RASHTRANIRMAN MA SHIKSHAN NI BHUMIKA

Research Paper

Education

E-ISSN No : 2454-9916 | Volume : 6 | Issue : 7 | July 2020

RASHTRANIRMAN MA SHIKSHAN NI BHUMIKA

hk»xÙrLk{koý{kt rþûkýLke ¼qr{fk Rajendrasinh A. Mahida

«MíkkðLkk : rþûký îkhk çkk¤fLkk þheh, {Lk yLku ykí{k{kt hnu÷k Mkðo©uc ytþkuLku çknkh ÷kðe íkuLkku MkðkOøke rðfkMk fhe þfkÞ Au. Mºke yLku ÃkwÁ»k fkuEÃký òíkLkk çktÄLk yLku ¼u˼kð ðøkh rþûký {u¤ððkLku n¬Ëkh Au. rþûký íÞkt MkwÄe WÃkÞkuøke LkÚke ßÞkt MkwÄe íku yuf Mkkhk LkkøkrhfLkwt rLk{koý Lkk fhe þfu. rþûký îkhk Mkkhk LkkøkrhfLkwt rLk{koý fheLku hk»xÙLku ðÄwLku ðÄw þÂõíkþk¤e çkLkkðe þfkÞ Au. rþûký yu ÔÞÂõíkLku MðrLk¼oh çkLkkðe ÃkkuíkkLkwt yLku ÃkkuíkkLkk ÃkrhðkhLkk ¼hýÃkku»ký{kt MknkÞf çkLkðk {kxu Mkûk{ çkLkkðLkkh Au. þiûkrýf MktMÚkkyku{kt [k÷íke rðrðÄ «ð]r¥kyku yLku Mk{kLk rþûký îkhk çkk¤fku{kt rðrðÄ {qÕÞku ¾e÷u Au su hk»xÙeÞ yiõÞ yLku hk»xÙrLk{koý{kt ¾qçk {n¥ðLkku ¼køk ¼sðu Au. rþûký ÷kufþkne Zçku : RríknkMk{kt rðïLkk {ku x k¼køkLkk Ëu þ ku { kt hkòþkne yLku y{÷Ëkhþkne þkMkLkÔÞðMÚkk níke. yk þkMkLkÔÞðMÚkk{kt MkðoMk¥kk fkuE yuf ÔÞÂõík yÚkðk ÔÞÂõíkykuLkk Mk{qn nMíkøkík hnuíke. rMk¬kLke çku çkkswyku nkuÞ Au íku{ yk þkMkLkÔÞðMÚkkLke Lkfkhkí{f çkkçkíkku Ãký Au. ykÃk¾wËþkne, þku»ký, «òLke WLLkríkLke yðøkýLkk ðøkuhu Ëq»kýku WÃkhkuõík þkMkLk ÔÞðMÚkkLkk Lkfkhkí{f ÃkkMkkt Au. ¼khík ð»kkuo MkwÄe økw÷k{eLke Mkktf¤ku{kt çktÄkÞu÷wt níkwt su økktÄeSLkk Lkuík]íð nuX¤ ykÍkË ÚkÞwt. 15 ykuøkMx, 1947 Lkk hkus Mðíktºkíkk {u¤ðLkkh ¼khíku íkuLkwt ÷kufþkne çktÄkhý çkkçkkMkknuçkLke {ËËÚke 26 {e òLÞwykhe, 1950 Lkk hkus y{÷{kt {qõÞwt. ßnkuLk zâwEyu (1913) fÌkwt Au fu, “rþûkýLkk y¼kðu ÷kufþkne yÃktøk, rLkSoð yLku yÂMÚkh Au ßÞkhu ÷kufþkneLkk y¼kðu rþûký þw»f, LkehMk yLku {]ík:ÃkkÞ Au.”

