POPCENTRUM MAASTRICHT PROJECTGROEP E | ARCHITECTUURRAPPORT MASTERPROJECT IMO/INTEGRAAL ONTWERPEN | TIM VAN DER GRINTEN
Afb1: De facadelijn aan de maas. Met op de voorgrond de gevel van de parkeergarage. De verlaging in de parkeergarage facade verzorgt de scheiding met het popcentrum.
VOORWOORD Hier voor u ligt het architectonisch eindrapport van het masterproject Integraal ontwerpen. De opdracht was het ontwerpen van een popcentrum voor de cultuurhoofdstad Maastricht. In dit rapport zal naast de architectonische uitwerking ook de relatie en integratie van de verschillende disciplines naar voren worden gebracht. Achtereenvolgens zal de visie, context, stedelijke inpassing, functies en logistiek besproken worden. Het rapport wordt afgesloten door een wandeling. Het beleven van het gebouw door de ogen van de bezoeker via de promenade architecturale. Tim van der Grinten | Jacco van de Sandt | Emiel Custers | Nard van der Sanden |
architectuur bouwtechniek constructie installatietechniek
1
Afb2: Foto van landbouwbelang zoals het vandaag de dag in Maastricht ligt. Herkenbaar profiel van de kranen is hier duidelijk te zien.
INHOUDSOPGAVE [1]
OPGAVE | ONTWERP 1.1 PROJECTVISIE 1.2 TUSSEN INDUSTRIE EN STAD 1.3 HERONTWIKKELING 1.4 EERSTE ANALYSE 1.5 CONCEPT 1.6 CONTAINERS 1.7 TEXTUUR EN KLEUR 1.8 DUURZAAMHEID
[2]
INPASSING 2.1 STRUCTUUR
[3]
STRUCTUUR 3.1 LOGISITIEK
[4]
DE WANDELING 5.1 PROMENADE ARCHITECTURALE
2
[1] OPGAVE | ONTWERP 1.1 PROJECTVISIE Het ontwerpen van het popcentrum in Maastricht was vooral een zoektocht naar balans tussen de grote hoeveelheid aan factoren die op het gebouw invloed uitoefenen. Het centrale thema is een resultaat van een voortraject waarin 3 varianten voor het popcentrum in schetsvorm zijn bekeken. In de gekozen variant hebben wij uiteindelijk hebben wij als groep zwaartepunten gelegd op een aantal in onze ogen belangrijke aspecten. Door het architectonische concept in de startfase van het project multidisciplinair op te pakken is het mogelijk de verschillende vakgebieden te verweven voordat er een echt ontwerp ligt. Deze projectvisie is gedurende het project uitgegroeid tot werkmethode met een relatief structureel en duidelijk ontwerptraject. De ontwerplocatie is van grote invloed geweest op de totstandkoming van het concept. Het ontwerp is dan ook een reactie op de omgeving. Om deze reden wordt nu eerst de locatie zelf besproken voordat het concept belicht gaat worden. 1.2 TUSSEN INDUSTRIE EN STAD De bouwlocatie van het popcentrum ligt in het Belvedère gebied van Maastricht. Het gebied wordt gekenmerkt door de kleine binnenhaven “het Bassin”. Het gebied is een onder-
hevig aan grootschalige revitalisering en herbestemming. De aanwezige bebouwing beslaat voornamelijk oude fabrieken en andere gerelateerde structuren zoals kranen, sluizen, afgesloten industriezones en open ruimtes. Het Bassin vormt de scheiding tussen de Maastrichtse binnenstad en de oude industriezone. De fijnmazigheid van de binnenstad verandert bij het bassin in een ruimere structuur van groot opgezette industrieterreinen. Het Bassin neemt een centrale positie in de herontwikkeling van het gebied. De in pakhuizen gevestigde restaurants en café bij het Bassin zorgen voor de nodige levendigheid in het gebied en op deze structuur wil men nu verder bouwen. 