The Optimist NL 171 november december 2016

Joan Halifax, zenmeester: Lessen in compassie de geneeskracht van urine

ee n VooRh

Iedereen naar een privéschool!

Houd me vast

THeoPTImIST.nL € 9,75 november/december 2016 / nr. 171

BP

PL US 14 W NA ILD PAGI TU E NA ’S UR

voor LSd! P. 14

Extreme altruïsten gaan ver om goed te doen.

Wie zijn zij?

november/december 2016 TheopTimisT.nl 1

Hoe

gritty

ben jij?

2 TheopTimisT.nl november/december 2016

Talent een garantie voor succes? Volgens psycholoog en wetenschapper Angela Duckworth, auteur van de New York Times-bestseller De grit-factor, ontstaat werkelijk succes vooral door een speciale mix van volledige overgave en de vastberadenheid om te werken aan je langetermijndoelen: grit.

• ‘Meesterlijk. De grit-factor biedt een werkelijk gezond perspectief: écht succes komt wanneer we de dingen doen die ons vreugde en richting geven.’ – Arianna Huffington ‘Overtuigend en fascinerend. Angela Duckworth herinnert ons eraan dat karakter en dorzettingsvermogen de échte aanjagers voor succes zijn.’ – Malcolm Gladwell

NU IN DE BOEKHANDEL WWW.LEVBOEKEN.NL

WW TI RC W.A

welkom

.CO LUE

Betere oplossingen

C-B

Responsibly fresh

(duurzaam - hoge kwaliteit – betaalbaar)

M

Medewerkers

Als het AAn de tweede KAmer ligt, is iedereen straks orgaandonor, tenzij je aangeeft dat niet te willen. Wat zouden de ‘extreme altruïsten’ uit ons omslagartikel • Roanne van Voorst (pagina 50) daarvan vinden? Zij zijn wereldverbeteraars die grote offers brengen om van roanne van voorst lazen we andere mensen te helpen. Vinden zij dat iedereen hetzelfde moet doen? Vinden zij dat eerder dit jaar De beste plek ter we moeten worden verplícht om voor anderen te zorgen? En wat vindt Joan Halifax wereld, haar boek over haar leven ervan, de zenmeester die vanaf pagina 24 vertelt over haar methode om compassie te in een sloppenwijk in jakarta. Zo, ontwikkelen? Of Judith Manshanden (pagina 10) die het eten in haar restaurant feitelijk die kan goed schrijven, dachten weggeeft? we. (we interviewden haar erover Nadat het wetsvoorstel van D66 steun kreeg van een nipte meerderheid in het parlein de uitgave van het afgelopen ment stak een storm van protest op. Onze individuele autonomie zou zijn weggekieperd, voorjaar). roanne, opgeleid als ons lichaam zou eigendom van de staat zijn geworden. Het zijn grote woorden waar wel antropoloog, bleek een trouwe lezer van ons blad en wilde graag iets op valt af te dingen. Wat mij opviel, was dat een dergelijke redenering níet wordt BUBBLEGUM eens voor ons aan de slag. dat toegepast wanneer we het hebben over een thema als onderwijs. Immers, vanaf 5 jaar hebben we geweten. het omslaggeldt in Nederland een wettelijke leerplicht. In de praktijk komt het erop neer dat we artikel over zogenoemde ‘extreme onze kinderen – wanneer ze nog kleuter zijn – naar een schoolgebouw sturen, waar ze altruïsten’ werd een spetterend een door de overheid opgesteld en gereguleerd onderwijsprogramma volgen, waarvan verslag en één van onze beste de beheersing uiteindelijk wordt getest in een officieel staatsexamen. verhalen van de afgelopen jaren.

Er bestaan vaak goede motivaties voor staatsingrijpen. In Nederland staan meer dan 25% korting met code Zie pagina 50 “optimist” in duizend mensen op de wachtlijst voor een donororgaan. Jaarlijks overlijden zo’n 150 http://arctic-blue.com/shop/ patiënten, terwijl ze op de wachtlijst staan, en nog eens honderd mensen verdwijnen van • matt Ridley de wachtlijst, omdat hun conditie zodanig is verslechterd dat een donor toch niet meer van matt ridley, voormalig redacteur van The Economist, hadden zou helpen. En, over het onderwijs: als we kinderen de hele dag hun gang laten gaan, zo we vele jaren geleden wel eens wordt geredeneerd, zouden ze geen hardwerkende, fatsoenlijke burgers worden. Maar een boek gelezen. De oorsprong de vraag is: werkt het? En als dat antwoord niet bevredigend is, zijn er dan betere oplosvan de moraal, om precies te zijn. singen? maar in 2010 gingen we pas echt Als het om orgaandonatie gaat, is het zeer de vraag of een ‘ja-tenzij’-systeem gaat op het puntje van onze stoel zitwerken. De omstandigheden waarin zo’n transplantatie zinvol is, zijn uiterst schaars ten. De rationele optimist was een geworden; dankzij vorderingen in de neurochirurgie en intensive care kunnen mensen geweldig indrukwekkend boek met een beroerte of infarct, of mensen die in een verkeersongeluk zijn beland, beter dat ons flink aan het denken (en worden behandeld. In het onderwijs zien we veelal ongemotiveerde jongeren, die maar discussiëren) heeft gezet. matig worden voorbereid om te kunnen navigeren in een snel veranderende, mondiale, dus toen onlangs een nieuw boek verscheen, De evolutie van alles, hoogtechnologische wereld. zaten we klaar om te worden Het verbaast me vaak dat de vrije markt nooit als een serieuze optie wordt begeïnspireerd. en dat stelde schouwd in de discussies over orgaandonatie. Let wel, ik pleit niet voor een ongeregubepaald niet teleur. van uitgeleerde handel; er zal allerlei manieren om excessen te voorkomen, bijvoorbeeld via een verij atlas contact kregen we ruime bedenkperiode tussen aanmelding en ingreep, gespreide betaling of een belastingtoestemming omvoor een hoofdstuk, Yvon is chronisch ziek en kan dankzij Loes Is zo’n vervanging ook iets u? En bent voordeel op de lange termijn. Wanneer twee wilsbekwame volwassenen een vrijwillige in bewerkte vorm, over te nemen. thuis blijven Laatst is Loes een paar u bereid zich in te zetten voor minimaal afspraak maken onder dergelijke voorwaarden, zou het probleem vanwonen. de wachtlijsten Zie pagina 70 dagen weggeweest om de accu op te laden. 3 dagen, inclusief de 2 nachten? Dan zijn wij snel zijn verholpen.

Volgens de voorstanders van de nieuwe orgaanwet denken de mensen er gewoon op zoek naar u! Uw inzet wordt beloond niet over na en moeten ze worden verplicht. Misschien isYvon: dat zo, maareen misschien wíllen “Door vervanger van met een dagvergoeding. Bel of e-mail voor de mensen het gewoon niet. Dezelfde redenering wordt ook gebruikt om onderwijs te Handen-in-Huis werd ik uitstekend meer informatie. We vertellen u graag alles promoten, vooral in arme landen waar nog niet alle kinderen naar school gaan. In de wat u wilt weten. verzorgd.

Hierdoor hoefde ik niet weg!” stedelijke gebieden is daar – buiten het zicht van de media – sprake van een opkomst

ENIGE MSC OMEGA-3 VISOLIE EERSTE VEGAN GECERTIFICEERDE ALGENOLIE VLOEIBARE SACHETS VOOR KIDS

van betaalbare privéscholen, opgezet voor arme gezinnen. Actiegroepen reageren met afgunst: zij stellen dat ouders zich niet realiseren dat ze hun kinderen ook naar een gratis staatsschool kunnen sturen. Maar, zoals Matt Ridley laat zien vanaf pagina 70: ouders beseffen dat op die gratis scholen het onderwijs van slechte kwaliteit is en zij willen dat een onderwijzer of directeur verantwoording aflegt.

Soms kun je namelijk niet toe met altruïsme. Dat is helemaal niet erg. Wat pas erg is, is als we onze ogen sluiten voor oplossingen die aantoonbaar werken.

Roland pluut, uitgever •

rp@theoptimist.nl

Tel. 030 659 09 70 info@handeninhuis.nl www.handeninhuis.nl

november/december 2016 TheopTimisT.nl 1

foto’s: john watson, marijn smulders en pieter de swart

Neemt u de zorg over?

De mantelzorger wil er ook weleens tussenuit.

Optimaliseer je ervaar dagelijks de voordelen van een abonnement. nog geen lid? Meld je dan nu aan via www.theoptimist.nl/nu

Urinetherapie Zes edities per jaar

Zes gratis webinars (voor abonnees)

Beter nieuws‌ voor jou‌ en voor de wereld

leven, elke dag!

Het Optimist lidmaatschap brengt: oplossingsgericht nieuws en dagelijkse inspiratie.

PrOfi teer nu!

nU â‚Ź 9 ,95 pe of â‚Ź 84 r maand ,- per ja ar

= gratis toegang tot het online archief (voor abonnees)

dagelijks optiMistisch nieUws

www.theoptimist.nl/nu

50 omslagartikel

(heel) goed doen Avonturen en dilemma’s van extreme altruïsten.

20

24

liever geen debat, maar een gesprek

Joan halifax: het interview

28

‘Pies? Dat is toch helemaal niet goed voor je?!’

36

De terugkeer van de wilde natuur

Inhoud November/december 2016

62

70

Sociocratie: de betere besluitkunde

Iedereen naar een privéschool!

verhalen ACTuAlITEIT

20 De kunst van de dialoog Debatten in de politiek zijn vaak ambtelijk en droog of verzanden in scheldpartijen. Hoe kunnen we dat veranderen?

Door Michael Sandel INTERVIEw

24 ‘Compassie kan

besmettelijk zijn’

Hoe kunnen we leren compassie te tonen voor anderen zonder eraan onderdoor te gaan? De befaamde zenmeester Joan Halifax weet het.

Door Mirjam van Biemen AChTERgROND

28 Klaterend goud U moet zich misschien even over het idee heen zetten, maar in uw urine zou wel eens heel wat geneeskracht verborgen kunnen zitten.

Door Marianne Lamers REPORTAgE

36 Serengeti in de achtertuin Het is misschien wel het spannendste verhaal over natuurbehoud: de wildernis keert terug in Europa.

Door Maarten van der Schaaf

OMSlAgARTIkEl

14

50 ‘Dat moet ik toch

Psychedelica: ze mogen weer in de gezondheidszorg

gewoon doen?’

Ze verlaten huis en haard, soms hun eigen kinderen, om goede daden te verrichten in verre landen waar de nood hoog is. Ze zijn mentaal en fysiek gesloopt en kunnen maar met moeite van het leven genieten. Maar ze blijven overeind door goed te zijn voor anderen. Ontmoet de extreme altruïsten.

Door Roanne van Voorst

ONDERSTROOM, MET ONDER MEER:

Constructieve journalist doet meer dan slecht nieuws brengen Dorp in Oeganda ontdekt crowdfunding voor ontwikkeling 77

MEDIAMIX, MET ONDER MEER:

Het jaar van de uil: de transformatie van Pascale Bruinen Vastberadenheid valt te leren

ThEMA: SOCIOCRATIE

Een theaterstuk over de farmaceutische industrie

62 Als niemand een

bezwaar heeft

Neem een besluit op ‘democratische’ wijze en een ontevreden minderheid blijft achter.

Daarom is er sociocratie.

Door Ben Kuiken

66 Leren leven Op school De Ruimte in Soest leren kinderen om op sociocratische wijze te beslissen.

Door Nynke Sietsma

VASTE RuBRIEkEN

1

Voorwoord

6

Dialoog

8

Ode aan: Boschplaat, Terschelling

10 Ode aan: Judith Manshanden 12 goed nieuws 14 Onderstroom 23 Column: geertje Couwenbergh 75 Column: harry Starren

BOEkfRAgMENT

70 Iedereen naar een

privéschool!

Juist in arme landen zijn de staatsscholen slecht. Wanneer scholen aan het juk van de overheid ontsnappen, kunnen leerlingen beter leren.

Door Matt Ridley

77 Mediamix 80 lezer in beeld: Pieter Parmentier

colofon The OpTimisT wOrdT gemaakT dOOr:

Saskia Geleedts, ruud Hanou, Jurriaan Kamp, Sabina Knezevic, els Kwaks, brian de mello, roland Pluut en marco visscher. meT medewerking van:

mirjam van biemen, Geertje couwenbergh, ben Kuiken, marianne Lamers, maarten van der Schaaf, nynke Sietsma, Harry Starren, Pieter de Swart, Lisette Thooft, Jet van den Toorn en roanne van voorst. en meT dank aan:

Jos de blok, Adrienne blomberg, remko van broekhoven, Pascale bruinen, rick brune, democratische School de ruimte, Gerard endenburg, Joan Halifax, Petra Hubbeling, coen van der Kroon, megan Loeff, Larissa macFarquhar, Judith manshanden, ruud van middelaar, Pieter Parmentier, Steffi de Pous, matt ridley, michael Sandel, Frans Schepers, cho Tang, Hennie verbeekKusters, Teo Wams, Jori Wolf en vSv Zaanstreek. en naTuurlijk meT dank aan u! prakTische infOrmaTie:

de jaarprijs voor het lidmaatschap is € 84,00. bel 088-1102010 of mail naar theoptimist@spabonneeservice.nl voor de portotarieven in binnen- en buitenland.

Kijk voor de verschillende lidmaatschapsvormen en de voorwaarden op onze website, www.theoptimist.nl/lidmaatschap.

U kunt zich voor een lidmaatschap aanmelden via S.P. Abonneeservice. dat kan per post: Postbus 105 2400 Ac Alphen aan den rijn t 088-1102010 (kantooruren) U kunt ook een mail sturen naar theoptimist@ spabonneeservice.nl of zich online aanmelden via www.theoptimist.nl/lidmaatschap Als u graag de engelstalige, internationale editie ontvangt, kunt u contact opnemen met: The Intelligent optimist, 268 bush Street, #4419, San Francisco, cA 94104, USA. i www.theoptimist.com e info@theoptimist.com bent u slechtziend, blind of dyslectisch of heeft u een andere leeshandicap. The optimist verschijnt ook op cd. via dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The optimist.

Telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedico.nl

6 TheopTimisT.nl november/december 2016

Dialoog ‘Ik zie hele mooie dingen gebeuren wanneer het mensen lukt om ook eens rechtsaf te slaan in hun brein.’ lobke Gerum

Hersenhelften (artikel)

Met veel plezier en interesse heb ik het omslagartikel over onze hersenhelften gelezen (‘Rechts de meester, links de dienaar’, september/oktober 2016, p. 38).

Ik ben al een aantal jaren een pleidooi aan het houden dat we meer gebruik kunnen maken van onze rechterhersenhelft en geef mensen ook handvatten hoe zij dit concreet kunnen doen. Dit is een verkorte versie van mijn stappenplan: Stap 1: Focus op wat jij wilt bereiken.

Richt je energie.

Stap 2: Verken de grenzen (feiten, theorieën, overtuigingen, normen) van de buitenwereld op hun toegevoegde waarde.

Stap 3: Durf bewust keuzes te maken en maak jezelf waar mogelijk los van beperkende regels en overtuigingen die jou niet langer dienen.

Stap 3: Gun jezelf de tijd en ruimte om te onderzoeken wat jouw eigen verlangens, waarden en behoeften zijn.

Stap 4: Zoek steun bij mensen die jou inspireren en motiveren je eigen keuzes te maken.

Stap 5: Kom in beweging. Houd rekening met de grenzen van het speelveld, maar toon daarbinnen lef om je eigen leven te regisseren.

Ik zie hele mooie dingen gebeuren wanneer het mensen lukt om ook eens rechtsaf te slaan in hun brein. Wat ik vooral zie in het contact met mensen wanneer ik hiermee werk, is dat zij aangeven dat zij zichzelf nu beter begrijpen en hun ‘lastige’ gedrag (te rebels, te gevoelig) meer op waarde weten te schatten. Vaak geven ze aan dit eigenlijk altijd wel geweten te hebben, diep van binnen, maar heeft de buitenwereld zo vaak gezegd dat dit niet goed was, dat ze zich erbij hebben neergelegd. Door hen weer in contact met dit vergeten deel van zichzelf te brengen gaan ogen weer stra-

len, komt oud verdriet los en kan worden opgeruimd, waardoor meer vitaliteit en creativiteit ontstaat.

Lobke Glerum Paterswolde

Hersenhelften (webinar)

Het was een interessant webinar. Inspirerend en motiverend om het grote plaatje te blijven zien.

Ellen Willemsen

Als zangeres, zangdocent en koordirigent voel ik me weer gesterkt in het nog lijfelijker maken van alles. Bedankt!

Tineke Rietbergen Mook www.zorgvoorzang.nl

Lezer in beeld

Prachtige foto van een sterke vrouw en een inspirerend verhaal over de zoektocht van Lida van Gijlswijk naar genezing (‘Ik leerde dat ziekte me ondersteunt’, september/oktober 2016, p. 80). Geweldig om te lezen en een stukje van haar zoektocht en volharding mee te mogen maken. Sterk voorbeeld voor een ieder die niet het ziekenhuistraject in wil en kan gaan.

Atty Rutte Haarlem

Schitterend

Hartelijk dank voor weer een schitterende uitgave. De editie van september/oktober sloot nog meer dan anders aan op mijn interessegebieden, namelijk evolutie, natuurwetten, religie, ecologie, economie en de huidige crises.

Paul Aukes

optimische muziek

Jarenlang heb ik bijna dagelijks een vrolijk liedje op mijn Facebookpagina gezet, onder de noemer ‘Vrolijke liedjes voor bij de crisis’, met een link naar YouTube erbij. Alles bij elkaar duizend liedjes. De liedjes hebben niet allemaal een puur optimistische tekst, maar ze zijn meestal wel vrolijk van aard. Zie bijvoorbeeld: youtu.be/0j6g_uUhH2c Sjaak Adriaanse Roosendaal Noot van de redactie: Bedankt voor de 1000 links! De eerste liedjes hebben we inmiddels toegevoegd aan de optimistische playlist op Spotify. U kunt deze vinden op www. theoptimist.nl/muziek-voor-optimisten.

nieuwe visies op de bijbel

Carel van Schaik en Kai Michel betogen dat het Genesis-verhaal van de verdrijving uit het Paradijs een mythische weergave is van het opkomen van de landbouw, met bijbehorend bezit (‘Dagboek van de mensheid’, september/oktober 2016, p.

62). God zei tegen Adam en Eva, althans dat suggereren ze met hun parafrasering, iets in de trant van: ‘Die boom daar is van mij, daar mag je niet aankomen’ – en dat symboliseert volgens hen het nieuwe idee van eigendom, dat de solidariteit van de oermens ondermijnde.

Als er nou ergens in Genesis ook maar iets had gestaan waaruit je zou kunnen opmaken dat God had gezegd dat die boom van hem was, dan hadden ze wel een punt gehad. Maar daar gaat het helemaal niet om. In mijn favoriete vertaling, de zeer letterlijke Naardense Bijbel van Pieter Oussoren, zegt God: ‘Van alle geboomte in de hof mag je eten en eten, maar van de boom der kennis van goed en kwaad, daarvan zul je niet eten, want ten dage dat je van hem eet, zul je de dood sterven!’ Hij zegt het trouwens niet tegen Adam en Eva, want die zijn er nog niet op dat moment,

hij zegt het tegen ‘de mens’, die daar nog ongedeeld rondloopt in zijn androgyne en universele mensheid.

Van Schaik en Michel maken een denkfout, volgens mij: ze interpreteren een symbool van iets geestelijks als een symbool van iets materieels. De vrucht van de boom van kennis van goed en kwaad is een geestelijke vrucht; als je die eet, ga je de werkelijkheid opdelen in goed en kwaad. Dan ga je oordelen, en één deel van de schepping verkiezen boven een ander deel, en vinden dat sommige delen van de schepping er helemaal niet mogen zijn, nooit geschapen hadden mogen worden, en dan ga je geloven dat je die delen van de schepping dan maar moet vernietigen… En ja, dan ben je uit het Paradijs.

Dat vrouwen ondergeschikt raakten aan mannen is ook zo’n heet hangijzer. Ik heb er al zoveel over geschreven, met name in mijn boek De onverzadigbare vrouw (en de afwezige man), dat ik hier maar even volsta met te zeggen: dat hebben die vrouwen hoogstwaarschijnlijk aan zichzelf te danken gehad. Als ze niet zo gespitst waren geweest op voortplanting en seksuele

macht over de mannen, en als ze vanaf het begin enthousiast hadden meegedaan aan het ontwikkelen van wetenschap en cultuur, hadden ze zij aan zij met de mannen gestaan. Zoals wij nu.

Lisette Thooft Broek in Waterland

We zijn benieuwd naar uw mening over deze editie. schrijf ons! redactie@ theoptimist.nl

WaT u ervan vindT op weg naar een circulaire economie met berichtjes in de vakbladen wordt duidelijk dat minister Plasterk van binnenlandse Zaken een net trekt om een artikel dat uit de gemeentewet gesleept moet worden waar het heffingsbevoegdheid betreft op openbare werken van algemeen nut. Precarioheffing op ondergrondse en bovengrondse leiding en kabelsystemen zou juist in de overgang naar een meer duurzame samenleving hét middel kunnen zijn om dit te stimuleren. Het beperken van deze bevoegdheid door de regering door aanpassing van de gemeentewet is de meest kortzichtige actie waarop ik deze minister heb ik kunnen betrappen. nutbedrijven zijn in een circulaire (dus op hergebruik en beperkt gebruik van grondstoffen gerichte) economie de beste afspiegeling van de mate van (on)duurzaamheid. Zolang we zo achteloos ons zojuist verteerde voedsel, dat met de grootste zorg en met veel energie is gemaakt, wegwerpen in kraakhelder drinkwater, daarvoor complete netwerken instant houden en dure reinigingsinstallaties moeten bouwen en onderhouden, bereiken we niet een werkelijk circulaire economie. evenmin bereiken we ecologische kwaliteit van ons oppervlaktewater. de meegevoerde medicijnresten en hormonen verstoren massaal op microniveau het waterleven.

Alle toegepaste technologie ten spijt.

Tunnelvisie en handig sturen van belangen houdt ons er blijkbaar van weg om verder te kijken. Precario heffen op openbare netwerken en daarmee de onduurzaamheid belasten zijn juist een prima middel om de overgang naar een circulaire samenleving te stimuleren. dit instrument uit de gemeentewet moet juist veel meer aandacht krijgen bij gemeenten. Wie staat op vanuit de regering, kamer, vnG en gemeenteraden om hiervan werkt te maken?

Leo Schagen Beemster, raadslid BPP leoschagen@cs.com

november/december 2016 TheopTimisT.nl 7

FoTo: cho TAng

Ode aan...

8 TheopTimisT.nl november/december 2016

Boschplaat, Terschelling Donkere nachten Waar in nederland vind je nog een inktzwarte nacht? de

kunstmatige verlichting van steden kan in een straal van wel vijftig kilometer zelfs de donkerste nacht een grijze of oranje gloed geven. de Waddeneilanden kennen in nederland nog de minste lichtvervuiling. op Terschelling ligt aan de oostkant de boschplaat, een voormalige zandbank van zo’n 5 bij 10 kilometer. dit europees erkende natuurreservaat is vorig jaar door de International darkSky Association uitgeroepen tot het eerste donkere-lucht-park van nederland. een pikzwarte nacht zorgt niet alleen voor een kraakheldere sterrenhemel, maar is ook van levensbelang voor alle nachtdieren die in dit natuurgebied wonen. metingen laten zien dat de boschplaat tot de donkerste behoort van het europese laagland. er zijn wereldwijd nog geen veertig officieel erkende plekken waar de lucht donker kleurt. | els KWAKs

november/december 2016 TheopTimisT.nl 9

Ode aan...

Judith Manshanden, amsterdam Geven is vermenigvuldigen

FoTo: lAurenS TrImpe

Als er geen prijzen op de menukaart staan, dan zal het

wel duur wezen. maar dankzij GeeF, een onlangs geopend restaurant in Amsterdam, moet die volkswijsheid op de schop.

Hier betalen de gasten wat ze wíllen betalen. Het idee komt van Judith manshanden (36). Ze werkte bij boer & croon als projectmanager en consultant, compleet met mantelpakje en leaseauto. maar ze was er niet gelukkig. Ze voelde zich niet meer verbonden met andere mensen of met zichzelf. ‘Ik ging op zoek naar nieuwe businessmodellen, waarbij het draait om verbinding, vertrouwen en saamhorigheid’, blikt manshanden terug. Zo stuitte ze op het pay-as-you-can-model.

‘Wij vertrouwen erop dat mensen eerlijk zijn en geven naar draagkracht’, legt ze uit. ‘Wie iets meer geeft, draagt direct bij aan een maaltijd voor iemand die iets minder heeft.’ Toen manshanden merkte dat gasten te vaak twijfelden of ze wel genoeg gaven, heeft ze besloten een richtprijs te vermelden: zo’n 20 tot 25 euro voor een driegangenmenu. Wie geen geld heeft, mag ook meehelpen met de voorbereiding van de maaltijd of de bediening.

GeeF, gelegen in de Jordaan, wil ‘verschillende groepen uit de samenleving bij elkaar brengen’. Gasten zitten daarom aan lange tafels. ‘er ontstaan gesprekken tussen mensen die normaal gesproken niet zo snel met elkaar zouden praten’, meldde manshanden op iSocial, het platform voor sociale ondernemers, over de eerste ervaringen. ‘een vrouw met een chaneltas en een dakloze, bijvoorbeeld.’ Toch ontdekte ze dat er vooral gasten komen die meer dan gemiddeld te besteden hebben. Waarom? ‘Het blijkt dat mensen met minder geld het lastig vinden om hun hand op te houden.’ daarom heeft manshanden het concept aangepast, zodat nu geregeld een ‘gevenement’ wordt georganiseerd voor specifieke groepen, waarbij alle maaltijden zijn gedoneerd. onlangs waren er diners voor vluchtelingen en voor Amsterdammers met een laag inkomen of AoW. Het businessmodel werkt, zegt manshanden, die ook enkele sponsors heeft gevonden. Zo’n tachtig procent van de bezoekers betaalt de kostprijs of meer. maaltijden worden bereid met door Sligro gedoneerde groenten die anders zouden worden weggegooid. en omdat manshanden zelf voorzitter is van de stichting mag ze geen salaris ontvangen; geld verdient ze door incidentele klussen als coach en bedrijfsadviseur. manshanden, die dit jaar ook een boek schreef: Tijd voor nieuwe zaken, zegt dat het geefmodel niet alleen financieel rendabel is, maar ook ‘extra winst’ oplevert: ‘Sociale winst in de vorm van plezier, saamhorigheid en vertrouwen.’ | marco Visscher | KijK op www.GeefamsTerdam.nl of Kom eens lanGs als u in de buurT benT: willemssTraaT 16, amsTerdam

10 TheopTimisT.nl november/december 2016

november/december 2016 TheopTimisT.nl 11

Goed nieuws

e

en elektrische auto die zichzelf oplaadt dankzij ingebouwde zonnepanelen: dat is wat de duitse start-up Sono motors probeert te ontwikkelen. de zogeheten Sion, nog in de ontwerpfase, zou de eerste elektrische auto zijn die zichzelf kan opladen. de auto, die wordt uitgerust met 7,5 vierkante meter aan zonnepanelen, zal mogelijk in 2018 op de markt komen. Unicef biedt de kans om de nettowaarde van één of meer bovenwettelijke vrije dagen te doneren aan zorg, onderwijs of schoon drinkwater. Werknemers kunnen daarmee hun opgespaarde verlofdagen aan een goed doel schenken. Werkgevers juichen het initiatief toe, omdat de reserves drukken op het bedrijfsresultaat. Kenia heeft een ambitieus plan gepresenteerd om door herbebossing en aanplanting van nuttige gewassen de aanblik van het land te vergroenen. Tot 2030 zal ruim vijf miljoen hectare worden teruggegeven aan de natuur. Hiermee probeert de regering de gevolgen van klimaatverandering en armoede te bestrijden. over een paar jaar kan het baculovirus op grote schaal beschikbaar zijn als betaalbaar natuurlijk alternatief voor allerlei chemische pesticiden die in de landbouw worden gebruikt. dit virus schakelt insecten uit, zoals de katoendaguil, die onder meer maïs, katoen en tomaten aantasten. maar liefst 30 procent van de landbouwpesticiden die wereldwijd worden ingezet, is gericht op de bestrijding van de katoendaguil. Het baculovirus kan dit insect net zo effectief bestrijden. Het weerbericht in belgië biedt sinds kort ook informatie over zonne- en windenergie. Zo wijzen onze zuiderburen erop of de weersomstandigheden van de ‘voorbije dag ideaal waren voor windmolens of dat de zonnepanelen de volgende dag gouden zaken zullen doen’, zegt vrT-weerman Frank deboosere. met de aanpassing willen de belgen het belang van schone energie benadrukken. Albert Heijn heeft aangekondigd te stoppen met de verkoop van ‘plofkalkoenen’. de nieuwe AH-kalkoenen krijgen meer tijd om te

er komt een keurmerk voor yoga-opleidingen. Daarmee wil de Vereniging Yogadocenten nederland de kwaliteit bewaken en blessures voorkomen. niet alle yogadocenten hebben een gedegen studie gedaan om anderen te begeleiden, benadrukt de vereniging. Vraag daarom altijd naar de opleiding, luidt het advies.

