ความเป็นเอกภาพในบทละครเรื่องรามเกียรติ์

ความเปนเอกภาพในบทละครเรือ่ งรามเกียรติ์ พระราชนิพนธของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช มณีปน พรหมสุทธิรักษ ๑ 0

เรื่องพระรามของอินเดียเปนที่รูจักอยางแพรหลายในดินแดนประเทศไทยมากกวาพัน ป ความนิยมเรื่องพระรามปรากฏในวิถีชีวิตและวัฒนธรรมไทยแขนงตางๆ ตั้งแตสมัยสุโขทัย จนถึงปจจุบัน เชนชื่อตัวละครปรากฏเปนทองที่และพืชพันธุไม อาทิ ถ้ําพระราม หวยองคต สมอพิเภก โรงแรมรามาการเดนท เปนตน มีการวาด การปน เรื่องพระรามประดับตกแตง สถานที่สําคัญ สิ่งของ เครื่องใช มีการแตงเรื่องพระรามหลายรูปแบบและในทุกทองถิ่น ทั้งที่ เปนนิทาน บทละคร บทพากย ทั้งเพื่ออานและเพื่อใชประกอบการแสดงละคร โขน หนัง เรื่อง พระรามเหลานี้ มีความแตกตางจากเรื่องรามายณะภาษาสันสกฤตของวาลมีกิหลายประการ และมีความคลายกับเรื่องพระรามของทองถิ่นตางๆ ของอินเดียมิใชนอย เนื่องดวยการติดตอ กับชาวอินเดียตั้งแตสมัยโบราณ โดยเฉพาะชาวอินเดียใต อยางไรก็ตามในสมัยรัตนโกสินทร เรื่องพระรามฉบับหลวงที่เหลือตกทอดมามีจํานวนไมมาก มีคําพากยรามเกียรติ์ และบทละคร รามเกียรติ์สมัยอยุธยา และบทละครรามเกียรติ์ของสมเด็จพระเจาตากสินมหาราช เรื่อง พระรามทั้งหมดนี้มีเนื้อความไมสมบูรณ เปนเหตุใหพระบาทสมเด็จพระพุทธยาดฟาจุฬาโลก ผูทรงมีพระราชประสงคที่จะใหกรุงเทพมหานครรุงเรืองเหมือนสมัยอยุธยาโปรดใหพระราชวงศานุวงศและกวีที่สามารถทางกาพยกลอนชวยกันแตงบทมหรสพตางๆ รวมทั้งบทละครในที่ ขาดหายไปใหครบทุกเรื่อง เพื่อไวเปนตนฉบับสําหรับพระนคร มีเรื่องรามเกียรติ์ความยาว ๑๑๖ เลมสมุดไทย เรื่องอุณรุท ๑๘ เลมสมุดไทย เรื่องดาหลัง ๓๒ เลมสมุดไทย และเรื่อง อิเหนา ๓๒ เลมสมุดไทย ดวยความยาวดังนี้บทละครรามเกียรติ์พระราชนิพนธของ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชจึงไดชื่อวาเปนเรื่องรามเกียรติ์สํานวนที่ สมบูรณที่สุด

๑

รองศาสตราจารย ดร.มณีปน พรหมสุทธิรักษ ภาควิชาภาษาไทย คณะอักษรศาสตร มหาวิทยาลัยศิลปากร.

๒ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงพระราชนิพนธบทละคร รามเกียรติ์ เมื่อพุทธศักราช ๒๓๔๐ ทรงมีพระราชประสงคที่จะใหกวีผูมีฝมือชวยกันแตงเรื่อง พระรามปราบยักษ ซึ่งเปนเรื่องในไตรดายุคใหมีโวหารเหมือนดังมาลัยรอยกรองอยาง เรียบรอย งดงามไพเราะ เปนดังเครื่องประดับกรรณ เมื่ออานบทละครรามเกียรติ์พระราชนิพนธตลอดทั้งเรื่องจะพบวาสิ่งหนึ่งที่ทําใหบทละครพระราชนิพนฺธเรียบรอย งดงาม คือ ความมีเอกภาพของเรื่องที่มีตลอดสอดคลองตอเนื่องกันตั้งแตตนจนจบเรื่อง เอกภาพของบท ละครพระราชนิพนธเกิดจากการเลือกเรื่องราวจากรามายณะฉบับถิ่นของอินเดียและจาก หนังสือปุราณะตางๆ ที่เลาอยูในดินแดนนี้มาเสริมใหผูอานเห็นเหตุที่มาของเรื่องราวแตละ ตอน เชน กําเนิดตัวละคร ที่มาของอาวุธวิเศษ เปนตน ๑) กําเนิดวงศพระราม : บทละครรามเกียรติ์ เริ่มตนดวยเรื่องหิรันตยักษผูอหังการ เมื่อไดพรจากพระอิศวรก็คิดทําลายโลก ไดมวนแผนดินหนีบใตรักแรพาไปบาดาล บรรดา เทวดาพากันไปขอพรใหพระอิศวรชวย พระอิศวรมีพระบัญชาใหพระนารายรไปชวย พระ นารายณจึงแปลงกายเปนพญาสุกรเผือกมีเขี้ยวเพชรงามไลขวิดทั่วตัวหิรันตยักษจนขาดใจตาย แลวก็ลงไปขวิดเอาโลกมาไวที่เดิม เมื่อปราบยักษแลว พระนารายณทรงครุฑเหาะกลับไป เกษียรสมุทร ไปบรรทมบัลลังกนาควาสุกรี แลวรายมนตรทําใหบังเกิดมีดอกบัวขึ้นในพระอุทร ในดอกบัวนั้นมีพระกุมารงามดังพระพรหมบังเกิดขึ้นดวย พระนารายณอุมพระกุมารนั้นไป ถวายพระอิศวร เลาความเรื่องปราบหิรันตยักษใหทรงทราบ พระอิศวรใหพรวา กุมารนั้นเกิด จากพระนารายณผูทรงฤทธิ์ จะไดเปนตนวงศกษัตริยอันประเสริฐที่จะดับทุกขเข็ญของโลกใน ไตรดายุค แลวใหพระอินทรไปสรางเมืองใหที่ชมพูทวีป ตั้งชื่อพระกุมารวา อโนมาตัน ครอง เมืองอโธยธยา เปนกษัตริยตนวงศพระราม เรื่องพระนารายณปราบหิรันตยักษคือเรื่องพระนารายณอวตารเปนวราหะหรือหมูปา มีเลาในลิงคปุราณะวา หิรัณยากษะมัดโลก ซึ่งมีแสงสวยงามดุจดังนิลุบล นําไปเปนเชลยที่ใต บาดาล พระนารายณอวตารเปนหมูปาใชเขี้ยวโงงฆาหิรัณยากษะ แลวไปชวยนําโลกขึ้นมาจาก บาดาล และวางนางไวบนเพลาขของพระองค ในเรื่องรามายณะไมมีเรื่องพระนารายณอวตาร เปนหมูปา พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงเลือกนิทานเรื่องนี้ที่เลาใน