1.3 HERONTWIKKELING Dit “uitbouwen” komt in de vorm van een cultuur cluster die men in het gebied wil gaan situeren. De verschillende functies focussen zich op educatie en recreatie. Museums, een toneelopleiding, theaterruimtes, horecagelegenheden en het door ons ontworpen popcentrum zijn deel van het plan. Op het gebied van ontsluiting is een mogelijke aanleg van een lightrail opgenomen. Deze lightrail overbrugt de Maas ter hoogte van het Bassin en verbetert de bereikbaarheid van deze nieuwe cultuurcluster. De tussen het Bassin en de Maas gelegen fabriek van Landbouwbelang is als bouwlocatie voor het toekomstige popcentrum aangewezen. Het is een
locatie met veelzijdig karakter, van de wijdsheid naar de Maas tot de krappe gesloten zone tussen Landbouwbelang en de Kamer van Koophandel. 1.4 EERSTE ANALYSE Bij het opzetten van het concept achten wij het van groot belang de sfeer van de locatie in ons op te nemen. Door de karakteristieke onderdelen in het gebied uit te filteren ontstaat er een duidelijke basis waarop een ontwerpconcept in relatie met de omgeving opgesteld kan worden. Om het nieuwe gebouw te verbinden met de historie van de plek is het behouden van de kranen een van deze essentiële elementen in het ontwerp geworden. De algemene bekendheid van de kranen in de skyline van de Maasboulevard maken het daarnaast ook tot een punt van herkenning waarmee mensen zich snel kunnen identificeren. Daarbij kwam ook de beslissing een ontwerp te zoeken dat het bij de sluis liggende SAPPI gebouw in zijn waarde laat. Het popcentrum moest niet gaan concurreren met dit gebouw aan de bassinzijde. Vanuit dit uitgangspunt is het ontwerp vooral gefocust op een sterke presentatie richting de Maas en lightrailbrug.
Afb3: De grootte van de kranen is
3
Afb4: SAPPI is prominent aanwezig aan het Bassin.
Afb5: De sluis en sluisbrug van het Bassin.
3 4
5
3
Afb6: De bouwlocatie ligt op een breuklijn in het stedelijk weefsel. Tussen fijnmazigheid van het centrum en grote structuur in het noorden.
6
OUDE SPOORBRUG
SAPPI PAPIERFABRIEK SPHINX GEBOUW
SLUIS
BASSIN
BOUW LOCATIE
KVK
Afb7: Schematisering van de locatie met enkel de kranen van landbouwbelang behouden.
7
1.5 CONCEPT Zoals eerder aangegeven hebben wij als groep een basisconcept samengesteld waarin de architectonische uitwerking in samenspraak met de andere disciplines tot een concept heeft geleid. Door een gereedschapspakket van elementen vast te stellen was al relatief vroeg in het ontwerp een eerste technische uitwerking mogelijk. De kranen van het Landbouwbelang fungeren als fundament van het ontwerp. Door de foyers in het ritme van de kranen te positioneren kunnen ze een sterke positie onder het wandelende publiek innemen. Door liften aan de kranen te koppelen worden ze tevens weer gebruikt voor verticale verplaatsing en zijn ze niet enkel een losstaand reliek. Het architectonisch concept bestaat in feite uit twee onderdelen. Enerzijds is er de architectonische route die de overgang van stad naar popzaal begeleidt. Anderzijds is er de presentatie, vorm en materialiseren van het gebouw. Tijdens de conceptontwikkeling is vooral gezocht naar een ontwerp dat ons is staat stelt in een vroeg stadium aan technische uitwerking te beginnen terwijl het daadwerkelijke gebouw nog niet geheel ontworpen was. Dit met het idee dat technische problemen in een vroeg stadium getackeld kunnen worden. Tegelijk diende het een reactie te zijn op de sfeer en karakter van het gebied.