yLku yufíkkLke ÷køkeýe sL{u Au. rþûký îkhk Mk{kLk MktMf]rík, Mk{kLk æÞuÞku, MðkíktºÞLkku RríknkMk yLku MkkrníÞ îkhk hk»xÙeÞ yiõÞLke ¼kðLkk òøkúík ÚkE þfu Au. ¼khíkLkk çktÄkhý{kt ¼khíkLkk LkkøkrhfLku fkuEÃký òíkLkk ¼u˼kð ðøkh Mk{kLk yrÄfkh yLku íkf ykÃkðk{kt ykÔÞkt Au. ¼khík{kt Ëhuf {kxu Mk{kLk fkÞËku yLku fkÞËk Mk{ûk Ëhuf ÔÞÂõíkLku Mk{kLk økýe Ÿ[Lke[ fu òríkðkËLkk ¼u˼kðLku hrËÞku ykÃÞku Au. hk»xÙeÞ rþûký Lkerík – 1986 {wsçk, “¼khíkeÞ Mk{ksLke çknwrðÄ MktMf]ríkLku fkhýu rþûký îkhk yuðkt rðï{kLÞ yLku þkïík {qÕÞkuLkk «MÚkkÃkLkLke sYh Au fu suLkk ðzu ÔÞÂõík{kt ykÃkýk ËuþðkMkeyku «íÞu MktÃk yLku yufíkkLke ÷køkýe òøku yLku ÄkŠ{f ytÄ©æÄk, ®nMkk, ðnu{ suðkt Ëq»kýku Ëqh fhe þfkÞ.” hk»xÙLke «òLku Mk{kLk rþûkýLke íkfÚke «ò ðå[u yiõÞ MkÄkÞ íkku Mk{økú hk»xÙ yuf ÔÞÂõík çkLke òÞ Au. «ò ÃkkuíkkLkkt ¼u˼kðku ¼q÷e sELku MktøkrXík ÚkE òÞ íkku íku yuf hk»xÙ çkLke òÞ Au. ykŠÚkf WÃkksoLkLke Mk{kLk íkf : rþûký yu SðLk÷ûke «r¢Þk Au ykÚke s íkuLkku ÔÞkÃk yLktík Au. fu¤ðýe yu sL{Úke {]íÞw ÃkÞOík [k÷íke «r¢Þk Au. íku fkhýu s ÔÞÂõík Mk{økú SðLk Ëhr{ÞkLk Mkw¾e SðLk Sðe þfu íku {kxu íkuLku Mkûk{ çkLkkððkLkwt fkÞo Ãký fu¤ðýeLkwt Au. ËuþLkk ykŠÚkf rðfkMk{kt rþûkýLke yn{T ¼qr{fk rðþu MktËunLku fkuE MÚkkLk LkÚke. rþûkýLkwt {n¥ðLkwt fkÞo Au ÔÞÂõíkLkk ÔÞÂõíkíðLkku MkðkOøke rðfkMk yLku yk rðfkMk s ËuþLkk ykŠÚkf rðfkMkLkku {wÏÞ ykÄkh çkLku Au. òu hk»xÙLke rþûký ÔÞðMÚkk Ãkrhýk{÷ûke yLku MkwrLkÞkursík nþu íku ËuþLku {qzeLkk MºkkuíkkuLkku y¼kð õÞkhuÞ ÃkhuþkLk fhíkku LkÚke. ykŠÚkf WÃkksoLk{kt rþûkýLke ¼qr{fk ytøku zeLk hMfu sýkÔÞwt Au fu,

yk{ ßnkuLk zâwE su «rðrÄ rðþu ÷¾u Au íku {wsçk ÷kufkuLku íkiÞkh fhðkLkwt fkÞo rþûkýLkwt Au. ÷kufþkne{kt yuðe rþûký ÔÞðMÚkk nkuÞ fu suÚke çkk¤f ÞkuøÞ Lkkøkrhf çkLku. yuðkt fkÞkuo fhu fu suÚke ÃkkuíkkLkwt yLku yLÞLkwt rník Mk[ðkÞ yLku hk»xÙ fÕÞkýLkkt fkÞkuo ÚkkÞ.