๓ เรื่องนารายณสิบปางมาเปนตนเหตุของการเกิดนิทานเรื่องปทมโยนิ คือเรื่องกําเนิดพระพรหม จากดอกบัวที่เกิดจากพระนาภีของพระนารายณ เรื่องปทมโยนิมีเลาอยูในทั้งมหาภารตะ รามายณะ รวมทั้งปุราณะของพวกไวษณพ ทั้งหมด ในปุราณะของพวกไศวะก็มีเลาไวเหมือนกัน แตใหทั้งพระพรหมและพระนารายณมี ศักดิ์ต่ํากวาพระอิศวร เรื่องปทโยนิที่เลาไวในมหาภารตะมีวา เมื่อโลกสลายไปรวมกับพรหมัน หรือพระวิญญาณสูงสุดแลว ความมืดไดปกคลุมจักรวาลทั่วไป พระนารายณไดบังเกิดเปน ขึ้นมาจากความคิดครั้งปฐมกาลนั้น ทรงบรรทมอยูในน้ํา แลวก็ทรงคิดถึงการสรางจักรวาล ขณะที่กําลังหมกมุนกับความคิดนั้น ไดมีดอกบัวเกิดขึ้นจากพระนาภีของพระองค ในดอกบัว นั้นมีพระพรหมผูสรางปรากฏอยู มีหลักฐานแสดงวาไทยรูเรื่องพระพรหมเกิดจากดอกบัวที่เกิดจากพระนาภีของพระ นารายณในเรื่องนารายณสิบปางฉบับโรงพิมพวัชรินทร มีเรื่องกําเนิดทาวอโนมาตันตางจาก บทละครรามเกียรติ์ในรัชกาลที่ ๑ เรื่องมีวา เมื่อพระนารายณปราบเหรันตยักษแลว ก็กลับไป บรรทมที่เกษียรสมุทร ขณะที่บรรทมอยูนั้นก็เกิดมีดอกบัวผุดขึ้นจากพระนาภี เมื่อดอกบัวนั้น บานออก มีพระพรหมนั่งอุมพระกุมารองคหนึ่งอยู คือทาวอโนมาตันตันวงศพระรามนั่นเอง การที่บทละครเรื่องรามเกียรติ์ในรัชกาลที่ ๑ ไมกลาวถึงพระพรหมในตอนนี้ไมนาจะ เปนเพราะความไมรูของกวี กวีไดแสดงวารูเรื่องพระพรหมเกิดจากพระนาภีพรนารายณดวย ดังจะเห็นไดจากการบรรยายตอนกําเนิดทาวอโนมาตันวา “มีพระกุมารโฉมยง อยูในหวงดวง โกเมศ ดังพรหมเรืองเดชครรไลหงส” การตัดพระพรหมในความนี้ออกนาจะเพื่อยกยองวงศ ของพระรามวาสืบเชื้อสายมาจากพระนารายณโดยตรง ไมมีความเกี่ยวของใดๆ กับพระพรหม ซึ่งเปนตนวงศของทศกัณฐ ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ วงศของทศกัณฐมีชื่อวา วงศพรหม/ พงศพรหม เนื่องจากสืบมาจากทาวสหบดีพรหมที่ลงจากวิมานแกวมาสรางกรุงลงกา แลวให พรหมธาดาครอง ประทานนามใหวาทาวจตุรพักตร ทาวจตุรพักตรมีโอรสชื่อลัสเตียนเปนบิดา ของทศกัณฐ

๔ ๒) ที่มาของฉัตรแกวโมลี : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ เมื่อสหบดีพรหมลงจาก สวรรคมาสรางกรุงลงกาบนเนินเขานิลกาลา กลางทวีปรังกาและมอบใหธาดาพรหมครอง และ ใหนามวาทาวจตุรพักตร แลวมอบอาวุธและฉัตรแกวโมลีพรอมมนตรกํากับไวปองกันเมืองจาก ศัตรู ถายกฉัตรขึ้นกลางเมืองจะบังแสงดวงอาทิตย ศัตรูจะมองไมเห็นเมือง แตฝายในเมืองจะ แลเห็นศัตรูทั้งหมด ตอเมื่อพระรามยกทัพขามสมุทรมาประชิดลงกา และใหองคตเปนทูตมา สื่อสาร องคตกลาหาญและสามารถมาก ฆาเสนาของทศกัณฐไดถึงสี่ตน ทําใหทศกัณฐทั้งแคน ทั้งอายจึงใหยกฉัตรแกวขึ้น เมื่อกองทัพพระรามมองเห็นแตความมืด สุครีพไดขออาสาไป ทําลายฉัตรแกว สุครีพหักฉัตรได และยังเอาเทาขวาคีบมงกุฎทศกัณฐมาถวายพระรามได ๓) พระอิศวรประทานพรมาลีวัคคพรหมใหมีวาจาสิทธิ์ : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ มาลีวัคคพรหมแมรวมวงศพรหมกับจตุรพักตรแตมีใจใฝทางธรรม ไดไปขอใหพระอิศวร ประทานพระขรรคอันมีฤทธิ์ใหทาวอัชบาลพระอัยกาของพระราม เพื่อใหคอยชวยโลกที่ถูก อสุรพักตรรุกราน ตอมาอสุรพักตรที่ไดรับประทานคทาจากพระอิศวรไดรุกรานไปทั่ว เทวดา ไดมาขอใหพระอิศวรชวย พระอิศวรไดใหทาวอัชบาลไปปราบอสุรพักตร และปราบไดสําเร็จ ทาวอัชบาลและมาลีวัคคพรหมไดกลายเปนเพื่อตายกัน พระอิศวรไดประทานพรใหมาลีวัคค พรหมมีวาจาสิทธิ์ตามที่ขอ และประทานนามใหใหมวา มาลีวราช ตอมาเมื่อทศกัณฐทราบวา สหายชื่อสัทธาสูรและนัดดาชื่อวิรุญจําบังถูกหนุมานสังหารในสนามรบก็คิดจะเชิญมาลีวราช ผูม ีวาจาสิทธิ์ใหมาสาปแชงพระราม แตเมื่อมาลีวราชฟงความทั้งสองฝายแลวก็ใหทศกัณฐคืน นางสีดาใหพระราม ทศกัณฐไมยอมและคิดอาฆาตแคน มาลีวราชไดสาปใหทศกัณฐพบแต ความวิบัติและถาออกรบกับพระรามก็ขอใหตายดวยศรของพระราม ๔) ที่มาของบุษบกแกว : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ สหมลิวันยักษซึ่งเคยครองทวีป รังกา ตอมาหนีพระนารายณไปอยูบาดาลทราบวาสหบดีพรหมสรางกรุงลงกาใหทาวจตุรพักตร จึงนําบุษบกแกวที่พระอิศวรประทานไวมามอบให บุษบกนั้นมีฤทธิ์เหมือนมีชีวิต ผูนั่งนึกจะไป ที่ใดก็จะไปตามใจนึก ยกเวนสตรีที่เปนมาย ถาขึ้นนั่งบุษบกจะไมลอย เมื่อทาวจตุรพักตรสิ้นได มอบบุษบกใหทาวลัสเตียนที่ครองลงกาตอมา และทาวลัสเตียนมอบใหโอรสชื่อกุเรปน ตอมา ทศกัณฐไดแยงเอามา เมื่ออินทรชิตแปลงกายปนพระอินทรออกรบกับพระลักษณ ใหนาง

