Research Paper
Economics
E-ISSN No : 2454-9916 | Volume : 7 | Issue : 12 | Dec 2021
SPECIAL ECONOMIC ZONE: PROBLEMS AND SOLUTIONS
िवशषे आिथक े : सम या व उपाय Dr. Jayshri Purushottam Sarode Associate Professor, Dadasaheb D. N. Bhole College, Bhusawal, Dist – Jalgaon, Maharashtra, India.
तावना : परिकय चलन गगंाजळीची र कम २०० अ ज डॉलस पे ा जा त असले या जगातील मोज या दशेात भारताचा मांक अलीकडेच लागला आहे. परतंु गे या काही दशकात भारताची िनयात आयातीपे ा कधीही जा त झालेली नाही. यामळेु परिकय चलन गगंाजळीतील वाढ एका अथाने सं या मक आहे. गणा ु मक आहे का? भारतात गतंु वणक ू करणा यांनी वार य दाखिवले ू कर यास िवदशेी गतंु वणक इतकाच याचा अथ िवदशेी चलन गगंाजळीतील िदघकालीन, ह काची आणखी वाढ ही सकारा मक िवदशेी यापार तेलामळेु होते. बहतेक सव दशे आयात मयािदत कर यावर व िनयात वृ दीवर भर दतेात. अथ यव थे या िवकासाचा ट पा, तं ान िवकास, नैसिगक सस ं ाधने यांची उपल धता अशा कारणांनी आयात मयािदत ठेवणे अनेकदा श य होत नाही हणनू सकारा मक यापारी तोल साध यासाठी िनयात वृ दी य नपवक ू करणे हा माग उरतो. भारतीय शासनानेही गे या काही दशकात अनेक उपाय योजनू िनयात वाढिव याचा य न के ला. यात अ प याजदराने िनयातीसाठी कज, िनयात उ प नावर आयकरातनू सवलती, माल वाहतक ु साठी सवलती अशांचा समावेश करता येईल. िनयात वाढी या या योजनांपैक अगदी अलीकड या काळात कषाने पढेु आलेली व बहचिचत योजना हणजे "िवशेष आिथक े " होय. सशंोधनाची उि ् ये : १) "िवशेष आिथक े " कशासाठी हवे ते तपासणे. २) भारत व िवशेष आिथक े यांची सांगड तपासणे. ३) "िवशेष आिथक े " सम या अ यासणे. ४) सम यांवरील उपाय सचावणे . ु भारतीय यावसाियकांना न या सधंी उपल ध होतील. िनयाती या मा यमाने मोठया ् माणावर उ प न ा ी होऊन िवदशेी िविनमया या साठयात ् वाढ होऊ शके ल आिण आिथक मागासलेपण कमी कर यास `सेझ` उपयु ठ शके ल असे िच रगंिव यात आले. परतंु हे धोरण फाय ाचे वाटले तरीही ते राबिवणे िततके से सोपे नाही. कारण िवदशेातील व वदशेातील मोठया ् उ ोगांना आकृ कर यासाठी िकती सोयी व सवलती ाय या यासाठी शासनाने िकती गतंु वणक ू करायची, आपले िकती आिथक नकसान होऊ ायचे, उ ोजकांना जमीन उपल ध क न दतेांना ु शेतक यांना िकती मोबदला ायचा यामळेु िव थािपत झाले या नाग रकांचे यां या अिधकारांची पायम ली न करता कसे सोडवायचे व यांना थायी व पा या उ प नाची नवी साधने कशी व कोठे उपल ध क न ायची हे िविवध आज `सेझ` या िनिम ाने उभे ठाकले आहेत. या ांची समाधानकारक उ रे दे याएवजी या धोरणाला कसे पढेु रटेता येईल याचाच िवचार शासन करीत आहे असा समज या क पामळेु भािवत होणा या जनतेचा झाला आहे. यामळेु