12 TheopTimisT.nl november/december 2016

een internationaal onderzoek aan de universiteit van swansea toont aan dat oudere mensen helemaal niet zo’n gevaar vormen op de weg als vaak wordt gedacht. Zij veroorzaken veel minder ongelukken dan jongeren. in landen waar ouderen een strikte test moeten afleggen om hun rijbewijs te vernieuwen, blijkt bovendien het aantal botsingen dat zij veroorzaken nauwelijks lager te liggen dan in landen waar zo’n test niet verplicht is.

groeien, meer ruimte in de stal, daglicht, meer afleiding en plantaardig voer. In hotels die een groene, duurzame indruk wekken, zijn gasten meer bereid tot verantwoord gedrag. dat blijkt uit een internationaal onderzoek van marketingexperts naar het gedrag van hotelgasten. concreet: leg een bamboe tandenborstel in de badkamer en hotelgasten zijn meer geneigd om handdoeken nogmaals te gebruiken en de thermostaat lager te zetten. bijna 10 procent van de wereldbevolking moet schoon drinkwater ontberen. een vinding van de Stanford University vergroot de zuiverende werking van energie uit zonlicht van 4 naar bijna 50 procent. met een tablet ter grootte van een suikerklontje zuiver je een glas water binnen twintig minuten. mensen houden niet van muggen. en muggen houden niet van de bacterie bacillus thuringiensis israelensis (bti). omdat ze resistentie tegen de bacteriën opbouwen, zijn er steeds meer van nodig bij de bestrijding. Zo brengt ook deze biologische stof toch schade toe aan het milieu. daar hebben belgische wetenschappers wat op gevonden. Ze mengen bti met geurstoffen van natuurlijke vijanden van de mug. de stressreactie bij muggen en larven die het ruiken, verzwakt het immuunsysteem, waardoor ze sneller sterven. In de vliegtuigindustrie wordt al langer lijm gebruikt om onderdelen aan elkaar vast te maken, als alternatief voor lassen. Want lijm resulteert meer positief nieuws iedere dag? in minder gewicht. General motors gebruikt nu ook lijm in zijn nieuwste SUv, de schrijf u in voor Gmc Acacia. omdat een lijmverbinding steviger is dan een lasverbinding, kan The optimist Daily, onze Gm werken met dunner staal, wat eveneens scheelt in de belasting van het dagelijkse e-mail met milieu. online gamen kan scholieren scherper maken. Uit een studie onder het beste nieuws: twaalfduizend tieners in Australië bleek dat gamers op alle drie de onderzochte www.theoptimist.nl/ nldaily vakken (wiskunde, natuurkunde en leesvaardigheid) beter scoorden dan tieners die geen computerspelletjes spelen. november/december 2016 TheopTimisT.nl 13

onderstroom

bijdragen: marianne lamers, liseTTe ThoofT, marco Visscher

gezondheid

LSD: zelfs een placebo werkt

psychedelica, ze mogen weer in de gezondheidszorg.

Psychedelica mogen weer. Het onderzoek naar

therapeutisch gebruik van alles wat MDMA (het werkzame bestanddeel van ecstacy) bevat, psilocybine, LSD en ayahuasca is opnieuw in opkomst. En volgens de laatste wetenschappelijke inzichten zijn deze zogeheten ‘entheogene middelen’ níét schadelijk of gevaarlijk voor de gezondheid. Althans, bij juist gebruik: een gedegen voorbereiding, goede psychologische begeleiding en correcte dosering. Dan kunnen deze middelen zelfs leiden tot spirituele ervaringen die de levens van mensen ten goede veranderen.

Er is veel veranderd sinds de jaren zestig toen het onderzoek naar psychedelica begon, en in diskrediet raakte vanwege ongelukken die konden gebeuren door onzorgvuldige begeleiding. Er is zoveel nieuwe kennis ontstaan. Zo hebben studies gepubliceerd in toonaangevende vakbladen, waaronder Nature en The Lancet Psychiatry, aangetoond dat verslaafden makkelijker kunnen afkicken met behulp van psychedelica en dat depressieve terminale kankerpatiënten meer genieten van de tijd die ze nog hebben.

Het derde internationale en interdisciplinaire wetenschappelijke congres over het onderzoek naar

14 TheopTimisT.nl november/december 2016

psychedelica, afgelopen voorjaar in Amsterdam, bleek een bijeenkomst met een divers publiek.

‘Misschien lijkt het vreemd dat farmacologen en neurowetenschappers hier stuiten op antropologen die ayahuasca-rituelen in het Amazonegebied bestuderen of wetenschappers die zich buigen over de metafysische implicaties van een door drugs opgewekte ego-dissolutie,’ erkent Joost Breeksema, voorzitter van Stichting OPEN, de organisator van het congres.

‘Maar,’ zegt hij, ‘juist het samenbrengen van die verschillende onderzoeksterreinen zal ons dichter bij begrip brengen van het grensoverschrijdende potentieel van de psychedelische ervaring.’

Een van de lezingen is van William Richards, een Amerikaanse klinisch psycholoog aan de John Hopkins University School of Medicine in Baltimore. ‘Je kunt niet spreken over “dé psychedelische ervaring”,’ zegt hij, ‘maar wat opvalt, is dat het niet zoveel uitmaakt welke substantie je neemt. Al deze middelen geven toegang tot vergelijkbare ervaringen.’

Sterker nog: dat zijn ervaringen die ook vaak blijken op te treden als proefpersonen een placebo slikken, waarin dus geen werkzame bestanddelen zit-

ten die zo’n effect zouden kunnen verklaren. ‘Het zijn dus niet de moleculen die het doen,’ zegt Richards, ‘die ervaringen zitten ín ons. Soms zijn het visioenen van ontmoetingen met archetypische figuren, bijvoorbeeld een god of een godin, of een heilig dier.

Vaak zijn het ervaringen van mystiek bewustzijn en eenwording. Vergeet niet dat we gewoon nog niet weten wat bewustzijn is.’

Hij noemt zes elementen die telkens terugkeren wanneer mensen vertellen over dat mystieke bewustzijn dat ze beleven: een overweldigend besef van de eenheid van alles, overstijging van tijd en ruimte, intuïtieve kennis, een gevoel van heiligheid, een intens gevoel van vrede, en het besef dat het niet in woorden is uit te drukken wat men voelt. Overigens, bij de intuïtieve kennis hoort het besef dat dit echter is dan het echte leven, dat er onsterfelijkheid is of eeuwigheid, dat liefde het belangrijkste is, dat het leven ondanks alles zin en betekenis heeft en simpelweg van een enorme schoonheid is. ‘Die schoonheid,’ zegt Richards, ‘blijkt vooral voor verslaafde proefpersonen van grote betekenis te zijn. Vaak beschouwen zij zichzelf als waardeloos, maar na zo’n mystieke ervaring is dat veranderd en voelen ze compassie met zichzelf.

Ook angst voor de dood verdwijnt doorgaans, bijvoorbeeld bij terminale kankerpatiënten.’

Legalisering van de ‘klassieke’ psychedelica zou volgens de aanwezigen op het congres een eind kunnen maken aan de onrustbarende wildgroei van nieuwe synthetische drugs. Deze vaak schimmige, in elkaar geknutselde chemicaliën – die in medische tests zelden worden herkend – hebben al heel wat levens geëist of nieren beschadigd van roekeloze feestgangers. Vanwege de media-aandacht blijven de échte psychedelica hun dubieuze faam houden.

En daar is dus, menen de experts, geen reden voor. | liseTTe ThoofT

en nu?

Stichting oPen brengt wetenschappelijk onderzoek naar psychedelica onder de aandacht en organiseert lezingen, symposia en meet-ups om onderzoekers en andere geïnteresseerden bij elkaar te brengen. meer informatie: www.stichtingopen.nl.

design

Dit is een lamp (voorheen spek)

isaac monTé kneedT oud Vlees ToT een kunsTwerk.

isaac monté, een Belgische designactivist, ontwerpt objecten om maatschappelijke problemen aan de orde te stellen. Eerder maakte hij bijvoorbeeld vogelhuisjes van al die sigarettenpeuken die op straat worden gegooid. Zijn laatste project behandelt voedselverspilling. Afgedankt vlees om precies te zijn. Want het is toch van de zotte, vindt Monté, dat het duizenden liters water kost voor bijvoorbeeld veevoer en grond om maar één kilo vlees te maken. En dan belandt een onvoorstelbare hoeveelheid vlees ook nog eens onaangeroerd in de afvalbak, omdat supermarkten teveel inslaan en een deel moeten weggooien als het over datum is.

De ontbijtspek die Monté gedoneerd krijgt van een lokale buurtsuper bewerkt hij zodanig dat het niet bederft. Tijdens dat proces wordt het vlees steeds witter, bijna transparant. Het spul is goed te kneden en daar maakt hij dan lampen van. Bezoekers van de tentoonstellingen waar zijn ontwerpen te zien zijn, raken niet zelden in de war. Is dit werkelijk vlees? Wij zeggen: eh, ja, maar het is ook een lamp. | meer informaTie: www.isaacmonTe.nl/The-meaT-projecT

Psychedelica zijn niet schadelijk en kunnen leiden tot spirituele ervaringen. november/december 2016 TheopTimisT.nl 15

onderstroom

media

En dan nu het échte nieuws nico drok, lector media and civil society,

waarschuwt zijn studenten al jaren. ‘Pas op dat je straks niet aanbelt bij mensen met de boodschap: Hier is uw dagelijkse kruiwagen vol ellende, mag ik even afrekenen? Dat werkt niet.’ Drok, al 35 jaar verbonden aan de opleiding journalistiek van hogeschool Windesheim in Zwolle, is ervan overtuigd dat er snel iets moet veranderen. ‘We zullen als journalisten meer oplossingsgericht nieuws moeten gaan brengen om te voorkomen dat mensen massaal afhaken. Ze zijn het negatieve nieuws zat. Constructieve journalistiek zou een goede aanvulling kunnen zijn.’

Constructieve journalistiek wordt in meer of mindere mate omarmd door allerlei media: van het relatief jonge online journalistiek platform De Correspondent tot gerespecteerde dagbladen als The Washington Post en The Guardian, en van de publieke omroepen in België en Denemarken tot radiozender Sublime FM en de Twentsche Courant Tubantia. Of ze nu last hebben van teruglopende interesse of ideologisch gedreven zijn, ze hebben besloten niet langer alleen problemen te belichten en kritisch te zijn, maar ook oplossingen en meerdere perspectieven te laten 16 TheopTimisT.nl november/december 2016

zien. Ze willen hun publiek niet alleen informeren, maar ook inspireren. (Kort gezegd: ze doen wat we bij The Optimist al wat langer doen.)

De Zwolse opleiding voor journalistiek was vorig jaar de eerste ter wereld die constructieve journalistiek in haar onderwijs heeft geïntegreerd. Cathrine Gyldensted is aangesteld om er leiding aan te geven.

Als onderzoeksjournalist en Amerika-correspondent voor de Deense publieke omroep had Gyldensted een glanzende carrière in het vooruitzicht. Een radiointerview met een dakloze vrouw in Washington dat zou gaan over de impact van de bankencrisis deed haar beseffen dat het anders moest. ‘In plaats van haar te vragen naar de ellende die haar had getroffen,’ blikt Gyldensted terug, ‘vroeg ik haar wat ze had geleerd van deze ervaringen en wat ze nodig zou hebben om haar problemen op te lossen. Het werd geen verhaal over een slachtoffer, maar over een vrouw die oplossingen voor zich zag. Het werd een compleet ander stuk. Dat was een enorme openbaring voor mij.’

Vervolgens schreef Gyldensted From mirrors to movers, een boek over de rol van journalisten. Zij zijn geen ‘spiegels’ van het nieuws, redeneerde ze, maar

lamers

en nu? als u niet genoeg hebt aan het tijdschrift en de dagelijkse e-mails van The optimist, kunt u zich aanmelden voor de nieuwsbrief van The World’s best news op www.worldsbestnews.nl. of luister naar Sublime Fm op de radio of online (www.sublimefm.nl). daar klinkt niet alleen prettige muziek, maar besteden de nieuwsuitzendingen ook aandacht aan de vooruitgang.

milieu

Dilemma’s van een activist

Bill mckiBBen maakT zich Boos.

er staan ‘Beschamende’ foto’s en filmpjes van Bill McKibben op het internet.

McKibben, een prominente Amerikaanse milieuactivist, zien we in en uit een auto stappen. We zien hem inchecken op een vliegveld. We zien hem bij de kassa van de supermarkt, waar zijn boodschappen in een plastic tasje worden gestopt, omdat hij vergat zijn eigen linnen tas mee te nemen... Onbenullige scènes dus, die tegelijk ook heel reële dagelijkse dilemma’s laten zien voor mensen die een schoon milieu nastreven. Voor iemand als McKibben, die al jaren vurig pleit voor het afzweren van fossiele brandstoffen, zijn het kennelijk doodzonden.

Een rechtse actiegroep, America Rising Squared, heeft opgeroepen om invloedrijke figuren rondom de progressieve agenda van de Democraten nauwlettend te volgen. Een leger aan vrijwilligers legt vast wat ze zeggen bij hun publieke optredens en sommigen deinzen er niet voor terug om bij hun huis te posten, als ware paparazzi die een glimp van een popster proberen op te vangen. Er wordt zodanig geselecteerd en gesneden in het verzamelde materiaal dat de meest extreme standpunten worden uitgelicht en gedrag hypocriet lijkt. Er is materiaal genoeg voor een oneindige serie blogs en tweets.

Nu zijn er – om deze hinderlijke achtervolgingen in perspectief te plaatsen – ergere dingen die je kunnen gebeuren als je opkomt voor het milieu. Deze zomer meldde Global Witness dat er vorig jaar zeker 185 milieuactivisten zijn vermoord in hun strijd tegen de mijnbouw, illegale houtkap of de aanleg van stuwdammen. En in zekere zin is de aandacht een teken van het succes dat McKibben en consorten boeken met campagnes om oliepijplijnen tegen te houden of schandalen van olieconcerns bloot te leggen. Maar terwijl McKibben dit alles erkent, stoort hij zich – uiteraard – hartgrondig aan zijn ‘stalkers’ en spreekt hij van een ‘eindeloze nachtmerrie’.

In een opiniestuk in The New York Times schreef McKibben in augustus: ‘Ook wij milieuactivisten leven in de wereld die we proberen te veranderen. Wij nemen het vliegtuig en huren bussen voor demonstraties, we verdienen geld, doen boodschappen. Daarvoor hoeven we onze verontschuldigingen niet aan te bieden.

Ons punt is niet om onze eigen levens te perfectioneren, maar om het systeem te veranderen.’

McKibben – die achteraf aangaf onwetend te zijn geweest van het feit dat 350.org, de milieuorganisatie die hij oprichtte, activisten opleidt om een vergelijkbare achtervolgingstactiek te gebruiken bij politieke figuren – benadrukt dat hij met anderen strijdt voor beleidsveranderingen. Hij wijst op maatregelen zoals het bevorderen van het gebruik van elektrische auto’s en het openbaar vervoer, zodat ze goede, betaalbare alternatieven worden voor benzineslurpende auto’s. Of op mogelijkheden om zonnepanelen op grote schaal beschikbaar te maken, zodat we minder afhankelijk kunnen worden van steenkolen of gas. McKibben wijst erop dat de critici ‘nog zoveel lastercampagnes kunnen voeren als ze willen, maar dat het vooral aantoont hoe dringend we betere opties nodig hebben.’ Tot die tijd, schrijft hij, is ‘hypocrisie’ kennelijk de prijs die je moet betalen voor deelname aan die strijd. | marco Visscher november/december 2016 TheopTimisT.nl 17

FoTo: STeveLiPTay

maken er ook deel van uit en hebben er invloed op.

Een journalist, zo stelt Gyldensted, kan het beeld van zijn publiek op de wereld doen kantelen. Dat betekent niet dat je alleen maar positief nieuws brengt. Maar je voegt iets toe, namelijk de vraag: wat nu?

Journalist Ralf Bodelier juicht de opkomst van constructieve journalistiek van harte toe. Hij vindt de term van toepassing op The World’s Best News, dat hij dit jaar lanceerde en waarmee hij wil wijzen op de positieve ontwikkelingen in de wereld. ‘Ook al doen media het soms anders voorkomen, de wereld staat niet in brand,’ begint Bodelier, en hij somt op: ‘Wereldwijd nemen honger, armoede en analfabetisme af. Oorlog en criminaliteit eisen beduidend minder slachtoffers dan 25 jaar geleden. Ook het aantal doden door aids, malaria en tbc daalt fors. Dát is de normaliteit, maar in het nieuws zul je deze normaliteit niet aantreffen.’

Bodelier zegt bezorgd te zijn dat de onheilsberichten ertoe leiden dat mensen de moed laten zakken om zich nog langer in te zetten voor de goede zaak.

‘Ellende leidt tot passiviteit. Als mensen zien dat er vooruitgang wordt geboekt, raken ze meer betrokken.’

Daarom zou het volgens hem een goed journalistiek gebruik moeten zijn om het soms gruwelijke nieuws keer op keer in perspectief te plaatsen. Bodelier: ‘Niemand die vertelt dat er in de laatste vijftien jaar nog steeds veel minder mensen in Europa zijn omgekomen door een terroristische aanslag dan in de vijftien jaar ervoor.’

Intussen ondervinden constructieve journalisten kritiek van hun vakgenoten. Ze vinden hun manier van werken eenzijdig, prekerig of zelfs lachwekkend.

Maar Gyldensted is overtuigd van haar missie. ‘Juist in een tijd waarin brandende kwesties spelen, zoals oorlogen, polarisatie, klimaatverandering en vluchtelingenstromen, moeten we nauwkeurige informatie, context, perspectieven en oplossingen toevoegen. Als je burgers betrokken wilt maken bij wat er in de wereld gebeurt, zullen we op een andere manier moeten gaan denken over journalistiek.’

Goed nieuws verkoopt niet, zo klinkt het vaak snel.

Onzin, vinden de constructieve journalisten. ‘Mensen zijn de eenzijdige focus op ellende beu,’ stelt Bodelier. ‘Er is behoefte aan meer bemoedigend nieuws.

En de oplossing is zo simpel: schrijf gewoon eens wat meer over de werkelijkheid. Dat betekent niet dat je het slechte nieuws achterwege moet laten, maar dat je het in zijn context moet plaatsen.’ | marianne

onderstroom onTwikkeling

Silicon Valley in Afrika inspiraTie

‘Alleen zij die het absurde willen benaderen, zullen het onmogelijke bereiken.’ m.c. escher sTills uiT de Virale campagne om een afrikaans dorp Te sTeunen.

in de vallei van BulamBuli in Uganda zijn de dorpelingen heel ondernemend. Een originele crowdfundingactie toont filmpjes waarop we zien hoe ze vertellen over de wonderlijke innovaties waar ze aan werken. Zoals een 3D-printer, genaamd Chicken (Kip), die eieren produceert. Of Tomato (Tomaat), een ‘baanbrekend product’ in een heuse ‘voedselrevolutie’, want Tomato – verkrijgbaar in vuurrood en grasgroen – krijgt zijn energie voor 100 procent van de zon en hoeft dus niet in het stopcontact te worden gestopt. En dan is er natuurlijk nog Chair (Stoel), ‘uw persoonlijke oplaadstation’.

De korte filmpjes, te zien op YouTube (zoek op ‘Bulambuli’), zijn niet alleen bedoeld om te spotten met de start-upcultuur van Silicon Valley waarnaar met een vette knipoog wordt verwezen. Ze zijn ook werkelijk bedoeld om geld in te zamelen. Want de projecten in Bulambuli zijn ‘misschien niet de technologische innovaties die we zo vaak zien op de pagina’s van (crowdfundingwebsite) Indiegogo’, stellen de initiatiefnemers. ‘Maar net als andere onderne18 TheopTimisT.nl november/december 2016

mers hebben de mensen van Bulambuli uw steun hard nodig om hun dromen te realiseren.’

Curro Piqueras, het Spaanse creatieve brein achter de campagne, zei tegen Adweek: ‘Een bedrijf beginnen in Uganda – of je nu tomaten gaat verbouwen, kippen gaat houden of meubels gaat maken – betekent min of meer hetzelfde als wanneer je in de westerse wereld een start-up begint: het brengt grote risico’s met zich mee en het vereist moed, visie, kennis en bovenal steun van mensen die geloven in je idee.’

Piqueras werkte in opdracht van Communities for Development (C4D), een jonge organisatie in Londen die samenwerkt met lokale gemeenschappen in Uganda om hun economieën te verbeteren. Het doel om vijftienduizend dollar op te halen met deze campagne, die afgelopen zomer werd gelanceerd, is ruimschoots gehaald. | marco Visscher

en nu?

Wilt u de campagne ondersteunen? ga naar www.communitiesfordevelopment.org.

Technologie

Kan virtual reality het milieu redden?

‘ah, nú weeT ik hoe ik de wereld moeT redden!’

de verzuring van de oceanen, het smelten van de ijskappen, de afname van biodiversiteit, de ontbossing in de Amazone: sommige problemen, hoe belangrijk ook, zijn te abstract en complex om mensen te mobiliseren er iets aan te doen. Het gebeurt nu eenmaal ver weg, op plekken die we niet kunnen zien, in een traag tempo. Virtual reality zou wel eens een manier kunnen zijn om mensen tóch te motiveren om bewuster te zijn. Want met de juiste software en zo’n VR-bril op kunnen we niet alleen een kijkje nemen op verborgen plekken, maar kunnen we ook de veranderingen in het milieu erváren.

Aan de universiteit van Stanford in Californië zijn documentaires en interactieve games ontwikkeld met de technologie van virtual reality (VR). Ze zijn opgenomen in een onderwijsprogramma van Google dat in diverse landen al aan een miljoen leerlingen is getoond. Het is ‘dé manier om studenten te bereiken voor wie een boek of lezing niet werkt’, zegt James Leonard, programmamanager van Google, in Yale Environment 360.

Uit onderzoeken blijkt dat mensen die een VR-ervaring hebben over het kappen van oude sequoiabomen – waarbij je het snerpende geluid van de zaag hoort en de vibratie voelt – meer geneigd zijn om zorgvuldiger om te gaan met papier. En wie een VR-duik heeft genomen in de oceaan, waar verzuring optreedt als gevolg van een grotere opname van CO2 uit de atmosfeer, blijkt meer betrokken bij het onderwerp dan wie een filmpje over het onderwerp heeft gezien.

Virtual reality is dan ook een ‘empathie-machine’, concluderen sommigen. Kristy Kroeker, die als professor ecologie verbonden is aan het VR-project, zegt: ‘Wij mensen zijn nu eenmaal visuele wezens en visuele voorbeelden kunnen heel erg raak zijn.’

20 jaar geleden

Ode #11 nov/dec. 1996

oPmerkelijk veel californië in dit nummer. Hoofdredacteur

Jurriaan Kamp was er in 1996 geïnspireerd vandaan gekomen met een flinke stapel verhalen: over de aanstaande komst van de eerste elektrische auto’s, over de supermarkten waar steeds meer biologische producten te koop liggen, over de roker als bedreigde diersoort. En over het ‘nieuwetijdsdenken’, een in opkomst zijnde ontwikkeling waarmee nergens zo intens wordt geëxperimenteerd als aan de Amerikaanse Westkust. Het thema-artikel ‘God is niet dood’ begint dan ook aan de baai van San Francisco (waar de oprichter van dit tijdschrift en later ook de redactie naartoe zouden verhuizen), waar wetenschap en spiritualiteit elkaar ontmoeten.

Want geloof geneest, zo blijkt uit studies. En de natuurkunde ontdekt het raadsel van het bewustzijn. Aan de hand van diverse verhalen en interviews is te zien hoe de heilige geest aan het verhuizen is. Het prachtige interview met Freek de Jonge onderstreept dat: het is een aaneenschakeling van parels over de waanzin van de rede, over de individualisering van problemen, en over het belang van het geloof. ‘Dat is precies het probleem van deze wereld: je moet niet geloven, je moet zeker weten.’ november/december 2016 TheopTimisT.nl 19

actualiteit

De kunst van de dialoog Debatten in de politiek zijn vaak ambtelijk en droog of verzanden in scheldpartij. Hoe kunnen we dat veranderen?

door: michael sandel

20 TheopTimisT.nl november/december 2016

donald Trump en hillary clinTon: Teveel passie achTer heT geschreeuw of Te weinig morele argumenTen?

D

e afgelopen jaren heb ik de kans en het voorrecht gehad om over de hele wereld te reizen – naar Europa, Azië, Noord- en Zuid-Amerika – en overal heb ik van gedachten gewisseld, vooral met jonge mensen aan universiteiten, over vraagstukken uit de politieke filosofie en over hedendaagse problemen. En overal waar ik naartoe ga, valt me de frustratie over de politiek op. Een diepe en wijdverbreide frustratie over politieke partijen en over politici.

Dit lijkt me een begrijpelijke frustratie en een legitieme reactie op een bepaalde vermoeidheid in de politiek. De oude ideologieën zijn hun vermogen tot inspireren kwijtgeraakt; in plaats daarvan hebben we een publiek debat dat grotendeels niet gaat over grote zaken, maar over kleine bestuurlijke en technocratische problemen. Wanneer we al een ander debat zien, bestaat het meestal uit zeer partijdige scheldkanonnades: mensen die langs elkaar heen schreeuwen.

Ik denk dat dit de reden is dat zoveel mensen – en niet alleen jongeren – gefrustreerd zijn geraakt over de hedendaagse politiek. Er heerst een soort leegte – een holheid – in de kern van ons publieke debat. Mensen willen dat de politiek en het debat over grote dingen gaan, en toch zijn we de gewoonte en het vermogen kwijtgeraakt om deel te nemen aan het publieke debat over grote zaken. En dan vooral over zaken die te maken hebben met waarden: rechtvaardigheid, het algemeen belang, wat het betekent om een burger te zijn. We zijn niet erg goed in het debatteren over deze vraagstukken in de politiek.

Sommigen zeggen dat de hachelijke, verarmde staat van het publieke debat te wijten is aan te veel moraal in de politiek, te veel passie achter het geschreeuw. Ik denk eerder dat het tegendeel waar is: dat er te weinig morele argumenten zijn in de politiek, dat er te weinig onderbouwd publiek gedebatteerd wordt over controversiële ethische vraagstukken.

Omdat het verlangen naar een betrokken, betekenisvoller leven onvervuld blijft, leidt dit tot symptomen zoals de opkomst van een politiek van angst in diverse verschijningsvormen, waaronder toenemend nationalisme, de verheerlijking van de eigen afkomst, en populistische protestbewegingen die beloven iets te doen aan de zorgen en angsten die gevestigde politieke partijen niet aanpakken. Hierin schuilt een gevaar.

We moeten de gewoonte afleren om terug te deinzen voor het publieke debat over ethische en zelfs spirituele vraagstukken waarover burgers van democratische samenlevingen het oneens zijn. We moeten een weg vinden die leidt naar een ethisch krachtiger vorm van het openbare debat dan waaraan wij gewend zijn.

Dit is niet gemakkelijk, omdat politieke partijen deze debatten niet erg goed organiseren. Dus moeten we gebruikmaken van de instituties binnen de maatschappij om vorm te geven aan een onderbouwd publiek debat over de grote vraagstukken.

Universiteiten, het hoger onderwijs, spelen hierin een rol. Ik denk dat het onze verantwoordelijkheid is om ook bij studenten het vermogen te ontwikkelen om na te denken en in het openbaar goed te argumenteren over moeilijke ethische vragen – ongeacht november/december 2016 TheopTimisT.nl 21

we moeten de gewoonte afleren om terug te deinzen voor publiek debat over ethische en zelfs spirituele vraagstukken.

wat ze studeren. Ik denk dat we ook meer moeten eisen van de media, die in toenemende mate worden beheerst en gedomineerd door bedrijven die zich meer bekommeren om kijkcijfers en oplages dan om een inhoudelijk debat over grote vraagstukken.