1.6 CONTAINERS De havencontainer beantwoordde aan deze zoektocht. Structuren van gestapelde en onderling verspringende containers geven het ontwerp een gevarieerd en repeterend karakter. Door het uitontwerpen van een standaardprincipe was het mogelijk een hoge integratie van de verschillende disciplines te waarborgen. De containers van het gebouw vormen de massa van het gebouw. Alle besloten, intiemere functies zoals kantoren, sanitair en kleedruimtes zijn in deze “containers” ondergebracht. De overgebleven “in between spaces” tussen de containers bieden ruimte aan de gezamenlijke functies waaronder de foyers voor de grote en kleine zaal. De rendering hier rechts laat de essentie van het ontwerp zien. De grote openbare ruimtes worden gevormd door opgestapelde containers in een omringende beweging. Overstekken versterken het omsluitende karakter. Het geheel wordt afgedekt door een klimaatdak met geïntegreerde zonwering in de vorm van zonnecellen. De loopbruggen tussen de verschillende kantoren maken het mogelijk om de gehele foyer op de begane grond open te schuiven. De maaskade wordt op die manier een echt onderdeel van de foyer. De kraan torent boven de ruimte uit en werpt een continu veranderende schaduw in de foyer. De aanwezigheid van de kraan word geaccentueerd door de vrije zichtstrook in de dakkap. De dakkap
zelf heeft door haar witte afwerking een extra licht karakter waardoor de kap niet als een overheersend gewicht boven de bezoekers hangt.
Afb8: De eerste schets van het “kraan” concept uit de variantenfase van het project.
1
8
Afb9: De grote foyer met de essentieële elementen van het ontwerp; Kranen, loopbruggen, containers en dakkappen.
9
1.7 DUURZAAMHEID Binnen het concept hebben wij vooral focus gelegd op het hergebruiken en accentueren van de historie van de plek, het toevoegen van groenzones aan het redelijk versteende Bassin gebied, het toepassen van hoofdzakelijke natuurlijk materialen, ruime hoogtematen voor zowel de kantoren als foyers en het inpassen van het gebouw zonder de aanwezige structuren in hun geheel te herstructureren. Duurzaamheid komt ook naar voren in flexibiliteit. Het gebouw biedt met zijn ruime buitenfoyer, grote entreetrap aan het park en voorplein bij het Bassin brede mogelijkheden om buitenoptreden te accommoderen. De foyers kunnen tevens via de garderobe aan elkaar gekoppeld worden zodat ĂŠĂŠn grote gemeenschappelijke zone ontstaat waarin een evenement kan plaatsvinden. 1.8 TEXTUUR EN KLEUR Materialen weerspiegelen de rol die zij in de ruimte vervullen. De trekstalen bekleding op de begane grond biedt veel ruimte voor akoestische afwerking en combineert hufterproof met uiterlijke kwaliteit. Op een afstand wordt het materiaal als een homogene massa ervaren terwijl het van dichtbij een zeer sterke textuur heeft die detail en fijnmazigheid aan de afwerking van het gebouw toevoegd. Het zachtere hout op de 2e laag ligt grotendeel buiten handbereik van de
bezoekers en voegt een warme tint toe aan de verder harde ruimte. Het materiaal vormt tegelijk ook een overgang naar het bovenliggende groendak. De houten containers zijn opgebouwd uit massieve vurenhouten gelamineerde panelen. Deze wanden worden in de fabriek geprefabriceerd in speciaal daarvoor ontworpen CNC machines. Hierdoor is het mogelijk de wanden met alle benodigde uitsparingen op de bouw te laten arriveren. De wanden zijn in het interieur blank afgewerkt. De kantoorruimtes krijgen hierdoor een zeer warme uitstraling waarin tegelijk de natuurlijke structuren van het hout als de technische toepassing van het product duidelijk zichtbaar zijn. Met dit product was het mogelijk een ideale combinatie te maken tussen constructieve logica en architectonische ruimtebeleving. Om het contrast tussen massa van de containers en openheid van de tussenruimtes te benadrukken is ervoor gekozen een relatief gesloten afwerking toe te passen. Dit gesloten uiterlijk is bij de kantoren integraal opgelost met een zonwering bestaande uit verdraaibare houten lamellen die de hoofdbelijning van een container volgen. De lamelpanelen zijn uitgevoerd in Accoya. Deze houtsoort (Radiata pine) is door middel van een speciaal azijnbad verduurzaamd en krijgt hierdoor duurzaamheidklasse 1. Voor extra bescherming is
Afb10: Een heldere lijn in de dakkappen accentueert de aanwezigheid van de kranen in het dak.
