสตร์ เป็นการสืบค้นเรื่องราวของมนุษย์ในอดีตว่า มนุษย์คิด/ทำ�อย่างไร และการคิด/ทำ�นั้นๆ ได้ส่งผลต่อ มนุษย์ในสมัยนั้นๆและสมัยต่อมาอย่างไร

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

7

เวลา ศักราช และการเทียบศักราช

ความสำ�คัญของเวลา

เวลาและยุคสมัยทางประวัติศาสตร์มีความสำ�คัญอย่างยิ่ง เพราะการศึกษาประวัติศาสตร์เป็นการ สืบค้นเรื่องราวของมนุษย์ในอดีตว่า มนุษย์คิด/ทำ�อย่างไร และการคิด/ทำ�นั้นๆได้ส่งผลต่อมนุษย์ในสมัยนั้นๆ และสมัยต่อมาอย่างไร

ความสำ�คัญต่อการศึกษาเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ ดังนี้

1. บอกช่วงเวลาของการบันทึกเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์

2. กำ�หนดรูปแบบ อุดมคติ ความคิด ความเชื่อ สังคมและวัฒนธรรมของยุคสมัยทางประวัติศาสตร์ เช่น ผู้คนในสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ตอนต้น ย่อยมีอุดมคติ ความคิด ความเชื่อ พฤติกรรม ภาษา สังคม และวัฒนธรรมการดำ�เนินชีวิตที่แตกต่างกันตามยุคสมัย

3. ทำ�ให้ประวัติศาสตร์ไม่มีวันซ้ำ�รอย เนื่องจากเวลาและยุคสมัยย่อมเคลื่อนตัวไปข้างหน้าอยู่ตลอด เวลา ไม่มีวันย้อนกลับ

การนับเวลาแบบไทย การนับเวลาไทยแบบไทย 1) 2)

6.00 น. = ย่ำ�รุ่ง ยาม

3)

การบอกวัน เดือน ขึ้นแรม

7.00 น. = โมงเช้า

8.00 น. = 2 โมงเช้า ...

๘ Ex วัน ๓ ฯ ๖ ค่ำ� อ่านว่า วันอังคาร เดือน 6 ขึ้น 8 ค่ำ�

8

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

ศักราช Era

ศักราช (Era) หมายถึง ระยะเวลาที่มีการตั้งขึ้นโดยยึดถือเอาเหตุการณ์สำ�คัญเหตุการณ์ใดเหตุ การณ์หนึงเป็นจุดเริ่มต้น แล้วนับเวลาเป็นปีเรียงตามลำ�ดับติดต่อกัน การเกิดขึ้นของศักราช ศักราชไทย & ศักราชสากล

ศักราช การนับ และการเทียบศักราช การเกิดขึ้นของศักราช

รัชศักราช

- ใช้จุดเริ่มต้นของเวลาตามการขึ้นครองราชย์ ของกษัตริย์ - มีการใช้มาก่อนเกิดศาสนศักราช เช่น ศักราชในอินเดียโบราณ อียิปต์โบราณ จีนโบราณ - จะมีความเกี่ยวข้องกับความยิ่งใหญ่ของ กษัตริย์ มีการตัดศักราชเดิมแล้วประกาศ เริ่มต้นศักราชใหม่ในรัชกาลพระองค์ เช่น พระเจ้าอนุรุทธมหาราช ตั้งจุลศักราชก่อนการชุมนุมเจ้าประเทศราช -ตัวอย่างรัชศักราช ได้แก่ จุลศักราช มหาศักราช รัตนโกสิทร์ศก

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

ศาสนศักราช - เกิดขึ้นเมื่อมีผู้ศรัทธาในแต่ละลัทธิที่ต้องการ รำ�ลึกถึงศาสดาของตนและเหตุการณ์สำ�คัญ ของศาสนา เช่น การกำ�เนิดหรือสิ้นพระชนม์ของ ศาสดาหรือการประกาศศาสนา - มีความยั่งยืนมากกว่ารัชศักราชที่ก่อกำ�เนิด จากฝ่ายอาณาจักรเนื่องจากศาสนจักรจะเป็นที่ พึ่งทางใจของคนทั่วไปและมีผู้สืบทอดศาสนา รวมทั้งมีความเป็นสากลได้มากกว่ารัชศักราช ด้วย - ตัวอย่างศาสนศักราช ได้แก่ ศาสนาคริสต์ > ปีประสูติกาลของพระเยซู ศาสนาพุทธ > ปีที่พระพุทธเจ้าเสด็จสู่ปรินิพพาน ศาสนาอิสลาม > ปีที่ บีมูฮัมหมัดทำ�การฮัจเราะห์ หรือ อพยพ ศาสนาชน > ปีสิ้นอายุของศาสดาชิบะ

9

การนับศักราช

10

พุทธศักราช พ.ศ.

คริสต์ศักราช ค.ศ.

-เป็นการนับ ศักราชในทาง พุทธศาสนา 1. แบบไทย ลาว เขมร จะเริ่ม นับ พ.ศ. 1 เมื่อ พระพุทธเจ้าเสด็จ ปรินิพพานไปแล้ว 1 ปี 2.แบบลังกา พม่า อินเดีย จะเริ่ม นับ พ.ศ. 1 ในปี ที่พระพุทธเจ้า ปรินิพพาน -ไทยเริ่มประกาศ ใช้พุทธศักราช อย่างเป็นทางการ ในวันที่ 21 ก.พ. พ.ศ. 2455 สมัยพระบาท สมเด็จ พระมงกุฎเกล้า เจ้าอยู่หัว -จอมพล ป. พิบูล สงครามได้เปลี่ยน วันขึ้นปีใหม่จากวัน ที่ 1 เมษายน เป็น วันที่ 1 มกราคม ใน พ.ศ. 2483 ทำ�ให้เดือน ม.ค. ถึง มี.ค. 2483 ไม่มี

-เป็นศักราชทาง ศาสนาคริสต์ -เริ่มนับตั้งแต่ปีที่ พระเยซูประสูติ -มีตัวย่อว่า A.D. Anno Domini = ปี แห่งพระผู้เป็นเจ้า เป็นภาษาละติน หรือ ค.ศ.