๕ อัปสรฟอนรําในทองฟาทําใหพระลักษณเคลิ้มสติ จึงถูกศรพรหมาสตรของอินทรชิตสลบไป หนุมานออกมาชวยก็ถูกอินทรชิตใชศรฟาดจนสลบ เมื่อพระรามมาพบและพยายามชวยพระ ลักษณ แตไมสามารถชวยไดก็ครวญจนสลบไป ทศกัณฐจึงใหไปนํานางสีดามาดูใหประจักษวา พระรามสิ้นแลว นางสีดาพรอมนางตรีชาดาขึ้นบุษบกลอยมาสนามรบ นางสีดาเศราโศกมาก คร่ําครวญเพียงสิ้นสมประดี นางตรีชาดาปลอบวา ขอใหนางสีดาระงับความเศราไว พระราม ยังมีชีวิตอยูแนนอน เพราะบุษบกที่นางสีดานั่งมายังลอยอยู ๕) ที่มาของธนูมหาโมลี : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ ธนูมหาโมลีเปนธนูที่พระอิศวร ใชปราบอสูรตรีบูรัม ตอมาไดประทานใหเมืองมิถิลา เมื่อทาวชนกจัดพิธีสยุมพรนางสีดาได กําหนดไววาผูใดยกธนูมหาโมลีที่หนักมากได จะไดอภิเษกกับนางสีดา เรื่องมีวา ยักษชื่อ ตรีบูรัมครองโสฬสธานี มีอานุภาพมาก ไมกลัวใครนอกจากพระนารายณ จึงทําพิธีทรมานกาย เพื่อขอพรจากพระอิศวร วาไมใหพระนารายณทํารายตนได พระอิศวรใหพรตามที่ขอ แตขอให ตั้งอยูในธรรม แตตรีบูรัมหยาบคายรายกาจรุกรานไปทั่ว บรรดาเทวดาไปขอใหพระอิศวรชวย พระอิศวรจึงตองทําศึกครั้งสําคัญนี้ ในการเตรียมศึกครั้งนี้ทรงเอากําลังของพระพรหมเปน เกราะเพชร กําลังเขาพระสุเมรุเปนคันธนูชื่อมหาโมลีมีอานุภาพมาก เอากําลังอนันตนาคเปน สายธนู กําลังพระนารายณเปนลูกศร แตพระอิศวรไมสามารถสังหารตรีบูรัมได เพราะพระ นารายณที่เปนลูกศรหลับสนิท ไมพุงออกไปจากธนู เนื่องจากพรที่พระอิศวรเคยใหไวกับ ตรีบูรัม พระอิศวรจึงตองใชกลองมณีสองเนตรเผาตรีบูรัม ในรามายณะของวาลมีกิ ธนูที่ทาวชนกกําหนดใหผูมารวมพิธีสยุมนางสีดายกคือธนู รัตนะ ซึ่งเปนธนูของพระอิศวรเชนกัน แตเปนธนูที่พระองคใชบังคับเหลาบรรดาเทวดาใหแบง สวนแบงที่ไดจากการประกอบยัญพิธีของฤษีทักษะมาใหพระองค ไมใชธนูที่ปราบตรีปุระ ศิวปุราณะ เลาเรื่องตรีปุระวา ลูก ๓ ตนของฤษีตารกาที่ถูกพระสกันทกุมารสังหารนั้น บําเพ็ญพรตอยางแรงกลาเพื่อใหมีอํานาจมากกวาเทวดา พวกมันขอพรจากพระพรหมวา ขอใหสิ่งมีชีวิตทั้งมวลไมสามารถปราบพวกมันได พระพรหมไมอาจใหพรเชนนั้นได และ แนะนําใหขอสิ่งที่เหมาะกับกําลังของตน อสูรทั้งสามจึงขอใหมายา สถาปนิกของอสูรสราง เมืองให ๓ เมือง คือเมืองทอง เมืองเงิน และเมืองเหล็ก และขอใหพระอิศวร เทพที่พวกมันนับ

๖ ถือเปนผูสังหารพวกมันดวยธนูเพียงลูกเดียวเมื่อเมืองทั้งสามมารวมกัน ตอมาอสูรทั้งสามทําให เทวดาเดือดรอนมาก จึงขอใหพระพรหมชวย พระพรหมไมชวยขอใหพระอิศวรชวยแทน พระอิศวรมอบใหพระนารายณไปปราบอสูรตรีปุระ แตไมสําเร็จเพราะพรของพระอิศวร ใน ทีส่ ุดพระอิศวรตองไปปราบเอง ดวยธนูที่สรางจากพลังของปวงเทวดา พระวิษณุเปนลุกธนูที่มี พระอัคนิอยูตรงหัวและพระพายอยูตรงปลาย แตไมสามารถสังหารตรีปุระได จนพระนารายณ ไปหลอกใหตรีปุระเลิกนับถือศิวลึงค พระอิศวรจึงสามารถสังหารตรีปุระไดดวยธนูเพียงลูก เดียว มีขอสังเกตวา ในศิวปุราณะไมมีเรื่องพระนารายณที่เปนธนูหลับ เรื่องพระนารายณหลับ บนหัวธนูมีอยูในปุราณะทมิฬ ชื่อติรุวารรูร การที่บทละครเรื่องรามเกียรติ์เลือกเรื่องตรีปุระมาแสดงที่มาของธนูมหาโมลีก็เพื่อเนน ใหเห็นความวิเศษของธนูมหาโมลีนั่นเอง เรื่องติรุวารรูรไมใชเรื่องพระอิศวรปราบตรีปุระ แตเปนเรื่องพระนารายณบําเพ็ญตบะ ที่ทุงกุรุเกษตรจนตบะแกกลา ก็เกิดอหังการ เมื่อพระอิศวรมีบัญชาใหเกิดธนูวิเศษขึ้น พระ นารายณก็ฉวยมาเปนของพระองค และเที่ยวไลยิงบรรดาเทวดาที่หนีไปจนถึงจัตติปุรัม เมื่อ พระนารายณตามไปถึง ดวยความศักดิ์สิทธิ์ของจัตติปุรัม พระนารายณก็ออนแรง วางเศียรบน หัวธนูหลับไป โอรสของพระพฤหัสบดีกลาวกับบรรดาเทวดาวา คนที่เยอหยิ่งอหังการไมควร เขามาที่จัตติปุรัม และบอกใหบรรดาเทวดาแปลงกายเปนปลวกกัดสายธนูจนขาด สายธนูก็ตัด ศีรษะของพระนารายณ นิทานเรื่องนี้เปนของพวกไศวะที่ขมพวกไวษณพใหต่ําตอยกวา ๖) เรื่องนนทก : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ นนทกเปนขาของพระอิศวร มีหนาที่ตัก น้ําลางเทาใหเทวดาที่มาเฝาพระอิศวรเปนเวลาถึงโกฏิป นนทกถูกพวกเทวดาแกลวถอนผมจน ศีรษะลาน แคนใจมากจึงไปขอพรจากพระอิศวร ขอใหมีนิ้วเพชรที่ชี้ใครคนนั้นก็จะตาย เมื่อได พรแลวนนทกมีใจกําเริบอหังการ เที่ยวเอานิ้วไปไลชี้เทวดา พระอินทรจึงไปทูลใหพระอิศวร ทราบ พระอิศวรตองใหพระนารายณไปปราบ พระนารายณแปลงกายเปนนางเทพอัปสร ไป ชวนนนทกที่หลงเสนหนางใหรําตามทาตางๆ นนทกรําตามจนถึงทาที่ชี้ลงขาตนเอง นนทกก็ขา หักเพราะเดชนิ้วเพชร นางเทพอัปสรจึงกลับรางเปนพระนารายณเพื่อจะสังหารนนทก นนทก จึงตอวาพระนารายณวาเอาเปรียบ มีถึงสี่มือยังไมกลาสูกันซึ่งๆ หนา พระนารายณจึงทาวา

๗ ขอใหนนทกไปเกิดใหมมีสิบหนา ยี่สิบมือ และมีอาวุธพรอมสรรพ สวนพระองคจะไปเกิดเปน มนุษยสองมือ จะไดสูกันในโลกมนุษยอีกครั้งหนึ่ง นนทกเกิดมาเปนทศกัณฐ พระนารายณ อวตารลงมาเปนพระราม รบชนะทศกัณฐในที่สุด ในเรื่องรามายณะไมมีเรื่องนนทก เรื่องนนทกมีที่มาจากเรื่องอสูรขี้เถาในปุราณะทมิฬ ชื่อ เกรลเตจวรลารุ เรื่องมีวาถัสมาสุระเกิดจากขี้เถาบนกายของพระอิศวร จงรักภักดีตอพระ อิศวรมาก พระองคจึงประทานพใหมีมือวิเศษที่ถาวางบนศีรษะใครคนนั้นก็จะกลายเปนขี้เถา ภัสมาสุระไดพรแลวก็อหังการอยางยิ่ง เที่ยวรุกรานไปทั่วโลก พระนารายณตองแปลงกายเปน นางโมหิณีไปยั่วยวนใหภัสมาสุระฟอนรําตามพระองค จนถึงทาวางมือบนศีรษะ เมื่อภัสมาสุระ รําตามก็กลายเปนขี้เถา การที่บทละครเรื่องรามเกียรติ์เติมเรื่องนนทกก็เพื่อใหมีคําอธิบายวาเหตุใดทศกัณฐจึง มียี่สิบกร และยังตองพายแพแกพระรามที่มีเพียงสองกร ๗) กําเนิดพิเภก : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ พระอิศวรสองเนตรลงไปในโลก ทําให ทรงทราบวา นนทกมาเกิดเปนทศกัณฐผูหยาบคายรายกาจ จะรุกรานโลกไปทั่ว พระนารายณ ตองอวตารลงไปปราบ ตองไปทําสงครามกับพวกกุมภัณฑที่มีฤทธิ์เดชมาก พระองคจึงตองชวย พระรามดวยการใหพระเวสสุวรรณ (ทาวกุเวร) ไปเกิดรวมวงศกับทศกัณฐ ใหไปเปนไสศึก คอยบอกกลใหทําลายลางพวกอสูรจนสิ้นวงศ และประทานแวนแกวอันวิเศษใหเปนตาทิพย ดวย ในการทําศึกกับทศกัณฐ พระรามตองขอคําแนะนําจากพิเภกตลอดจนเสร็จศึก ๘) กําเนิดหนุมาน : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ นางอัจนามารดานางสวาหะโกรธที่ นางสวาหะบอกฤๅษีโคดมวาพาลีและสุครีพไมใชลูกของฤๅษี ทําใหฤๅษีสาปลูกทั้งสองให กลายเปนวานร และสาปนางอัจนาใหกลายเปนหิน นางจึงสาปนางสวาหะใหไปยืนตีนเดียว เหนี่ยวกินลมอยูในปาจนมีลูกเปนวานรมีฤทธิ์เลิศจึงจะพนคําสาป ตอมาพระอิศวรแบงกําลัง ของพระองคใหพระพายนํามาพรอมอาวุธของพระองค ไปซัดเขาปากนางสวาหะเพื่อใหเกิด เปนวานรผูมีฤทธิ์ หนุมานกําเนิดมามีกุณฑลขนเพชร เขี้ยวแกว หาวเปนดาวเปนเดือน กอน จากกันมารดาสั่งวา ผูใดมาเห็นวาหนุมานมีกุณฑลขนเพชรและเขี้ยวแกวผูนั้นคือพระนารายณ อวตาร ใหหนุมานถวายตัวเปนขาบาท เหตุการณตอมาก็เปนไปตามนั้น เมื่อจากมารดาแลว