10
Afb11: Interieur van de kantoren
11
[2] INPASSING het hout afgewerkt met een Olympic stain olie. De randen van de containers zijn uitgevoerd in gelamineerde Multiplan panelen, op deze manier reflecteren ze ook de interne constructie van het gebouw. Kozijnen, loopbrugconstructies en dakkappen zijn uitgevoerd in staal. Het contrast van het materiaal met de verdere houten bekleding versterkt het eigen karakter van beide materialen. De drie grote functies van kleine zaal, grote zaal en restaurant zijn opgevat als grote containers of doosachtige volumes die onderling verspringend in de ruimte zijn gepositioneerd. Net als de plintlijn van het gebouw zijn deze grote volumes net als de containers op de begane grond bekleed met strekmetalen gevelpanelen tot 1,2 meter breed. Het bondige repertoire materialen versterkt de relatie tussen de vele verschillende elementen. In het totaal levert het verspringen en repeteren van de verschillende containers een beeld op dat zowel eenheid als variatie met zich meebrengt. Op deze manier kan elk deel van het gebouw iets “eigens” hebben, het is uniek. De structuur van containers omringt de kranen van het Landbouwbelang en creëert drie holtes in het ontwerp met telkens een bijbehorende kraan als centrale blikvanger. De drie “holtes” vormen buitenfoyers voor de bezoekers en artiesten. In de nacht wordt door het aanlichten van deze inhammen de aanwezigheid van de kranen en hun historie benadrukt. Zij
vormen het herkenningsprofiel van het gebouw. 2.1 STRUCTUUR De inpassing van het project in de omgeving is te verdelen is een aantal onderdelen die gezamenlijk tot een totaaloplossing hebben geleid. De keuze om de kranen te behouden en deze te gebruikten in het basisritme van het gebouw aan de Maas is hier een voorbeeld van. Aan de noordzijde van de bouwlocatie wordt de monumentale sluis geaccentueerd door een nieuw aan te leggen bomen-
11 13
rij. Deze wordt op haar beurt weer geflankeerd door de grote zaal en het gerestaureerde SAPPI gebouw. Door de zaal een homogene bekleding te geven krijgt het gebouw een wat ingetogener karakter en creëert het een situatie waarin het fel witte SAPPI gebouw op de voorgrond kan treden. Dit achten wij belangrijk om de eigenheid van het gebied en vooral van het bassin te waarborgen. Aan de bassinzijde is het gebouw dan ook relatief ingetogen. De façadelijn aan deze kant van de bouwlocatie wordt bepaald door de lightrail die
Afb13: Het plein aan de Bassin zijde met fietsenstalling en cafĂŠ.
14
Afb14: Overzicht van het ontwerp, de daken van o.a. de grote zaal zijn geheel bekleed met zonnecellen.
Afb15: De rechte wand bekleed met licht rode strekmetaal panelen begeleid de wandelear naar het plein voor SAPPI.
op 5 meter hoogte haar route vanaf het centrum richting SAPPI vervolgt. De lightrail overbrugt de sluis en blijft om die manier aan de “achterzijde” van het SAPPI complex met als gevolg er geen zicht wordt ontnomen aan de voorfaçade. Voor deze façadelijn ontstaat een plein dat uitzicht biedt op de sluisbrug, SAPPI en het lager gelegen Bassin. De geplande bomenrij biedt schaduw en enige beslotenheid aan het plein. Sociale controle en levendigheid en wordt door het café, d openbare fietsenstalling en het lightrailstation in en op de plint van het gebouw verzorgd. De zuidwest zijde van het popcentrum bleek een optimale locatie voor de expedities en entree van de parkeergarage naast het popcentrum. Deze zone wordt geflankeerd door de Kamer van Koophandel en de bomenrijen van de Maasmolendijk. De stedenbouwkundige inpassing is in te delen in 3 sectoren. Allereerst het popcentrum zelf in de noordoost zone. Als tweede de lange plint aan het Bassin en als laatste de parkeerkelder met bijbehorend parkgebied aan zuidelijke kant. De parkeergarage en plint aan het Bassin omlijsten het popcentrum en zorgen voor een voor het oog mindere massale ervaring van de verschillende zalen. Ze zijn als het ware deels ingegraven. Bassinplint en parkeergarage verzorgen de hoofdontsluiting in het gebied. Vanuit de maasboulevard aan de Maas kan men via een ruimte
