BioNews Kids di dos Edishon Papiamentu

Page 1

Kriaturanan Chikitu Ku Ta un Diferensia Grandi Kiko e Sientífiko ta Bisa? LESA E ÚLTIMO NOTISIA SIENTÍFIKO! e Raton Djanochi SeraKonosíku SKÒRPION, ARAÑA I OTRO MAS!
Kiko ta un ISLA? ISLA? Un isla ta un pida tera ku ta rondoná pa awa. Riba nos islanan di region di Karibe Hulandes nos ta rondoná pa Laman Karibe. laman karibe NOS TUR TA BIBA RIBA UN ISLA i e áreanan akí tin nan similaridat i nan diferensia. ISLAnan ISLAnan E islanan ta kompartí algun di e mesun matanan i animalnan, i algun tin nan mes matanan i animalnan spesial.
Riba e islanan akí, nos tin PARKENAN NASHONAL ku ta riba tera, i nan ta yama parke nashonal terestre. Nos tin tambe áreanan protehá manera SITIONAN RAMSAR Arikok National Park Washington Slagbaai National Park 1. Christo el National Park 2. National Park Rif St. Marie-Hermanus 3. Curaçao Rif Mangrove Park 4. Hato Caves Mt. Scenery National Park 1. Quill National Park 2. Boven National Park Ramsar Site Protected Area: Mullet Pond Aruba Bonaire Curaçao Saba St. Eustatius St. Maarten Souliga Araña Blòblò di Aruba Mahòk di seru BO A YEGA DI BISHITÁ UN DI E PARKE NASHONALNAN ÒF ÁREA PROTEHÁ AKÍ KABA? sabal palm Statia morning glory Espesienan endémiko ... ta biba solamente riba sierto sitio manera un mondi, isla, òf region. Aki ta sigui animal òf mata endémiko riba e islanan di e region di Karibe Hulandes ..

Ganadó Ganadó di Kompetensia di Pintamentu di BioNews Kids: Edishon uno!

Julianna Hughs, 9 aña, Saba

Tema: DikOn Ami stima Oséano?
Natur alesa ta Krea Arte Den e potrètnan, tin di animal òf mata ku a hasi grandi ....................................... ....................................... ....................................... ....................................... 1 2 3 4 bo por pone nan na e nòmber korekto? aktividat! AkTIVIdat! Kueru di Lagadishi Hala di Blenchi Hala di Barbulètè BlachiBèrdè ??

ida di un Para di Awa

BO A YEGA DI MIRA UN FLAMINGO RIBA BO ISLA?

BO A YEGA DI MIRA UN FLAMINGO RIBA BO ISLA?

Flamingo ta un para grandi ku pluma oraño ros ku ta biba riba plat di lodo, den saliña, i den lagun na kosta. E animal akí nan a mira na Boneiru, Kòrsou i St. Maarten

Un flamingo adulto ta pone 1 webu koló blanku manera kalki riba un seritu di lodo. Ora ku e yu di flamingo sali for di webu, nan ta yam’é un pichon. E mayornan flamingo ta kuida e pichon te ora ku e tin 6 aña bieu!

E pichon lo bira un flamingo hóben i su plumanan ta koló shinishi blanku. Esaki ta pasobra nan ta hóben ketu bai i no ta adulto madurá ainda

Una bes ku nan bira flamingo adulto nan plumanan ta kambia di koló, i sea nan ta keda den e área òf nan ta bula bai kontinente di Venezuela pa haña mas kuminda!

Flamingo adulto ta haña nan koló ros oraño dor di nan dieta di kabaron, kangreu i otro krustáseo chikitu! E animalnan chikitu akí tin e mesun koló ku wòrtel i esaki ta e motibu ku un flamingo adulto ta haña e koló briante oraño i ros!

KABARON

Aktividat! Aktividat! Abo por marka un di siklo di bida

A

Bida di un Para di Awa Bubi LarguRabuShouru

su plumanan ta mustra diferente ku e mayornan.

Apesar ku e para akí ta traha nèshi riba tera, e ta dependé di laman pa su kuminda! E gusta kome piská chikitu i sekat!

E puitu tin pluma shinishi i yen di krùl ku un rabu ku punta pretu. E puitu ta dependé di e mayornan pa kuminda.

Aktividat! Aktividat!
Bo por pinta un liña pa hiba e Bubi rabu largu shouru su klep di baranka?
Webu di un bubi rabu largu shouru (na midí real)

Kriaturanan Chikitu Ku Un Diferensia Grandi

Arachnida!

