The Optimist NL 161 juli augustus 2014

Stress is goed voor uw gezondheid Hier komt de nieuwe milieubeweging EN

E VOORH

Spontaan leven: de kunst van wu-wei

VOOR HOLACRATIE! P. 58

JULI/AUGUSTUS 2014 ONDERWIJSVERNIEUWERS STRESS

School is uit

ECOMODERNISME WU -WEI

Claire Boonstra maakt ruimte voor nieuwe vormen van leren

THEOPTIMIST.NL € 9,75 JULI/AUGUSTUS 2014 NR. 161

PLUS

NR.161

BP

Jane Goodall over planten en vrede

Speciale prijs!

€ 475,-

p.p.

incl. 2 overnachtingen in het luxe wellnesshotel Thermen Bussloo

Retraite ‘Leef met hart en ziel’

| 29, 30 september en 1 oktober 2014 | Esther Gnodde en diverse andere trainers | € 475,- p.p. |

ademhaling – beweging – voeding – lichaamstaal – ontspanning – gewicht – vitaliteit Wil je dat er nu iets gaat gebeuren? Dat je beter in je vel komt te zitten? Je natuurlijke gewicht bereikt? Beter slaapt? Dat je vitaler wordt en meer rust in je hoofd krijgt? Doe dan mee aan deze retraite. Je onderzoekt onder begeleiding van deskundige en inspirerende trainers waar je nu staat, waar je naartoe wilt en hoe je daar gaat komen.

Inclusief individuele coaching, beweging, meditatie, voedingsleer en ontspanning.

Tijdens de retraite verblijf je 2 nachten in het mooiste wellnesshotel van Nederland: Hotel Thermen Bussloo. De prijs is incl. een uitgebreid ontbijtbuffet in restaurant Intens (2x), een heerlijke lunch (2x) en een diner (2x). Je hebt ‘s avonds onbeperkt toegang tot de meer dan 25 wellnessfaciliteiten van wellnessresort Thermen Bussloo en je ontvangt een massage van 50 minuten.

Ga voor meer informatie en inschrijven naar www.banyancentre.nl

Agenda Banyan Centre 10 juli,‘Chi Neng Qigong’ | 11 - 13 juli,‘Detox, Yoga en Wellness’ | 19 juli,‘Balance Breathing’ | 22 - 24 augustus ‘Detox, Yoga en Wellness’ | 5 - 7 september,‘Yoga en wellness weekend’ | 31 oktober, ‘Lama Tulku Lobsang’ | 1 november, ‘Yoga en meditatie’ |

Bloemenksweg 38, 7383 RN Voorst | www.banyancentre.nl

Banyan Centre is onderdeel van Hotel Thermen Bussloo

Welkom

Creatief onderwijs?

INNOVATIE EN OVERHEID GAAN NIET SA-

FOTO: JORDAN LEBRECHT

men, omdat creativiteit en bureaucratie niet bij elkaar passen. Voor oplossingen en doorbraken is dynamiek nodig. Die vind je op de markt. Dat is het speelterrein van het bedrijfsleven. En daarom zijn het bedrijven die nieuwe ideeën lanceren en invoeren.

Geen probleem, zou je zeggen. Als de overheid intussen de spelregels bepaalt, doen beide partijen waarin zij het beste zijn. De overheid zet de verkeersborden neer en bepaalt de maximale CO2-uitstoot van auto’s. Bedrijven ontwikkelen vervolgens de schonere auto’s die aan die eisen voldoen. Dat systeem werkt.

En toch is er een probleem.

In vrijwel elk gesprek over de toekomst speelt onderwijs een cruciale rol.

De wereld verandert voortdurend in hoog tempo. Nieuwe generaties moeten de uitdagingen van morgen kunnen aangaan. Dat vergt onderwijsvernieuwing. Dat woord bestaat. Maar het staat in ambtelijke documenten op ministeries. Want onderwijs is een zaak van de overheid. Ziedaar de paradox: de noodzakelijke nauwelijks of niet tot vernieuwing in staat is.

Door deze impasse loopt het onderwijs vrij hopeloos achter bij de veranderingen in de samenleving. Nolan Bushnell, de oprichter van videogamepionier Atari, beschreef die kloof een aantal jaren geleden in Ode kernachtig: ‘Het digitale leven waarin kinderen vandaag opgroeien, wordt op school stopgezet. Dat veroorzaakt verveling en frustratie. Een vrouw of man met een krijtje voor een schoolbord is gewoon stomvervelend.’

Er zijn de afgelopen twintig jaar de nodige particuliere initiatieven genomen om nieuwe scholen op te richten. Veel van die initiatieven zijn verwikkeld geraakt in moeizame discussie met de onderwijsinspectie – een overheidsinstantie die niet voor innovatie in het leven is geroepen. Maar bovendien is onderwijs uiteindelijk een zaak van ons allemaal en lijkt privatisering niet de weg.

Hoe moet het dan wel? Nieuw-Zeeland voerde twintig jaar geleden een radicale hervorming van het onderwijs door. Van de 5000 ambtenaren die op het ministerie in Wellington werkten, werden er 4500 naar de scholen gestuurd om daar les te gaan geven. Plannen maken over onderwijs werd vervangen door voor de klas staan: een moedige poging om de bureaucratie in de kraag te vatten.

Het omslagverhaal van dit nummer gaat over de pogingen van ondernemer Claire Boonstra om met haar Operation Education, de onderwijsvernieuwers – want die zijn er wel – samen te brengen en verandering een impuls te geven.

Onderwijs moet gaan over leren, over analyseren en verbanden leggen. Dat heb je nodig om succesvol te zijn in de moderne maatschappij. Leren gaat ook over het vinden van je eigen antwoorden, dus over originaliteit. Daar horen geen standaardtoetsen bij en geen gangen met identieke klaslokalen. Het vijfjarige neefje van Boonstra kreeg bij de Cito-toets de vraag: ‘Wat past er bij het woord iglo, warm of koud?’ Hij zei: ‘Warm, want Eskimo’s maken hun iglo warm van binnen omdat het buiten koud is’. Maar dat antwoord was, volgens het systeem, fout. En dat is precies waarom onderwijsvernieuwing zo heel hard nodig is.

DEBUUTROMAN VAN LISETTE THOOFT Lisette Thooft, schrijfster, mythosoof, coach, én onze columnist, heeft met De vrouw die ik was haar eerste roman uitgebracht.

Over dromen en wakker worden, over competitie en de vraag of je altijd de waarheid moet vertellen.

‘Ik ben nog nooit zo gelukkig geweest als tijdens het schrijven aan dit boek’, aldus Lisette. Lees meer: www.lisettethooft.nl GIDS VOOR OPTIMISME De reacties op onze Gids voor optimisme blijven binnendruppelen. ‘Je wordt tijdens het lezen echt blij! De wereld is veel beter dan we vaak voorgespiegeld krijgen’, zo las een recensie op puurgezond.nl. En van lezeres Els Mertens: ‘Ik word heel positief emotioneel van het effect dat jullie jounalistiek op mij heeft.’ Lees de eerste pagina’s uit de gids via theoptimist.nl/boek

jjk@theoptimist.com JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 1

Word optimist!

The Optimist is uw gids naar een wereld vol inspiratie voor verandering. Dat doen we niet alleen via ons tijdschrift.

Ervaar de voordelen van

Wat artsen Angelina Jolie niet vertelden Levenslessen van een Japanse schoolmeester Intuïtie: besliskunde voor beginners

EN

VOORHE

Bokser en boeddhist

THEOPTIMIST.NL € 9,75 BPNOVEMBER/DECEMBER 2013

PLUS NR. 157

Lucia Rijker vond het geluk niet in haar wereldtitels, maar in zichzelf.

Helpt neurofeedback bij ADHD’ers?

Tijdschrift

Video-interviews

Online cursussen en webinars

6 edities van The Optimist (voorheen Ode), 100 pagina’s dik, bij u thuisbezorgd

4 videoregistraties van interviews met kansdenkers en pioniers

1 gratis online cursus naar keuze en gratis toegang tot 6 webinars; zie p.12 voor het huidige aanbod

Krijg nu nóg meer optimisme met toegang tot unieke ontmoetingen met onze favoriete denkers en doeners. Kijk op www.theoptimist.nl/lidmaatschap voor het lidmaatschap dat bij u past.

een jaar lang lidmaatschap TEER PROFI NU! Wat artsen Angelina Jolie niet vertelden Levenslessen van een Japanse schoolmeester Intuïtie: besliskunde voor beginners

EN

VOORHE

Bokser en boeddhist

€72,50 totale waarde: ruim

THEOPTIMIST.NL € 9,75 BPNOVEMBER/DECEMBER 2013

PLUS NR. 157

Lucia Rijker vond het geluk niet in haar wereldtitels, maar in zichzelf.

€390

Helpt neurofeedback bij ADHD’ers?

Boek

Geef optimisme cadeau

Ontvang gratis het boek Gids voor Optimisme. Dit boek leert u om een (grotere) optimist te worden.

1 gratis kwartaallidmaatschap voor een vriend of vriendin

Denk in kansen.

50 OMSLAGARTIKEL

Onderwijsrevolutie Claire Boonstra wil niets liever dan het onderwijs vernieuwen. En ze staat niet alleen. DOOR ELLEKE BAL

53 De acht beste ideeën

24 Stress Probeer het ook eens.

40 Het nieuwe groene activisme

Ecomodernisten zijn milieubeschermers met weinig conventionele opvattingen over hoe je het milieu beschermt.

DOOR MARCO VISSCHER

OMSLAGONTWERP: RIKKERT HARINK

DOOR ELLEKE BAL

Inhoud Juli/augustus 2014

83 Kroniek van de onderstroom

34 Solarus Een bedrijf dat zo ongeveer alle wereldproblemen wil oplossen.

Op bezoek in Zweden.

DOOR MARCO VISSCHER

DE BESTE VERHALEN DIE ONS INSPIREREN

Welkom in de deeleconomie

Kroniek van de onderstroom

Jane Goodall over planten en vrede

Leren delen I

Editie 08

N MAART 2014 TELDE DE WEBSITE

Door HAIZ OPPENHEIMER S.NET

Overgenomen van SOCIALCAPITALMARKET

Airbnb een recordaantal deelnemers.

Meer dan 600.000 mensen boden toen tegen een vergoeding kamers in hun huis te huur aan reizigers. Airbnb is slechts die een van de vele stoutmoedige start-ups winst maken door de manier te veranderen waarop mensen denken over hoe ze producten en diensten in het dagelijkse leven kopen,

Tegen wegwerpmode

83 JULI/AUGUSTUS 2014 THEOPTIMIST.NL

VERHALEN

VOORUIT, MET ONDER MEER:

15 Dichten in de gevangenis GEZONDHEID

24 Stress is goed voor u Stel, er is een pil die ons helpt om alert te zijn en beter te presteren, en die ook nog onze gezondheid verbetert. Wie wil dat niet?

Wat nu als het geen pil is maar stress die al deze fantastische dingen doet?

LEVEN

50 Operatie Onderwijs Claire Boonstra’s strijdplan om de scholen te verbeteren.

34 Hier komt de zon Hoe Leen Zevenbergen de potentie van een Zweeds bedrijf probeert om te zetten in concrete oplossingen voor (bijna) alles.

40 Groen is het nieuwe

groen

Een nieuwe milieubeweging is in de maak.

Wat willen de ‘ecomodernisten’?

44 De nieuwe

milieubeschermers Gesprek met Michael Shellenberger en Ted Nordhaus, de grondleggers van het ecomodernisme.

22 B Corp: de beste bedrijven voor de wereld 23 Weg met het plastic tasje

53 Acht onderwijshelden Acht initiatieven van vernieuwers.

DUURZAAMHEID & INNOVATIE

20 Prettig werken: hoe doe je dat?

58 Bedrijven zonder leiders Geen managers, geen bureaucratie. Hoe werkt holacratie? Op bezoek bij Springest in Amsterdam.

RUBRIEKEN

06 Dialoog 08 Ode aan: Ruth Buendía Mestoquiari 10 Ode aan: Hotel Aescher-Wildkirchli 12 The Optimist: Evenementen en cursussen 33 Column Lisette Thooft

ZINGEVING

64 Verbonden Charles Eisenstein over het nieuwe ‘interzijn’, waar alles en iedereen met elkaar verbonden is.

68 Grottempels Fascinerende foto’s vanuit de grotten in Azië waar Boeddha huist.

76 Word ook wu-wei!

Iets om thuis te oefenen: proberen om níet te proberen. Wu-wei, de Chinese kunst om spontaan te leven, kan daarbij helpen.

63 Column Harry Starren 81 Column Paulo Coelho 83 Kroniek van de onderstroom 88 Inspiratie: Boeken en producten 93 Eten: Genetisch koken 96 Roze bril: Ongelijkheid

Dialoog Gewoon Bob EEN AANTAL JAREN GELEDEN LEERDE IK BOB RICHTERS KEN-

nen, die ook wel bekend staat als ‘Gewoon Bob’. Een gedreven Rotterdammer in hart en nieren met passie voor koken, duurzaamheid en jeugd. Een man van kort nadenken, veel doen en buiten gebaande paden lopen.

Bob werkt als sociaal ondernemer dag en nacht aan Hotspot Hutspot: restaurants in aandachtswijken waar hij voor zeven euro een driegangenmenu kookt met tieners uit de buurt. Na schooltijd komen zij koken en bedienen in de restaurants. De tieners plukt hij vrijwel letterlijk van de straat en hij leert ze over het telen van verse

Optimist van de maand Bob Richters Rottermam Oprichter Hotspot Hutspot

van het koken. En zo ontstaat er in de buurt een echte plek waar tieners graag willen zijn: een hotspot. Die tieners met een duurzame mindset zijn de vooruitgang van onze samenleving, volgens Bob. Bob vertelde mij enthousiast over alle plannen en uitbreiding van de restaurants in de stad. Terloops verhaalde hij over een jongen wiens leven niet op rolletjes liep, die bij hem in het restaurant aan de slag was gegaan. De jongen voelde zich thuis bij Hotspot Hutspot en kreeg de smaak te pakken. Nu zit hij weer op school en wil van koken zijn beroep gaan maken, vertelde Bob, en zijn ogen glommen. Kijk, van dat soort mensen heeft de stad er meer nodig. Dat stemt mij optimistisch. | EDWARD BOELE, ROTTERDAM, LEZER VAN THE OPTIMIST | MEER INFORMATIE: WWW.HOTSPOTHUTSPOT.NL

LEZERS

Deens optimisme EEN AANTAL MAANDEN GELEDEN KRE-

gen we hier op de redactie een e-mail van Richard Kokholm-Erichsen uit Denemarken. Tien jaar geleden kwam hij in aanraking met Ode, toen hij voor zijn werk voor het Internationaal Vakverbond in Brussel woonde. Hij schreef: ‘Ik was direct enthousiast over het blad. Ik vind dat The Optimist een belangrijke taak vervult door niet alleen te streven naar een optimistische manier van leven, maar ook door te schrijven over oplossingen binnen maatschappij, economie, gezondheid en spiritualiteit.’

Het enige minpunt van The Optimist vond hij dat het blad alleen in het Nederlands en het Engels te verkrijgen is. Hoewel veel Denen meertalig zijn en velen de Engelse taal goed beheersen, is Kokholm6 T H EO PT I MI ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

Erichsen zich ervan bewust dat veel Denen moeite hebben met het lezen van lange, serieuze artikelen in het Engels.

Daarop besloot hij het heft in eigen hand te nemen en artikelen eigenhandig te vertalen naar het Deens. Sinds een aantal weken publiceert hij de vertalingen op zijn blog.

Daarnaast heeft hij een LinkedIn-groep aangemaakt voor mensen die ook geïnteresseerd zijn in een optimistische levensstijl en willen discussiëren over gerelateerde onderwerpen. ‘Optimisme gaat over het zien van mogelijkheden zonder de realiteit te ontkennen’, aldus de Deense optimist. Zie zijn blog www.richard.ke-soulspark.eu, of meld je aan voor de groep ‘Optimisme som strategi’ op www.linkedin.com (beide in het Deens). | REDACTIE

TOP TWEET

Wilco van Rooijen @wilcovanrooijen #inspirerend @JoinOptimism met #YvonChouinard (bergbeklimmer) Beste #ondernemer ter wereld!

Pleidooi tege n de

overheid en voor

de vrijheid

Yvon Chouin de beste ondern ard: emer ter wereld

BRIEVEN

VOORHEEN

MEI/JUNI 2014 VACCINATIES

Kim Tjoa @KimTjoa Leuk artikel in @JoinOptimism. De chaostheorie verklaart waarom centrale planning niet werkt en laissez faire wel!

Maarten Zweer s: een doordenker

MA ARTEN Z WEERS

Gezond zonder prikken

LEVEN IN AFZONDERING

Waarom vaccin aties niet nodig zijn

Schone lucht

Met stijgende verbazing las ik Edwin Timmers verhaal over schoner wordende lucht in grote wereldsteden (‘De lucht klaart op’, mei/juni, p. 78). Het staat vol onbewezen argumenten die strijdig zijn met waar The Optimist in mijn ogen voor staat: een bewuste samenleving op weg naar een circulaire economie. Zo wordt er ontkend dat overheden een grote rol hebben gespeeld bij het schoner worden van de lucht in steden. Wie de cijfers erbij pakt, ziet dat voor praktisch alle vervuilende stoffen in de lucht in de VS, de piek in emissies optreedt rond 1970, als de overheid start met de Clean Air Act. Dat gebeurde echt niet omdat bedrijven dat zo graag wilden, maar omdat de overheid het afdwong. Ten slotte wordt één man in Peking opgevoerd om te bewijzen dat je in deze stad geen keelpijn van de vervuiling krijgt, maar van de droogte. Ik vroeg me echt af waarom The Optimist dit aan alle kanten rammelende verhaal heeft geplaatst.

erg dubbel. Ik vind het ergens doodeng. Al deze techniek werkt via draadloze velden, en als je het hebt over een betere wereld scheppen, zou je deze velden juist moeten verminderen. Wereldwijd neemt het aantal mensen dat gezondheidsklachten krijgt van draadloze velden, behoorlijk toe. Iedereen loopt dit risico! Hoe meer technologie, hoe meer draadloze velden. Niks geen blakende gezondheid dus. Waarom wordt er geen gebruik gemaakt van de natuurlijke magnetische velden van onze aarde, in plaats van kunstmatige te creëren?

Alice Lentjes Ruurlo

Vaccinaties

VOOR BURGERLIJKE

PLUS

ONGEHOORZA

AMHEID! P. 88

Y VON CHOUINARD THEOPTIMIST.NL € 9,75 MEI

Drug

Al geruime tijd behoort The Optimist tot mijn mentale drug. En ik kies voor dit woord, omdat de inhoud geestverruimend, opwekkend en verslavend werkt. Begin dit jaar las ik in The Optimist over de ontwikkeling van interfaces waardoor communicatie tussen hersenen door het aansturen van hersenactiviteit mogelijk is. Dankzij dit artikel heb ik nieuw gedrag en nieuwe motivatie bij mijzelf opgemerkt. Het tijdschrift en de website versterken denken in mogelijkheden zowel op maatschappelijk als persoonlijk vlak. En het blijft niet bij denken, de stap naar het delen van de informatie en actiegericht handelen, volgt automatisch.

Cuna Knegt Amsterdam

Ik wilde reageren op het artikel over de arts die liever niet vaccineert (‘De dokter die liever niet vaccineert’, mei/juni, p.28). Prima.

Ben ik mee eens. Elk mens moet het recht hebben zelf te kiezen hoe te zorgen voor zijn gezondheid. Echter beweren dat de leKees Zoeteman, hoogleraar duurzaamheid Universiteit Tilburg venskansen toenemen voornamelijk door Zeist betere voeding, huisvesting en hygiëne is niets nieuws. Lees het werk van Ivan Illich Némésis médicale uit de jaren zeventig. Het is zo jammer dat het zo lang duurt voor derDraadloze velden Het artikel ‘School voor ontregelaars’ gelijke ideeën doordringen. (maart/april 2014, p. 62) heb ik met veel Hendrik Stal interesse gelezen. Mijn reactie hierop is Montels (Frankrijk)

Maarten Zweers

Gisteravond heb ik met heel veel plezier gekeken naar het evenement met Maarten Zweers. Indrukwekkend. Ik ga kijken hoe ik het nog een keer kan terugzien; zeer de moeite waard.

Joop van Os Soest Ook reageren? Mail naar redactie@theoptimist.nl.

Omwille van duidelijkheid kan de redactie bijdragen inkorten of redigeren.

Jacqueline Vos @jacquelinevos Ziet mooi artikel over zacht werken van @EllenFaxion Ik ervaar het zelf: zacht werken loont, in elk opzicht!

Joost van Geel @joostvangeel Wel wat stellig gebracht: ‘het bescheiden verzoek’, goede essentie; ‘Wat zeg je?’ via @JoinOptimism

Like Warringa @warringalike Dit is een coole uitvinding! Eetbare

Lonieke de Ruiter @Lonieke_nl Het oude is weg maar het nieuwe is

waterbol vervangt plastic flesje http://shar.es/Sgfpw via @JoinOptimism

er nog niet vlgs Maarten Zweers over #denieuwetijd bij webinar

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 7

Ode aan Ruth Buendía Mestoquiari PAKITZAPANGO CANYON, PERU

HET WATER VAN DE ENÉ-RIVIER, DE VRUCHTBARE GROND LANGS HET water en de natuurlijke rijkdommen in de dichtbeboste Ené-vallei voorzien de Asháninka-indianen uit het Amazoneregenwoud al duizenden jaren in levensonderhoud. Deze thuishaven van de Asháninka werd bijna verwoest door een energieovereenkomst tussen Peru en Brazilië uit 2010, die tot doelstelling had zestig grootschalige stuwdammen te bouwen die energie opwekken in het Amazonegebied. Een van die geplande projecten, de Pakitzapango Dam, zou het oorspronkelijke leefgebied van de Asháninka helemaal onder water laten lopen en zou zo meer dan tienduizend indianen verdringen. Ruth Buendía Mestoquiari, een van de eerste vrouwelijke leiders van de Asháninka, nam de taak op zich om de aanleg van deze dam een halt toe te roepen.

Allereerst mobiliseerde ze haar stamgenoten. ‘Ik bezocht elke gemeenschap en informeerde de mensen over de potentiële gevaren van de hydro-elektrische dam’, legt Buendía uit. ‘We maakten een computersimulatie die de gevolgen toonde die de dam zou hebben voor onze levens.’

Daarna overlegde ze in Washington met ngo’s, ambtenaren en wettenmakers. Vervolgens spande ze een rechtszaak aan tegen de Peruaanse overheid. Haar inspanningen waren niet voor niets: de bouw van de dam werd stilgelegd. De Asháninka-indianen kunnen dus ook in de toekomst leven van de natuurlijke rijkdom van de Ené-vallei. | DANIEL HILLS

FOTO: GOLDMAN ENVIRONMENTAL PRIZE

Geen water te diep

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 9

Ode aan hotel Aescher-Wildkirchli ZWITSERLAND

De bergen op NERGENS IS HET VERSCHIL TUSSEN EEN GLOOIend heuvellandschap en de scherpe, grillige kliffen van de Alpen zo groot als in Alpstein, Zwitserland.

Rotsformaties van wel 2500 meter hoog rijzen uit het niets omhoog, met daartussen diepe ravijnen.

Tegen een van die rotswanden, de Ebenalpklif, klampt het hotel Aescher-Wildkirchli zich vast. Dit 170 jaar oude Berggasthaus is alleen te bereiken met een kabelbaan en een klim door de bergen.

Verwacht geen luxe, maar wel een matras om op te slapen en de mogelijkheid om je te wassen met wat water uit de bergen, voor de ultieme Alpenervaring. | WILLEMIJN RUISSEN

FOTO: GERTH ROLAND/AGEFOTOSTOCK.COM

JULI/AUGUSTUS 2 0 1 4 T H EO PT I M I ST. N L 1 1

Evenementen en

Blijf op de hoogte: www.theoptimist.nl/ evenementen

Leden krijgen ! gratis toegang Ga naar mist.nl/ www.theopti lidmaatschap Hoe werkt het?

Via webinars (eenmalige evenementen of meerdelige cursussen) brengen wij u rechtstreeks in contact met de pioniers over wie we schrijven. Een webinar volgt u thuis op de computer of iPad. Na uw online registratie en betaling ontvangt u een link waarmee u een programma kunt downloaden, zodat u de bijeenkomst kunt volgen via een livestreamvideo. Elk webinar wordt ingeleid en begeleid door onze redactie. U kunt vragen stellen aan de spreker via chat of e-mail.

Achteraf krijgt u een link naar de opname van het webinar. Leden van The Optimist hebben gratis toegang tot evenementen en krijgen eens per (lidmaatschaps)jaar gratis toegang tot een cursus. Meer weten? Bel ons op 010 221 0313. Ga voor meer informatie graag naar onze site: www.theoptimist.nl/evenementen

‘Niemand heeft in zijn leven iets wezenlijks gepresteerd zonder stress’, zegt Theo Compernolle, neuropsychiater en stressconsultant. Compernolle, die door het bedrijfsleven en de overheid vaak om advies wordt gevraagd over stress, is auteur van het boek Stress: vriend en vijand. Hij legt uit dat het verschil tussen die twee, de manier is waarop je met stress omgaat – en daar gaat deze cursus over. In vijf sessies zal Compernolle het hebben over verschillende soorten stress, manieren hoe we die kunnen herkennen, en over de manier hoe we ons brein op de juiste manier kunnen gebruiken om optimaal te presteren. Lees verder over stress in het artikel op pagina 24 in dit nummer.

Data: dinsdag 28 oktober, en 4, 11, 18 en 25 november Taal: Engels Prijs: 185 euro

s

en doeners.

Stress als vriend (en vijand)

Cu rs u

favoriete denkers

Theo Compernolle

David Perlmutter

Leven zonder graan

Cu rs us

cursussen met onze

Tijdens deze online cursus vertelt de Amerikaanse neuroloog David Perlmutter over hoe u met uw dieet uw geheugen kunt beschermen. Lees ook ons coververhaal ‘Weg met brood’ op pagina 30 in het maart/aprilnummer.

De data van deze cursus zijn nog niet bekend. Gezien het onderwerp is de verwachting dat de cursus snel uitverkocht zal zijn. U kunt kosteloos en zonder enige verplichting een plaats reserveren. U ontvangt dan zo spoedig mogelijk definitieve informatie. Ga naar theoptimist.nl/perlmutter.

Aubrey de Grey

Ev en

em

en

t

Hoe je echt heel oud kunt worden Aubrey de Grey heeft oud worden altijd als iets onwenselijks gezien, als een probleem dat moet worden opgelost. ‘Ik heb domweg nooit begrepen dat de meeste mensen oud worden als iets natuurlijks beschouwen waarmee ze vrede moeten zien te vinden’, zegt De Grey, een autodidactische biogerontoloog die in 2009 het SENS Research Foundation heeft opgericht om het verouderingsproces te bestrijden. De Grey stond vorig jaar op de cover van ons januari/februarinummer, lees dit interview terug op www.theoptimist.nl/aubreydegrey.

Nu zijn artikel ook in de Amerikaanse editie verschijnt organiseren we een webinar met hem. In deze webinar legt hij zijn theorie helemaal uit en beantwoordt hij al uw vragen.

Datum: In de nacht van 9 op 10 september, om 02.00 uur. U krijgt achteraf een opname van het evenement.Taal: Engels Prijs: 10 euro, gratis voor leden

‘Leu ker dan avo ndje e TV k en ijke n!’

Ann et deed van de Wet mee erin met g, ‘De de c voed ursu selz s andl oper ’

Michael Shellenberger en Ted Nordhaus

Democratische Partij – en wel het linkse, elitaire, blanke, welvarende deel, dat juist onder vuur ligt van de Republikeinen. Zo ligt er een prangende vraag: hoe kan de milieubeweging weer effectief worden?

Ten tweede zijn we getuige van een stormachtige doorbraak van arme en opkomende landen. De milieubeweging heeft altijd een ontwikkelingsmodel voorgestaan waarin de economische groei geleidelijk zou verlopen, en voornamelijk onder de voorwaarde dat het milieu zou worden beschermd. Maar binnen de kortste keren zal een groeiende wereldbevolking willen genieten van een modern leven. Het lijkt erop dat milieuactivisten hun visie op economische groei moeten heroverwegen.

Tot slot is er afnemende interesse bij het publiek. Bij enquêtes geven we netjes aan dat we milieu belangrijk vinden, maar uit diezelfde onderzoeken blijkt dat het onderwerp nauwelijks prioriteit heeft; over andere thema’s als werk, zorg, onderwijs, criminaliteit en integratie maken we ons altijd méér zorgen. Sinds de crisis zegt een meerderheid van de Amerikanen in een jaarlijks terugkerend opinie-onderzoek dat ze milieuschade zullen accepteren als het economische groei brengt: een trendbreuk sinds de eerste meting van een dergelijke vraag, ruim twintig jaar geleden. Misschien hebben we niet zo veel meer op met de sombere berichten over klimaatverandering? Misschien zijn we moegeslagen van de onheilstijdingen? Zou een positieve, optimistische kijk niet juist effectiever zijn? Dat zijn vragen om kritisch

De ecomodernisten zullen niet op alles het juiste antwoord bieden. Zoals de ‘oude’ milieubeweging te snel meent dat de natuur heilig is, zo zoekt de ‘nieuwe’ milieubeweging te vaak heil in technologie. Te vaak worden ze nog weggezet als tegendraads, maar die typering lijkt vaak een manier om fundamentele discussie uit de weg te gaan.

En debat is nodig. Laten we daarbij geen karikaturen maken: hoe groen we in de milieubeweging ook precies zijn, uiteindelijk de planeet waar het goed toeven is.

MARCO VISSCHER

is zelf ook een overloper.

4 4 THEOPTI M I ST. NL JUL I/AUGUSTUS 2014

en Ev en em

Met een benadering van milieuproblemen die ze ‘ecomodernisme’ hebben genoemd, zijn Michael Shellenberger en Ted Nordhaus de geestelijk vaders van een nieuwe beweging. Lees alles over hun visie in het interview op pagina 44. Tijdens dit webinar vertellen ze waarom de natuur is gebaat bij een nieuwe opvatting van milieuzorg. Dit is een unieke kans om hen vragen te stellen. Wat vinden ze van consuminderen?

Hoe staan ze tegenover kernenergie? Dit webinar is voor iedereen die geeft om het milieu en kennis wil nemen van een andere zienswijze.

Datum: woensdag 15 oktober Tijd: 20.00 uur Prijs: 10 euro, gratis voor leden Taal: Engels

t

De nieuwe milieubeweging

De nieuwe groene helden Gesprek met Michael Shellenberger en Ted Nordhaus, grondleggers van de nieuwe milieubeweging. ‘Deze eeuw nog zullen we negen miljard mensen op de planeet hebben die een modern leven willen. We moeten voor hen een manier vinden om dat te krijgen.’

DOOR MARCO VISSCHER

Op zoek naar een nieuwe balans tussen stad en natuur

Nu meer dan de helft van de mensheid in steden woont, is de stad eigenlijk onze natuurlijke omgeving geworden. Dat geeft nieuwe mogelijkheden, bijvoorbeeld door natuur in te zetten bij het beter maken van onze steden

De Internationale Architectuur Biennale Rotterdam presenteert: 100 projecten en voorstellen voor de stad van de toekomst van ontwerpers, bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties van over de hele wereld Zes tentoonstellingen, plus conferenties, excursies en events t/m 24 augustus Kunsthal Rotterdam Natuurhistorisch Museum Rotterdam Iedere zondagmiddag een instaprondleiding, â‚Ź 5 p.p. start: 14.00 uur aanmelden gewenst

Vooruit AL ACHTTIEN JAAR LANG BEZOEKT JOHN WAREHAM (INZET) DE ZWAARBEWAAKTE GEVANGENISSEN VAN NEW YORK, ZOALS HIER RIKERS ISLAND, OM LITERATUURCURSUSSEN AAN GEDETINEERDEN TE GEVEN.

MAATSCHAPPIJ

Helende hechtenis JOHN WAREHAM IS IN HET DAGELIJKS LEVEN COACH VAN DE

FOTO: EMMANUEL DUNAND/GETTY

rijkste en succesvolste leiders uit het bedrijfsleven. Hij staat aan het

verscheen How to survive a bullet through the heart (‘Hoe overleef -

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 1 5

Vooruit

getiteld ‘Questions’ (www.theoptimist.nl/wareham).

Arnold en andere gevangenen schreven onder begeleiding van Wareham – zelf auteur van meerdere boeken – gedichten over criminaliteit, het moment van hun arrestatie, de rechtszaak die volgde, de dagen in de gevangenis en het bezoek dat ze daar ontvangen, maar ook over thema’s als vrijheid, verlangens, spijt, berouw en geloof. Wareham vertelt dat lezers verrast reageren als ze het boek lezen. Hoe kan het dat misdadigers zulke reover de situatie waarin ze verkeren?

Dat laatste verbaast Wareham zelf niets. In zijn cursussen ziet hij al jarenlang hoe intelligent de meesten van hen zijn. ‘Ze hebben alleen nooit de kans gekregen om naar de universiteit te gaan, zich te ontwikkelen en een normale baan te vinden.’ De gevangenen die meedoen aan de cursus van Wareham, komen uit vrije wil.

Ze doen dat ook nog eens op hun vrije dag, waarop ze geen werk in de gevangenis hoeven te doen. ‘Dus de gedetineerden die naar de lessen komen, zijn serieuzer dan veel andere gevangenen’, concludeert Wareham. Maar hij voegt eraan toe: het recidive onder de gevangenen die zijn klas bijwoonden, is bijna nul.

Wat is het geheim van Wareham? Daar heeft hij zelf wel een idee over. ‘Je kunt mensen niet vertellen dat ze moeten stoppen met slechte dingen doen’, zegt Wareham. ‘Ze moeten het zelf ontdekken.’ Daarom begint Wareham elke cursus met een mededeling. Hij vertelt alle gedetineerden dat ze in zijn ogen onschuldig zijn.

Hij zegt dan: ‘Op het moment van de misdaad maakte je de enige keuze die je op dat moment had. Je zag geen andere mogelijkheid, en dus was je een soort slachtoffer van je eigen onderbewustzijn. Het leek misschien wel alsof je een keuze had, maar dat was een illusie.’ Hij verwijst dan naar Hamlet, waarover Shakespeare schreef: ‘If Hamlet when he’s not himself does wrong, then Hamlet does it not.’ Het was niet Hamlet zelf die de daad beging, wanneer hij zichzelf niet was. Wareham hoopt de gedetineerden vervolgens te helpen op zoek te gaan naar zichzelf, door veel te lezen, na te denken en te schrijven.