“rþûký yu fktE {kus-þku¾Lke ðMíkw LkÚke, suLkku çkkuòu rðfkMk ÚkÞk ÃkAe s WÃkkze þfkÞ. rþûký MðÞ{T rðfkMkLke «r¢ÞkLkku s yuf ytíkøkoík, ykð~Þf yLku ¾qçk þÂõíkþk¤e ½xf Au.”

Mk{kLk rþûkýLke íkf : ¼khíkLke þk¤kyku{kt çkÄk s Ä{oLkk yLku çkÄe s òríkLkk rðãkÚkeoyku yuf MkkÚku rþûký ÷uíkk nkuðkÚke íku{Lkk {Lk{kt ÃkhMÃkh «u{, ¼úkík]¼kð

rþûký yu {kLkð{kt fhðk{kt ykðíkwt {qzehkufký Au. {kLkðeLku rþrûkík yLku fkiþÕÞÞwõík çkLkkððk rþûký{kt {qze hkufký fhðwt Ãkzu Au. suLkk ÷eÄu ©uc {kLkðçk¤Lkwt rLk{koý ÚkkÞ Au. rþrûkík {kLkðeyku nðu {qze

Copyright© 2020, IERJ. This open-access article is published under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License which permits Share (copy and redistribute the material in any medium or format) and Adapt (remix, transform, and build upon the material) under the Attribution-NonCommercial terms.

International Education & Research Journal [IERJ]

77

Research Paper

E-ISSN No : 2454-9916 | Volume : 6 | Issue : 7 | July 2020

íkhefu fkÞo fheLku rðrðÄ ûkuºkku{kt sELku ðÄwLku ðÄw WíÃkkËLkku {u¤ðe ðÄw ykðf «kÃík fhu Au. rðrðÄ {qÕÞkuLke r¾÷ðýe : fnuðkÞ Au fu, rþûký îkhk ÔÞÂõíkLkku MkðkOøke rðfkMk íkku ÚkkÞ Au Ãký MkkÚku-MkkÚku íkuLkk{kt rðrðÄ {qÕÞkuLkwt ®Mk[Lk Ãký ÚkkÞ Au. rþûký îkhk s ÔÞÂõíkLku {qÕÞkuLke yku¤¾ yLku Mk{s ykÃke þfkÞ Au yLku ¢{þ: íkuLkk rðfkMk MkkÚku íkuLke r¾÷ðýe fhe þfkÞ Au. hk»xÙLkk MkwtËh rLk{koý {kxu rðrðÄ {qÕÞku suðk fu Lkiríkf, ykæÞkÂí{f, Mkk{krsf, ykŠÚkf, þkherhf, sirðf, hksfeÞ íku{s ðirïf {qÕÞkuLku r¾÷ðe þfkÞ Au.

hk»xÙeÞ yufíkk yu Lkkøkrhfku{kt yufíkk MkwáZíkk yLku hk»xÙ«u{Lke ¼kðLkkLkku rðfkMk Au. yk ¼kE[khku yLku hk»xÙeÞíkkLke Mkfkhkí{f ÷køkýe Au. Ä{o, òrík, ðýo, ¼k»kk ðøkuhuLkk ¼u˼kð ¼q÷e ík{k{ hk»xÙðkËeyku yufMk{kLk Au, íkuðe ¼kðLkk s hk»xÙeÞ yufíkk Au su hk»xÙLkwt rLk{koý fhu Au.

MkíÞ, MkðoÄ{o Mk{¼kð, Vhs, «k{krýfíkk, Mknfkh, {kLkðíkk, Mðhûký MðËuþ «u{, rðïçktÄwíð yk ík{k{ {qÕÞkuLke r¾÷ðýe hk»xÙLkk rðfkMk yLku rLk{koý{kt yøkíÞLke ¼qr{fk ¼sðu Au.