-ก่อนพระเยซู ประสูติจะใช้ว่า ก่อนคริสต์ศักราช หรือ B.C. Befor Christ -เริ่มนับ ค.ศ. 1 ใน พ.ศ. 543

ฮิจเราะห์ศักราช มหาศักราช ม.ศ. จุลศักราช จ.ศ. ฮ.ศ.

รัตนโกสินทร์ศก ร.ศ.

-เป็นศักราชทาง ศาสนาอิสลาม -ยึดปีที่ท่านนบีมู ฮัมหมัดกระทำ� ฮิจเราะห์ คือ อพยพจากเมือง เมกกะบ้านเกิดไป เมืองเมดินะห์เพื่อ เผยแพร่ศาสนา อิสลาม -ฮ.ศ. 1 ตรงกับ พ.ศ. 1165 ต่อมา คลาดเคลื่อนเร็ว ขึ้น คือ เมื่อครบ 32 ½ ปี จะเพิ่ม ขึ้น 1 ปี ไปเรื่อยๆ เนื่องจากยึดเวลา ทางจันทรคติอย่าง เคร่งครัด โดย ไม่มีการเพิ่มเดือน อธิกมาสตามแบบ ไทย -ปัจจุบันเมื่อเทียบ กับ พ.ศ.ต้องเอา 1122 ไปลบหรือ บวก

-เริ่มนับปีเมื่อ รัชกาลที่ 1 สถาปนากรุงเทพ มหานครขึ้นเป็น ราชธานีใหม่ของ ราชอาณาจักรไทย เป็น ร.ศ. 1 -เริ่มใช้ในสมัย รัชกาลที่ 5 ยกเลิก สมัยราชกาลที่ 6 และเป็นระบบ ศักราชเดียวที่คิด โดยคนไทย

-เป็นศักราชที่ตั้ง -ตั้งขึ้นโดย ขึ้นโดยพระเจ้า โปปะสอ ระหัน กนิษกะ กษัตริย์ กษัตริย์พม่า ราชวงศ์กุษาณะ -เริ่มใช้ตั้งแต่ พ.ศ. แห่งอินเดีย กลุ่ม 1182 ใช้คำ�นวณ ประเทศในเอเชีย โหราศาสตร์ บอก ตะวันออกเฉียงใต้ เวลาในจารึก รับมาจากอินเดีย พงศาวดาร โดยพราหมณ์และ -ไทยรับจาก พ่อค้า พร้อมกับ พม่าสมัยล้านนา ตำ�ราโหราศาสตร์ สุโขทัย อยุธยา -มีหลักฐานว่า และยกเลิกสมัย ไทยใช้มหาศักราช รัชกาลที่ 5 มาตั้งแต่โบราณ จนถึงก่อนสมัย อยุธยาตอนกลาง พบมากในศิลา จารึก จะเริ่มนับ ตั้งแต่ พ.ศ. 622

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

การเทียบศักราช

พ.ศ.544

พ.ศ.622

พ.ศ.1122

พ.ศ.1182

พระเจ้ากนิษกกะ(อินเดีย) ขึ้นครองราชย์

ร.ศ.1 พ.ศ.2325

รัชกาลที่ 1 สถาปนา กรุงรัตนโกสินทร์เป็นราชธานี

จ.ศ.1

พระบุพโสระหัน(พม่า) ขึ้นครองราชย์

ร.ศ.1

นบีมูฮัมหมัดอพยพไปยัง เมืองเมดินะห์

ม.ศ.1

พระเยซูประสูติ

พระพุทธเจ้าปรินิพพาน

พ.ศ.1

ค.ศ.1

ค.ศ. + _____________= พ.ศ. พ.ศ. – _____________=ค.ศ. ม.ศ. + _____________= พ.ศ. พ.ศ. – _____________=ม.ศ. ฮ.ศ. + _____________= พ.ศ. พ.ศ. – _____________=ฮ.ศ. จ.ศ. + _____________= พ.ศ. พ.ศ. – =_____________จ.ศ. ร.ศ. + _____________= พ.ศ. พ.ศ. – =_____________ร.ศ. * C.E. (Common Era) ศักราชสากล/ศักราชทางเลือก เพื่อลดความขัดแย้งทางศาสนา ช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

• • •

วรรษ หรือ ศักราช คือ 12 เดือน สมัย ใช้กับเวลา ร้อยปี ขึ้นไป ยุค ใช้กับเวลาตั้งแต่ หมื่นปี แสนปี ขึ้นไป 11

การเทียบศักราช ม.ศ. + จ.ศ. + ร.ศ. + พ.ศ. + ฮ.ศ. +

621 = 1181 = 2324 = 543 = 1122 =

พ.ศ. พ.ศ. พ.ศ. พ.ศ. พ.ศ.

ม.ศ. + จ.ศ. + ร.ศ. + พ.ศ. + ฮ.ศ. +

78 638 1781 543 579

= ค.ศ. = ค.ศ. = ค.ศ. = ค.ศ. = ค.ศ.

ช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์ ทศวรรษ Decade หมายถึง ระยะเวลา 10 ปี โดยปกติมักจะ ใช้สัญลักษณ์ตัวอักษร S หลังปีศักราช เช่น 1980s อ่านว่า “ทศวรรษ 1980” และนับ ตั้งแต่ปี 1980-1989 (ซึ่งทั้งนี้คือตามคำ�นิยาม และคำ�อธิบายในพจนานุกรมฉบับมาตรฐาน ของ Random House Webster’s Unabridged Dictionary ซึ่งให้ความหมายว่าให้นับปีที่ขึ้น ต้นด้วยเลข 0 เป็นปีแรก ของทศวรรษและนับ ไปสิ้นสุดที่ 9 ซึ่งใช้เกณฑ์ในการนับต่างจาก ศตวรรษและสหสวรรษ

12

ศตวรรษ Century สหัสวรรษ Millennium คือรอบ 1,000 ปี คือ รอบ 100 ปี เช่น เช่น สหัสวรรษที่ 3 คริสต์ศตวรรษที่ 19 คือ ค.ศ. 2001 - 3000 คือ ค.ศ. 1801 - 1900