Als de cursus is afgelopen, geeft Wareham ze altijd het volgende mee: ‘Vanaf nu ben je niet meer onschuldig. Je ogen zijn nu geopend, in de toekomst heb je altijd een keuze.’ Als je How to survive a bullet through the heart van begin tot eind leest, kun je volgens Wareham zien welke gedachtensprongen de gevangenen maken, en hoe ze tijdens het schrijven van de gedichten anders gaan oordelen over hun situatie. ‘Eigenlijk is het boek met gedichten een soort zelfhulpboek’, zegt Wareham.

‘Niet alleen voor de gedetineerden, maar ook voor de lezer die meer wil weten over hoe je je leven kunt veranderen.’

Op de vraag of Wareham vaak wordt geconsulteerd door andere gevangenissen die willen weten hoe hij toch zulke successen boekt met criminelen, antwoordt hij: ‘Helaas zien velen een gevangenis slechts als een plaats waar gestraft moet worden, niet als een plek voor rehabilitatie.’ | ELLEKE BAL 1 6 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

NATUUR

Gamen in de natuur

‘IK HEB EEN BOOM GEPLANT!’ ISIS (8) KOMT OVER HET GRAS-

veld aangerend in een blauw-wit geblokt zomerjasje en is buiten adem als ze plechtig het nieuws komt overbrengen dat er een berk om de hoek staat. ‘Weet je zeker dat het een berk was?’, vraagt Jolanda Pikkaart. ‘Ik denk het wel’, zegt Isis met een serieuze blik, en ze kijkt nog even goed naar de smartphone in haar handen. Even verderop in de bossen van Baarn probeert Joris (12) te voorkomen dat zijn hert wordt neergeschoten. Hij moet zo snel mogelijk een foto maken van een stroper die tussen de bomen loopt.

Isis en Joris spelen allebei Los in ’t bos, een spel dat je buiten speelt op je smartphone (in dit geval, de smartphone van Pikkaart die ze even mogen lenen, de kinderen hebben nog geen eigen telefoon). Het is een van de apps die staat omschreven in het boek Met je smartphone het bos in, geschreven door Pikkaart, een nuchtere journaliste uit Baarn met kort geknipt koperkleurig geverfd haar. Los in ’t bos maakt gebruik van augmented reality, een extra laag over de werkelijkheid. De camera van de smartphone is gericht op het bos, maar Sarah (8) laat zien hoe ineens een vosje over haar beeldscherm loopt. De kinderen vinden het geweldig.

Pikkaart is ervan overtuigd: het combineren van smartphones en natuur is de ideale manier om kinderen enthousiast te maken voor die zondagmiddagwandeling die anders als ‘saai’ zou worden bestempeld. ‘Je kunt ze net even de grens over helpen om naar buiten te gaan.’ Ze schreef Met je smartphone het bos in voor ouders en leraren die tips nodig hebben voor het gebruik van smartphones in de natuur. Naast spellen als Los in ’t Bos, is er bijvoorbeeld de app Dierenzoeker, waarmee kinderen kunnen bepalen wat voor dier ze in de natuur hebben gevonden. ‘Neem bijvoorbeeld een loep of een schepnetje mee’, zegt Pikkaart, ‘dan kun je waterdiertjes of insecten bestuderen.’ Er zijn zoveel mogelijkheden, legt Pikkaart uit. Ze

Vooruit

SMARTPHONES EN DE NATUUR GAAN HEEL GOED SAMEN, VINDT JOLANDA PIKKAART, AUTEUR VAN MET JE SMARTPHONE HET BOS IN. HIER SPEELT SARAH (8) HET SPEL LOS IN ‘T BOS.

begint ze op te sommen: gps-tochten, vogel-apps, speurtochten met Experts op het gebied van natuur maken zich zorgen dat kinderen Amerikaanse auteur Richard Louv bracht de schrik er ook goed in toen hij vijf jaar geleden Het laatste kind in het bos publiceerde, waarin hij een beeld schetste van een samenleving waarin kinderen alleen nog maar binnen spelen, en dit koppelde aan een toename van Uit onderzoek van Agnes van den Berg, hoogleraar natuurbeleving in Groningen, blijkt inderdaad dat de natuur gunstige effecten bijvoorbeeld het speelgedrag van een klas schoolkinderen in de nain de natuurlijke speelomgeving meer gevarieerd, creatief en ex-

FOTO: MONA VAN DEN BERG (GEKKE BEKKEN)

Ook volgens Pikkaart stimuleert een natuurlijke omgeving bewe-

VREDE

Gekke bekken trekken in Palestina

STEL, JE BENT TIEN JAAR EN WOONT IN BEZET PAlestijns gebied. Er zijn geen speelplaatsen in de buurt en als je op straat speelt, is er altijd gevaar. Geen goede omgeving om lekker kind te zijn en zorgeloos buiten te spelen.

Daar proberen de non-gouvernementele organisaties Right To Play en War Child iets aan te doen met het samenwerkingsproject Jeugdhelden. Met een financiële bijdrage van de Nationale Postcode Loterij leiden ze in verschillende gemeenschappen jeugdcoaches op, met name jonge vrouwen, die de kinderen begeleiden bij sport en spel. Het project beoogt kinderen spelenderwijs te leren omgaan met hun situatie. Zo worden ze gestimuleerd om hun emoties te uiten, leren ze sociale vaardigheden en worden ze geholpen bij het verwerken van heftige ervaringen.

Reham Owda, projectleidster van Jeugdhelden in Gaza, vertelt hoe belangrijk het project is. ‘Veel kinderen zijn aanvankelijk erg stil en in zichzelf gekeerd. Door met elkaar te spelen, gaan ze meer met elkaar praten en sluiten ze vriendschappen.’ Het project richt zich in het bijzonder op meisjes in de dorpen. ‘Meisjes krijgen nog minder gelegenheid om te spelen dan jongens’, legt Owda uit. ‘Ze moeten van hun ouders vaak binnenblijven.’

Jeugdhelden is in 2013 begonnen. Er zijn inmiddels veertig jeugdcoaches getraind. Het doel is om in 2016 driehonderd jeugdcoaches in dertig gemeenschappen aan het werk te krijgen, waaronder ook trainers van nieuwe jeugdcoaches, zodat het project kan blijven voortbestaan.

Om aandacht te werven voor het project, organiseerden de organisaties onlangs een ‘gekke-bekken-evenement’.

In een soort onlinefotohokje probeerden de kinderen elkaar af te troeven met gekke bekken trekken. De regels zijn simpel: wie het best vier verschillende emoties kan nabootsen, heeft gewonnen. Het spel is nog te spelen op

| E.B. | MEER INFORMATIE: WWW.METJESMARTPHONEHETBOSIN.NL.

WWW.BEKKENTREKKEN.NL | WILLEMIJN RUISSEN |

LEES OOK DE BLOGS DIE JOLANDA PIKKAART SCHREEF VOOR THE OPTI-

MEER INFORMATIE: WWW.RIGHTTOPLAY.COM /

MIST: WWW.THEOPTIMIST.NL/AUTHOR/JOLANDA-PIKKAART

WWW.WARCHILD.NL JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 1 7

Vooruit

DE OOHO MAAKT HET DRINKEN VAN WATER UIT PLASTIC FLESJES IN DE TOEKOMST OVERBODIG.

DUURZAAMHEID

Waterbubbels HOEWEL DE OOHO VERDACHT VEEL OP EEN WATERBALLON

lijkt, is het niet de bedoeling dat je ermee gooit. Deze waterbubbel is de nieuwste oplossing voor het tegengaan van de enorme plastic afvalberg. Door water in een biologisch afbreekbaar en zelfs eetbaar De Ooho werd ontworpen door drie Londense studenten design en innovatie: de Spanjaard Rodrigo García González en de Fransen Pierre Paslier en Guillaume Couche. Het idee voor de Ooho ontstond tijdens een project waarbij de ontwerpers een oplossing zochten voor plasticvrij watertransport in de woestijn. ‘Uiteindelijk vonden we een oplossing, maar op kleinere schaal’, aldus de ontwerpers. ‘Dat zijn we gaan uitwerken voor consumenten.’ Ze wonnen er tijdens de designweek in Milaan dit jaar de Lexus Design Award voor innovatie mee.

De Ooho wordt gevormd door zogeheten ‘sferificatie’, een techniek die ook bij moleculair koken wordt gebruikt om op een natuurlijke manier een vloeistof te omhullen met een vliesje. Het scheikundige proces waarbij algen reageren met calcium, komt ook in de natuur voor, bijvoorbeeld bij eierdooiers en kaviaar. Volgens 1 8 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

de makers was het lastig de juiste formule te vinden voor de bubbel. ‘Wij zijn geen van drieën scheikunde-experts, dus we hebben lang moeten sleutelen. En nog steeds proberen we de bol te versterken’, zegt García González. Het membraan van de Ooho bestaat uit bruine algen en calciumcarbonaat. De makers beweren dat in de toekomst elk vloeibaar product op deze manier verpakt kan worden.

‘De volgende stap is om te kijken hoe we het product in de verpakking optimaal houdbaar kunnen houden.’

De drie ontwerpers hopen dat de Ooho in de toekomst niet alleen door de verpakkingsindustrie, maar ook door consumenten wordt omarmd, door het recept voor het membraan beschikbaar te stellen zodat iedereen het thuis zelf kan produceren. Daarmee is de Ooho niet alleen een oplossing voor plastic flesjes, maar ook een open source-project, waarbij alle benodigde informatie met iedereen gedeeld wordt. ‘Het is van meet af aan het idee geweest om het Ooho-recept als open source aan te bieden. Water is een heel groot thema in de wereld. Innovaties voor jezelf houden, is contraproductief’, aldus García González. | W.R.

Vooruit

OVERIGENS BEN IK VAN MENING

‘Ontslag is een kans’ ONTSLAGEN WORDEN IS GEEN NOODLOTTIGE WENDING IN JE leven, maar een mooie kans om je wensen waar te maken, zegt loopbaancoach Erik Schutten. Hij begeleidt namens zijn bedrijf Bureau de Poort al 17 jaar mensen die hun baan verliezen.

Begrijp ik het goed dat u ontslag ziet als iets moois?

‘Nee, dat beweer ik niet. Maar je kunt het wel benaderen vanuit de gedachte dat ontslag een kans is, een mooie gelegenheid om naar je eigen wensen te kijken. Dat is een andere aanpak dan die van veel andere loopbaanadviseurs, namelijk iemand zo snel mogelijk aan nieuw werk helpen. Dat is simpelweg een probleem oplossen, terwijl ik liever help met wensen vervullen.’

Hoe helpt u daar dan bij?

‘Allereerst help ik mensen bij het verwerken van het verlies van hun baan. Het is belangrijk dat dit goed gebeurt. Veel mensen voelen zich afgewezen bij ontslag, alsof ze niets meer waard zijn. Maar als je op een juiste manier afscheid neemt van je baan, kom je er ook achter wat je miste in je werk en waarom het niet lekker meer liep. Daar kun je mee verder. Vervolgens help ik mensen te zoeken naar de waarden die ze belangrijk vinden in hun werk. Vaak zoeken ze bijvoorbeeld meer vrijheid of avontuur in hun baan. Dat uit zich in het begin dan in de wens om een eigen bedrijf te beginnen, of een camping in ZuidFrankrijk te runnen, maar de meeste mensen maken uiteindelijk een iets minder radicale omwenteling.’

Je wensen ontdekken kost toch veel te veel tijd als de datum nadert waarop je huur moet betalen?

‘Mijn ervaring is juist dat als je jezelf goed kent, je uiteindelijk sneller een nieuwe baan vindt dan als je in het wilde weg begint te zoeken.’

Ruim 10 procent van de beroepsbevolking is werkloos. Lukt het u nog wel om mensen aan een baan te helpen?

Je kunt toch niet zomaar gaan doen wat je ‘leuk’ vindt, zonder de juiste opleiding of ervaring?

‘Veel mensen denken dat er een enorme afgrond overbrugd moet worden om iets te gaan doen wat ze leuk vinden. Maar meestal is er binnen hun expertisegebied wel een functie die beter aansluit op wat ze willen.

Zo was er een vrouw die na haar ontslag van een administratieve baan, is begonnen met een opleiding aan de kunstacademie. Nu doet ze een combinatie van beide.’

‘Ik krijg de laatste jaren wel steeds meer mensen die in deze situatie zitten. Het kan ook wat langer duren voordat we iets gevonden hebben. Maar uiteindelijk zie ik bij iedereen dat er stappen in de goede richting worden gezet. Soms uit zich dit niet direct in een nieuwe baan, maar is er grote vooruitgang in zelfontplooiing.’ | WILLEMIJN RUISSEN

Plastic flesje

Ooho

Ontslag

Kans

Afschaffen van plastic tas Leven zonder stress Milieubeweging

Bio-tasjes recyclen Leven met stress Ecomodernisme

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 1 9

Vooruit

DOOR ANDERS TE ORGANISEREN EN IN DE ZORG MET ZELFSTURENDE TEAMS VAN VERPLEEGKUNDIGEN TE WERKEN IS ZORG EFFICIËNTER EN GOEDKOPER.

SAMENLEVING

Soms is een prettige werkplek al genoeg Het is gemakkelijk om cynisch te doen over de voorbeelden van nieuw of anders organiseren. En hoewel het nooit helemaal perfect is, is het toch heel fijn dat er plekken zijn waar het plezierig werken is. DOOR BEN KUIKEN Ricardo Semler was in het land. Voor wie het toch is ontgaan: Semler is de grote verlosser van de moderne werkslaaf. De Braziliaanse ondernemer nam het bedrijf Semco van zijn vader over en werkte zich drie slagen in de rondte, totdat bij hem het licht uitging en hij besloot het roer volledig om te gooien. En toen deed hij een opmerkelijke ontdekking: hij had volwassen mensen in dienst, die toch ook wel wat konden. Hij hoefde echt niet alles zelf te doen.

Sterker nog: als hij meer aan zijn mensen overliet, ging het vaak beter. Dan liep het bedrijf als een trein. Semler hoefde eigenlijk zelf weinig meer te doen. Hij ging daarom maar boeken schrijven, werd goeroe en reist nu de hele wereld over om zijn verhaal te vertellen.

Dat is een prachtig verhaal, maar vaak (ook nu) is de mythe toch 2 0 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

iets groter dan de werkelijkheid. Ik was in 2010 in São Paulo en was een week te gast bij Semco Equipamentos, zoals het bedrijf van eigenlijk alleen maar tegenvallen, en dat was ook zo. Zo had het bedrijf wel degelijk managers in dienst, mochten de werknemers allang niet meer over hun eigen salaris beslissen en stelde het bedrijf zelf ook helemaal niet zoveel meer voor. Een bedrijfje met zo’n werknemersrevolutie die ik had verwacht na het lezen van de boeken van Semler, waarmee hij nog steeds goede sier maakt.

Ik realiseerde me toen iets belangrijks. Ik realiseerde me, daar, liggend in de hangmat op de binnenplaats van de fabriek in São Paulo, dat wij dit soort verhalen nodig hebben om vooruit te kunnen.

FOTO: ARIE KIEVIT/HOLLANDSE HOOGTE

HET WAS DE AFGELOPEN MAANDEN NAUWELIJKS TE MISSEN:

Vooruit

Om de werkelijkheid, die niet altijd fraai is, aan te kunnen.

Want laten we wel wezen: het heersende model gaat ervan uit dat de mens van nature lui is en daarom geprikkeld moet worden met de stok om productief te zijn. Dat model zegt dat de werkende mens streng gecontroleerd moet worden, met SMART-geformuleerde doelstellingen en targets, om als human resource zijn nut te hebben voor de onderneming. Het is het model van de bonussen en de exorbitante beloningen, van de bankiers en zorgbestuurders die vooral aan de eigen portemonnee denken en niet aan de klant of patiënt. te zien, om te zien dat het anders kan. En het is dan misschien niet de hemel op aarde, het is ook bij Semco een stuk prettiger werken dan bij de meeste andere bedrijven. En zo zijn er vele lichtpuntjes.

Mijn grootste inspiratiebron is en blijft Buurtzorg Nederland, de thuiszorgorganisatie die volledig werkt met zelfsturende teams van tien à twaalf verpleegkundigen. Door het ontbreken van managers en door gewoon weer te doen wat nodig is om goede zorg te bieden, is Buurtzorg ruim dertig procent goedkoper dan vergelijkbare organisaties. En de cliënten en hun familie zijn laaiend enthousiast.

Nog een voorbeeld: W.L. Gore, een Amerikaans technologiebedrijf (bekend van de Gore-tex) waar medewerkers associates heten en hun eigen leiders kiezen. Heeft iemand een goed idee? Als hij voldoende medestanders vindt, kan hij het gaan uitvoeren.

En zo zijn er vele voorbeelden van nieuw of anders organiseren, nu en in het verleden. Eckart Wintzen met zijn cellen bij BSO. Finext, dat volledig eigendom is van de medewerkers. Het Amerikaanse Zappos, dat volledig werkt volgens het gedachtengoed van de holacratie (zie ook de reportage op pagina 58 in deze uitgave).

Onderzoeksbureau Effectory, waar het managementteam zichzelf heeft opgeheven. Koekjesbakkerij Veldt in Veenendaal, waar blije mensen lekkere koekjes bakken. Zelfs de Nationale Politie probeert zich Rijnlands te organiseren, wat overigens nog niet meevalt in het krachtenveld waarin deze nieuwe organisatie zich bevindt.

Bovendien gebeurt er achter de schermen van organisaties ook het nodige. We weten allemaal dat veel mensen gewoon hun werk proberen te doen, vaak eerder óndanks dan dánkzij de organisatie en het management. Dan zijn we burgerlijk ongehoorzaam, doen we het niet helemaal volgens het boekje, maar proberen we wel te realiseren wat wij vinden dat gerealiseerd moet worden. En dat is maar goed ook, want anders zouden we een stuk minder productief zijn. Dan zouden er een hoop gaten vallen in de zorg, het onderwijs, bij de banken. Overal waar mensen werken met hart voor de zaak. goede werk proberen te doen, ze niet zou tegenwerken maar zou ondersteunen? Waar ze alle ruimte krijgen om hun werk goed te doen, en waar het kind het onderwijs krijgt dat het verdient, de oudere de zorg die hij behoeft en de klant van de bank een nette, betrouwbare hypotheek zonder kleine lettertjes?

Als we daar goeroes als Ricardo Semler voor nodig hebben, dan denk ik: laat maar komen. Als er ook maar één directeur bij Ricardo Semler in de zaal zit die besluit om het morgen anders te doen, hebben we al weer wat gewonnen. Elke reis begint met de eerste stap.

BEN KUIKEN is initiatiefnemer van het platform nieuworganiseren. nu. Op de site vind je nog veel meer voorbeelden van nieuw organiseren. Op 7 oktober organiseert nieuworganiseren.nu het grote Nieuw Organiseren Event in Den Haag. Abonnees van The Optimist ontvangen € 25,- (extra) korting op de toegangsprijs (vermeld The Optimist op het aanmeldformulier).

DUURZAAMHEID

Vrijwilligerswerk 2.0 COEN VAN DE STEEG UIT

Groningen zat in 2008 van de ene op de andere dag op de bank te revalideren van een zwaar ongeluk. Hij wilde graag iets omhanden hebben. ‘Wandelen in het bos was goed voor me. Dan zou ik toch de hond van iemand met een gebroken heup mee kunnen nemen naar het bos?’

Dat idee herkende Maaike Schnabel als geen ander.

Zij was aan het herstellen van borstkanker, en wilde niet meer op de bank zitten. ‘Ik kon best boodschappen doen voor mijn buurvrouw op leeftijd.’ Schnabel en Van de Steeg vonden elkaar via Twitter. Ze begonnen ideeën uit te wisselen, en dat leidde tot het platform WeHelpen, een website waarop mensen hulp kunnen aanbieden en vragen – een soort marktplaats voor mantelzorg.

Die website is een succes: er hebben zich al 12.000 helpers en hulpzoekers aangemeld. De site wordt ingezet om hulp aan de buren te organiseren. Neem de jongeren van jeugdhonk Scooby Doo in het Friese dorp Burum.

Die houden WeHelpen in de gaten voor klusjes die hun dorpsgenoten online zetten: auto’s wassen, struiken uit de tuin verwijderen, schoonmaken. Taeke Oostra van Dorpsbelangen Burum heeft onlangs nog zijn auto laten wassen door een van de jongeren. Oostra legt uit dat de jongeren daarmee credits kunnen verdienen – zes credits voor een uur. Als ze honderd credits hebben gespaard, kunnen ze de huur betalen van het dorpshuis.

WeHelpen is opgezet in de vorm van een coöperatie.

Zorgverzekeraars als CZ, PGGM, maar ook bijvoorbeeld de Rabobank maken daar deel van uit. Ze zien WeHelpen als een hulpmiddel die een oplossing biedt voor grote maatschappelijke vraagstukken, zoals de druk op het zorgsysteem en de vergrijzing.

WeHelpen legt de nadruk op menselijkheid in het zorgen voor elkaar. ‘We maken verborgen krachten uit de samenleving zichtbaar’, zegt Van de Steeg. ‘We horen vaak dat er in Nederland weinig animo is voor vrijwilligerswerk, maar mensen zijn heel erg te porren om anderen te helpen.’ Zo zijn er op WeHelpen momenteel meer deelnemers die hulp aanbieden dan hulpzoekers.

‘Op WeHelpen kun je echt iets kiezen wat bij je past, en wanneer het je uitkomt.’ | ELLEKE BAL Dit initiatief is aangesloten bij Kracht in NL. The Optimist werkt samen met deze community om innovatoren aan te moedigen. www.krachtinnl.nl

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 2 1

Vooruit

ECONOMIE

De beste bedrijven voor de wereld

MERIJN EVERAARTS (DOPPER)

2 2 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

‘ZET EEN BV OP, GEEN STICHTING. DAT KOMT PROFESSIONELER OVER.’ Dat was het advies dat Merijn Everaarts kreeg toen hij in 2010 begon met Dopper, een initiatief om plastic zwerfafval terug te dringen en het drinken van kraanwater te promoten. Everaarts volgde het advies op, maar vier jaar later voelt het nog altijd een beetje vreemd dat Dopper een bedrijf is. ‘We verkopen weliswaar een product, een hervulbare waterfles’, zegt Everaarts, ‘maar winst maken staat niet centraal.’ En toch, een stichting dekt de lading van Dopper evenmin, vindt hij.

‘Dan denken mensen dat je donaties en subsidies nodig hebt.’

Twee jaar geleden, tijdens een bezoek aan de Verenigde Staten, ontdekte Everaarts dat Dopper lang niet het enige bedrijf is met een maatschappelijke missie. Everaarts: ‘You are a B Corp, zeiden ze daar tegen me.’ B Corp, wat staat voor Benefit Corporation, is een Amerikaanse organisatie die sinds 2006 bouwt aan een mondiale beweging van ondernemende wereldverbeteraars. B Corp certificeert bedrijven en lobbyt in de Verenigde Staten voor een wettelijke bedrijfsvorm voor sociale ondernemingen. Met succes: in 23 Amerikaanse staten kunnen ondernemers hun bedrijf inmiddels registreren als Benefit Corporation.

Daarnaast heeft B Corp zo’n duizend bedrijven in dertig landen gecertificeerd.

Daaronder bevinden zich niet alleen zonne-energiebedrijven en biologische theeproducenten, maar ook bierbrouwerijen, kledingmerken, adviesbureaus, banken, ijsjesmakers en IT-bedrijven.

Een B Corp word je niet zo maar. Bedrijven moeten een zeer uitgebreide online assessment maken, in die test moeten ondernemingen minimaal tachtig punten behalen. Vervolgens moeten ze hun maatschappelijke missie vastleggen in hun statuten, zodat deze missie in stand blijft wanneer de organisatie groeit, er een nieuw management aan het roer komt of nieuwe investeerders het bedrijf overnemen. Daarnaast moeten ondernemingen een verklaring ondertekenen waarin ze onder meer akkoord gaan met een grondige screening.

Ten slotte moet er contributie worden betaald: 2.500 tot 25.000 euro, afhankelijk van de omzet.

Vanwaar al die moeite? Everaarts: ‘Alleen het doorlopen van de assessment zorgt er al voor dat je een professionaliseringsslag doormaakt.

B Corp dwingt je je beleid te standaardiseren.’

Daarnaast hoopt Everaarts dat zodra Dopper gecertificeerd is – naar verwachting rond de verschijning van dit artikel – zijn bedrijf gemakkelijker zaken kan doen met andere B Corps. ‘Bovendien geeft het B Corp-stempel ons als organisatie een duidelijker profiel’, zegt Everaarts.

Onderzoek uit de Verenigde Staten toont aan dat B Corps aanmerkelijk beter presteren dan gemiddeld en zestig procent meer kans hebben om de crisis te overleven. Bovendien scoren B Corps hoger op klant- en medewerkertevredenheidsranglijsten.

In Europa is dat niet anders, bewijst de Nederlandse chocolademaker Tony’s Chocolonely, na Pymwymic de tweede B Corp van Nederland. Het bedrijf groeide drie jaar op een rij met vijftig procent en ontving dit jaar de Great Place to Work award. Bovendien helpt het internationale B Corp-netwerk het bedrijf te groeien over de grens. | MAARTEN VAN DER SCHAAF

Vooruit

COMMENTAAR

We hebben plastic tasjes nodig IN ITALIË VOLTREKT ZICH OP DIT MOMENT EEN STILLE REVOLUTIE. HET EEN-

malig gebruik van niet-biologisch afbreekbare plastic tassen is daar sinds 2011 verboden. Dit besluit heeft in menig ander Europees land de geesten rijp gemaakt voor composteerbare plastic tasjes. Met de introductie van biotasjes inspireert de Italiaanse regering bovendien de ontwikkeling van een biogebaseerde economie.

Het Europees Parlement wil nu ook af van de honderd miljard tasjes van de kostbare polymeer polyethyleen (de meest gebruikte kunststof, red.). Binnen vijf jaar moet het aantal plastic tasjes op het continent met 80 procent zijn afge-

is duurzaamheidspionier, en oprichter van zo’n tien verschillende bedrijven. Hij is voormalig eigenaar van het Vlaamse Ecover, dat biologisch afbreekbare schoonmaakmiddelen produceert. Hij schreef het boek Blauwe economie: 10 jaar, 100 innovaties, 100 miljoen banen. www.gunterpauli.com

FOTO: PER-ANDERS PETTERSSON

G U N T E R PAU L I

belastingen of, zoals in Italië, met een algeheel verbod. In Nederland geven supermarkten geen gratis tasjes meer weg, maar kun je duurzamere varianten kopen die vaker dan eenmaal te gebruiken zijn.

Als ondernemer wil ik wijzen op deze geweldige kans om de leidende positie van Europa op chemisch gebied om te zetten in een leidende positie op biochemisch gebied. Door de plastic tassen van het dure polyethyleen te vervangen door lokaal geproduceerde biotasjes, kunnen landen hun agrarische sector versterken. Zo fungeert het ‘groene’ tasje als aanjager van nieuwe industrieën en creëert het nieuwe geldstromen in de regionale economie. Bovendien zal deze omslag, die voordelig is voor zowel consument als natuur, meer werkgelegenheid opleveren dan vaak voor mogelijk wordt gehouden.

Het vervangen van duizend ton petrochemische polymeren door lokaal geproduceerde natuurlijke polymeren, levert al zestig nieuwe banen op. In de landbouwsector, die de grondstoffen levert uit afvalmateriaal – zoals stro en laagwaardige gewassen als aardappelen en maïs – zal een kwart van de nieuwe banen ontstaan. De productie van de bioplastics is goed voor nog eens een kwart, terwijl de verwerking ervan tot consumptiegoederen, 15 procent oplevert.

Tot slot zorgt het effectief composteren voor de aanvullende 35 procent banen. Lange tijd werd composteren beschouwd als een ‘groene’ activiteit die weinig geld of banen opleverde. Maar miljoenen tonnen organisch afval die op dit moment in Europa verdwijnen in verbrandingsovens, kunnen worden gebruikt om landbouwgronden te voorzien van een nieuwe voedselrijke bovenlaag. Voor de complexe levensprocessen die zich onder onze voeten voltrekken, werkt een natuurlijke bovenlaag beter dan kunstmest. Dat maakt composteren van immens strategisch belang in de waardeketen.

In tegenstelling tot wat vaak wordt aangenomen, zijn biotasjes niet duurder dan wat nu op de markt wordt aangeboden, vooropgesteld dat we de beschikbare biomassa – zoals polymeren, elastomeren, bestrijdingsmiddelen en smeermiddelen – volledig benutten en restanten van de natuurlijke grondstoffen verkopen als veevoer.

De waardenketen van bioplastic is indrukwekkend. Met alleen al in Italië zeven verouderde petrochemische fabrieken die worden omgebouwd, ligt een ongekende renaissance van deze industrie in het verschiet, zowel in Europa als daarbuiten. De transformatie bewijst dat er toekomst is voor een innovatieve en op kennis gebaseerde industrie, waarmee gelijk ook de industriële rol van Europa in de toekomst lijkt zeker gesteld.

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 2 3

FOTO: TOMML/ISTOCKPHOTO.COM

Gezondheid

2 4 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

Lekker stressen Terwijl we angstvallig proberen stress te vermijden en onderdrukken, tonen onderzoekers steeds vaker aan dat stress ook goed voor ons is. Het zorgt voor betere prestaties, houdt ons scherp en is ook nog eens goed voor onze gezondheid. DOOR ELLEKE BAL

O

P EEN OCHTEND IN 2007 WERD

Arianna Huffington wakker in een plas bloed op de vloer van haar kantoor. Ze was van uitputting in slaap gevallen in haar stoel, waardoor ze haar hoofd tegen het bureau stootte, haar jukbeen brak en haar oogkas scheurde. Het was een wake-up call richtster van de succesvolle nieuwssite The en volgens weekblad Time een van ’s werelds invloedrijkste vrouwen.

‘Ik werkte achttien uur per dag en zeven dagen per week om mijn bedrijf op te bouwen en investeerders aan te trekken. Was dit het leven dat ik wilde leiden? Het roer moest om’, zo schrijft ze in haar boek Thrive, in het Nederlands vertaald als beoefenen, meer slapen en sporten. Ze ging

beter letten op haar eigen gezondheid en die van haar medewerkers. Maar bovenal verklaarde ze de oorlog aan stress.

Overal waar Huffington komt, spreekt ze over de stressepidemie die door de wereld raast. ‘Waar ik me het meeste zorgen over maak, is de toename van stress in onze maatschappij’, schreef ze vorig jaar in een blog. ‘Het is een veel groter probleem dan we ons realiseren, maar gelukkig beseffen steeds meer mensen hoe destructief stress is, en hoeveel het ons kost – zowel dollars als levens.’ Ze omschreef het euvel als belangrijkste oorzaak van allerlei doodsoorzaken (hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk), psychische problemen (burn-out, depressie) en productiviteitsverlies op de werkvloer.

In hoe ze tegen stress aankijkt. ‘Wat precies JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 2 5

stress in ons lichaam veroorzaakt, is uiterst persoonlijk. Maar het is alsof stress altijd een ingang zoekt.’ Wie goed leest, zal zien dat Huffington daarmee het S-woord als een soort mysterieuze kracht beschouwt die van buitenaf ons lichaam probeert binnen te dringen, als een vijandig virus.

Misschien deelt u haar visie wel. Je komt niet vaak iemand tegen die zegt: ‘Vandaag ga ik eens even lekker stressen.’ Stress is slecht, is het adagium. We zitten erover in als we stress in ons lichaam voelen en laten er allerlei methoden op los: meditatie, ademhalingstechnieken, zonvakanties, massages en heel veel plannen om ons leven op een andere manier te gaan inrichten. In mei lanceerde het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid zelfs de campagne ‘Gezond werk is werk zonder stress’. Een miljoen euro wordt uitgetrokken om stress te bestrijden op de werkvloer.

Maar in al die pogingen tot stressreductie zouden we bijna vergeten waarom stress bestaat. Het is geen nutteloos overblijfsel uit de tijd dat we jagers en verzamelaars waren en de sabeltandtijger op de loer lag. ‘Niemand heeft in zijn leven iets wezenlijks gepresteerd zonder stress’, zegt Theo Compernolle, neuropsychiater en stressconsultant in het bedrijfsleven. ‘Alle belangrijke creaties in 2 6 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

ons leven, zowel persoonlijk als professioneel, gingen gepaard met stress.’

Kelly McGonigal, psycholoog en docent aan de Universiteit van Stanford, is onlangs heel anders over stress gaan denken. ‘Jarenlang heb ik mensen voorgehouden: stress maakt je ziek. Het verhoogt je risico op alles van een gewone verkoudheid tot ernstige hart-en vaatziekten’, zei ze vorig jaar tijdens een conferentie van TED. ‘Maar’, vervolgde ze, ‘ik ben van gedachten veranderd.’ Haar boodschap: onderzoek toont aan dat je lichaam op een gezonde en natuurlijke wijze met stress kan omgaan, als je stopt bezorgd te zijn over stress. Meer dan 5,6 miljoen mensen keken naar het filmpje van haar presentatie, en haar standpunt leidde tot veel discussie. Heeft McGonical gelijk?

Het klopt dat we stress nodig hebben in ons leven. En dat is niet de enige opzienbarende conclusie. Een bevolkingsonderzoek gedaan aan de Universiteit van Wisconsin wijst er namelijk op dat er een verband is tussen het geloof dat stress slecht is voor je gezondheid en de werkelijke invloed van stress op je lichaamsgestel. Met andere woorden: niet alleen overmatige stress, maar ook het gelóóf dat stress slecht is, heeft negatieve gevolgen voor je gezondheid. Het omgekeerde geldt ook: zie je stress als nuttig? Dan kun

FOTO: CANADIAN PRESS/REX, HOLLANDSE HOOGTE

ARIANNA HUFFINGTON IS BEZORGD OVER DE TOENAME VAN STRESS IN ONZE MAATSCHAPPIJ. HET LIJKT INDERDAAD ALSOF VELEN VAN ONS DE BALANS IN HET LEVEN KWIJT ZIJN. MAAR GAAN WE MISSCHIEN DE STRIJD AAN MET DE VERKEERDE VIJAND?

je er gebruik van maken en het inzetten om beter te presteren en zelfs gezonder te leven.

‘totdat we op de toppen van onze tenen lo-

leven kwijt was. Maar kan het zijn dat wij de strijd aangaan met de verkeerde vijand?

Shakespeare schreef het al: ‘Er is niets goed

met perioden van ontspanning. Sportmenbeste methode om het uithoudingsvermogen

Ons huidige denken over stress maakt van de boze buitenwereld een plaats waarin prikbroze geest en ons willoze lichaam een gestresst slachtoffer te maken. Het wordt tijd om ons denken over stress voorgoed om te keren: stress is namelijk goed voor je.