๘ หนุมานเหาะไปเที่ยวเลน ดวยความคะนองไดเขาไปหักโคนตนไมในสวนพระอุมาเพื่อเก็บผลไม กิน ถูกพระอุมาสาปใหกําลังลดลงกึ่งหนึ่ง หนุมานรูตัววาผิดขอโทษพระอุมาและขอใหปรานี พระอุมาจึงผอนผันใหวา หนุมานจะไดกําลังคืนมาเมื่อพระรามไดลูบหลังจนหางหนุมาน เมื่อ หนุมานพาทาวมหาชมพูมาเฝาพระรามทั้งแทนบรรทม พระรามชมวาหนุมานมีฤทธิ์และลูบ เศียรตลอดหาง ทําใหหนุมานพนคําสาปของพระอุมา และตอมําหนุมานตองแสดงลักษณะ พิเศษคือ หาวเปนดาวเปนเดือนใหนางบุษมาลีเชื่อวาเปนหนุมาน และใหมัจฉานุเชื่อวาเปน บิดา ในรามายณะไมมีเรื่องหนุมานเกิดจากกําลังของพระอิศวร ในศิวปุราณะมีเรื่องวาพระศิวะ หลงรักพระวิษณุขณะแปลงเปนนางโมหินี จึงหลั่งน้ําเชื้อออกมา ฤๅษีทั้งเจ็ดไดเก็บไว และ นํามาหยอดใสหูนางอัญชนา ธิดาของฤๅษีเคาตมะ ตอมานางก็ใหกําเนิดหนุมาน ๙) กําเนิดชมพูพาน : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ พระอิศวรทรงสรางชมพูพานจาก เหื่อไคลของพระองค ใหมีความรอบรูเรื่องสรรพวิเศษ เพื่อคอยชวยพระนารายณที่จะอวตาร มาเปนพระรามไปปราบทศกัณฐ พระอิศวรยกชมพูพานใหเปนโอรสของพาลี ตอมาเมื่อพระ ลักษณตองศรพรหมาสตรของอินทรชิต พิเภกไมสามารถแนะนํายาใหได ไดทูลพระรามวาไม รอบรูเหมือนชมพูพานที่พระอิศวรไดใชใหตรวจสรรพยาในทวีปทั้งสี่ ชมพูพานจึงทูลพระราม วา ยาแกศรพรหมาสตรมีอยูทาเขาอาวุธ ในบุพพวิเทหทวีปซึ่งอยูไกลมาก และพระอิศวรไดสั่ง ไววา ถาพระอนุชาของพระรามซึ่งเปนพระนารายณตองศรอินทรชิต ก็ใหหนุมานไปนํายานั้น มา จะแกไดสําเร็จ ในเรื่องรามายณะไมมีเรื่องพระอิศวรสรางชมพูพานจากเหื่อไคลของ พระองค ๑๐) เรื่องพาลีผิดคําสาบาน : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ ขณะที่รามสูรกําลังไลแยง แกวมาจากนางเมขลาอยูก็มาพบเทพอรชุนผูมีฤทธิ์ ศรศิลปไมกินกันจึงเกิดตอสูกัน เทพอรชุน เสียทีถูกรามสูรจับบาททั้งสองฟาดกับเขาพระสุเมรุ ทําใหเอนทรุดลง เทพอรชุนก็สิ้นชีวิต พระ อิศวรตกใจใหประกาศไปทั่วทั้งบนสวรรคและบนโลก ใหมาชวยยกเขาพระสุเมรุใหตรงดังเดิม เทวดาทุกชั้นฟา นักสิทธิ์ ครุฑ นาค พาลีและสุครีพก็พากันมาชวย ดวยการเอาพญานาคมาพัน รอบเขาพระสุเมรุแลวชวยกันฉุด แตกไ็ มสําเร็จ สุครีพจึงอาสา ขณะที่พวกเทวดาและครุฑ ชวยกันฉุดพญานาค สุครีพก็เอานิ้วจี้ที่สะดือพญานาค พญานาคก็สะดุงก็ขดตัวเขา เขาพระ

๙ สุเมรุก็เขยื้อน พาลีเห็นดังนั้นก็ใชบาชวยดัน เขาพระสุเมรุก็ตรงดังเดิม ตอมาพระอิศวรได ประทานรางวัลใหพาลีกับสุครีพ ประทานตรีเพชรใหสุครีพ และใหพรวาใครก็ตามที่มาสูกับ พาลีใหกําลังกายลดไปกึ่งหนึ่ง และประทานนางดาราใสผอบแกวฝากพาลีไปใหสุครีพ แตพระ นารายณทวงวาไมควรฝากนางดาราไปกับพาลีเพราะอาจไมถือมือสุครีพ พาลีจึงใหสัตยสาบาน วาถาไมนํานางดาราไปใหสุครีพขอใหศรพระรามผลาญชีวิต ตอมาเมื่อพาลีเขาใจผิดสุครีพคิด วาสุครีพจะชิงราชสมบัติจึงเนรเทศสุครีพออกจากเมืองไป เมื่อพระรามมาขอใหสุครีพชวยตาม นางสีดา สุครีพก็ขอใหพระรามปราบพาลีให พระรามจึงแผลงศรใสพาลี ตอนแรกพาลีตําหนิ พระรามที่มายุงเรื่องพี่นองทะเลาะกัน “เราสองพี่นองรวมครรภ จะพิโรธโกรธกันไปถึงไหน อหังการมาผลาญชีวาลัย กูผิดสิ่งใดใหวามา” พระรามจึงอธิบายวา “ตัวทานจงคิดถึงความหลัง เมื่อครั้งพระอิศวรรังสรรค ประทานนางดาราวิลาวัณย ใหนองรวมครรภของวานร ทานรับ มาแลวสาบานถวาย ถามิใหใหตายดวยแสงศร เราจึ่งสังหารราญรอน ตามที่โทษกรณทานมี ไว” พาลีจึงยอมรับโทษ ในเรื่องรามายณะไมมีเรื่องพาลีใหสัตยสาบาน และพระรามใหเหตุผล ที่สังหารวาลินวา เพราะวาลินไมตั้งอยูในธรรม แยงชายาของสุครีวะไป เรื่องพาลีและสุครีพชวยพระอิศวรดึงเขาพระสุเมรุใหตรงไดอิทธิพลจากเรื่องการกวน เกษียรสมุทรซึ่งเปนเรื่องพระนารายณอวตารเปนเตาชวยเทวดาและอสูรกวนเกษียรสมุทร เรื่องนี้มีเลาอยูในปุราณะทุกเรื่อง เรื่องกวนเกษียรสมุทรไทยเรียกวาชักนาคดึกดําบรรพ เปน สวนหนึ่งของพระราชพิธีอินทราภิเษก ซึ่งเปนพระราชพิธีโบราณของไทย กฎมณเฑียรบาลเลา วา “สนองพระโอษฐ ตํารวจเลกเปนอสูร ๑๐๐ มหาดเล็กเปนเทพดา ๑๐๐ เปนพาลีสุครีพ มหาชมพูและบริวาราพนร ๑๐๓ ชักนาคดึกดําบรรพ อสูรชักหัว เทพดาชักหาง พานรอยู ปลายหาง” เรื่องกวนเกษียรสมุทรของไทยตางจากของปุราณะตรงที่มีการเพิ่มตัวละครจาก เรื่องรามเกียรติ์ใหมาชวยชักนาคดวย เรื่องนี้ไมมีในรามายณะของวาลมีกิ ไทยนาจะไดอิทธิพล จากเขมร (ดังปรากฏภาพสลักที่นครวัด) ซึ่งไดรับจากรามายณะทมิฬที่กลาวชมวาลินวามีพลัง อํานาจมากไดมาชวยกวนเกษียรสมุทรดวย