E

en van de grootste obstakels voor een ethisch onderbouwd publiek debat is een sluimerende angst. De angst dat we het met elkaar oneens zijn over vraagstukken inzake het goede leven, de betekenis van rechtvaardigheid en over hoe we goederen moeten waarderen. We zijn het met elkaar oneens en daarom wordt er soms beweerd dat als we enige mate van wederzijds respect willen bereiken, we het in ieder geval eens moeten worden over het feit dat we van mening verschillen.

Daarom vragen we aan elkaar om onze ethische en spirituele overtuigingen los te laten wanneer we de politieke arena betreden. We denken dat dit zal zorgen voor een publiek debat zonder al te veel risico’s, want het debat is dan niet zo beladen met meningsverschillen, waarvan we weten dat ze er zijn. Maar ik denk dat deze terughoudendheid een vergissing is.

Ik denk dat hier twee verschillende opvattingen van wat wederzijds respect tussen burgers echt inhoudt, met elkaar worden verward. Een manier om onze medeburgers te respecteren – die afkomstig kunnen zijn uit verschillende culturele achtergronden of religieuze tradities – is respect in de zin van vermijden. We respecteren onze medeburgers, en hun ethische en religieuze tradities en overtuigingen, door ze te negeren, door te proberen ons publieke debat te voeren zonder ernaar te verwijzen.

Ik denk dat het deze overtuiging is – die ik een ‘mager idee van wederzijds respect’ noem – die leidt tot de leegte in het hedendaagse debat. In plaats daarvan denk ik dat we een weg moeten vinden die leidt naar een rijker idee van wederzijds respect, dat niet gebaseerd is op vermijding, maar in plaats daarvan ingaat op ethische meningsverschillen.

We moeten niet meer van burgers eisen dat zij hun ethische en spirituele overtuigingen opzijzetten wanneer ze het publieke domein betreden. In plaats daarvan moeten we het vermogen en de gewoonte ontwikkelen om naar de verschillen te luisteren, erop in te gaan, en er misschien zelfs van te leren.

22 TheopTimisT.nl november/december 2016

Het belang hiervan is niet dat een onderbouwd publiek debat over lastige ethische vraagstukken altijd tot overeenstemming zou leiden. Als we andermans ethische overtuigingen of religieuze traditie beter leren kennen, kan dat er soms juist toe leiden dat we deze minder gaan waarderen. Dat kán, maar als we het niet proberen zullen we het nooit weten. En tenzij we een wederzijds respect voor pluralisme ontwikkelen – respect in de zin van engagement, in plaats van vermijding – zullen we niet van elkaar leren. Dan zullen we nooit leren om naar elkaar te luisteren en zullen we het publieke debat niet verdiepen en verrijken.

Een bron van hoop – die je niet krijgt van de krantenkoppen, of van luisteren naar politici – vormen voor mij de gesprekken die ik voer met burgers in verschillende landen, en vooral met studenten, over grote vraagstukken van rechtvaardigheid en het algemeen belang. Daarbij ervaar ik hun enorme verlangen en honger om mee te doen aan dit soort debatten: een verlangen naar een openbaar leven van grotere betekenis. Als we de verloren kunst van het democratische debat willen herstellen, lijkt het me noodzakelijk te putten uit dat verlangen, die honger.

We moeten burgers in het publieke debat verwelkomen die hun ethische en spirituele overtuigingen meebrengen, maar die ook leren om een onderbouwd publiek debat aan te gaan over die overtuigingen. Met andere woorden: we moeten bij democratische burgers de gewoonte en de kunst van het filosoferen in het openbaar stimuleren. dit is een fragment uit Politiek en moraal: Filosofie voor het publieke debat, een bundeling van essays en lezingen door michael Sandel, uitgegeven door Ten Have.

over michael sandel

michael Sandel is een Amerikaanse politiek filosoof, verbonden aan de universiteit van Harvard. Hij wordt gezien als een van ’s werelds meest vermaarde denkers. Zijn colleges over rechtvaardigheid zijn al vele jaren ongekend populair; niet alleen bij studenten in de collegezalen, maar ook op televisie en internet, waarop ze te zien zijn. (ook eens kijken? Ga naar www.justiceharvard.org.) In zijn boek Rechtvaardigheid: Wat is de juiste keuze? stelt hij fascinerende vragen – is discrimineren soms toegestaan?, is martelen altijd verkeerd?

– en zijn antwoorden zijn vaak verrassend. In 2012 plaatsten we een uitgebreid interview met hem over zijn boek Niet alles is te koop.

Column geertje couwenbergh Expressionist, auteur en schrijfleraar. www.geertjecouwenbergh.com

Het geluid van schrijven

FoTo: coco broeken

‘Hoe is Het om in je licHaam te zijn? Tien minuten’, zeg ik. ‘Niet nadenken. Blijf je hand bewegen.

Gaan.’

Een rommelige kring mensen op kleine eilandjes van stoelen, drinkflesjes, boeken en uitgetrokken kledingstukken, duiken als onverschrokken schrijfkillercommando’s hun kladblok in. Het gebabbel van een spreeuwenverhaal stroomt via de klapramen naar binnen.

Het voelt druk om in mijn lichaam te zijn, als een tribune. Een haast onopgemerkte saamhorigheid, die pas aandacht vraagt als de warme worstverkoper langskomt, of als er rellen uitbreken. Soms tegen de hooligans van de andere partij, en soms – steeds vaker – naar zichzelf, een aanval uit onrust. Het voelt in mijn lichaam als het lezen van De H is van havik en het zo mooi vinden dat ik opgesloten raak in alles wat ik belangrijk vind. Jasmijn moet me verbieden het te lezen vlak voor we gaan slapen. ‘Je wordt er ongezellig van’, zegt ze en ik snap haar gelijk.

Het is de derde dag van een week lang schrijven.

We zitten in een kring in een klooster waar we driemaal daags een dienst bijwonen en ‘God, aanvaard ons’ zing-vragen. Buiten het schrijven en zingen zijn we stil – en zoals dat gaat met stilteprogramma’s,

Ik draag mijn prille schrijfstam als volle, antieke porseleinen kop en schotels in mijn handen.

betekent dit dat we verreweg van stil zijn.

Door mijn benen lopen regelmatig legers van mieren, op en neer, zonder me mede te delen welke oorlog ze precies uitvechten in mijn bovenbenen, of als ik pech heb ook in mijn kuiten en enkels, en als ik nog meer pech heb ook in mijn armen. De enige remedie is dan Jasmijn te vragen te ‘klauwen’, haar nagels diep in mijn vlees te zetten. Ze probeert vaak vermoeid en weinig overtuigend ‘weg mieren!’ te roepen, maar dat helpt niet.

De deelnemers, variërend van dertigers tot ver in de tachtig, ontmoeten hun geest ongecensureerd op papier. Ze zitten diep in de klankschaal van de stilte-niet-stilte. Ik zie het aan de manier waarop ze bewegen en hoor het aan het geluid van hun schrijven. Ik draag mijn prille schrijfstam als volle, antieke porseleinen kop en schotels in mijn handen, want ik weet: ze zullen nog dieper gaan.

Hoe het voelt in mijn lichaam is vooruit, maar zo voelt het niet op haar best. Op haar best voelt mijn lichaam zich licht en vol en hier en rijk. Hoe het voelt in mijn lichaam is als een Frans liedje uit de jaren ‘70, met sigarettenrook.

We schrijven en lezen voor. Alle onbegrijpelijke, beschamende, kwetsbare, briljante kanten van de klankschaal komen langs. Iemand beschrijft haar elektroshocktherapie. Een ander de geruite blouse van een oude liefde. Een plastic koffieblik. Een naderende scheiding. Cadeaubonnen. Een miskraam.

Hoe onlogisch of pijnlijk de ervaring ook is: niets valt buiten deze schaal van herkenning. Tussen de muren van het klooster en de vingers van onze handen op de opengeslagen kladblokken is dezelfde fluiter te horen: Je bent niet alleen. Jouw leven maakt een geluid dat ik hoor.

Schrijven ís blijven. Voor even, in elk geval. Na een kleine week nemen we afscheid als familie. november/december 2016 TheopTimisT.nl 23

interview

‘Compassie kan besmettelijk zijn’ Hoe kunnen we leren compassie te tonen voor anderen zonder eraan onderdoor te gaan? De befaamde zenmeester Joan Halifax heeft een model ontwikkeld. door: mirjam van Biemen

Foto: www.ted.com

I

n Cadzandië, het spirituele centrum in het Zeeuwse Cadzand, zijn bijna 120 mensen samengekomen voor een vijfdaagse retraite. Alles verloopt hier in stilte en met aandacht.

Geduldig staat de groep te wachten totdat ze naar binnen mogen om een eenvoudige maaltijd op te scheppen. De speciale gast voor wie zij zijn gekomen en dankzij wie de training binnen een dag was volgeboekt, is Joan Halifax, een grootheid binnen het boeddhisme.

Halifax geldt als een van de meest invloedrijke, vrouwelijke zenmeesters ter wereld. Ze valt op vanwege haar gedegen mix van spiritualiteit en praktische naastenzorg. Zo zet ze zich met haar eigen retraitecentrum in voor daklozen, gevangenen en vluchtelingen. Voor haar werk rondom stervensbegeleiding wordt ze alom geprezen. De dood van haar grootmoeder, die erg leed op haar sterfbed, maakte grote indruk op Halifax, die vervolgens besloot iets te veranderen aan de manier waarop mensen sterven in het Westen. Ze staat erom bekend dat ze stervenden regelmatig omhelst en aanraakt.

Veel van de aanwezigen in Cadzand dragen een rood armbandje om de pols waarop met gele letters het woord ‘G.R.A.C.E.’ gedrukt staat. Het staat voor genade, maar het is ook de naam van het model dat Halifax heeft ontwikkeld om een gezonde vorm van compassie op te kunnen roepen, en waarover ze deze week onderricht geeft. Het model draait om het oproepen

24 TheopTimisT.nl november/december 2016

joan halifax: ‘een gezonde vorm van compassie zorgT ervoor daT je langer leefT, je immuunsysTeem verBeTerT en daT je sneller hersTelT na ziekTe.’

november/december 2016 TheopTimisT.nl 25

‘Je kunt niet mededogend zijn als je je niet op je gemak voelt of wanneer je aandacht verdeeld is’ van aandacht, afstemmen op jezelf en de ander, overwegen wat behulpzaam is, en betrokkenheid tonen. Vooral hulpverleners kunnen hier veel aan hebben, zodat ze beter in balans kunnen blijven wanneer een patiënt lijdt.

Zo’n zes maanden per jaar reist Halifax de wereld over voor lezingen, colleges en trainingen over compassie en palliatieve zorg. Tijd voor interviews maakt ze nauwelijks. Toch zit ze al op me te wachten als ik binnenkom. Een tengere vrouw, geheel in het zwart gekleed. Haar hagelwitte gebit is het enige wat haar Amerikaanse afkomst lijkt te verraden. Aan haar grijze haren is te zien dat ze op leeftijd is, maar 74 zou je haar niet geven, zoveel veerkracht straalt ze uit. We voeren een gesprek over compassie, westerse zorg en het boeddhisme.

Waarom kunnen we tegenwoordig zo moeilijk compassie voor elkaar opbrengen?

‘Compassie kan alleen ontstaan vanuit een stabiele basis. Deze basis wordt echter constant verstoord, omdat mensen hun aandacht op te veel verschillende dingen richten. De hele dag door leiden computers en andere apparaten ons af. De media spelen ook een rol. We worden overspoeld door negatief wereldnieuws, waardoor we dichtklappen. Compassie opbrengen lukt dan niet meer. We móéten hier echt iets mee. Het is een enorme uitdaging in deze tijd.’

Zou het dan beter voor ons zijn om geen nieuws meer tot ons te nemen?

‘Nee, dat zeg ik niet, maar je voelt wel meer wanneer je náást iemand zit die lijdt dan wanneer je leest over vijfhonderdduizend mensen die zijn omgekomen door een ramp of aanslag.’

Hoe zou een moeder die haar kind verloor bij een terroristische aanslag nog compassie moeten opbrengen?

‘Een moeder die haar kind heeft verloren moet gewoon rouwen en omringd worden door mensen die met haar meeleven. Rouwen is heel menselijk. Het is niet nodig altijd maar moedig of perfect te zijn. Het gaat erom dat zij voorwaarden moet proberen te creëren waarbinnen het veilig is om te kunnen rouwen.

Weet u, empathie en compassie worden nogal eens door elkaar gehaald. Empathie is met mensen meevoelen, compassie is je bekommeren om mensen en iets willen doen om hun lijden te verlichten. Als je over een té sterk empathisch vermogen beschikt en dit niet in goede banen weet te leiden, kun je heel gestrest raken. Het gevolg is dat we andere mensen gaan vermijden, plotseling heel boos worden of gevoelens onderdrukken. Tijdens deze training leren we 26 TheopTimisT.nl november/december 2016

mensen hoe ze, terwijl ze worden geconfronteerd met leed, tóch veerkrachtig kunnen blijven.’

Vindt u het niet tegenstrijdig om via een schematisch model gevoelens van compassie op te wekken?

‘Ik wilde erachter komen waarom het zo moeilijk is om mensen een gezonde vorm van compassie bij te brengen. Hiervoor moest ik kijken naar de onderliggende kenmerken van compassie, zoals aandacht, genegenheid en de intentie om anderen van dienst te willen zijn. We trainen mensen op deze verschillende kwaliteiten zodat mededogen zich hieruit kan ontwikkelen. Want je kunt niet mededogend zijn als je je niet op je gemak voelt, wanneer je aandacht verdeeld is, als je niet aardig bent of als je niet de volle intentie hebt om het lijden van een ander te beëindigen. Je kunt geen compassie opbrengen als je niet inzichtelijk voor jezelf hebt gemaakt hoe je een ander zou kunnen helpen, of als je niet in contact staat met je lijf. Compassie is een dynamisch stelsel dat alleen dan naar de oppervlakte kan komen als de onderliggende elementen aanwezig én in balans zijn. Maar omdat veel mensen zich tegenwoordig niet eens goed kunnen concentreren is het ontzettend moeilijk ze dit bij te brengen. Je moet helemaal van onderaf aan beginnen en dan is het werken met een schema wel zo prettig.’

Het schema lijkt heel logisch en eenvoudig: eerst afstemmen op jezelf, dan op de ander, voelen wat zou kunnen helpen en vervolgens overgaan tot actie.

‘Ja, dat is het ook. Althans, zo lijkt het in eerste instantie. Het is inderdaad makkelijk toepasbaar, maar in werkelijkheid zul je de rest van je leven zeer toegewijd moeten oefenen om het je goed eigen te maken. Echt toegang hiertoe krijgen vereist discipline.

Goed leren gronden is een oefening voor het leven.’

Nu wordt het model veelal gebruikt in de zorgsector, waar de druk heel hoog is. Hebben zorgverleners hier wel tijd voor?

‘Zeker. Omdat veel hulpverleners omvallen vanwege de stress zijn ze juist gemotiveerd. Hun leven hangt ervan af. Het valt me echt op dat mensen hier ontvankelijker voor worden. Het model is overigens niet alleen bedoeld voor de zorgsector. Ook in het onderwijs en het zakenleven of gewoon thuis kun je ervan profiteren.’

Hoe denkt u over het zorgsysteem in de westerse samenleving?

‘Westerse zorg kent veel positieve aspecten. Wel wordt de zorg steeds technischer. Er is ook veel meer afstand tot de patiënt.

Vroeger had je nog intensief contact met je huisarts, iets waar-

voor nu nauwelijks nog tijd is. Maar het tij lijkt te keren. Het trainen van de geest lijkt zijn vruchten af te werpen, dus het gaat de goede kant op.’

Het zou volgens u ook gezond zijn om het leven met wat meer compassie tegemoet te treden.

‘Dat klopt. De afgelopen tien jaar is er veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar immuunrespons, stressfactoren en levensduur. De conclusie daarvan is dat het je eigen maken van een gezonde vorm van compassie ervoor zorgt dat je langer leeft, je immuunsysteem verbetert en dat je sneller herstelt na ziekte; allemaal belangrijke positieve gevolgen van compassie. En compassie is goed voor de wereld, voor mensen die ontvangen, maar ook voor hen die geven. Het kan heel inspirerend zijn om mensen te ontmoeten die zich inzetten voor anderen. Het kan ook besmettelijk zijn: als jouw baas mild is naar anderen, ben jij hier ook toe geneigd.’

Waarom hebt u gekozen voor het zenboeddhisme? U schreef ook boeken over het sjamanisme. Waarom ging u niet verder op dát pad?

‘Om verschillende redenen. Eind jaren zestig leerde ik het werk van Thich Nhat Hanh kennen, en het feit dat hij contemplatie en maatschappelijke actie combineerde, inspireerde mij enorm. Dat dienstbare aspect vond ik ook belangrijk. Ik werkte toen nog als antropoloog, maar ik wist meteen dat ik hiermee verder wilde vanwege de ethiek en de praktische filosofie die het boeddhisme is. Het pad van zen sprak me aan omdat het simpel en direct is.’

Toch wordt er in het boeddhisme over het algemeen meer gemediteerd dan dat er sociaal werk wordt verricht, toch?

‘Nee, helemaal niet. Dienstbaarheid heeft een lange geschiedenis binnen het boeddhisme. Denk aan de Boeddha die een einde probeerde te maken aan het kastensysteem en vrouwen uitnodigde binnen de gemeenschap. Nu zijn er een aantal mensen opgestaan, onder wie Bernie Glassman, Thich Nhat Hanh, Johanna Macy en ikzelf, die zich zeer verbonden voelen met het geëngageerde boeddhisme. Als bevriende collega’s fungeren we als rolmodellen en demonstreren we hoe het boeddhisme, inmiddels een internationaal fenomeen, vorm kan krijgen in de toekomst: zowel beschouwend als dienstbaar.’

Joan Halifax Aanvankelijk werkt Joan Halifax (74) als antropoloog en bestudeert verschillende inheemse stammen in mexico en Afrika. vervolgens verricht ze met haar voormalige echtgenoot en bewustzijnsonderzoeker Stanislav Grof in de jaren zeventig grensverleggend onderzoek naar de toepassing van LSd. Ze is rond de 25 als ze in contact komt met het maatschappelijk bewogen werk van bekende boeddhistische leraren als thich nhat Hanh en bernie Glassman, van wie ze dharmatransmissie ontving. In de verenigde Staten maakt ze naam met de oprichting van het Upaya Zen center, een retraitecentrum in new mexico, waar het maatschappelijk werk zich richt op daklozen, gevangenen en vluchtelingen. Zelf verzorgt Halifax stervensbegeleiding en traint anderen in de palliatieve zorg. daarover schrijft ze onder meer De laatste woorden van liefde. Haar ted-talk over compassie en empathie is wereldwijd door anderhalf miljoen mensen bekeken. In september was ze in nederland op uitnodiging van Zen Peacemakers Lage Landen, een samenlevingverband rondom ‘spiritueel gebaseerde sociale actie’.

Het is de verwachting dat Halifax over twee jaar weer een bezoek aan nederland zal brengen.

U gaat binnenkort voor vijf weken naar Nepal. Wat gaat u daar doen?

‘Ik geef daar leiding aan health clinics, een groep van zo’n dertig medici en paramedici die naar afgelegen gebieden in Nepal trekken om daar medische zorg te verlenen. Wat ik daar doe, is hulpverleners laten zien wat het betekent om een persoon te zijn die een bestendige vorm van compassie uitdraagt. Ik laat er echt iedere dag mijn gezicht zien en fungeer hopelijk als een soort spiegel voor die hulpverleners. We moeten dit onze kinderen leren als we de wereld willen veranderen: aanwezig zijn, ook als zich moeilijkheden voordoen, met een stevige ruggengraat en een zachte voorkant.’ november/december 2016 TheopTimisT.nl 27

achtergrond

Klaterend goud U moet zich misschien even over het idee heen zetten, maar in uw urine zou wel eens heel wat geneeskracht verborgen kunnen zitten.

door: marianne lamers

28 TheopTimisT.nl november/december 2016

H

eeft uw baby last van een extreem droge huid? ‘Wrijf dan een druppel van de eerste ochtendurine in de zachte huid van de binnenkant van de elleboog van uw baby.’ Het is een advies dat de Zwitserse kinderarts Mercedes Ogal haar patiënten vaker geeft. ‘Je kunt ook wat ochtendurine van je vinger likken, maar de meeste mensen in Zwitserland houden niet van het idee van het inslikken van hun eigen urine.’

Even voor de duidelijkheid: Ogal is geen therapeut in het alternatieve circuit. Ze is een gespecialiseerd kinderarts die werkt met integratieve geneeskunde, een combinatie van reguliere geneeskunde met alternatieve behandelvormen mits hiervan de effectiviteit wetenschappelijk is aangetoond.

In landen als Zwitserland en Duitsland zijn er meer IM-artsen en -therapeuten die geloven in de heilzame werking van urine. Breng het op de huid aan en urine kan werken bij aandoeningen als eczeem of schimmelvoeten. Injecteer of drink het en het kan helpen bij een verkoudheid of een infectie. Sommigen beweren zelfs dat het zou kunnen werken als onderdeel van een behandeling tegen kanker.

Het lijkt op het eerste gezicht een onsmakelijk idee en weinig serieus bovendien. Maar al eeuwenlang maken volkeren melding van de heilzame effecten van urine, dat steriel is en naar verluidt schoner dan het speeksel in onze mond. De Azteken gebruikten het als desinfecterend middel om wonden te verzorgen. Stammen uit de Amazone behandelden er giftige slangenbeten mee. Chinezen, Japanners en Indiërs zijn al duizenden jaren bekend met het gebruik van urine voor medische of religieuze doeleinden. Onder de noemer van huis,- tuin- en keukenremedies heeft u misschien zelf als kind wel eens gehoord dat het helpt om over een wratje, brandnetelsteek of kwallenbeet heen te plassen.

Het wordt gebruikt als slaapmiddel, als middel om de vruchtbaarheid te vergroten, om kaalheid te bestrijden en om de strijd aan te binden met de ziekte van Lyme. Het wordt ingezet voor de behandeling van hooikoorts, artritis, blaasontsteking, constipatie, zwangerschapsvergiftiging en vermoeide ogen na al te veel uren achter het computerscherm. Bij kinderen wordt het ook gebruikt voor infectieziekten als kinkhoest, rodehond en waterpokken. In een gezondheidscentrum in Tijuana, Mexico, wordt urinetherapie ingezet bij autoimmuunziekten. De lijst is lang.

Zoals Vilma Partyková, een arts in Praag, Tsjechië, het zegt in het tijdschrift What Doctors Don’t Tell You: ‘Tijdens de twintig jaar ervaring met urinetherapie kan ik vertellen over honderden gevallen, waarbij urinetherapie heeft genezen of problemen van uiteenlopende aandoeningen heeft verminderd.’ En Harald Tietze, de Australische auteur van Urine: The holy water, zegt zelfs: ‘Ik ben er zonder enige twijfel van overtuigd dat urine het beste medicijn is dat je op veel terrein kunt toepassen.’

Oh, en hadden we al gezegd dat het gratis is? Of dat een reden is van de farmaceutische industrie om de effecten ervan te negeren, zoals sommige voorstanders beweren, is nooit bewezen. Maar dat allerlei culturen op deze wereld het gebruik(t)en en er overal fervente liefhebbers rondlopen, is wel zeker. Alleen daarom al is het de moeite waard om eens op zoek te gaan naar de feiten. Is het meer dan een verzameling geruchten en anekdotes? Werkt het nu wel of niet? En waarvoor kan het dan worden gebruikt?

november/december 2016 TheopTimisT.nl 29

I

n Nederland ligt urinetherapie gevoelig. Van de negen hoogleraren, artsen en professionele instellingen die we voor dit artikel benaderden, wilden er maar twee worden geïnterviewd. Reacties varieerden van: ‘Ik ben absoluut niet geïnteresseerd’ (een hoogleraar dermatologie) tot ‘Dit is niets voor mij’ (een hoogleraar voedingsleer). Het Voedingscentrum beschouwt urine ‘niet als voeding en kan er derhalve niets over zeggen’. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu gaf aan er kritisch tegenover te staan (‘Het lijkt ons kwakzalverij’), maar erkent er niet veel over te kunnen zeggen: ‘We hebben hier onvoldoende onderzoek naar gedaan om hier een goed oordeel over te kunnen geven.’

Sander Kersten, hoogleraar voeding aan de Wageningen University, wil er wel wat over zeggen. Hij meldt dat urine voor ongeveer 95 procent uit water bestaat en 2,5 procent uit ureum, een afvalproduct bij de eiwitstofwisseling in de lever dat overigens in de plantenteelt wordt gebruikt als meststof en als voeding in de veeteelt. De rest bestaat grof gezegd uit zouten, vitaminen,

‘mijn geheime bron’ Bij toeval liep onze medewerker Lisette Thooft eens Coen van der Kroon tegen het lijf. Het was het begin van een experiment dat inmiddels een dagelijkse gewoonte is geworden. Hieronder beschrijft ze haar ervaringen. ‘Het legde een laagje van bubbelende vrolijkheid in mijn ziel.’ door:

liseTTe ThoofT

30 TheopTimisT.nl november/december 2016

proteïnen, hormonen en antistoffen. ‘Urine is een afbraakproduct waar het lichaam niks meer mee kan’, concludeert Kersten.

‘Behalve de zouten die erin zitten dan misschien, maar die kan je ook op andere manieren binnenkrijgen. Er zit niets in urine wat specifiek is voor urine wat goed voor je is.’

Is het dan allemaal onzin? Nee, meent Coen van der Kroon, die zich al ruim 25 jaar bezighoudt met het onderwerp. Hij schreef er diverse boeken over. En hij bestrijdt dat urine enkel uit nutteloze afvalstoffen bestaat. Trouwens, zegt hij, afval wordt met name afgevoerd door de lever, de darmen en de adem.

‘Urine bevat alles wat het lichaam op dat moment niet nodig heeft’, zegt hij. ‘Dat kan een overschot aan water en zouten zijn of een teveel aan vitamine C, medicijnen of hormonen.’

Ook zou urine volgens Van der Kroon informatie bevatten over een eventuele ziekte of infectie, die het lichaam vervolgens kan gebruiken om dezelfde ziekte mee te bestrijden. ‘Iedere urine bevat zijn eigen antistoffen die je lichaam kan gebruiken om

begin jaren negentig was ik eens uitgenodigd op een kerstdiner van een uitgeverij. Ik zat naast een jonge man, coen van der Kroon, en vanzelfsprekend begonnen we beleefd met elkaar te praten. Hij had een boek geschreven. Leuk, waarover? ‘over urinetherapie.’

‘Urinetherapie?’ vroeg ik verbaasd. ‘Wat is dat in godsnaam?’

‘Genezen met je eigen urine,’ zei hij. en hij vertelde me zijn verhaal. Hoe hij het had ontdekt, had geprobeerd en alle teksten bestudeerde die hij erover kon vinden. en nu had hij zelf een lijvig boek geschreven: De gouden fontein, met een lijst van kwalen waarbij urinetherapie kan helpen. bijvoorbeeld door je eigen ochtendurine te drinken. ‘drinken?’ vroeg ik met opgetrokken neus. ‘dat is toch helemaal niet goed voor je? Pies is toch een afvalproduct?’ ‘nee,’ zei hij. ‘Urine is steriel, en bevat vitaminen en mineralen. er zitten vrijwel geen afvalstoffen in. er zit een beetje ureum in je plas en dat is heilzaam; dat zit ook in cosmetische crèmes en tandpasta’s. en trouwens, iedereen is zijn leven met urinetherapie begonnen, namelijk in de baarmoeder. Want een foetus plast in het vruchtwater en drinkt ervan.’

Ik vond het een bizar verhaal. Ik had altijd gehoord dat plas heel vies was en dat je het echt nooit moest drinken. dit verhaal druiste in tegen alles wat ik geloofde. maar deze coen zag er stralend gezond uit, en hij was vol overtuiging. die avond na het kerstdiner bracht ik een paar gasten naar huis in mijn auto: coen en een aardige vrouw van mijn leeftijd, die net als ik spirituele boeken vertaalde voor de uitgeverij. coen stapte als eerste uit de auto en toen hij weg was, zei ik op roddeltoon en met rollende ogen tegen de vrouw naast me: ‘Weet je wat die jongen doet? Hij drinkt elke ochtend een glaasje van zijn eigen plas.’ ‘o ja,’ zei ze, zonder een spier van haar gezicht te vertrekken. ‘dat heb ik ook heel lang gedaan. Het is een tonicum, hè.’ mijn mond viel open van verbazing. Wat, zij ook?! Als alleen buitenissige jongemannen het deden, had het weinig met mij te maken. maar als zo’n leuke, gewone en op mij lijkende vrouw het ook deed, kwam het ineens heel dichtbij.

ziektes of kwalen tegen te gaan.’