A

LS ER TE WEINIG EISEN AAN ONS

-

ook minder goed en zijn we minder gemotizijn lezingen áltijd de positieve kanten van stress. In zijn boek Stress: vriend en vijand legt hij uit dat het verschil tussen die twee opties de manier is waarop je ermee omgaat. ven en de overheid vaak om advies wordt bruikt vaak de metafoor van een boog. De spanning in de boog geeft de pijl de energie die hij nodig heeft om zijn doel te bereiken.

Zonder stress in de boog komt de pijl nergens. Als we de boog te strak spannen of ren en breekt ie uiteindelijk. Na elk gebruik moet je de boog bovendien ontspannen. Zijn conclusie: ‘Het doel is om een optimaal stressniveau te vinden dat ons motiveert en en vooral te doen wat we kunnen om onze vaar van een bore-out: het tegenovergestelde

zo kunnen momenten van stress ons veerkrachtiger maken; ze kunnen ons trainen om de volgende keer een stresssituatie beter te hanteren.

U kunt dus opgelucht ademhalen: stress is een gezond verschijnsel. U hoeft ook niet steeds tegen uzelf te zeggen dat u kalm moet worden als u een stresspiek ervaart. Dat zou derzoek van de Harvard Business School.

‘Als ons lichaam op een bedreigende situatie reageert, is het heel belangrijk om niet in die vicieuze cirkel terecht te komen door te zeggen dat die stress zo slecht is. Stress is normaal!’

WHITNEY WITT, ASSISTENT-PROFESSOR VOLKSGEZONDHEID

stressvolle taken doen: karaoke zingen voor een spreekbeurt geven. Voordat de studen-

beter uit te voeren dan de studenten die zichzelf probeerden te kalmeren. Ze maakten de de toon van de karaokeliedjes beter aanhouperts voor hun spreekbeurt.

Uit dit onderzoek blijkt dat we beter presteren als we onze stress accepteren in plaats van deze te onderdrukken. En daar heeft Jeremy Jamieson uit New York wel een verklaring voor. Hij onderzoekt als psycholoog het fenomeen stress aan de Universiteit van Rochester. Hij lacht om de vraag waarom het onderwerp hem interesseert. ‘Ik raak niet

Volgens de Zwitserse organisatieadviseurs van Bore-out: als verveling je werk wordt een razend tempo. Hij vertelt over zijn stumet bore-outverschijnselen rond: vermoeidvolgens het Fonds Psychische Gezondheid burn-outverschijnselen. dereen mag het stressniveau gerust stijgen

en voor het eerst over stress ging nadenken.

Sommige van zijn teamgenoten waren voor de wedstrijd behoorlijk gespannen. ‘Ze gingen zweten en hun hartslag ging omhoog.

Uit alles bleek dat ze onder hoogspanning voordat ze het veld op moesten. Ze zaten vol JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 2 7

energie. Ze zagen het als een uitdaging.’

Maar als Jamieson ze vlak voor een belangrijk examen op de gang tegenkwam, hadden ze diezelfde fysieke reactie: zweten, snellere ademhaling en hoge hartslag. In hun hoofd was de situatie echter totaal anders, merkte Jamieson op. Ze zagen deze stress als problematisch, en daardoor werd de stressreactie erger en erger. ‘Blijkbaar gaven ze deze soort stress een ander label’, analyseert hij.

‘De situatie was geen uitdaging, maar een bedreiging.’ En zo besefte de psycholoog dat er in je hoofd een manier moet zijn waarop 2 8 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

je stress kunt beoordelen; een conclusie die door onderzoek wordt bevestigd.

Jamieson geeft een korte biologieles, om uit te leggen wat er gebeurt wanneer we stress ervaren als een bedreiging. ‘Stel, er staat een beer voor je neus’, begint hij. De zogeheten ‘stressrespons’ komt dan via twee verschillende zenuwbanen tot stand, legt hij uit. Eerst komt het lichaam in een alarmfase. Het autonome zenuwstelsel zorgt voor de bekende ‘vecht- of vluchtreactie’. Het hormoon adrenaline wordt binnen enkele seconden afgegeven door de bijnieren.

FOTO: WIEBE KIESTRA FOTOGRAFIE/HOLLANDSE HOOGTE

‘HET DOEL IS OM EEN OPTIMAAL STRESSNIVEAU TE VINDEN DAT ONS MOTIVEERT EN EEN STIMULANS IS VOOR GROEI EN ONTWIKKELING’, ZEGT THEO COMPERNOLLE, NEUROPSYCHIATER EN EXPERT OP HET GEBIED VAN STRESS.

Adrenaline zorgt ervoor dat de spieren zich aanspannen, en onze bloeddruk en hartslag gaan omhoog, waardoor je je hart voelt bonzen. Je bloedvaten trekken samen en het lichaam probeert het bloed in het centrum van het lichaam te centreren (Jamieson: ‘Dat is voor het geval de beer je arm eraf bijt, dan bloed je minder snel dood’). De spijsvertering stopt, want die energie is ergens anders nodig. We beginnen te zweten, zodat het lichaam na explosieve actie weer afkoelt. In deze fase ben je heel alert. Je bent alleen gericht op de bedreiging.

Iets later treedt een tweede systeem in werking. De hypofyse, een kliertje onderin ons brein ter grootte van een erwt, geeft onze bijnieren de opdracht cortisol te produceren.

Dat hormoon is een ontstekingsremmer. Het laat de bloedsuikerspiegel stijgen en de stofwisseling op een hoger tempo functioneren.

Daardoor komt er meer energie vrij om met de stressvolle situatie om te gaan. Volgens Jamieson zegt het lichaam dan: ‘Doe je best om dit probleem op te lossen, dan doe ik er alles aan om je genoeg energie te geven om hiermee om te gaan.’

Het brein is in het ontstaan van de stressrespons belangrijk, concludeert Jamieson.

Daar wordt betekenis aan een situatie gegeven, en de mate van de stressrespons bepaald. ‘Steeds als we denken dat we niet genoeg middelen in huis hebben om met de situatie om te gaan, schieten we in de stress.’

Als we die middelen wel hebben – denk aan een geweer om een beer neer te schieten – dan ziet je lichaam geen bedreiging maar een uitdaging in een situatie. Dit betekent niet dat er helemaal geen stressrespons optreedt als je denkt dat het niet nodig is. Als het stresssysteem pas geactiveerd zou worden na onze interpretatie ‘gevaar’, dan zouden we intussen al opgepeuzeld zijn door de beer. Ons denkend brein is langzamer dan conde onbewust wordt opgeroepen in een potentieel gevaarlijke situatie. En het stresssysteem wordt in de moderne wereld regelmatig, ook op momenten waarop het niet nodig is, ingeschakeld.

Maar de crux is: als je vervolgens een positieve uitkomst van een situatie verwacht, reageert je lichaam wel anders. Onderzoekt toont aan dat je bloedvaten dan ontspannen blijven. Ze trekken dus niet zo sterk samen als in een bedreigende situatie. ‘Zie je een uitdaging in plaats van een bedreiging’, zegt

Jamieson, ‘dan gaan je bloedvaten openstaan en gaat er meer zuurstof naar je hersenen. Daardoor kun je onder meer beter informatie verwerken.’ Als je dus gelooft dat stress je lichaam helpt om klaar te zijn voor een bepaalde uitdaging, dan gelooft het lichaam je, en kun je de stress juist gebruiken om beter te presteren.

Jamieson paste deze kennis toe in een wetenschappelijk experiment, waarover hij publiceerde in het Journal of Experimental Psychology. Hij deelde vijftig studenten in twee groepen in. De ene groep kreeg eerst uitleg over hoe stress werkt, dat stress nuttig kan zijn, dat het je lichaam helpt voorbereiden op het uitvoeren van een nieuwe taak.

De andere groep kreeg geen informatie. Vervolgens moesten alle studenten een presentatie van vijf minuten geven over hun slechte eigenschappen, die op video werd opgenomen. Om de druk op te voeren, zaten er twee docenten bij die telkens afkeurende signalen gaven, zoals met hun hoofd schudden. Voelt u de stress al?

Normaal gesproken ben je in een stressvolle situatie erg gevoelig voor negatieve feedback, en juist daardoor raakte de onwetende groep steeds gestresster. Hun bloedvaten trokken samen; ze voelden zich dus bedreigd. De groep die de stressrespons als nuttig had leren interpreteren, was zelfver-

zekerder. Maar nog verrassender: ook fysiek bleken ze minder heftig te reageren tijdens de test. Ze kregen hun hartslag sneller onder controle. Hun bloedvaten bleven ontspannen. Tijdens een evaluatie achteraf bleek deze groep ook positiever te denken over de presentatie.

Kortom, als je acute stress beoordeelt als iets functioneels dat je kan helpen om beter te presteren, zal dat je helpen. Het probleem is volgens Jamieson dat slechts weinigen weten hoe een stressrespons hen kan helpen.

Hij concludeert: ‘Heel veel mensen beoordelen stress automatisch als iets negatiefs.

Het is een moeilijke gewoonte om te veranderen, maar het is echt de moeite waard.’

‘Niemand heeft in zijn leven iets wezenlijks gepresteerd zonder stress. Alle belangrijke prestaties in ons leven, zowel persoonlijk als professioneel, gaan gepaard met stress.’

N

THEO COMPERNOLLE, NEUROPSYCHIATER

U DENKT U MISSCHIEN: DIE ACU-

te stress, die zal dan wel nuttig zijn, maar hoe zit dat met chronische stress? Dat vroeg ook wetenschapster Whitney Witt zich af. Ze zag de kans om als assistent-professor in volksgezondheid aan de Universiteit van Wisconsin een unieke studie te doen. Ze rondde dat onderzoek twee jaar geleden af, maar zit nog vol enthousiasme als ze erover spreekt.

Haar studie volgde dertigduizend mensen in Amerika acht jaar lang. Aan al die mensen werden regelmatig twee vragen gesteld: hoeveel stress heb je in het afgelopen jaar

Stop met multitasken INTERVALSTRESS IS GOED VOOR JE. MAAR VOLGENS DE BELgische neuropsychiater Theo Compernolle zorgt het voortdurend verbonden zijn met telefoons, computers en andere apparaten ervoor dat achtergrondstress bij veel mensen chronisch is. Bovendien gaan we door het verkeerd gebruik van die communicatiemiddelen continu multitasken, en daardoor ondermijnen we onze intellectuele productiviteit en creativiteit enorm. ‘Hoe meer taken je tegelijk probeert te doen, hoe minder die verband houden met elkaar, hoe hoger de kans op fouten.

Een geluidje van binnenkomende mail zorgt al voor twee minuten afname in de concentratie.’

Volgens Compernolle ondermijnt continu e-mailen de productiviteit en verhoogt het onnodig ons stressniveau. We voelen ons de hele dag opgejaagd, dikwijls onderhuids. Probeer slechts enkele keren per dag je mail te checken, is zijn advies. ‘Open kantoren zijn ook verschrikkelijk’, zegt Compernolle met afschuw. ‘Daar word je constant afgeleid. Het is gemeten: in een open kantoor ervaren mensen onnodig veel en chronische stress, zelfs als ze er zich niet bewust van zijn.’

Compernolle legt uit dat ons bewust denkend brein maar één ding tegelijk kan. Als je met een taak bezig bent en er komt een mailtje binnen dat je meteen gaat lezen, dan moet je brein die eerdere taak eerst opslaan in het tijdelijke geheugen. Als je dan een paar kleine taakjes uitvoert, moet je die taak eerst weer terughalen uit het tijdelijke geheugen, maar die kan dan allang verdrongen zijn door de andere taken. Heel inefficiënt dus.

Waarom zouden we multitasken? De verleiding is groot, legt Compernolle uit, omdat elke binnenkomende mail nieuws bevat. Je bent daar nieuwsgierig naar, en bij het openen van die mail krijg je onmiddellijk het antwoord. Je krijgt dan een boost van het hormoon dopamine. En dat zou zomaar verslavend kunnen werken. Als je een taak uitvoert zoals een verslag schrijven, duurt het erg lang voordat die dopamine wordt vrijgegeven.

Het steeds weer onderbreken van je taken zorgt voor langdurige stress. Je krijgt je werk niet rond, je wilt nog zoveel doen, en wat je doet, doe je minder goed. Hoe je hiermee omgaat, heb je dus zelf in de hand. | E.B.

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 2 9

Nog meer bewijs dat stress goed voor je is 1. JE HEBT HET NODIG OM CREATIEF TE KUNNEN DENKEN Stress gaat vaak vooraf aan een creatieve doorbraak. Enorme frustratie over een bepaald probleem kan je in een soort snelkookpansituatie brengen die uiteindelijk tot een heel nieuwe manier van denken leidt.

2. HET VERBETERT JE IMMUUNSYSTEEM Als je een stresspiek ervaart, krijg je een cortisolboost. Dit hormoon versterkt tijdelijk je immuunsysteem. Te lang een verhoogd cortisol in je lichaam is niet goed, dus zorg ook voor ontspanning en een goede afwisseling van stresspieken en relaxmomenten.

3. HET ZORGT ERVOOR DAT JE FIT BLIJFT Stress die je voelt tijdens beweging is goed en zorgt ervoor dat je tijdens de rest van de dag je taken veel beter kunt uitvoeren. Door veel te bewegen, zorg je dat je lichaam endorfine aanmaakt, dat in perfecte samenhang werkt met de stresshormonen adrenaline en cortisol. Die hormonen spelen een soort tegenspel: als je te veel cortisol en adrenaline hebt aangemaakt, zal de endorfine deze hormonen weer in balans brengen.

4. HET HELPT JE OM PROBLEMEN OP TE LOSSEN Stress kan je helpen om je intuïtie te volgen. Als je je zorgen maakt en gestresst voelt over een probleem in je leven, betekent het dat je er veel om geeft. Luister naar wat de stress je te vertellen heeft. Waarom voel je die, waar komt die vandaan? Wat moet je doen om die stress te laten verdwijnen? Gebruik dus de stress om tot de beste oplossing te komen.

5. HET HOUDT ONS VEILIG Stress houdt je alert, het geeft ouders bijvoorbeeld een beter gevoel van waar gevaar dreigt voor hun kinderen. Als je te relaxed bent, kan het zijn dat je net even niet scherp bent op een cruciaal moment waarop gevaar dreigt. | E.B. | BRON: WWW.WOMANSDAY.COM

ervaren? En: denk je dat die stress slecht is voor je gezondheid? Acht jaar later bekeken de onderzoekers in nationale databanken wie er was overleden. Volwassenen die veel stress hadden ervaren, hadden een verhoogde kans van wel 43 procent op vervroegd overlijden. Máár, dat gold alleen voor de mensen die geloofden dat die stress ook echt slecht voor hun gezondheid was. De mensen die wel stress hadden ervaren maar niet geloofden dat die stress slecht was voor hun gezondheid, hadden de minste kans op overlijden, zelfs vergeleken met de mensen die helemaal geen stress hadden ervaren.

Witt stond paf toen de onderzoeksresultaten tot haar doordrongen. Nog nooit eerder was zó duidelijk het verband aangetoond tussen verhoogde stress en de perceptie van het effect van die stress op de gezondheid.

‘Deze studie heeft grote gevolgen voor ons 3 0 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

begrip van hoe stress en de perceptie van negatieve gezondheidseffecten met elkaar samenwerken’, schrijven de onderzoekers, die hun studie publiceerden in het vakblad Health Psychology.

Witt begrijpt nog niet helemaal hoe het komt dat de gedachte dat stress slecht voor je is, zoveel invloed heeft. Maar ze heeft wel een aantal mogelijke verklaringen. Een daarvan heeft te maken met een optimistische of pessimistische kijk op het leven. In verschillende studies is aangetoond dat negatieve verwachtingspatronen over het verloop van ziekte of andere belangrijke gebeurtenissen, verband houden met slechte gezondheid en de mate waarin beroep wordt gedaan op gezondheidszorg. ‘Het kan dus net zo werken bij stress’, zegt Witt. ‘En dan wordt het effect van stress op de gezondheid een soort .’

Een andere, net zo interessante verklaring van het onderzoeksteam is dat er een belangrijk verband is tussen stress en veerkracht.

Het is aangetoond dat mensen die middelmatige tegenspoed in hun leven hebben ervaren, beter met tegenslag om kunnen gaan.

Dit suggereert dat eerdere ervaringen met stress, mensen helpen omgaan met stress.

Witt: ‘Het kan dus zijn dat veerkrachtige mensen weten hoe ze met die stress moeten omgaan, en daardoor niet verwachten dat het een negatieve impact heeft op hun gezondheid.’

Theo Compernolle wil wel duidelijk maken dat je stress niet altijd weg kunt denken.

‘Je kunt in een burn-out terechtkomen, terwijl je tot de laatste minuut denkt dat stress nuttig is’, zegt hij. Stress is nog altijd een meetbaar fysiek verschijnsel. Hij noemt onderzoek naar overlast van vliegtuigen rondom Schiphol. Die overlast veroorzaakte stress bij omwonenden, en ze bleken vaker ziek te worden dan anderen. Omwonenden die tijdens het onderzoek hadden gemeld dat ze zich enorm ergerden aan de stank en het lawaai, bleken alleen wel váker ziek te worden dan mensen die de situatie positief interpreteerden. Die positieve interpretatie zorgde er uiteraard niet voor dat hun klachten verdwenen. Dat zal u waarschijnlijk niet verbazen. Langdurige blootstelling aan stressvolle omstandigheden zou u niemand aanraden.

Maar het samenspel tussen stress, gezondheid en onze perceptie zal onderwerp van onderzoek blijven. Volgens Whitney Witt is het vooral belangrijk om onze reactie op stress te normaliseren. Als ons lichaam op een bedreigende situatie reageert, is het heel belangrijk om niet in die vicieuze cirkel terecht te komen door te zeggen dat die stress zo slecht is. ‘Stress is normaal!’

D

E GRIEKSE ARTS MARIOS KYRIA-

zis was een aantal jaar geleden veelvuldig in het nieuws toen hij suggereerde dat stress je wel eens jong zou kunnen houden. Kyriazis beweerde dat een stressvol, onregelmatig leven goed voor je is. Veroudering van de cellen gaat samen met een verlies aan functies, was zijn redenering, maar als je de cellen blijft stimuleren ren, dan blijven ze actief en jong. Ze zouden zelfs de schade van veroudering een beetje kunnen herstellen, dacht hij.

Kyriazis past het begrip ‘hormese’ toe op stress. Hij bedoelt dan dat het lichaam na een milde stimulering zoals stress, allerlei processen in werking zet die tegelijkertijd meteen ook ouderdomsschade repareren. ‘Ik geloof niet dat mensen die stress proberen te vermijden, zichzelf een gunst doen’, concludeerde hij in een interview met de Britse onlinekrant The Telegraph. ‘Cellen die aan stress worden blootgesteld, herstellen zichzelf, waardoor ze niet zo snel oud worden.’

Kyriazis raadde zelfs aan om, als het nodig is, af en toe stress op te zoeken. Bijvoorbeeld om je koffer pas in te pakken een half uur voordat je naar het vliegveld vertrekt, of door te proberen een klusje af te maken binnen een door jezelf gestelde tijdslimiet. De stress moet wel goed worden afgewisseld met ontspanning, adviseerde hij. ‘Langdurige blootstelling aan stress is niet goed.’

Doktoren haastten zich om kritiek te uiten op het onderzoek en de beweringen van Kyriazis. Hij zou niet voldoende onderzoek hebben gedaan, was de meest gehoorde stelling. Maar het is een interessante hypothese.

Want er zijn verschillende situaties waarin stress goed is voor je gezondheid. (zie ook het kader ‘Nog meer bewijs dat stress goed voor je is’) Zo helpt een boost van het hormoon cortisol tijdelijk je immuunsysteem te verbeteren. Een deadline kan je dus helpen om een verkoudheid af te slaan. Let wel op: als je chronisch onder stress staat, dan berokkent dit schade. Lang blootstaan aan cortisol is niet goed. Acute stress helpt ook je geheugen

te verbeteren, problemen op te lossen en informatie te verwerken. Daar zorgen de hormonen voor die je hersenen scherp houden tijdens de stressrespons.

Onderzoekt toont bovendien aan dat lichte stress vlak voor een operatie wordt geassocieerd met een beter herstel na een operatie. Stress toont dan een soort vechtersmentaliteit, een teken dat de patiënt beter wil worden.

Dat stress goed voor je is, betekent natuurlijk niet dat je zoveel mogelijk stress moet opzoeken in je leven. Dat je gerust achttien uur per dag en zeven dagen per ton bleek te doen. Maar nu we weten dat stress in veel situaties goed voor ons is, betekent het wel dat je stress niet als een bezetene hoeft te bestrijden, en dat je het zelfs kunt leren waarderen en stimuleren.

Angst dat stress slecht is voor je gezondheid is funest. Een nuchtere houding dat het normaal en natuurlijk is, zal je helpen stress te accepteren voor wat het is. Bij die nuchtere houding hoort ook het devies om intervalstress op te zoeken.

Het komt uiteindelijk hier op neer: zoek betekenis en uitdaging in je leven. Stress hoort daarbij. Vertrouw erop dat dat goede stress is, waar je mee zult leren omgaan. Dat is allemaal veel beter voor je gezondheid dan je hele leven stress proberen te verbannen en vermijden.

‘Zie je een uitdaging in plaats van een bedreiging, dan gaan je bloedvaten openstaan en gaat er meer zuurstof naar je hersenen. Daardoor kun je onder meer beter informatie verwerken.’

JEREMY JAMIESON, PSYCHOLOOG

ELLEKE BAL

Met Theo Compernolle

Stress als vriend (en vijand) Cursus Data: vrijdag 28 oktober, 4, 11, 18 en 25 november Taal: Engels

Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

‘Niemand heeft in zijn leven iets wezenlijks gepresteerd zonder stress’, zegt Theo Compernolle, neuropsychiater en stressconsultant. Compernolle, die door het bedrijfsleven en de overheid vaak om advies wordt gevraagd over stress, is auteur van het boek Stress: vriend en vijand. Hij legt uit dat het verschil tussen die twee de manier is waarop je met stress omgaat, en daar gaat deze cursus over. In vijf sessies zal Compernolle het hebben over verschillende soorten stress, manieren hoe we die kunnen herkennen, en over de manier hoe we ons brein op de juiste manier kunnen gebruiken om optimaal te presteren.

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 3 1

Voor slechts €5,- inclusief verzendkosten sturen wij een recente editie van The Optimist naar iemand die wel wat optimisme kan gebruiken.

Vul de antwoordkaart in, of vul de gegevens online in op www.theoptimist.nl/deeloptimisme

en het nummer valt binnen 2 weken bij hem of haar in de bus. Zonder verdere

Deel ons optimisme.

verplichting. Ook fijn, zo hoeft u uw eigen The Optimist niet weg te geven.

www.theoptimist.nl/deeloptimisme

Denk in kansen.

Column

Lisette Thooft Journalist, spreker, mythosoof en auteur van onder andere De vrouw die ik was. www.lisettethooft.nl

Angst, goed voor u!

FOTO: TESSA POSTHUMA DE BOER

NERGENS ZIJN WE ZO BANG VOOR ALS VOOR ANGST.

Paniekaanvallen schijnen nogal vaak voor te komen, zelfs of juist onder jongeren. Paniekaanvallen zijn spontane en oorzaakloze uitbarstingen van adrenalineaanmaak die stressverschijnselen opleveren waardoor mensen bang worden voor hun eigen angst.

Veiligheid is een obsessie. Laatst hoorde ik Herman van Rompuy, voorzitter van de Europese Raad, het op televisie weer zeggen: ‘Er is veel angst en onzekerheid in onze samenleving.’ Daaraan weet hij een groot deel van de Euroscepsis. Want Europa geeft geen ‘thuisgevoel’. Het enige wat in mensen nog passie opwekt, volgens hem, is die obsessie met veiligheid. Veiligheid die de overheid moet verzorgen. En dat kan de overheid natuurlijk niet.

Maar wat een fascinerend bericht was dat in de wetenschapsbijlagen: een korte, hevige stoot adrenaline blijkt gezond te zijn. Wim Hof – bijgenaamd ‘The Iceman’: hij kan in een sportbroek bijna twee uur in een bak met ijs staan – trainde twaalf vrijwilligers voor een wetenschappelijk onderzoek naar zijn methode. Heftige ademhalingsoefeningen brachten de proefpersonen in een soort acute stresstoestand, waardoor hun adrenalinepeil steeg ‘tot een niveau dat we niet eens zien bij mensen die voor de eerste keer bungeejumpen’, volgens de Nijmeegse onderzoeker Matthijs Kox. Daarna kregen ze bacteriën ingespoten waarvan ze geacht werden griep te krijgen. Ze bleken vijftig procent minder ontstekingseiwitten in hun bloed te hebben dan niet-gestresste proefpersonen die met dezelfde ziekmakers waren bestookt.

Aha, mijmerde ik, zou dat misschien ook het mechanisme zijn waarmee je iemand van de hik kunt

afhelpen? Roep heel hard ‘BOE!’ of grijp de hikker plotseling van achter vast: zijn adem stokt, en de hik is weg. Door de adrenalinepiek? Ooit werd ik op vakantie in Zwitserland wakker met een volkomen vastgeklonken onderrug – ik kon alleen in een hoek van negentig graden lopen. Die dag reed ik met mijn kinderen een steil bergweggetje op, maar mijn zware Kadett trok het weggetje niet: ik moest halverwege omkeren en terugrijden. Voor mijn geestesoog zag ik mijzelf en mijn bloedjes hulpeloos de afgrond in glijden… zelden ben ik zo bang geweest als tijdens dat ritje. Toen ik beneden uit de auto stapte, was mijn rug los. Genezen.

Grappig dat angst heilzaam is. Is dat dan misschien ook een achterliggende reden waarom sommige mensen ongezond leven? Voor de afbraak van alcohol, cafeïne, lezen, bungeejumpen, racen, doen we dat ook allemaal om een gezonde shot angsthormonen op te wekken?

Vreemd toch, dat verlangen naar veiligheid, en tegelijkertijd die onderbuikbehoefte naar gezond gevaar?

Misschien moeten we héél anders gaan denken over angst. Angst, goed voor u! Te veel veiligheid is veel te saai. Misschien vervelen we ons wel letterlijk dood…

Laatst zat ik weer eens in een kerk, vanwege omstandigheden, en ik hoorde de dominee zeggen dat we ons veilig mochten weten in de nestwarmte van de Eeuwige.

Het klonk ouderwets en, vergeef me dominee, ronduit ongezond. Ooit was in de rooms-katholieke kerk bij de communie steevast de mooie frase: ‘Spreek slechts één woord en ik zal gezond worden.’ Vaak heb ik me afgevraagd wat dat ene woord zou kunnen zijn. Misschien wel… BOE! JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 3 3

Duurzaamheid & Innovatie

3 4 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

FOTO’S: JOHAN JEPPSSON/PHOTOGRAPHER.SE

Hier komt

de zon

Met zijn nieuwe bedrijf Solarus wil Leen Zevenbergen zo ongeveer alle wereldproblemen oplossen. Met een beetje hulp van de zon.

DOOR MARCO VISSCHER

D

E DIRECTEUR WAS OVERGEVLOGEN NAAR

Zweden voor overleg met het team. Met een man of tien zaten ze bij elkaar. Leen Zevenbergen kwam luisteren om de stand van zaken op te nemen. Iemand merkte op dat de productie even was komen stil te liggen.

‘Wat? Hoezo?’, wilde Zevenbergen weten.

Tja, de rode siliconenverf was dus niet gekomen.

Twee weken geleden besteld. Nog niet op de fabriek afgeleverd.

En, informeerde Zevenbergen, had iemand er al achteraan gebeld?

Ze keken elkaar aan. Nou, nee.

Toen stond hij langzaam op, pakte de telefoon en kreeg de leverancier aan de lijn. Hij schreeuwde. Hij tierde. Hij schold. ‘Where is my f*cking paint?!’

Toen hij ophing, zaten ze aan tafel met ‘zó’n boei’, glundert Zevenbergen als hij de herinnering ophaalt.

‘Kijk’, zei hij beheerst tegen zijn brave Zweedse werk-

nemers, ‘dít is nu wat wij nodig hebben: iemand die hier de boel verder brengt.’

De anekdote verraadt het ongeduld van een ondernemer die niet langer kan wachten om zijn bedrijf naar een volgende fase te brengen: van het briljante idee – want dat is het – naar grootschalige productie. Die stap is essentieel om de belofte van een unieke, gepatenteerde technologie waar te maken. En die belofte liegt er niet om, meent Zevenbergen. Met Solarus, dat hij begin dit jaar overnam, wil hij de zon gebruiken als bron om allerlei grote mondiale uitdagingen aan te pakken: van het leveren van betaalbare duurzame energie tot schoon drinkwater.

Het idee is dat een zonnepaneel eigenlijk meer zou moeten kunnen doen dan zonlicht omzetten in stroom.

Daar zijn de zonnecellen bovendien niet eens erg efvan 25 graden Celsius) schommelt tussen 15 tot 20 procent; de rest gaat verloren. En dat wordt nog erger als

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 3 5

het warmer is. U leest het goed. We dénken dat zonnepanelen het beter doen in warme, zuidelijke landen, maar de werkelijkheid is dat ze dan juist minder opbrengen. Zonnecellen hebben namelijk de eigenschap om bij een stijging van 10 graden, zo’n 5 procent in rendement in te leveren. Dat verlies kan behoorlijk oplopen op een goede zonnige dag, wanneer de panelen opwarmen tot wel 80 graden.

Solarus heeft nu een manier gevonden om de warmte van de zonnepanelen te gebruiken om water op te warmen, waardoor de zonnecellen kunnen afkoelen en de stroomproductie gelijk blijft. De winst zit ’m in de extra diensten die het paneel hierdoor kan leveren. Want hitte kun je gebruiken om bijvoorbeeld een ruimte te verkoelen of water op te warmen, te zuiveren of te ontzilten. Feitelijk wordt de elektriciteit daarmee een bijproduct, want hitte vormt het hoofdproduct.

‘De integratie van al die diensten in één systeem ligt niet zo voor de hand’, zegt Zevenbergen. En dat is volgens hem niets minder dan een ontregelende vondst – een gamechanger, zoals hijzelf graag zegt – omdat het meerdere diensten combineert. De terugverdientijd wordt volgens Zevenbergen dan ook aanzienlijk teruggebracht tot een kwestie van een paar jaar, afhankelijk uiteraard van diverse factoren zoals omvang, gebruik, klimaat en lokale energieprijzen.

De combinatie van diensten biedt enorme mogelijkheden in alles van woningen en kantoren tot fabrieken en sportcentra. De Verenigde Naties en het Rode Kruis overwegen de systemen van Solarus te gebruiken in een pakket van basisbenodigdheden wanneer ergens een ramp uitbreekt.

Productiemanager Tony Björklund straalt vol trots als hij vertelt over het werk in de fabriek van Solarus. ‘Ik voel dat we dicht bij een ultieme oplossing zitten.’ Maar dan toont hij zich een typische bescheiden Zweed als hij snel toevoegt: ‘De toekomst zal ons leren of onze aanpak de juiste is.’

A

LS BROEDPLAATS VAN EEN ONT-

regelende techniek die de wereld kan veranderen, is het Zweedse Gävle niet de meest voor de hand liggende locatie. Een oude stad met een haven waar al eeuwen geleden hout, koper en ijzer werd verscheept. Vanuit Stockholm ligt het op twee uur rijden noordwaarts. Bij het trein-

3 6 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

Aan de randen van Gävle is de papierindustrie gebleven, met dank aan de uitbundige naaldbomen uit de nabije omgeving. Er is een technische hogeschool.

En er is dus Solarus, gevestigd op een weinig inspirerend industrieterrein. Daar, in een ruime hal van twee verdiepingen, werken zo’n vijftien mensen aan de revolutie.

Daar is ook een prototype van, van die revolutie, en deze staat tegen de balustrade aan, in een hoek van dertig graden. Van een neel, zo’n tweeënhalve meter lang en bijna een meter breed. Maar kom dichterbij en je ziet dat dit megapaneel niet volledig is bedekt met zonnecellen, zoals de panelen die wij op ons dak leggen.

Op slechts een derde van de oppervlakte is een aluminium paneel gemonteerd. Aan de onder- en bovenzijde is deze beplakt met twee strips met flinterdunne zonnecellen.

Onder het paneel bevindt zich een parabolisch gebogen spiegel, zodat de cellen ook zonlicht ontvangen via de onderzijde. Vanwege de bolling leidt de spiegel tot een concentratie van licht, net als bij een lachspiegel of lepel. Vanwege de sterkere lichtintensiteit wordt het ook aanmerkelijk warmer. En geleiders.

Op dezelfde ruimte als de bekende fotovoltaïsche zonnecellen, levert Solarus zodoende met minder zonnecellen een vergelijkbare opbrengst in elektriciteit. Omdat zonnecellen met afstand de duurste componenten van een paneel zijn, levert dat direct een besparing van materialen en kosten op.

Maar bovendien wordt de inkomende zonne-energie die anders verloren gaat, voor 60 procent benut voor hitte. Juist vanwege die extra toepassingen verandert Solarus alle bekende terugverdienmodellen in de branche.

Een briljante gedachte. Toch zag het er een jaar geleden naar uit dat Solarus ten onder zou gaan. Al sinds 2006 was er – onder leiding van de oprichters Niclas Stenlund, lang werkzaam bij de marine, en Stefan Larsson, afkomstig uit het onderzoekslab van energiegigant Vattenvall – minutieus geWant technische uitdagingen zijn er altijd. Zou een kleine aanpassing in de hoek, de werking van het systeem optimaliseren?

Hoe kan een klein verschil in temperatuur, de kwetsbaarheid van de zonnecellen verminderen?

Maar terwijl de techneuten zich bogen over weer een nieuw plan om een kleine

IN DE FABRIEK VAN SOLARUS IN GÄVLE WERKEN DE ZWEDEN MINUTIEUS AAN DE INNOVATIEVE ZONNEPANELEN DOOR SILICONENVERF TE SMEREN WAARDOOR ZOWEL WARMTE ALS WATER KAN WORDEN GELEID (LINKERPAGINA, BOVEN) EN DOOR DE ZONNECELLEN HANDMATIG TE SOLDEREN (ONDER).

nanciering op. Er was simpelweg niemand die de innovatieve systemen naar de markt kon brengen.

Of nou ja, niemand…

Leen Zevenbergen had al wel twintig bedrijven opgezet of overgenomen en doorverkocht toen hij vernam van Solarus.

Zijn vriend Gunter Pauli, een opinieleider op het gebied van duurzaam ondernemen, had erover geschreven in zijn boek Blauwe economie. Daarin werd Solarus genoemd als een voorbeeld van honderd innovatieve bedrijven die in staat zijn de wereld schoner te maken en intussen veel banen te creëren.

Tijdens een ontmoeting opperde Pauli aan Zevenbergen om eens in Zweden te gaan kijken. ‘Er is daar alleen research en development’, had Pauli gezegd, ‘geen zakelijk leiderschap.’ Nou, moet Zevenbergen hebben gedacht, als Gunter Pauli iets suggereert, dan doe je dat. ‘Het is een bewonderend.