þk¤k{kt fhðk{kt ykðíke yÇÞkrMkf íku{s MknyÇÞkrMkf «ð]r¥kyku îkhk hk»xÙLkk ½zíkhLkwt fkÞo Mkw{u¤¼ÞwO òuðk {¤u Au. rðrðÄ «ð]r¥kyku suðe fu, «kÚkoLkkMk¼k, MkktMf]ríkf «ð]r¥kyku, hk»xÙeÞ íknuðkhkuLke Wsðýe, hk»xÙøkeík, «ðkMk {w÷kfkík, «ËþoLk, «kusuõx, økýðuþ, hk»xÙeÞ «ríkfku, rðrðÄ ÄkŠ{f ÃkðkuoLke Wsðýe, «ð[Lkku, h{íkøk{ík, yuLk.yuMk.yuMk., yuLk.Mke.Mke. MfkWx økkEz, rþrçkhku, Mkur{Lkkh, Ãkrh»kËku ðøkuhu suðe rðrþ»x «ð]r¥kyku îkhk hk»xÙeÞ yufíkkLkku rðfkMk ÚkE W¥k{ hk»xÙrLk{koý þõÞ çkLku Au.

rçkLkMkkt«ËkrÞfíkk : ¼khíkeÞ MktMf]rík íkuLkk sL{fk¤Úke s Ä{o ykÄkrhík hne Au. ¼khík{kt Ä{oLkwt SðLk{kt rðþu»k {níð hnu÷wt Au. Mk{Þktíkhu ¼khík{kt rðr¼Òk ykÄkhku Ãkh yLkuf ÄkŠ{f Mkt«ËkÞku rðfrMkík ÚkÞk. yLkuf yLÞ Ä{eoyku Ãk]ÚðeLkk rðrðÄ ¼køkku{ktÚke ykðeLku ynª ðMÞk Au. ynª ykðe íkuykuyu ÃkkuíkkLkk {q¤Ä{oLkk yÂMíkíðLku xfkðe hkÏÞwt íkÚkk rðMíkhý fÞwO. íkuLkk Ãkrhýk{ MðYÃku ¼khík ÄkŠ{f rðr¼LLkíkk Ähkðíkwt yuf hk»xÙ çkLke økÞwt. ÄkŠ{f {ík{ktíkhkuLku fkhýu ¼khíkeÞ MktrðÄkLkLkk rLk{koíkkykuyu ¼khík{kt rçkLkMkkt«ËkrÞf hkßÞLke MÚkkÃkLkkLke ½ku»kýk fhe. yk{ yuf Ä{o«ÄkLk Ëuþ{kt rçkLkMkkt«ËkrÞf hk»xÙLke MÚkkÃkLkk ÚkE.

WÃkMktnkh : rþûký îkhk hk»xÙeÞ yufíkkLke ¼kðLkkLku «urhík yLku MktðŠÄík fhe þfkÞ Au, Ãkhtíkw ßÞkt MkwÄe rþûkfkuLke yk rðþu Mkßsíkk Lknª nkuÞ íÞkt MkwÄe fkuEÃký þiûkrýf fkÞo¢{Lku MkV¤ Lknª çkLkkðe þfkÞ. yksLkk rðãkÚkeoyku ¼krð Lkkøkrhfku Au, su hk»xÙLke Wßsð¤ ykðíkefk÷ Au. þk¤kyu Mk{ksLke ÷½w ykð]r¥k Au. suÚke þk¤kLkwt ðkíkkðhý hk»xÙeÞ yufíkkLkwt «uhf nkuÞ Au yu ¾qçk ykð~Þf Au. rLk»Ãkûkíkk, íkxMÚkíkk, Mk{kLkíkk, Mkrn»ýw í kk, «{krýfíkk su ð k {q Õ Þku L kw t ®Mk[Lk yu hk»xÙrLk{koýLkk ½zíkh{kt yøkíÞLke ¼qr{fk ¼sðu Au, fu su rþûkýÚke s þõÞ çkLku Au.