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

ช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์ (1)

(2)

(3)

¤ÃÙ

“๑๒o๕ ศก ปีมะแม พ่อขุนรามคำ�แหง หาใคร่ใจในใจ แลใส่ลายเสือไทยนี้ ลายเสือไทยนี้ จึงมี เพื่อขุนผู้นั้นใส่ไว้” = เวลาที่กล่าวถึงในศิลาจารึกนี้คือ มหาศักราช ที่ ๑๒o๕ เทียบเป็นพุทธศักราช + 621 = 1886 พ่อขุนรามคำ�แหงมหาราชทรงประดิษฐ์อักษรไทย ลายเสือไทยจึงมีขึ้นมา เพราะพ่อขุน รามคำ�แหงมหาราชคิดประดิษฐ์ขึ้นมา ๖ “ศักราช ๗๑๒ ขาลศก วัน ๖ ฯ ๕ เวลารุ่งแล้ว ๓ นาฬิกา ๙ บาท แรกสถาปนากรุง

พระนครศรีอยุธยา” ศักราชที่กล่าวถึงคือ ๗๑๒ เป็น จ.ศ. เมื่อเทียบเป็น พ.ศ. 1181 = พ.ศ. 1893 - วัน ๖ คือ วันศุกร์ เดือน 5 ขึ้น 6 ค่ำ� ตรงกับวันที่ 4 มีนาคม - รุ่งแล้ว ๓ นาฬิกา ๙ บาท คือเวลา 9 นาฬิกา 54 นาที ( 1 บาท= 6 นาที) เป็นเวลาที่สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 (พระเจ้าอู่ทอง) ทรงสถาปนาพระนครศรีอยุธยาเป็น ราชธานีถือเป็นการเริ่มต้นสมัยอยุธยา ร.ศ. 130 = พ.ศ. 130 + 2324 = 2454

Êѧ¤Á

13

การแบ่งยุคสมัยทางประวัติศาสตร์ การแบ่งยุคสมัยทางประวัติศาสตร์ตะวันตก แบ่งตามลักษณะการสื่อสารของมนุษย์ ใช้เกณฑ์ คือ การประดิษฐ์ตัวอักษร

2.5 ล้านปี BC-8000

Stone Age 800040004000BC 1000BC

2000500BC

Metal Age 2000500BC500BC 500AD

5000BC5000AD

5001500AD

15001800AD

19452000AD

*ยุคกึ่งก่อนประวัติศาสตร์ เป็นยุคที่ขึ้นระหว่างยุคก่อนประวัติศาสตร์กับยุคประวัติศาสตร์ UNESCO ใช้กล่าวถึง เรื่องราวของชุมชนที่ไม่มีตัวอักษรแต่ถูกบันทึกโดยชุมชนที่มีตัวอักษร แบ่งตามลักษณะการดำ�รงชีวิตของมนุษย์

การแบ่งยุคสมัยทางประวัติศาสตร์ ตะวันออก การแบ่งยุคสมัยทางประวัติศาสตร์จีน ตามแบบสากล

ตามลักธิมากซ์

การแบ่งยุคสมัยทางประวัติศาสตร์อินเดีย

14

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

แบ่งตามพัฒนาการทางเศรษฐกิจและสังคม

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

15

ยุคสมัยทางประวัติศาสตร์ไทย

16

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

1. การแบ่งยุคสมัยทางประวัติศาสตร์จีน แนวความคิดในการจัดแบ่งยุคสมัยทางประวัติศาสตร์จีนใช้ พัฒนาการทางอารยธรรมและช่วงเวลาที่ราชวงศ์ต่างๆ มีอำ�นาจในการปกครองเป็นหลักเกณฑ์ในการ จัดแบ่งยุคสมัยทางประวัติศาสตร์จีน ซึ่งสามารถแบ่งยุคสมัยออกได้เป็นประวัติศาสตร์จีนสมัยโบราณ (1,570 ปี ก่อนคริสต์ศักราช – ค.ศ. 220) ประวัติศาสตร์จีนสมัยกลาง (ค.ศ. 220 – 1368) ประวัติศาสตร์ จีนสมัยใหม่ (ค.ศ. 1368 – 1911) และประวัติศาสตร์จีนสมัยปัจจุบัน (ค.ศ. 1911 – ปัจจุบัน) ช่วงเวลาของการเริ่มต้นรากฐานของอารยธรรมจีนเริ่มตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ที่มีการสร้างสรรค์ วัฒนธรรมหยางเชา (Yangshao Culture) วัฒนธรรมหลงซาน (Longshan Culture) ซึ่งเป็นวัฒนธรรม เครื่องปั้นดินเผาและโลหะสำ�ริด

1) ประวัติศาสตร์จีนสมัยโบราณ เริ่มในสมัยราชวงศ์ชาง (Shang Dynasty 1,570-1,045

ปีก่อนคริสต์ศักราช) เป็นช่วงเวลาที่จีนก่อตัวเป็นรัฐและมีการวางรากฐานด้าน

การปกครอง เศรษฐกิจ และสังคม ในสมัยนี้มีการใช้ตัวอักษรจีนโบราณเขียนลงบน

กระดองเต่า หลังจากนั้นเป็นช่วงสมัยราชวงศ์โจว (Chou Dynasty 1,045 – 256

ปีก่อนคริสต์ศักราช) สมัยนี้นักประวัติศาสตร์แบ่งออกเป็นสมัยย่อย ได้แก่

สมัยราชวงศ์โจวตะวันตกและสมัยราชวงศ์โจวตะวันออก เมื่อราชวงศ์โจวตะวันออก

เสื่อมลง เกิดสงครามระหว่างเจ้าผู้ครองรัฐต่างๆ ในที่สุดรัฐฉินได้รวบรวมประเทศก่อตั้ง

ราชวงศ์ฉิน (Qin Dynasty 221 -206 ปีก่อนคริสต์ศักราช) และสมัยราชวงศ์ฮั่น (Han Dynasty

206 ปีก่อนคริสต์ศักราช – ค.ศ. 220) เป็นสมัยที่มีการรวมศูนย์อำ�นาจอย่างชัดเจนเป็นจักรวรรดิ