Zevenbergen kwam al snel tot dezelfde conclusie. ‘Als je niet oplet, kunnen ze hier

urenlang, nee, dágenlang, discussiëren over getallen en metingen.’ Technische details, meent Zevenbergen, die niet altijd evenveel bijdragen aan werkelijke verbetering. En trouwens, zelfs met zoveel technische intelligentie in huis gaat er wel eens iets mis.

João Gomes, de ‘perfectionist uit Portugal’ die rondliep bij prestigieuze instituten als CERN en MIT, geeft schuchter toe dat hij eens berekeningen had gemaakt voor ‘een dak op het noorden’, om zich pas later te realiseren dat de klant zich bevond op het zuidelijk halfrond – en daar is alles natuurlijk omgedraaid.

Het licht zou uitgaan, in de fabriek van Solarus, als er niet iemand kwam om alle opgebouwde kennis te behouden en eindelijk commercieel te benutten. Toen Zevenbergen kwam kijken, besloot hij dat hij die iemand wilde zijn.

Waarom? Hij laat een korte pauze vallen. ‘Ik ben toch in de wereld om die beter te maken?’ Het zou pedant kunnen klinken, maar uit de mond van de kalme, innemende Zevenbergen klinkt het eerder verontschuldigend. ‘De gave die ik heb, moet ik aan-

‘Ik voel dat we dichtbij een ultieme oplossing zitten.’

TONY BJÖRKLUND, PRODUCTIEMANAGER SOLARUS

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 3 7

‘De gave die ik heb, moet ik aanwenden in het belang van de wereld. Anderen kunnen het niet, of gaan het niet doen.’

LEEN ZEVENBERGEN, CEO SOLARUS

3 8 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

wenden in het belang van de wereld, vind ik. Anderen kunnen het niet, of gaan het niet doen.’

Later zal hij nog zeggen: ‘We hebben haast.’ Daarmee doelt hij op de door hem gevoelde noodzaak om snel verbeteringen aan te brengen in het dagelijkse leven van mensen in arme landen. Dat heeft Zevenbergen dan ook verankerd in de missie van Solarus: ‘Naast het beantwoorden van het klimaatvraagstuk en het energietekort, moeten we bovenal ook de armoede oplossen en de honger, en de gezondheidsproblemen die daarmee gepaard gaan.’

Ach, je moet érgens beginnen…

Die urgentie heeft hem er ook toe gebracht om een andere persoonlijke ambitie te laten varen. Nadat hij drie jaar lang de topman was bij de beursgenoteerde IT-dienstverlener Qurius, raakte hij opgebrand. Hij zat maanden thuis. Was nog nooit gebeurd.

Altijd was hij aan het ondernemen en investeren – en nu ging het even niet meer. Hij had al wel vaker een boek geschreven. En nu laat ik mijn baard staan, over ‘creatief ondernemen en sprankelend inspireren’, werd in 2007 het managementboek van het jaar.

Of Duurzaam @ the speed of passion, over waarom passie nodig is als je de vergroening van het bedrijfsleven wilt versnellen. Dat waren vlotte, toegankelijke boeken. Maar deze keer wilde hij iets anders.

Nu hij thuiszat, wilde hij meer verdieping aanbrengen in zijn interesse voor duurzaam ondernemerschap. Hij was al voorzitter van het Social Venture Network Europe en hij was bezig om het Amerikaanse concept van B Corp in Nederland op te zetten. Maar hij voelde behoefte aan een meer intellectuele uitdaging. Hij wilde op het onderwerp promoveren. Hij las stukken, schreef stukken, was bezig met de Erasmus Universiteit Rotterdam en de Universiteit Utrecht. Het ging best lekker.

En toen was daar dus Gunter Pauli met zijn advies om naar Zweden te gaan. Zevenbergen beseft het: ‘Nu sta ik weer met m’n poten in de modder.’ De promotie is even uitgesteld.

Die modder moeten we overigens niet te letterlijk nemen. Zevenbergen reist zich een slag in de rondte, op zoek naar zowel investeerders als partners om de grootse plannen te kunnen realiseren. Als er eenmaal op grote schaal kan worden geproduceerd, zullen de systemen van Solarus binnenkort ver-

koeling brengen in zowel de kantoren van de Bank of Namibia als in de koeienstallen van een van Mexico’s grootste zuivelboerderijen. Het water in het grote zeeaquarium aan het Waterfront in Kaapstad en een zwembad in het Duitse Birkenfeld zal worden verwarmd. Er zal stroom worden geleverd aan een toeristengebied in China en aan wooncomplexen in Denemarken en Katar.

En een aardappelgigant zal Solarus inzetten voor het zuiveren en ontzilten van water. De variëteit aan activiteiten, sectoren en regio’s laat volgens Zevenbergen goed zien wat zijn bedrijf kan betekenen.

En wat dan? Dan komt er een fabriek in Nederland om massaproductie te draaien.

En nog meer fabrieken op andere plekken, dicht bij de afnemers. Alle medewerkers zouden moeten worden uitgekozen omdat ze dat hogere doel van vooruitgang dienen.

De systemen moeten ook kleiner worden, zodat mensen ze, net als reguliere zonnepanelen, zelf kunnen vervoeren en installeren.

Er wordt al gewerkt aan de mogelijkheid om al die systemen in de ‘cloud’ (online opslagplaats) te zetten, zodat kan worden opgemerkt wanneer een systeem een defect vertoont, of zodat gebruikers een automatisch berichtje kunnen ontvangen om hun besparing inzichtelijk te maken.

Op de korte termijn zijn er nog voldoende obstakels. Om grootschalig te produceren, is een dure machine nodig, die inmiddels is besteld en zal worden geleased. Tot nu toe wordt al het snijden en solderen van de zonnecellen met de hand gedaan in Gävle. En zo’n lange, smalle strook zonnecellen moet nauwkeurig worden neergelegd op de siliconenlijm; zit je er een millimetertje naast, dan is het allemaal voor niets geweest.

Ze maken nu zo’n vijfhonderd systemen per maand; dat moet snel verdubbelen.

Voorlopig is het allemaal handwerk, dat misschien wel moet worden uitbesteed aan een lageloonland, waarmee ook daar werkgelegenheid wordt gecreëerd.

‘Als ik hier zit’, zegt Zevenbergen op een bureaustoel in een werkomgeving waar hij wel de leider is maar geen vaste werkplek heeft, ‘en zie wat de effecten kunnen zijn en wat we kunnen bereiken...’

Hij maakt zijn zin niet af. Hij glimlacht alleen maar. functioneert zelf ook minder goed als het bloedheet is.

MARCO VISSCHER

Wil je ook jouw leiderschapstalenten beter inzetten en benutten...

Egowijs Leiderschap is powered

by The InnovationCircleŠ

Ontdek zelf de kracht van Egowijs Leiderschap Het is de egowijze leider die zorgt voor grootse organisaties zoals in gezaghebbend onderzoek van Collins, Gallup en McKinsey naar voren komt.

Als je jezelf kent word je de natuurlijke en vernieuwende leider in je organisatie van morgen. Een leider die team en organisatie moeiteloos aan laat sluiten op het steeds hogere tempo van vernieuwingen in de 21e eeuw.

Kijk voor alle informatie over Egowijs Leiderschap op: www.egowijsleiderschapacademie.nl

Maak nu kans op gratis deelname aan ons leiderschap programma in september twv â‚Ź 7500,00 Zie de site voor de actie en voorwaarden.

De werking van De InnovatieCirkel is een integrale aanpak waarin de bezieling in de organisatie wordt ontketend met passie, economische intelligentie en de drang de beste van de wereld te willen zijn.

EGOWIJS LEIDERSCHAP A C A D E M I E

Leiderschaps-,team-,organisatie-, persoonlijke ontwikkeling en coaching

VAN ONGEREPTE NATUUR NAAR NANJING ROAD, ‘S WERELDS DRUKSTE WINKELSTRAAT: DE EVOLUTIE VAN DE MILIEUBEWEGING?

FOTO’S: PCRUCIATTI/SHUTTERSTOCK; FUYU LIU/SHUTTERSTOCK

Duurzaamheid & Innovatie

Een nieuwe milieubeweging is in de maak. Wat willen de ‘ecomodernisten’?

DOOR MARCO VISSCHER

nieuwe

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 4 1

LOKALE VOEDSELMARKTEN ZIJN IN OPKOMST. ECOMODERNISTEN SCHUWEN INDUSTRIËLE LANDBOUW NIET.

wel eens dat het hem zwaar viel om groen te zijn; het kan ook zóveel dingen betekenen, verzuchtte hij. Zeg vandaag de dag dat je groen bent en je geeft een helder signalement af. Je bent tegen kernenergie. Tegen biotechnologie. Tegen consumptisme en economische groei. Je bent voor windmolens, biologische landbouw en lokaal voedsel. Voor internationale afspraken om klimaatverandering tegen te gaan. Groen is tegenwoordig synoniem geworden voor een vrij helder omschreven rij van meningen over het milieu.

Dat beeld is nu aan het kantelen.

Een nieuwe lichting milieubeschermers is bezig die ingesleten opvattingen kritisch te herzien. Ze willen de nadruk op negatieve berichten en doemscenario’s vervangen door een positieve toekomstvisie.

Ze zien technologische innovatie en ondernemerschap niet als problematische activiteiten die moeten worden ingeperkt, maar als mogelijke oplossingen die moeten worden gestimuleerd.

Hun boegbeelden zijn uitgesproken recalcitrant – niet omdat ze zo graag tegendraads willen zijn, maar omdat hun meningen indruisen tegen het gangbare beeld van de milieuactivist.

Zo bouwen zij aan een heuse nieuwe milieubeweging; eentje die zich ontvouwt naast de bestaande.

En hoewel ze – niet verwonderlijk bij een schisma – kan rekenen op kritiek van gevestigde groene denkers, telt ze steeds meer overlopers. Onder hen bevinden zich gerespecteerde onafhankelijke denkers als Stewart Brand, bekend van de Whole Earth Catalog, maar ook leiders van meer degelijke milieugroeperingen, zoals Peter

Kareiva van The Nature Conservancy, een beweging met meer dan een miljoen leden.

Toch ligt ook voor deze ‘ecomodernisten’, zoals ze wel worden genoemd, het Kermitcomplex op de loer; ze vormen geen hechte groep met coherente standpunten. Ja, er is een groep aan het ontstaan rondom Michael Shellenberger en Ted Nordhaus (zie het interview op pagina 44), maar eerder verzamelen ze zich rondom een kenmerkende manier van hoe ze de wereld beschouwen. Ze keren zich af van emotionele, sentimentele argumenten. Ze hebben niets op met nostalgie en kijken vooral vooruit naar de toekomst, die niet alleen beter moet zijn voor dieren, planten en bomen, maar vooral ook voor de miljarden mensen die de aarde bewonen en die hunkeren naar een modern leven. Hun opstelling is rationeel, met een nuchter beeld van de mogelijkheden en beperkingen van wetenschap en politiek.

En wie zijn hoofd koel houdt, kan een frisse kijk meebrengen. Zo is er onder ecomodernisten brede steun voor een relatief nieuwe opvatting in de wereld van natuurbehoud: het terugbrengen van wildernis en de introductie van diersoorten die er ooit leefden. Het zijn ideeën die nog altijd controversieel zijn van wege de mogelijk onvoorspelbare en ongewenste gevolgen van een dergelijke ingreep.

Nog meer omstreden is het idee om uitgestorven diersoorten terug te brengen. Op basis van bewaard gebleven DNA kan een kloon worden gemaakt, wat bijvoorbeeld al is gebeurd bij de uitgestorven Pyrenese steenbok. De omarming van ‘ont-uitsterving’ past perfect bij de groene visie van de nieuwe milieudenkers: het is een modern, technologisch antwoord dat de natuur kan verrijken. En het is een antwoord dat garant staat voor een lawine aan ethische bezwaren bij mensen die volgens de voorstanders in het verleden leven.

Want wat sommigen aanzien voor een frisse blik, zien anderen als ketterij. En inderdaad leidt het soms tot standpunten die ongemakkelijk kunnen zijn voor milieugroepen die al decennialang actievoeren.

Kernenergie is zo’n gevoelig punt. Sommige ecomodernisten steunen kernenergie als onderdeel van een brede strategie om zowel klimaatverandering tegen te gaan als betaalbare elektriciteit toegankelijker te maken voor mensen in ontwikkelingslanden, omdat het volgens hen de goedkoopste manier is om CO2-arme energie te verkrijgen.

FOTO’S: GALYNA ANDRUSHKO/SHUTTERSTOCK; GGRIGOROV/SHUTTERSTOCK

K

ERMIT DE KIKKER KLAAGDE

Anderen zijn geen voorstander van het promoten van biologische landbouw en lokaal voedsel op grote schaal. Volgens hen is er in de biologische landbouw geen grote kans op een enorme doorbraak waardoor de oogst per hectare ineens drastisch toeneemt.

Die belofte schuilt volgens hen wel in genetische modificatie, waardoor hier meer fondsen voor innovatie naartoe zouden moeten gaan. Daarmee kunnen twee urgente problemen worden opgelost, menen zij: een groeiende wereldbevolking kan dan op een efficiënte wijze worden gevoed, en omdat minder landbouwgrond nodig is, kan meer ruimte worden teruggegeven aan de natuur.

Ecomodernisten zijn er niet op uit om de natuur te veroveren en domineren, maar om haar meer ruimte te geven. Dus slaan ze aan het rekenen en steunen ze slimme technologieën, zodat we zo min mogelijk beslag leggen op de natuur. Dan kom je niet zelden uit in het laboratorium. Dus: geen kleding van katoen, maar van polyester. Maar ook: geen wilde vis meer, maar kweekvis. En, wie weet in de toekomst: geen verse groenten, fruit en vlees, maar een mix van noodzakelijke calorieën, verpakt in pillen.

Mark Lynas, een Britse milieuactivist en journalist, schrijft het zo in De mens als god: ‘De natuur bepaalt niet langer hoe de aarde eruitziet. Wíj doen dat. Het is onze keuze wat hier gebeurt.’

U begrijpt: deze nieuwe milieubeweging wordt niet overal met gejuich ontvangen.

De ecomodernisten willen de strikte scheiding tussen mens en natuur opheffen.

Die scheiding is volgens hen aangebracht door onaantastbare iconen van de milieubeweging. Zij droomden van ongerepte wildernis, als een tegenwicht voor de bewoonde wereld. Maar dat beeld, zeggen de ecomodernisten, is vals. Henry David Thoreau leefde twee jaar afgezonderd in een bos, maar bracht elke week de vuile was naar zijn moeder. Voordat Yosemite een van Amerika’s mooiste, beschermde nationale parken werd, dreef John Muir de Miwok-Indianen en andere bewoners het park uit.

De natuur staat nu eenmaal niet los van mensen. Hoewel ‘traditionele’ milieubeschermers het met die stelling vermoedelijk eens zijn, blijkt het tegendeel voortdurend uit hun andere opvattingen. Ze beschouwen de natuur als uiterst kwetsbaar. Daarom moet zij worden beschermd tegen de mens, wiens invloed doorgaans wordt gezien als verderfelijk. Het enige wat wij nog kunnen

doen, is ons zoveel mogelijk inhouden en proberen de schade beperkt te houden. Om Moeder Aarde te ontzien, moeten we onze ‘ecologische voetafdruk’ steeds verder verkleinen. De tegenstelling tussen de (slechte) mens en de (goede) natuur zit er diep in.

De ecomodernisten betwisten niet zozeer de problemen en uitdagingen, maar stellen zich wat pragmatischer op. Ze wijzen erop dat ecosystemen heel wat weerbaarder zijn dan vaak wordt verondersteld. En ze erkennen dat de natuur simpelweg meerdere functies heeft, óók om te voorzien in een aantal van onze behoeften. Daar hoeven we ons niet voor te schamen, beweren zij. Ze zien geen praktisch nut in het schuldcomplex waarmee het debat over het milieu wordt omgeven. In de nieuwe groene visie bestaat natuur te midden van een grote variëteit aan moderne landschappen waarin de mens een centrale rol inneemt.

Die gedachte zit onder meer achter een nieuwe index om de gezondheid van oceanen te bepalen, opgezet door meer dan zestig onderzoekers. ‘Gezondheid’ vonden zij een mooi doel, maar te abstract. Daarom werden cijfers gegeven voor een reeks van algemene doelstellingen die mensen van de oceaan verwachten, waaronder recreatie en mogelijkheden om te vissen. De index neemt uitdrukkelijk afstand van het idee dat een oceaan ‘ongerept’ moet zijn, maar pas waarde heeft als ze diensten levert waar mensen om geven. Het meewegen van menselijke behoeften in het bepalen van de gezondheid van een ecosysteem is ‘een radicale breuk met de traditionele aanpak van natuurbehoud’, schreef mariene bioloog Benjamin Halpern bij de lancering van de index.

Toch sluit deze nieuwe benadering aan bij een idee dat steeds meer steun krijgt, óók bij de meer traditionele milieubeweging: het idee dat we leven in het Antropoceen. Dat is de informele naam voor het huidige tijdperk waarin de aarde en het klimaat sterk worden bepaald door menselijke activiteit. Geologen voeren overleg om het woord op te nemen de Industriële Revolutie, rond 1800. Daarmee zou worden erkend dat de mens een fundamenteel onderdeel is van alle ecosystemen – en ook, zeggen de ecomodernisten, dat je pas een effectief milieubeleid kunt opstellen als je het oude idee loslaat dat de natuur moet worden losgeweekt van de mens.

Hoe ecomodernisten en ‘traditionele’ mi-

lieudenkers aankijken tegen de stad is illustratief. In het huidige milieudenken wordt de stad verguisd en het platteland opgehemeld: dáár is de band met de natuur te herstellen.

De Verenigde Naties gaven in een rapport al eens aan dat in steden de belangrijkste milieuproblemen bij elkaar komen.

Dat blijkt volgens de ecomodernisten aan iets anders te liggen: in de stad wonen mensen kleiner en dichter op elkaar, waargie omgaan. In de stad gaan juist veel meer openbaar vervoer. In de stad ligt het geboortecijfer aanmerkelijk lager. Sommigen zien Manhattan, ’s werelds rijkste en dichtstbevolkte stedelijk gebied, als ‘een utopische gemeenschap voor milieuactivisten’.

E

R IS VEEL TE ZEGGEN VOOR EEN MO-

ment van grondige herbezinning voor de milieubeweging. Niet omdat ze heeft gefaald. Bepaald niet zelfs. Er zijn successen genoeg. In de afgelopen decennia is de kwaliteit van de lucht en ons water sterk verbeterd. Vuile industrieën zijn schoner geworden. Dieren en hun leefomgeving worden beter beschermd.

Uiteraard zijn er nog voldoende mondiale problemen, maar voor de beweging zit de uitdaging eerder in aansluiting bij de massa.

Dat lijkt tegenstrijdig, want niet eerder is het groene evangelie zozeer doorgedrongen tot de gevestigde orde. Immers, grote bedrijven doen aan verantwoord ondernemen, overheden verstrekken subsidies aan groene initiatieven, en dagbladen besteden aandacht aan milieu en duurzaamheid – en laten daarbij een cynisch toontje allang achterwege.

Er zijn drie redenen waarom de milieubeweging goed zou moeten kijken of de ecomodernisten een antwoord kunnen bieden op ontwikkelingen die zich steeds nadrukkelijker presenteren. Allereerst is er de geringe effectiviteit van het milieubeleid. De internationale onderhandelingen rondom nitie teleurstellend. In Nederland blijkt het vorig jaar afgesloten Energieakkoord, met steun van Stichting Natuur en Milieu en Greenpeace, vooral een bouwwerk van subsidies en vriendjespolitiek, dat al op korte termijn belastingbetalers 800 euro per jaar extra kost, zonder duidelijke milieuwinst. En in de Verenigde Staten splijt het onderwerp intussen de twee grootste partijen. Het milieu wordt daar gezien als een thema van de JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 4 3

Democratische Partij – en wel het linkse, elitaire, blanke, welvarende deel, dat juist onder vuur ligt van de Republikeinen. Zo ligt er een prangende vraag: hoe kan de milieubeweging weer effectief worden?

Ten tweede zijn we getuige van een stormachtige doorbraak van arme en opkomende landen. De milieubeweging heeft altijd een ontwikkelingsmodel voorgestaan waarin de economische groei geleidelijk zou verlopen, en voornamelijk onder de voorwaarde dat het milieu zou worden beschermd. Maar binnen de kortste keren zal een groeiende wereldbevolking willen genieten van een modern leven. Het lijkt erop dat milieuactivisten hun visie op economische groei moeten heroverwegen.

Tot slot is er afnemende interesse bij het publiek. Bij enquêtes geven we netjes aan dat we milieu belangrijk vinden, maar uit diezelfde onderzoeken blijkt dat het onderwerp nauwelijks prioriteit heeft; over andere thema’s als werk, zorg, onderwijs, criminaliteit en integratie maken we ons altijd méér zorgen. Sinds de crisis zegt een meerderheid van de Amerikanen in een jaarlijks terugkerend opinie-onderzoek dat ze milieuschade zullen accepteren als het economische groei brengt: een trendbreuk sinds de eerste meting van een dergelijke vraag, ruim twintig jaar geleden. Misschien hebben we niet zo veel meer op met de sombere berichten over klimaatverandering? Misschien zijn we moegeslagen van de onheilstijdingen? Zou een positieve, optimistische kijk niet juist effectiever zijn? Dat zijn vragen om kritisch De ecomodernisten zullen niet op alles het juiste antwoord bieden. Zoals de ‘oude’ milieubeweging te snel meent dat de natuur heilig is, zo zoekt de ‘nieuwe’ milieubeweging te vaak heil in technologie. Te vaak worden ze nog weggezet als tegendraads, maar die typering lijkt vaak een manier om fundamentele discussie uit de weg te gaan.

En debat is nodig. Laten we daarbij geen karikaturen maken: hoe groen we in de milieubeweging ook precies zijn, uiteindelijk de planeet waar het goed toeven is.

MARCO VISSCHER

is zelf ook een overloper.

4 4 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

NORDHAUS (LINKS) EN SHELLENBERGER: TEGENDRAADS, MAAR NIET UIT OP EEN RELLETJE.

De nieuwe groene helden Gesprek met Michael Shellenberger en Ted Nordhaus, grondleggers van de nieuwe milieubeweging. ‘Deze eeuw nog zullen we negen miljard mensen op de planeet hebben die een modern leven willen. We moeten voor hen een manier vinden om dat te krijgen.’

DOOR MARCO VISSCHER

FOTO: MICHELE BECKWITH

MILIEUACTIVISTEN VERHEERLIJKEN HET BOERENLEVEN. ECOMODERNISTEN MENEN DAT STUWDAMMEN DAT LEVEN ZULLEN VERBETEREN.

snellen naar een toekomst waarin alle wereldbewoners kunnen genieten van een veilig, vrij, welvarend en volwaardig leven op een ecologisch florerende planeet.’ Het is geen gekke doelstelling voor een groene denktank. The Breakthrough Institute, gevestigd in Oakland, Californië, heeft dan ook lovende woorden mogen ontvangen.

Het weekblad Time plaatste de oprichters al eens in een eregalerij van ‘groene helden’.

Tegelijk is er ook de nodige kritiek. Niet alleen uit de conservatieve, Republikeinse hoek, waar ze ‘gevaarlijk ontwrichtend’ worden genoemd, maar ook bij milieuactivisten – sommigen van hen hebben opgeroepen om het tweetal volledig te negeren.

Hoe kan dat nu?

Michael Shellenberger en Ted Nordhaus menen dat de milieubeweging toe is aan vernieuwing. Allebei kennen ze die ‘alternatieve’ wereld goed. Shellenberger werkte onder meer bij mensenrechtenorganisatie Global Exchange, Nordhaus bij het Environmental Defense Fund. De twee ontmoetten elkaar tijdens een campagne om een nabijgelegen sequoiabos te redden. Dat lukte.

Vol trots wilden ze de strijd aanbinden met klimaatverandering – en toen realiseerden ze zich dat de beweging onvoldoende is uitgerust om zo’n complex, mondiaal probleem te bestrijden.

Ze schreven een vlammend pamflet, tien jaar geleden, waarin ze kritiek hadden op de tunnelvisie van milieuac-

tivisten. Die leidde er volgens hen toe dat allerlei dogma’s, zoals het idee dat het milieu een ‘ding’ is dat losstaat van mensen, in stand worden gehouden. ‘We zijn ervan overtuigd geraakt’, stelden ze, ‘dat de milieubeweging met al haar niet-onderzochte veronderstellingen, achterhaalde concepten en uitgeputte strategieën moet worden begraven, zodat iets nieuws kan opbloeien.’

The Breakthrough Institute – naar Amerikaanse maatstaven een kleine organisatie, gesteund door particuliere liefdadigheid – verricht beleidsanalyses over thema’s als energie, natuurbehoud en innovatie. Ze hebben rapporten geschreven over uiteenlopende onderwerpen: van een kritische voetafdruk tot een historische uiteenzetting van hoe de Amerikaanse overheid revolutionaire technologieën heeft gesteund.

Het zou verkeerd zijn om Shellenberger en Nordhaus weg te zetten als tegendraadse denkers die uit zijn op een relletje. Als ze erop uit waren om aandacht te genereren, dan zijn ze er bedroevend slecht in. Hun nieuwsbrief gaat uit naar een bescheiden aantal van 3000 e-mailadressen. De eigen uitgave, Breakthrough Journal, verschijnt in een oplage van een paar honderd – en die worden meestal weggegeven, niet verkocht.

We zitten in een restaurantje in Oakland, bij de baai van San Francisco. Wat opvalt, is hoe genuanceerd Shellenberger en Nordhaus eigenlijk zijn en hoe ze elkaar scherp houden door voortdurende tegenspraak en aanvullingen. Het gesprek verplaatst zich later naar hun bescheiden kantoor, bij een metrostation waar daklozen zich ophouden.

Wat is jullie grotere visie?

Michael Shellenberger: ‘Onze visie is een planeet waarop we veel meer energie verbruiken. Die energie wordt zowel schoner als goedkoper, zodat we klimaatverandering voorkomen en een betere milieukwaliteit bereiken. We zullen voor het verbouwen van meer voedsel minder land nodig hebben, en dus land terug kunnen geven aan de natuur. Dankzij de schonere en goedkopere energie kunnen we zeewater ontzilten en zodoende bloeiende, groene gemeenschappen van schoon water voorzien. In de toekomst zullen we een grotere overvloed hebben aan energie, water en voedsel, én aan natuur en wilde dieren. Deze visie is volledig in lijn

FOTO’S: PIERRE-YVES BABELON/SHUTTERSTOCK; VENTDUSUD/SHUTTERSTOCK

O

M DE OVERGANG TE VER-

met de ontwikkeling die de mensheid heeft doorgemaakt vanaf het moment dat we met landbouw begonnen en na verloop van tijd minder land nodig hadden, terwijl we tegelijkertijd rijker werden.’

Ted Nordhaus: ‘Er zal een omslagpunt komen waarop de menselijke impact op de planeet piekt en vervolgens afneemt. We zien het nu al gebeuren: we geven marginale landbouwgrond aan de natuur terug, onze energiebronnen stoten minder CO2 uit, in de Verenigde Staten en Europa neemt het gebruik van bestrijdingsmiddelen per opbrengst af. We kunnen óf dat omslagpunt naar voren halen, óf het proces vertragen.’

Shellenberger: ‘Energie goedkoper maken, zou het belangrijkste doel moeten zijn, zodat we onszelf in staat stellen om al die prachtige dingen in de wereld voor elkaar te krijgen.’

Nordhaus: ‘Deze eeuw nog zullen er naar verwachting negen miljard mensen op de planeet leven die een modern leven willen.

We moeten voor hen een manier vinden om dat te krijgen.’

Sommige traditionele milieubeschermers zetten jullie weg als ‘techno-optimisten’, mensen die er blind op vertrouwen dat technologie ons zal redden.

Nordhaus, fel: ‘Nee! Wij zijn niet de technooptimisten, maar zij! Zij denken dat we over alle technologie beschikken die nodig is – of het nu om zonnepanelen gaat of biologische landbouw. Wij zijn degenen die zeggen dat dit waarschijnlijk te optimistisch is. Inderdaad, wij denken dat technologie problemen kan oplossen. Maar eigenlijk verschilt dat niet van wat zij zeggen. Alleen vinden wij dat je open moet staan voor alle mogelijke technologieën.’

Shellenberger, gespeeld verbaasd: ‘Uh, wacht eens even, wat is er eigenlijk mis met optimisme?’

Nordhaus: ‘Precies! Ik denk dat we beter in staat zijn om te gaan met problemen als we optimistisch zijn in plaats van pessimistisch. Al het onderzoek van psychologen wijst erop dat pessimisme leidt tot cynisme, fatalisme en doemdenken. Het zet niet aan tot grootschalige collectieve actie.’

Shellenberger: ‘Aan de andere kant moet ik toegeven dat het mensen op korte termijn kan motiveren. Dit gebeurt aan de lopende band.’

Nordhaus: ‘Oké, maar de houdbaarheidsdatum van dit soort breed gedragen zorgen is beperkt. Er zal een moment komen waarop mensen zich realiseren dat het probleem

4 ecomodernisten STEWART BRAND

Sausalito, Californië, Verenigde Staten Visionair en pionier van de tegencultuur in de jaren zestig. Dacht lange tijd dat je beter naar het platteland kon gaan om het milieu te ontzien en de natuur te ervaren. Bekeerde zich enkele jaren geleden in Whole earth discipline: an ecopragmatist manifesto tot het ecomodernisme. Wijst daarin onder meer op de milieuvoordelen van dichtbevolkte megasteden. Oprichter van Long Now Foundation, waarmee hij zich sinds kort bezighoudt met het terugbrengen van uitgestorven diersoorten. | WWW.SB.LONGNOW.ORG PETER KAREIVA

Arlington, Virginia, Verenigde Staten Reist als chief scientist van The Nature Conservancy, met een miljoen leden een van ’s werelds grootste natuurbeschermingsorganisaties, alle continenten af om de impact van natuurbehoud te analyseren. Schept tijdens presentaties zichtbaar plezier in het ontkrachten van milieumythes.

Zoals de mythe van de ‘kwetsbare natuur’ of ‘ongerepte wildernis’, of het beeld van de eenzame natuurvorser die in volledige afzondering in adoratie van Moeder Aarde bivakkeert en een diepzinnige, spirituele transformatie doormaakt. Indrukwekkende productie van wetenschappelijke artikelen. | WWW.NATURE.ORG

MARK LYNAS

Oxford, Groot-Brittannië Gooide ooit een taart in het gezicht van ‘sceptische milieuactivist’ Bjørn Lomborg vanwege diens vermoede leugens. Schreef artikelen en boeken met een eenzijdige alarmistische toon. Nu niet meer. Bevindt zich middenin een transitie naalr het ecomodernisme. Hinkt in De mens als god: hoe de aarde het Antropoceen kan doorstaan nog op twee gedachten, door bijvoorbeeld het concept van planetaire grenzen te accepteren als een gegeven. Zijn laatste boek heet Nuclear 2.0: why a green future needs nuclear power. | WWW.MARKLYNAS.ORG MATT RIDLEY

Blagdon, Newcastle upon Tyne, Groot-Brittannië Is met een academische achtergrond in de ecologie en praktijkervaring als redacteur van The Economist, de ideale figuur om te beargumenteren dat natuurlijke grenzen niet bestaan. Dat standpunt werd onderdeel van zijn boek De rationele optimist: over de evolutie van welvaart. Wijst in columns en essays op de voortdurende vooruitgang die mogelijk wordt gemaakt wanneer ideeën elkaar ontmoeten en nieuwe ideeën creëren. Zijn onderhoudende TED-talk werd een hit. Sprak zich uit als voorstander van schaliegas. | WWW.MATTRIDLEY.CO.UK

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 4 7

‘Kom op, Mike!

Uitgebreid wetenschappelijk onderzoek toont aan dat milieukwaliteit samenhangt met economische groei.’

TED NORDHAUS

nooit zo ernstig was als werd gesuggereerd. Het apocalyptische scenario mag dan de aandacht van mensen trekken, het heeft helaas een verkeerde uitwerking op het publieke debat, dat uiteindelijk op die manier deprimerend wordt.’

Hoe kun je nu voor economische groei zijn en om het milieu geven?

Shellenberger: ‘Het is een complexe relatie, die soms te eenvoudig wordt voorgesteld, zowel het positieve als het negatieve verband. Veel van wat “aantasting” van het milieu wordt genoemd, is in feite slechts een verándering. Of je het destructief of positief vindt, hangt af van je perspectief. Als je een moeras ziet als een broednest voor malariamuggen, dan is het moeras droogleggen en veranderen in landbouwgrond een milieuverbetering. Maar als je een plaatselijke bewoner bent die graag vogels kijkt, dan kun je het zien als verslechtering.’

Nordhaus, geïrriteerd: ‘Kom op, Mike! Uitgebreid wetenschappelijk onderzoek toont aan dat milieukwaliteit samenhangt met economische groei.’

Shellenberger: ‘Milieubeschermers hebben het vaak over ontbossing als gevolg van onze vraag naar meer consumptieartikelen, maar denk hier eens over na: het grootste deel van de wereldwijde ontbossing vond plaats vóór de industriële revolutie.’

Nordhaus: ‘Inderdaad! Mensen slaagden erin een groot deel van Noord-Amerika te ontbossen en bijna alle megafauna uit te roeien toen er slechts enkele miljoenen inwoners op deze planeet waren. We zijn in staat met weinig mensen een hoop milieuschade aan

te richten, in een tijd zonder economische groei.’

Shellenberger: ‘Sinds het uitbreken van de economische crisis is in Griekenland de ontbossing toegenomen. Waarom? Omdat mensen het bos in trekken voor brandstof.

Niet lang gelden is een familie gestikt nadat hun geïmproviseerde houtkachel een brand had veroorzaakt. De familie had ervoor gekozen hout te gebruiken omdat de brandstofprijzen waren gestegen.’

Nordhaus: ‘Milieubeschermers zeggen dat we een betere milieukwaliteit zullen krijgen als je de economie bewust terugschakelt, maar het zal juist een slechtere milieukwaliteit opleveren.’

Suggereren jullie dat er weinig steun vanuit de milieubeweging is voor de economische ontwikkeling van opkomende en arme landen?

Nordhaus: ‘Jazeker! Het idee is dat arme landen zich mogen ontwikkelen – maar alleen langzaam, en alleen op een bepaalde manier, niet zoals de rijke landen het hebben gedaan. Zij zullen de verleidingen van de consumptiemaatschappij moeten weerstaan.’

Shellenberger, ironisch: ‘Stel je de wereldramp eens voor als één miljard Chinezen in een auto gaan rijden!’