Van der Kroon – een rustige man met indringende blik, die is afgestudeerd in de Klassieke Talen met een scriptie over Griekse natuurgeneeskunde van Hippocrates – kwam in aanraking met urinetherapie in de jaren tachtig toen hij in een ashram in India een steen op zijn voet kreeg. Het leverde een nare wond op die begon te ontsteken. Na enige weerstand volgde hij het advies op van een vrouw die hem aanraadde urine op zijn wond aan te brengen. Na een drietal dagen verdween de ontsteking en verscheen een nieuwe roze vel op zijn teen. ‘Dat had in de tropische, onhygiënische omstandigheden waarin ik zat normaal gesproken zeker een aantal weken geduurd’, blikt hij terug.

Ook las hij op aanraden van dezelfde vrouw het boek The water of life van de Engelse natuurkundige John W. Armstrong uit 1971, nog altijd het standaardwerk op het gebied van urinetherapie. Voorzichtig begon Van der Kroon ook met het dagelijks drinken van zijn eigen urine en het insmeren van zijn huid met

Ze vertelde dat ze leerling was geweest van de goeroe da Avabhasa en dat deze meester het officieel aanbeval. ‘er is in feite niets weerzinwekkends aan het drinken van urine,’ had hij in een van zijn boeken geschreven. ‘Alleen onze maatschappelijke conditionering maakt dat ervan. Urine is ook niet giftig voor het lichaam.

Het is volledig veilig te gebruiken, inwendig zowel als uitwendig, als een algemene preventiemethode tegen ziekten en als therapeutisch en verjongend tonicum.’

Ik was gefascineerd. de volgende ochtend dwong ik mezelf een paar druppels plas te drinken… Getver! Zuur! meteen rende ik naar de kraan om met veel schuimende tandpasta mijn mond te spoelen. daarna dacht ik: ze kunnen me wat, ik doe het niet, hoor.

Wie schetst mijn verbazing toen ik de volgende ochtend toch, bijna gedachteloos, het tandenpoetsglas onder mijn gouden straaltje hield en aan mijn mond bracht… Alsof niet mijn hoofd, maar mijn lijf ‘ja’ zei tegen dit experiment. en het was niet vies; het smaakte vooral een beetje zoutig. (nu moet ik er wel bij vertellen dat ik in die tijd al vegetariër was en gezond at, dat maakt urine minder onaangenaam. de ochtend ervoor was mijn plas niet lekker geweest omdat ik de avond tevoren wijn gedronken had. Alcohol maakt de smaak van je urine sterker, vooral zuurder.)

In de praktijk bleek dat mijn plas elke dag anders smaakt. In het beste geval heeft het veel weg van een licht groentebouillonnetje. en in het slechtste geval smaakt het… nou ja, ongeveer zoals je denkt dat plas zal smaken.

Ik was verkocht. en ik ben er nooit meer mee gestopt.

Het meest directe effect van het dagelijkse glaasje was dat mijn gevoeligheid voor verstopping op slag voorbij was. ‘op grond van verschillende wetenschappelijke onderzoeken gaat men ervan uit dat urine een uitstekende voedingsbron is voor de darmflora (melkzuurbacteriën et cetera),’ staat in De gouden fontein te lezen, ‘aangezien het een juiste hoeveelheid stikstofhoudende substanties en een goede en evenwichtige hoeveelheid mineralen bevat. een toename in ondersteunende microben in de dikke darm helpt bij het ontlasten.’ een citaat van een Japanse professor, ryoichi nakao.

‘Iedere urine bevat zijn eigen antistoffen die je lichaam kan gebruiken om ziektes of kwalen tegen te gaan.’

Coen van der Kroon, auteur urine. Zijn ervaringen leidden een aantal jaar later tot zijn eerste boek: De gouden fontein: Alles over het gebruik en de geneeskracht van urine, het eerste Nederlandse werk over urinetherapie.

Op de Academy of Ayurvedic Studies – die Van der Kroon in 2005 oprichtte en waarvan hij directeur is – is ook aandacht voor de therapie. Ayurveda, de duizenden jaar oude holistische geneeswijze uit India, bespreekt alle soorten urine als geneesmiddel.

nou, dat klopte: ik scheet voortaan als een reiger. en ik moet zeggen dat ik daar alleen al enorm van opknapte. Wat heerlijk om gewoon kwijt te kunnen wat je kwijt moet, elke dag weer, zacht en vriendelijk, zonder persen, zonder piekeren en zonder probleem. een ander effect was subtieler: het legde een laagje van bubbelende vrolijkheid in mijn ziel. Iets doen dat zó raar is, zó verboden vanuit je opvoeding, en ontdekken dat het niet alleen heel goed gaat, maar dat het zelfs fijn is en gezond… dat maakte ook psychisch iets los in me.

‘Als je je eigen lichaamsstoffen toepast om jezelf te genezen,’ zei coen van der Kroon, ‘krijg je een aanzienlijk ruimere kijk op de intelligentie en de kracht van je eigen lichaam. dat heeft een effect op de waardering en de liefde voor jezelf. Alleen al die veel gezondere kijk op jezelf kan heel goed een genezende werking hebben.’

Ineens durfde ik allerlei dingen te doen die ik nooit achter mezelf had gezocht: verre reizen maken, op spannende mensen af stappen, nieuwe wegen inslaan. Het gaf me een gevoel van vrijheid. Ik had mijn eigen redmiddeltje immers altijd bij me, mijn geheime bron.

‘Urinetherapie ondersteunt en stimuleert niet alleen lichamelijke, maar ook emotionele ontgiftingsprocessen,’ schrijft coen van der Kroon in zijn boek De gouden fontein. ‘Het versterkt het gevoel van liefde voor uzelf. Het leert u oude negatieve gedachten over uzelf, uw lichaam en over wat vies, slecht of gevaarlijk zou zijn, los te laten. Het brengt u op een heel concrete wijze in contact met uw eigen bron, met uw eigen levendigheid, en met de kringloop in de natuur en het universum.’ misschien wel daarom.

Dit is een fragment uit Kom uit je hoofd: Op weg naar harmonie tussen denken en voelen, het laatste boek van schrijfster en spreekster lisette Thooft, uitgegeven door De Boekerij. november/december 2016 TheopTimisT.nl 31

‘Als je een paar druppels urine op een wondje smeert, geneest dat met de snelheid van het licht.’

Willem de Ridder, kunstenaar ‘We kijken hier naar wat een medicijn is, wat werkt, wat niet en waarom’, legt Van der Kroon uit. ‘Koeienurine bijvoorbeeld zit in veel Ayurvedische supplementen. In India is er zeer degelijk onderzoek naar gedaan en zijn er zelfs patenten op.’

I

n tegenstelling tot sommige andere voorstanders van de therapie benadrukt Van der Kroon dat urine géén wondermiddel is dat alles zou kunnen genezen. ‘Het probleem is dat mensen die het toepassen zich vaak zo in het nauw gedreven voelen dat ze dergelijke extreme uitspraken doen. Het ís niet overal goed voor.

Alleen als je het goed inzet, met de juiste dosis voor bepaalde aandoeningen. Als je het verkeerd inzet, op de verkeerde gebieden, met de verkeerde dosis, werkt het niet. En dat geldt voor alle geneesmiddelen.’

De afwijzende reacties vanuit de wetenschappelijke en medische wereld betreurt Van der Kroon eveneens. ‘Zij tonen geen interesse’, zegt hij. ‘Er is tot nu toe geen wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Dus, is de conclusie, werkt het niet. Naar urine kún je ook geen wetenschappelijk onderzoek doen, want het verschilt per persoon. Een onderzoek naar de huidige standaarden is daarom onmogelijk. Wel kan je de verschillende stoffen die erin zitten onderzoeken.’

Kersten voert droogjes nóg een reden aan waarom onderzoekers er hun vingers niet aan willen branden: ‘Ze zijn bang dat ze een modderfiguur slaan.’

Een stofje in urine waarnaar wel degelijk onderzoek is gedaan, is ureum. Deze stof houdt het vocht van de huid vast en wordt daarom in veel crèmes voor huidaandoeningen gebruikt, ook in die van de grote farmaceutische merken. Ook zit het in tandpasta, deodorant, shampoo en, jawel, mondspoeling. Volgens Andrew

32 TheopTimisT.nl november/december 2016

feATUrefLASH PHoTo AGency / SHUTTerSTocK.com

Tik ‘urinetherapie’ in op Google en je krijgt talrijke anekdotes. morarji desai, oud-premier van India, dronk iedere dag een glas van zijn eigen urine, waste en masseerde zich ermee. Het zou hem gezond en fit houden. Hij werd 99 jaar. madonna beweerde in 1994 dat ze van een schimmelvoet was afgekomen door er overheen te plassen.

Actrice Sarah miles vult al meer dan dertig jaar twee maal per dag een glas met haar eigen urine om zich te beschermen tegen allergieën. Ze had zich in een dure privékliniek in californië laten injecteren met haar eigen urine en kwam vervolgens van al haar allergieën af. Toen de rekeningen van de kliniek opliepen en miles vroeg wat ze zelf kon doen, werd haar gezegd: ‘drink het.’ dat is ze gaan doen. en, al spreekt hij weinig tot verbeelding: ook de voormalige bosnisch-Servische leider radovan Karadzic zou regelmatig zijn ochtendurine consumeren.

In eigen land is kunstenaar Willem de ridder bekend met urinetherapie: ‘Ik dronk het eind jaren negentig bij wijze van experiment,’ vertelt hij enthousiast. maar, voegt hij toe: ‘Ik had nergens last van, dus ik voelde ook geen verbetering.’ Hoewel, het ging wel iets beter met zijn astma, zegt hij. ‘op wondjes gebruik ik het nog steeds. Als je daar een paar druppels urine opsmeert, geneest dat echt met de snelheid van het licht.’

norTHfoTo / SHUTTerSTocK.com

Zij doen het ook

maDonna

morarji Desai

raDovan KaraDZic

Norton Webber, een fervent pleitbezorger van urinetherapie, zou het zelfs het ‘een van de grote geheimen van supermodellen’ zijn.

In een radio-interview zei hij: ‘Ze smeren het op hun gezicht voor ze gaan slapen.’ (Webber is dodelijk allergisch voor wespenbeten en heeft zichzelf, naar eigen zeggen, gered door na een beet zijn eigen urine minutenlang onder de tong te houden.)

Van der Kroon: ‘In Duitsland en Zwitserland zijn genoeg artsen en wetenschappers overtuigd van de werking van ureum in urinetherapie. Er zijn daar tientallen boeken uitgebracht over dit onderwerp. In Nederland is dit niet geaccepteerd. Ik blijf het heel gek vinden dat we onnatuurlijke, chemisch bewerkte dingen op onze huid smeren en dat we over iets natuurlijks als urine heel raar doen. Bovendien heb ik inmiddels van honderden mensen gehoord dat het werkt.’

De kritiek en de weerstand die Van der Kroon al zolang tegenkomt, doen hem niet veel. ‘Het is een leuk onderwerp om mee bezig te zijn’, meldt hij. ‘Er zitten zo verschrikkelijk veel kanten aan.

Overal ter wereld, in iedere cultuur, zijn er wel mensen die er iets mee doen. En de reacties zijn altijd extreem; mensen slaan de deur voor je neus dicht of ze zijn heel geïnteresseerd en enthousiast.’

WeBinar Wilt u meer weten over de toepassing en de historische, culturele achtergronden van de geneeskracht van urine? doe dan mee met ons webinar op dinsdag 29 november. daarin zal coen van der Kroon zijn kennis over urinetherapie graag met u delen. Uw vragen leggen we bovendien aan hem voor. Wees welkom! meer informatie: www.theoptimist.nl/events/ urinetherapie.

aan de slag?

meer lezen?

Laat het eerste beetje van uw ochtendurine lopen en vang vervolgens een deel op in een schoon glas. ook de laatste druppels kunt u laten gaan. Giet de verse urine over in een flesje met een druppelteller. begin met twee of drie druppels onder uw tong te plaatsen. U kunt het na een tijdje uitspugen en uw mond spoelen. Als u er klaar voor bent, verhoog de hoeveelheid tot tien druppels, waar u het enkele minuten kunt houden. U kunt dit blijven doen of een stap verder gaan en uw urine uit het glas drinken. Gebruik wel iedere dag verse ochtendurine. Het is raadzaam om uw huisarts in te lichten, zeker wanneer u zwanger bent of medicijnen gebruikt; urinetherapie zou de werking van medicijnen kunnen beïnvloeden.

Als u een gezond dieet volgt en voldoende water drinkt, hoeft uw urine niet eens slecht te smaken. Het is beter als u biologisch en onbewerkte voeding eet en weinig suiker en alcohol gebruikt.

coen van der Kroon schreef er drie boeken over. In De gouden fontein: Alles over het gebruik en de geneeskracht van urine beschrijft hij enkele kuren en oefeningen. ook bevat het boek een alfabetische lijst van ziektebeelden en kwalen opgenomen, waarbij adviezen worden beschreven voor zowel in- als uitwendig gebruik van urine. In Urine: Een bron van gezondheid behandelt hij de geschiedenis van de therapie en de toepassing in diverse landen en culturen. ook staan er genezingsverhalen in. en, tot slot, Urinetherapie: Plas jezelf gezond is een compact boekje dat geldt als een laagdrempelige inleiding in het onderwerp. The water of life, het internationale standaardwerk van John W. Armstrong uit 1971, is gratis op internet te vinden.

november/december 2016 TheopTimisT.nl 33

EEn AAnbOd dAT u ni mAg ET missEn!

maak betere keuzes

neem nu het abonnement op medisch dossier...

voor uw gezondheid Medisch Dossier bevat vele artikelen die een bijdragen leveren aan het maken van betere keuzes voor uw gezondheid. Interessant en informatief! Toepasbaar in het dagelijks leven en laagdrempelig. En een goede gezondheid

gaat tenslotte iedereen aan. Ook u.

U ontvangt niet alleen 10 keer per jaar het magazine Medisch Dossier maar u heeft als abonnee ook speciale toegang tot het online archief.

...en u krijgt EXTRA het boek ‘Het Veld’ cadeau! * bent u al abonnee, introduceer iemand anders en u krijgt allebei het boek cadeau!

Nu abonnee worden en profiteren van de volgende voordelen: • U ontvangt 10x per jaar Medisch Dossier • U betaalt slechts € 68,25 (10 nrs. los € 75,-, uw voordeel € 6,75) • U hebt exclusieve toegang tot ons online archief • En u ontvangt nu gratis het boek Het Veld (winkelwaarde € 29,99) cadeau!

Ontvang gratis het boek Het Veld Winkel prijs € 29,99 Intrigerend 300 pagina’s tellend boek van Britse wetenschapsjournaliste Lynne McTaggart die bijna als geen ander de wereld van de reguliere en alternatieve geneeskunde kent.

✁ AAnmEldingsbOn

Ja, ik neem een abonnement op Medisch Dossier en betaal hiervoor €68,25 per jaar en ontvang hiervoor gratis het boek Het Veld (winkelwaarde € 29,99) Ja, ik geef een abonnement op Medisch Dossier cadeau en betaal hiervoor € 68,25 per jaar en ontvang zelf maar ook degene die ik aanbreng gratis het prachtige boek Het Veld (winkelwaarde € 29,99)

Naam:

M/V

Adres: Postcode:

De aanmeldingsbon kunt u sturen in een envelop naar Medisch Dossier Abonneeservice, Antwoordnummer 10016, 2400 VB Alphen aan den Rijn. Een postzegel plakken is niet nodig! U kunt zich ook aanmelden via: - website www.medischdossier.org , - e-mail medischdossier@spabonneeservice.nl - telefoon 0172 476085.

Ik verleen Uitgeverij The Optimist, ten behoeve van het abonnement Medisch Dossier hierbij toestemming het bedrag af te schrijven van IBAN

Woonplaats:

Email:

Handtekening:

Telefoonnummer Voor wie is het cadeau-abonnement bestemd: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats:

M/V Datum: N.B. U heeft het recht op basis van de verleende machtiging de boeking binnen 56 dagen na afschrijving terug te laten storten. Dit kan zonder opgaaf van reden. Ondergetekende verklaart zich akkoord met de algemeen geldende bepalingen betreffende machtigingen.

reportage

Serengeti in de achtertuin door: maarTen van der schaaf

een groeiende groep ecologen wil verder gaan dan het behoud van natuurgebieden. Zij zetten wilde dieren uit, laten de natuur haar gang gaan en zorgen zo voor de terugkeer van wildernis. hun werk krijgt steeds meer bijval, maar stuit ook op kritiek. is de wereld klaar voor meer wilde natuur?

heT Taurusrund is geĂŻnTroduceerd in de roemeense donaudelTa om Te graZen. diT heckrund wordT in nederland gefokT, ZodaT eigenschappen van heT oerrund, Zijn uiTgesTorven wilde voorouder, Terugkomen.

36 TheopTimisT.nl november/december 2016

november/december 2016 TheopTimisT.nl 37

in de oosTvaardersplassen Zijn in de jaren negenTig enkele TienTallen edelherTen uiTgeZeT. inmiddels bedraagT de populaTie meer dan drieduiZend. Zij hebben de sTaTus van ‘wild’, omdaT Zij leven in een gebied daT groTer is dan 5000 hecTare en geen eigenaar hebben.

Ze mogen nieT worden bijgevoerd.

38 TheopTimisT.nl november/december 2016

november/december 2016 TheopTimisT.nl 39

e natuur is historisch gezien de grootste vijand van de mens.

Ga maar na.

Wilde dieren waren een constante bedreiging voor het leven van onze voorouders.

Infectieziekten als de pest beroofden miljoenen mensen van het leven. Plagen (sprinkhanen) en rampen (overstromingen, bosbranden) zorgden voor lelijke verrassingen en zaaiden ziekte en verderf.

Ook vandaag ligt de dreiging van de natuur nog op de loer.

Tijdens een wandeling in de dichte, Canadese bossen loop je liever niet onverwacht een beer tegen het lijf. Het mysterieuze ebolavirus ontwrichtte in 2014 heel West-Afrika. En steeds vaker zien boeren wereldwijd hun oogst verloren gaan als gevolg van extreme weersverschijnselen.

Het is dan ook niet zo vreemd dat onze poging om de natuur te temmen een van de voornaamste activiteiten is geweest in de geschiedenis van de mensheid. We werden er steeds meer bedreven in: we kapten bomen, ontgonnen veengebieden, bouwden dijken en dammen, verlegden de loop van rivieren. Zo ergens halverwege de negentiende eeuw bleek dat onze soort daarin zó succesvol is, dat er nauwelijks nog wilde natuur over was.

De behoefte ontstond om resterende ongerepte natuurgebieden te beschermen. In 1872 werd Yellowstone uitgeroepen tot het eerste nationale park van de Verenigde Staten. In 1906 werd het Naardermeer het eerste beschermde natuurgebied van Nederland.

Sindsdien staat natuurbescherming in het teken van het behoud van schaarse natuur.

De laatste jaren is daar een radicale, nieuwe visie op natuurbehoud bijgekomen. In de wetenschap dat de natuur zoals we die nu kennen slechts een fractie is van wat er ooit was, zijn natuurbeschermers aan het pionieren met het herstellen, terugbrengen en creëren van wilde natuur. Deze trend staat internationaal bekend als rewilding – en een wild idee is het zeker.

Rewilding omvat uiteenlopende projecten: het ontwikkelen van wilde natuurgebieden in Europa en Amerika waar je naar Afrikaans voorbeeld beren- en bizonsafari’s kunt maken; een initiatief in Siberië om het landschap uit het Pleistoceen na te bootsen; het kruisen van oude runderrassen om het wilde oerrund terug te brengen; en zelfs het terugklonen van uitgestorven dieren, zoals de mammoet, om deze vervolgens in het wild los te laten.

Onder natuurbeschermers is rewilding – soms vertaald als herwildering, in de eerste prille Nederlandstalige verkenningen – niet onomstreden. Sommigen vinden de projecten vooral

40 TheopTimisT.nl november/december 2016

een naïeve nostalgie ademen en tekortschieten in toezicht of wetenschappelijke publicaties over de voortgang. Anderen zijn bezorgd over de onvoorspelbare gevolgen. En er zijn zorgen over de risico’s van het uitzetten van dieren in het wild, zeker als dit dicht bij de bewoonde wereld gebeurt.

Voor weer anderen is herwildering juist een prikkelend, spectaculair en optimistisch toekomstbeeld. Zoals voor J.B. MacKinnon, een Canadese auteur. De planeet zoals we die nu kennen, stelt hij vast, is slechts een schim van de aarde zoals deze ooit was, aangezien de mensheid negentig procent van alle flora en fauna heeft vernietigd. Herwildering biedt volgens hem de mogelijkheid om onze destructieve koers 180 graden te wijzigen.

‘De natuur kan niet worden hersteld zoals een oude kathedraal kan worden gerestaureerd,’ schrijft MacKinnon in The once and future world, ‘maar rewilding biedt wel de mogelijkheid om de natuur haar eigen stem terug te geven en de planeet weer een beetje wilder te maken.’

En hoe aardig is het dan om te constateren dat Nederland op het gebied van deze vorm van natuurbescherming een pionier blijkt.

S

tapvoets stuurt ecoloog Frans Schepers zijn blauwe Peugeot over de dijk langs de Waal, even buiten Nijmegen.

Hier, in de Millingerwaard, laat hij een van de vroege natuurontwikkelingsprojecten zien. ‘Kijk, dit is zoals de natuur het zelf wil.’ Binnendijks ligt boerenland, maar Schepers’ blik is gericht op het verwilderde natuurgebied buitendijks. Door de hevige zomerse buien staan bomen en struiken onder water. ‘Als je daar doorheen kanoot, krijg je een Amazonegevoel.’

Schepers zet de auto langs de kant en wijst op de kudde Gallowayrunderen die langs de oevers van de Waal graast. Verderop lopen twee konikspaarden. Op de achtergrond vaart een schip met kolen voorbij. Sinds de boeren hier begin jaren negentig zijn vertrokken en de zomerdijken zijn weggehaald, heeft de natuur dit landschap grotendeels zelf gecreëerd, vertelt Schepers.

‘Vrijwel alles wat je hier ziet, is natuurlijk ontstaan’, zegt hij.

‘Als je wilde natuur wilt meten op een schaal van 0 tot 10, komt de Millingerwaard dicht in de buurt van een 7.’

Wilde natuur in Nederland: het lijkt een contradictio in terminis. Geen enkel land ter wereld is zo door mensenhanden gemaakt als dat van ons. Sterker nog, als we de natuur haar gang zouden laten gaan, bestond een groot deel van Nederland niet eens. Nederlanders zijn dan ook bovenal ‘landmakers’, constateerde ‘s lands bekendste landschapsarchitect Adriaan Geuze vorig jaar in het televisieprogramma Zomergasten.

Maar behalve landmakers zijn wij ook ‘natuurmakers’, stelt Schepers. Eerder die ochtend, bij een kop koffie in een eetcafé pal achter de dijk, legde hij uit hoe sinds de jaren tachtig is geëxperimenteerd met rewilding – al mocht het toen die naam nog niet hebben. Hoe dat zoal ging? ‘Eerst wordt de natuur een handje geholpen, bijvoorbeeld door rivierdijken te verlagen en wilde paarden en runderen uit te zetten die het gebied natuurlijk

begrazen. In het geval van de Millingerwaard werden ook bevers uitgezet, een sleutelsoort in riviergebieden. Vervolgens laten natuurbeheerders het gebied zo veel mogelijk met rust, waardoor natuurlijke processen de ruimte krijgen en wilde natuur ontstaat.’

Dat kan snel gaan. In een populaire TED Talk legt de Britse auteur en milieuactivist George Monbiot uit hoe de terugkeer van wolven het ecosysteem in Yellowstone, ‘s werelds eerste nationale park, een enorme positieve impuls heeft gegeven. ‘In amper zes jaar tijd,’ vertelt Monbiot, een invloedrijke pleitbezorger voor rewilding, ‘vervijfvoudigden bomen in hoogte, kaalgevreten valleien veranderden in bossen, vogels kwamen terug en het aantal bevers nam toe, wat het leven in de rivieren weer positief beïnvloedde. En dat allemaal als gevolg van de herintroductie van een kleine roedel wolven die het gedrag van grazende herten compleet veranderde.’

De Oostvaardersplassen vormen een ander tot de verbeelding sprekend voorbeeld van herwildering – of, liever gezegd: natuurontwikkeling, een term die hier al langer in zwang was. Hier, in de Flevopolder, zijn konikpaarden, Heckrunderen en edelherten uitgezet die zoveel mogelijk op een ‘volledig natuurlijke manier’ leven. Door de natuurlijke ontwikkeling van dit gebied hebben zeearenden en zilverreigers hun weg weer naar Nederland weten te vinden – voor het eerst sinds de Middeleeuwen. Het prestigieuze project wordt, net als de Millingerwaard, beheerd door Staatsbosbeheer.

Op drie kwartier rijden vanuit Amsterdam liggen de Oostvaardersplassen in een van ‘s werelds dichtstbevolkte gebieden, een stuk land dat nog geen vijftig jaar geleden is veroverd op de zee. Landschapshistorica Jori Wolf noemt het daarom ‘een bizar natuurgebied’. Wolf, ook auteur van Nieuwe wildernis: Een veldboekje, vervolgt: ‘Het feit dat we in zo’n klein, dichtbevolkt land als Nederland ruimte kunnen maken voor wilde natuur, maakt de Oostvaardersplassen een uniek pioniersgebied.’

Over de grens is de trend intussen onmiskenbaar. Van de Portugese montado tot de Roemeense Donaudelta en van Zweeds Lapland tot de Italiaanse Apenijnen wordt gewerkt aan herwildering. Nadat Frans Schepers veertien jaar had gewerkt voor het Wereld Natuur Fonds werd hij in 2011 mede-oprichter en directeur van Rewilding Europe, een natuurorganisatie die de grootse ambitie treffend in de naam heeft gevangen. De stichting hoopt in 2022 tien grootschalige wilde natuurgebieden te hebben ontwikkeld die samen een miljoen hectare beslaan, ongeveer een kwart van de oppervlakte van Nederland.

Schepers, enthousiast: ‘We willen de Serengeti’s van Europa creëren.’

een bank waar je een bizon leent de meeste wilde dieren keren niet zomaar uit zichzelf terug in europese natuurgebieden. de european Wildlife bank helpt bij de herintroductie van soorten die van belang zijn voor de herwildering.

Hier kunnen natuurgebieden wilde paarden (zoals de konikpaarden in de millingerwaard of de oostvaardersplassen), wilde runderen en bizons lenen. Het gaat om specifieke rassen die het meest verwant zijn met de rassen die er oorspronkelijk leefden. deze maken de grootste kans om in het wild te overleven en beïnvloeden het ecosysteem en de voedselketen zodanig dat ze de balans in het natuurgebied helpen herstellen.

Het idee is dat de uitgeleende dieren zich voortplanten: normaliter verdriedubbelt een kudde van honderd dieren zich in vijf jaar.

Als een natuurgebied 100 bizons leent, is de kudde vijf jaar later gegroeid tot 300. Het natuurgebied mag dan 150 bizons houden en de european Wildlife bank krijgt de andere 150 – een rendement van 50 procent in vijf jaar. die bizons kunnen vervolgens weer worden uitgeleend aan een ander natuurgebied. op deze manier wil de bank het proces van natuurlijke begrazing terugbrengen in het europese landschap en tegelijkertijd het ‘onnatuurlijk lage aantal’ grote hoefdieren in europa omhoog schroeven.

h

erwildering mag dan al in volle gang zijn, kritiek is er ook. Wat zijn eigenlijk de effecten van de terugkeer van wilde dieren op de lokale ecosystemen? Natuurlijk is het leuk om bizons in het wild te kunnen bewonderen, maar richten deze dieren geen onherstelbare schade aan het natuurgebied aan? Lees verder >>

november/december 2016 TheopTimisT.nl 41

meT de klok mee: als heT donker wordT, gaaT de wilde kaT, hier in de iTaliaanse apenijnen, op jachT; de meerkikker is europa’s grooTsTe inheemse kikker; de Zeearend is onderwerp van een safariToer in polen geworden; de oosT-europese konikpaard is in de jaren TachTig in groningen geïnTroduceerd en wordT nu ook op andere plaaTsen ingeZeT in naTuurgebieden waar Ze funcTioneren als groTe graZers.

42 TheopTimisT.nl november/december 2016

november/december 2016 TheopTimisT.nl 43

dankZij fokprogramma’s is de biZon voor uiTsTerven behoed. wel blijfT heT een kweTsbare soorT. in de karpaTen leven Ze weer vrij.