โดยระบอบดังกล่าวใช้อยู่ในประเทศจีนนานกว่า 2,000 ปี

2) ประวัติศาสตร์จีนสมัยกลาง เป็นช่วงเวลาของการปรับตัวของอารยธรรมจีนในการรับ

อิทธพลต่างชาติเข้ามาผสมผสานกับอารยธรรมจีน ที่สำ�คัญ คือ พระพุทธศาสนา

ประวัติศาสตร์จีนสมัยกลางเริ่มต้นสมัยด้วยความวุ่นวายจากการล่มสลายของราชวงศ์ฮั่น

เรียกว่าสมัยแตกแยกทางการเมือง เป็นช่วงเวลาที่ชาวต่างชาติเข้ามายึดครองดินแดนจีน และมี

การแบ่งแยกดินแดนก่อนที่จะรวมประเทศได้ในสมัยราชวงศ์สุย และสมัยราชวงศ์ถัง ซึ่งเป็นช่วง

เวลาที่ประเทศจีนมีความเจริญรุ่งเรืองสูงสุด แต่เมื่อสมัยราชวงศ์ถังสิ้นสุดลงก็เกิดความแตกแยก

อีกครั้งในสมัยที่เรียกว่า ห้าราชวงศ์กับสิบรัฐ

ในสมัยราชวงศ์ซ่ง (Sung Dynasty ค.ศ.960-1279) สามารถรวมประเทศจีนได้อีกครั้ง ช่วง เวลานี้เป็นช่วงเวลาของความเจริญรุ่งเรืองทางศิลปวัฒนธรรม จนกระทั่งชาวมองโกลสามารถยึดครอง ประเทศจีนและสถาปนาราชวงศ์หยวน (Yuan Dynasty ค.ศ.1279-1368)

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

17

3) ประวัติศาสตร์จีนสมัยใหม่ เริ่มต้นยุคสมัยใน ค.ศ. 1368 เมื่อชาวจีนได้ขับไล่พวกมองโกล

ออกไปแล้วสถาปนาราชวงศ์หมิง (Ming Dynasty ค.ศ. 1368-1644) ขึ้นปกครองจีน หลังจากนั้น

ราชวงศ์ชิง (Qing Dynasty ค.ศ. 1644-1911) ของพวกแมนจูโค่นล้มราชวงศ์หมิง สมัยนี้จีนได้รับการ

ยกย่องว่าประสบความสำ�เร็จเกือบทุกด้าน นักวิชาการบางท่านถือว่าประวัติศาสตร์จีนสมัยใหม่เริ่ม

ต้นเมื่อครั้งราชวงศ์ชิง (ค.ศ.1644)

ในช่วงปลายสมัยราชวงศ์ชิงเป็นช่วงเวลาที่ประเทศจีนถูกคุกคามจากชาติตะวันตก และจีน

แพ้อังกฤษในสงครามฝิ่น (ค.ศ. 1893-1925) ราชวงศ์ชิงสิ้นสุดใน ค.ศ. 1911

4) ประวัติศาสตร์จีนสมัยปัจจุบัน เริ่มต้นใน ค.ศ.1911 เมื่อจีนปฏิวัติเปลี่ยนแปลงการปกครอง

จากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์มาเป็นระบบสาธารณรัฐ (ค.ศ. 1911-1949) โดย ดร.ซุน ยัตเซน

(Sun Yat-sen ค.ศ. 1866-1925) ต่อมาพรรคคอมมิวนิสต์ได้ปฏิวัติและได้ปกครองประเทศ จีนจึง

เปลี่ยนการปกครองเป็นระบบคอมมิวนิสต์ตั้งแต่ ค.ศ. 1949 จนถึงปัจจุบัน 2.การแบ่งยุคสมัยทางประวัติศาสตร์อินเดีย การแบ่งยุคสมัยทางประวัติศาสตร์อินเดีย ใช้หลักเกณฑ์ พัฒนาการของอารยธรรมอินเดียและเหตุการณ์สำ�คัญเป็นหลักเกณฑ์สำ�คัญ ดังนั้น ประวัติศาสตร์อินเดีย จึงแบ่งยุคสมัยออกเป็นสมัยโบราณ สมัยกลาง และสมัยใหม่ โดยแต่ละยุคสมัยจะมีการแบ่งยุคสมัยย่อย ตามช่วงเวลาของแต่ละราชวงศ์หรือชนกลุ่มต่างๆ ที่มีอิทธิพลเหนืออินเดียในขณะนั้น ช่วงเวลาการวางพื้นฐานของอารยธรรมอินเดียเริ่มตั้งแต่สมัยอารยธรรมลุ่มน้ำ�สินธุของพวกดราวิดียน เมื่อ 2500 ปีก่อนคริสต์ศักราช จนกระทั้งอารยธรรมแห่งนี้ล่มสลายลงเมื่อ 1,500 ปีก่อนคริสต์ศักราช เมื่อชาวอารยันอพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานและก่อตั้งอาณาจักรหลายอาณาจักรในภาคเหนือของอินเดีย ช่วงเวลาดังกล่าวเป็นช่วงเวลาของการเริ่มสร้างสรรค์อารยธรรมอินเดียที่แท้จริง มีการคิดค้นและ ก่อตั้งศาสนาต่างๆ ช่วงเวลาดังกล่าวเรียกว่า สมัยพระเวท (1,500-900 ปีก่อนคริสต์ศักราช)

1) ประวัติศาสตร์อินเดียสมัยโบราณ เริ่มต้นในสมัยมหากาพย์ (Epic Age 900-600 ปี

ก่อนคริสต์ศักราช) ซึ่งมีการใช้ตัวอักษรอินเดียโบราณในการบันทึกเรื่องราว ต่อมาอินเดีย

มีการรวมตัวครั้งแรกในสมัยราชวงศ์มคธ (Magadha Dynasty 600-322 ปีก่อนคริสต์ศักราช)