Nordhaus haakt in: ‘Inderdaad, laten we het landelijke leven op waarde schatten, met zijn kleinschalige landbouw.’

Shellenberger: ‘Het ideaalbeeld van duurzame ontwikkeling was: kleine boeren en Indianen in het Amazoneregenwoud die noten verzamelen om te verkopen aan rijke milieubeschermers in het Westen. Als je even bij dit idee stilstaat en er een moment over nadenkt, wordt het belachelijk. Wie zijn wij om te beslissen hoe zij hun leven zouden moeten leiden? Per slot van rekening zullen sommigen van hen misschien wel in een grote stad willen wonen; dat is in ieder geval wat een hoop mensen hier willen. Er is iets in dat hele duurzame ontwikkelingsverhaal dat ontzettend hiërarchisch is.’

Nordhaus: ‘Het is een koloniaal model!’

Shellenberger: ‘Zij moeten niet dezelfde fouten maken die wij gemaakt hebben, heet het dan. In plaats daarvan gaan we producten van hen kopen.’

Nordhaus, cynisch: ‘We zullen ze helpen duurzaam te worden.’

Shellenberger: ‘En dit werd de manier

waarop de milieubeschermers de tegenstrijdigheden tussen hun milieu-idealen en humanitaire idealen konden verenigen…’

Nordhaus: ‘…en die in hun eigen leven.’

Shellenberger, lachend: ‘Precies, want zij lijken te genieten van hun auto’s, en vinden het niet erg om met het vliegtuig naar al die VN-conferenties te gaan. Het idee van duurzame ontwikkeling stelde je in staat te denken dat niet iedereen zou kunnen leven zoals wij, en dat het beter zou zijn zo. Omdat arme mensen gelukkiger zouden zijn als ze hun noten konden plukken.’

Nordhaus: ‘Ja, dág!’

Zien jullie jezelf als milieubeschermers?

Shellenberger: ‘Ik denk dat het afhangt van dat je om de natuur geeft en graag tijd buiten doorbrengt, dan ja, natuurlijk, net zoals bijna iedereen een milieubeschermer is. Maar als het betekent dat je tegen economische groei bent en de energieproductie wilt beperken, dan nee, ik niet.’

Nordhaus: ‘Wat ik me afvraag: als je tegen kernenergie en schaliegas bent, en als dat betekent dat meer energie afkomstig zal zijn van kolencentrales, ben je dan nog steeds een milieubeschermer? Wat is de “goede” vorm van milieubescherming tegenwoordig? Voor ons is dat een belangrijke vraag, en ik denk dat daar het debat over zou moeten gaan.’

Oud versus nieuw OUD KOESTERT HET IDYLLISCH PLAATJE VAN ONGEREPTE NATUUR, VRIJ van menselijke invloeden. Nieuw beseft dat er niet zoiets als ‘ongerepte natuur’ bestaat en brengt ook waardering op voor volkstuintjes en stadsparken. Oud verheerlijkt het leven op het platteland, waar de balans met de natuur intact is. Nieuw omarmt de mogelijkheden die het leven in een bruisende stad biedt. Oud kijkt naar An inconvenient truth. Nieuw leest boeken als De rationele optimist. Oud vreest overbevolking en heeft een exemplaar van The population bomb op het nachtkastje liggen. Nieuw meent dat ieder mens een stel handen en een stel hersenen heeft om de wereld mooier achter te laten. Oud denkt in ‘planetaire grenzen’ en ‘ecologische voetafdrukken’, opdat we de aarde niet zullen overbelasten. Nieuw wijst grenzen aan de groei af, omdat ze onbruikbaar zijn en onze ambities voor vooruitgang omlaag draaien. Oud is voorstander van ‘duurzame ontwikkeling’. Nieuw ziet snelle economische groei als de beste manier om mensen uit armoede te bevrijden. Oud hangt het voorzorgprincipe aan, vanuit angst dat er onbedoelde, negatieve effecten optreden bij een nieuwe technologie of maatregel. Nieuw wil juist experimenteren, vanuit een overtuiging dat we in staat zijn telkens nieuwe problemen op te lossen die leiden tot vooruitgang. Oud gelooft in internationale afspraken over het terugdringen van de CO2-uitstoot. Nieuw heeft meer vertrouwen in adaptatie aan klimaatverandering en in technische oplossingen zoals geo-engineering. Oud zweert bij biologische landbouw om de wereldbevolking te voeden. Nieuw gelooft in biotechnologie. Oud heeft een somber toekomstbeeld en waarschuwt voor naderend onheil. Nieuw heeft vertrouwen in de toekomst. Oud heeft een ‘terracentrisch’ wereldbeeld, waarbij de aarde wordt gezien als het allerhoogste. Nieuw heeft een antropocentrisch wereldbeeld, waarbij de mens centraal staat. Oud droomt van een wereld waarin de band met Moeder Aarde is hersteld en de mensheid weer net als vroeger in harmonie met de natuur leeft. Nieuw droomt van een wereld waarin iedereen kan genieten van een modern leven vol overvloed op een schone planeet vol natuur. | M.V.

Michael Shellenberger en Ted Nordhaus

De nieuwe milieubeweging Evenement Datum: 15 oktober Tijd: 20.00 uur Taal: Engels Prijs: 10 euro, of gratis voor leden Meer informatie: www.theoptimist.nl/

Met een benadering van milieuproblemen die ze ‘ecomodernisme’ hebben genoemd, zijn Michael Shellenberger en Ted Nordhaus de geestelijk vaders van een nieuwe beweging. Dit webinar is een unieke kans om hen vragen te stellen. Wat vinden ze van consuminderen? Hoe staan ze tegenover kernenergie? Dit webinar is voor iedereen die geeft om het milieu en kennis wil nemen van een andere zienswijze.

evenementen

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 4 9

Leven

5 0 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

FOTO: RIKKERT HARINK

‘Waarvoor ben je op deze wereld?’

Scholen zijn toe aan vernieuwing. Niet één model dat werkt voor iedereen, maar er zijn juist heel veel nieuwe, frisse ideeën die zo kunnen worden ingepast. Claire Boonstra kent er wel een paar. DOOR ELLEKE BAL

C

LAIRE BOONSTRA HERINNERT ZICH NOG HOE VER-

baasd ze was toen ze veertien jaar geleden afstudeerde aan de TU Delft als civiel ingenieur. In alle vacatures in haar vakgebied werd gevraagd naar kwaliteiten als ondernemerschap, leiderschap, creativiteit en communicatieve vaardigheden. ‘Nergens staat dat kennis van zaken als grondwaterstromingen belangrijk is’, merkte ze op in het dankwoord aan de universiteit dat ze namens haar jaargang mocht doen.

‘Er wordt dus gevraagd naar eigenschappen waar we op school weinig aandacht aan besteden. Moeten we daar niet iets mee?’

Vervolgens richtte Boonstra zich op een carrière bij KPN en Unilever. Toen ze daarmee stopte, begon ze met twee compagnons een eigen bedrijf: Layar, dat een nieuwe technologie ontwikkelde om verschillende ‘lagen’ van digitale informatie – zoals video’s en foto’s – toe te voegen aan de realiteit, via het camerabeeld van de mobiele telefoon. Nu moest ze zelf mensen gaan aannemen. En ook daar waren kennis en diploma’s niet belangrijk. Het bedrijf gebruikte een innovatieve technologie, augmented reality, waar niet eens opleidingen of diploma’s voor

bestónden. Boonstra ontwikkelde een gouden vraag voor elk sollicitatiegesprek dat ze hield: ‘Als jij alles zou kunnen, als je alle tijd, geld en energie van de wereld had, wat zou je dan doen?’ Die vraag leidde tot gesprekken over drijfveren, herinnert Boonstra zich. ‘Waarvoor ben je op deze wereld? Dat was het allerbelangrijkste om te weten.’

Achteraf blijkt dat Boonstra zelf ook hard op zoek was naar een antwoord op die vraag, al leek het van buitenaf alsof ze dat al gevonden had. Door haar inspanningen bij Layar werd ze bijvoorbeeld uitgeroepen tot ‘Young Global Leader’ van het World Economic Forum, ‘Online Mediavrouw van het Jaar’ en een van de ‘meest invloedrijke vrouwen in technologie’. Toch ontdekte ze pas recentelijk wat haar écht drijft.

Tijdens een TED-talk in Amsterdam, in 2012, kwamen de tranen. Boonstra vertelde dat ze haar hele leven lang al het gevoel had dat ze een trap opliep, om maar hogerop te komen. Totdat ze ontdekte dat die trap helemaal nergens naartoe leidt. ‘En sindsdien ben ik op zoek naar waar de echte waarde in de maatschappij te vinden is. En die waarde zit in mensen, en mensen

‘Er zijn genoeg kinderen die heel slim zijn, en die al die theorie een worst zal wezen. Hebben we niet ook hele slimme makers nodig?’ die hun passie ontdekken’, zei ze. Boonstra besloot haar tijd te gaan besteden aan het onderwijs. ‘Ik wil helpen om een ecosysteem in het onderwijs te ontwikkelen dat gericht is op het vinden van waarde’, zei ze tussen haar tranen door.

H

ET IS NU BIJNA TWEE JAAR LATER,

een zonnige dag in juni, en we zitten op het dakterras bij Boonstra thuis in Bussum. Haar jongste dochtertje van vijf maanden oud ligt in een stoeltje in de schaduw rustig om zich heen te kijken.

Boonstra is een wervelwind; haar woorden en ideeën buitelen over elkaar heen. Alsof ze haast heeft om ergens aan te beginnen.

Na haar TED-talk in september 2012 werd ze overspoeld met honderden reacties van ouders, leraren en politici. Nog steeds komen er elke dag berichten binnen van mensen die zeggen dat ze door haar woorden geraakt werden. Boonstra kan de reacties indelen in twee groepen. De ene groep zegt: hè, eindelijk, iemand die hetzelfde denkt als ik. En de andere groep klinkt als: wij doen dit al, wat jij omschrijft. Boonstra reikt met haar armen naar de lucht: ‘Waarom kennen deze mensen elkaar dan niet?’ Haar woorden galmen over de daken van Bussum.

Met haar organisatie Operation Education probeert Boonstra inmiddels discussie op gang te krijgen over onderwijs, en mensen met vernieuwende ideeën een podium te geven en met elkaar te verbinden. Zo’n vijfhonderd mensen hebben zich bij haar orin te vullen en door in discussies te participeDaarnaast heeft de aanstekelijk enthousiaste Boonstra een groep van ongeveer twintig professionals om zich heen verzameld die vrijwillig uren en dagen steken in het verder ontwikkelen van de beweging.

Operation Education is een stichting, en Boonstra verdient haar geld door op evenementen te spreken over onderwijs, technologie en leiderschap. Vaak denken mensen: daar is die mevrouw uit het zakenleven, waar is het schip met geld?’, lacht ze. ‘Ze kunnen zich moeilijk voorstellen dat ik dit uit idealisme doe.’ Vorig jaar stak ze haar eigen spaarcenten in het organiseren van het

5 2 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

En het gaat verder. Je wordt ouder. Als je goed kunt leren, is het gebruikelijk om theoretisch door te gaan, en als je niet zo goed kunt leren, word je geacht iets met je handen Festival of Solutions, waar verschillende on- te gaan doen. Terwijl, zegt Boonstra, ‘er gederwijsvernieuwers hun ideeën aan de we- noeg kinderen zijn die heel slim zijn, en die al die theorie een worst zal wezen. Hebben reld konden presenteren.

Hoe ziet Boonstra haar eigen rol? ‘Ik we niet ook hele slimme makers nodig?’

En dan is er de gewoonte die aan de basis denk dat mijn waarde is dat ik mensen bij elkaar kan brengen, en zo dingen naar een ligt van al deze problemen: de gewoonte om hoger niveau kan tillen’, zegt ze. Om er geen fundamentele vragen meer te stellen meteen aan toe te voegen: ‘Dat vind ik heel over het onderwijs. Wat is het doel van oneng om te zeggen. Want ik kon mezelf altijd derwijs? Wat is leren? Hoe werkt leren? Onverschuilen achter een diploma, bedrijf of der welke omstandigheden gebeurt leren het functietitel, maar dit ben ik: gewoon mezelf.’ beste? Wat voor school past bij mijn kind?

Met Operation Education wil Boonstra op Volgens Boonstra is er niet één manier verschillende manieren laten zien waarom om het goed te doen. ‘Ik wil niet zeggen: dit het onderwijs anders moet, en hoe het anders is zoals het moet.’ Er is juist een dringende kan. Zo is ze nu bezig met een plan om alle behoefte aan diversiteit, meent ze. ‘Het alleronderwijsinstanties in Nederland de vraag te belangrijkste vind ik dat iedereen voor zichstellen waarom zij bestaan, en waarom het zelf een antwoord kan geven op de vraag goed is dat ze geld krijgen. Verder probeert “Wat is het doel van onderwijs?”’ Op basis ze de reclame- en marketingwereld bij het van dat antwoord zou iedere ouder in staat onderwijs te betrekken, om zo veel meer ou- moeten zijn een leeromgeving voor zijn kinders bewust te maken van alternatieven. deren te kiezen, meent ze.

Op de vraag wat er precies mis is met het Boonstra hoopt dat haar drie kinderen onderwijs, antwoordt Boonstra dat de groot- alle ruimte zullen krijgen om op hun eigen ste vijand de gewoonte is geworden. De ge- tempo en niveau te kunnen leren, en dat woonte om je bij een school altijd hetzelfde hoeft niet per se op school te zijn. ‘Leren is voor te stellen: een klas met dertig kinde- iets wat gebeurt zodra je je ogen opendoet. ren die netjes naar de juf luisteren, en leren Leren is nieuwe hersenverbindingen aanschrijven en rekenen. De gewoonte om ieder maken; het gebeurt continu. Vraag je eens kind langs dezelfde meetlat te leggen. ‘De af’, zegt Boonstra, ‘de manier waarop jij norm is dat je met zes jaar oud klaar bent om vandaag de dag van waarde voor de maatte lezen’, zegt Boonstra. ‘Maar er zijn ook schappij bent, welk deel daarvan heeft zich kinderen die met vier klaar zijn om te lezen, op school afgespeeld?’ of met acht. Als je met vier klaar bent, ben Ze kijkt even naar haar dochter. ‘De leje hoogbegaafd, en met acht krijg je alle re- vensverwachting van deze dame is nu al medial teaching die er maar is over je heen.’ honderd jaar’, stelt ze vast. ‘Daarvan zal ze Het is onmogelijk om alle kinderen in een jaar of tachtig inzetbaar moeten zijn.

Kijk eens naar wat de huidige honderdjarizeggen. Haar destijds vijfjarige neefje gen hebben meegemaakt: immense verandeCasper kreeg bij de Cito-toets de vraag: ringen in de maatschappij. In de honderd jaar ‘Wat past er bij het woord “iglo”: “warm” die gaan komen, zullen de veranderingen alof “koud”?’ Casper zei: ‘“Warm”, want leen maar sneller gaan. Mijn dochter zal heel Eskimo’s maken hun iglo om het warm te veel verschillende rollen moeten hebben. Ze hebben omdat het buiten koud is.’ Maar Cito zal continu moeten doorleren.’ zag zijn antwoord als fout. Het is te gewoon geworden om anders denken af te straffen, ELLEKE BAL ervaart The Optimist nog iedere vindt Boonstra. dag als een goede leerschool.

Eind augustus publiceert Operation Education het boek Onderwijshelden. 55x het bewijs dat het beter kan. Ga voor meer informatie en mogelijkheden om te bestellen naar www.onderwijsheldenboek.nl. Zie ook www.operationeducation.nl

Acht keer anders ‘Er zijn duizenden mensen die het nu al anders doen’, zegt Claire Boonstra.

‘Het is eigenlijk gek dat ze nog zo onbekend zijn.’ The Optimist belicht acht initiatieven van onderwijsvernieuwers die oplossingen bieden voor de problemen in het huidige onderwijs.

OP NIEKEE IS MOTIVATIE OM TE LEREN DE HOOFDFOCUS EN WORDEN LEERLINGEN UITGEDAAGD ZELF TE ZOEKEN NAAR KENNIS DIE ZE ZELF BELANGRIJK VINDEN.

mervakantie begint Agora, een leerroute van vmbo tot en met gymnasium, zonder schoolvakken, die maatwerk levert aan veertig brugklassers. ‘Wij gaan hen leren dat ze eigenaar zijn van hun eigen ontwikkeling’, vat hij het idee samen, ‘en wij gaan hen helpen hoe ze dat invulling kunnen geven.’

Agora garandeert een diploma op het niveau waarop de leerlingen zijn ingestroomd. Dat is de ‘minimumoutput’, zegt Drummen.

Sjef Drummen, mede-oprichter Niekée en Agora PROBLEEM: Leerlingen zijn ongemotiveerd.

OPLOSSING: Maatwerk. De leerkracht begeleidt

leerlingen op hun persoonlijke ontwikkelingspad, zodat die hun leergierigheid kunnen invullen.

FOTO: AD NUIS/HOLLANDSE HOOGTE

HET KLEURRIJKE GEBOUW VAN NIEKÉE, EEN EXPERIMENTELE

school die is verbonden aan het Mundium College in Roermond, heeft ‘zwevende lokalen’ in een centraal atrium, veel open, lichte ruimte met variabel meubilair. Die ongebruikelijke benadering is illustratief. Op het vmbo-brede Niekée is ongeveer de helft uit het verplichte curriculum geschrapt. In ruil worden de 460 leerlingen uitgedaagd om zelf iets te ondernemen en te zoeken naar kennis die zijzelf belangrijk en relevant vinden. Elke leerling is een klant, elke leerkracht een dienstverlener. Die relatie houdt vanzelf in dat er geen vaststaande manier is van lesgeven, wat van iedereen creativiteit en En nu brengt Sjef Drummen, mede-initiatiefnemer en adjunct-

dat niet lukt, ligt het altijd aan de leerlingen, die dan niet hun best zouden hebben gedaan. Bij Agora nemen wíj juist verantwoordelijkheid. Het is aan óns om te zorgen dat een leerling niet dommer wordt.’

En als een leerling lui is en niet wil leren? ‘Dan vertellen we hen dat het consequenties heeft als je niet wilt leren’, reageert Drummen.

Maar pubers zijn doorgaans niet lui, voegt hij toe. ‘We nóemen ze lui, maar we bedoelen dat ze ongemotiveerd zijn. En natúúrlijk zijn pubers ongemotiveerd! Als er een puber is die níet ongemotiveerd zou zijn in het huidige onderwijssysteem, dan stel ik grote vraagtekens bij zo’n kind.’

Met Agora wordt juist dat gebrek aan motivatie aangepakt door in overleg met de leerlingen duidelijk te krijgen waarvoor ze het allemaal doen. Al tijdens de introductieweek, op kamp, worden de leerlingen uitgedaagd om aan te geven wat ze over twintig jaar doen.

Met Photoshop zal een medewerker hun pasfoto’s bewerken, zodat ze twintig jaar ouder lijken. En als ze terug zijn in Roermond, geven de kinderen aan alle ouders een presentatie van hoe hun leven eruitziet over twintig jaar.

‘Een stip op de horizon’, zo noemt Drummen dat toekomstbeeld.

Goed, die stip zal zeker nog veranderen, erkent hij, door te ontdekken en door nieuwe inzichten en interesses. ‘Maar een stip heb je nodig’, stelt hij, ‘om van je onderwijs een pad van persoonlijke ontwikkeling te maken.’ | MARCO VISSCHER | WWW.AGORAROERMOND.NL EN WWW.NIEKEE.NL JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 5 3

MARCEL DERKSEN WIL KINDEREN EN TIENERS MEER ZELFVERTROUWEN GEVEN, ZODAT ZE KUNNEN ZEGGEN: ‘HIER BEN IK GOED IN!’

Marcel Derksen, oprichter Inspiratiehuis N!KS PROBLEEM: Kinderen moeten in het huidige onderwijs alles kunnen,

er wordt niet gefocust op de kwaliteiten van het individu.

OPLOSSING: Zorg ervoor dat kinderen ontdekken waar ze het meest

plezier in hebben en laat ze deze vaardigheden ontwikkelen.

KINDEREN MOETEN IN HET ONDERWIJS VAKER DOEN WAAR ZE

blij van worden, vindt Marcel Derksen. Vier jaar geleden begon hij Inspiratiehuis N!KS, waar hij tieners helpt om te ontdekken waar

hun hart ligt. In workshops werken de jongeren aan hun zelfvertrouwen en gaan op zoek naar hun passie. ‘We zoeken de antwoorden op drie vragen: “Wie ben ik?”, “Wat wil ik?” en “Wat kan ik?”.’

Derksen is jaren werkzaam geweest binnen het onderwijs en werkt nog steeds een dag in de week als docent Facilitair Management. Hij ziet veel jongeren die in de knoop raken met wat van ze verwacht wordt en wat ze daadwerkelijk willen. ‘Ik leer jongeren dat ze de regie hebben over hun eigen leven’, aldus Derksen.

Vervolgens gaan de jongeren in de praktijk aan de slag. Praktijkonderwijs is volgens Derksen belangrijk. ‘Op school leer je eigenlijk niks. Je leert pas echt als je gaat werken.’ Daarom doet hij met Inspiratiehuis N!KS regelmatig praktijkprojecten. Zo heeft hij enkele dagen met een groep een hotel gerund. ‘Iedereen deed waar hij of zij goed in was. De eigenaar van het hotel was laaiend enthousiast.’

Derksen heeft weinig positieve woorden voor het huidige onderwijs. ‘In het mbo word je opgeleid tot standaard-HEMA-rookworst.

Er zijn vaardigheden voor de 21e eeuw waar dit onderwijs niet meer in voorziet.’ Volgens Derksen volgen steeds minder jongeren een opleiding aan een onderwijsinstituut. ‘Jongeren gaan liever bij een bedrijf in opleiding, waar ze werken en leren tegelijk. En geef ze eens ongelijk.’ De oplossing ligt volgens Derksen in het verleggen van de focus, naar op wat fout gaat bij leerlingen, op wat goed gaat.

Derksen: ‘We moeten op zoek naar de kwaliteiten van het individu, in plaats van dat we iedere jongere exact hetzelfde leren.’

Met Inspiratiehuis N!KS hoopt Derksen hier zijn steentje aan bij te dragen. ‘Ik wil jongeren voldoende zelfvertrouwen en eigenwaarde meegeven dat ze voor zichzelf opkomen en zeggen: “Ik ga mijn hart volgen”.’ | WILLEMIJN RUISSEN | WWW.INSPIRATIEHUISNIKS.NL

MOOC’s: Massive Open Online Courses PROBLEEM: Goed onderwijs is er alleen voor de elite, voor de beste studenten die het meest betalen.

OPLOSSING: Maak onderwijs voor iedereen toegankelijk, gratis en voor niets.

dereen – het klinkt als een utopie. Toch zijn we er dichtbij. Dat komt door de opkomst van MOOC’s, wat staat voor Massive Open Online Courses en neerkomt op een college dat je online kunt volgen. MOOC’s onderscheiden zich van de inmiddels bekende YouTube-tutorials doordat ze niet gegeven worden door amateurs, maar door professoren van gerenommeerde onderwijsinstellingen.

Een voorbeeld: een student economie aan de Erasmus Universiteit, 33ste op de ranglijst van business schools wereldwijd, kan nu ook colleges volgen van een professor aan Harvard, nummer een op diezelfde lijst. En hij niet alleen – ook iemand die helemaal geen economie studeert, kan dit doen. op papier nog niets aan het volgen van een extern college. Maar daar kan snel verandering in komen. Ook minister Jet Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap is enthousiast over MOOC’s. Zij wil het mogelijk maken dat Nederlandse studenten die MOOC’s volgen, daarvoor studiepunten krijgen.

Wereldwijd wordt al hard gewerkt aan certificering van onlinecursussen.

Dat kan bijvoorbeeld via Coursera, een van de grote MOOC-platforms. Veel universiteiten die hieraan verbonden zijn, belonen het gebruik van de MOOC’s.

Voor aankomende studenten die bang zijn zich in de schulden te steken, bieden MOOC’s ook perspectief. Zoals Claire Boonstra zegt: ‘Je in een studieschuld steken terwijl een diploma steeds minder waard wordt, dat is gek. Dan is het veel logischer om voor die onlinecursussen te kiezen’. | W.R. | WWW.COURSERA.ORG 5 4 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

GRATIS ONLINE COLLEGES VAN DE BESTE PROFESSOREN TER WERELD GAAN HET HUIDIGE HOGER ONDERWIJS FLINK OPSCHUDDEN.

FOTO: MONKEY BUSINESS IMAGES/SHUTTERSTOCK

GRATIS ONDERWIJS VAN DE BESTE PROFESSOREN TER WERELD VOOR IE-

Simone Haenen, mede-initiator Start je eigen school PROBLEEM: De

scholen die je kent, werken allemaal niet volgens de visie die je hebt op onderwijs, leren en de ontwikkeling van een kind.

OPLOSSING: Start je eigen school.

SIMONE HAENEN ZAT IN VWO-3 TOEN ZE KRITISCHE

vragen over haar onderwijs ging stellen. Dat kwam vooral door haar broertje, met wie het op school niet goed ging. Hij had de laagste Cito-score van de klas, kreeg allerlei ‘stempels’, zoals dyslexie, en voelde zich ongelukkig op school. Maar toen hij naar de democratische school De Ruimte in Soest ging, werd het allemaal anders.

Op een democratische school wordt het onderwijs ingericht door de studenten zelf, in samenwerking met de begeleiders en docenten. Haenens broertje vond school weer leuk; hij wilde ineens zelfs op vakantiedagen naar school. Haenen dacht: dat wil ik ook. De Ruimte in Soest werd ook haar thuis, totdat er de mogelijkheid kwam om een nieuwe school op te richten.

En zo werd Haenen in 2007 op haar zestiende de medeoprichter van De Kampanje in Amersfoort, die werkt volgens het concept van de Sudbury Valley School, die in Amerika al bijna vijftig jaar bestaat. Sudbury gaat nog ietsje verder dan De Ruimte: zo heeft deze school geen ‘volgsysteem’ waarin de voortgang van leerlingen wordt bijgehouden. De Kampanje had geen vaste lessen, klassen, toetsen of examens. ‘Kinderen volgen hun eigen interesse, eigen motivatie, en nemen zelf verantwoordelijkheid voor hun leerproces’, legt Haenen uit.

Vooral het idee van het samen organiseren van de dagelijkse gang van zaken in de school sprak haar aan. De leerlingen leiden bijvoorbeeld vergaderingen over alle regels in school,

FOTO: PATRICK POST/HOLLANDSE HOOGTE

Binnen Operation Education is onlangs een groep mensen

ontstaan die eraan denken om een eigen school te beginnen; Haenen is mede-initiator van deze groep. ‘Omdat ik het belangrijk vind dat het onderwijs diverser wordt’, zegt ze. Bij de groep ‘Start je eigen school’ zijn op Facebook inmiddels meer dan 180 mensen aangesloten, van wie ongeveer dertig elkaar ook wel eens live ontmoeten. Sommigen van hen zijn al goed op weg met een plan voor een nieuwe school, anderen staan nog aan het begin. Iedereen mag in Nederland een school oprichten en naar eigen overtuiging onderwijs geven. Dat is de vrijheid van onderwijs, zoals opgenomen in de grondwet.

Vorig jaar moest De Kampanje sluiten, omdat de school niet aan de voorwaarden van de overheid voldeed. Hoewel de school wettelijk niet gesloten mocht worden, werd het de ouders zo moeilijk gemaakt, bijvoorbeeld door boetes op te leggen, dat verdergaan geen zin meer had. ‘Heel erg jammer’, zegt Haenen, ‘dat de ruimte er in Nederland nog niet is voor zo’n school.’ Ze benadrukt dat het met de oud-leerlingen van de school heel goed gaat. Haenen zelf, inmiddels 23, is onder meer fotografe en zangeres, en gemeenteraadslid in Soest.

Haenen wil ook duidelijk maken dat de groep ‘Start je eigen school’ er is voor iedereen, niet alleen voor mensen die een democratische school willen beginnen. Haenen heeft alvast drie tips voor beginnende schoolstarters: 1. Leg contact met mensen die ook een school willen starten. Zij hebben waarschijnlijk nuttige ervaring voor je.

2. Deel je visie voor een nieuwe school. Als je ook anderen enthousiast krijgt, is de kans veel groter dat je wens gerealiseerd wordt.

3. Kijk goed of er niet al een type school is dat goed past bij jouw overtuiging. Dat kan bijvoorbeeld met ‘De Andere Scholenkaart’ van Operation Education. | E.B. | MEER INFORMATIE: WWW.FACEBOOK.COM/GROUPS/STARTJEEIGENSCHOOL

LEERLINGEN VAN DE DEMOCRATISCHE SCHOOL DE RUIMTE IN SOEST MOGEN ZELF INVULLING GEVEN AAN HUN LEERPROCES.

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 5 5

geeft op een kind, dan mis je iets fundamenteels.’

Emonds zet zich niet alleen als docent in voor beter basisonderwijs. Ze is projectleider van expertisecentrum ErvaringsGericht Onderwijs (EGO), eindredacteur van onderwijsdeskundigtijdschrift EGOscoop en docente Pedagogische Tact bij Nivoz, het onderzoeks- en ontwikkelingsinstituut voor onderwijs en opvoeding.

Bij alles wat ze doet, onderstreept Emonds het belang van de relatie tussen docent en kind. ‘Een kind wil een docent kunnen vertrouwen. Kinderen zijn niet geïnteresseerd in je diploma’s, maar in wie je bent als mens.’ Aan die vertrouwensrelatie is volgens Emonds het gedrag van kinderen te koppelen. ‘Een kind dat slecht luistert of een grote mond heeft, wil uitzoeken of jij een betrouwbare volwassene bent.’ In zo’n geval zijn een aantal scenario’s mogelijk. ‘Volg je enkel het protocol en geef je straf, dan veroorzaakt dat een breuk in de relatie’, voorspelt Emonds. ‘Benader je de situatie met pedagogisch tact, dan win je langzaam maar zeker het vertrouwen van het kind.’ Maar wat moet je dan precies doen? ‘Dat is niet te zeggen; dat verschilt per kind en situatie’, legt Emonds uit. ‘Juist dat is tact: het goede doen, op het juiste moment, ook in de ogen van de kinderen.’

Ellen Emonds, docente van het jaar 2012 Maar kun je als leraar, in dienst van een onderwijsinstelling, wel PROBLEEM: Leerkrachten verheffen protocollen boven de relatie tus- zomaar de regels loslaten? Sommige schoolbesturen hameren te veel op prestatie en staan eigen initiatief in de weg. Maar volgens sen leraar en kind.

OPLOSSING: Leraren moeten meer investeren in de relatie met ‘hun’ Emonds willen steeds meer scholen de leraren meer ruimte geven.

Emonds blijft zich zelf ook ontwikkelen voor de klas. Vroeger kinderen en regels loslaten als deze die relatie in de weg staan. zette ze, net als veel andere docenten, nog wel eens een kind de klas IN DE KLAS VAN ELLEN EMONDS GELDT MAAR ÉÉN REGEL: ER uit. Tot ze dat op een gegeven moment niet meer kon rijmen met de wordt niemand buitengesloten. Protocollen belemmeren volgens regel dat niemand buitengesloten mag worden. ‘Als je zelf niet het Emonds goed onderwijs. ‘Natuurlijk, regels en afspraken bieden on- juiste voorbeeld geeft, heeft zo’n regel geen zin’, verklaart ze. | W.R. | dersteuning aan bepaalde situaties, maar als je een protocol voorrang WWW.ELLENEMONDS.NL

IN DE KLAS VAN JUF ELLEN EMONDS GELDT MAAR ÉÉN REGEL: ER WORDT NIEMAND BUITENGESLOTEN.

Thieu Besselink, medeontwerper De Nederlandse School Docenten die willen experimenteren, stuiten snel op de grenzen van het schoolbestuur, of op die van henzelf.

OPLOSSING: Docenten opleiden om hun eigenheid te ontwikkelen en het onderwijs te verbeteren.

PROBLEEM:

‘ALS EEN LEERKRACHT VERANDERING WIL, MAG HET NIET VAN

de directie. En als de directie verandering wil, willen de leerkrachten het niet.’ Volgens Thieu Besselink zit het onderwijs helemaal vast.

De overheid helpt ook al niet. Allerlei regels staan in de weg, zegt hij. Wanneer er eens ruimte is voor een experiment, wordt de school meteen afgerekend door wat Besselink de ‘meetdictatuur’ noemt, terwijl innovatie gewoon tijd nodig heeft.

Dé oplossing heeft hij niet, maar De Nederlandse School (DNS) wil wel helpen om ambitieuze leerkrachten aan te moedigen om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Een programma van anderhalf jaar moet hen de middelen aanreiken om hun eigen onbenutte potentieel – en dat van hun leerlingen en school – verder te ontwikkelen. ‘Je kunt wel zeggen dat leraren ondernemender moeten worden’, zegt Besselink, ‘maar dat lukt niet meteen, omdat dat talent lange tijd niet in hen is gewaardeerd.’ Besselink hielp mee met de oprichting van DNS, op initiatief van Hans van der Wind, directeur van Van Dijk Educatie.

5 6 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

VOLGENS THIEU BESSELINK ZIT HET ONDERWIJS VAST. HIJ WIL HET GAAN OPENBREKEN DOOR LERAREN AAN TE MOEDIGEN OM VERNIEUWEND TE ZIJN.

‘Wij willen meesters opleiden’, stelt Besselink, die eerder The Learning Lab oprichtte. ‘Daaronder verstaan we iemand die zijn ambacht verstaat, die beschikt over persoonlijk leiderschap en die zijn visie kan voorleven.’ DNS mikt op bevoegde docenten met ervaring die door het bestuur worden gestimuleerd om zich verder te verdiepen, maar ook op pas afgestuurden en professionals die als zij-instromer interesse hebben om iets te betekenen in het onderwijs.

Na de zomer gaat DNS van start. Een pilotproject verliep succesvol.

Een van de deelnemende onderwijsinstellingen is het Amsterdamse Hyperion Lyceum. | M.V. | WWW.DENEDERLANDSESCHOOL.NL

Amber Passtoors, aanvoerder GeenSchool

SNEL EEN DIPLOMA

PROBLEEM: Te veel regels en een gebrek aan geld en tijd om eens iets anders te

doen.

GeenSchool mobiliseert vrijwilligers, die mogen experimenteren en die laten zien dat je zonder extra geld en beleidsaanpassingen, onderwijs leuker en beter kunt maken.

OPLOSSING:

BEROEPSCOLLEGE BRANDENBERG IN LANDGRAAF HAD EEN PROBLEEM.

AUTONOMIE HIËRARCHIE

TALENT ONTWIKKELING

Lotte de Rooij, medebedenker van het Schoolwaardenkompas PROBLEEM: Het is moeilijk om te bepalen wat voor soort scholen er zijn, en welke school past bij een kind.