trap de parkeergarage beklimmen en zijn of haar route vervolgen naar het lightrailstation, of Bassin. Vanuit het bassin komt men eerst op het voorliggende plein en kan men kiezen tussen de trap naar het lightrailstation of de daarnaast gelegen fietslift. Het plein vangt eigenlijk alle voetganger en fietsbewegingen aan de noord-west zijde van het project en stuurt deze naar het park van de parkeergarage. De lightrailbrug is ook voorzien van gescheiden paden voor voetgangers en fietsers. Verkeer van de overkant van de Maas komt direct op de hoogte van het park aan en kan
15
tijdens het lopen van een panoramisch uitzicht over het bassingebied genieten. De kades aan de Maas dienen nu als buitenfoyers en zijn om die reden semipubliek toegankelijk. Dit wordt echter gecompenseerd door de mogelijkheid de maaskade te ervaren op hoog niveau. De verandering van perspectief voegt een extra ervaring toe aan het wandelen langs de maasboulevard en maakt het zeker tot een karakteristiek punt op de route. Een bijzondere plek in Maastricht die het Bassin op de kaart kan zetten als cultureel centrum.
Afb16: Als met via de Maasboulevard de parkeergarage beklimt staat men direct oog in oog met de kranen van Landbouwbelang. De enscenering is hier duidelijk, groen, hout, kranen, trekstaal. Alle materialen zijn hier vertegenwoordigd.
16
Afb17: Isometrisch overzicht van de inpassing
17
Afb18: EssentiĂŤle zichtlijnen binnen het project.
18
[3] STRUCTUUR 3.1 Logistiek De routing van het gebouw is gefocust op de overgang van stad naar popzaal. In deze wandeling daalt men als het ware af naar een andere wereld, een plek waar alles gecontroleerd wordt door techniek en muziek het allesverbindend element is. Het gebouw probeert deze overgang te combineren met een panormische route door het Bassin waarin de bezoeker een beeld krijgt van het lokale karakter van Maastricht. Het begint met de toenadering van het popcentrum met de lightrail en de aankomst op + 5 meter bij het station aan het Bassin. Hier ervaart men de binnenhaven en het gerestaureerde Sappi complex. Men vervolgt de route over een verhoogd park, een groenzone die duidelijk de nieuwe “groene� visie van Maastricht laat zien. Het park brengt de bezoeker naar de Maas en de bijbhorende kranen. Vanuit het panoramadek, waar de kranen vanaf + 8 meter worden ervaren begint de afdaling. Een afdaling naar een andere wereld. Deze tocht zal later in de promenade architecurale besproken worden. De artiesten en werknemers betreden het gebouw niet via het dak, maar via twee entreedeuren aan weerskanten van de expeditiezone. Aan de westzijde van de expeditie opent deze deur naar het plein bij de sluis. De tweede entree ligt bij de zuidelijk gelegen parkeergarage.
Na het betreden van de expeditie worden zowel de artiesten als de werknemers in een centrale corridor geleid tussen de grote en kleine zaal. Aan weerzijdes van deze gang bevinden zich kleedruimtes en douches. Als men de corridor richting de maas verder uitloopt mond de ruimte uit in de artiestenfoyer die tegelijk ook dient als lunch en ontspanninsruimte voor de werknemers. Net als de twee zaalfoyers hebben ook de werknemers en artiesten toegang tot een eigen terraszone aan de Maas. Bij de aanvang van een optreden kunnen de artiesten teruglopen naar de expeditie en vanaf hier de desbetreffende zaal bereiken.
De werknemers krijgen toegang tot de kantoren via een evenwijdig aan de centrale corridor lopende trap. De verschillende kantoren zijn allen gericht op de Maas en geven een breed uitzicht over Maastricht. Door de gestapelde structuur wordt de kwaliteit van de maaskade optimaal benut. Als afwisseling van de verschillende relatief massieve kantoorvolumes zijn de verbende loopbruggen zeer transperant uitgevoerd. Lopen van kantoor naar kantoor wordt zo een aangename ervaring waarin ruimtes elkaar afwisselen. Aan de ene kant loopt men in de foyers, aan de andere kant loopt men langs de maaskade.