44 TheopTimisT.nl november/december 2016

november/december 2016 TheopTimisT.nl 45

de mammoet, terug van weggeweest

een radicale tak van wetenschappers en natuurliefhebbers die zich bezighouden met rewilding gaat een stap verder dan het herintroduceren van wilde dieren in natuurgebieden; zij willen uitgestorven diersoorten terugbrengen. Zij werken eraan om de wolharige mammoet, de sabeltandtijger en de dodo terug te klonen om ze in het wild los te laten. dat is meer dan fictie à la Jurassic Park. Sinds het gekloonde schaap dolly twintig jaar geleden het daglicht zag, heeft de biotechnologie enorme vooruitgang geboekt. ratten, muizen, geiten, apen en honden zijn al eens gekloond, maar ook de uitgestorven Pyrenese steenbok – al leefde die niet lang. momenteel maken de trekduif en de buidelwolf grote kans om te laten zien dat uitsterving slechts tijdelijk kan zijn. Aan Harvard proberen moleculair biologen het dnA uit goed bewaard gebleven slachttanden van mammoeten samen te voegen met levend celweefsel van olifanten. Het dier dat uiteindelijk zou moeten ontstaan uit deze kruising, zou volgens kenners kunnen worden losgelaten op de russische toendra waar de genetisch verwante voorouder ooit leefde. Het treft dat de russische bioloog Sergey Zimov al jaren werkt aan het herstellen van het steppelandschap; de mammoet zou daarbij kunnen helpen. ont-uitsterving, zoals deze jongste trend in natuurbehoud heet, is omstreden. Sommigen voeren ethische bezwaren aan of vinden dat de bescherming van nog levende soorten prioriteit moet hebben. Anderen menen juist dat de vaak sombere discussie over biodiversiteit ineens wordt verrijkt met een verrassende, positieve draai.

Schepers erkent dat de precieze gevolgen niet altijd voorspelbaar zijn, maar constateert tegelijkertijd dat het gebrek aan vertrouwen in de natuur onterecht is. ‘Door jarenlang in te grijpen, is het idee ontstaan dat de natuur niet zonder ons kan.

Dat is onzin: de natuur is enorm veerkrachtig. Kijk maar naar het succes van natuurontwikkeling langs de Rijn en de Maas, maar ook naar het gebied rondom Tsjernobyl dat na het ontploffen van de kernreactor is verlaten door mensen. Daar heeft de natuur zich enorm hersteld en stikt het momenteel van de wilde dieren.’

En de veiligheid? Mooi dat beren en wolven in Italië een groter leefgebied krijgen, maar loopt de bevolking in de Apenijnen dan geen gevaar? Over wolven - waarvan een exemplaar vorig jaar een paar dagen heeft rondgesnuffeld in het noordoosten van ons land – hoeft niemand zich zorgen te maken, meent Schepers.

‘Het enige wat gevaarlijk is aan de wolf, is het sprookje over de wolf.’

Teo Wams, directeur natuurbeheer van Natuurmonumenten, sluit zich daarbij aan. ‘De wolf is van harte welkom!’, zegt hij monter. Wolven zullen een reeks natuurlijke processen op gang brengen, verwacht hij. ‘Ze zullen af en toe een hert opeten, waardoor soortgenoten zich anders gaan gedragen en op andere plekken gaan grazen.’ Maar dat is geen probleem, vervolgt Wams. ‘Daardoor neemt de variatie in het landschap alleen maar toe, wat weer goed is voor de biodiversiteit en interessant voor bezoekers.’ De zorgen om de bijna onvermijdelijke komst van wolven naar Nederland probeert Wams te ondervangen door aan boeren en burgers voorlichting te geven hoe ze hun vee en huisdieren kunnen beschermen.

Beren vormen daarentegen wel degelijk een gevaar – hoewel die, voor alle duidelijkheid, niet in Nederland worden verwacht.

De introductie van beren zal ertoe leiden dat beheerders en bezoekers moeten worden voorgelicht over hoe ze moeten omgaan met hun aanwezigheid. Sommige critici vinden dat echter onvoldoende. Zij pleiten voor een duidelijke scheiding tussen natuurgebieden en bewoonde gebieden door middel van hekken, zoals dat in sommige Afrikaanse natuurparken het geval is.

De Oostvaardersplassen zijn ook omheind. Doordat de wilde runderen, paarden en herten hier geen natuurlijke vijand hebben en het gebied omheind is, is hun aantal elk jaar enorm gegroeid.

Daardoor ontstaat kaalslag, daarna voedseltekort en dierensterfte en vervolgens publieke verontwaardiging. Daarop besloot de politiek dat Staatsbosbeheer, een uitvoeringsorganisatie van de overheid, zogenaamd ‘vroeg-reactief beheer’ moet toepassen: dieren waarvan beheerders verwachten dat ze het voorjaar niet zullen halen, worden afgeschoten voordat er sprake is van enig lijden. Wel blijven karkassen van edelherten liggen om natuurlijke processen zoveel mogelijk te laten gaan. Maar het is en blijft een ingreep, waardoor de natuur hier dus niet – zoals de bedoeling was – volledig haar gang kan gaan.

t

erwijl natuurbeschermers discussiëren over de voors en tegens, biedt rewilding evidente voordelen op sociaaleconomisch gebied. Toerisme, bijvoorbeeld. Over de

46 TheopTimisT.nl november/december 2016

Oostvaardersplassen – toch nog altijd geen toeristische megaattractie – zegt Jori Wolf: ‘De vele wilde dieren die hier leven, maken een bezoek aan het gebied een enorme beleving. Dat merk je al aan de reacties van mensen in de trein die door het natuurgebied rijdt.’

Wolf gelooft in de impuls die grootschalige natuurontwikkelingsprojecten aan de economie kunnen geven. ‘Er komen jaarlijks miljoenen toeristen naar Nederland, maar het gros bezoekt alleen ons culturele erfgoed in Amsterdam, Den Haag en Delft.

Met aantrekkelijke natuurgebieden waarin wilde dieren leven, heeft ons land toeristen nog meer te bieden.’

En soms gaat de positieve impact via een omweg. Hoe? Frans Schepers verwijst ter illustratie naar Portugal, waar jongeren geen toekomst meer zien in de marginale, zwaar gesubsidieerde landbouw en daardoor massaal naar de stad trekken. Daardoor is al twintig procent van het Portugese platteland volgens hem verlaten. ‘Voor het eerst in de geschiedenis wordt dit gebied niet meer begraasd: niet door wilde grazers die hier oorspronkelijk leefden en niet door vee of schaapskuddes.’ Als gevolg daarvan groeit de boel dicht, waardoor het gebied kwetsbaar is voor bosbranden.

Op verzoek van een lokale natuurorganisatie die in de Coa Vallei duizend hectare voormalige landbouwgrond bezit, heeft Rewilding Europe, ‘de grazende brandweer’ uitgezet: Maronesarunderen en Garranopaarden. Deze rassen, die veel gelijkenis hebben met de oerrunderen en wilde paarden die hier ooit leefden, voorkomen niet alleen bosbranden met hun gegraas, maar zorgen er ook voor dat natuurlijke processen het landschap transformeren tot een aantrekkelijk, wild natuurgebied, dat ruimte biedt aan allerlei plant- en diersoorten, waaronder de zeer zeldzame Iberische lynx. De eerste wolven zijn hier ook weer gesignaleerd.

Zo’n wildernisgebied kan vervolgens weer een nieuwe bron van inkomsten vormen. Zo zijn er lokale ondernemers die berensafari’s, wandeltochten of wildernislodges opzetten. In de Coa Vallei kunnen toeristen sinds kort slapen in een kleinschalige safarilodge naar Afrikaans voorbeeld. In het Velebitgebergte in Kroatië kun je beren zien vanuit speciale observatiehutten en in de Roemeense Donaudelta zijn toeristische routes uitgestippeld om de spectaculaire vogels in het gebied te bewonderen.

Volgens Schepers is het potentieel voor natuurtoerisme in deze gebieden gigantisch. Op slechts drie plekken in Europa worden bear watching tours aangeboden, weet hij, ‘terwijl er meer beren in Europa leven dan in de Verenigde Staten, buiten Alaska om’.

Ieder jaar brengen miljoenen toeristen een bezoek aan Rome, maar, zegt Schepers, ‘vrijwel niemand weet dat je op slechts anderhalf uur van de Italiaanse hoofdstad wolven en beren in het wild kan zien’. En de vrijwel onontdekte Donaudelta doet volgens hem niet onder voor de Okavangodelta in Botswana.

‘De lokale bevolking, een van de armste in Europa, woont er op goud.’

Ook is rewilding volgens Schepers een methode om ecosystemen bestendiger te maken tegen klimaatverandering. ‘Doordat isothermen naar het noorden verschuiven, verandert het

leefgebied van plant- en diersoorten’, legt hij uit. ‘In robuuste, aaneengesloten netwerken van natuurgebieden kunnen soorten meebewegen met veranderende omstandigheden en maken ze meer kans om te overleven.’

g

een wonder dat de belofte van herwildering resoneert in Europa. Naast de negen gebieden waarbij Rewilding Europe momenteel betrokken is, hebben 49 projecten in 24 landen zich aangesloten bij een internationaal platform dat natuurbeheerders verbindt om van elkaar te leren. Schepers: ‘Van de Duitsers kunnen we in Nederland leren hoe we kunnen samenleven met wolven, de Finnen kunnen de Kroaten helpen bij de omgang met beren, Nederlanders kunnen Roemenen in de Donaudelta helpen omgaan met ontpoldering.’

In heel Europa zijn ambitieuze plannen. Zo helpt Rewilding Europe in het Velebitgebergte een jachtreservaat van 17 duizend hectare (ter grootte van Texel) omtoveren tot een natuurreservaat waar toeristen beren kunnen bewonderen in plaats van neerschieten. Kuddes wilde paarden en runderen zijn uitgezet die het gebied moeten herbevolken en door hun natuurlijke graasgedrag het ecosysteem verrijken – in dit geval wel in de aanwezigheid van natuurlijke vijanden zoals de wolf. In de Apenijnen worden gemeenten ondersteund bij het ontwikkelen van een wilde natuurcorridor tussen verschillende nationale parken, zodat beren en wolven zich vrijelijk tussen die parken kunnen verplaatsen.

En in de zuidelijke Karpaten, een gebergte dat zich uitstrekt van Polen, Slowakije, Oekraïne tot in Roemenië, wordt gewerkt aan de grootschalige herintroductie van de Europese bizon.

In Nederland bestaan ook al lang plannen om de ‘nieuwe natuur’ met elkaar te verbinden, zodat dieren zich vrijelijk kunnen bewegen tussen de verschillende natuurgebieden. Het huidige kabinet-Rutte heeft het plan om in 2027 de Oostvaardersplassen, de Veluwe, de Millingerwaard, de Marker Wadden en de Maasduinen met elkaar te verbinden flink versoberd. Voorlopig zijn de natuurverbindingen van de baan.

In dat rijtje zijn de Markerwadden een nieuwe naam. Vorig jaar werd begonnen met de aanleg van deze natuureilanden in het Markermeer met als doel het lokale ecosysteem weer aan de praat te krijgen. Sinds de aanleg van de Houtribdijk tussen Enkhuizen en Lelystad in 1976 is het Markermeer niet meer verbonden met de zee of met rivieren. Daardoor is een hardnekkig slibprobleem ontstaan, het bodemleven ernstig aangetast en de vogel- en visstand enorm teruggelopen. ‘Het is simpelweg een saaie bak water geworden’, meent Wams, die er met Natuurmonumenten een iconisch natuurontwikkelingsproject van wilt maken.

Een baggeraar haalt momenteel het slib van de bodem van het meer en gebruikt dat om natuureilanden op te spuiten en natuurlijke oevers aan te leggen. Zo wordt het water weer helder, herstelt de natuurlijke balans in het Markermeer en krijgt het ecosysteem een nieuwe start. Wams: ‘Zodra de eilanden klaar zijn, geven we het weer terug aan de natuur. We verwachten dat de Marker Wadden uitgroeien tot een vogelparadijs.’

Wilde natuur maken, het kan dus toch.

november/december 2016 TheopTimisT.nl 47

de bruine beer was ooiT Talrijk in europa, maar momenTeel komen Ze nog maar weinig voor. in finland Zijn Toers opgeZeT om de bruine beer Te spoTTen.

de spectaculaire beelden bij dit artikel komen uit de fotogallerij van rewilding europe, een organisatie die meer wilde natuur wil brengen in europa. Het gaat daarbij uiteraard om natuurparken, maar ook om stedelijke gebieden, want iedere habitat kan nog altijd een tikkeltje wilder. meer informatie: www.rewildingeurope.com

48 TheopTimisT.nl november/december 2016

november/december 2016 TheopTimisT.nl 49

omslagartikel

‘Dat moet ik toch gewoon doen?’

Ze verlaten huis en haard, soms hun eigen kinderen, om goede daden te verrichten in verre landen waar de nood hoog is. Ze zijn mentaal en fysiek gesloopt en kunnen maar met moeite van het leven genieten. maar ze blijven overeind door goed te zijn voor anderen. ‘Hoe kan ik aan mezelf denken en terugkeren naar mijn comfortabele leven in nederland?’ ontmoet de extreme altruïsten.

door: Roanne van vooRsT

50 TheopTimisT.nl november/december 2016

november/december 2016 TheopTimisT.nl 51

Nog geen jaar geleden zou ze ’s ochtends yogales hebben gegeven in een studio in Amsterdam, had ze erna wat gewinkeld of geluncht met een vriendin, en zou ze ’s avonds een lang bad genomen hebben of was ze uit dansen gegaan. Nu zien de dagen van Steffi de Pous er heel anders uit.

52 TheopTimisT.nl november/december 2016

Z

sTeffi de pous op lesbos, waaR ze vluchTelingen helpT.

Z

Ze woont op het Griekse eiland Lesbos, waar ze met haar

eigen stichting dagelijks eten verschaft aan duizenden vluchtelingen die er in kampen verblijven, naar hun tragische verhalen luistert, en hun kinderen afleidt van de zorgen met spelletjes, liedjes en Engelse les.

Ik bezocht haar op het eiland en hielp een week mee als vrijwilliger. De dagen waren lang, de nachten kort, de ervaringen emotioneel. Na zeven dagen was ik fysiek en mentaal afgepeigerd en blij om weer naar huis te kunnen, al wekte dat een schuldgevoel op en bleven de beelden van het vluchtelingenkamp me bij. De Pous (33) zou ook wel zin hebben om weer naar huis te vliegen, vertrouwde ze me vlak voor mijn vertrek toe, maar voor haar is het werk nog lang niet af. Niet zolang er op Lesbos mensen zijn die haar hulp nodig hebben.

En dat zijn zo’n vijfduizend vluchtelingen, verspreid over twee kampen. De dagen van De Pous zijn lang. ’s Morgens vroeg bereidt ze met andere vrijwilligers het ontbijt voor alle vluchtelingen in een van de kampen: drie stukjes stokbrood per persoon, een voorverpakt reepje kaas, een kuipje jam, een stuk komkommer en een banaan. Veel is het niet, maar meer kan de stichting zich niet veroorloven. In de uren erna is ze druk met regelen en organiseren. Het ontbijt moet worden rondgedeeld. Er moet eten worden besteld voor de volgende dag. Er moeten spelletjes

worden gespeeld met de kinderen uit het kamp, die zich anders zodanig vervelen dat ze met elkaar beginnen te vechten. Er moet worden vergaderd, er moet sponsorgeld worden binnengehaald, en schoenen gekocht voor dat ene jongetje in het kamp dat nu al dagen niks aan zijn voeten heeft. In haar auto liggen altijd medicijnen, warmtedekens, flessen water en kleding in verschillende maten. Wie weet komt ze iemand tegen die iets nodig heeft.

Thuis wacht er geen rust, maar een roedel dieren. Alle verwaarloosde straatkatten en -honden die ze op het eiland vindt, neemt ze op. Ze probeert ze op te lappen en een baasje voor ze te vinden.

Op sommige dagen leven er wel 33 dieren in haar huis en tuin.

Sommige zijn zo ziek of verzwakt dat ze om de paar uur verzorging nodig hebben. Ze voedt ze met broodpapjes, kamt klitten uit vachten en dept waterige oogjes met wattenschijfjes en zalf.

Het is niet verwonderlijk dat Steffi de Pous, naar eigen zeggen, ‘eigenlijk constant heel erg moe’ is. Tijd om te ontspannen heeft ze amper. Toen ze laatst eindelijk – na maanden voltijds doorwerken zonder weekend of tijd voor zichzelf – een vakantie boekte (een yogaretraite in Turkije) bleek ze geen energie te hebben voor welke activiteit dan ook. Ze volgde welgeteld één yogales, en deed de rest van de week weinig anders dan slapen.

Als ik haar voorzichtig vraag of ze niet te veel van zichzelf eist, kijkt ze me ongelovig aan. Voor haar is het niet meer dan november/december 2016 TheopTimisT.nl 53

NATUUR IN NEDERLAND

D

logisch dat ze haar leven wijdt aan het helpen van anderen.

De vraag is, volgens haar, niet waarom zij dit doet; de vraag is waarom anderen niet hetzelfde doen.

Dat gevoel is herkenbaar voor Adrienne Blomberg, een andere Nederlandse die huis en haard heeft verlaten om in het verre buitenland vreemden te kunnen helpen. Dertig jaar geleden vertrok ze op haar 24e naar Thailand om vluchtelingen bij te staan op de Thais-Cambodjaanse grens, waar bij een volkerenmoord meer dan een miljoen tegenstanders van het communistische regime van Pol Pot werden omgebracht. Blomberg werkte jarenlang in de kampen, en trouwde er later een Thaise man met wie ze een stichting opzette om met hiv of aids geïnfecteerde mensen te helpen. Langzamerhand professionaliseerde de stichting, werden er werknemers aangenomen en begonnen Blomberg en haar man steeds meer werk achter de schermen te verrichten. Ze hielden zich bezig met het management en de organisatie, en voedden daarnaast hun kinderen op.

Na de dood van haar man besloot Blomberg dat ze elders meer kon betekenen. Ze vertrok naar Liberia, waar ze de afgelopen jaren als consultant en vrijwilligster werkte in een gebied waar Ebola dood en verderf zaaide. Ze is betrokken bij ziektepreventieprogramma’s en adviseert lokale organisaties. Ze geeft mensen die het nodig hebben geld en verpleegt zieken, meestal zonder vergoeding.

Tijdens twee Skype-gesprekken vertelt Blomberg, nu 55, me over haar werk en leven. ‘Een tijd terug werd ik gebeld,’ zei ze.

‘Lag er ergens een oude vrouw in haar eigen ontlasting, naakt op de grond. Doodziek. Natuurlijk ben je dan bang, denk je aan Ebola. Maar die vrouw lijdt, dus trek je toch maar je handschoenen aan, en doe je wat je kunt om haar te helpen. Maar,’ vervolgt ze, ‘als ik zie hoe andere mensen lijden, en ik weet dat ik dat lijden kan verminderen, dan stelt mijn eigen offer daarbij toch eigenlijk heel weinig voor? Dan moet ik dat toch gewoon doen?’

D

die meninG typeert extreme altruïsten. Zo kun je de radicale wereldverbeteraars wel noemen die er veel, heel veel, misschien wel té veel (althans, in de ogen van buitenstaanders) voor overhebben om het welzijn van anderen te verbeteren, zelfs wanneer ze daarmee serieuze ongemakken en onveiligheid in hun eigen leven toestaan. Zoals Steffi de Pous en Adrienne Blomberg, die het comfortabele en relatief onbezorgde leven van thuis moeten ontberen, maar vooral ook hun Nederlandse dierbaren missen door hun beslissing om in het buitenland ‘goed te doen’.

In haar boek Strangers drowning (dit jaar vertaald als Wereldverbeteraars) beschrijft de Amerikaanse onderzoeksjournaliste Larissa MacFarquhar een aantal van deze mensen. Zo is daar een echtpaar dat 22 kinderen adopteerde, onder wie een aantal zeer ernstig gehandicapte. Daaronder waren twee kleuters met de ziekte van Sanflippo, waardoor ze hyperactief waren en niet meer konden slapen, en waardoor hun lichamelijke functies geleidelijk zouden uitvallen, ze steeds zieker zouden worden en vroegtijdig zouden overlijden. Het ene jongetje had daarnaast ook nog een foetaal alcoholsyndroom, zat in een rolstoel, had geen gezichtsuitdrukking, weinig denkvermogen en kon zijn medicijnen alleen via een poortkatheter innemen. Het echtpaar neemt deze – en andere – kinderen niettemin in huis omdat ze nu eenmaal vinden dat ieder kind recht heeft op een veilig thuis, en als zij dat een kind in theorie kunnen bieden, hoe zouden ze het dan in hun gezin kunnen weigeren?

‘Mijn dementerende moeder wordt al goed verzorgd, door verpleegsters. De mensen hier in Liberia hebben niemand.’

Adrienne Blomberg Er is ook een jonge vrouw die bijna haar hele inkomen weggeeft, omdat ze vindt dat anderen het geld harder nodig hebben dan zij, óók als dat betekent dat zijzelf bij haar ouders moet intrekken en zich geen enkele luxe kan veroorloven, zelfs niet de lolly waar ze zoveel trek in had; van dat geld zou immers ook een muskietennet kunnen worden betaald voor mensen in een malariagebied. En dan is er nog de man die in India leprakolonies sticht, met als gevolg dat zijn eigen kinderen opgroeien in armoede, met een flinke kans om ziek te worden.

Wat deze mensen met elkaar gemeen hebben, is dat ze – zoals sommigen zouden zeggen – een beetje doorschieten in hun bereidheid om ‘goed te doen’. Dat onderscheidt ze van wat je ‘alledaagse wereldverbeteraars’ zou kunnen noemen: mensen die bijvoorbeeld een dagdeel in de week koffie schenken in het bejaardentehuis om de hoek, en daarnaast goed voor hun gezinsleden proberen te zorgen. Die mensen willen ook graag de wereld een beetje mooier maken, maar prioriteren daarbij mensen uit hun sociale omgeving voor wie zij zich direct verantwoordelijk voelen. Daarbij nemen ze hun eigen welzijn in ogenschouw: ze zorgen voor anderen, maar ook voor zichzelf.

Radicale wereldverbeteraars, of extreme altruïsten, maken daarentegen geen onderscheid tussen hun dierbaren en wildvreemden. Ieder mens dat lijdt, verdient hulp, vinden zij. Ook als diegene toevallig aan de andere kant van de wereld woont.

Júíst als diegene aan de andere kant van de wereld woont. Want, zegt Blomberg: ‘Mijn dementerende moeder woont in Nederland in een tehuis. Soms voelt dat gek, dat ik haar niet zo vaak kan bezoeken omdat ik in Liberia voor mensen zorg. Maar mijn moeder wordt al goed verzorgd, door verpleegsters. De mensen hier hebben niemand. En daarom moet ik hier zijn.’ Extreme altruïsten voelen zich dus geroepen vreemden in nood hulp te bieden, zelfs als dat betekent dat ze zichzelf tot morele uitersten moeten dwingen. Ze geven zichzelf volledig.

Die houding roept enerzijds bewondering op, maar stuit ook geregeld op weerstand. Dat blijkt alleen al uit het woord ‘wereldverbeteraar’, dat in het dagelijks gebruik een ambivalente betekenis heeft. Objectief gezien verwijst het naar iemand die goede dingen doet en de wereld een beetje beter maakt, maar er kleeft ook een ander beeld aan: dat van de bemoeial die wil helpen, en daarvoor ongevraagd zijn neus in andermans zaken steekt. Het beeld van de betweter, het heilig boontje. ‘Het gaat vaak over iemand die ergerlijk serieus is, of pedant, of zelfingenomen, of overdreven kritisch,’ merkt MacFarquhar op. Naar de hoofdpersonen uit haar boek wordt door de sociale omgeving dan ook steevast gekeken met respect, maar ook met scepsis of zelfs ergernis.

Dat komt, denkt MacFarquhar, die werkt voor The New Yorker, doordat de confrontatie met wereldverbeteraars een november/december 2016 TheopTimisT.nl 55

‘Veel geradicaliseerde jongeren die naar Syrië trekken handelen vanuit idealisme. Ze willen vechten omdat ze geloven dat ze daarmee de wereld “beter” maken.’

Remko van Broekhoven, politiek filosoof diepe onzekerheid oproept over hoe een mens hoort te leven. Is het goed om ten koste van je eigen mensen voor onbekenden te zorgen? Is het goed om je te verplichten tot een strenge moraliteit die je spontaniteit en vrijheid beperkt? Confronterende vragen die bij veel mensen een schuldgevoel oproepen. Want als deze radicale wereldverbeteraars zo hun best doen om anderen te helpen, waarom doen wíj dat dan niet? Oftewel: als zíj ‘goed’ zijn, maakt óns dat dan ‘slecht’?

Die ongemakkelijke vragen leiden soms tot kritische zelfreflectie, maar vaak ook tot (oordelende) analyses over het gedrag en de dieperliggende motivaties van de extreme altruïsten. Niet met óns, maar met hén is iets mis. Zo ergeren velen zich aan het ‘bemoeizuchtige’ gedrag van wereldverbeteraars, zelfs als die zich eigenlijk helemaal niet bezighouden met het gedrag van hun directe sociale omgeving. Wij vinden het nu eenmaal niet prettig om op onze eigen zelfzuchtigheid te worden gewezen, en dat is uiteindelijk wat een radicale wereldverbeteraar – impliciet of anders – doet.

Verschillende psychologen verdenken wereldverbeteraars er zelfs van een beetje gestoord te zijn, of in elk geval plezier te halen uit zelfopoffering. Psychoanalyticus Anna Freud schreef bijvoorbeeld ooit dat er een ‘nauwe band bestaat tussen altruïsme en masochisme’. Van haar is de term ‘altruïstische overgave’, waarmee ze de perverse geestestoestand bedoelt van iemand die zijn eigen wensen slechts via een gevolmachtigde vervuld kan zien. Daar is volgens haar elke vorm van altruïsme op gebaseerd; zogenaamd iets doen voor een ander, terwijl je dat eigenlijk doet om je eigen behoeften te bevredigen.

Recentelijker plaatste een groep Amerikaanse psychologen extreem altruïsme aan de ene kant van het spectrum; aan het anderste uiterste bevonden zich de psychopaten. Hersenscans die werden gemaakt van 39 altruïsten (onder wie mensen die aan vreemden een nier afstonden), lieten zien dat bij hen de hersengebieden die emoties en empathie reguleren, actiever zijn en meer ontwikkeld dan bij mensen uit een controlegroep. Bij psychopaten waren diezelfde hersengebieden juist veel minder actief en bovendien een stuk kleiner. De bevindingen suggereren dat de wens om in extreme mate te willen ‘helpen’, genetisch is bepaald en misschien zelfs kan worden gezien als een neurologische afwijking.

MacFarquhar geeft in haar boek geen antwoord op de vraag waarom sommigen extreem altruïstisch gedrag vertonen en anderen niet. Wel concludeert ze dat ambitieuze wereldverbeteraars er in elk geval geen genóégen aan beleven om zichzelf spullen of tijd te ontzeggen. De meesten houden net zoveel van materiële

zaken of vrije tijd als andere mensen, stelt MacFarquhar. En ze willen, zoals bijna iedereen, graag genieten van het leven.

Hun probleem is: radicale wereldverbeteraars kúnnen niet genieten zolang ze weten dat anderen het moeilijk hebben. En dus onderdrukken ze, vaak met moeite, hun primaire impulsen om te kunnen doen wat zij denken dat ze horen te doen. Dat gaat ver, want als je doel is om de wereld zoveel mogelijk welzijn te schenken, komt er nooit een moment waarop je kunt zeggen dat je plicht is vervuld, en jij vrij bent om te doen waar je zin in hebt.

Zo mist Adrienne Blomberg haar kinderen en haar moeder, die in Nederland wonen. ‘Soms wenste ik echt dat ik even koffie met ze kon gaan drinken. Of denk ik eraan dat mijn kinderen mij missen, dat ze niet hun moeder in de buurt hebben. Wat dat betreft zijn zij de slachtoffers van mijn levenskeuzen. En ja, dat doet me pijn. Ik zou het liefst vaker in Nederland willen zijn, zodat ik dichter bij mijn dierbaren ben. Maar dat kan ik niet combineren met het werk dat ik hier doe. En er is nog zoveel werk te doen.’