OPLOSSING: Maak een landkaart waarop het hele onderwijslandschap zichtbaar is. Je kunt vervolgens je richting en plaats kunt bepalen.

GA JE NAAR SCHOOL OM SNEL EEN DIPLOMA TE HALEN

of om je zo breed mogelijk te ontwikkelen? Het kan allebei, maar het antwoord op deze vraag is belangrijk in de keuze voor een school. Toch zijn slechts weinigen zich bewust van deze keuze. Daarom bedacht een clubje van vier onderwijsdenkers een hulpmiddel om te bepalen wat je belangrijk vindt, en hoe dat je schoolkeuze beïnvloedt.

Het Schoolwaardenkompas is een assenstelsel (zie de afbeelding hierboven). De verticale as staat voor het doel van onderwijs, de horizontale as is de relatie tussen de leerkracht en het kind. Met behulp van een vragenlijst kun je bepalen wat je plek is in het assenstelsel. Als je bij een school past die een kind vrij laat en zelf laat kiezen wat en wanneer hij of zij leert, dan zit je links onderin, bijvoorbeeld op een democratische school. Het kan ook zijn dat je kiest voor de traditionele aanpak met een hiërarchische verhouding tussen leerkracht en kind, en vaste leerdoelen.

Dan zit je rechtsboven.

Volgens Lotte de Rooij zit zo’n 85 tot 95 procent van de Nederlandse scholen in de rechterbovenhoek van het kompas. De Rooij is onderwijsadviseur en vindt het kompas een belangrijk hulpmiddel omdat veel mensen ‘conceptueel vastzitten in het denken over onderwijs’. Vraag iemand om een school te omschrijven, en vaak hoor je iets over een klaslokaal met dertig kinderen en een juf die bij het bord staat. ‘Maar een school kan net zo goed bestaan uit drie kinderen die in het bos lopen en iets ontdekken.’

Het Schoolwaardenkompas is nog volop in ontwikkeling; de termen aan beide kanten van de assen staan zelfs nog niet vast. Maar als het af is over een paar maanden, hoopt De Rooij dat scholen en ouders het kompas veel gaan gebruiken. | E.B. | WWW.SCHOOLWAARDENKOMPAS.NL

Het schoolgebouw was verouderd en geld voor een opknapbeurt was er niet. Integendeel, sluiting hing al jaren in de lucht. De sfeer was goed, maar van buiten bood de school een grauwe, sombere aanblik. Totdat een docent zich meldde bij GeenSchool, een virtueel netwerk dat werkt zoals Durftevragen: een concrete hulpvraag vanuit het onderwijs wordt rondgestuurd naar ruim duizend geïnteresseerden, om te kijken hoe zij kunnen helpen.

De leraar uit Limburg wilde zijn school opknappen. ‘Pimpen’, noemde hij het. Met GeenSchool kreeg hij het voor elkaar. Tijdens een projectweek, begin vorig jaar, kwamen zo’n honderd vrijwilligers deuren en kozijnen schuren en verven, muren sauzen en lampen ophangen. De zeshonderd leerlingen voerden bels. De voorbereiding daarvoor hadden ze gedaan tijdens de CKV-lessen, waar kunstenaars en ontwerpers met hen meedachten.

Amber Passtoors blikt erop terug als het mooiste project van GeenSchool, waarvan zij de troepen aanvoert. Ze herinnert zich nog dat ze in Landgraaf door de gangen liep en merkte dat de docenten het maar raar vonden dat zo’n jonge vrouw uit Amsterdam zich met hun school bemoeide. Uiteindelijk sloeg dat helemaal om. ‘Docenten die al jaren uitgeblust waren, raakten ontvlamd’, zegt Passtoors enthousiast. Ook ouders die aanvankelijk sceptisch waren, gingen meedoen. ‘Iedereen is weer trots geworden op de school’, vertelt Passtoors. ‘Ze hebben weer vertrouwen in zichzelf en elkaar. Sommigen hadden tranen in de ogen toen ze het eindresultaat zagen.’

Wanneer GeenSchool wordt ingeschakeld, is dat meestal om een projectweek in te vullen. Dan is er tijd die vrij mag worden ingevuld – bijvoorbeeld met een studiereis, meer verdieping van talenten of een diepere oriëntatie op de studiekeuze. Vaak zijn docenten en directies op scholen wel geïnteresseerd om iets bijzonders te ondernemen, maar durven ze het niet, of hebben ze er geen tijd of energie voor. GeenSchool springt in dat gat. Vrijwilligers worden gemobiliseerd en er ontstaat een actieve sfeer waarin alles kan en mag.

Maar wat blijft daarvan over als het project is afgerond? Passtoors erkent dat nog eens praat met betrokkenen en vraagt wat is blijven hangen, krijgt ze vaak te horen: het gevoel dat alles mogelijk is als je erin gelooft. ‘De hoofdzaak is niet het project zelf’, zegt Passtoors, ‘maar de mindset: het gevoel dat alles kan.’ | M.V. | MEER INFORMATIE: WWW.DITISGEENSCHOOL.NL

TIJDENS HET PROJECT GEENSCHOOL WORDEN VRIJWILLIGERS GEMOBILISEERD OM TE EXPERIMENTEREN MET NIEUWE VORMEN VAN LEREN.

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 5 7

Leven

Niemand de baas Steeds meer bedrijven stappen over op holacratie, een revolutionaire vorm van organiseren zonder managers en zonder bureaucratie. ‘Leiders moeten hun machtspositie opgeven.’

DOOR ROB HARTGERS

W

OENSDAGOCHTEND, HET

is 9 uur. Een voor een druppelen casual geklede twintigers het kantoor binnen van Springest in hartje Amsterdam. Springest exploiteert websites waar je opleidingen, cursussen, trainingen en andere ‘leermiddelen’ met elkaar kunt vergelijken en kopen.

Het bedrijf wil ‘de Amazon van het leren’ worden.

5 8 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

Het kantoor voldoet aan het beeld van een snelgroeiend internetbedrijf. In een grote open ruimte staan, behalve bureaus, ook een tafeltennistafel en een voetbaltafel. De gemiddelde leeftijd van de dertig medewerkers is 28, en zou nog lager liggen als oprichter en eigenaar Ruben Timmerman (33) niet kort geleden zijn vader had aangenomen.

Als iedereen is voorzien van koffie of thee, is het tijd voor het vaste ochtendritueel.

HET BEDRIJF SPRINGEST IN AMSTERDAM IS GEORGANISEERD VOLGENS DE REGELS VAN HOLACRATIE. NIEMAND IS ER DE BAAS, ALLE MEDEWERKERS HEBBEN EVENVEEL ZEGGENSCHAP. KRINGGESPREKKEN SPELEN EEN BELANGRIJKE ROL.

Groepjes medewerkers verzamelen zich in drie kringen. Iedereen vertelt kort waar hij of zij mee bezig is – projecten waaraan gewerkt wordt en wat er die dag op het programma staat. In een van de kringen staat Timmerman. Hij weet niet wat er door de andere groepen wordt besproken. En al zou hij het wel weten: hij kan niemand vertellen hoe ze hun werk moeten uitvoeren, wat ze moeten doen of wanneer ze iets moeten FOTO: PIETER DE SWART

doen. Bij Springest is niemand de baas. Er zijn geen managers, geen meerderen en geen ondergeschikten.

Springest is georganiseerd volgens de regels van holacratie, een manier van organiseren die alle medewerkers evenveel zeggenschap geeft. ‘Dankzij deze manier van organiseren kunnen we snel groeien zonder dat we steeds meer managers nodig hebben’, vertelt Timmerman. ‘Grote bedrijven zitten

door hun hiërarchie en bureaucratie vaak helemaal vast. Dat wil ik voorkomen. Dankzij holacratie hoef ik niet van bovenaf te bepalen wat iedereen moet doen, maar ik behoud wel een zekere mate van controle.’

Holacratie is niet de zoveelste manageschap, geen visie op ondernemen of een theorie over het functioneren van bedrijven.

Wel is het een zeer concrete verzameling

spelregels die dicteren hoe in een organisatie beslissingen worden genomen en de macht wordt verdeeld. Dat betekent dat werknemers zelf bedenken hoe ze hun werk het beste kunnen doen. Zo is Timmerman bij Springest niet verantwoordelijk voor het vaststellen van de salarissen. Dat doen de ‘kringen’ van medewerkers zelf. Timmerman moet alleen zijn goedkeuring geven.

In Nederland is Springest een voorloper, JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 5 9

‘De manier waarop bedrijven worden bestuurd, is al eeuwenlang nauwelijks gewijzigd.’

BRIAN ROBERTSON, IT-ONDERNEMER

in de Verenigde Staten wordt het nieuwe organisatiemodel omarmd door steeds meer bedrijven, zoals de webwinkel Zappos (1500 werknemers) en Medium, het bedrijf van Evan Williams, de oprichter en voormalige CEO van Twitter.

Zoals een democratie een grondwet heeft, hebben holacratische organisaties een ‘constitutie’ waarin alle spelregels zijn vastgelegd. Deze is niet vrijblijvend. De directie van een bedrijf – en soms ook de aandeelhouders – moet het document ondertekenen. Directie en werknemers kunnen elkaar terugfluiten als zij zich niet aan de regels houden. Er zijn veel regels die betrekking hebben op het nemen van besluiten. Dat gebeurt volgens een vast stramien, waar niet van mag worden afgeweken. Als iemand tijdens een vergadering een voorstel doet, moeten de andere deelnemers zwijgen. Voor reacties en bezwaren zijn aparte ‘rondes’.

Bezwaren moeten bovendien voldoen aan nauw omschreven voorwaarden. In een ‘integratieronde’ wordt besproken hoe het oorspronkelijke voorstel kan worden gewijzigd om tegemoet te komen aan de bezwaren.

De geestelijk vader van dit gezelschapsspel voor ondernemers is geen wereldvreemde hippie, maar gewoon iemand met

een hekel aan bureaucratie. Brian Robertson, een Amerikaanse softwareontwikkelaar en IT-ondernemer, beklaagt zich wel eens dat zijn geesteskind vaak wordt omschreven als een luilekkerland voor werknemers die in een bedrijf zonder managers of hiërarchie kunnen doen wat ze zelf willen. Robertson begrijpt de verwarring, zegt hij tijdens een gesprek. ‘De meeste mensen denken dat je een bedrijf alleen kunt leiden met een hiërarchisch systeem van managers die orders uitdelen’, zegt hij. ‘Ze kunnen zich nauwelijks voorstellen dat er andere opties zijn.’

Robertson vergelijkt het functioneren van een holacratische organisatie met het menselijk lichaam. ‘De cellen in ons lijf zijn autonome eenheden’, legt hij uit. ‘Als je hersens bij elke beweging die je maakt alle afzonderlijke cellen zouden moeten aansturen, kun je geen stap zetten. Toch zorgen de cellen ervoor dat ons lichaam functioneert. Dat komt doordat ze zichzelf organiseren, in dienst van het grotere geheel.’

De ‘cellen’ van een holacratische organisatie zijn de medewerkers – of, preciezer: de ‘rollen’ die de medewerkers vervullen.

De ‘organen’ zijn groepen medewerkers die samen een functie vervullen voor de organisatie, bijvoorbeeld marketing. Die groepen

Hoe begin je een holacratie?

Managementfuncties verdwijnen. Managers verliezen het recht om anderen directe orders te geven.

De organisatiestructuur gaat op de schop. De hele organisatie moet volgens de holacratische principes opnieuw worden opgebouwd. Dat betekent dat de be staande structuur van afdelingen en businessunits vervangen wordt door een stelsel van min of meer gelijkwaardige ‘cirkels’.

Alle bestaande functieomschrijvingen verdwijnen. In een holacratie hebben mede werkers geen functies maar ‘rollen’. Die rollen zijn heel nauw gedefinieerd, maar kun nen ook heel gemakkelijk worden aangepast. Een aantal rollen vormt samen een cirkel.

De directeur verliest zijn macht. Net als het management kan ook de directie niet meer op de ouderwetse manier medewerkers aansturen. De macht ligt voortaan bij de cirkels, die een hoge mate van autonomie hebben.

De grondwet is leidend. De ‘Holacracy Constitution’ vormt het fundament van de organisatie. Ieder lid van de organisatie moet zich hieraan committeren. In de grondwet is tot in detail vastgelegd hoe de besluitvorming werkt.

6 0 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

BRIAN ROBERTSON BEDACHT DE BEGINSELEN VAN HOLACRATIE IN 2007 EN IS SINDSDIEN BEZIG ONDERNEMERS ERVAN TE OVERTUIGEN OM OVER TE STAPPEN OP HET SYSTEEM.

heten ‘cirkels’ of ‘kringen’. Bij Springest zijn er bijvoorbeeld cirkels die zich bezighouden met verkoop of met bepaalde producten.

In veel ‘gewone’ organisaties dekt een functieomschrijving vaak niet de lading van het werk, omdat mensen in de loop der tijd taken hebben gekregen die niet formeel zijn vastgelegd. Holacraten hebben een oplossing gevonden voor dit probleem. In een holacratie vervullen medewerkers meerdere ‘rollen’. Anders dan een traditionele functieomschrijving, kan een rol door de leden van de cirkel op elk gewenst moment worden bijgesteld.

Robertson bedacht de beginselen van holacratie in 2007. Sindsdien probeert hij wereldwijd ondernemers te overtuigen van de voordelen van zijn ‘sociale technologie’, zoals hij het ook wel noemt. ‘De manier waarop bedrijven worden bestuurd, is al eeuwenlang nauwelijks gewijzigd’, zegt Robertson. ‘Het is een feodaal systeem, met de CEO als absolute heerser. Wij willen dat

beproefde maar sleetse systeem vervangen door iets totaal nieuws. Veel hangt af van de leider van een bedrijf. Holacratie heeft alleen kans van slagen als de leider bereid is om zijn machtspositie op te geven. Leiders die kicken op macht zijn hiervoor niet geschikt.’

Je zou denken dat holacratie in Nederland, met zijn traditie van polderen en Rijnlands organiseren, een rijke voedingsbodem heeft. Toch kost het ook hier moeite om bedrijven over de streep te trekken, vertelt organisatieadviseur Diederick Janse. Hij schreef een boek over holacratie (Getting teams done – een praktische methode voor teamproductiviteit) en begeleidt bedrijven die, zoals Springest, met de methode aan de slag gaan.

‘In een bedrijf moeten mensen eerst een se. ‘Leiders hebben de neiging om zich als een held te gedragen. Als er een gaatje in de dijk zit, willen zij er meteen een vinger in steken. In een holacratie is dat soort heroïsch gedrag niet gewenst. Als een holacratische

leider ziet dat er een probleem is, lost hij dat niet meteen zelf op, want daarmee ontneemt hij de cirkels de kans om hun werk goed te doen.’

Volgens Janse is holacratie met name geschikt voor snelgroeiende bedrijven die hun groei niet willen ‘kapotmanagen’. Springest is daarvan een goed voorbeeld. Het Amsterdamse bedrijf maakte in vijf jaar een razendsnelle groei door. De afgelopen anderhalf jaar verdubbelde het aantal werknemers van vijftien naar dertig. ‘Grote bedrijven zitten vaak vast in bureaucratische structuren’, denkt Timmerman. ‘De grootste klacht van medewerkers van grote bedrijven is dan ook dat ze een radertje zijn in het systeem. Binnen een holacratie is dat ondenkbaar, want de macht ligt bij de medewerkers. Daar worden de meeste mensen erg gelukkig van.’ schrijft als freelance journalist over organiseren, managen en ondernemen. Zelf wordt hij niet graag gemanaged. www.robhartgers.com

ROB HARTGERS

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 6 1

Helpt u mee de homeopathie in Nederland toegankelijk te houden?

Want dat is momenteel harder nodig dan ooit: • Zo is het niet meer toegestaan om op een homeopathisch middel te vermelden waartoe het dient.

• Mag er in de media niet meer worden geschreven over de werking van homeopathische middelen.

• En zijn er al homeopathische zelfzorgmiddelen verdwenen uit de schappen van de drogist.

Om het tij te keren zet de Vereniging Homeopathie met uw hulp publiekscampagnes, politieke lobby, en heel veel andere acties in.

+ EXTRA FLACON CALENDULAN ZON

Word nu lid en ontvang een VSM eerste hulp kit cadeau!

Stuur de bon in of ga naar www. vereniginghomeopathie.nl en word lid van de Vereniging Homeopathie.

Als u nu lid wordt ontvangt u een VSM eerste hulp kit t.w.v. € 9,95 cadeau.* Dit superhandige tasje bevat diverse pleisters, verband en een schaartje.

Natuurlijk ontbreken ook de VSM Eerste hulp producten niet (Calendulan en Arniflor Eerste hulp zalf**, 25 gram).

U ontvangt tevens 5 x per jaar het Homeopathie Magazine en kortingen in diverse webshops, waaronder de Hahnemann Apotheek.

VOOR LEZERS VAN DIT BLAD!

* Zolang de voorraad strekt. **Gezondheidsproduct.

Ik help mee de homeopathie toegankelijk te houden.

Achternaam*

Ik word tot 1 januari 2015 lid voor € 19,95 en ontvang een VSM eerste hulp kit t.w.v. € 9,95 plus een extra flacon Calendulan Zon t.w.v. € 8,95 cadeau.

Voorletter(s)*

Ik word lid tot 1 januari 2016 lid voor € 45,- (normaal € 59,90).

Ik ontvang € 14,90 korting op mijn lidmaatschap en ontvang een VSM eerste hulp kit t.w.v. € 9,95 plus een extra flacon Calendulan Zon t.w.v. € 8,95 cadeau.

Postcode*

Stuur deze antwoordbon naar: Vereniging Homeopathie, Antwoordnummer 16156, 1000 TE Amsterdam. * Verplicht in te vullen.

Like us!

Dhr. / Mevr.*

Straat* Plaats*

E-mail Telefoon nr.*

Geb.datum

/

/

Bankrek.nr. (Iban) Handtekening:*

Lid worden kan ook telefonisch via 020-617 83 08 of via www.vereniginghomeopathie.nl Meld dan wel dat u gebruik maakt van de The Optimist actie. Online kunt u dit doen door ‘The Optimist‘ aan te vinken bij de vraag ‘Hoe heeft u ons leren kennen?’

Natuurlijk gezond.

Column

Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

De ommezwaai MENSEN DIE EEN OMMEZWAAI IN HUN LEVEN MA-

FOTO: RAYMOND DE VRIES

ken, trekken mijn aandacht vanwege de moed die zij tonen. Stoppen is een onderschatte vaardigheid.

Beginnen, ach. We beginnen aan van alles. We zetten lang niet alles door. De geest is gewillig, maar lang niet altijd vastberaden. Ik spreek uit ervaring. Stoppen als iets eenmaal in volle gang is, vergt weer een heel andere kwaliteit. Daar gaat mijn hoed voor af.

Ik verzamel ze inmiddels, mensen die een switch maakten, een nieuwe onverwachte weg insloegen.

Omdat ze vastliepen in het succes van hun eerdere keuze. Want bij falen, ach. Succes ging ze moeiteloos af. Ze raakten allengs bedreven en meesterlijk in wat ze deden. En stapten af, in weerwil van het applaus en de schouderklopjes. Type Sacha de Boer, zeg maar.

Onverstandig zijn ze, roekeloos in de ogen van anderen, maar onvermijdelijk en daarom vanzelfsprekend in hun eigen beleving. Tijd voor iets anders! Dat andere had zich al aangediend en liet zich niet ontkennen. Het was al gaande. Het heeft iets van ‘uit de kast komen’. De beslissing maakte aan het uitstel een eind. Een bevrijding vaak. Opgelucht.

Ergens anders goed in worden dan waar je eerder al goed in was, geldt als moedig. Vaak worden we tot iets dergelijks gedwongen bij ontslag of faillissement. Dan blijkt de ongewenste ingreep een blessing in disguise, een wolk met een zilveren rand. Tegenslag brengt ons verder, zoals een vlieger pas opstijgt bij tegenwind.

‘Als je er niet aan sterft, word je er sterker van’, zei

Ik verzamel ze, mensen die een switch maakten, een nieuwe onverwachte weg insloegen.

Nietzsche al.

Het maken van een ommezwaai is het eigenhandig aanbrengen van tegenslag. Je zet jezelf terug naar af.

Het werk herneemt zich. Bijna alle mensen die ik sprak, ontdekten gaandeweg dat wat in het verleden geleerd was, niet verloren ging, maar in de nieuwe levensfase een andere betekenis kreeg. Je gooit niets weg, uiteindelijk.

Zo ontmoette ik iemand die bankier was en tuinman werd. Toen de schoolse leerfase was afgelegd, ontstond een nieuwe combinatie. Hij bleek in staat een bedrijf te beginnen dat afweek van zijn concurrenten. Hij weet het aan zijn vermogen om behalve met planten, ook met cijfers om te gaan. ‘En met mensen’, zei hij bedachtzaam – ‘want dat hebben tuinen en geld met elkaar gemeen.’

Uiteindelijk is het vooral emotie. Bankieren ook.

‘Volgens mijn vrouw, doe ik in essentie weer hetzelfde.

Maar’, zei hij met dezelfde bedachtzaamheid, ‘van ons Daarna vertelde hij me hoe een goede tuin de waarde en verkoopbaarheid van je huis kan verbeteren. Toen hij met licht afgrijzen mijn tuin aanschouwde, voorspelde hij de opbrengst van een goede tuininrichting. Verdien je altijd terug. Al haastte hij zich eraan toe te voegen dat dat natuurlijk niet de belangrijkste reden is. Voor een tuin.

Toen ik hem vroeg waarom hij de ommezwaai gemaakt had, zweeg hij lang. En daarna zei hij: ‘Bankier zijn, kon ik – dat wist ik. Maar in tuinieren was ik een amateur. Dat ben ik nog steeds. Het is best mogelijk dat ik ooit stop met tuinieren. Als ik weet hoe het moet.

Maar ik heb er kijk genoeg op om te weten dat dat nog wel even duurt. Intussen ben ik voortdurend buiten, werk ik aan mijn conditie en verdien ik netjes mijn geld.

Dus er is wel’, zijn ogen twinkelden, ‘een verschil met vroeger.’

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 6 3

Zingeving

Dit is het

nieuwe verhaal Het verhaal van afscheiding waarop onze wereld is gebaseerd, klopt niet meer. Maar we bouwen aan een nieuw verhaal, gebaseerd op het ‘interzijn’ van het universum, alle materie en alle mensen.

DOOR CHARLES EISENSTEIN

alliantie van mensen uit uiteenlopende activistische gebieden – of het nu in de politiek is, op het sociale vlak of in de spirituele wereld. De acupuncturist en de zeeschildpaddenbeschermer kunnen misschien het gevoel dat ze hetzelfde doel dienen niet verklaren, maar het is wel zo. Beiden dienen een ontluikend ‘verhaal van het volk’ dat de karakteriserende mythologische onderbouwing is van een nieuw soort beschaving.

Ik noem dit het verhaal van interzijn, het tijdperk van hereniging, het ecologische tijdperk en de wereld van de gift. Het biedt een volledig andere verzameling antwoorden op de bepalende vragen van het leven.

Dit zijn enkele van de uitgangspunten van dit nieuwe (en toch ook eeuwenoude) verhaal:

6 4 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

• Mijn ‘zijn’ overlapt met jouw ‘zijn’ en al het andere ‘zijn’, wat verder gaat dan onderlinge afhankelijkheid.

• Wat we iemand anders aandoen, doen we onszelf aan.

• Ieder van ons heeft een unieke en onmisbare gave te schenken aan de wereld.

• De zin van het leven is onze gaven te benutten.

• Elke daad heeft belang en een uitwerking op de kosmos.

• We zijn niet fundamenteel gescheiden van elkaar, van al wat leeft en van het universum.

• Elke persoon die we ontmoeten en elke ervaring die we hebben, is een spiegel van iets in onszelf.

• De mensheid is bestemd zich volledig aan te sluiten bij de stam van al wat leeft op Aarde, om onze uniek menselijke

gaven in te zetten voor het welzijn en de ontwikkeling van het grotere geheel.

• Zingeving, bewustzijn en intelligentie zijn intrinsieke eigenschappen van materie en het universum.

Veel van wat tegenwoordig ‘radicaal’, ‘alternatief’, ‘ecologisch’ of ‘holistisch’ wordt genoemd, is op een bepaalde manier afgeleid van het ‘verhaal van interzijn’. Zelf en lichaam, zelf en universum, maar ook energie en materie zijn geen afzonderlijke dingen. De acupuncturist handelt vanuit een perspectief waarin het lichaam een soort intelligentie heeft die op controle gebaseerde causaliteit ontstijgt; een intelligentie die overlap heeft met die van de kosmos.

Intussen begrijpt de zeeschildpaddenbeschermer dat deze wezens van zichzelf belangrijk zijn en niet als objecten behandeld

ILLUSTRATIE: WARREN GEBERT

E

R ONTSTAAT MOMENTEEL EEN

PHOTOGRAPH: TK

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 6 5

Zelf en lichaam, zelf en universum, maar ook energie en materie zijn geen afzonderlijke dingen.

dienen te worden, opgeofferd ten behoeve van een of ander instrumenteel doel. De essentie van interzijn is weten dat deze schildpad een wezen is net als wij; het heeft een bestaan dat niet verschilt van het onze. We zijn één.

Neem nu permacultuur. In plaats van menselijke ontwerpen op te dringen aan een passief stukje grond of de natuur proberen te onderwerpen, probeert permacultuur te leren van – en deel te nemen aan – de natuur.

Het weet dat het land zelf een wezen is, en onderzoekt hoe we ons samen kunnen ontwikkelen ten behoeve van de menselijke en niet-menselijke gemeenschap.

Kijk ten slotte naar verschillende vormen van zogenoemde ‘restoratieve’ rechtspraak, waarheids- en verzoeningscommissies en andere alternatieven voor op straf gebaseerde rechtspraak. Ze bevestigen de menselijkheid van de dader en de mogelijkheid van vergeving en redding. De traditionele rechtspraak is gebaseerd op een oordeel; de dader is een slecht persoon die een keuze maakt die ik niet zou maken als ik in zijn schoenen zou staan. Ik ben anders dan hij, beter dan hij. We hebben straffen nodig om mensen ervan te weerhouden dingen te doen die goede mensen van nature niet doen. Interzijn zegt: ‘Als ik volledig in jouw omstandigheden zou verkeren, zou ik hetzelfde hebben gedaan als jij.’ Interzijn is op zoek naar begrip en genezing, niet naar straf.

Ik zou door kunnen gaan met het herleiden van de wortels van een nieuw verhaal achter bewegingen zoals sociale rechtvaardigheid, kritische pedagogiek, geweldloze directe actie, kruidengeneeskunde, natuurlijk ouderschap, participatiedemocratie, deeleconomie en duizenden andere voorbeelden.

Natuurlijk is geen van alle werkelijk nieuw.

De verheerlijking van verandering en nieuwigheden is zelfs een kenmerk van het oude verhaal, waarin het oude wordt ingeruild voor iets nieuws en beters, het nieuwste technologische wonder in een eindeloze saga van vooruitgang die oude relaties, kenFixatie op het nieuwe kan ook in escapisme uitmonden, waarbij bestaande problemen als onbeduidend worden beschouwd, aangezien ze toch zullen verdwijnen wanneer we de ‘nieuwe’ wereld betreden.

Misschien zal technologie ons kunnen redden van de desastreuze onvoorziene gevolgen van eerdere technologie; bijvoorbeeld

6 6 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

dat nanotechnologie de klimaateffecten van fossiele brandstoffen ongedaan zal maken.

Er is niets nieuws aan die ambitie. Daarom wil ik verduidelijken: het nieuwe verhaal is alleen nieuw in de context van wat wij, in de moderne samenleving, kennen.

De lessen van interzijn sluimeren al lang binnen de westerse beschaving, als een recessief gen dat af en toe naar de oppervlakte komt, zoals tijdens de new-agetijd van de jaren zestig. Ze domineren nooit, blijven meestal latent, maar komen soms glorieus tot uiting tijdens de gouden tijdperken van de mensheid. Toch noem ik het een nieuw verhaal: nooit eerder heeft het een beschaving voortgebracht. Het is een frisse tegenhanger van de wereld zoals we die kennen, van de afscheiding die belichaamd wordt in geld, school, religie, politiek en de rest van het moderne leven.

Wat is het verschil tussen onze huidige tijd van verandering en de jaren zestig, toen het zo overduidelijk was dat we de overgang maakten naar een new age, om het vervolgens het tijdperk van Ronald Reagan en Margaret Thatcher te zien worden? Wat de hippies en radicalen uit die tijd zagen, was geen fantasie: het was een glimp van iets echts. Maar het ‘verhaal van afscheiding’ moest zijn hoogtepunt nog bereiken. Daarvoor was het digitale tijdperk nodig, dat de ‘ontwikkelde’ wereld niet alleen scheidde van de natuur, zoals de industriële revolutie deed, maar van materialiteit zelf.

In beide gevallen was de onafhankelijkheid een illusie, en nu is de illusie uit elkaar aan het vallen. Afscheiding heeft haar climax bereikt – tenzij je gelooft dat verdere groei van de mensenwereld mogelijk is op onze eindige planeet. Zoals het extreem ‘yang’ de geboorte van yin mogelijk maakt, zo luidt het extreem ‘afscheiding’ het begin van een tijdperk van ‘interzijn’ in. Het is belangrijk op te merken dat dezelfde technologie die afscheiding naar haar uiterste bracht, tegelijkertijd een instrument is dat de mensheid bij elkaar brengt.

Het oude verhaal – het verhaal van de afgescheiden zelf in een universum van anderen, het verhaal van de mens die zich boven de natuur verheft, het verhaal van perfectionering van het leven en de wereld door controle – is bijna uit. De systemen en instituten die erop gebouwd zijn, zijn aan het afbrokkelen. Het is geen toeval dat de geneeskunde, het onderwijs, de politiek en de financiële

wereld in crisis verkeren, terwijl we tegelijkertijd parallelle crises in klimaat, water, bodem en energie zien. Deze crises zijn gegroeid uit dezelfde wortel – het verhaal van afscheiding dat onze beschaving domineert.

Deze samenvallende crises duwen ons richting een mooiere wereld; de lokroep komt van glimpen van wat mogelijk is.

Ze kunnen de vorm aannemen van vrijgevigheid; vergeving; onbaatzuchtige samenwerking; magische synchroniciteiten; momenten van transcendente intimiteit of verbondenheid; volledige genezing van een persoon, gemeenschap of ecosysteem; en vele andere gedaantes. Ze bevestigen onze aangeboren wetenschap dat de wereld mooier hoort te zijn, en het leven intiemer, vreugdevoller en authentieker dan wat we als normaal kennen.

D

AT WAS LANGE TIJD EEN EEN-

zaam perspectief, omgeven als we werden door uit het oude verhaal ontstane ideeën en instituten. Zo wekt ons economische systeem de schijn dat het universum bestaat uit een veelheid van afzonderlijke, concurrerende individuen; het vult onze levens met basisproducten van generieke gelijkheid, en vermoordt de relaties die gemeenschappen verbinden door ze in betaalde diensten te veranderen. Geld koloniseert ook onze geesten, en maakt van bijna iedereen onbewuste woordvoerders van het ceerbare resultaten verkiest boven de verlangens van het hart.

Terwijl ons bewustzijn zich duidelijk naar de sferen van interzijn heeft verplaatst, leven we onder mensen en instituten die geworteld zijn in afscheiding. Maar onder de oppervlakte zijn mensen overal op hun eigen manieren onderweg naar interzijn. De situatie lijkt veel op wat Luis Moreno-Caballud zegt over de media: ‘Dat de mainstreammedia de realiteit bepalen, wil nog niet zeggen dat mensen echt in de realiteit van de mainstreammedia geloven. In plaats daarvan denken wij dat wat de media tonen, is wat de meeste mensen geloven. Dit is natuurlijk een vicieuze cirkel: iedereen gelooft dat iedereen in de media gelooft, maar niemand gelooft er zélf volledig in. De cirkel wordt doorbroken wanneer we andere mensen zien die kritische vragen stellen, weigeren iets te geloven en alternatieve versies van de realiteit voorstellen.’ Het lijkt

alsof iedereen om ons heen afscheiding accepteert, maar dit is een illusie. Het is slechts dat iedereen gelooft dat iedereen het gelooft.

Ons verhaal van de wereld begint slijtageplekken te vertonen. Gewoonte, niet geloof, houdt het nog overeind. Dit nodigt ons uit om steeds dieper te gaan vertrouwen.

Aangezien de wereld zoals we die kennen, gebouwd is op een verhaal, moet een pionier van verandering twee dingen doen: ten eerste het bestaande verhaal van de wereld ter discussie stellen, en ten tweede een nieuw verhaal vertellen, zodat diegenen die de ruimte tussen verhalen betreden, ergens terechtkunnen. Dikwijls smelten deze twee functies samen: de acties die we ondernemen die een nieuw verhaal vertellen, verstoren ook het oude. Terwijl de illusie achter het oude wereldverhaal zichtbaarder wordt, winnen deze functies aan potentieel.

Niet alle vormen van sociaal en politiek activisme zijn werkelijk verhaalontregelend: vooraf aangemelde demonstraties passen vaak mooi in het plaatje van een goed functionerende democratie die vrijheid van meningsuiting toestaat aan vertolkers van afwijkende standpunten; gewelddadige protesten suggereren dat iedereen die ontevreden is over het systeem, slechts gefrustreerd of gewelddadig is. Ondanks vele uitnodigingen heb ik vriendelijk geweigerd om deel te nemen aan de ‘Mars tegen Monsanto’. Deze protestactie kan weliswaar het imago van Monsanto ondermijnen, maar bekrachtigt ook een diepgaand verhaal van afscheiding: dat het probleem in de wereld het kwaad is en dat de oplossing is hem te verslaan. Monsanto is echter slechts de uitvoerder van het (economisch afgedwongen) verhaal van de technologische vooruitgang en de zegen van de wetenschap. Bovendien: hoeveel gruwel is er wel niet op deze wereld uitgestort in naam van bestrijding van het kwaad?

Het soort verhaalontregeling dat we vandaag de dag nodig hebben, gaat dieper. Het is een revolutie in middelen, niet alleen in doelen. Het is geweldloos, onverschrokken, inclusief, meelevend en speels. Uiteindelijk prikt elke daad van liefde, vergeving, vrijgevigheid of onvoorwaardelijke acceptatie, de zeepbel van de afzonderlijke zelf door.

Omdat het verhaal van afscheiding de basis vormt van onze beschaving, is elke daad van liefde een politieke daad. Bovendien hebben deze daden soms een bijna wonderbaarlijke kracht. Een man gaat voor een tank staan.

Een pianist speelt op het Taksimplein. Een vrouw vergeeft de moordenaar van haar zoon. En de wereld verandert. In het nieuwe verhaal weten we dat elke daad van kosmisch belang is.