๑๐ ๑๑) เรื่องทศกัณฐยกเขาไกรลาส : ในบทละครรามเกียรติ์ เลาวาวิรูฬหกยักษ ขึ้นมา เฝาพระอิศวร ถูกสารภูหลอกใหกราบไหวดวยความเขาใจผิด คิดวาเปนพระอิศวร วิรูฬหก โกรธมากจึงเอาสังวาลขวางสารภู และถูกเขาไกรลาสทําใหทรุดลงแลวกลับไปบาดาล พระ อิศวรทราบความทั้งหมดก็หาผูมาชวยยกเขาไกรลาสใหตรง บรรดาเทพและอสูรมาอาสาก็ไม สามารถทําได พระอิศวรจึงใหไปหาทศกัณฐมาชวย ทศกัณฐเนรมิตกายใหญเทาพระพรหม ชวยยกเขาไกรลาสใหตรงได ทศกัณฐเกิดอหังหารทูลขอพระอุมาจากพระอิศวรเปนรางวัลที่ ชวยยกเขาไกรลาสได พระอิศวรไมเต็มใจจะยกใหแตจํายอม และเชื่อวาถึงไดพระอุมาไป ทศกัณฐก็ตองพามาคืน บรรดาเทวดาตกใจมากไปขอใหพระนารายณชวย พระนารายณก็ลงไป ยังชายปาตรงตนทางไปลงกา แปลงกายเปนยักษชรา ทําเปนคนโงเงา ยืนปลูกตนไมเอายอดลง พื้น ทศกัณฐเอาพระอุมาทูนเศียรเหาะผานมาจึงเขามาใกล และตําหนิพระนารายณแปลงวา โฉดเขลา ปลูกตนไมเอายอดลงดิน พระนารายณแปลงยิ้มเยย ตําหนิทศกัณฐวาเขลากวาที่ไป พานางจัญไรมาจะทําใหกรุงลงกาสิ้นสูญ ทศกัณฐเชื่อเพราะองคพระอุมารอนดั่งไฟ และขอให พระนารายณแปลงแนะนํานางที่วาดีให พระนารายณแนะนําใหไปขอนางมณโฑแทน ทศกัณฐ ก็ทําตาม ในเรื่องรามายณะไมมีเรื่องทศกัณฐชวยยกเขาไกรลาสใหตรง มีแตทศกัณฐถูกพระ อิศวรใชนิ้วพระบาทกดทศกัณฐจนจมอยูใตเขา เพื่อลงโทษที่ทศกัณฐกลาลวงล้ําเขาไปในเขต เขาไกรลาสขณะพระอิศวรกําลังมีความสุขกับพระอุมา นอกจากนั้นเรื่องพระนารายณแปลง เปนยักษชราปลูกตนไมเอายอดลงดินก็ไมมีในรามายณะ แตมีในปุราณะทมิฬเรื่องติรุวรัญจรัม แตในปุราณะเรื่องนี้ทศกัณฐไมไดนางมณโฑแทนพระอุมา พระอิศวรประทานดาบ หอกและ มายาศักติใหแทน ๑๒) ทศกัณฐถอดจิต : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ เมื่อองคตอายุไดสิบปพาลีจัดพิธี ลงสรงให ทศกัณฐรูขาวก็คิดจะไปฆาองคตที่เปนลูกศัตรูผูเกิดมาทําใหทศกัณฐตองอับอาย เมื่อ ไปถึงบริเวณพิธีก็แปลงกายเปนปูแอบอยูที่คันฉัตร เมื่อพวกวานรก็ไลจับก็ไลฆาวานร พาลีมา ชวยวานร สูกับปู ทศกัณฐตกใจก็กลายกลับเปนยักษ สูพาลีไมไดถูกจับมัดไวกับพวนเหล็กใหญ เอาไปตระเวนที่ริมน้ํา เมื่อประกอบพิธีลงสรงเรียบรอยแลว พาลีใหเอาทศกัณฐมาใหองคตลาก

๑๑ เลนเหมือนลากปูเปนเวลาเจ็ดวัน แลวปลอยตัวไป เมื่อกลับถึงลงกา ทศกัณฐเสียใจมากที่แพ พาลีถึงสองครั้ง ครั้งแรกเมื่อถูกพาลีแยงนางมณโฑขณะทศกัณฐพานางจากเขาไกรลาสกลับ กรุงลงกา และในครั้งนี้ ทศกัณฐจึงขอใหพระดาบสโคบุตรผูเปนอาจารยของตนชวยคิดวิธีที่ทํา ใหใครฆาก็ไมตาย พระดาบสพาทศกัณฐขึ้นไปทําพิธีที่ยอดเขานิลกาลา ทําพิธีอานพระเวท บําเพ็ญตบะจนดวงจิตออกจากราง พระโคบุตรนําดวงจิตของทศกัณฐใสกลองแกวประดับดวย ศิลาแลวนําไปเก็บไวที่กุฏิกลางปา ใหไกลจากทศกัณฐ เพื่อไมใหดวงจิตคืนเขาสูรางทศกัณฐได งาย ตอมาเมื่อหนุมานจะชวยพระรามใหปราบทศกัณฐใหได เมื่อพิเภกบอกเรื่องทศกัณฐถอด ดวงจิต หนุมานจึงชวนองคตไปลวงเอากลองดวงจิตของทศกัณฐจากพระโคบุตร พระโคบุตร หลงเชื่อฝากกลองดวงจิตทศกัณฐไวกับองคต แลวพาหนุมานไปสวามิภักดิ์กับทศกัณฐ ทศกัณฐ วางใจรับหนุมานเปนโอรสบุญธรรม หนุมานออกรบอยางกลาหาญจนทศกัณฐเชื่อใจ ในที่สุด หนุมานก็ลวงทศกัณฐออกรบกับพระราม ทําลายดวงจิตทศกัณฐ พระรามก็สังหารทศกัณฐได ในรามายณะไมมีเรื่องทศกัณฐถอดดวงจิต ๑๓) กําเนิดนางสุพรรณมัจฉา : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ ทศกัณฐประพฤติชั่ว แปลงกายไปรวมรักกับนางปลา เกิดธิดาชื่อนางสุพรรณมัจฉา เมื่อหนุมานจองถนนไปกรุงลงกา ทศกัณฐสั่งใหนางสุพรรณมัจฉา มาขัดขวาง นางสั่งใหบริวารปลามาคอยคาบกอนหินที่หนุมาน ถมทะเลลงมาไปทิ้ง หนุมานพบนางสุพรรณมัจฉาขัดขวางดังนั้นก็จับตัวไว และไดสมกับนาง ตอมานางสุพรรณมัจฉาใหกําเนิดบุตร ชื่อมัจฉานุ ไมยราพเอาไปเลี้ยงไวเปนบุตรบุญธรรม เมื่อ หนุมานตามไปชวยพระรามพระลักษณที่ไมยราพลักไปไวที่บาดาล หนุมานไดพบมัจฉานุที่เมื่อ ทราบวาหนุมานเปนบิดาก็ยอมบอกใบทางไปหาพระรามให ทําใหหนุมานชวยพระรามพระ ลักษณไดสําเร็จ ในรามายณะไมมีเรื่องนางสุพรรณมัจฉา ๑๔) สหมลิวันยักษสรางดานปองกันเมือง : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ สหมลิวัน ยักษเกรงวาทศกัณฐจะมาเบียดเบียนบีฑาถึงบาดาล จึงสรางดานตางๆ ปองกันไว ดานแรก เปนดอกบัวใหญ มีกานเปนทางลงไปประตูศิลา มีกําแพงพรอมปอมคายลอมสามชั้น มี กุมภัณฑจํานวนโกฏิเฝาอยู ตอมาเปนพญาชางสูงใหญตกมันคอยตระเวนอยูตามทาง ตอมา เปนภูเขากระทบกันเกิดเปนเพลิงกาฬรุงโรจน ตอมาเปนยุงฝูงใหญตัวเทาแมไก และที่ประตู