และมีการรวมตัวกันอย่างแท้จริงในสมัยราชวงศ์เมารยะ (Maurya Dynasty 322-184 ปีก่อน

คริสต์ศักราช) ช่วงเวลานี้เป็นช่วงเวลาที่อินเดียเผยแพร่พระพุทธศาสนาไปยังดินแดนต่างๆ ต่อมา

เมื่อจักรวรรดิเมารยะล่มสลาย อินเดียก็เข้าสู่สมัยแห่งการแตกแยกและรุกรานจากภายนอก ทั้งจาก

พวกกรีกและพวกกุษาณะ ช่วงเวลาดังกล่าวนี้เป็นสมัยของการผสมผสานทางวัฒนธรรมก่อนที่จะ

มี การรวบรวมเป็นจักรวรรดิ ได้อีกครั้งใน ค.ศ. 320 โดยราชวงศ์คุปตะ (Kupta Dynasty

ค.ศ. 320-535) สมัยนี้พระพุทธศาสนาเสื่อมความนิยมลง ในขณะที่ศาสนาพราหมณ์- ฮินดู

เจริญรุ่งเรืองขึ้น

18

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

1) เสื่อมความนิยมลง ในขณะที่ศาสนาพราหมณ์- ฮินดูเจริญรุ่งเรืองขึ้น 2) ประวัติศาสตร์อินเดียสมัยกลาง การสิ้นสุดของสมัยคุปตะใน ค.ศ. 535 ถือเป็นการสิ้นสุดของสมัย โบราณ อินเดียได้ย่างเข้าสู่สมัยกลาง (ค.ศ. 535-1526) ซึ่งสมัยนี้เป็นช่วงเวลาของความวุ่นวายทางการ เมืองและการรุกรานจากต่างชาติ โดยเฉพาะชาวมุสลิม สมัยกลางในประวัติศาสตร์อินเดียจึงเป็นสมัยที่ อารยธรรมมุสลิมเข้ามามีอิทธิพลในสังคมอินเดีย โดยสมัยกลางสามารถแบ่งได้เป็นสมัยความแตกแยก ทางการเมือง (ค.ศ. 535-1200) และสมัยสุลต่านแห่งเดลี (ค.ศ. 1200-1526) 3) ประวัติศาสตร์อินเดียสมัยใหม่ เมื่ออาณาจักรสุลต่านแห่งเดลีล่มสลายลงใน ค.ศ. 1526 พวกมุคัล ได้ตั้งราชวงศ์มุคัล ถือเป็นการเริ่มต้นสมัยใหม่ในประวัติศาสตร์อินเดีย ช่วงเวลานี้เรียกว่า สมัยจักรวรรดิ มุคัล (Mughal Empire ค.ศ. 1526-1858) จนกระทั่งอังกฤษเข้าปกครองอินเดียโดยตรงใน ค.ศ. 1858 และ ปกครองต่อมาจนถึง ค.ศ. 1947 อินเดียจึงได้รับเอกราชจากอังกฤษ อินเดียจึงเข้าสู่ยุคประวัติศาสตร์สมัย ปัจจุบัน ประวัติศาสตร์อินเดียสมัยใหม่เป็นช่วงเวลาที่วัฒนธรรมต่างชาติ ได้แก่ วัฒนธรรมเปอร์เซียและ วัฒนธรรมตะวันตกเข้ามามีอิทธิพลในสังคมอินเดีย ขณะเดียวกันชาวอินเดียที่นับถือศาสนาฮินดูได้ยึดมั่น ในศาสนาของตนเองมากขึ้นพร้อมกับเกิดความแตกแยกในสังคมอินเดียจนกระทั่งปัจจุบัน ประวัติศาสตร์ อินเดียสมัยใหม่สามารถแบ่งได้ เป็นสมัยราชวงศ์มุคัลและสมัยอังกฤษปกครองอินเดีย (ค.ศ. 1858-1947) 4) ประวัติศาสตร์อินเดียสมัยปัจจุบัน คือ ภายหลังได้รับเอกราชและถูกแบ่งแยกออกเป็นประเทศ ต่างๆ ได้แก่ อินเดีย ปากีสถาน และบังกลาเทศ อย่างไรก็ตาม การแบ่งยุคสมัยทางประวัติศาสตร์โดยใช้หลักเกณฑ์พัฒนาการของอารยธรรมอินเดีย สามารถรวมสมัยสุลต่านแห่งเดลีเข้ากับสมัยราชวงศ์มุคัลซึ่งเป็นสมัยที่วัฒนธรรมมุสลิมเข้าไปมีอิทธิพล ในอารยธรรมอินเดีย โดยเรียกรวมว่า สมัยมุสลิม (ค.ศ. 1200-1858)

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

19

หลักฐานทางประวัติศาสตร์​์ ประเภทของหลักฐานทางประวัติศาสตร์ แบ่งตามลักษณะของหลักฐาน

แบ่งตามความสำ�คัญของหลักฐาน

แบ่งตามยุคสมัย

20

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

หลักฐานทางประวัติศาสตร์ ประเภทของหลักฐานทางประวัติศาสตร์ แบ่งตามลักษณะของหลักฐาน Style

หลักฐานที่ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร

หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร

แบ่งตามความสำ�คัญของหลักฐาน Credit

หลักฐานชั้นต้น Primary Source หลักฐานที่บันทึก สร้าง หรือ จัดทำ�ขึ้นโดยผู้เกี่ยวข้องกับ เหตุการณ์นั้นโดยตรงหรือบ่ง บอกให้รู้ถึงเหตุการณ์ที่เกิด ขึ้นในสมัยนั้นจริงๆ

หลักฐานชั้นรอง Secondary Source หลักฐานที่เกิดจากการนำ� หลักฐานขั้นต้นมาวิเคราะห์ ตีความ เมื่อเวลาผ่านพ้นไป แล้ว

หลักฐานชั้นที่ 3 Tertiary Source หลักฐานที่เขียนรวบรวมขึ้น จากหลักฐานปฐมภูมิและทุติย ภูมิ เมื่อเป็นประโยชน์ในการ ศึกษาอ้างอิง