Als een verhaal gedateerd raakt, verschijnen er barsten in het omhulsel, in de schaal van het kosmische ei. ‘Een wonder’ is de naam die wij geven aan het licht dat doorschijnt uit een grotere, helderdere wereld.

Het vertelt niet alleen dat de realiteit groter is dan we dachten dat zij was, maar ook dat die grotere realiteit spoedig zal komen. Het is zowel een glimp als een belofte.

Afhankelijk van de mate waarin we zelf in het besef van interzijn vergroten, kunnen ook wij wonderdoeners worden. Dat betekent niet dat de dingen die we doen ons wonderbaarlijk voorkomen; ze passen binnen ons toegenomen inzicht in de aard van het leven en van causaliteit.

Wanneer je bijvoorbeeld in harmonie leeft met het doel van dienstbaarheid, worden daden die uitzonderlijk moedig lijken in de ogen van anderen, dagelijkse kost.

Wanneer je de wereld als overvloedig ervaart, worden daden van vrijgevigheid vanzelfsprekend, aangezien er geen twijfel bestaat over toekomstige aanvulling.

Wanneer je andere mensen als spiegels van jezelf ziet, wordt vergevingsgezindheid een tweede natuur, omdat je je realiseert wat in de Bijbel al stond geschreven: ‘Dankzij God, ben ik wat ik ben.’

Wanneer je de orde, de schoonheid, het mysterie en de verbondenheid van het universum waardeert, borrelt een diepe vreugde en vrolijkheid op die onwankelbaar is.

Wanneer je reductionisme, objectiviteit en determinisme loslaat, worden technologieën werkelijkheid die niet op het conto van de wetenschap van afscheiding kunnen worden geschreven.

Wanneer je het verhaal van de afzonderlijke zelf loslaat, komen intuïtieve en zintuiglijke capaciteiten na een leven van verborgen aanwezigheid naar de oppervlakte.

Deze en vele andere wonderen zijn de bakens van het territorium van interzijn.

Dit is een bewerkt en vertaald fragment uit The more beautiful world our hearts know is possible (North Atlantic Books) door CHARLES EISENSTEIN soof, auteur en spreker, onder meer bekend van het boek Sacred economics.

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 6 7

Zingeving

Op zoek naar het licht Boeddhistische tempelgrotten in heel Azië zijn verbluffende voorstellingen van het spirituele dat in ieder van ons huist.

‘BLIJF WAKKER. OBSERVEER EN REFLECTEER. WERK MET ZORGZAME AANDACHT. Op deze manier zul je het licht binnenin jezelf vinden.’ Deze instructie voor aankomende monniken is afkomstig uit de boeddhistische Dhammapada-verzen, en is een inspiratie geweest voor monniken en kunstenaars, die al eeuwenlang boeddhistische tempels bouwen in rotswanden en grotten. Alsof ze op zoek waren naar het licht binnenin zichzelf, hebben ze in heel Azië stenen en rotsen bewerkt om licht te laten schijnen op dat wat voorheen onzichtbaar was. Juist daar kreeg Boeddha een thuis. | ELLEKE BAL

FOTO: DECLAN KIELTY/GETTY

DE GROTTEN VAN YUNGANG ZIJN TUSSEN DE JAREN 460 EN 525 UITGEHOUWEN UIT IN HET NOORDEN VAN CHINA. HET IDEE OM

FOTO: DAVID HLAVACEK/SHUTTERSTOCK.COM

ELLORA IS EEN UNIEKE GROTTEMPELS EN KLOOSTERS. ALLE TEMPELS HIER – DE BOEDDHISTISCHE, MAAR OOK DE HINDOEÏSTISCHE EN JAÏNISTISCHE – ZIJN UIT MASSIEF STEEN GEHOUWEN EN VERTEGENWOORDIGEN HET HOOGTEPUNT VAN DE INDIASE ROTSARCHITECTUUR UIT DE VIJFDE TOT EN MET DE ZEVENDE EEUW.

FOTO: TRATONG/SHUTTERSTOCK.COM

EEN VAN DE INDRUKWEKKENDSTE GROTTENTEMPELS VAN THAILAND IS THAM KHAO LUANG, EEN BERGHOLTE VOL STALACTIETEN IN DE PROVINCIE PHETCHABURI. ALS JE ER OP HET JUISTE TIJDSTIP BENT, SCHIJNT HET ZONLICHT OP DATGENE WAT HET CENTRALE AANDACHTSPUNT IS IN ALLE BOEDDHISTISCHE GROTTEN: HET BOEDDHABEELD.

IN MYANMAR BEVINDEN ZICH MEER VERBLUFFENDE TEMPELCOMPLEXEN, ZOALS DE GROTTEN VAN HTUKKAM THEIN PAYA, BIJ DE ARCHEOLOGISCHE OPGRAVINGEN VAN MRAUK-U.

FOTO: NEVADA WIER/GETTY

FOTO: BRUNO MORANDI/GETTY

OP EEN AFGELEGEN PLEK IN DE PROVINCIE KAYIN IN MYANMAR VIND JE BOEDDHISTISCHE TEMPELS IN DE GROTTEN VAN KAWGUN. DE GROTTEN STAAN VOL KUNSTWERKEN UIT DE ZEVENDE EEUW, ZOALS DUIZENDEN PIEPKLEINE KLEIEN BOEDDHABEELDEN EN ANDERE BEELDHOUWWERKEN, DIE IN DE MUREN EN HET PLAFOND ZIJN GEPLEISTERD.

FOTO: VITALY MAKSIMCHUK/SHUTTERSTOCK.COM

DE GROTTEN VAN THAM KHAO LUANG IN THAILAND HERBERGEN MEER DAN 180 BOEDDHABEELDEN. DE SFEER IN DE GROTTEN IS SEREEN. BOEDDHISTEN BRANDEN ER SOMS KAARSJES EN WIEROOK.

IN DE MYSTIEKE PHRAYA NAKHONGROT IN DE CENTRALE REGIO VAN THAILAND WERD AAN HET EIND VAN DE 19E EEUW DEZE PAVILJOENTEMPEL GEBOUWD VOOR EEN BEZOEK VAN KONING RAMA V. IN HET DAK VAN DE GROT ZIT EEN GAT WAAR ROND HET MIDDAGUUR HET ZONLICHT DOORSCHIJNT, WAARDOOR HET PAVILJOEN WORDT VERLICHT.

©JIMMY NELSON PICTURES BV FOTO: WITTHAYAP/SHUTTERSTOCK.COM

Zingeving

Wu-wei worden De Chinese begrippen wu-wei 無為 en de 德 kunnen ons helpen spontaner en ongedwongen in het leven te staan.

I

N HET WETENSCHAPSMUSEUM IN

mijn woonplaats kun je een bijzonder spel spelen dat Mindball wordt genoemd. Twee spelers zitten ieder aan een uiteinde van een lange tafel. Ze dragen allebei een hoofdband met elektroden die de elektrische activiteit op het oppervlak van de hersenen registreren. Tussen de spelers in ligt een metalen bal. De spelers moeten de bal met hun hersenen naar het andere eind van de tafel duwen. Wie daar als eerste in slaagt, heeft gewonnen. De drijvende kracht – die door de elektroden op het hoofd van de spelers wordt gemeten en op de bal wordt overgebracht door een magneet onder de tafel – is de combinatie van alfa- en thètagolven die de hersenen voortbrengen wanneer ze ontspannen zijn: hoe meer alfa- en thètagolven je produceert, des te meer kracht oefen je mentaal uit op de bal.

In wezen is Mindball een wedstrijdje in kalm blijven: wie het kalmst blijft, wint. Het is leuk om naar te kijken. De spelers doen

7 6 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

FOTO: PAUL JOSEPH

EDWARD SLINGERLAND, HOOGLERAAR AZIATISCHE WETENSCHAPPEN, RAAKTE IN DE BAN VAN WU-WEI, DE MOEITELOZE EN NIET-ZELFBEWUSTE GEESTESTOESTAND VAN IEMAND DIE OPTIMAAL ACTIEF EN EFFECTIEF IS.

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 7 7

‘We leggen ons er te vaak op toe om hard te werken op terreinen van ons leven waar moeite en inspanning uiterst contraproductief zijn.’

7 8 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

zichtbaar hun uiterste best om zich te ontspannen. Ze sluiten hun ogen, ademen diep en nemen bijna een soort yogahoudingen aan. De paniek die zich van hen meester maakt als de bal hun kant op komt, wordt doorgaans gecompenseerd door de gretigheid van hun tegenstander. Beide spelers verliezen om beurten hun zelfbeheersing terwijl de bal heen en weer rolt. Het spel laat mooi in een notendop zien hoe moeilijk het is om je best te doen om niet je best te doen.

Het is duidelijk lastig om je verstand op nul te zetten en het lichaam zijn ding te laten doen. Een nog lastiger probleem – waar we bovendien veel vaker mee te maken krijgen – is de truc je verstand zover te krijgen dat het zich zélf op nul zet. Dat is het kernprobleem in Mindball: je kunt alleen winnen door je te ontspannen, wat kennelijk inhoudt dat je alleen kunt winnen als je níét je best doet om te winnen.

De buitensporige aandacht in de moderne wereld voor de kracht van het bewuste denken en het nut van wilskracht en zelfbeheersing, leidt ertoe dat we geen oog hebben voor het op alle fronten belangrijke ‘lichaamsdenken’, om het zo maar te noemen: stil, snel en semi-automatisch gedrag dat voortkomt uit het onbewuste met weinig tot geen bewuste bemoeienis. Daardoor leggen we ons er te vaak op toe om harder te werken of sneller te gaan op terreinen van ons leven waar moeite en inspanning in feite uiterst contraproductief zijn.

Hoe je je best moet doen om niet je best te doen, is in feite een oud probleem en heeft door de hele geschiedenis heen denkers beziggehouden. Enkelen van de belangrijkste en invloedrijkste denkers leefden in het oude China. Ik ben van mening dat deze denkers, afkomstig uit de zogenoemde confucianistische en taoïstische school, een diep inzicht in de menselijke toestand hadden dat voor ons nog altijd zeer nuttig kan zijn. Om door deze vroeg-Chinese bril naar ons leven te kunnen kijken, zullen we iets meer moeten weten over twee nauw met elkaar verbonden concepten: het eerste is wu-wei 無為(uit te spreken als oe-wee) en het tweede is de 德 (uit te spreken als duh).

Letterlijk vertaald, betekent wu-wei ‘niet proberen’ of ‘niet doen’, maar het heeft niets te maken met suffe inactiviteit. Het verwijst naar de dynamische, moeiteloze en nietzelfbewuste geestestoestand van iemand die optimaal actief en effectief is. Mensen in wu-wei voelen zich alsof ze niets doen,

terwijl ze op datzelfde moment misschien een briljant kunstwerk scheppen, soepel een complexe sociale situatie afhandelen, of, wie weet, de harmonieuze orde in de wereld herstellen. Juist en doeltreffend handelen, komt iemand in wu-wei ‘aanwaaien’; het gaat vanzelf, net zoals het lichaam zich overgeeft aan het verleidelijke ritme van muziek.

Mensen die in wu-wei zijn, hebben de, doorgaans vertaald als ‘deugd’, ‘kracht’ of ‘charismatische kracht’. De is een stralen dat anderen kunnen waarnemen, en het fungeert als uiterlijk signaal dat men in wu-wei is. De is op verschillende manieren handig. Voor heersers en anderen in het politieke leven is de nuttig omdat het een krachtig, ogenschijnlijk magisch effect op de mensen om hen heen heeft, waardoor ze op een onmiddellijke wijze politieke orde kunnen scheppen. Ze hoeven geen dreigementen te uiten of beloningen te geven, omdat mensen hun gewoon willen gehoorzamen. Op kleinere schaal kan iemand door toedoen van de op een volmaakt doeltreffende manier een-opeeninteracties aangaan. Als je de hebt, vinden mensen je aardig, ze vertrouwen je en zijn ontspannen in je gezelschap. Zelfs wilde dieren laten je met rust. De winst die de oplevert, is een van de redenen dat wu-wei zo begerenswaardig is, en dat vroeg-Chinese denkers zoveel moeite deden om uit te zoeken hoe je het krijgt.

E

EN VAN MIJN ANDERE FAVORIETE

beschrijvingen van wu-wei gaat over een ambachtsman. Qing, een houtsnijder, heeft opdracht om massief houten hangramen te vervaardigen voor enkele bronzen klokken. De heerser zelf heeft de opdracht gegeven en er zijn een vette beloning en een gesteld. Qing legt een welhaast bovennatuurlijke vaardigheid aan de dag: de hangramen die hij vervaardigt, zijn zo prachtig dat de mensen denken dat ze het werk van goden zijn. Qing wordt geprezen door zijn vorst, die uitroept: ‘Welke techniek stelt jou in staat zoiets moois te vervaardigen?’ Nadat Qing een beetje onder druk is gezet, geeft hij toe dat er misschien een geheim is voor zijn succes, dat te maken heeft met de manier waarop hij zich geestelijk voorbereidt.

Als ik me voorbereid om het hangraam te gaan vervaardigen, is het het belangrijkst dat ik mijn energie (qi) niet verspil, en daarom vast ik eerst om mijn geest tot rust te brengen. Nadat ik drie dagen heb gevast,

FOTO: BOSTON GLOBE/GETTY IMAGES

wordt mijn geest niet meer geplaagd door gedachten over felicitaties en eer, titels en beloningen. Na vijf dagen is mijn geest ook vrij van gedachten over kritiek en lofprijzingen, vaardigheid en onhandigheid. En na zeven dagen vasten, ben ik ten slotte zo volslagen stil dat ik vergeet dat ik vier ledematen en een lichaam heb.

Het idee dat je een hangraam gaat vervaardigen zonder je bewust te zijn van je ledematen en je lichaam, lijkt wellicht vreemd, maar het punt is dat Qing zichzelf in zo’n toestand van concentratie heeft gebracht dat alle externe overwegingen zijn weggevallen.

‘Er bestaat geen vorst of hofhouding meer’, verklaart hij. ‘Mijn kunnen is geconcenHij is klaar om aan het werk te gaan.

Het verhaal van houtsnijder Qing komt uit de Zhuangzi, een belangrijk taoïstisch werk en de rijkste bron voor verhalen over wu-wei van de teksten uit de Periode van de Strijdende Staten. In de andere van onze vroeg-taoïstische teksten, de Laozi, nemen kenschetsen van wu-wei de vorm aan van bondige, cryptische gedichten. Het concept ‘wu-wei’ wordt meestal geassocieerd met het taoïsme.

Minder algemeen bekend is echter dat het soort moeiteloze gemak en niet-zelfbewustzijn dat deze taoïstische beschrijvingen kenmerkt, ook een centrale rol speelt in het vroege confucianisme. Mogelijk komt dit als een verrassing, aangezien het confucianisme doorgaans wordt geassocieerd met bekrompen traditionalisme en conventionele riten, die ons allebei voorkomen als het tegenovergestelde van wu-wei. We kunnen niet ontkennen dat de confucianisten deze reputatie tot op zekere hoogte verdienen. In de eerste stadia van zijn scholing, moet een confucianistische heer in spe hele boekenkasten vol archaïsche teksten memoriseren, leren onder welke hoek hij moet buigen en hoe lang de stappen moeten zijn waarmee hij een vertrek binnengaat. Zijn zitmat moet altijd precies recht liggen. Al deze strengheid en zelfbeheersing zijn er echter op gericht een gecultiveerde, maar niettemin oprechte, vorm van spontaniteit te doen ontstaan. In feite werd een persoon pas als volledig opgeleid beschouwd als hij de noodzaak tot denken en inspanning volledig achter zich had gelaten.

Confucius’ vorm van wu-wei – een moeiteloze, niet-zelfbewuste, maar in hoge mate aangekweekte spontaniteit – werd als ideaal overgenomen door zijn twee volgelin-

MINDBALL IS EEN PARADOXAAL SPEL. JE KUNT ALLEEN WINNEN ALS JE NIET JE BEST DOET OM TE WINNEN. WIE BIJ NADERENDE WINST TE ENTHOUSIAST RAAKT, IS SNEL WEER TERUG BIJ AF.

gen in de Periode van de Strijdende Staten, Mencius en Xunzi, die echter diepgaand met elkaar van mening verschilden over de vraag wat vereist is om deze toestand te bereiken. Mencius probeerde, als het ware, een middenweg tussen de taoïsten en Confucius te bewandelen door wu-wei voor te stellen als het natuurlijke resultaat van het cultiveren van onze natuur. In zijn ogen was moreel juiste wu-wei als een kiem die wacht tot zij de grond uit kan schieten, of als een lichaam dat gereed is om op een pakkend ritme te bewegen. Xunzi was daarentegen niet onder de indruk van de taoïstische verheerlijking van onze natuur, en keerde terug naar het model dat door Confucius werd voorgestaan, waarbij wu-wei het resultaat is van een levenslange strenge scholing. Voor

Xunzi was ‘niet je best doen’ gemakkelijk noch plezierig: de perfectie van vorm en emotie die haar ideale uitdrukking vindt in de dans, was voor hem een door inspanning bereikte prestatie die het resultaat was van jaren van zware training en culturele studie.

Een van de redenen dat er nog nooit iemand met een onfeilbare techniek voor het bereiken van wu-wei is gekomen, is dat datgene wat spontaniteit belemmert, van mens tot mens en van situatie tot situatie verschilt.

Het is daarom waarschijnlijk zeer nuttig om een groot aantal verschillende strategieën tot je beschikking te hebben. De techniek waardoor je de avond voor een belangrijke vergadering gemakkelijk in slaap valt, kan nutteloos blijken te zijn als je een tenniswedstrijd gaat spelen. Wat mij – een introverte, JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 7 9

De paradox van wu-wei Hoe werkt het nu precies, je best doen om niet je best te doen? The Optimist vroeg het aan Edward Slingerland, hoogleraar Aziatische Wetenschappen aan de Universiteit van British Columbia en auteur van Proberen niet te proberen.

Hoe bent u geïnteresseerd geraakt in wu-wei?

‘Ik was nog een tiener toen ik de Chinese filosofie ontdekte. Ik moet opbiechten: ik was een rare tiener − ik was met school gestopt en vervolgens met mijn motor naar de andere kant van het land gereden. Destijds verdiepte ik me in de westerse filosofie. Maar ik vond het erg abstract en weinig te maken te hebben met de echte wereld; de filosofen bespraken dingen waar de mensen niet echt om gaven. Ik ontdekte toen de Chinese filosofen, en zij spraken heel concreet over manieren om een beter en mooier leven te leiden, dus dat trok me aan. Ze hadden ook een holistischer mensbeeld, zagen dat lichaam en geest verbonden waren, terwijl de westerse filosofen de mens zagen als een soort lichaamloos rationeel wezen. Zo raakte ik dus in de ban van wu-wei.’

Hoe kunnen we wu-wei worden?

‘Wu-wei is een echte paradox. Het is moeilijk om je best te doen om niet je best te doen. Je geest doelbewust inzetten om zichzelf het zwijgen op te leggen, is op zichzelf al paradoxaal. Dat betekent dat er geen eenvoudig antwoord is op uw vraag. Alle vroege Chinese denkers dachten dat ze een manier wisten om wu-wei te worden, maar geen van hen had een oplossing die altijd, in elke situatie, werkt. Toch is alleen al het hebben van een concept als wu-wei in onze taal behulpzaam, want er bestaat eigenlijk geen goed Engels woord voor. Het is niet hetzelfde als spontaniteit, want dat wordt geassocieerd met impulsiviteit of lukrake actie. Wu-wei gaat over volledig aanwezig zijn, en opgaan in wat je ook aan het doen bent, of met wie je ook bent. Met dat idee realiseren we ons sneller wanneer we iets forceren, of wanneer we iets te ver doorvoeren.’

Waarom is wu-wei zo belangrijk in de wereld van nu?

‘Onze samenleving is erg gericht op je best doen en inzet. Ons wordt geleerd dat om je doelen te bereiken, je beter je best moet doen. Als je tegen een probleem aanloopt, moet je harder werken.

Ik zie deze instelling terug bij mijn studenten. Wanneer zij worstelen met een schrijfopdracht, is hun oplossing de hele nacht door te werken en uren achtereen achter een computerscherm te zitten.

Dat zou prima zijn als het zou werken. Maar vaak, wanneer je al lang je best doet om iets voor elkaar te krijgen, moet je het eigenlijk even loslaten.

‘Het is belangrijk dat je je onderbewustzijn zijn gang laat gaan. Een van de taken van je onderbewustzijn is dingen met elkaar te verbinden en je helpen patronen te zien. We gaan vaak aan het onderbewustzijn voorbij, en wanneer we dat doen, nemen we slechte beslissingen. Dikwijls hoef je alleen maar even te stoppen, een goede nachtrust te pakken en zo meer ruimte te geven aan het onderbewustzijn. Als jij ruimte creëert voor het onderbewustzijn om tegen je te praten, dan zal deze zijn bevindingen met je delen. Ik heb dit vaak meegemaakt.’

traag bewegende academicus – helpt om in wu-wei te komen aan het begin van een werkdag (stilte, eenzaamheid, zonlicht en een extraverte, hyperactieve acteur nodig

benadrukken het belang van traditie, gezag ben daarom meer vertrouwen in individuZo bezien, kan de afwisseling tussen confucianistische en taoïstische strategieën voor als een afwisseling tussen een conservatieve zelfde zou kunnen worden gezegd van het Verschillende levensfasen vragen weldacht voor techniek en expliciete feedback um van expert bereikt, verstoort de koude der wordt te rigide kunnen worden, en in dat de strategie van de zaailing of van het losla-

Is dit probleem niet van alle tijden?

‘Nou, een van de problemen tegenwoordig is de technologie. Vroeger zaten rustmomentjes ingebakken in onze dag. Zoals de vijf minuten waarin je van het ene naar het andere leslokaal wandelt.

In die tijd kon je voorheen niks anders doen. Maar tegenwoordig zijn de ogen van studenten op hun smartphone gericht, terwijl ze naar de volgende les lopen. Het zorgt ervoor dat onze bewuste geest de hele tijd aan het werk is, en we maken geen tijd vrij om alles wat we hebben gedaan, te integreren.’

Hoe kan wu-wei ons helpen dit te veranderen?

‘Ten eerste door te erkennen dat het een probleem is. En verder zijn er strategieën om wu-wei te bereiken die de vroege Chinese filosofen ons aanreikten. Zo zijn er studie- en ademhalingsoefeningen, meditaties, en gidsen tot de verbeelding. Maar geen van deze strategieën zal ooit ‘de beste’ worden, omdat verschillende persoonlijkheden, verschillende strategieën nodig hebben.’ | E.B.

8 0 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

te houden, zou in reactie op verschillende -

Dit is een bewerkt fragment uit Proberen niet te proberen -

Column

Paulo Coelho Schrijver van vele populaire romans, waaronder De pelgrimstocht naar Santiago en De alchemist. www.paulocoelhoblog.com

Op zoek NASROEDDIN EN HET EIOP EEN OCHTEND WIKKELDE

GOD EN DE LIEFDE VAN DE MENS

-

-

FOTO: SYLVIA FEUDOR

-

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 8 1

®

Chikey ABRF Anti-Stress Biofotonen Resonantie Filter

BENUT DE KRACHT VAN JE EIGEN LICHT BESTRIJD STRESS VERBETER VITALITEIT ERVAAR BIOFEEDBACK Vermindering van stress is meteen zichtbaar.

COMPACT ONTWERP voor thuisgebruik of op reis.

MULTIFUNCTIONEEL Chikey® kan ook dieren en planten helpen, en zelfs voedsel en bloemen vers houden.

De Chikey®, is het eerste biofotonen biofeedback apparaat voor persoonlijk gebruik. Alle levende wezens produceren ® gebruikt optische lichtsignalen te neutraliseren. Deze signalen zorgen voor stress op celniveau, de Chikey® zorgt voor balans en zelfheling.

Meer informatie: IABS, Schiphol Boulevard 127, 1118 BG Schiphol Tel: 020-7005541 Online: www.thechikey.com

Kroniek van de onderstroom

Editie 08

Leren delen I

N MAART 2014 TELDE DE WEBSITE

Door HAIZ OPPENHEIMER Overgenomen van SOCIALCAPITALMARKETS.NET

Airbnb een recordaantal deelnemers.

Meer dan 600.000 mensen boden toen tegen een vergoeding kamers in hun huis te huur aan reizigers. Airbnb is slechts een van de vele stoutmoedige start-ups die winst maken door de manier te veranderen waarop mensen denken over hoe ze producten en diensten in het dagelijkse leven kopen,

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 8 3

Kroniek van de onderstroom

Het mag dan nieuw klinken, de deeleconomie is net zo oud als de wereld zelf. verkopen, delen en ruilen. Bedrijven zoals Uber en Lyft maken gebruik van smartphone apps om autobezitters in contact te brengen met mensen die op zoek zijn naar een lift tegen een vergoeding. Craigslist en NeighborGoods hebben marktplaatsen gecreëerd waarop mensen hun ongebruikte spullen onder elkaar kunnen verkopen, ruilen of lenen.

Airbnb, Uber en NeighborGoods maken deel uit van de opkomst van wat ‘de deeleconomie’ wordt genoemd. In de deeleconomie snijden miljoenen mensen traditionele hotels, taxi’s en winkels weg uit de keten, om inkomen te verdienen en geld te besparen – door hun auto’s en huizen te verhuren, en door dure spullen die ze niet elke dag gebruiken, zoals gereedschap, te delen.

Zo op het oog kan de deeleconomie slechts het nieuwste hippe podium van de millenniumgeneratie lijken; eentje die een beetje vreemd is voor diegenen van ons die in de twintigste eeuw zijn opgegroeid. Vindt u het verrassend dat zoveel mensen bereid zijn om mee te rijden met of te overnachten bij volstrekte onbekenden, of dat mensen liever dingen die ze nodig hebben delen dan zelf te kopen? Ons mag het dan misschien nieuw in de oren klinken, vanuit een ander perspectief gezien is de deeleconomie ongeveer zo oud als de wereld zelf.

Inheemse gemeenschappen over de hele wereld bloeien al duizenden jaren dankzij complexe deeleconomieën. Als je erover nadenkt, is het niet meer dan logisch. Wanneer je in een gemeenschap leeft waarin je iedereen kent en redelijkerwijs kunt verwachten ze de rest van je leven dag in dag uit te blijven zien, waarom zou je 8 4 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

dan niet delen? Als jij me een belangrijk stuk gereedschap leent of jouw visvangst met me deelt, dan is er een sterke prikkel voor mij om jouw ploeg in goede staat terug te geven, en wat van mijn voedsel met je te delen op een dag waarop jouw vangst klein is. We zitten in hetzelfde schuitje, en in een dergelijke ‘collaboratieve’ economie komt rijkdom niet neer op wat je zelf bezit, maar draait het meer om welke hulpmiddelen jouw gemeenschap gezamenlijk aan kan spreken.

Deze vorm van delen vindt ook al in onze maatschappij plaats. We laten de buren de grasmaaier lenen, of slapen bij een vriend op de bank als we op doorreis zijn.

Dit zijn mensen die we kennen en vertrouwen, en delen met hen voelt goed. De uitdaging ontstaat wanneer we proberen te delen met mensen die we niet kennen. Als gevolg van de opkomst van miljoenensteden en een steeds mobieler wordende bevolking, leefden in de twintigste eeuw de meeste mensen buiten vertrouwensnetwerken, en daaruit vloeide voort dat om je te verzekeren van toegang tot de hulpmiddelen die je nodig had, het belangrijk was ze te bezitten. Hoe kun je per slot van rekening je buren genoeg vertrouwen om noodzakelijkheden te delen als je ze niet goed kent?

Het lijkt erop dat deze basisuitdaging van het opbouwen van vertrouwensnetwerken in megagemeenschappen alleen maar groter geworden – de bevolking is blijven groeien en migreren. Maar de balans begint te verschuiven als je rekening houdt met de opkomst van online social networks. De sleutel tot het succes van bedrijven zoals Airbnb is dat ze technologie gebruiken om het aanbod van mensen als reactie op de vraag van andere mensen in kaart te brengen, en ze met elkaar te verbinden binnen een sociale context waarin mensen zich veilig genoeg voelen om op elkaar te kunnen vertrouwen.

In een inheemse gemeenschap of een hechte dorpswijk is het zo dat als mensen gul met mij delen en ik niet zuinig ben op wat ik leen of ik niet terugdeel, anderen erachter zullen komen, en het me relaties zal kosten. Hetzelfde geldt voor Airbnb: als ik het huis van iemand anders verniel dat ik via

Airbnb heb gehuurd, zal Airbnb hem niet alleen helpen de kosten te verhalen, maar kan Airbnb me ook van de website verbannen.

En zelfs als ze dat niet doen, zal ik een vernietigende recensie krijgen en zullen mensen waarschijnlijk niet meer aan me verhuren.

Wat de opkomst van een grootschalige deeleconomie mogelijk maakt, is dat Airbnb en andere bedrijven een sociale context creëren waarin reputatie ertoe doet, zelfs onder mensen die elkaar niet persoonlijk kennen.

We worden steeds vaker gevraagd om individuen en bedrijven waarmee we zaken doen, te beoordelen.

Nu steeds meer mensen op de feedback van onbekenden beginnen te vertrouwen om te bepalen waar te winkelen, bij wie te overnachten als ze reizen, en zelfs met wie op een date te gaan, wordt onze onlinereputatie steeds belangrijker. Rachel Botsman, auteur van What’s mine is yours, betoogt zelfs dat in de eenentwintigste eeuw je ‘reputatiekapitaal’ belangrijker gaat worden voor je dagelijkse leven dan je kredietwaardigheid nu is.

Het is duidelijk dat de deeleconomie is gearriveerd en alsmaar verder groeit. Hoewel zij vooral bekend is geworden door bedrijven zoals Airbnb en Uber, beperkt de deeleconomie zich niet tot ondernemingen die geld vragen voor hun diensten. Sterker jaren zonder enige omzet te genereren. Noch beperkt de deeleconomie zich tot collaboratieve consumptie. Zo maken organisaties binnen de open data-beweging, collectieve creativiteit los door informatie te delen ten behoeve van open source-probleemoplossing en innovatie met betrekking tot uitdagingen die ons allemaal aangaan.

Aangezien we op weg zijn naar een toekomst waarin de wereldbevolking zal groeien tot wie-weet-hoeveel miljard, lijkt het waarschijnlijk dat we tevreden zullen moeten zijn met minder hulpmiddelen per persoon. Het goede nieuws is dat als we met frisse ogen kunnen kijken naar hoe we rijkdom aanspreken en ervaren, we misschien wel ontdekken dat we onze individuele voetafdrukken kunnen verkleinen en toch onze levens kunnen verrijken – door minder te bezitten en meer te delen.

Dus de volgende keer dat u op vakantie gaat, vervoer naar de andere kant van de stad nodig hebt, of op zoek bent naar een nieuwe bladblazer, overweeg dan eens te delen in plaats van te bezitten. U zou zomaar eens nieuwe vrienden kunnen maken.

Kroniek van de onderstroom

Planten en vrede Jane Goodall, ’s werelds bekendste primatoloog, over het vinden van vrede te midden van planten en bomen.

Door RUSSELL MCLENDON Overgenomen uit MOTHER NATURE NEWS

J

ANE GOODALL IS EEN VAN DE MEEST

geliefde wetenschappers van onze tijd.

Niet alleen heeft ze ervoor gezorgd dat we met andere ogen kijken naar chimpansees en naar onszelf, ze heeft ook een belangrijke bijdrage geleverd aan het menselijker maken van de wetenschap. De vrouw die in 1960 voor het eerst aantoonde dat chimpansees vlees eten en gereedschap gebruiken, was geen wereldvreemde professor, maar een voor iedereen herkenbare secretaresse van 26 zonder academische titel.

Vlak daarna behaalde Goodall een doctorstitel aan Cambridge en groeide ze uit tot onze de facto contactpersoon tussen de menselijke soort en zijn meest nabije verwanten.

Meer dan vijftig jaar lang was zij bovendien een wereldwijd bekend pleitbezorger van dierenrechten en milieubescherming. Tegenwoordig is ze onder meer ambassadeur van de Verenigde Naties en zet ze zich nog steeds in voor mensapen. Verder bezit ze eredoctoraten van ruim veertig universiteiten. Goodall, inmiddels tachtig, publiceerde onlangs haar nieuwste boek, getiteld Seeds of hope.

In uw nieuwe boek klinkt het alsof u al uw leven lang gefascineerd bent door planten.

‘Als kind hield ik al van planten en dieren; van alles in de natuur. De (kinder)tekeningen JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 8 5

Kroniek van de onderstroom

‘Je moet aan den lijve ondervinden waar je overheen loopt, waar je op ligt of wat je inademt.’ in mijn boek heb ik niet op school gemaakt.

Ik deed het uit eigen beweging, want ik was gewoon dol op tekenen, insecten en bladeren observeren, en kijken hoe knoppen zich in het voorjaar openen. Ik denk dat veel kinderen zo zijn en dat ze die liefde later kwijtraken doordat ze weg worden gehouden uit de natuur.’

Wat boeit u zo aan planten?

‘Ik denk de ongelofelijke variëteit aan soorten en de uiteenlopende manieren waarop ze zich hebben aangepast en al die verschillende vormen van bestuiving hebben ontwikkeld. Ik vind dat alles fascinerend. Zoveel verschillende vormen zijn geëvolueerd in zoveel verschillende klimaatgebieden en ecosystemen.’

In het boek schrijft u: ‘De vrede van het oerwoud is een deel van mij geworden’.

Denkt u dat de wereld vreedzamer zou zijn als mensen meer tijd doorbrachten in het bos?

‘Jazeker, en niet alleen in het bos. Vrede is ook volop te vinden in de bergen, in alpenweiden of midden in de Serengeti. Op al die ongerepte plekken vind ik vrede. Ik heb me nooit aangetrokken gevoeld tot woestijnen, maar als ik in een woestijn ben, sta ik telkens weer versteld.’

Moet je echt in het oerwoud leven of werken, zoals u in het Tanzaniaanse Gombe deed, om het te kunnen waarderen? Of kan dat ook zonder?

‘Nee, ik denk dat je er echt moet zijn. Je moet het voelen en er deel van uitmaken.

Je moet aan den lijve ondervinden waar je overheen loopt, waar je op ligt of wat je inademt. Je kunt er wel op tv naar kijken, maar er deel van uitmaken, lukt alleen als je er echt bent.’

Wat is er nodig om een halt toe te roepen aan de wereldwijde ontbossing?

‘Je hoeft alleen maar te denken aan de 8 6 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

gevolgen ervan. We weten dat ontbossing gepaard gaat met de uitstoot van CO2 in de atmosfeer. En volgens de VN zijn de gevolgen van de klimaatverandering inmiddels overal ter wereld merkbaar.’