Ook Steffi de Pous verlangt regelmatig terug naar het relatief zorgeloze leven dat ze in Nederland leidde. Daar was ze niet alleen yogadocente, maar ook televisiepresentatrice. Ze verdiende genoeg om te kunnen kopen wat ze wilde, leidde een leven dat bijna altijd aanvoelde als ‘leuk’ en ‘licht’. Hoe anders is het nu. ‘Sommige dagen zie ik er vreselijk tegen op om naar het kamp te gaan,’ vertelde ze me in haar tuin. Om ons heen renden jonge hondjes, een kitten van een paar weken oud kroop op haar schoot. Verschillende keren moest ze opstaan om slippers of een tuinslang uit de bek van haar honden te redden of hun poep op te ruimen; een andere keer redde ze met geconcentreerde aandacht een vlinder.

‘En ik mis dingen uit Nederland,’ vervolgde De Pous. ‘Te kunnen eten wat ik daar at, doen wat ik daar deed. Mijn huis, mijn bad… Het is echt niet leuk om hier de hele dag geconfronteerd te worden met verdrietige, wanhopige mensen. En van al die beesten word ik soms helemaal gek. Maar ik weet van hun situatie, en ik weet wat ik voor ze kan betekenen: hoe kan ik dan aan mezelf denken en terugkeren naar mijn comfortabele leven in Nederland?’

De vraag is dan ook: waarom gaan mensen als De Pous en Blomberg verder waar anderen een grens trekken?

D

de redenen van extreme altruïsten om te doen wat ze doen,

lopen ver uiteen, concludeert Maqfarquhar in haar boek. De een heeft nooit anders gedaan dan het bijstaan van zwakkeren, de ander loopt later tegen een ‘goed doel’ aan en besluit daarom het leven radicaal om te gooien in dienst van dat doel. De wereldverbeteraars die zij leerde kennen, hebben heel verschillende achtergronden en komen uit heel verschillende delen van de wereld.

Het enige wat ze gemeen hebben, is dat ze het als hun plicht zien om anderen te helpen.

Voor Steffi de Pous begon het allemaal met een foto van een vluchtelingenkindje dat in een kartonnen doos werd vervoerd. Ze kon het beeld niet meer vergeten. Samen met haar vriendin Anna Smit bedacht ze een inzamelingsactie voor draagdoeken: Because We Carry. Eigenlijk waren ze van plan om de draagdoeken naar Lesbos op te sturen. Maar de actie sloeg onverwacht goed aan en de vriendinnen verzamelden meer dan duizend draagdoeken. Te veel om op te sturen. Ze moesten er zelf heen om hun donaties af te geven. Dat deden ze in september 2015. Met nog zes vrienden reisden ze af naar Lesbos. Ze arriveerden precies op het moment november/december 2016 TheopTimisT.nl 57

dat er duizenden vluchtelingen aankwamen, en er in Griekenland nog bijna geen georganiseerde hulp was.

‘We parkeerden onze huurbus bij het hotel,’ vertelt De Pous.

‘Dat stond aan het strand. En daar kwamen ineens twee boten aanvaren, met in elk zo’n vijftig doodsbange, zwaaiende, roepende mensen. We keken om ons heen: waar is de hulp?

Maar die was er dus niet. Het volgende moment stonden we tot onze borstkas in het water. Ik zag de boten op me af komen en ik dacht alleen maar: ik kan dit niet, ik wil hier niet zijn. Ik was bang, had geen idee wat ik moest doen. Maar ik was nu eenmaal in deze situatie terechtgekomen. Dus begon ik te helpen.’

Dagenlang hielpen ze vluchtelingen aan land te halen en naar tijdelijke kampen te begeleiden. Ze droegen ernstig onderkoelde kinderen in hun armen, kochten kledingwinkels en supermarkten leeg om spullen te kunnen uitdelen. ‘We sliepen een paar uur per nacht, aten bijna niks, verzwikten onze enkels. We waren hier niet voor getraind, maar we leerden gaandeweg hoe we moesten handelen. Uiteindelijk hebben we in een week ruim 45 boten uit het water gehaald.’

Eenmaal thuis waren ze allemaal emotioneel en fysiek gebroken. Maar waar de anderen hun traumatische ervaring langzaam probeerden te vergeten en hun leven in Nederland weer oppakten, lukte De Pous dat niet. Ze kon niet meer aarden. Ze wilde terug. ‘Mijn vriend zei dat ik genoeg had gedaan en dat ik me nu weer moest concentreren op mijn eigen leven. Maar dat ging gewoon niet. Yogales geven voelde onbelangrijk. En als ik vriendinnen hoorde praten over een nieuw shirt dat ze hadden gekocht of zo, kon ik daar helemaal niks meer mee. Ik dacht alleen maar aan al die vluchtelingen, en dat ik iets moest doen.’

Uiteindelijk ging De Pous permanent terug. Haar relatie bleek niet bestand tegen de door haar gevoelde noodzaak om vluchtelingen te helpen. In Lesbos woont ze inmiddels in een klein huis, gevuld met meubels die ze kreeg van sympathiserende Grieken uit de buurt. Tot voor kort leefde ze van haar spaargeld. Toen dat opraakte, kreeg ze een kleine maandelijkse vergoeding vanuit haar stichting. Maar geld is er nooit genoeg. ‘Niet dat ik dat voor mezelf nodig heb; ik geef weinig uit. Maar er zijn zoveel kinderen in het kamp voor wie ik wat wil kopen omdat ze niks hebben. En er zijn zoveel zieke mensen die ik tegenkom, voor wie ik de medische kosten zou willen betalen.’

Waarom ‘moest’ De Pous terug, en lukte het haar vrienden wel om het ervaren leed te vergeten? En waarom vindt Blomberg dat ze in Liberia voor vreemden moet zorgen, terwijl er zoveel anderen zijn die het wellicht ook oprecht erg vinden wat daar gebeurt, maar er niet over peinzen om huis en haard te verlaten om bij te dragen aan een oplossing?

‘Dat zit in ze,’ vertelt Trui de Pous, de moeder van Steffi, in een telefonisch gesprek. Het sterke idealisme van haar dochter heeft ze niet van haar ouders, meent ze. ‘Dat komt echt uit haarzelf, ze had het al van kinds af aan.’ Het gezin De Pous reisde veel, en de kleine Steffi was op al die reizen bezig met het redden van dieren en mensen. Op een vakantie in Thailand spendeerde ze hele dagen met het verzorgen van straathonden.

En in Delhi – Steffi was toen een jaar of elf – besloot ze al haar kleding weg te geven aan een groepje arme kinderen die we op een plein waren tegengekomen.

En dan bedoel ik: ál haar kleding,’ verduidelijkt Trui, ‘ook haar schoenen en haar lievelings-T-shirt.’ De laatste vakantie die ze met haar dochter doorbracht, ruim twee jaar geleden in India,

gebeurde er hetzelfde: Steffi zag een gewonde koe en heeft het dier dag in, dag uit verzorgd. Veel tijd voor gezamenlijke ontspanning bleef er, tot enige spijt van moeders, niet over. Maar ze weet: ‘Mijn dochter kan niet anders.’

Die laatste zin doet denken aan de manier waarop Adrienne Blomberg haar keuze om naar Liberia te gaan, omschrijft alsof het geen keuze was, maar iets wat ze nu eenmaal ‘moest’. ‘Ik zie mezelf niet als weldoener, zo denk ik nooit over mezelf na.

Ik help gewoon waar ik kan. Dat is voor mij normaal. Ik zou bijvoorbeeld nooit in Nederland kunnen wonen en een leven leiden waarin ik anderen niet wezenlijk van dienst ben. Ik weet dat ik wat voor anderen kan betekenen, en dus wil ik dat doen. Of, nou ja, wil…’ Ze aarzelt. ‘Zo loopt dat gewoon in mijn leven. Ik weet niet anders, zo zit ik in elkaar.’

E

58 TheopTimisT.nl november/december 2016

er is een omstandiGheid waaronder extreem altruïsme nor-

maal wordt gevonden, en dat is tijdens een crisis. In oorlogstijd, bijvoorbeeld, of tijdens een natuurramp. In dat soort situaties vervaagt de grens tussen familie en onbekenden, en is het ineens niet meer onnatuurlijk of overijverig om je familie ten behoeve van de goede zaak te verlaten. Denk maar aan een oorlog, waarin jonge soldaten hun levens wagen voor onbekenden en een groter ideaal, en waarin burgers met gevaar voor eigen leven vreemden helpen onderduiken.

Dat is misschien wel het voornaamste verschil tussen radicale en ‘gewone’ wereldverbeteraars, legt Larissa MacFarquhar uit.

Voor de eersten is het altijd crisis. Weliswaar niet in hun eigen achtertuin, stad of land, maar er zijn altijd wel ergens op de wereld mensen aan het lijden, en dus moeten ze in actie komen.

Die houding heeft niet alleen iets arrogants – want wie zijn zij om de wereld over te vliegen en die op plekken ver weg denken te kunnen verbeteren? – maar ze kan zelfs gevaarlijk worden.

Want wat nu als het ideaal waarnaar wordt gestreefd door de weldoener, helemaal niet gedeeld wordt door anderen? Of als de ‘hulp’ waarvan een idealist meent dat die geboden moet worden, leidt tot sociaal conflict?

Zo vindt Steffi de Pous haar hulp aan vluchtelingen in Griekenland ‘noodzakelijk’ uit humanitair oogpunt, maar zijn er ook mensen die vinden dat de opvang van vluchtelingen dubieus is, omdat er geen maatschappelijk draagvlak bestaat om zoveel vluchtelingen op te nemen. Door de opvang te ondersteunen, verbeter je de wereld niet bepaald, vinden zij. Hoogstens verlicht je nu wat levens, maar op de langere termijn worden de problemen alleen maar erger.

In bepaalde gevallen is de scheidslijn tussen zij die gezien worden als heilige held of als gevaarlijke gek, wel erg dun, zegt Remko van Broekhoven, politiek filosoof. ‘Veel geradicaliseerde jongeren die naar Syrië trekken om daar te strijden handelen immers ook vanuit idealisme,’ stelt hij. ‘Weliswaar wordt hun ideologie in Nederland niet breed gedeeld, en het middel waarmee ze dat doel willen bewerkstelligen al helemaal niet, maar het is goed ons te realiseren dat ze willen vechten omdat ze geloven dat ze daarmee de wereld “beter” maken.’

Toch gaat het hem te ver om jihadstrijders ‘wereldverbeteraars’ te noemen. ‘Iedere idealist handelt voor een deel uit eigenbelang,’ redeneert Van Broekhoven. ‘Dat diskwalificeert hun daden in principe niet. Als iemand jou op straat de weg vraagt, en jij legt hem de route duidelijk uit, dan doe je dat mede omdat het jou zelf een fijn gevoel geeft om een ander te kunnen

I

helpen. Datzelfde geldt voor de mensen die vluchtelingen of zieken helpen, en dat is oké.’ Tot op zekere hoogte had Anna Freud dus gelijk toen ze stelde dat altruïsme niet alleen iets goeds brengt voor degene die hulp ontvangt, maar ook voor degene die hulp biedt.

‘Het wordt wat anders als je “idealistische daden” eigenlijk alléén goed zijn voor jou en het doel dat jij nastreeft,’ verduidelijkt Van Broekhoven. Zoals wanneer iemand ‘hulp’ probeert te bieden aan een groep mensen die daar helemaal niet op zit te wachten, terwijl de hulpgever er zelf heel gelukkig van wordt.

Of, veel erger nog, als de ‘hulp’ anderen die er niets mee te maken hebben, beschadigt. Van Broekhoven: ‘En dat zie je natuurlijk bij terroristen die een bom opblazen voor hun ideaal en daarbij burgers laten omkomen. En soms zie je het ook bij zeer radicale activisten.’

Volgens Van Broekhoven is het onderscheid tussen doel en middel niet altijd simpel. ‘Soms geloof je een bepaalde periode van je leven ergens heilig in, en leer je later weer iets nieuws, waardoor je je realiseert dat je “hulp” helemaal niet zo goed uitpakte. Dan deed je het misschien met goede intenties, maar waren de consequenties negatief.’

Hij kan het weten. Jarenlang was Van Broekhoven actief in de beweging voor internationale solidariteit, de ‘andersglobalisten’.

Al op zijn twaalfde nam hij deel aan een ‘pionierskamp’ in Cuba, een soort scouting voor jonge communisten uit verschillende landen. Hij leerde er opzien tegen Che Guevara en wilde zijn zoals hij. Op zijn achttiende ging hij in militaire dienst met als doel: ‘te leren hoe ik eventueel kon meevechten in Latijns-Amerika, in het gewapend verzet’. Hij wilde meestrijden met de underdog tegen de gevestigde orde, die de commercie en de markt verdedigde.

‘Ik geloofde toen echt dat gewapend verzet dé manier was om de wereld te verbeteren.’

Pas later leerde Van Broekhoven over geweldloos verzet.

‘Ik realiseerde me dat dat nog veel moediger was,’ zegt hij. ‘Ik snapte toen dat ik vroeger ook weleens achter de fouten had gestaan. Achteraf is het mijn geluk geweest dat ik destijds de juiste contacten miste om me in El Salvador of Nicaragua aan te sluiten bij de strijders. Anders was ik misschien een soort Tanja Nijmeijer geworden, of een Syriëganger.’

Inmiddels uit Remko van Broekhoven zijn idealisme op een andere manier. Hij strijdt nog steeds voor een socialere, minder commerciële wereld, maar doet dat met milde middelen. Hij leeft zoveel mogelijk naar zijn ideaal (Van Broekhoven is vegetarisch, ‘consumindert’ actief en neemt bewust zo weinig mogelijk het vliegtuig), schrijft boeken over het verbeteren van de wereld en geeft les over thema’s als klimaat en democratie op de School voor Journalistiek in Utrecht. Daarnaast gaf hij deze zomer aan de Amsterdamse School of Life een masterclass over idealisme, met als thema: ‘Hoe verbeter ik de wereld?’.

I

ik mocht Zijn les bijwonen en begaf me in een gemêleerd

gezelschap: een student die enkele jaren geleden door Afrika reisde en er getroffen werd door de armoede; een jonge vrouw die in de textielindustrie werkt en naar Bangladesh wil verhuizen om de sector vanuit daar eerlijker te maken; een vrouw die met zichzelf heeft afgesproken dat ze alle mensen die ze tegenkomt, vriendelijk gedag zegt: ‘Want als je zelf vriendelijkheid uitstraalt, geef je dat ook door aan de mensen om je heen.’

Iedereen in het publiek wil ‘goeddoen’, maar geen van de

aanwezigen lijkt zichzelf daarbij te willen opofferen voor hun ideaal. De plannen die zij in de masterclass bespreken, zijn dan ook bescheiden. Een medewerker van een museum wil kinderen gratis laten kennismaken met kunst en bedacht daar een programma voor; een ander neemt zich voor vaker bij haar eigen oma’s op bezoek te gaan; en weer een ander geeft elke week een uur Nederlandse les aan een vluchtelinge in de buurt.

Die projecten zijn overzichtelijk en behapbaar, vergeleken bij de grootse ambities van Steffi de Pous en Adrienne Blomberg.

Ze eisen weinig opoffering van de wereldverbeteraars. ‘Dat is misschien ook verstandig,’ meent Van Broekhoven. ‘Want als iets te veel van je vergt, is het niet duurzaam. Dan houd je je goede werk niet lang vol.’

Behalve dus als je extreem altruïstisch bent ingesteld.

Op de dag voor mijn vertrek uit Lesbos loop ik met Steffi de Pous door het vluchtelingenkamp. Om de paar meter staan we stil, omdat mensen haar gedag komen zeggen of haar wat willen vragen. Kleuters rennen op haar af, jongeren omhelzen haar. Met iedereen maakt ze een praatje, om de schouders van kinderen legt ze een arm.

Eerder vertelde ze me dat ze zich niet lekker voelt vandaag – ze is misselijk en erg moe – maar eenmaal in het kamp is daar niks meer van te merken. ‘En zo gaat het al weken,’ zegt ze.

‘Soms denk ik dat ik het niet meer trek, maar als ik hier dan eenmaal weer rondloop, voel ik dat ik dat wel degelijk kan. Ik móét ook wel. Ik mag deze mensen gewoon niet in de steek laten.’

Misschien komt er ooit een dag dat ze dat van zichzelf wel mag doen, zal ze me later nog vertellen. Als de crisis voorbij is, als het hier beter gaat. Ja, dán zou ze best weer terug kunnen naar haar oude leven, of meer tijd voor zichzelf nemen, waarom niet?

Maar erg overtuigend is die voorspelling niet, want als ik op het vliegtuig terug naar Nederland stap, krijg ik nog net een berichtje van haar binnen op de telefoon: ‘Kom je weer terug als je tijd hebt? Kijk maar wanneer het je lukt. Ik blijf hier. Om te helpen.’

en nu?

Wilt u het werk van Steffi de Pous in Lesbos ondersteunen? dat kan via de stichting because We carry. Zie voor meer informatie: www.becausewecarry.org.

Adrienne blomberg werkt in Liberia voor verschillende organisaties, waaronder manneka Inc., een nederlandsLiberiaanse ngo die werkt aan sanitatie- en educatieprojecten, en zich richt op het welzijn en de zorg voor ouderen en andere kwetsbare groepen. Zie www.manneka.org voor meer informatie. remko van broekhoven geeft de komende maanden nog meer masterclasses ‘Hoe verbeter je de wereld’ aan The School of Life. Zie www.theschooloflife.com/amsterdam voor de agenda.

Geen tijd of geen kaartje meer kunnen bemachtigen?

Zijn boek Verbeter de wereld, begin om halfelf is te koop in de betere boekhandel of online. dat geldt ook voor Wereldverbeteraars, het boek van Larissa macFarquhar. Als u zich herkent in het profiel van een extreme altruïst, horen we uw verhaal graag, om dat wellicht op te nemen in onze volgende uitgave. mail ons: redactie@theoptimist.nl.

november/december 2016 TheopTimisT.nl 59

PURPOSE DAY Nov. 17th 2016 IMPACT STARTS WITH YOU

www.purposeday.nl

Voor diegenen die een verschil willen maken in hun werk en leven, die het liefst ambitieuze doelen stellen en bereid zijn als eerste in actie te komen, organiseren we Purpose Day. Er is een groeiende aandacht voor organisaties die een hoger doel nastreven, die vanuit zingeving hun producten en diensten aanbieden. Het is de hoogste tijd dat organisaties hun bakens verzetten en behalve de beste van de wereld willen zijn, ook het beste voor de wereld willen doen!

Kom naar Purpose Day en laat je inspireren door hoe game changers als Tesla, Patagonia, Rituals, Moyee Coffee en ShareNL denken en doen. Zij delen hun verhaal met jou. Ontdek wat jouw purpose is.

17 november 2016 Impact hub te Amsterdam www.purposeday.nl

thema: sociocratie

Als niemand een bezwaar heeft Neem een besluit op ‘democratische’ wijze en een ontevreden minderheid blijft achter.

Daarom is er sociocratie: een manier om te komen tot gezonde besluiten. ‘Het brengt gelijkwaardigheid in de besluitvorming.’

door: Ben KuiKen

62 TheopTimisT.nl november/december 2016

V

erloskundige Lisette Kuijken-Walk vraagt het woord.

Het gesprek aan tafel gaat over het basis zorgplan zoals het Verloskundig Samenwerkingverband (VSV) van de regio Zaanstreek dat wil gaan hanteren. ‘Er staat nu in dat iedere zwangere in week 32 van de zwangerschap een gesprek krijgt met een gynaecoloog,’ begint ze schuchter. ‘Ik vraag me af of iedere zwangere daar wel behoefte aan heeft.’

De spanning aan tafel neemt voelbaar toe. Er ontspint zich een discussie die gespreksleider Pieter van der Meché maar even laat lopen. ‘Soms moet je de spanning even laten toenemen,’ zal hij later uitleggen, ‘want daardoor neemt de creativiteit toe.’

De voorzitter van het overleg, gynaecoloog Stef Kaandorp, zegt: ‘Het is vice versa, hè. Wij hebben voorgesteld om alle intakes in de eerste lijn te laten plaatsvinden. Daar draait het volgens mij namelijk om bij integrale zorg: met elkaar denken wat het beste is voor de cliënt. En daarom denk ik ook dat het voor een cliënt meerwaarde heeft om één keer een gynaecoloog te spreken.’

Even dreigen de oude loopgraven waarin verloskundigen en gynaecologen zich de afgelopen jaren hebben ingegraven

opnieuw te worden betrokken. Totdat iemand aan tafel voorstelt om de zinsnede ‘als de cliënt dat wil’ toe te voegen. ‘We zeggen dat de cliënt bij ons centraal staat, dus dan moet zij ook hierin leidend zijn.’

Als gespreksleider Van der Meché vervolgens vraagt of iedereen aan dit voorstel zijn consent kan geven, gaan bijna alle handen vlot de lucht in. Kaandorp aarzelt nog even, maar steekt dan ook zijn vinger op.

Dit is sociocratie in actie. En hoewel VSV Zaanstreek nog maar kort met de methode werkt en er duidelijk nog aan moet wennen, lijkt het ook hier vruchten af te werpen. Waar discussies tussen verloskundigen en gynaecologen in het verleden al snel ontaardden in een stammenstrijd tussen twee geloofsrichtingen over een natuurlijke dan wel medische kijk op zwangerschap, slaagt de sociocratische overlegmethode er regelmatig in om de verhoudingen te normaliseren en constructief te werken aan een gezamenlijke oplossing.

Dat komt onder meer doordat sociocratie de macht opnieuw verdeelt. Waar bij een democratische besluitvorming de meerderheid beslist (en er dus vrijwel altijd een ontevreden minderheid achterblijft), is het bij sociocratie het individu dat aan het besluit zijn consent geeft dan wel onthoudt. Bij consent, niet te verwarren met consensus, wordt een voorstel aangenomen als niemand er overwegende en met argumenten gestaafde bezwaren tegen heeft. Of, anders geformuleerd: als iedereen er zijn of haar consent aan kan geven.

Dat lijkt omslachtig, en een regelrechte uitnodiging voor Poolse landdagen en eindeloos gepolder, maar in de praktijk gebeurt precies het tegenovergestelde. Waar je in een democratische besluitvorming oeverloos kunt discussiëren over elk onderwerp, daar worden de meeste besluiten met de consentmethode snel

genomen, en zonder veel discussie.

‘Want’, zo zegt Gerard Endenburg, die geldt als de bedenker van de sociocratische methode, ‘democratie is een mooie uitvinding, maar het creëert geen gelijkwaardigheid in de besluitvorming. Hoe je het ook wendt of keert, bij democratie heeft de meerderheid de overmacht, en wordt de minderheid geweld aan gedaan. Met sociocratie gooien we dat niet weg, maar we zetten er iets bovenop: gelijkwaardigheid in de besluitvorming door consent.’

W

ant hoe nemen we vandaag doorgaans een besluit binnen een organisatie? Op de agenda van een vergadering staan allerlei punten waar iedereen een mening over heeft. Of nog geen mening heeft, maar dan wordt je geacht die snel te vormen en te ventileren. Dat kan bijvoorbeeld gaan over iets onbenulligs als de kleur van de vloerbedekking voor het nieuwe bedrijfspand.

Jantje zegt rood, Marietje blauw en jij roept na enig nadenken (je hebt eigenlijk geen voorkeur, maar ja, je wordt om je mening gevraagd) groen.

Het probleem van een mening is dat als hij eenmaal gevormd is, we er voor gaan staan. Een flinke jongen die ons er vanaf kan brengen. Daardoor ontstaan er lange discussies, met als onbevredigend slot dat iemand (bijvoorbeeld de manager) autocratisch een beslissing neemt of dat er wordt gestemd en de meerderheid beslist, veelal voor een compromis waarover niemand echt tevreden is. Gevolg: een ontevreden minderheid, die mogelijk verzet gaat plegen tegen het genomen besluit.

Bij sociocratie stelt degene die zich bezighoudt met de inrichting van het nieuwe kantoor voor om de kleur blauw te kiezen, omdat dit goed past bij de bedrijfskleuren en omdat het een energieke kleur is. Na een vragenronde waarbij iedereen om na-

november/december 2016 TheopTimisT.nl 63

In sociocratie kun je in je eentje een voorstel tegenhouden. Het geeft je maximale zeggenschap, maar ook een enorme verantwoordelijkheid. dere informatie kan vragen, volgt een ronde waarin iedereen zijn mening mag geven (maar dat hóeft dus niet). Vervolgens vraagt de gespreksleider of iedereen zijn consent kan geven aan het voorstel voor de kleur blauw. Jij vindt het allemaal best, bent al lang blij dat iemand erover heeft nagedacht en steekt je hand op.

Maar wanneer je nu echt vindt dat de kleur blauw de verkeerde is, dan geef je geen consent. Je kunt daarmee in je eentje een voorstel tegenhouden, mits je dat met argumenten doet. Dat geeft je maximale zeggenschap, maar ook een enorme verantwoordelijkheid waar de meeste mensen niet lichtzinnig mee om zullen gaan. Je zult het alleen gebruiken als je het echt ergens niet mee eens bent. En dat zijn precies de signalen die je naar boven wilt krijgen in een organisatie.

Gerard Endenburg kreeg zijn ideeën voor consent in de oorlogsjaren, toen hij door zijn ouders naar de Werkplaats Kindergemeenschap van Kees Boeke in Bilthoven werd gestuurd. Op deze Werkplaats was iedereen gelijkwaardig, ook de kinderen (de werkers) ten opzichte van de leraren (medewerkers), en werden beslissingen bij consent genomen. Endenburg zat in dezelfde klas als de latere koningin Beatrix, en kreeg er een scherp oog voor situaties van ‘overmacht’. ‘Zet een ladder neer en iedereen is bezig met de vraag: hoe kom ik op de volgende sport?’, zegt hij, vriendelijk lachend en met een licht hese stem. ‘En als ze daar eenmaal gekomen zijn, worden ze gevangene van het systeem.’

Na zijn studie ging Endenburg werken in het familiebedrijf en

64 TheopTimisT.nl november/december 2016

begon hij zijn ideeën ook toe te passen op het bedrijfsleven. In de jaren zeventig kon de beweging zich enige tijd verheugen in de belangstelling van toenmalige minister Will Albeda. In die tijd wist Endenburg het voor elkaar te krijgen om de sociocratische kringstructuur juridisch als alternatief voor de ondernemingsraad te doen gelden.

‘Leven’, zo schrijft Endenburg in zijn boek Sociocratie uit 2001, ‘is alleen mogelijk dankzij een proces dat in staat is een dynamisch evenwicht in stand te houden.’ Kenmerkend hiervoor ‘is dat de factoren, die gezamenlijk voor het evenwicht zorgen, veranderlijk zijn. Het proces dat een dynamisch evenwicht in stand kan houden, noemen we een kringproces… Het kringproces heeft als doel de verstoring van een dynamisch evenwicht te constateren en maatregelen te nemen die kunnen leiden tot herstel daarvan.’

Bij dit kringproces zijn volgens Endenburg drie delen betrokken: een vergelijkend-opdrachtgevend deel, een uitvoerend deel en een metend deel. Een vergelijking die Endenburg graag maakt, is die van een thermostaat: je vindt het koud in huis (waarmee je een opdracht inluidt) en draait aan de knop van de thermostaat, die de verwarmingsketel (de uitvoerder) opdracht geeft om warm water te produceren. Als de gewenste temperatuur is bereikt, constateert de thermostaat (het metend deel) dit en geeft die de ketel een nieuwe opdracht om te stoppen met warmte produceren. Door dit proces schommelt de temperatuur continu rond de 20 graden, dan weer een beetje te koud, dan weer iets te warm. Volgens Endenburg is dit prima: schommelen moet mogelijk zijn. Hij maakt een andere vergelijking met een fiets. Als je het stuur vastzet, val je om. Je moet kunnen slingeren, en continu bijsturen om vooruit te komen en in de gewenste richting te rijden.

In het ontwerp van het sociocratische systeem zit die ‘corrigeerbaarheid’ dan ook ingebakken. Om ermee te kunnen werken, hoef je bestaande structuren, zoals een hiërarchisch systeem, niet overhoop te gooien. Je brengt de bevoegdheid voor correcties aan door allereerst te werken met het consentprincipe, waardoor iedereen maximale inspraak heeft. Daarnaast voeg je aan de

bestaande organisatiestructuur een kringorganisatie toe, die met een dubbele koppeling aan elkaar verbonden zijn. Doorgaans vormt een afdeling haar eigen kring, die door middel van een aangestelde leidinggevende én een gekozen vertegenwoordiger is verbonden met de kring daarboven. De hoogste kring is de topkring, met daarin vertegenwoordigers uit de daaronder gelegen kringen. Het vierde principe van sociocratie stelt tenslotte dat de vertegenwoordiger van de kring na een open discussie met consent wordt gekozen.

gerard endenBurg, BedenKer van de sociocraTie.