-ลายลักษณ์อักษร สนธิสัญญา บันทึกคำ�ให้การ จดหมายเหตุ กฎหมาย ประกาศของทางราชการ ศิลา จารึก จดหมายโต้ตอบ -ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร ภาพเขียนบนผนัง เครื่องมือ เครื่องใช้ เครื่องประดับ

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

21

แบ่งตามยุคสมัย Period

22

หลักฐานก่อนประวัติศาสตร์ เกิดขึ้นในสมัยที่ยังไม่มีการบันทึก อักษร โครงกระดูกมนุษย์ ซากสิ่งมีชีวิต เครื่องมือ เครื่องใช้ เครื่องประดับ ร่องรอย การตั้งถิ่นฐานของชุมชน การบอก เล่านิทานตำ�นาน

หลักฐานสมัยประวัติศาสตร์

เกิดขึ้นในสมัยที่มนุษย์สามารถประดิษฐ์ตัว อักษร

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

ลักษณะหลักฐานทางประวัติศาสตร์ หลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษร ตำ�นาน

ตำ�นานเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ ซึ่งมีที่มาจากการบอกเล่าสืบต่อกันมานานแล้ว จึงรวบรวม เป็นลายลักษณ์อักษรในภายหลัง โดยเหตุที่มาจากเรื่องเล่า จึงมีนิทาน นิยาย เรื่องเหลือเชื่อปะปนเข้ามา มากเพื่อมิให้ผู้ฟังเบื่อหน่าย เมื่อนำ�มาใช้จะต้องพยายามแยกแยะเอาข้อเท็จจริงทางประวัติศาสตร์ออกมา อาจแบ่งได้ 3 ประเภท

1. ตำ�นานที่มีเนื้อหาดึกดำ�บรรพ์ ตำ�นานจำ�พวกนี้เขียนเป็นภาษาญวนมีเนื้อหาเกี่ยวกับเมืองโบราณ ทางภาคเหนือสุดของไทยสมัยก่อนพุทธศตวรรษที่ 18 เช่น ตำ�นานเมืองสุวรรณโคมคำ� ตำ�นานสิงหนวัติ กุมาร ตำ�นานเมืองเงินยางเชียงแสน ตำ�นานพื้นเมืองเชียงใหม่ เป็นต้น เนื้อเรื่องเกี่ยวกับกำ�เนิดของมนุษย์ เชื้อชาติ บ้านเมืองและตำ�บล เรื่องราวของกษัตริย์และทายาทของพระองค์ แต่ไม่อาจยืนยันแหล่งที่มา เวลาที่แต่ง และแม้แต่ตัวผู้แต่งได้

2. ตำ�นานที่มีเนื้อหาแบบประวัติศาสตร์สากล เป็นการเขียนประวัติศาสตร์แนวพุทธศาสนา ซึ่ง รุ่งเรืองและรู้จักกันดี เช่น จามเทวีวงศ์ ชินกาลมาลีปกรณ์ ตำ�นานมูลศาสนา มักจะเริ่มเรื่องด้วยการกล่าว ถึงความเป็นมาทางพระพุทธศาสนา ตั้งแต่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ จนถึงประกาศพระพุทธศาสนาในลังกาและ ล้านนา มีการกล่าวถึงเรื่องราวทางด้านอาณาจักรบ้าง แต่ก็เป็นเรื่องของอิทธิพลของพระพุทธศาสนา

3. ตำ�นานปูชนียสถานและปูชนียวัตถุ ถือเป็นตำ�นานที่มีจำ�นวนมากที่สุดและยังมีการเขียนอยู่จน ทุกวันนี้ ส่วนใหญ่รวบรวมอยู่ใน ประชุมตำ�นานพระธาตุ ซึ่งว่าด้วยเรื่องราวของพระธาตุที่เป็นหลักของ เมือง เนื้อหาจัดอยู่ในกรอบของพระพุทธศาสนาเช่นกัน แต่มีขอบเขตแคบ คือ เน้นเฉพาะเรื่องราวของ ปูชนียสถานและวัตถุต่างๆ เท่านั้น เช่น ตำ�นานพระแก้วมรกต ตำ�นานพระธาตุนครพนม ตำ�นานพระธาตุ นครศรีธรรมราช ตำ�นานพระธาตุลำ�ปางหลวง เป็นต้น

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

23

Check List

ลายลักษณ์อักษร

ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร

หลักฐานชั้นต้น หลักฐานชั้นกลาง หลักฐานชั้น 3

ข้อดี ............................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... ข้อเสีย ............................................................................................................................................ ....................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................ ...................................................................................................................................................... จารึก (จาร)

คือ การเขียนรอยลึกเป็นตัวอักษรบนแผ่นหิน โลหะ ใบลานหรือกระดาษ เกี่ยวกับเรื่องราวของ มนุษย์และสังคม ทั้งด้านพระมหากษัตริย์ ศาสนา ประกาศราชการ การเมือง เศรษฐกิจ สังคม และ เหตุการณ์ สำ�คัญ

จารึกลงบนแท่งหิน เรียกว่า ศิลาจารึก

จารึกลงบนแผ่นทองคำ� เรียกว่า จารึกลานทอง

จารึกลงบนแผ่นเงิน เรียกว่า จารึกลานเงิน

จารลงบนใบลาน เรียกว่า หนังสือใบลาน Ex. จารึกปราสาทเขาน้อย พบที่ปราสาทเขาน้อย อ.อรัญประเทศ จ.สระแก้ว จารึกด้วย อักษรปัลลาระ (อักษรอินเดียโบราณ) ระบุศักราช 559 ซึ่งเป็นมหาศักราช หรือตรงกับ พ.ศ. 1180 จึงสันนิษฐานว่าสมัยประวัติศาสตร์ในประเทศไทยน่าจะอยู่ในราวประมาณพุทธศตวรรษที่ 18

ศิลาจารึกพ่อขุนรามคำ�แหงมหาราช

24

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

จารึกของสุโขทัย ซึ่งมีอายุระหว่าง พ.ศ. 1830-2050

จารึกล้านนา ระหว่าง พ.ศ. 1850-2105 Check List

ลายลักษณ์อักษร หลักฐานชั้นต้น

ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร หลักฐานชั้นกลาง

หลักฐานชั้น 3

ข้อดี มีความชัดเจนด้านเวลา สถานที่ ข้อเสีย บันทึกข้อมูลได้ไม่มาก มีข้อจำ�กัดด้านความหมายของภาษา ความไม่สมบูรณ์ของจารึกที่อาจลบเลือน แตกหัก เนื้อเรื่อง ละเอียด ยากแก่การตีความภาษาและความเป็นมา