๑๒ เขาออกเมืองใหทําตาชั่งยักษไวชั่งทุกคนที่เขาออกไปมา เพื่อปองกันศัตรูที่ปลอมมาทําราย ตอมาสหมลิวันยักษมีโอรสชื่อมหายมยักษ มีโอรสชื่อไมยราพ และบุตรชื่อนางพิรากวน ตอมา ไมยราพไปเขากับทศกัณฐชวยทศกัณฐจับพระรามพระลักษณลงไปขังไวที่บาดาลได พิเภกบอก ใหหนุมานตามไป หนุมานสามารถทําลายดานตางๆ ได จนไปพบบุตรคือมัจฉานุที่ชวยบอกใบ ใหหนุมานไปชวยพระรามกับพระลักษณได ในรามายณะไมมีเรื่องไมยราพ ไทยไดจากฉบับ อินเดียใต ๑๕) อินทรชิตไดพรจากพระพรหม : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ อินทรชิตบําเพ็ญ ตบะแกกลาเปนเวลาเจ็ดปจนเทวดาผูเปนใหญทั้งสามองคตองลงมาใหศรวิเศษตามที่อินทรชิต ตองการ นอกจากประทานศรแลวพระพรหมยังประทานพรวา เมื่ออินทรชิตจะตายใหตายบน อากาศ ใหแปลกจากคนทั้งหลายในโลก ถาเศียรขาดตกดิน จะเกิดไฟบรรลัยกัลป ตองหาพาน แกวพระพรหมมารองรับ ไฟจึงจะไมไหมโลก ตอมาเมื่อพระลักษณจะแผลงศรสังหารอินทรชิต พิเภกไดขอใหรอกอน เพราะเกรงเศียรอินทรชิตจะตกลงบนพื้น จะทําใหไปไหมโลก พิเภก แนะนําใหสงองคตไปขอพานจากพระพรหมมารองเศียรอินทรชิต พระลักษณไดทําตาม คําแนะนํานั้น เมื่อพระลักษณแผลงศรไปตัดเศียรอินทรชิต องคตก็เอาพานไปรองรับ แลว นํามาถวายพระลักษณ พระลักษณนําไปถวายพระราม และพระรามไดแผลงศรทําลายเศียร อินทรชิตตามคําแนะนําของพิเภก ๑๖) กําเนิดทรพี : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ นนทกาลยักษเปนขาของพระอิศวร มี หนาที่เฝากําแพงชั้นใน วันหนึ่งไปทิ้งดอกไมใสนางอัปสรเทพมาลี พระอิศวรโกรธมากที่นนทกาลมาหยอกลอนางอัปสรจึงสาปใหลงไปเกิดเปนกาสรชื่อทรพา และใหพนสาปเมื่อลูกชื่อทรพี ที่แข็งแรงฆาตาย ตอมาทรพีลูกที่เกิดกับนางนิลกาสรที่ไมยอมใหทรพีฆาลูกเหมือนนางกาสร อื่นๆ แอบไปใหเทวดาเลี้ยงไวในถ้ําจนโต ทรพีอหังการมาก เมื่อรูเรื่องทรพาฆาลูกก็สังหาร ทรพาแลวเที่ยวทาใครๆ รบดวย ในที่สุดพาลีก็ถูกฆาตายในถ้ํา ในรามายณะไมมีเรื่องนนทกาล ยักษถูกสาปเปนทรพา มีแตเรื่องของอสูรชื่อทุนทุภิมีลูกคนโตชื่อมายาวินที่มาทาวาลินรบและ ถูกวาลินฆาตายในถ้ํา เรื่องทรพานี้คิดวาไดมีการเติมขึ้น เพื่อใหสอดคลองกับลักษณะชั่วที่ลูก ฆาพอแม ที่วาเปนลูกทรพี

๑๓ ๑๗) กําเนิดนางสีดา : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ นางมณโฑไดเสวยขาวทิพยที่ กากนาสูรไปโฉบมาจากพิธีของทาวทศรถก็ทรงครรภนางสีดา เมื่อนางสีดาประสูติไดรองวา “ผลาญราพณ” สามครั้ง ทศกัณฐใหพิเภกมาทํานายโชคชะตานาง พิเภกทํานายวานางเปน กาลกิณีจะทําลายลงกาจนสูญสิ้น ใหเอาใสผอบลอยน้ําไป ตอมานางสีดาเปนเหตุใหลงกาถูก ทําลายจนหมดสิ้นตามคําทํานายของพิเภก ในเรื่องรามายณะนางสีดาไมไดเปนธิดาของ ทศกัณฐและนางมณโฑ ในเรื่องเทวีภาควตปุราณะ และเรื่องอัทภุตรามายณะ มีเรื่องนางสีดา เปนธิดาของราวณะและนางมันโททรี แตไมมีเรื่องสีดาเกิดจากขาวทิพย ในรามายณะของ มาเลยมีเรื่องญาติของราวณะชื่อคาคักสวาระปลอมเปนกาไปรวมพิธีขอบุตรของทาวทศรถ และไดขโมยขาวทิพยไปกอนหนึ่ง ไปใหราวณะเสวย ไมมีเรื่องนางสีดาเกิดจากขาวทิพยนั้น ๑๘) ความแคนของนางคอมกุจจี : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ นางคอมกุจจี นาง กํานัลของนางไกยเกษีมีความแคนพระรามมาก เพราะเมื่อพระรามยังเปนพระกุมารอยู ขณะ กําลังทดลองฝมือในการยิงธนูกันอยูนั้นพระรามไดแกลงยิงหลังคอมของนางกุจจี ทําใหนาง แคนใจมาก “ถึงมาตรกูเปนคอมเคา ก็ขาเกานางไกยเกษี พระรามมาทําดั่งนี้ ชีวีมิตายจะเห็น กัน” ตอมาเมื่อไดขาววาทาวทศรถจะอภิเษกพระรามใหครองเมือง นางกุจจีไดยุยงนางไกยเกษี ใหทูลขอทาวทศรถใหเนรเทศพระรามและใหพระพรตครองเมืองแทน ทาวทศรถตองยอมให ตามที่ขอเพื่อรักษาสัตยที่นางใหไว พระรามจึงตองออกจากเมืองไป บําเพ็ญพรตอยูในปาเปน เวลา ๑๔ ป นางกุจจีก็แกแคนไดสําเร็จ ในเรื่องรามายณะไมมีเรื่องพระรามแกลงนางคอม มันถรา ขาของนางไกยเกยี ที่นางคอมยุใหนางไกยเกยีขอใหทาวทศรถเนรเทศพระรามและ พระภรตครองเมืองนั้นก็เปนเพราะความจงรักภักดีที่มีตอนางไกยเกยี แตในรามายณะฉบับ ทมิฬของกัมพันมีเรื่องตรงกับของไทย ๑๙) ศรของรามสูร : ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ รามสูรเปนยักษอยูในวิมานชั้น จตุมหาราช มีใจหยาบชา เที่ยวรุกรานไปทั่ว วันหนึ่งขณะลงมาเที่ยวเลนที่ชายปาไดพบกองทัพ พระรามที่กําลังเดินทางจากเมืองทาวชนกกลับไปอโยธยาก็เขาขวางและขมขูพระรามวาจะชิง นางสีดาไป จึงรบกันกับพระรามและแพพระรามถูกพระรามจับตัวได รามสูรจึงรูวาพระราม เปนพระนารายณอวตารก็ยอมสวามิภักดิ์ พระรามก็ไวชีวิต รามสูรขอตอบแทนดวยการถวาย