‘Mensen worstelen ermee. De groeiende middenklasse consumeert overal steeds meer vlees, wat betekent dat er meer dieren moeten worden gehouden en meer bossen moeten worden gekapt om al die arme schepsels te voeden.’

‘Dus het zou om te beginnen een goed idee zijn om een boom een waarde toe te kennen, zodat hij levend meer opbrengt dan omgehakt. Wat we nodig hebben, is dat regeringen net iets meer zouden kunnen verdienen door bomen te laten staan dan door kaprechten te verkopen.’

Wat is volgens u het meest hoopgevend als het gaat om het behoud van leefgebieden voor dieren in het wild?

‘De buitengewone veerkracht van de natuur.

Planten zijn in staat om een dood ecosysteem weer leven in te blazen. Dat hebben we in de omgeving van Gombe met eigen ogen gezien.’

Welke adviezen heeft u voor mensen die door Seeds of hope geïnspireerd worden en die meer willen weten over wilde planten of een bijdrage willen leveren aan het behoud ervan?

‘Kijk om te beginnen wat meer om je heen.

Loop die boom niet voorbij, maar kijk er eens goed naar. Kijk naar de bladeren. Zie hoe minuscule planten en grassprietjes op de meest onwaarschijnlijke plekken uit de grond schieten, en je gaat beseffen hoe hardnekkig het leven is.’

‘En als je de mogelijkheid hebt, plant dan wilde soorten in je tuin om de natuur een handje te helpen. Steeds meer mensen doen dat. Of ze verheffen hun stem om te protesteren tegen het kappen van een boom. Als mensen de handen ineenslaan, kunnen ze het verschil maken.’

Een pleidooi voor minder kleding

I

N DE EERSTE HELFT VAN DE TWINTIG-

ste eeuw gaven Amerikaanse consumenten 12 tot 14 procent van hun inkomen uit aan kleding. Tegenwoordig is dat afgenomen naar 3 procent, maar onze kledingkasten zijn een stuk groter geworden. De gemiddelde Amerikaanse woning is twee keer zo groot vergeleken met een huis in de jaren vijftig en bevat aanzienlijk meer kastruimte, met name sinds de introductie van de inloopkast in de jaren tachtig. We bezitten als regel meer dan vijf keer zoveel kledingstukken als in de eerste helft van de twintigste eeuw. Dankzij de verplaatsing van de kledingproductie naar lagelonenlanden kunnen we nu grote hoeveelheden kleding kopen tegen lage prijzen. Maar dat zou wel eens kunnen gaan veranderen.

Net als de prijzen van andere soorten consumptiegoederen, dreigt ook die van kleding te gaan stijgen, hoewel de kwaliteit op het huidige niveau zal blijven. Volgens voorspellingen zullen de productiekosten toenemen en zullen overheidsmaatregelen de prijzen verder opdrijven. Grondstoffen worden duurder en lonen stijgen, en ook de infrastructuur die nodig is om de juiste kwaliteit te bieden, zal duurder worden.

Fabrikanten en handelaren maken zich zorgen over stijgende loonkosten. In China is het gemiddelde loon sinds 2008 met 71 procent toegenomen, en voor dit jaar wordt een loonstijging van 10 procent verwacht.

Fabrikanten zijn op zoek naar andere productielocaties met lagere lonen, maar ook daar worden de kosten hoger. Zo heeft

Kroniek van de onderstroom

ONZE BRONNEN

Maak een einde aan wegwerpmode en investeer in kwaliteitskleding.

Door KEILA TYNER Overgenomen uit QUARTZ

de publieke verontwaardiging in Bangladesh over het instorten van de Rana Plaza-fabriek in april vorig jaar geleid tot een verhoging van het minimumloon met 77 procent.

Goedkope fast fashion mag dan aantrekkelijk zijn voor de portemonnee, steeds meer consumenten associëren goedkope kleding met ethische kwesties als onderbetaling, slechte werkomstandigheden en milieuvervuiling. Sommige bedrijven proberen die negatieve associaties weg te nemen. H&M, een bedrijf dat bekendstaat als aanbieder van fast fashion, richt zich naar aanleiding van klachten door consumenten steeds meer op duurzaamheid. Volgens de krant The Business of Fashion overweegt H&M om productie over te hevelen naar Afrika ten zuiden van de Sahara, is het bedrijf van plan om duurzamere grondstoffen te gebruiken en wordt in de komende maanden een jeanslijn gelanceerd die is vervaardigd uit gerecyclede materialen en biologisch geteelde katoen.

Het lijken goede ideeën, maar zullen ze ook echt verschil maken of vooral het geweten van bezorgde consumenten sussen?

Wat kunnen consumenten doen als ze geconfronteerd worden met stijgende prijzen en met de ethische bezwaren die kleven aan goedkope kleding? Een mogelijkheid is dat we onze houding ten opzichte van kleding veranderen. We zouden ons meer moeten richten op kwaliteit dan op kwantiteit. Veel van de goedkope kleding die we massaal consumeren is, net als ons fastfooddieet, rijk aan calorieën (kwantiteit) maar arm aan voedingswaarde (kwaliteit). We leven

in een cultuur waarin ontzettend veel rommel wordt gekocht. Kijk eens kritisch naar je eigen garderobe: hoeveel kleren heb je wel niet en hoe vaak draag je ze nou eigenlijk? Ik schat dat het merendeel van de Amerikanen niet meer dan 20 procent van hun kleding regelmatig draagt. Dat is heel wat verspilde kastruimte en weggegooid geld.

Het gemiddelde Amerikaanse gezin heeft een jaarinkomen van ongeveer 36.000 euro.

Als daarvan 3 procent wordt besteed aan kleding, komt dat neer op een budget van 1.080 euro per jaar of 90 euro per maand.

In plaats van dat uit te geven aan goedkope kledingstukken van gemiddeld 25 euro per stuk, zou u ook kunnen investeren in één of twee stuks duurdere kwaliteitskleding. Dan hoeft u het ook niet zo snel weg te gooien.

In het boek Over-dressed: the shockingly high cost of cheap fashion (‘Over-dressed: de schokkende hoge kosten van goedkope kleding) beschrijft Elizabeth Cline onze huidige cultuur van wegwerpkleding. Ze vertelt over de route die onze niet langer gewenste en vaak nog ongedragen kleding liefdadigheidsinstellingen. Met de groei van de slow fashion-beweging en de oprichting van organisaties als het Ethical Fashion Forum die zich inzetten voor duurzame mode, neemt het besef van de ethische aspecten van wegwerpmode gelukkig steeds verder toe.

Uiteindelijk hangt alles af van de vraag of we bereid zijn te veranderen. Ondanks de toenemende aandacht voor de ethische kant van de zaak, zullen we ons gedrag waarschijnlijk pas echt veranderen als de prijs een doorslaggevende factor wordt.

Maar het is goed om alvast te beseffen dat al die goedkope kleding die we aanschaffen, ons via een omweg meer kost dan we ons realiseren.

Het verhaal over de deeleconomie werd op 9 april op de website van SOCAP geplaatst.

De redactie heeft meer dan eens mogen rondlopen op SOCAP, een bijeenkomst in San Francisco waar ontmoetingen worden gesmeed die het mogelijk maken dat wordt geïnvesteerd in maatschappelijke vooruitgang. www.socialcapitalmarkets.net

Het interview met Jane Goodall troffen we aan op Mother Nature News, een website met nieuws over milieu en maatschappij (www.mnn.com).

Goodall werd ondervraagd door Russell McLendon, een wetenschapsjournalist die blogt over ‘mensen en andere in het wild levende dieren’. Zijn stuk verscheen op 3 april. Het geplaatste interview hebben we iets ingekort.

Het pleidooi voor minder kleren lazen we op Quartz, een prachtig vormgegeven mobiele website ‘voor zakenlieden in de nieuwe mondiale economie’ (www.qz.com). Dit verhaal, gepubliceerd op 31 maart, is geschreven door Keila Tyner, die mode heeft gestudeerd en werkt als stylist en image consultant.

Zijn er artikelen, blogs of lezingen die we niet mogen missen? Mail uw tips graag naar kroniek@theoptimist.nl.

Veel dank!

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 8 7

Inspiratie Q&A

In het wild NATUURLIEFHEBBERS ALISSA WILD EN KEVIN PARK uit Canada hebben een hekel aan binnenzitten. En ze hebben een opdracht voor kantoorjunkies en andere binnenblijvers: Rewild Your Life, oftewel, Leef in het wild! Het is heel simpel: ga een maand lang iedere dag dertig minuten naar buiten.

Waarom moeten we zo nodig naar buiten?

‘De natuur heeft zoveel te bieden: je kunt er schoonheid, rust en kracht vinden. We zijn in 2011 begonnen met een online gemeenschap voor mensen zoals wij, die graag tijd doorbrengen in de natuur. Maar we vonden het ook belangrijk om juist mensen te bereiken die vaak binnen zitten. Vandaar Rewild Your Life. Daar schreven duizenden geïnteresseerden van over de hele wereld zich voor in, en zo groeide het al snel uit tot iets groters. We starten nu elke maand een nieuwe uitdaging, een challenge.’

Wat houdt zo’n challenge in?

‘Het idee is dat mensen die niet veel buiten komen ervaren hoe het is om een band te hebben met de natuur.

Ze krijgen dertig dagen lang een herinnering om naar buiten te gaan en simpele richtlijnen waar ze zich aan moeten houden. Zo mogen ze geen elektronische apparaten meenemen, met uitzondering van een fotocamera.

Voor de mensen die wat verder willen gaan hebben we een gids geschreven met achtergrondinformatie en aanvullende opdrachten, zoals een speurtocht waarin je op zoek moet naar allerlei bomen, planten en dieren.’

Wat leer je tijdens de challenge?

‘Uiteindelijk doet de challenge veel meer met de deelnemers dan we zelf hadden voorspeld. We krijgen reacties van mensen die door een zware periode gingen en weer innerlijke kracht vonden. Niet alleen door de natuurbeleving maar ook door het contact met de andere deelnemers. Alle deelnemers zijn met elkaar in contact via Facebook en Instagram en een belangrijk onderdeel van de challenge is dat je mooie foto’s en ervaringen met elkaar deelt. Er zijn zelfs vriendschappen ontstaan.’

Kunnen we in Nederland ook meedoen?

‘Natuurlijk! Of je nu in de stad woont, of op het platteland, iedere maand begint een nieuwe challenge. We raden stedelingen aan parken en bossen op te zoeken of anders gewoon in de eigen achtertuin mee te doen.

Als je echt geen stukje groen kunt vinden, focus je dan op de lucht. | WILLEMIJN RUISSEN | MEER INFORMATIE: WWW.REWILDYOURLIFE.COM 8 8 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

KANTOOR EN TUIN

Boeketje van papier

NADAT JE EEN BRIEF VAN DIT PAPIER HEBT GEKRE-

| 5 EURO VOOR VIJF VELLEN | W.R. | MEER INFORMATIE EN KOPEN: WWW.BUREAUBEWUST.NL

POST

Er was eens een envelop POST ONTVANGEN WORDT magisch met deze enveloppen van oude sprookjesboeken.

De maakster, Tanja Ausma van de webwinkel Enjoy Vintage, was als kind al gefascineerd door de prachtige tekeningen in sprookjesboeken.

Door er nu enveloppen van te maken, wil ze mensen laten zien hoe simpel en leuk hergebruik kan zijn. | VANAF 2 EURO VOOR DRIE ENVELOPPEN |

W.R. | MEER INFORMATIE:

IJzer en vuur BARBECUE DEZE zomermaanden in stijl op deze vuurkorf van oud ijzer uit de Indiase provincie Rajasthan. Je kunt erop koken, maar hij doet ook goed dienst als kacheltje tijdens een frisse zomeravond. De vuurkorf is ontworpen door het bedrijf Otentic. De oprichters, Angelie Ketelaars en Nishant Sahajpal, ontdekten tijdens reizen in Azië en Europa hoe goed de culturen van beide werelddelen elkaar aanvullen. Dat bracht hen op het idee om Aziatische meubels en woonaccessoires te ontwerpen en importeren. De producten worden met respect voor natuur en milieu gemaakt, en dragen bij aan de welvaart in het gebied van herkomst. | 20,50 EURO VOOR EEN VUURKORF | W.R. | MEER INFORMATIE: WWW. OTENTICDESIGN.COM, KOPEN:

BOEDDHA BASICS

gen, moet je hem zeker niet bij het oud papier gooien.

Groeipapier kun je na gebruik namelijk zaaien. Leg het velletje buiten of in een bloempot op de aarde, dek af met wat grond en geef dagelijks water. Na een week ontkiemen de eerste zaadjes. Enige tijd later – en bij goede verzorging – staat het hele vel vol bloemetjes. Het papier kan beschreven of bedrukt worden met een inkjetprinter, maar is niet geschikt voor laserprinters of kopieerapparaten. Er is keuze uit klaprozen, klaver, veldbloemen, slamix of – voor de echte romanticus – vergeet-mij-nietjes.

BUITEN

IN DE JAREN DAT IK MODELLENWERK DEED, HEB IK NOG best veel geleerd. En niet alleen welke concealer het beste past bij mijn huid. Nee, echte hardcore boeddhistische stuff. Neem nu vergankelijkheid. Modellenjaren zijn net hondenjaren: het begint glamoureus, en voordat je het weet word je geboekt als een moeder van drie, herstellend van een hersentumor (geen grap). De waarheid van zelfloosheid was ook een boeddhistische evergreen in deze business. Aangezien je natuurlijk niet alleen wordt geboekt voor je persoonlijkheid, roept het modellenwerk de vraag op wie je echte Zelf is – en waar ze nu precies woont.

Leven we niet allemaal zo? Het gaat om ons en tegelijkertijd niet. Wat we doen, is belangrijk, én het maakt niets uit. Zoals de boeddhistische lerares en psychologe Tara Brach zo treffend constateert: Ik ben niets, maar ik ben het enige waar ik aan kan denken. Dat is prima. We zijn maar een pluisje in Gods schepping, maar aangezien dit pluisje het enige is dat we kennen, is het wel het centrum van die schepping. Dus strike a pose. Doe wat concealer op. Je bent hier niet lang. | GEERTJE COUWENBERGH IS COLUMNIST, AUTEUR EN INNERNEMER. ZIE: WWW.GEERTJECOUWENBERGH.COM

WWW.ENJOYVINTAGE.NL JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 8 9

Inspiratie

BOEK

Nooit meer alleen

KORT

WIE NIET VAN ONSMAKELIJKE PRAATJES OVER BACTE-

Allemaal beestjes Jop de Vrieze MAVEN PUBLISHING

9 0 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

riën en ontlasting houdt, kan dit boek maar beter niet openslaan. Van poepmonsters tot zweetoksels en van schimmels tot microben: Allemaal beestjes staat er vol van. Schudt u bijvoorbeeld vandaag mensen de hand? Dikke kans dat u poepbacteriën van hen overneemt, en zij van u. Zo’n 38 procent van de volwassenen heeft ze op hun handen. Maar voordat u overhaaste beslissingen neemt: als u het boek niet leest loopt u een grote kans mis om uw lichaam beter te leren kennen.

Wetenschapsjournalist Jop de Vrieze heeft met het thema bacteriën een bruisend onderwerp te pakken voor een populair-wetenschappelijk boek. Hij duikt bovenop recente opzienbarende wetenschappelijke ontdekkingen over de beestjes die ons lichaam gezond houden én ziek maken. Tussen 1990 en 2009 vervijfvoudigde bijvoorbeeld het aantal wetenschappelijke publicaties over de darmmicrobiota, in de jaren daarna nóg eens, schrijft De Vrieze.

Wetenschappers weten steeds meer over de collectie van micro-organismen die op en in ons lichaam wonen: ons microbioom. En nu ontdekken ze stukje bij beetje hoe voeding, sport, medicijnen, leefomgeving en probiotica de gezondheid van dat microbioom beïnvloeden.

Die ontdekkingen hebben vergaande gevolgen voor de kennis over onze gezondheid. ‘Alles draait om de barrières tussen onze bacteriepopulaties en de binnenkant van ons lichaam’, schrijft De Vrieze. ‘Met de vorming en het onderhoud van die barrières hangen de meeste welvaartsziekten samen. Door de juiste bacteriesoorten en de diversiteit te stimuleren, zorgen we dat ons immuunsysteem optimaal blijft functioneren.’

De Vrieze noemt zijn boek zelf ‘een expeditie langs alle micro-organismen van het menselijk lichaam.’ Hij gebruikt zichzelf regelmatig als proefpersoon voor onderzoeken naar zijn eigen ‘beestjes’. Zo komt hij erachter wat hij beter wel en niet kan eten, en in wat voor omgeving hij het beste kan wonen. En met hem leert u ook hoe u erachter kunt komen of u een gezond microbioom heeft.

De Vrieze volgt tot slot de Amerikaanse antropoloog Jeff Leach, die gefascineerd raakte door het Tanzaniaanse Hadza-volk. Deze jagers en verzamelaars krijgen, voor zover bekend, geen hart- en vaatziekten, geen kanker, geen allergieën en geen auto-immuunziekten. Leach is ervan overtuigd dat dit komt door de relatie die zij hebben met hun micro-organismen, via hun voeding en levensstijl. Hij besluit hun bacteriën te bestuderen, en De Vrieze zoekt hem op in Tanzania.

Uiteindelijk hoopt de auteur dat zijn lezers hun beestjes een beetje leren waarderen. En ik zou inderdaad niet meer zonder ze willen, na het lezen van dit boek.

Zoals De Vrieze concludeert: je zult nooit meer alleen zijn. | ELLEKE BAL

Super healthy snacks Jenna Zoe BECHT

Even tussen de maaltijden door iets knabbelen of snaaien, wie doet het nu niet. Helaas zitten tussendoortjes vaak vol suiker en vet, en zijn ze nauwelijks geschikt voor mensen met allergieën. De Britse voedingsdeskundige Jenna Zoe zocht naar een manier om haar geliefde snacks te kunnen blijven eten, zonder zich daar schuldig over te voelen. In Super healthy snacks deelt ze meer dan zestig recepten voor lekkernijen zonder geraffineerde suiker, zuivel, gluten en eieren.

Gods geschenk Govert Derix UITGEVERIJ TIC

Topeconome Claudia Nathan komt tijdens een pelgrimstocht naar Santiago de Compostella tot het inzicht dat ze een daad moet stellen en geeft een diamant aan een bedelares. Het wordt wereldnieuws en misschien zelfs het begin van een nieuwe economische orde. Maar de machtigen der aarde hebben een en ander voorzien en een sluipmoordenaar ingehuurd. Een roman waarin de thema’s geld, leiderschap en spiritualiteit een belangrijke rol spelen.

DINSDAG 4 NOVEMBER CONGRESCENTRUM 1931 'S-HERTOGENBOSCH ORGANISATIE

changing the game with technology

Met o.a.: Rens de Jong Dagvoorzitter • Rob Boogaard Interface Europe Reinier Grimbergen DSM • Ruud Koornstra Tendris • Paul Kloppenborg Global Cleantech Capital • Marga Hoek De Groene Zaak • Jules Kortenhorst en Amory Lovins Rocky Mountain Institute • Marko Hekkert Universiteit van Utrecht • Jan Jonker Radboud Universiteit Nijmegen en Jeroen van den Hoven TU Delft --- XL THEMAPARTNER --- --------------------------------------------------------------------- THEMAPARTNER S---------------------------------------------------------------------

MEDIAPARTNER VAN HET NATIONAAL SUSTAINABILITY CONGRES

WWW.SUSTAINABILITY-CONGRES.NL

Laat nierpatiĂŤnten als Willem overleven.

Steun ons.

Word collectant.

Collecteweek 14 t/m 20 september 2014.

Help Alzheimer overwinnen. Dan hoeft niemand zichzelf te verliezen.

www.alzheimer-nederland.nl

Hartcoherentie: nu met 10% korting voor The Optimist lezers

www.heartmathbenelux.com/optimist

Eten

Genetisch goed De mediterrane keuken op celniveau.

DE VRAAG OF ONS DNA OF ONZE OMGEVING VAN GROter belang is voor onze gezondheid is achterhaald. Het fascinerende vakgebied van de epigenetica toont aan dat ons DNA weliswaar vaststaat, maar dat delen ervan worden aangezet of afgezet door ‘epigenetische invloeden’. Simpel gezegd is ons DNA onze piano en het epigenetische Umfeld bepaalt het geluid dat eruit komt. De prettige conclusie van dit inzicht is dat we voor betere muziek niet op zoek hoeven naar een pianobouwer (iemand die onze genen kan verbouwen), maar zelf aan de slag kunnen om de potenties van ons DNA voller te benutten.

Liefdevol omgaan met onszelf en onze medemens helpt, zo blijkt uit onderzoek. Gifstoffen uitbannen ook. En goed eten natuurlijk.

Alles wat de mediterrane keuken zo gezond maakt, blijkt op celniveau tot harmonieuze DNA-klanken te leiden.

FOTO: PIETER DE SWART

Dus doe een kop couscous in een ruime schaal en meng met een snufje zout. Giet er een kop kokend water overheen en een kop sinaasappelsap. Laat de couscous minstens twintig minuten wellen. Doe een scheut olijfolie bij de couscous en roer hem los met een vork. Prepareer alles waarmee je je couscoussalade wilt verrijken: fijngehakte peterselie, blokjes komkommer, geroosterde paprika, fijngesneden munt, lichtgeroosterde pijnboompitjes, olijfjes, gesnipperde ui, ringetjes bieslook, koriander, blokjes tomaat, reepjes zongedroogde tomaat, kappertjes.

Zodra je couscous is afgekoeld tot kamertemperatuur, roer je dit er allemaal doorheen. De enige vuistregel: te veel groen in de couscous bestaat niet! Proef en breng eventueel op smaak met peper, zout, olijfolie, chilipeper, citroenrasp en/of gerookt paprikapoeder. | ELBRICH FENNEMA

JULI/AUGUSTUS 2014 T H EO PT I M I ST. N L 9 3

Voordelig 80.000 lezers van

ONZE MISSIE Als een onafhankelijk internationaal opinietijdschrift en onlinecommunity staan wij voor vooruitgang, voortdurende mogelijkheden en de menselijke creativiteit. We weten dat er voor elk probleem een oplossing bestaat. Wij verkennen en omarmen kansen en perspectieven. In ons tijdschrift en op onze website presenteren wij de ideeën die de weg wijzen naar baanbrekende vernieuwing en de mensen die vooropgaan. Wij verbinden u met deze kansdenkers en -doeners in onze (online)evenementen en cursussen. We presenteren optimisme als een wijze van leven, omdat het uw geluk en uw gezondheid ondersteunt.

bereiken?

OPRICHTERS Jurriaan Kamp, Hélène de Puy HOOFDREDACTEUR

Jurriaan Kamp

ART DIRECTOR Andrea Mota

Plaats uw rubrieksadvertentie in de The Optimist!

Neem voor een aanbieding contact op met Willemien Lavooij.

REDACTIE

Elleke Bal, Willemijn Ruissen,

Marco Visscher (eindredactie) CORRESPONDENT MEDEWERKERS

Max Christern

Hilde Bervoets, Paulo Coelho, Ineke

van den Elskamp, Elbrich Fennema, Rikkert Harink, Piet Janssen, Ton Maas, Hielke Schouten, Harry Starren, Carl Stellweg, Pieter de Swart, Lisette Thooft CORRECTOR PRODUCTIE

Diana Korpershoek Content Innovators b.v.

LIDMAATSCHAPPEN

Het premium lidmaatschap (1 jaar) voor binnen- en buitenland is € 72,50 per jaar. Voor het buitenland is dit exclusief de portokosten. Bel of mail naar theoptimist@spabonneeservice.nl voor de portotarieven.

Studenten betalen € 49,00 per jaar (jaarlijks kopie geldige collegekaart opsturen). Kijk voor de verschillende lidmaatschapsvormen op onze website, www.theoptimist.nl/lidmaatschap.

Let op: voor betalingen per acceptgiro geldt een toeslag van € 2,50.

AANMELDEN

POSTADRES

Postbus 2402, 3000 CK Rotterdam BEZOEKADRES

De Machinist, Lokaal 13, Willem Buytewechstraat 45, 3024 BK Rotterdam

via S.P. Abonneeservice, Online: www.theoptimist.nl/abonneeservice Per post: Postbus 105 2400 AC Alphen aan den Rijn t 0172 476085 (kantooruren) e theoptimist@spabonneeservice.nl i www.theoptimist.nl/lidmaatschap

t 010 22 103 13 e info@theoptimist.nl i www.theoptimist.nl

Voor vragen over uw lidmaatschap kunt u terecht bij onze klantenservice. Zie onder ‘aanmelden’ in de rechterkolom.

BRIEF AAN DE REDACTIE

redactie@theoptimist.nl The Optimist behoudt zich het recht voor correspondentie van lezers te

Nieuwe leden ontvangen binnen acht weken na aanvraag hun eerste nummer. Uiteraard gaan de voordelen van het lidmaatschap direct na ontvangst van uw betaling in.

Premium lidmaatschappen worden automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor het verstrijken van de lidmaatschapsperiode een bericht van opzegging is ontvangen per post, of e-mail.

Adreswijzigingen graag vier weken van tevoren doorgeven per post of e-mail.

Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand.

Deze gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met u gesloten overeenkomsten, zoals de lidmaatschapsadministratie. Uw gegevens worden niet aan derden verstrekt.

redigeren voor duidelijkheid of lengte.

LIDMAATSCHAPPEN INTERNATIONALE EDITIE

Telefoon: 010 2210313 E-mail: willemien@theoptimist.nl

UITGEVER Hanneke Hogerheijde MARKETING & ADVERTENTIES

Willemien Trompert-Lavooij t 010 2210313 | e willemien@theoptimist.nl

© 2014 Uitgeverij The Optimist B.V. of de individuele auteurs.

94 T HEOPT IMIST. NL JULI/AUGUSTUS 2014

The Intelligent Optimist, 268 Bush Street, #4419, San Francisco, CA 94104, USA. i www.theoptimist.com e info@theoptimist.com VOOR SLECHTZIENDEN

The Optimist verschijnt op cd voor mensen die slechtziend, blind of dyslectisch zijn, of een andere leeshandicap hebben. Via Dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The Optimist.

Telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedicon.nl.

Biodynamisch e kwaliteit

Leven begint met Demeter Demeter is de Griekse godin van de vruchtbaarheid en het internationale keurmerk van de biologisch dynamische landbouw. Demeter gaat verder dan biologisch. Met strenge eisen voor dierenwelzijn en grensverleggende landbouwmethoden ondersteunen boeren de natuurlijke levenskracht die bodem, planten, dieren en mensen in kringlopen aan elkaar doorgeven. Logisch dat je meer geniet als je voor vlees, zuivel en eieren met Demeter keurmerk kiest. www.stichtingdemeter.nl

16 t/m 22 augustus

465 Monumentale boerderij, appartement voor jezelf, boomhut, ecolodge‌ Ook individuele retraites: 0545-261448 www.erveveldink.nl

Roze bril

Marco Visscher Journalist en spreker over thema’s als vrijheid en vooruitgang,

Ongelijkheid Het verschil tussen arm en rijk wordt groter. Is dat erg?

IN DE VERENIGDE STATEN ONTVANGT DE RIJKSTE

twintig procent ongeveer de helft van het nationaal inkomen. De armste twintig procent moet het doen met vijf procent van de waarde van de economie. In veel landen, waaronder China, India en Brazilië, groeit de inkomenskloof tussen arm en rijk. De 85 rijkste miljardairs bezitten meer dan de armste 3,5 miljard wereldbewoners.

Ongelijkheid was een van de belangrijkste thema’s van de ‘99 procent’ die zich keerde tegen de superrijken op de topposities van multinationals. Een kwestie van het allerhoogste belang: zo verwees de Amerikaanse president Obama naar ongelijkheid in zijn State of the Union, begin dit jaar. De Franse econoom Piketty is zelfs een superster geworden met zijn analyse van ongelijkheid.

Ongelijkheid, zo blijkt, valt op veel manieren te berekenen. Tellen vermogenswinsten en winstuitkeringen wel of niet mee? Maar hoe je ook naar de cijfers kijkt, het blijkt dat de groeiende ongelijkheid met name wordt veroorzaakt door het verschil tussen de rijkste één procent – en vooral de allerrijkste 0,1 procent – ten opzichte van de rest van de samenleving. In deze laag van de samenleving komt het inkomen niet zozeer uit salarissen, maar uit aandelenopties en de waarde van investeringen.

Omdat het rendement op kapitaal (inclusief aandelen, onroerend goed, et cetera) hoger is dan de economische groei, wordt het verschil met deze toplaag steeds groter.

Zelfs met een roze bril op is groeiende rijkdom in handen van steeds minder families een zorgwekkende ontwikkeling die de democratie bedreigt. Maar laten we in de discussie over ongelijkheid één ding niet vergeten: de armoede neemt al decennialang af, zowel in rijke als arme landen. Een steeds kleiner deel van het inkomen gaat op aan eten en kleding, terwijl we steeds langer leven, in een betere gezondheid, korter werken, met toegang tot auto’s, mobiele telefoons en goedkope vliegreisjes naar exotische oorden. Zelfs voor de armsten is het leven van vandaag een luxe die voor de rijksten vijftig jaar geleden onvoorstelbaar zou zijn geweest.

In het Westen zit ongelijkheid ’m vandaag de dag in luxegoederen, niet in basisbenodigdheden.

Bovendien: omdat rijken meer belasting betalen, is 9 6 T H EO PTI M I ST.NL JULI/AUGUSTUS 2014

de ongelijkheid in consumptieniveau helemaal niet zo groot als de inkomensongelijkheid vóór belastingen doet suggereren. Zo kan het dat in Groot-Brittannië de rijkste 1 procent verantwoordelijk is voor 30 procent van de belastingopbrengsten. Na belastingen heeft de rijkste 20 procent van de Britse bevolking ‘slechts’ vier keer meer te besteden dan de armste 20 procent.

We moeten vermoedelijk ver teruggaan in de menselijke geschiedenis – toen we nog allemaal in berenvellen ronddoolden – om een tijdperk te vinden waarin de ongelijkheid zó laag was als nu. Immers, tot recent was de ongelijkheid veel schrijnender. Tot de grote sociale omwentelingen tijdens de Industriële Revolutie bestond de samenleving lange tijd grotendeels uit straatarme boeren in haveloze vodden die elk moment een fatale ziekte konden oplopen, terwijl de koning en een paar lieden van adel prinsheerlijk in hun kastelen vertoefden.

Een andere reden tot vreugd is dat de ongelijkheid tussen landen afneemt. Dankzij spectaculaire groeicijfers in Afrika en Azië leven steeds minder mensen onder de armoedegrens. Deze snelgroeiende economieën lopen zo in op de kwakkelende economieën in Europa en Amerika. Toch zijn er nog altijd grote verschillen. Het inkomen van de armste vijf procent in de Verenigde Staten is gelijk aan dat van de rijkste vijf procent in India.

Het werkelijke ongelijkheidsprobleem zit bij de 900 miljoen mensen die onder de armoedegrens leven en moeten rondkomen van minder dan 1,25 dollar per dag. Hun gebrek aan schoon water en medicijnen zou veel aanstootgevender moeten zijn dan de jachten en privéjets van de superrijken. Wanneer niet de extreme armoede van velen, maar de extreme rijkdom van enkelingen als problematisch wordt ervaren, leven we in een wereld waarin de politieke prioriteiten op hun kop staan. Niet ongelijkheid is het meest urgente probleem, maar armoede.

Die 1 procent? Dat zijn wij.

Ga naar www.theoptimist/rozebril voor meer informatie over onze bronnen. Ook ernstige zorgen over de vooruitgang in de wereld? Mail ons: rozebril@ theoptimist.nl.

IVN en de Postcode Loterij

Bijvoorbeeld:

Laat ze lekker scharrelen!

Spelen en rondstruinen in de natuur maakt kinderen creatiever, slimmer, zelfverzekerder en fitter. Maar elke dag buiten spelen is voor veel kinderen niet meer vanzelfsprekend. Ze zitten steeds vaker en langer binnen. IVN, Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid, vindt het belangrijk dat kinderen meer in contact komen met de natuur. Daarom kwam IVN met Scharrelkids: een initiatief dat ouders en kinderen laat ontdekken hoe leuk spelen in de natuur is.

De leukste ideeën Beweging, frisse lucht, rode wangen, klimmen, hutten bouwen en van alles ontdekken. Dat is wat IVN wil stimuleren via Facebook, Twitter en hun inspirerende

website Scharrelkids.nl. Daar krijgen ouders, opa’s en oma’s de leukste doe-ideeën voor hun (klein)kinderen voorgeschoteld. Speuren naar dierensporen, wandelen, vogels kijken, uilenballen uitpluizen, nestkastjes timmeren. IVN organiseert activiteiten door het hele land. In natuurgebieden en op natuurspeelplaatsen, maar ook in tuinen en stadsparken.

Doen!

De Scharrelkids-campagne van IVN laat kinderen weer voelen hoe heerlijk het is om buiten bezig te zijn en te leren van de natuur. Hoe fijn het is om te bewegen, je spieren te gebruiken en gezond moe te worden. Jaarlijks beleven zo’n 200.000 kinderen in

heel Nederland plezier met de vele activiteiten van IVN. Kijk op Scharrelkids.nl en ga lekker naar buiten met uw kinderen of kleinkinderen!

Dankzij u…

Dankzij de deelnemers van de Postcode Loterij heeft IVN dit jaar een bijdrage ontvangen van 1,35 miljoen euro. Door mee te spelen met de Postcode Loterij steunt u het werk van IVN en 89 andere goede doelen.

Kijk op www.postcodeloterij.nl

Samen maken we het verschil. w w w.postcodeloterij.nl

HOERA. DE PAREL VAN HET MAURITSHUIS IS TERUG. Het ‘Meisje met de parel’ van Vermeer is er weer. Na een reis van twee jaar is het topstuk van het Mauritshuis terug in Den Haag. Vanaf 27 juni 2014 is ze weer te bewonderen. Dan gaat het Mauritshuis open - inmiddels volledig gerenoveerd en tweemaal zo groot geworden, mede dankzij de samenwerking met Shell.

Wij zijn trots op deze prachtige relatie. En die gaat niet alleen over renovatie - we leveren ook innovatie aan de kunst. Medewerkers van Shell Technology Centre Amsterdam werkten mee aan kunsthistorisch onderzoek.

Met hi - tech apparatuur analyseerden zij verfmonsters van de schilderingen in de Gouden Zaal van het Mauritshuis, die hierdoor weer in oude glorie kon worden hersteld.

De komende jaren onderzoeken we samen het werk van Jan Steen. Zodat we ook in de toekomst kunnen blijven genieten van de huishoudens uit ons rijke verleden. Wij bevelen een bezoek aan de vele topstukken uit de Gouden Eeuw van harte aan. Ontdek het verhaal achter de spannende samenwerking tussen restauratoren en ingenieurs op www.shell.nl

LET’S GO.