จดหมายเหตุหรือบรรณสาร

เป็นการจดบันทึกเรื่องราวหรือเหตุการณ์ต่างๆ ตามวัน เดือน ปี แต่ในปัจจุบันนี้ความหมายของคำ�ว่าจดหมายเห เปลี่ยนแปลงไปจากเดิม คือ หมายถึง เอกสารทางราชการทั้งหมด เมื่อถึงสิ้นปีจะต้องนำ�ชิ้นที่ไม่ใช้แล้วไปรวบรวมเก็บรัก ไว้ที่กองจดหมายเหตุแห่งชาติ มีคุณค่าด้านการค้นคว้า อ้างอิงและเอกสารเหล่านี้ เมื่อมีอายุตั้งแต่ 25 ปีไปแล้วจึงเรียกว จดหมายเหตุหรือบรรณสาร ประเภทของจดหมายเหตุ

1. จดหมายของทางหลวง เป็นบันทึกเรื่องราวเกี่ยวกับพระมหากษัตริย์ ขนบธรรมเนียบ ประเพณีต่างๆ เช่น จดหมายเหตุในรัชกาลที่ 1 จดหมายเหตุเมื่อพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวสวรรคต จดหมายเหตุเรื่องราวราชทูต ไทยไปอังกฤษ เมื่อ พ.ศ. 2400 จดหมายเหตุพระราชกิจรายวันในรัชกาลที่ 5 จดหมายเหตุรายวันในพระบาทสมเด็จ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

25

2. จดหมายเหตุโหร เป็นบันทึกของโหรที่รู้หนังสือ และรู้ฤกษ์ยามบันทึกเหตุการณ์ต่างๆ ตลอดปี เมื่อครบปีก็จะรวบรวมไว้เป็นสังเขป เรียกว่า ปูมโหร

3. จดหมายเหตุบุคคล/เอกสารส่วนบุคคล หมายถึง บันทึกเหตุการณ์ในอดีตของผู้บันทึกที่มี ส่วนเกี่ยงข้องในเหตุการณ์นั้น อาจเป็นเจ้านาย ขุนนาง ทูต พ่อค้า ซึ่งบันทึกเรื่องราวที่ได้พบเห็นและ คิดว่าสำ�คัญ รวมทั้งบันทึกความรู้สึกส่วนตัว อุดมการณ์หรือแม้แต่นโยบายปกครองบ้านเมืองไว้ เช่น พระนิพนธ์ความทรงจำ�ของสมเด็จฯ กรมพระยากำ�รงราชานุภาพ เล่าประวัติของพระองค์ผสมกับ เหตุการณ์บ้านเมือง, บันทึกพระยาทรงสุรเดช (บุคคลในคณะราษฎร์) เป็นเรื่องราวทางการเมืองหลัง เปลี่ยนแปลงการปกครองพ.ศ. 2475, พระราชนิพนธ์ไกลบ้าน เกี่ยวกับพระราชกรณียกิจของรัชกาลที่ 5 ซึ่งเป็นพระราชหัตถเลขาที่พระราชทานแก่พระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้านิภานภดล, จดหมายเหตุความทรงจำ� ของกรมหลวงนรินทรเทวี (สมัยรัชกาลที่ 1), รวมถึงหนังสือชีวประวัติที่จัดพิมพ์ครบรอบวันเกิด งานศพ จดหมายของชาวต่างชาติ เป็นบันทึกเรื่องราวเกี่ยวกับการเมือง เศรษฐกิจ สังคม โดยชาวต่างชาติที่ เข้ามาติดต่อกับไทย เช่น จดหมายเหตุจีน ที่บันทึกเรื่องราว พระราชไมตรีระหว่างจีนกับไทยตั้งแต่สมัย โบราณจนถึงสมัยธนบุรี จดหมายเหตุของโฮสต์ สเคาเต็น เขียนเมื่อ พ.ศ.2179 โดย โฮสต์ สเคาเต็น ผู้เข้า มาอยู่กรุงศรีอยุธยาในสมัยสมเด็จพระเจ้าทรงธรรมและสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง จดหมายเหตุฟานฟลีตหรือวันวลิตซึ่งเขียนโดยเยเรเมียส ฟานสลีต เมื่อ พ.ศ. 2183 ในสมัยสมเด็จ พระเจ้าปราสาททอง

4. หนังสือราชการที่เป็นเรื่องการปกครอง หมายถึง เอกสารการติดต่อระหว่างหน่วยงาน ราชการ แต่เอกสารเหล่านี้มีเพียงแค่เอกสารการปกครองในสมัยรัตนโกสินทร์ ได้แก่

- ใบบอก เป็นหนังสือรายงานจากหัวเมือง

- สารตรา คือหนังสือสั่งการของเสนาบดีไปถึงเจ้าเมือง

- ศุภอักษร คือหนังสือโต้ตอบระหว่างเสนาบดีกับเจ้าเมืองประเทศราช

- รายงานการประชุม เช่น รายงานการประชุมเสนาบดีสภาสมัยรัชกาลที่ 5

26

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

5. เอกสารประเภทคำ�ให้การ เป็นการจดบันทึกเรื่องราวเหตุการณ์ต่างๆ ตามคำ�บอกเล่า ของผู้ที่อยู่ในเหตุการณ์นั้นๆ เช่น คำ�ให้การขุนหลวงหาวัดหรือพระเจ้าอุทุมพร (คำ�ให้การชาวกรุงเก่า) ** เอกสารทางราชการของไทยที่พิมพ์ด้วยเครื่องพิมพ์สมัยใหม่ชิ้นแรก คือ ประกาศห้ามสูบฝิ่น พ.ศ.