๑๔ ศรที่ไดรับจากตรีเมฆผูเปนอัยกาของตน ศรนี้ตรีเมฆไดรับประทานจากพระอิศวร พระรามรับ ศรแลวฝากไวกับพระพิรุณ และขอวาเมื่อพระองคคิดจะไดศรมาใชเมื่อใดขอใหไดดังใจ ตอมา เมื่อพระรามรบกับพญาขร ศรทรงถูกศรของพญาขรหักสะบั้น พระรามจึงขอศรจากพระพิรุณ “พระพิรุณจงเอาธนูทรง ขององครามสูรยักษี มาใหจะลางอสุรี แตในบัดนี้อยาไดชา” พระ พิรุณก็เหาะเอาธนูของรามสูรมาถวายพระรามทันที บทละครเรื่องรามเกียรติ์ของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชไดรับ การยกยองวาเปนฉบับที่สมบูรณที่สุดมิใชดวยการที่มีเรื่องราวตั้งแตกําเนิดตัวละครและอาวุธ ชนิดตางๆ ไปจนจบที่พระอนุชาของพระรามชนะศึกเทานั้น แตเพราะความสมบูรณของเรื่องที่ มีเหตุ/ที่มาของเรื่องราวตางๆ ซึ่งสอดคลองกัน นาสังเกตวาเรื่องราวเหลานี้สวนใหญไมมีใน รามายณะของวาลมีกิ และหลายเรื่องไมมีในรามายณะฉบับทองถิ่นอินเดียอีกดวย ดังเชนเรื่อง พระอิศวรปราบตรีปุระ เรื่องพระนารายรที่เปนศรของธนูวิเศษของพระอิศวรหลับขณะพระ อิศวรยิงตรีปุระ หรือตอนพระนารายณแปลงกายเปนยักษชราหลอกใหทศกัณฐไปคืนพระอุมา ใหพระอิศวรและใหขอนางมณโฑมาแทน นิทานเหลานี้สวนใหญอยูในปุราณะตางๆ ทั้งปุราณะ ภาษาสันสกฤตและภาษาถิน่ โดยเฉพาะภาษาถิ่นอินเดียใต ปุราณะเหลานี้ปรากฏอยูในวรรณคดีไทยอยางไร ไมนาจะปรากฏอยูตามลําพัง เพราะ คนไทยคงไมนิยมฟงเรื่องปุราณะที่เหมือนคัมภีรศาสนาของฮินดูทั้งเรื่อง เรื่องเหลานี้นาจะ แทรกอยูในเรื่องนารายณอวตารปางตางๆ ที่เลาสืบกันมา ดังมีหลักฐานปรากฏในเรื่อง นารายณสิบปาง (ฉบับไทย) ที่มีอยูหลายฉบับมีทั้งที่เรียบเรียงขึ้นตามคําบอกเลาของพราหมณ หรือเก็บความจากเรื่องรามายณะ หรือแปลจากอักษรคฤนถ เรื่องนารายณสิบปางมีลักษณะ คลายปุราณะอยู ๒ เรื่อง คือมีเรื่องกําเนิดโลก การสรางโลก และมีเรื่องวงศเทวดา กษัตริย ตางๆ แตมีลําดับอวตารมากหลายสิบปาง เรื่องนารายณสิบปางฉบับไทยที่ปรากฏเปนลายลักษณในปจจุบันมี ๓ ฉบับไดแก ฉบับโรงพิมพหลวง ที่เริ่มตนดวยปางที่ ๑ ปางวราหาวตาร ตรงกับบทละครรามเกียรติ์พระราชนิพนธรัชกาลที่ ๑ มีผูสันนิษฐานวานารายณสิบปางฉบับนี้ อาจเขียนหรือจารึกเปนลายลักษณอักษรในรัชกาลที่ ๑ เพื่อเปนเคาโครงเรื่องที่จะทรง พระราชนิพนธบทละครก็เปนได เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงพระกรุณา โปรดเกลาฯ ใหบูรณปฏิสังขรณวัดพระศรีรัตนศาสดารามเพื่อเตรียมสมโภชพระนครครบ

๑๕ รอยป (พุทธศักราช ๒๔๒๕) ไดโปรดเกลาฯ ใหนักปราชญราชกวีแตงโคลงนารายณสิบปาง ตามลําดับปางในฉบับโรงพิมพหลวง ซึ่งมีตนฉบับเดิมจารึกในสมุดขอย อยูในหอสมุดแหงชาติ ชื่อ “ตําราไสยสาตร” พิมพครั้งแรก พุทธศักราช ๒๔๑๗ แตเปลี่ยนชื่อเปน “เทวปาง” พิมพ ครั้งสุดทายเปลี่ยนชื่อเปน “นารายณสิบปาง” ตอนจบของเรื่องบอกไววา “แปลจากอักษร คฤนถตามคัมภีรไสยสาตร” ซึ่งแสดงวาเปนของพราหมณอินเดียใตที่นิยมใชอักษรคฤนถ นอกจากนั้นบยังมีฉบับโรงพิมพวัชรินทร พิมพครั้งแรก พุทธศักราช ๒๔๑๒ และฉบับคุณหญิง เลื่อนฤทธิ์ พิมพครั้งแรก พุทธศักราช ๒๔๖๖ เรื่องนารายณสิบปางฉบับไทยคงมีอีกมากมาย หลายสํานวน แตไมปรากฏอยูในปจจุบัน เพราะยังมีนิทานอีกหลายเรื่องของบทละคร รามเกียรติ์พระราชนิพนธของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชที่ไมปรากฏอยู ในเรื่องนารายณสิบปางทั้ง ๓ ฉบับนี้ ในเรื่องนารายณสิบปางทั้ง ๓ ฉบับมีเรื่องอวตารของพระนารายณไมตรงกับปุราณะ อวตารของพระนารายณในเรื่องนารายณสิบปางมีดังนี้

๑) ๒) ๓) ๔) ๕) ๖) ๗) ๘) ๙) ๑๐)

โรงพิมพหลวง วราหวตาร กัจฉะปาวตาร มัจฉาวตาร มหิงสาวตาร สมณวตาร สิงหวตาร ชุชชาวตาร กฤษณาวตาร อัปสรวตาร รามาวตาร

โรงพิมพวัชรินทร มัจฉาวตาร สุวรรณกัจฉะปะอวตาร เศวตวราหะอวตาร ทวิชอวตาร มหิงษอวตาร กฤษณะอวตาร นรสีหอวตาร สมณอวตาร เทพอัปสรอวตาร รามาวตาร

คุณหญิงเลื่อนฤทธิ์ มัจฉาวตาร กัจฉปาวตาร วราหาวตาร ทวิชาวตาร มหิงษาวตาร สิงหาวตาร สมณอวตาร อัปสรวตาร มหัลลกอสุรวตาร รามาวตาร