Afb19: De grote foyer met bar gezien vanuit de werknemer loopbrug.
19
De begane grond, groene volumes zijn “containers”. Blanke delen aan de Maaszijde zijn de drie foyers.
3.2 3.1 BEGANE FUNCTIEGROND & RUIMTE dfsdsd
De groene zone is voor werknemers en artiesten. Rood zijn de foyers voor bezoekers.
5
1 4
3
3
2 1
10
6
12
8 8
16
8 11
9
13
15 15
7 15
14
15 15
De gele gebieden symboliseren de container volumes.
3.1 1e 3.3 FUNCTIE VERDIEPING & RUIMTE dfsdsd
Rode gebieden zijn loopgebieden voor de bezoekers. Tijdens de afdaling gaan ze onder de kantoren door naar de begane grond.
2
5
1
1
6 14
7 9 8 12
15
13 3
13
11 13
3
10
4 8 13 3
3
Het restaurant op het dak heeft een uitgebreid uitzicht over zowel het Bassin als de overkant van de Maas.
3.1 2e 3.3 FUNCTIE VERDIEPING & RUIMTE dfsdsd
MAASBOULEVARD
11
12
2
13
7
3
6 1
4
5
10 13 3
9 6
8 6
6
[5] WANDELING 5.1 PROMENADE ARCHITECTURALE Het architectonisch ontwerp is sterk ontwikkeld rond een conceptuele routing die de bezoeker begeleid naar de popzaal. Omdat het ontwerp in 3d ontworpen is en veel gebruik maakt van verspringingen, afdalingen en overgangen gaan we nu een bezoeker volgen die het gebouw betreedt. Dit is veruit de beste manier om de sequentie van ruimtes op te nemen.
20
Afb20: Als de bezoeker via de parkeergarage komt kan hij de centrale lift nemen om het panoramadek te bereiken.
21 1
Afb21: Mensen die vanaf de lightrail, danwel te voet komen kunnen de grote trap bij het park nemen.
Afb22: Eenmaal op het panormadek komt de bezoeker oog in oog met de kranen te staan.
22
Afb23: Bij binnenkomst via de centrale entree kan men door het restaurant nog een laatste blik op het Bassin werpen. Eenmaal beneden is links de kleine zaal en rechts de grote zaal.
23
Afb24: De garderobe is ingezet als scheidend element voor de twee verschillende zalen. De balie opent naar twee zijdes.
24
Afb25: terugkijkend op de donkerdere gang bij de garderobe is nu de laatste afdaling naar de foyer dichtbij.
25
Afb26: Afdalen onder de containers door belandt men in de foyer. Helemaal klaar voor een feestelijke avond.
26
Afb27: De foyer is een ruime verzamelruimte. Aan de achterzijde vindt men een trap naar het balkon van de grote zaal.
27
Afb28: In de avond fungeren de omringende kantoorvolumes als lampions in de ruimte. Zonwering heeft hier een omgekeerde functie.
28
Afb29: De grote zaal vanaf het podium. Men betreedt de zaal in het midden.
29
Afb30: Vanaf de foyer de zaal in, en hier kan vanaf het balkon een feestelijke nacht gaan beginnen.
3 10
Afb31: In de nacht zijn de kranen en foyers aangelicht. Als pijlers in het water van de Maas.
31
BRONVERMELDING afb2, 14-06-10 http://www.hfinster.de/StahlArt2/images/paper_ factory_BW-3600-4-13.05.2006.jpg Afb3, 14-06-10 http://www.flickr.com/photos/larixk/3775537459/ http://www.flickr.com/photos/48859566@ N00/2043370594/ Afb4, 14-06-10 http://www.flickr.com/photos/larixk/3775538509/ Afb5, 14-06-10 http://www.flickr.com/photos/tchacky/3017758136/sizes/o/ http://www.flickr.com/photos/30412981@ N02/2875613511/ http://www.panoramio.com/photo/23241851