2382 สมัยรัชกาลที่ 3

Check List

ลายลักษณ์อักษร หลักฐานชั้นต้น

ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร หลักฐานชั้นกลาง

หลักฐานชั้น 3 ข้อดี

ได้ภาพของวิถีชีวิตและสภาพบ้านเมืองในขณะนั้น ข้อเสีย

มีข้อมูลด้านเดียว บันทึกเฉพาะมุมมองของผู้บันทึกเท่านั้น

มีอคติ จากการสอดแทรกความเห็นของผู้เขียน บันทึกความทรงจำ�

บันทึกความทรงจำ�เป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่คล้ายคลึงกับจดหมายเหตุแตกต่างกันตรง ที่บันทึกความทรงจำ�จะเป็นเรื่องเล่าย้อนอดีตเพื่อรำ�ลึกถึงความหลัง หรือเพื่อเป็นหลักฐานเตือนความ ทรงจำ�

Check List

ลายลักษณ์อักษร หลักฐานชั้นต้น

ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร หลักฐานชั้นกลาง

หลักฐานชั้น 3

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

27

ชีวประวัติ

เป็นหนังสือที่เล่าถึงประวัติชีวิตและผลงานของบุคคล ตลอดจนเหตุการณ์และความเปลี่ยนแปลง ต่างๆ ที่เกิดขึ้นในช่วงชีวิตของบุคคลนั้น มีทั้งที่พิมพ์แจกงานศพหรือแจกในวาระสำ�คัญของชีวิต เช่น ครบ รอบวันเกิด ครบรอบอายุ 5 รอบ และพิมพ์เป็นเล่มออกจำ�หน่ายเหมือนหนังสือทั่วไป

Check List

ลายลักษณ์อักษร หลักฐานชั้นต้น

ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร หลักฐานชั้นกลาง

หลักฐานชั้น 3 พงศาวดาร

เป็นหนังสือรวบรวมเรื่องราวในอดีตซึ่งอยู่ภายใต้การอุปถัมภ์ของราชสำ�นัก เนื้อหาจะเป็นเหตุการณ์ ที่เกี่ยวกับอาณาจักรและกษัตริย์ต่างๆ ที่ปกครองอยู่ในอาณาจักรนั้นอย่างเด่นชัด

พงศาวดารเริ่มในสมัยอยุธยาและสืบต่อมาถึงสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พงศาวดารฉบับต่างๆ ที่มีอยู่ในปัจจุบันอาจจำ�แนกตามเนื้อหาได้ 3 ประเภทใหญ่ๆ คือ พระราชพงศาวดาร กรุงศรีอยุธยา พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ และพงศาวดารท้องถิ่น และประเทศเพื่อนบ้าน - เช่น พงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ พงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพระราชหัตถเลขา พงศาวดารฉับเก่าแก่ที่สุด ที่เหลือมาถึงปัจจุบันค่อนข้างสมบูรณ์และนักประวัติศาสตร์ยอมรับว่า ข้อมูล แม่นยำ�ถูกต้องที่สุด ได้แก่ พระราชพงศาวดารกรุงเก่าฉบับหลวงประเสริฐ เขียนในสมัยสมเด็จพระนารายณ์ มหาราช กล่าวถึงเรื่องราวตั้งแต่ก่อนตั้งกรุงศรีอยุธยามาจนเหตุการณ์ที่สมเด็จพระนเรศวรมหาราชยกทัพ ไปถึงเมืองหลวงพม่าใน พ.ศ. 2147 พระราชพงศวดารฉบับนี้ พระยาปริยัติธรรมธาดา (แพ ตาละลักษณ์) เมื่อครั้งยังเป็นหลวงประเสริฐอักษรนิติเป็นผู้พบ จึงนำ�นามของท่านมาตั้งชื่อ พระราชพงศาวดารเพื่อเป็น เกียรติ โดยเป็นพงศาวดารที่รวบรวมข้อมูลจากเอกสารที่มีมาแต่เดิมแต่ตัดทอนเรื่องที่เกี่ยวข้องกับอภินิหาร ต่างๆ ออกให้คงเหลือเฉพาะบรรยายเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในประวัติศาสตร์อยุธยา

28

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

Check List

ลายลักษณ์อักษร

ไม่เป็นลายลักษณ์อักษร

หลักฐานชั้นต้น หลักฐานชั้นกลาง หลักฐานชั้น 3

ข้อดี........................................................................................................................................ .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .....................................................................................................................

ข้อเสีย.................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... ..................................................................................................................... หนังสือพิมพ์ นิตยสาร และวารสาร

หลักฐานลายลักษณ์อักษรที่จัดว่าสำ�คัญอีกประเภทหนึ่ง คือ หนังสือพิมพ์ นิตยสาร และ วารสาร ซึ่งมีความหลากหลายในการเสนอเนื้อหา จะมีตั้งแต่ข่าวคนเดินถนนจนถึงข่าวในรั้วในวัง มีทั้ง ข่าว บทความ บทวิจารณ์ และคอลัมน์ต่างๆ ทั้งด้านการเมือง เศรษฐกิจ ทั้งในประเทศ ต่างประเทศ ด้านการศึกษา วิทยากร สังคม สตรี ศิลปะ บันเทิง วัฒนธรรม การกีฬา สุขภาพ เด็ก ท่องเที่ยว ธุรกิจ อาชญากรรม วารสารที่เกี่ยวกับวิชาการ หรือวิทยาการด้านใดด้านหนึ่ง เช่น วารสารประวัติศาสตร์ วารสารสังคมศาสตร์ วารสารแพทยศาสตร์ เป็นต้น Bangkok Recorder หนังสือพิมพ์ และนิตยสาร หรือวารสารของไทยเกิดขึ้นพร้อมๆ กับกำ�เนิดการพิมพ์ บางกอกรีคอร์-เด อร์ หรือหนังสือจดหมายเหตุของหมอบรัดเลย์ เมื่อ พ.ศ. 2387 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้า เจ้าอยู่หัว เป็นสิ่งพิมพ์ที่ออกเป็นรายปักษ์ฉบับแรกของไทย อาจจัดเป็นหนังสือพิมพ์ หรือนิตยสารก็ได้

¤ÃÙ

Êѧ¤Á

29