๑๖ นารายณสิบปางตามปุราณะมีตามลําดับ ดังนี้ ๑) มัตสยาวตาร ๒) กูรมาวตาร ๓) วราหาวตาร ๔) นรสีหาวตาร ๕) วามานวตาร ๖) ปรศุรามาวตาร ๗) รามาจันทราวตาร ๘) กฤาษณาวตาร ๙) พุทธาวตาร ๑๐) กัลกยวตาร ดังที่ไดกลวมาแลววาเรื่องราวในบทละครรามเกียรติ์ที่ไมปรากฏในรามายณะจะพบใน เรื่องนารายณสิบปางฉบับไทย ดังเชน เรื่องพระอิศวรปราบตรีบูรัมจะมีอยูในเรื่องสมณาวตาร เรื่องพระนารายณปราบหิรันตยักษมรอยูในวราหาวตาร เรื่องพระนารายณแปลงเปนนาง อัปสรปราบนนทุกมีอยูในอัปสราวตาร และเรื่องพระนารายรแปลงเปนยักษชราหลอกทศกัณฐ ใหนําพระอุมาไปคืนพระอิศวรนั้นมีอยูในมหัลลกอสุรวตารในเรื่องนารายรสิบปางฉบับคุณหญิง เลื่อนฤทธิ์ มีขอนาสังเกตวาแมจะมีนิทานตรงกันหลายเรื่องในบทละครรามเกียรติ์ และในเรื่อง นารายณสิบปาง แตพบวามีรายละเอียดไมตรงกันทีเดียว ดังเชนในเรื่องพระอิศวรปราบ ตรีบูรัม ในเรื่องนารายณสิบปางมีเรื่องพระนารายณตองอวตารเปนสมณะไปหลอกขอศิวลึงคที่ ตรีปุระนับถือ เพื่อใหตรีปุระสูญพลังที่จะตอสูทําใหพระอิศวรปราบได ในบทละครเรื่อง รามเกียรติ์ไมมีเรื่องตรีปุระนับถือศิวลึงคทําใหพระนารายณปราบไมได แตมีเรื่องพรของพระ อิศวรที่ประทานใหตรีปุระวาไมใหพระนารายณสังหารไดที่ทําใหพระนารายณที่เปนกําลังของ ธนูที่ใชยิงตรีปุระหลับขณะพระอิศวรแผลงศรไป ศรจึงสังหารตรีปุระไมได กลาวไดวา พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงเลือกเหตุการณแตละตอนอยาง ระมัดระวังเพื่อใหบทละครรามเกียรติ์มีเอกภาพทางความเชื่อดวย ในเรื่องนารายณสิบปางฉบับโรงพิมพวัชรินทรมีเรื่องพระพรหมที่เกิดในดอกบัวที่ผุด จากพระนาภีของพระอิศวรวา ไดอุมทาวอโนมาตันที่เกิดจากดอกบัวที่ผุดจากพระนาภีของ พระนารายณ และในบทละครรามเกียรติ์มีแตทาวอโนมาตันเทานั้นที่เกิดจากดอกบัวที่ผุดจาก พระนาภีของพระนารายณ กลาวไดวาพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชมี

๑๗ พระราชประสงคจะทําใหเรื่องมีเอกภาพมากที่สุด จึงเลือกใหพระรามสืบวงศมาจากพระ นารายณโดยตรง ไมตองผานพระพรหมซึ่งอยูในวงศพรหมของทศกัณฐ ในเรื่องนารายณสิบปางมีเรื่องนนทุกที่ถูกพระนารายณแปลงเปนนางอัปสรสังหารไป เกิดเปนอุปปาติกที่เชิงเขาไกรลาส ไดกระทําความเพียรบูชาอิศวรดวยกายดุริยางค คือเอา กระบอกศรีษะทํากะลาซอ เอากระดูกสันหลังทําทอนซอ เอาหนังศีรษะเปนหนังขึงซอ เอาเอ็น ในกายเปนสายซอ สีถวายพระอิศวร ที่ไดฟงแลวพอพระทัยมากจึงใหพรนนทุกใหไปเกิดในวงศ พรหม ในบทละครเรื่องรามเกียรติ์ไมมีเรื่องนนทุกบูชาพระอิศวรเพื่อขอใหไปเกิดเปนทศกัณฐ มีแตเรื่องนนทุกตอวาพระนารายณวาตองแปลงกายเปนนางฟามาหลอกเพื่อปราบตน พระ นารายณจึงทาใหนนทุกไปเกิดเปนทศกัณฐ นอกจากเรื่องนารายณสิบปางแลวยังมีคําพากยรามเกียรติ์สมัยอยุธยาที่มีเรื่องราวตาง จากเรื่องรามายณะ เชน ตอนนางสํามนักขามาทูลทศกัณฐวานางสีดางามมาก สมควรที่ ทศกัณฐจะไดนางมาเปนศรีแหงลงกา ทําใหทศกัณฐรุมรอนเพราะความรักความใครนางสีดา มากจนไมอาจบรรทมบนบรรจถรณได ตองเอาดอกไมทิพยที่มีกลิ่นหอมมาลาดบรรจถรณ แต ก็ยังไมเย็น จึงใหเสนาไปบอกพระพายใหมาเรงพัด ใหพระสุริยะทอนแสงลง และใหพระจันทร เปลงแสงใหมากขึ้น เทพทั้งสามก็ทําตาม ทําใหเย็นฉ่ําสําราญทั้งลงกา แต “สวนราพนาสูร บหาย รอนรนสกนธกาย พิกลคับเคืองใจ” การนอนบนที่นอนที่ลาดปูดวยดอกไมเพื่อคลาย ความรุมรอนเมื่อตกอยูในเพลิงแหงความรัก เปนขนบของวรรณคดีสันสกฤต เรื่องนี้มีอยูใน เรื่องศกุนตลาของกาลิทาสดวย เมื่อไดพบทาวทุษยันต นางศกุนตลาก็เกิดความรุมรอนเพราะ ความรักจึงตองขอนอนบนที่นอนดอกไม พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกไมทรงเลือก เหตุการณตอนนี้ อาจทรงเห็นวาไมเหมาะกับพญายักษดังเชนทศกัณฐ ในจณะที่ตอนพระราม สบเนตรนางสีดาขณะเขามาในเมืองมิถิลาในคําพากยรามเกียรติ์มีปรากฏในบทละครเรื่อง รามเกียรติ์ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชคงทรงเลือกเหตุการณตอนนี้ เพื่อใหมีบทบาทสําคัญ คือเปนรหัสลับที่แสดงวาหนุมานเปนทหารที่พระรามสงมาตามหานาง สีดาจริง

๑๘ ในตอนทายบทละครเรื่องรามเกียรติ์พระราชนิพนธพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา จุฬาโลกมหาราชมีความที่แสดงที่มาของเรื่องวาทรงพยายามทรงพระราชนิพนธตามนิยายของ ฝายพราหมณ วัตถุประสงคในการพระราชนิพนธคือเพื่อบูชาพระราม คําเตือนวาอยายึดติด เปนเรื่องสําคัญกวาหลักพุทธธรรมโดยเฉพาะเรื่องความเปนอนิจจัง และการใชปรีชาญาณทรง พระราชนิพนธตามลําดับจนจบบริบูรณ “อันพระราชนิพนธรามเกียรติ์ ทรงเพียรตามเรื่องนิยายไสย ใชจะเปนแกนสารสิ่งใด ดั่งพระทัยสมโภชบูชา ใครฟงอยาไดใหลหลง จงปลงอนิจจังสังขาร ซึ่งอักษรกลอนกลาวลําดับมา โดยราชปรีชาก็บริบรู ณ” กลาวไดวาความสําคัญและความโดดเดนประการหนึ่งของบทละครเรื่องรามเกียรติ์ พระราชนิพนธของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช คือความสมบูรณของ เนื้อเรื่องที่ทรงเลือกสรรดวยพระปรีชาญาณจากแหลงตางๆ ที่มีอยูมากมายและนํามา รอยกรองใหมีความเปนเอกภาพสอดคลองกันตลอดทั้งเรื่อง สมควรที่จะไดรับการยกยองให เปนมรดกทางวัฒนธรรมของชาติ ควรมีการทํานุบํารุงรักษาดวยการสนับสนุนใหมีผูอาน ผูชื่นชมอยางกวางขวางและใหมีการสืบทอดกันตอๆ ไป เอกสารอางอิง กรมศิลปากร, บทละครเรื่องรามเกียรติ์พระราชนิพนธในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช. เลม ๑-เลม ๔. กรุงเทพฯ : ๒๕๔๐. กรมศิลปากร, ประชุมคําพากยรามเกียรติ์. เลม ๒. กรุงเทพฯ : ๒๕๔๖. นารายณสิบปางและพงสในเรื่องรามเกียรติ์. ประพันธ สุคนธะชาติ รวบรวม เรียบเรียง. กรุงเทพฯ : ๒๕๑๑.

MANEEPIN PHROMSUTHIRAK. “HINDI MYTH IN THAILITERATURE WITH SPECIAL REFERENCE TO THE NARAI SIP PANG”. Thesis submitted for the PH.D degree of the University of London. 1980.