`सेझ` या सदंभात शासन िव 'सेझ' क प त असा सघंष सु झाला आहे. कायदा होतांना जी चचा अपेि त होती ती कायदा झा यावर या या अमंलबजावणी या वेळेस होऊ लागली आहे. हे धोरण ठरिवतांना `सेझ` मळेु भािवत होणा या लोकांना िव ासात घेतले न हते. रा ीय लोकतं आघाडीतील प ांनी वीकारलेले `सेझ` चे हे धोरण सयंु परोगामी आघाडीताल प ांनी व प. बगंालमधील क यिन ु ु प ांनेही वीकारलेले िदसते. राजक य प ांचा हा पढाकार ल ात घेता `सेझ` अि त वात येणार ही बाब ु वीका न यापढेु काय करता येईल याचा खरतेर िवचार हायला हवा. `िवशेष आिथक े ` कशासाठी : िनयातवाढीसाठी उ ोग िनयात म हवेत तसेच उ पादनेही िनयात म हवीत. शेती व सेवा े ातनही ु ू िनयात वाढू शकते. परतंु यासाठी उ म दजा या व िवपल वाहतक पायाभतू सिवधां ु ची आव यकता असते. र ते, दळणवळणाची सिवधा, ु ु चे साधने, बदंर,े िवमानतळ, िवजेची उपल धता, सशंोधना या सोयी इ. िनमाण करायला ह यात. पायाभतू सोयी िनमाण कर याचा म ा भारतात वातं यानंतर शासनाकडे होता. अलीकड या नवीन आिथक धोरणा या काळात यात थोडा खाजगी े ाचा सहभाग सु झाला. शासनाकडे उपल ध असणारा िनधी पायाभतू सिवधां ु ची गरज ल ात घेता फारच मयािदत आहे. भारतासार या िवशाल दशेात मयािदत िनधी ारे पायाभतू सिवधां ु चा िवकास वाभािवकपणे अपणू आिण मंद गतीने झाला याचा नकारा मक प रणाम उ ोगा या सं येवर दजावर झाला. शेती व सेवा े ाचा िवकासही मयािदत गतीने झाला, उ ोग, शेती व सेवा े परसे ु िनयात म न हो याला अपु या व समार दजा या पायाभत सिवधा कारणीभत ु ू ु ू ठर या. यावर उपाय हणनू `औ ोिगक बेटांचा` िवचार सु झाला. िविश भौगोिलक े िनवडन ु िवकिसत कराय या व ू यात खाजगी े ाने मलभत ू ू सिवधा यासाठी खाजगी े ाला सवलती ाय या हे सू िवआ े ाचा आधार आहे. िवदशेी भांडवली आकिषत के ले तर उ ोग, शेती व सेवा े ाची भरभराट होऊ शके ल ते िनयात म होऊ शकतात. िनयात वाढीतील आणखी एक अडसर हणजे शासक य ि या शासनाचे कायद,े िनयम, प रप के , ठराव इ याद या जज ं ाळात उ ोग, शेती व सेवा े अडकन ू गेले आहे. परवान या न दणी, अनु ा ी, तपास या मंजु या सं येने भरपरू आहेत. यांची ि या खपू लांबलचक व ि ल आहे. अनेक वेळा `भीक नको पण कु ा आवर` अशी ि थती येते. िनयातीतील खरी िकं मत वेळेची असते. पण यावेळी अथ यव थेचा िवचार करता िनयम, कायदे आव यकही असतात. हणनू िविश ि या िशिथल के ली. े ापरती ु भारत व िवशेष आिथक े : सपंूण जगात होणा या आिथक बदलाकडे आपण साशकतेने पाहात होतो. कारण
Copyright© 2021, IERJ. This open-access article is published under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License which permits Share (copy and redistribute the material in any medium or format) and Adapt (remix, transform, and build upon the material) under the Attribution-NonCommercial terms.
International Education & Research Journal [IERJ]
13