¼khíkLkk «Úk{ ðzk«ÄkLk Ãkt r zík sðknh÷k÷ Lknu Y yu rçkLkMkkt«ËkrÞfíkkLku MÃk»x fhíkk ÷ÏÞwt Au fu,

Mkt˼oMkqr[ :

“rçkLkMkkt«ËkrÞfíkk fkuE Ä{o Mktrfýoíkk LkÚke, Ãkhtíkw yu íkku ÄkŠ{f ÔÞkÃkfíkk Au. yÚkkoíkT Ä{o Ãkqýo Mðíktºk Au. hkßÞ ÃkkuíkkLkk ÔÞkÃkf fkÞkuo îkhk Ëhuf Ä{oLku Mkthûký yLku yuðe íkf ykÃkþu suÚke Mkrn»ýwíkk yLku MknfkhLke ¼kðLkk rðfMkkðe þfu.”

2. òuþe yLku ¼kuøkkÞíkk, 'rðfkMkþe÷ ¼khíkeÞ Mk{ks{kt rþûký yLku rþûkf', yLkzk çkwf zeÃkku.

MktrðÄkLk{kt rçkLkMkkt«ËkrÞfíkkLkk Mkt˼uo su Ãký ÔÞðMÚkk Au íku {wÏÞíðu MkiØktríkf Au. suLku ÔÞðnkrhf MðYÃk{kt hsq fhðkLkwt fkÞo fkÞËku fhu Au. Ãkhtíkw ½ýeðkh yuðwt {k÷q{ Ãkzâwt Au fu, fux÷kf fkÞo fkLkqLkLke MkkÃkuûku rþûký îkhk ðÄw MkV¤íkkÃkqðof MktÃkkrËík ÚkkÞ Au. rçkLkMkkt«ËkrÞfíkkLke ÔÞðMÚkk fkLkqLk îkhk çk¤Ãkqðof ÷køkw Ãkkze þfkÞ Au, Ãkhtíkw íkuLku sLkSðLkLkwt ytøk çkLkkðe þfkíkwt LkÚke. yk fkÞo {kºk rþûký îkhk þõÞ çkLku Au.

1. {kuËe, çke.yu{., Ãktzâk, su.yuLk., þwõ÷ ze.yuMk yLku yLÞ (93-94), 'rðfkMk{kLk ¼khíkeÞ Mk{ks{kt rþûkf' ðkkrh»kuý «fkþLk, y{ËkðkË.

3. þkMºke sÞuLÿ, 'fu¤ðýeLkk íkkÂíðf ykÄkhku', ÞwrLkðŠMkxe økútÚkrLk{koý çkkuzo, økwshkík hkßÞ.

4. ËuMkkE ÄLkðtík yLku þkn økwýðtík, 'rþûkýLke ðíko{kLk rV÷MkqVeyku', yLkzk «fkþLk, y{ËkðkË.

5. x¢éŒ¼ Ýy‰¢éH¢H (1987), '}¢ê˲ ÐÚÜU çà¢ÿ¢¢', ÜëU c ‡¢¢ Ï¢íÎS¢}, ¥¢Á¢}¢ïÚ 6. Paliwal M.R., “Social Change and Education”, Uppal Publishing House, New Delhi.

þiûkrýf «ð]r¥kyku îkhk hk»xÙeÞ yufíkk yLku hk»xÙrLk{koý : hk»xÙeÞ yufíkk Mkr{rík (1961) Lkk {wsçk, “hk»xÙeÞ yufíkk yuf {Lkkuði¿kkrLkf yLku þiûkrýf «r¢Þk Au, suLkk îkhk ÷kufkuLkk ÓËÞ{kt yufíkk, MktøkXLk yLku rLkfxíkkLke ¼kðLkk, Mk{kLk LkkøkrhfíkkLke yLkw¼qrík yLku hk»xÙ «íÞu rLkck yLku ¼ÂõíkLke ¼kðLkkLkku rðfkMk fhðk{kt ykðu Au.”

78

International Education & Research Journal [IERJ]