Arachnida ta: araña, skòrpion, pieu, i karpata.

Araña...

... ta bestia interesante, algun di nan ta traha kas di araña di seda. E kasnan di araña ta pegapega anto e arañanan ta usa nan pa kohe nan kuminda! Si un insekto, por ehèmpel, un sangura, bula drenta den un kas di araña e lo keda pegá na dje i e araña por kom’é!

Dushi hòm!

Sinembargo, no ta tur araña ta traha kas di araña. Por ehèmpel e araña di kueba ku por mira riba nos islanan, no ta traha kas di araña ni ningun venenu! Maske ku nan ta duna bo miedu nan no ta hasi bo nada.

Machi skòrpion

Hende ta brua nan ku insekto, pero nan no ta!

insekto tin 6 pia i hala, manera sangura òf muska.

Arachnida tin 8 pia anto nan no tin hala.

skòrpions...

... ta e arachnida di mas grandi. Nan tin tengla enorme. Abo sa kiko ta tengla? Nan ta usa nan pa kohe nan presa tene promé ku inyektá nan ku nan venenu. E venenu ta den e pui na su rabu.

invisibel???

Kontrario na skòrpion, pieu ta e arachnidanan mas chikitu. Bo no por mira nan sin un lup, pasobra nan ta masha chikitu, pero nan ta tur kaminda! Nan no ta kome otro bestia bibu, manera araña i skòrpion.

Nopreokupá, mi no ta hasi nada!

praktiká

Buska e palabra skondí den e blòkinan diki dor di yena e kontestanan di e deskripshonnan den e pùzel.

loke

bo

a siña!

Arachidna ku venenu na rabu.

Arachidna ku bo no por mira ku wowo so.

Nòmber di un araña no peligroso ku no ta traha kas di araña

Nòmber di un animal ku ocho pia i sin hala. Tin un super héroe ku su nòmber.

Animal ku 6 pia i ku hala. Hopi biaha hende ta kere ku ta araña pero no ta asina.

1 2 3
Awor
4 5 1.
2.
3.
4.
5.
E araña di kueba

Kiko e Sientífiko ta Bisa? Lesa e Último Notisia Sientífiko!

A TÒRDeskubríNOBO DEN REGION DI HULANDA KARIBENSE!

uno di mart, 2022

Kiko ta algun di e kriaturanan mas chikitu ku ta biba riba nos islanan? Tòr!

Resientemente, sientífikonan a diskubrí 35 sorto nobo di espesie di tòr pa e islanan di Saba ku Statia!

Bo sa kiko ta un tòr? E animalnan akí bo ta haña na diferente lugá..... bo a yega di mira un tòr dòrna ku pikpik di koló? Eksaktamente, e animal akí (‘lieveheersbeestje’) ta konsiderá komo un sorto di tòr!

Ta un insekto ku 2 sèt di hala ku tin un papel importante den prosesamentu di materia natural i den kontrolá e kantidat di otro insektonan!

Sientífikonan a bishitá Saba ku Statia. Manera kustumber nan ta bai kana den diferente área di e islanan en buska di tòr. Una bes ku nan haña tòr, nan ta registrá nan i nan ta kontrolá si a registrá e tòrnan kaba anteriormente. Si sientífikonan no a yega di mira nan anteriormente, nan ta pone nan riba lista di tòr registrá!

manc

Tòr mOrkOi

cha

Kambia bo Plèstik den un

Outo di Hunga!

Ta usa plèstik regularmente, i bo por haña plèstik den nos bida diario. Ta usa plèstik pa lora kuminda aden, komo material pa transporte i otro uso mas. Nos por usa plèstik di nobo i un di nan por ta pa krea proyekto prèt! Purba e proyekto prèt akí pa kambia plèstik den un outo di hunga!

Limpia e bòter di Plèstik

Kita e etikèt i limpia e bòter ku habon i awa. Seka e bòter.

2 buraku na kada banda di e bòter E burakunan mester ta paralèl na otro pasobra aki e asnan di e outo ta bini. E burakunan mester ta sufisientemente hanchu pa pasa e richi/palu di saté òf waya aden.

saté òf waya ta pas den e burakunan na banda di e bòter. Pasa nan den e buraku i laga sufisiente richi/palu di saté/waya ta sali na kada banda di e bòter pa hinka e tapa di bòter na nan.