T

ot zover de theorie, hoe werkt dat in de praktijk? Helaas zijn er weinig succesvolle voorbeelden van organisaties in Nederland die deze sociocratische methode volledig hebben omarmd.

Het familiebedrijf waar Endenburg zijn ideeën voor het eerst introduceerde, Endenburg Elektrotechniek, kreeg een andere directeur die naar verluid de dubbele koppeling heeft laten varen.

Er is, zoals gezegd, een aantal overleggen tussen beroepsgroepen, zoals in het voorbeeld van het Verloskundig Samenwerkingverband in de Zaanstreek, maar daar wordt de methode vooral gebruikt als overlegmodel en niet in haar geheel met een uitgebreide kringstructuur. Of, zoals gynaecoloog Kaandorp het uitlegt: ‘Voorheen gingen we met iedereen bij elkaar zitten en moesten we het eens worden over bijvoorbeeld protocollen. Dat was een drama. Nu heb je vertegenwoordigers van de kringen, en wordt de vergadering geleid door een onafhankelijk gespreksleider. Dat helpt enorm. Door consent krijg je nu geen kale nee, maar een nee met argumenten. Dan lijkt het soms alsof we mijlenver uit elkaar zitten, maar als de argumenten op tafel komen, blijkt dit wel mee te vallen.’

Ook een andere organisatie die de sociocratie heeft omarmd, de Financial Intelligence Unit (FIU) Nederland, lijkt vooral te zijn gevallen voor het overlegmodel. Met de vorming van de Nationale Politie werd dit onderdeel verzelfstandigd en dat betekende dat er iets moest worden geregeld rondom medezeggenschap. Hennie Verbeek-Kusters, hoofd van FIU-Nederland, wilde graag een proef doen met sociocratie: ‘Het leek minder formeel dan de traditionele medezeggenschap, waar veel gespreksonderwerpen en procedures vastliggen’, legt ze uit in een artikel voor het Sociocratisch Centrum. ‘We zijn een kleine club, we kennen elkaar allemaal. Ik vroeg me af: kan de medezeggenschap wat meer sámen, in plaats van de twee partijen waar een OR (ondernemingsraad) van uitgaat.’

En zo geschiedde. De proef is inmiddels met succes afgerond en de FIU lijkt zeer tevreden over de nieuwe manier van werken.

Met name het gevoel van gemeenschappelijkheid is versterkt, zegt Verbeek-Kusters: ‘Als iemand een bezwaar heeft tegen een voorstel, kijken we nu: wat heb je nodig om dat bezwaar te tackelen? Je praat met elkaar over oplossingen, in plaats van te proberen mensen te overtuigen van jouw standpunt.’

M

et al deze voordelen komt vanzelf de vraag waarom sociocratie nooit echt is doorgebroken in Nederland noch daar buiten? Misschien heeft het iets te maken met het geitenwollensokken-imago dat de beweging aankleeft. Veelzeggend in dat opzicht is de groeiende populariteit van holacratie, een Amerikaanse variant (sommigen zeggen kloon) van sociocratie.

Amerikanen zijn altijd al beter geweest in het verkopen van hun

waar, maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de bedenker van holacratie, Brian Robertson, een aantal moderne snufjes aan het gedachtegoed van Endenburg heeft toegevoegd. Zoals de ‘getting things done’-projectaanpak van David Allen, maar ook het benoemen en structureel vastleggen van rollen en verantwoordelijkheden.

Langs die weg, maar ook langs vele andere niet meteen heldere paadjes, worden de ideeën van Endenburg verder verspreid.

Een mooi voorbeeld is Buurtzorg Nederland, dat officieel niet werkt volgens de sociocratische methode, maar er wel onderdelen van heeft overgenomen. De oprichter en directeur van het bedrijf, Jos de Blok, neemt geen beslissing die het hele bedrijf raakt zonder dat ieder van de inmiddels ruim achtduizend verpleegkundigen daar een consent aan heeft gegeven. Hij schrijft dan een blog op de interne site van Buurtzorg, waarin hij een probleem beschrijft en de beslissing die hij wil nemen. Vervolgens kan iedereen in de organisatie met argumenten komen waarom dit geen goed idee is. Met hen gaat De Blok dan het gesprek aan.

Hoort hij niks, dan kan hij de beslissing gewoon nemen.

Dus ook al noemen we het soms geen sociocratie, en is het ook niet helemaal zuiver in de leer, een aantal van de ideeën van Endenburg leeft voort. En zullen ons, zoals Endenburg zelf heilig gelooft, in de toekomst verder helpen in het creëren van een betere samenleving.

sociocraTie voor Beginners

november/december 2016 TheopTimisT.nl 65

Leren leven Cello leren spelen in plaats van rekenen? Geen probleem op school De Ruimte in Soest. Er is geen vast curriculum. Een rooster en grote klaslokalen al evenmin. Wat ze er wel doen: kinderen vrij laten en leren om op sociocratische wijze te beslissen. door: nynKe sieTsma

66 TheopTimisT.nl november/december 2016

L

eerling Rick Brune komt een lokaal uit gelopen waarin hij net heeft zitten vergaderen. Hij is voorzitter van een zogenaamde ‘bemiddelingskring’, een dagelijkse bijeenkomst waarbij conflicten worden besproken. Op zijn school in Soest, De Ruimte, lossen leerlingen al hun problemen gezamenlijk op.

Ook mogen ze meebeslissen over het reilen en zeilen van de school.

Vandaag ging de vergadering over leerlingen Mink en Tjeerd, jongens van een jaar of tien. Er is wrijving tussen die twee. Mink sloeg Tjeerd onlangs hardhandig van de trampoline af en dat was volgens een staflid dat net naar buiten keek, niet de eerste keer.

Dus dat moest opgelost. Twee stafleden, drie leerlingen (onder wie een jongen van een jaar of acht) en Mink en Tjeerd komen bij elkaar en zoeken samen naar een oplossing. Maar niet voordat iedereen zijn kant van het verhaal heeft gedaan, ook het staflid dat naar buiten keek.

Mink – schouderophalend, stoïcijnse blik – kan zich niets herinneren van het voorval en ontkent. Tjeerd, een klein, tenger jongetje met hippe, grote bril, durft aanvankelijk niet te beamen dat hij werd geduwd, maar brengt uiteindelijk aarzelend naar voren dat hij eigenlijk wel vaker wordt geduwd en ook wordt uitgelachen. Tjeerd praat graag en veel, maar weet niet altijd precies wat hij wil zeggen. ‘Ja, maar jij irriteert,’ vindt Mink.

Daar is iedereen het in het lokaal over eens. Ook Tjeerd zelf. De kinderen lijken het gewend om elkaar zo direct op zaken aan te spreken, ook als die gevoelig liggen of persoonlijk zijn. Ze vergaderen verder. Rick (15) notuleert en corrigeert zodra iemand voor z’n beurt praat.

Het overleg duurt nu al bijna een uur. Iedereen vindt het inmiddels te lang duren en schuift op zijn stoel heen en weer. Dan komt de kring gezamenlijk tot de conclusie dat een staflid met Mink en zijn ouders over het voorval in gesprek zal gaan. Maar niet voordat er een ‘ronde’ is geweest en iedereen zijn zegje heeft gedaan. Dat is een belangrijk onderdeel van deze manier van beslissen, die sociocratisch wordt genoemd. Tijdens een ronde mag er niet worden gereageerd, alleen geluisterd. Mink lijkt er duidelijk van af te willen zijn en stemt ook in.

Het sociocratisch beslissen – ofwel: tot een besluit komen zónder een enkel bezwaar – is één van de belangrijkste filosofie-

en van De Ruimte in Soest. Het is een zogeheten ‘democratische school’, waarvan er in Nederland vijftien zijn, maar eigenlijk is het een ‘sociocratische school’. Kinderen, vanaf vier jaar oud, mogen over alles meepraten en meebeslissen. Zo hoopt de school bewuste studenten klaar te stomen, die kunnen omgaan met vrijheid en verantwoordelijkheid.

O

p De Ruimte kunnen kinderen een schooltraject afleggen tot achttien jaar. Er is basisonderwijs, vervolgonderwijs en buitenschoolse opvang, en sinds kort ook peuteropvang. Er is geen vast curriculum, er zijn geen roosters en er wordt niet klassikaal lesgegeven. Wat dan wel? Studenten (want zo worden de leerlingen hier genoemd) voelen zelf aan wanneer ze klaar zijn voor een vak, geloven ze bij De Ruimte. Zodra een student geschiedenislessen wil volgen, is het een kwestie van intekenen.

Het kan dus voorkomen dat een geschiedenisleraar één op één lesgeeft aan een student, omdat er verder niemand zin had in geschiedenis.

Volgens de filosofie van democratische scholen zijn kinderen van nature uitermate leergierig en gaan dus uit zichzelf rekenen, lezen en schrijven. De eerste tien jaar spelen ze vooral. Daarna zien ze vanzelf in dat het bijvoorbeeld handig is om te leren rekenen omdat ze op school een pannenkoek willen kopen. Gaat een student liever twee jaar lang buiten spelen? Geen probleem.

Goed kunnen samenwerken, helder kunnen communiceren en weten hoe kennis te vergaren én te gebruiken, zijn net zulke belangrijke waarden, of misschien wel belangrijkere waarden dan goed zijn in rekenen of taal.

De bemiddelingskring is een van de zaken waarmee Rick zich bezighoudt dit schooljaar. Ook volgt hij Engels, biologie, boksles en filosofie. ‘En ik praat heel veel met mensen.’ Rick vertelt dat hij van zijn zesde tot zijn achtste op een reguliere school zat en dat vrijwel alle lessen hem weinig konden boeien. ‘Omdat het een verplichting was, schoot ik in een kramp,’ zegt hij. ‘En ik vond het ook niet fijn om met twintig kinderen in een les te zitten. Als er één kind stoorde, werd de hele klas gestraft. Hier zitten we in kleine groepjes en spreken we elkaar aan op storend gedrag.’

Rick vertelt dat hij in zijn eerste jaren op De Ruimte vooral

november/december 2016 TheopTimisT.nl 67

‘Een kind leert vanzelf wat hij wel of niet kan doen.’

Rick Brune, leerling buiten speelde. ‘Daarna heb ik heel veel gegamed. Spelletjes.

Na twee jaar was ik daar helemaal klaar mee en ging ik lessen volgen. Een kind leert vanzelf wat hij wel of niet kan doen.’

Megan Loeff zit buiten op een bankje. Achter haar springen kinderen op een trampoline. In de verte hinnikt een paard. ‘Dat sociocratische gepraat in kringen vind ik wel eens lastig,’ zegt ze.

‘Ik geloof wel dat het handig is voor later, dat je gehoord wordt en dat je ook naar anderen luistert, maar ik vind die kringen soms een beetje zweverig en zóóó langdradig.’

Ook Megan (14) heeft op een gewone basisschool gezeten.

‘Het ging niet. Ik had enorme weerstand. Er werd veel te veel van me verwacht en ik kreeg stress van de leraar die zei: ik wil dat je dit nú doet. Ik had het gevoel dat ik niet kon voldoen aan de verwachtingen.’ De Ruimte voelde paradijselijk aan, vertelt ze. ‘Het was een rustige, fijne omgeving en er waren toen maar een stuk of twintig studenten. Het eerste jaar was ik vooral bezig met “ontscholen”: ik moest loskomen van het “gewone” schoolsysteem. Daarna begon ik met rekenen. Daar had ik zo’n afkeer van gehad dat ik niets meer wist.’

‘K

inderen willen leren, leren, leren,’ benadrukt Ruud Middelaar, staflid en medeoprichter van de school. Hij heeft een klusbroek aan met verfspetters, want het is zijn klusdag. Dat betekent dat deze dag in het teken staat van reparaties en achterstallig onderhoud. Hij staat er vandaag wel alleen voor met zijn boormachine; de andere leden van de ‘kluskring’ hebben flexibel verlof. Naast alle reguliere schoolvakanties mogen studenten en stafleden tien dagen vrij nemen.

Met andere ouders besloot Middelaar dertien jaar geleden dat hij een school wilde beginnen. Hij filosofeerde op het schoolplein van de school waar zijn kinderen op zaten met andere ouders over wat ze het liefst zouden willen voor hun kinderen.

Vrijheid vooral. Kinderen zo vrij laten dat ze hun eigen leerweg kunnen volgen. Waarom zouden ze het niet proberen? De ouders

68 TheopTimisT.nl november/december 2016

stelden een bedrijfsplan op. Voor een prikkie konden Middelaar, zelfstandig ondernemer en oud-docent op een vmbo, en de andere ouders een gebouw huren in Soest. Een jaar later begonnen ze met een handjevol kinderen, onder wie zijn dochter.

Nu, in 2016, staan er 165 kinderen ingeschreven bij de school en werkt De Ruimte met een team van zo’n 35 bevoegde docenten. Al die docenten werken zelfstandig en worden gekozen.

Daarin hebben de leerlingen een stem. Zo is een docent en mentor net haar ‘thesis’ aan het verdedigen. Ze vertelt waarom ze graag voor De Ruimte wil blijven werken en studenten mogen haar vragen stellen. Uiteindelijk zullen de studenten beslissen of ze mag blijven of niet. Ze kunnen ook bezwaar maken, dat ze moeten kunnen beargumenteren. Het is nog niet voorgekomen dat een docent is weggestemd.

Middelaar laat de school zien. Het is een ietwat rommelig aandoend gebouw waarbij het voor een buitenstaander niet helemaal duidelijk is waar wat precies is. Er is geen typische gang met daaraan klaslokalen. Het is meer een wirwar van ruimten.

Er is onder meer een atelier waar kunstvakken worden gegeven; een ruime keuken waar de studenten hun lunch kunnen klaarmaken en waar twee jongens net iets in de oven schuiven (het ruikt heerlijk); een techniekruimte waar een knikkerproject staat en twee jongens aan een houten geweer werken; een studievleugel met klaslokalen; een chillruimte waar kinderen met telefoons of laptops op banken onderuit hangen; en een muziekkelder: een donker holletje, met graffiti op de muren, waar gitaren en een drumstel staan, en een jongen op een elektrische gitaar pingelt.

Studenten zijn overal en nergens, en lopen in en uit. ‘Kijk, Ruud! Ik ben bezig met een bramenstruik!’ zegt een blond meisje met rubberlaarzen aan dat in de moestuin bezig is. Er zitten rode vegen op haar benen. ‘Ik heb ook geverfd.’

E

en van de belangrijkste uitgangspunten van een democratische school is dat iedere leerling een voorstel mag indienen.

Ze hangen op een prikbord in de gang. Die voorstellen kunnen over de kleinste dingen gaan. Een staflid of leerling vindt bijvoorbeeld dat er een accuboormachine moet komen. Prima, zolang maar wordt beargumenteerd waarom er een accuboormachine moet komen. Moties kunnen echter ook over ingrijpende zaken gaan, zoals: wordt de school een gamevrije school of niet?

op de ruimTe mogen Kinderen vanaf 4 jaar over alles meepraTen en meeBeslissen.

Daarbij geldt: iedere stem wordt gehoord. De stem van een achtjarige student telt net zo zwaar als die van een volwassen staflid.

Een besluit wordt alleen genomen als er geen enkel overwegend bezwaar meer is, dat is het ‘sociocratische’ ervan.

Voorstellen die over het reilen en zeilen van de school gaan, worden behandeld in de zogeheten schoolkring. De bemiddelingskring is er voor voorvallen zoals die met studenten Mink en Tjeerd. Verder zijn er nog tal van kringen waaraan studenten deel kunnen nemen, zoals de kluskring, de dierenkring en de kookkring. De kringen zijn net zo belangrijk als ‘echte’ vakken zoals geschiedenis of Engels.

De Ruimte beschikt over een vrij uitgestrekt buitenterrein, met een voetbalveld, een dierenverblijf waar kippen, eenden, twee ezels en een Shetlandpony rondlopen, en een moestuin. Als kinderen het willen, mogen ze ezelrijden en de beesten verzorgen.

‘Alleen als ze in de dierenkring zitten,’ verduidelijkt Middelaar.

Hij woont zelf inmiddels achter de school. ‘Ik bén de school zowat.’

Het draait bij De Ruimte voortdurend om de ontwikkeling van zelfstudie. ‘Stel een student wil Japans leren. Dan zeggen we: oké, dat is prima, mits je kunt beargumenteren waarom je Japans wilt leren. De student dient een voorstel in en als er sociocratisch gezien geen bezwaar is, gaan we kijken of er budget is en of we een leraar kunnen vinden.’

Rick Brune heeft ontdekt dat hij als vijftienjarige nog te weinig basiskennis heeft. ‘Ik heb bijvoorbeeld nog geen geschiedenislessen gevolgd en merk vaak dat ik dingen niet weet. Ook kan ik heel slecht schrijven. Mijn handschrift is niet te lezen. Daar hebben hier wel meer kinderen last van. Ik schrijf bijna nooit.

Ik zie wel dat het handig is, maar ik heb nog geen motivatie om het beter te maken. Volgend jaar ga ik geschiedenis volgen en m’n Nederlands verbeteren.’ Hij prijst De Ruimte om het feit dat iedereen zichzelf kan zijn. ‘Als je muziek wilt maken, doe je dat.

Als je games wilt designen, doe je dat.’

Volgens Middelaar zijn oud-studenten van democratische scholen geliefd bij andere reguliere scholen omdat áls ze iets willen weten, ze het ook écht willen weten. Niet uit plichtsbesef of omdat ze nou eenmaal een repetitie of mondelinge overhoring moeten halen. ‘Ze zitten vooraan, maken hun huiswerk en stellen vragen. Heb je er nog meer, wordt er weleens gevraagd.’

En nu? meer over de ruimte leest u op de website van de school: www.deruimtesoest.nl. Andere democratische scholen in nederland zijn onder meer te vinden in steden als Utrecht, eindhoven en maastricht, maar ook in dorpen als driel, drogeham en nieuw buinen. een volledige lijst is te vinden op www.democratischescholen.nl. voor algemene informatie over sociocratie is het Sociocratisch centrum het belangrijkste informatiepunt. Het centrum, gevestigd in rotterdam, biedt onder meer cursussen en trainingen. meer daarover leest u op de website, www.sociocratie.nl. november/december 2016 TheopTimisT.nl 69

boekfragment

Iedereen naar een privéschool!

Juist in arme landen moeten we de vrije markt en technologie aanmoedigen in het onderwijs. Want, schrijft Matt Ridley, wanneer scholen aan het juk van de overheid ontsnappen, kunnen leerlingen beter leren. door: maTT Ridley

de meeste mensen denken dat privéscholen voor de rijken zijn en dat we daarom dankbaar moeten zijn voor de gratis staatsscholen. Hoe zouden we anders de kinderen uit arme gezinnen kunnen opleiden? dus zamelen hulporganisaties geld in om scholen in bijvoorbeeld Kenia, colombia en Kuala Lumpur te ondersteunen. en doen de verenigde naties er een dwingend moreel beroep op te zorgen voor ‘onderwijs voor iedereen’. maar wat nu als blijkt dat jongeren op deze scholen niet goed worden voorbereid op de toekomst? We hebben op deze pagina’s vaker onze vraagtekens gezet bij de obsessie met klassikaal onderwijs, waar leerlingen vooral worden klaargestoomd om hun examens te halen. We wijzen ook al jaren op inspirerende scholen binnen en buiten onze landsgrenzen (zoals in dit nummer ook weer op pagina 66) waar wordt vertrouwd op de natuurlijke leergierigheid van kinderen. maar niet eerder realiseerden we ons dat er in de sloppenwijken van arme landen óók behoefte is aan beter onderwijs dan wat de gratis staatsscholen aanbieden.

Het zal niet verbazen dat juist in deze landen het niveau van het gratis onderwijs erbarmelijk blijkt: klassen zijn immens groot, onderwijzers komen niet opdagen, lijfstraffen zijn niet ongebruikelijk... ouders, zo blijkt, willen liever een school waar ze de directeur kunnen aanspreken op wanpraktijken, ook al moeten ze er iets van hun schamele inkomen voor opzijleggen. de opkomst van betaalbare particuliere scholen in arme landen – zoals hieronder beschreven in een fragment uit matt ridleys nieuwste boek over spontane evolutie van onderop – is een interessant fenomeen dat zich voltrekt onder de radar. | de RedacTie

70 TheopTimisT.nl november/december 2016

november/december 2016 TheopTimisT.nl 71

foto: StepHane bidouze / SHutterStocK.com

Het bestaan van goedkope particuliere scholen in arme buurten was geen geheim, maar de gevestigde orde zweeg ze het liefst dood.

J

ames Tooley, hoogleraar onderwijs aan de universiteit van Newcastle, heeft vastgesteld – ‘ontdekt’ is wellicht meer op zijn plaats – dat er in de armste sloppenwijken van grote steden en in de meest afgelegen dorpjes in landen als India, Nigeria, Ghana, Kenia en zelfs China een overvloed aan goedkope particuliere scholen is. Hij zag dit fenomeen voor het eerst in 2000, toen hij namens de Wereldbank in Hyderabad in India werkte, en sindsdien heeft hij het ook in Afrika waargenomen.

In de propvolle, naar riool stinkende achterbuurten van het oude centrum van Hyderabad stuitte hij op een verbond van vijfhonderd particuliere scholen waar de armen terechtkonden. In een van die scholen, de Peace High School, trof hij klaslokalen zonder deuren, kozijnen zonder ramen en muren vol vlekken, waar kinderen van riksjabestuurders en dagloners afhankelijk van hun leeftijd zestig tot honderd roepie (één à anderhalve euro) per maand voor onderwijs betaalden.

De kwaliteit van de lessen was ondanks de omstandigheden indrukwekkend. Op de St. Maaz High School trof hij een charismatisch schoolhoofd met gevoel voor wiskunde, die in twintig jaar tijd een school met bijna duizend leerlingen had opgebouwd.

De leraren waren voor het grootste deel onbevoegd (maar hadden wel gestudeerd), en de drie gehuurde locaties leverden het hoofd bij elkaar een redelijk inkomen op.

Er waren wel openbare scholen met bevoegd onderwijzend personeel, maar veel van de ouders in Hyderabad moesten niets hebben van het slechte onderwijs dat daar gegeven werd, en veel van de leraren op de particuliere scholen hadden geen goed woord over voor de kwaliteit van de lerarenopleiding. ‘De opleiding van de overheid,’ zei een van hen tegen Tooley, ‘is alsof je moet leren zwemmen zonder ooit in de buurt van water te komen.’

Toen Tooley zijn ervaringen aan zijn collega’s bij de Wereldbank overbracht, zei men dat hij op voorbeelden was gestuit van zakenmensen die de armen een poot uitdraaiden, of dat de meeste van die particuliere scholen vooral oog hadden voor de rijkere ouders in de buurt en dat dit slecht was voor de rest. Die beweringen waren echter aantoonbaar onjuist. De Peace High School in Hyderabad gaf de kinderen van ongeletterde en buitengewoon arme ouders een tegemoetkoming in de kosten en er werd zelfs gratis lesgegeven; een van de ouders was schoonmaker in de moskee en verdiende nog geen twaalf euro per maand.

Waarom zou zo iemand zijn kinderen naar een particuliere school sturen in plaats van naar een gratis openbare school, terwijl die laatste een schooluniform, boeken en zelfs gratis eten aanbood?

De ouders legden Tooley uit dat de onderwijzers op openbare scholen soms zomaar wegbleven. En als ze er wel waren, gaven ze slecht les. Hij bezocht een aantal openbare scholen en zag dat 72 TheopTimisT.nl november/december 2016

deze beweringen klopten. Tooley zag algauw in dat het bestaan van deze goedkope particuliere scholen in arme buurten geen geheim was, maar dat de gevestigde orde, die bleef volhouden dat alleen uitbreiding van het openbaar onderwijs de armen kon helpen, ze het liefst doodzweeg.

Dat het openbaar onderwijs er in arme landen slecht voorstaat, wordt alom erkend. Het antwoord waarover iedereen het eens lijkt te zijn, is meer geld in plaats van een andere aanpak. Zo riep de econoom Amartya Sen op tot verhoging van het onderwijsbudget en wees hij particulier onderwijs af als een speeltje van de elite. De slechte staat waarin openbare scholen verkeren weet hij aan de aanzuigende werking die het particulier onderwijs op de mondige middenklasse had, en niet aan het feit dat leraren in het openbaar onderwijs verantwoording aan ambtenaren afleggen, in plaats van aan ouders.

I

ndia was voor Tooley slechts een vertrekpunt. Hij bezocht het ene land na het andere, kreeg steeds weer te horen dat er geen goedkoop particulier onderwijs bestond en ontdekte telkens weer dat het tegendeel het geval was. In Ghana trof hij een leraar die een school met vier vestigingen had opgebouwd, waar 3400 kinderen voor vijftig dollar per jaar les kregen, met beurzen voor degenen die het niet konden betalen. In Somalië kwam hij terecht in een stad zonder schoon drinkwater, verharde wegen of straatverlichting, maar met naast elke openbare school twee particuliere. In Lagos, waar overheidsdienaren en vertegenwoordigers van westerse hulporganisaties ontkenden dat er goedkope particuliere scholen bestonden, stelde hij vast dat driekwart van alle schoolgaande kinderen in de arme buurten van de staat Lagos op particuliere scholen zat, en dat veel van hen helemaal niet bij de overheid geregistreerd stonden.

Overal waar hij kwam – in landelijk of stedelijk gebied, in India of Afrika – zag Tooley dat er meer kinderen naar particuliere dan naar openbare scholen gingen en dat mensen 5 tot 10 procent van hun inkomsten aan onderwijs voor hun kinderen uitgaven.

Toen hij een medewerker van een Britse hulporganisatie vroeg waarom zij die particuliere scholen nooit leningen verschaften, maar wel steeds meer geld in de Ghanese onderwijsbureaucratie stopten, kreeg hij als antwoord dat hun geld niet bedoeld was om instituten met winstoogmerk te steunen.

Stel dat je als ouder met je kind in een sloppenwijk in Lagos woont. De onderwijzeres van de school van je kind is vaak afwezig en ligt tijdens de les regelmatig te slapen, en als ze wakker is, geeft ze slecht les. Dit is een openbare school, en daar voelt niemand het als je je kind er vanaf haalt. Het enige wat je kunt doen, is je beklagen bij de baas van de onderwijzeres, een anonieme ambtenaar in een deel van de stad waar je zelden komt, of bij de

volgende verkiezingen stemmen op een politicus die belooft om ambtenaren aan te stellen die de aanwezigheid van leerlingen en de kwaliteit van de school wél in de gaten houden en er vervolgens ook iets aan doen... Dat is een lange weg.

Tooley citeert uit een rapport van de Wereldbank waarin wanhopig verzucht wordt dat een systeem van loon naar werken op openbare scholen onmogelijk kan worden ingevoerd en dat ‘nietfunctionerende bureaucratieën uitmonden in een moeras van corruptie, waarin degenen op lagere niveaus bij hun superieuren goede beoordelingen kopen’.

Werkt een leraar daarentegen op een school met winstoogmerk en haal je daar je kind van school, dan voelt de eigenaar van de school dat in zijn portemonnee en zal een slechte leraar worden ontslagen. In een vrij systeem is de ouder als consument de baas. Tooley stelde vast dat eigenaren van particuliere scholen hun docenten voortdurend monitoren en klachten van ouders onderzoeken.

Met zijn team bezocht hij klassen in zowel India als Afrika, en ze kwamen tot de conclusie dat er op de openbare scholen structureel minder les werd gegeven dan in het particulier onderwijs; soms kwam het openbaar onderwijs maar net tot de helft van het aantal uren. Het particulier onderwijs beschikte over overheidsgeld noch steun van hulporganisaties, en toch waren faciliteiten als wc’s, elektriciteit en schoolborden er beter. Bovendien haalden de leerlingen betere resultaten, met name in Engels en wiskunde.

D

e technologie zal het onderwijs nog radicaler veranderen.

Bridge International Academies beheert zo’n tweehonderd goedkope scholen met winstoogmerk in Kenia, waar leraren met een syllabus werken die ze op hun tablet ontvangen. Die computer doet tevens dienst als controleur, om te bepalen of de docenten wel echt lesgeven. De gedachte hierachter is dat de leerlingen niet mogen worden beperkt door de kwaliteit van de docent die in hun district toevallig beschikbaar is, en dat ze via hun leraar toegang moeten krijgen tot de beste middelen, van waar ter wereld ook.

Deze opzet is vergelijkbaar met die van de Khan Academy, die meer dan vierduizend korte video’s aanbiedt van hoogwaardige privélessen over vrijwel elk onderwerp, waar iedereen op kan intekenen. Of met de verspreiding van ‘massale openbare online cursussen’ (zogeheten mooc’s), waarmee tegenwoordig de beste docenten van de beste universiteiten kunnen worden bekeken, en hun colleges kunnen worden gevolgd, door duizenden leergierige jongeren die toevallig niet op Stanford of Harvard terechtkonden.