LOKE
MESTER TA: 1x Bòter di plèstik 2x Richi di plèstik òf Palu di saté òf Waya 4x Tapa di Bòter di Plèstik Skèr 1 2
Bora
BO TIN
3
Hilu

Prepará e 4 Tapanan di Bòter

Prepará e 4 tapanan di bòter i bora buraku riba nan banda ariba. E asnan mester pas den e burakunan. Esakinan lo bira e wilnan di bo outo.

Hinka bo wilnan na bo asnan

Hinka e tapanan di bòter na kada banda di e richinan/palunan di saté òf waya.

Usa e tapa di bòter pa pone bo outo move

Bora un buraku meimei den e tapa di

Kore bo outo!

4
6
5
7

DIKON NOS TIN MESTER DI PALU RIBA NOS ISLANAN: KLÙR MI

Hende mester di oksígeno i palu ta saka oksígeno.

Palu ta duna hogar na hopi animal manera para, abeha i insekto.

Palu ta krea sombra i ta tene e temperatura fresku.

Palu ta duna nos kuminda.

Palu ta protehá suela i por evitá avalancha di lodo.

Klùr e palu i e motibunan dikon palu ta importante!

JOHNSTONE RUBY-TOPAZ HUMMINGBIRD BARIKA KÒRÁ SAPU KOLOMBIANO KU KUATER WOWO BLANKU DI KÒRSOU ANIMAL ID! ANIMAL ID! Identifikashon di Animal Terestre na region Karibe Hulandes
konosí ku Barry e Raton Djanochi
un animal ku
por bula!
di
gusta
fruta. Barry
dikon
ta diferente na
e
akí ta interesante! RATON DJANOCHI I PARA TA KOMPARTÍ ALGUN similaridat. Ámbos ta gusta kome fruta, òf insekto. Den un kueba riba bo isla... bo lo por haña un animal ku tin HALA, LANA, I POR BULA! Bo por bisa kon yama e animal akí? Si bo a rei un raton djanochi, esaki tabata korekto!
Sera
E ta
tin hala, lana i
E ta biba den e kuebanan
bo isla i e ta
kome
lo duna splikashon
raton djanochi
para i dikon
kriaturanan

UN RATON DJANOCHI POR PARSE UN PARA, PERO NAN TA DIFERENTE KRIATURA!

Para ta usa su wowonan pa mira opheto, pero raton djanochi ta hasi uso di zonido pa lokalisá opheto. Ámbos animal por bula pero para tin pluma i raton djanochi tin lana.

HALA DI RATON DJANOCHI TA OTRO FORMÁ KU HALA DI PARA. Raton djanochi tin hala kòrtiku ku kueru suave ku ta konektá nan dedenan ku nan pianan.

E ta rèk meimei di nan dedenan largu. Para tin hala ku ta duru formá di pluma.

Den e siguiente potrètnan,abopor...

marka rònchi kua ta di raton djanochi i krus kua ta di para?

Klùr Barry e Raton Djanochi i su habitat!

Tokante DCNA

Dutch Caribbean Nature Alliance (DCNA) ta un ret di kontakto regional di organisashon di área protehá, establesé na 2005 pa sostené i asistí e organisashonnan di maneho di área protehá (parke) denter di e region di Karibe Hulandes.

DCNA su vishon ta traha pa e parkenan i yuda kordiná aktividat ku otro partnernan pa sigurá ku e maneho di organisashonnan di área protehá tin e hèrmèntnan nesesario pa salbaguardiá e biodiversidat di e islanan rònt region di Karibe Hulandes

Hasi donashon direktamente na Edukashon di Naturalesa

Bo sosten ta duna e edukadornan na e parkenan espasio pa mehorá e edukashon di naturalesa na muchanan i pa sigurá e futuro di naturalesa den e region di Karibe Hulandes! Donashon manera esun di abo por bai direktamente pa sosten di programanan di Junior Rangers riba e islanan Organisashonnan

Aktividatnan di DCNA ta haña sosten generoso di: Hasi bo donashon Bai na dcnanature.org/donate Selektá e organisashon ku bo sostené

HEY ADULTS! Bo ke mira bo organisashon riba un di e páginanan di BioNews Kids?
informashon
ku: projects@dcnanature.org
Miembro di DCNA
Pa mas
tuma kontakto

Skèn mi pa kontestanan di e pùzel

Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.