Zoals je niet altijd naar de zanger uit de buurt hoeft te luisteren en in plaats daarvan Placido Domingo kunt opzetten, hoef je in

de wereld van nu niet altijd van de docent uit jouw buurt les te krijgen. Je kunt voor de allerbesten kiezen.

Aan het andere eind van het spectrum is er de Minerva Academy, een door technologie-ondernemer Ben Nelson in San Francisco gesticht particulier instituut. Het is een echte universiteit, piepklein, waar de studenten net als elders bij elkaar wonen, maar zonder de gebruikelijke kenmerken van een universiteit.

Zo hebben de colleges plaatsgemaakt voor interactieve online seminars. ‘Colleges zijn heel goed om les te geven,’ zegt Stephen Kosslyn van Minerva, ‘maar heel slecht om te leren.’

Over vijftig jaar heeft de traditionele universiteit ongetwijfeld volledig plaatsgemaakt voor de technologie. Waarom zouden we enorme bedragen betalen en drie jaar lang op één plek blijven zitten om het recht te verwerven om in de echte wereld maar net iets meer te verdienen dan niet-afgestudeerden, terwijl we ook ons eigen pakket aan online cursussen kunnen samenstellen, die online worden nagekeken en beoordeeld, en waarbij we van de beste docenten ter wereld les kunnen krijgen, ongeacht waar we ons bevinden?

Sebastian Thrun, deskundige op het gebied van kunstmatige intelligentie, kondigde een tijdje geleden aan dat hij een cursus voor zijn studenten van Stanford via internet toegankelijk zou maken voor iedereen die belangstelling had. Tienduizenden geïnteresseerden schreven zich in. Meer dan vierhonderd van die deelnemers haalden hogere cijfers dan de beste student van Stanford.

Maar waarom zouden we de mens er niet nog verder tussenuit halen? Toen Sugata Mitra in een sloppenwijk van Delhi een computer met toegang tot internet als een pinautomaat in een muur bevestigde, had hij geen idee wat hij kon verwachten. Hij keek hoe de kinderen zich om het scherm verdrongen en op internet gingen spelen. Binnen enkele weken bleken kinderen die niet eens Engels spraken zich een verrassend diepe kennis te hebben eigen gemaakt.

Dit experiment [waarover wij in 2007 in Ode schreven, red.] vormde de opmaat naar het idee voor de film Slumdog Millionaire. Mitra’s collega’s stelden vast dat twintig computers zesduizend kinderen in een wijk in New Delhi in drie jaar tijd zonder verder onderwijs computervaardig konden maken. Kinderen zouden zonder enige bemoeienis van volwassenen kunnen leren hoe ze computers moesten gebruiken. Essentieel was dat ze niet alleen op eigen kracht leerden, maar het elkaar ook bijbrachten.

Het was een collectief, zich ontwikkelend fenomeen.

Mitra bedacht naar aanleiding van deze ontdekking dat er in een wereld waarin iedereen toegang heeft tot internet meer vormen van leren zonder leerkrachten mogelijk zijn. Hij organiseerde een experiment in het afgelegen dorpje Kalikuppam, in

Leerlingen mogen niet worden beperkt door de kwaliteit van de docent die toevallig beschikbaar is. november/december 2016 TheopTimisT.nl 73

Leraren in het openbaar onderwijs leggen verantwoording aan ambtenaren af, in plaats van aan ouders. de buurt van Pondicherry, waar men uitsluitend Tamil sprak. Hij bracht kinderen tussen de tien en de veertien die nauwelijks Engels spraken en nog minder van biologie afwisten de grondslagen van de moleculaire biologie bij, zonder dat er een op het terrein van de biologie deskundige docent aan te pas kwam. De kinderen leerden zichzelf in twee maanden tijd zoveel over biotechnologie dat ze op toetsen al gemiddeld 30 procent scoorden. Ze hadden toegang tot een openbare computer gekregen en ze kregen duidelijk geformuleerde vragen voorgelegd. Daarna moesten ze het verder zelf doen.

Dit experiment, dat wereldwijd werd herhaald, leidde tot het concept van een zichzelf organiserende leeromgeving, ofwel een ‘self-organised learning environment’ (sole). Mitra zorgt ervoor dat er bij elke computer drie, vier of vijf kinderen tegelijk zijn, legt ze een aantal vragen voor en laat ze dan zelf naar het antwoord zoeken. Wie was Pythagoras? Hoe weet een iPad waar hij zich bevindt? Wat was een Britse raj? Kunnen bomen denken?

Waarom dromen we? Stonken de Noormannen? Elke vraag leidde tot discussie, zegt Mitra, maar de vragen leidden ook altijd tot het opdoen van nieuwe kennis.

Gek genoeg zit Mitra hiermee op het spoor van een methode die al heel oud is en uit India stamt, maar die lang onder dikke lagen onderwijsbureaucratie verstopt heeft gelegen. Tegen het einde van de achttiende eeuw zag Andrew Bell, een Britse leraar die in Madras werkte, dat Indiase scholen oudere jongens inschakelden om de jongere leerlingen les te geven, en dat die methode veel succes had. Hij exporteerde het idee naar Engeland, voerde het daar op verschillende scholen in en schreef er een invloedrijk boek over.

Vervolgens bedacht Mitra de ‘granny cloud’: een netwerk van meestal gepensioneerde mensen in Groot-Brittannië die kinderen op scholen in afgelegen dorpen en achterstandswijken online begeleiden. ‘Ik had weer een hypothese,’ schreef Mitra. ‘Met de juiste digitale infrastructuur, een veilige en vrije omgeving, en een vriendelijke begeleider die ze verder niet kennen, kunnen groepjes kinderen op eigen houtje hun schoolexamens halen.’

Een van de belangrijkste hindernissen voor dit zelfonderwijs is volgens Mitra het systeem van toetsing. Zolang de examens vooral geheugentests blijven, heeft zelfonderwijs weinig zin en zullen scholen niet snel nieuwe vormen ontwikkelen. In GrootBrittannië werd onlangs op een examen de vraag gesteld wat een hoefijzermeer is. Laat die vraag even goed bezinken. In de tijd dat districtsresidenten door inboorlingen over rivieren werden gevaren om in afgelegen gebieden recht te spreken, was het misschien wel handig om het antwoord op deze vraag te kunnen oplepelen, maar voor de enkeling die nu nog graag wil weten wat een hoefijzermeer is, is het antwoord via de smartphone in een oogwenk te vinden.

Had de vraag ‘Wat is zelfgelijkvormigheid en wat is de stand van zaken in het onderzoek op dit terrein?’ geluid, zo legde Mitra 74 TheopTimisT.nl november/december 2016

mij uit, dan was er geen andere keus geweest dan het gebruik van internet in de examenzaal toe te staan, en daarmee zou alles anders worden.

D

e dominante rol van de overheid in het onderwijs wordt kritiekloos aanvaard. De uitgaven aan onderwijs worden gerechtvaardigd op basis van de betekenis die ze hebben voor het land in plaats van voor het individu. Intussen is het curriculum te dicterend en verandert het te langzaam; worden docenten aangezet tot het opleiden voor examens in plaats van dat ze de talenten van leerlingen moeten zien te ontplooien; en staat in de schoolboeken vooral wát in plaats van hóé we moeten denken.

Lesmethoden gaan meer over instrueren dan over leren, de mogelijkheden van van onderaf georganiseerd leren worden genegeerd. We zullen moeten ophouden op creationistische wijze over onderwijs na te denken en het de ruimte bieden zich te ontwikkelen. Als het goed wordt ingericht, is onderwijs een emergente en evolutionaire grootheid. Het is het proces dat leerlingen stimuleert om over de wereld te leren.

Dit alles wil geenszins zeggen dat er voor onderwijs geen opleidingen nodig zijn, dat leraren afgeschaft kunnen worden, dat kindgericht onderwijs op basisscholen het antwoord op alles is, of dat een overheid helemaal geen onderwijsbeleid hoeft uit te stippelen. Die dingen hebben allemaal hun betekenis, maar er blijft een weg onbewandeld: die waar politici en docenten samen de beste aanpak tot bloei laten komen, waar de overheid faciliteert in plaats van dicteert, waar studenten tot leren worden aangezet in plaats van dat hun verteld wordt wat ze moeten denken, en waar de gretige leerling de baas is van het systeem, in plaats van de dienaar.

Laat het onderwijs evolueren.

dit is een samengesteld fragment uit De evolutie van alles, door matt ridley, uitgegeven door uitgeverij atlas

over dit boek

in De evolutie van alles rekent matt ridley af met het idee dat we de wereld kunnen plannen. evolutie – opgevat als spontane, geleidelijke en ongerichte verandering die niet van bovenaf wordt aangestuurd – is de manier waarop de natuur zich ontwikkelt, maar ook de economie, technologie, moraliteit, het onderwijs, het leven, de geest, het gezag, de cultuur, het internet, geld, tja, alles eigenlijk. ook deze keer weet ridley, die eerder De rationele optimist schreef, als geen ander hoe hij een duizelingwekkende dichtheid aan informatie pakkend moet verwoorden.

Column harry starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

Zelfsturing Het valt me vaker op, dat conferenties die over een

foto: murieL janSSen

bepaald onderwerp gaan, zelden hun eigen boodschap verstaan. Zo herinner ik mij de spreker op een congres over onderwijsvernieuwing die klassikaal ‘zendend’ onderwijs aanviel – in een lang betoog waar geen woord tussen te krijgen was. Hij ging maar door. Op een heel geraffineerde manier bewees hij zijn gelijk.

En de conferentie over spiritualiteit in zaken, waarin ik de organisatie voorstelde dat mijn bijdrage vooral uit stilte zou bestaan. De voorzitter dacht dat het een grapje was. ‘Leuk!’, zei hij. ‘Maar serieus, waar ga je het over hebben?’

Het meest recent was er de bijeenkomst over zelfsturing. Het was tot in de puntjes georganiseerd.

Niets werd aan het toeval overgelaten. Ik kreeg een uitgebreide sprekersinstructie, de tekst moest tevoren worden ingeleverd (dat stellen de deelnemers op prijs) en de tijd voor vragen stellen was tot op de minuut vastgelegd. De vragen zouden na afloop worden gesteld. Om te zorgen dat het niet uit de hand zou lopen, werd dit proces gemanaged. Enkele vragen waren tevoren afgesproken. ‘Zodat we zeker weten dat het gaat slagen’, had de organisator gezegd. Een geruststellende gedachte.

Toen ik voorstelde om met de vragen te beginnen, nog vóór ik gesproken had, vond de voorzitter dat een mooie gedachte. Maar hij vroeg zich af of er begrip

voor zou zijn. ‘Is het niet beter dat we eerst uitleggen wat zelfsturing is? Er zijn veel misverstanden over en ten slotte komen de mensen om kennis op te doen.’

Voor de parallelgroepen was een indeling gemaakt, op basis van een voorkeurslijstje dat tevoren moest zijn ingediend. De deelnemers hadden ieder op hun badge een nummer en een kleur gekregen. In de foyer stonden mensen klaar om de weg te wijzen.

Aan het eind was er een meneer die ‘de samenvatting kwam doen’: hij legde uit wat er van deze conferentie te leren viel. Dat was heel knap van hem, want hij kwam pas aan het einde binnen. Toen ik hem vroeg hoe hij dat toch deed, onthulde hij mij in vertrouwen dat hij de teksten gelezen had.

Veel conferenties doen denken aan het lezen van een dieetboek. Ik doe dat geregeld. Maar één ding moet mij van het hart en wil ik hier onthullen: na het lezen van zo’n boek val ik niet af.

Misschien moet ik beter lezen.

‘De wereld gaat aan vlijt ten onder’ Max Dendermonde

Voor de conferentie over spiritualiteit in zaken stelde ik de organisatie voor dat mijn bijdrage vooral uit stilte zou bestaan. november/december 2016 TheopTimisT.nl 75

Kijk voor meer informatie op www.hedra.nl

mediamix ‘Mijn diepe verlangen is uitgekomen’ Pascale Bruinen was officier van justitie. Over haar werk schreef ze jarenlang columns in het Algemeen Dagblad en een goed ontvangen boek, Mijn eerste lijk is gelukkig vers. Na het overlijden van haar vader volgde een periode van rouw en verdriet, waarin ze emotioneel van slag raakte, een intense spirituele ervaring beleefde en haar baan uiteindelijk opzegde. Over die ommekeer gaat haar nieuwste boek, Het jaar van de uil. Daarin beschrijft Bruinen haar ervaring met de Wet van de Aantrekkingskracht uitvoerig. The Optimist sprak met haar.

hoe dacht u voorheen over de Wet van de Aantrekkingskracht tot u ermee in aanraking kwam?

‘Eerlijk gezegd heb ik er voorheen nooit een mening over gehad, eenvoudigweg omdat ik het bestaan van de Wet van de Aantrekkingskracht niet eens kende. Ik had niets met spiritualiteit. Ik was namelijk voornamelijk bezig met mijn linker hersenhelft, dus met merendeels analytisch en logisch redeneren. Pas toen ik een bepaald gemis in mijn leven voelde en ik boeken ging lezen over hoe je je lotsbestemming kunt vinden, las ik erover in de boeken van Martha Beck en Deepak Chopra. Ik was meteen gefascineerd, al kon ik me niet voorstellen dat het werkelijk zo zou werken in de praktijk.’ nA een spiriTuele erVAring heefT pAscAle Bruinen geleerd hAAr hArT Te Volgen.

hoe was uw ervaring met deze Wet?

‘Na de dood van mijn vader en het diepe rouwproces heb ik een intense spirituele ervaring meegemaakt. Op zichzelf was deze ervaring voor mij, als ultranuchtere officier van justitie, al heel erg bijzonder. Maar de magie zat hem vooral in het gegeven dat mijn diepe verlangen – om niet te zeggen: obsessie – dat ik tijdens het rouwen in mijn geest had opgeroepen, ook precies zo tot in het kleinste detail is uitgekomen in de zintuiglijke werkelijkheid van alledag. Het leek wel tovenarij!’

Welke veranderingen heeft dit in gang gezet?

‘Deze ervaring heeft mijn hele wereld, zowel professioneel als privé, totaal op zijn kop gezet. Ik ben er definitief door getransformeerd. Voorheen geloofde ik alleen iets als er onomstotelijk bewijs voor was, sindsdien geloof ik op voorhand alles totdat het tegendeel wordt aangetoond. Daarnaast ben ik veel beter in balans gekomen, omdat ik ook mijn rechterhersenhelft veel meer gebruik. Ik durf sindsdien ook volledig te vertrouwen op mijn gevoel en intuïtie. Na deze ervaring ben ik ook veel meer open gaan staan voor anderen, het leek alsof mijn hart zich letterlijk had geopend. Hierdoor trokken heel veel mensen naar me toe en deelden ze heel persoonlijke verhalen met me, ook mensen die ik eigenlijk helemaal niet goed kende. Ik ben veel vergevingsgezinder geworden en heb een grote mate van compassie ontwikkeld.

Uiteindelijk heeft deze ervaring er zelfs toe geleid dat ik mijn hart heb gevolgd, door mijn baan op te geven om verder te kunnen gaan als schrijver en spreker.’ hoe kunnen we volgens u meer openstaan voor de Wet van de Aantrekkingskracht?

‘Door minder te oordelen en veroordelen en juist meer een open mind te hebben. We weten nog lang niet alles over de wereld waarin we leven en evenmin over het almachtige universum en de krachten die daarvan uit gaan. Soms moeten we ons er ook bij kunnen neerleggen dat we niet alles kunnen verklaren door middel van ons verstand of onze zintuigen. Met het alleen toepassen van de ratio komen we in ieder geval niet ver genoeg.

Ik gun iedereen zo’n magische gebeurtenis in zijn of haar leven, maar dan moet je er wel voor openstaan. Want door middel van je denkkracht kun je de werkelijkheid beïnvloeden.’ | mArco Visscher

Het jaar van de uil

foto: maartje van berkel

pascale Bruinen kosmos Uitgevers 208 pagina’s E 17,99

november/december 2016 TheopTimisT.nl 77

mediamix

Houd vol haar teD-talk is al 9 miljoen keer bekeken. Het onderwerp is dan ook typisch TED: de kracht van passie en volharding.

Talent en intelligentie zijn niet bepalend voor succes , luidt de boodschap, maar doorzettingsvermogen – en dat kunnen we allemaal leren. De spreker is een Amerikaanse vrouw, dochter van Chinese immigranten, die studeerde aan Harvard en Oxford, maar op haar 27ste besloot haar baan als consultant bij McKinsey te verruilen om voor de klas te staan op een openbare school in New York. Haar voordracht was gedoemd om een doorslaand internetsucces te worden.

En nu is er een langverwacht boek, Grit, waarmee Angela Duckworth afgelopen zomer op de Amerikaanse bestsellerlijsten kwam. ‘Grit’ zouden wij vertalen als vastberadenheid. Bij de Nederlandse vertaling hebben ze het woord in de titel behouden: De grit-factor.

Duckworth, professor psychologie aan de universiteit van Pennsylvania, strooit in het boek met voorbeelden. Die zijn stuk voor stuk inspirerend. Het zijn persoonlijke verhalen, over dalen en pieken, over tegenslagen en over de overwinning op die tegenslagen, over onvoorwaardelijke steun van ouders of mentoren.

78 TheopTimisT.nl november/december 2016

Vastberadenheid noemt zij de beste voorspeller van succes. Ze ontdekte dat toen ze onderzocht waarom sommige cadetten op een prestigieuze militaire academie in het eerste jaar afhaken en anderen doorzetten. Wat bleek? De jongemannen die toch al laag scoorden op een door Duckworth ontwikkelde grit-test behoorden in sterke mate tot de afhakers.

Duckworth heeft een formule opgesteld. Als je talent vermenigvuldigt met inspanning (vaak doen, houd vol) krijg je vaardigheden. Als je vaardigheden vervolgens vermenigvuldigt met inspanning (vaak doen, houd vol) krijg je resultaat. Vastberadenheid telt dus tweemaal mee.

En er is een stappenplan: Ontdek waar je een brandende interesse in hebt.

Oefen, oefen, oefen.

Koppel een hoger doel aan je interesse.

Ontwikkel het geloof dat je alles kan leren als je blijft proberen.

Voor Duckworth is het meer dan een academische analyse, gegoten in een populair jasje. Ze heeft nauw samengewerkt met de pioniers van een invloedrijke onderwijshervorming in de achterstandswijken van grote Amerikaanse steden. Op advies van Duckworth worden de leerlingen onderworpen aan een tamelijk disciplinair regime, waarbij goede gewoontes worden aangeleerd, de lat hoog wordt gelegd en waarbij niemand mag verslonzen. Het is een aanpak die misschien wat al te streng overkomt en bovendien sterk lijkt te zijn gericht op persoonlijk succes, maar het lijkt ook te leiden tot aanmerkelijk betere schoolprestaties.

Het boek kent serieuze tekortkomingen – en dan laten we de toch typisch Amerikaanse toon (doe je best, houd vol en alles is mogelijk!) buiten beschouwing die ook in een vertaling blijft hangen. Zo heeft Duckworth zich gericht op de meest succesvolle ondernemers, sporters, schrijvers en theatermakers die ze maar kon vinden. Maar hoe verrassend is het werkelijk dat zij bij deze toppers een groot doorzettingsvermogen aantreft? Hoe zit het met de ‘mindere goden’ onder ons, die een of meer treetjes lager functioneren, een eenvoudige kantoorbaan hebben of misschien leiding geven aan een groep mensen: zij hebben mogelijk heel wat meer baat bij creativiteit, inlevingsvermogen, overtuigingskracht of aanpassingsvermogen dan bij (nog meer) doorzettingsvermogen.

Door zich zo nadrukkelijk toe te spitsen op de grit-factor raken andere factoren buiten zicht. Het lijkt wel alsof het niets meer uitmaakt in wat voor gezin je bent opgegroeid, wat de sociaaleconomische mogelijkheden waren toen je jong was, in hoeverre je gewoon geluk had door op het juiste moment op de juiste plek te zijn. Duckworth negeert een ruimere context en geeft alle credits voor succes aan doorzettingsvermogen – en de verklaring voor een gebrek aan succes wordt dan al snel teruggebracht tot een tekort aan doorzettingsvermogen.

Ja, volharding is belangrijk, en ja, het is te leren. Het is nuttig om te zien hoe je dat kunt ondersteunen. En het is toch ook inspirerend om erop gewezen te worden dat talent (dat toch vooral aangeboren is) en intelligentie (sterk bepaald door onze ouders) niet doorslaggevend hoeven te zijn. | mArco Visscher De grit-factor Angela duckworth Uitg. lev.

368 pagina’s E 19,99

Supersociaal De geschieDenis ís geen bikkelharde concurrentiestrijd, gebaseerd op eigenbelang en egoïsme. De meest succesvolle diersoorten blonken juist uit in samenwerking. Jazeker, empathie en sociaal gedrag zijn vroege verworvenheden in de evolutie, betogen Dirk Van Duppen en Johan Hoebeke in dit heerlijke boek. Bij de mens is het niet anders. Aan de hand van wetenschappelijke inzichten va biologen, psychologen, antropologen en neurowetenschappers herschrijven deze auteurs onze eigen geschiedenis en geven zo aanleiding tot een positiever mensbeeld.

De supersamenwerker dirk Van duppen en Johan hoebeke Uitg. ePo 340 pagina’s E 20,00

Slikken en stikken

De verleiDers is een theatergezelschap van ervaren acteurs dat zich durft uit te spreken over maatschappelijk prangende kwesties. Na voorstellingen over de vastgoedfraude en de praktijken van het bankwezen is nu de farmaceutische industrie aan de beurt. In Slikken en stikken gaat het over patenten, onbetaalbare medicijnen, prijsafspraken, failliete ziekenhuizen en de miljardenwinsten van verzekeraars en pillendraaiers. Als De Verleiders met de nieuwe theaterproductie bereiken wat ze met de discussie over de bankensector bereikten, zal de farmaceutische industrie nog in zwaar weer komen. Door de bank genomen leidde tot een goed ontvangen boek van George van Houts, vragen in de Tweede Kamer en een burgerinitiatief, Ons geld. Slikken en stikken is in theaters en schouwburgen te zien tot en met 27 januari. Bekijk de speellijst op www.de-verleiders.nl.

Word ook hyggelig

Meer dan dieren

van Denemarken, het gelukkigste land ter wereld, kunnen we

sinDs we in het lentenummer uitgebreid schreven over Peter

vast iets leren. Meik Wiking, verbonden aan het Happiness Research Institute, weet wát: hygge, een typisch Deense mentaliteit voor het leven die zich best laat vertalen als warmte, saamhorigheid. Genieten van de goede dingen in het leven, tijd doorbrengen met vrienden en familie, met je gebreide sokken op de bank tegen je geliefde aanschurken als het ‘s avonds buiten regent: dát is hygge. In dit boek legt Wiking uit wat het is en wat je kunt doen om zelf meer hygge te leven.

Wohlleben hebben we een nieuwe favoriete Duitse boswachter.

Iemand die zó gepassioneerd over bomen schreef in een prachtig boek zal dat toch ook wel kunnen met dieren? In Het innerlijke leven van dieren neemt Wohlleben zijn lezers mee door de complexe emotionele wereld van trouwe raven, meelevende bosmuizen, rouwende herten en elkaar verzorgende eekhoorns. Met wetenschappelijke inzichten en persoonlijke anekdoten. We kijken alvast uit naar dit boek, dat net op tijd verschijnt voor de feestdagen.

Hygge

Het innerlijke leven van dieren

meik Wiking Uitg. lev.

288 pagina’s E 19,99

peter Wohlleben a.W. bruna Uitgevers 224 pagina’s E 19,99

november/december 2016 TheopTimisT.nl 79

lezer in beeld

pieter parmentier, 65 jaar, Diepenveen

‘Kansen zien komt mij natuurlijk’

‘Toen onze kleindochTer geboren zou worden, zeven jaar geleden, kwam ik op het idee om naar de Klimaatconferentie in Kopenhagen te fietsen. Ik liep tegen de zestig, dus het ging daar niet zozeer over míjn klimaat, maar vooral over háár klimaat. op de fiets in december op de noord-duitse laagvlakte was er alle tijd om na te denken over wat ik de komende tien jaar zou gaan doen.

Het klimaat en duurzaamheid zouden in ieder geval een belangrijke rol spelen in alles wat ik zou doen. voor mij moest het vooral zinvol zijn. een grote omslag was het in feite niet. Ik heb me altijd ingezet voor de samenleving. Al op de lagere school gingen we collecteren voor Afrikaanse kinderen. In mijn werkende leven zette ik me in bij de overheid en in het bedrijfsleven om mensen met elkaar te verbinden en om ze verder te helpen. Ik weet van mezelf dat organiseren mij goed afgaat en dat is wat ik ben blijven doen. met ondernemers kijk ik hoe ze duurzamer kunnen ondernemen. We hebben buurtenergie opgezet om in de wijk energie te besparen en gezamenlijk over te stappen op duurzame bronnen als zon en wind. de meeste dingen zijn ook helemaal niet ingewikkeld: je gaat met een groepje mensen bij elkaar zitten, je bedenkt iets, haalt er een deskundige bij en voert het met elkaar uit. Kansen zien komt mij natuurlijk. van karakter ben ik nogal optimistisch. Als je een grote stapel maakt van alle mogelijke problemen kom je niet verder. Het is een kwestie van goed om je heen kijken. dan zie je dat er zoveel mogelijkheden zijn.

Zo bedachten we samen met anderen het plan voor erfdelen: een initiatief om met een aantal mensen van onze leeftijd kleinschalige woningen neer te zetten op een boerenerf. Wist u dat er iedere dag vijf boerderijen in nederland leeg komen te staan? vijf, iedere dag. Sommige daarvan lenen zich uitstekend om met een groep Talentmensen een garantie succes?

Volgens psycholoog te gaanvoor wonen. bouwen kan energieneutraal. en wetenschapper Angela Duckworth, auteur van We hebben nu overeenstemming met een grondeigenaar de New De grit-factor, hierYork in deTimes-bestseller buurt om binnenkort te beginnenontstaat met ons plan. op diesucces maniervooral spelen door we in een op despeciale vergrijzing en van vereenwerkelijk mix zaming.’ volledige overgave en de vastberadenheid om te

gritty

ben jij?

80 TheopTimisT.nl november/december 2016

‘Meesterlijk. De grit-factor biedt een werkelijk gezond perspectief: écht succes komt wanneer we de dingen doen die ons vreugde en richting geven.’ – Arianna Huffington ‘Overtuigend en fascinerend. Angela Duckworth herinnert ons eraan dat karakter en dorzettingsvermogen de échte aanjagers voor succes zijn.’ – Malcolm Gladwell Wilt u op deze pagina staan NU IN DE BOEKHANDELmet uw verhaal? laat het ons weten! redactie@ WWW.LEVBOEKEN.NL theoptimist.nl

Foto: pIeter de SWArt

Hoe

werken aan je langetermijndoelen: grit.

Kom in contact: parment@planet.nl meer over erfdelen kunt • u lezen op www.erfdelen.nl

WW TI RC W.A C-B

Responsibly fresh

.CO LUE

(duurzaam - hoge kwaliteit – betaalbaar)

M

ENIGE MSC OMEGA-3 VISOLIE EERSTE VEGAN GECERTIFICEERDE ALGENOLIE VLOEIBARE BUBBLEGUM SACHETS VOOR KIDS 25% korting met code “optimist” in http://arctic-blue.com/shop/

Neemt u de zorg over?

De mantelzorger wil er ook weleens tussenuit.

Yvon is chronisch ziek en kan dankzij Loes thuis blijven wonen. Laatst is Loes een paar dagen weggeweest om de accu op te laden.

Yvon: “Door een vervanger van Handen-in-Huis werd ik uitstekend verzorgd. Hierdoor hoefde ik niet weg!”

Is zo’n vervanging ook iets voor u? En bent u bereid zich in te zetten voor minimaal 3 dagen, inclusief de 2 nachten? Dan zijn wij op zoek naar u! Uw inzet wordt beloond met een dagvergoeding. Bel of e-mail voor meer informatie. We vertellen u graag alles wat u wilt weten.

Tel. 030 659 09 70 info@handeninhuis.nl www.handeninhuis.nl

november/december 2016 TheopTimisT.nl 81

ECHT GROENE STROOM?

Vergelijk het zelf en stap over via www.wise-energievergelijker.nl Dit is een campagne van WISE ondersteund door

82 TheopTimisT.nl november/december 2016