Medisch dossier 1802 april 2016

Jaargang 18 N o 2 april 2016

Overgang

Alles over hormoontherapie

Los nummer E 7,50

Gezonde geest

DĂŠ uitdaging in de gezondheidszorg

Oorsuizen

Natuurlijke oplossingen

Genezen ziekte van een ongeneeslijke

Verhalen van patiĂŤnten die hun auto-immuunziekte te boven kwamen

2

Medisch Dossier | april 2016

4

|||inhoud|||

4

12

18

|||colofon|||

10 12

16

Over Medisch Dossier Medisch Dossier is de Nederlandse vertaling en bewerking van het Britse maandblad What Doctors Don’t Tell You. Hiermee bieden we onafhankelijke informatie over zowel de risico’s en gevaren van medicijnen en behandelingen als over de beloften van mogelijke alternatieven.

Ons doel: patiënten stimuleren hun gezondheid meer in eigen hand te nemen. Medisch Dossier verzet zich niet tegen de reguliere geneeskunde, maar stimuleert de samenwerking tussen artsen en patiënten. Toonaangevende medische vaktijdschriften vormen de bron van onze artikelen, zodat alle informatie is gebaseerd op gevestigd wetenschappelijk onderzoek.

De redactie van Medisch Dossier bevindt zich in Engeland; Uitgeverij The Optimist BV verzorgt ­uitsluitend de Nederlandse vertaling en administratie. De redactie is in het Engels bereikbaar via www.wddty.com Hoofdredactie: Bryan Hubbard en Lynne McTaggart Coördinatie: Els Kwaks Vertaling: Taalpraktijk Mieke Prins Artdirector: Carl de Vaal Vormgeving: Saskia Geleedts Uitgever: Uitgeverij The Optimist BV Drukwerk: Print Consult Redactieraad internationaal: Dr. John Mansfield, Dr. Leo Galland, Dr. Alan Franklin, Dr. Patrick Kingsley, Dr. Jean Monro, Dr. J. Anthony Morris, Annemarie Colbin, Anne Gaskell (La Leche

16 18

Genezen van een ongeneeslijke ziekte Een op de vijf mensen heeft een aandoening waarbij het lichaam zichzelf aanvalt: een auto-immuunziekte. Artsen zeggen dat het ongeneeslijk is. Hier de verhalen van volhardende patiënten die hun ziekte te boven kwamen.

Nieuws Biologisch is beter; waarom u niet afvalt door beweging; knoflookextract maakt bloedvaten schoon; tekort vitamine B12 verklaart autisme en schizofrenie; en meer.

Zin en onzin van hormoontherapie Jarenlang werd hormoonvervangende therapie in verband gebracht met kanker. Nu is de therapie veilig verklaard als behandeling van overgangsklachten. Wat zijn de feiten?

Een gezonde geest Geestelijke gezondheid is nu de grootste uitdaging in de gezondheidszorg.

Oplossingen bij oorsuizen Oorsuizen is een aandoening die mensen tot wanhoop drijft. Er is een aantal natuurlijke remedies dat zichzelf bewezen heeft.

League), Janet Balaskas, Dr. J. Levenson, Dr. Ellen Grant, Dr. Melvyn Wehrbach, Dr. Michel Odent, Dr. Keith Mumby, Dr. J. Wright, Prof. Gordon Stewart, Dr. Vickie Rippere, Dr. Anthony Newburry, Sally Bunday

Abonneeservice Postbus 105, 2400 AC Alphen aan den Rijn Tel. 0172 476085 medischdossier@spabonneeservice.nl www.medischdossier.org/abonneeservice

Redactieraad Nederland: Jan C. van Beek, arts en manueel geneeskundige, Robert K.T.H. Trossèl, arts.

Archief De eerste editie van Medisch Dossier verscheen in 1999. Via www.medischdossier.org kunt u oude nummers voor vijf euro exclusief verzendkosten per stuk nabestellen. Wanneer u abonnee bent, heeft u via uw abonneecode gratis toegang tot het digitale archief, dat al het gepubliceerde materiaal vanaf 2004 bevat.

Abonnementen Een jaarabonnement op Medisch Dossier (tien nummers) kost € 68,25 en geeft u onbeperkt toegang tot het digitale archief op www.medischdossier.org.

Abonnementen kunnen op elk moment ingaan.

Indien drie maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch verlengd. Adreswijzigingen en opzeggingen kunnen uitsluitend schriftelijk of per e-mail worden doorge­geven. Nieuwe abonnees ontvangen binnen vier weken na aanvraag hun eerste nummer.

Adreswijzigingen graag vier weken van tevoren doorgeven per post of e-mail.

Uitgeverij The Optimist BV behoudt zich het recht voor een keer per jaar een prijsindexatie toe te passen.

Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand.

Deze gegevens worden gebruikt voor de met u gesloten overeenkomsten, zoals de abonnementen­ administratie van de uitgeverij. Daarnaast kunnen wij uw gegevens gebruiken om u op de hoogte te houden van interessante informatie en/of het doen van aanbiedingen van Uitgeverij The Optimist BV of van door ons zorgvuldig geselecteerde bedrijven. Mocht u hiertegen bezwaar hebben, stelt u ons hiervan dan per post of via e-mail op de hoogte.

Disclaimer Hoewel aan de voorbereiding van deze uitgave alle zorg is besteed, kan de uitgever niet verantwoordelijk worden gehouden voor eventuele schade of leed, veroorzaakt door behandelingen, advies of informatie gepubliceerd in dit nummer. Alvorens een behandeling te ondergaan is het raadzaam om een specialist te raadplegen. © Uitgeverij The Optimist B.V. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en openbaar worden gemaakt zonder toestemming van de uitgever.

Deze nieuwsbrief wordt uitgebracht onder licentie van WDDTY Publishing Ltd (UK). Alle rechten op het gelicentieerde materiaal behoren toe aan WDDTY Publishing Ltd. Het materiaal mag niet worden gereproduceerd, als geheel of in delen, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van WDDTY Publishing Ltd. De naam What Doctors Don’t tell You is eigendom van WDDTY Publishing Ltd.

De ethiek van etiketjes Bij velen van ons staat het lichaam ingesteld op ‘zelfvernietiging’.

Ons afweersysteem herkent ons lichaam niet meer als vriend, en is begonnen het als vijand te benaderen door het produceren van autoantilichamen die per ongeluk gewone lichaamscellen aanvallen.

Het aantal mensen met een auto-immuunziekte groeit snel en voor velen van hen is het een strijd die zij aan het verliezen zijn: auto-immuunziekte staat bijvoorbeeld in de top 10 van doodsoorzaken voor vrouwen tot en met 64 jaar. Auto-immuniteit is in Amerika de op één na belangrijkste oorzaak voor chronische ziekten als multiple sclerose, diabetes type 1, reumatoïde artritis, de ziekte van Crohn, van Graves, van Addison, en nog veel meer. De cijfers in Nederland zullen daar weinig van afwijken.

De reden dat de geneeskunde niet weet wat ze eraan moet doen, komt vooral doordat ze geneigd is ziekten als deze allemaal op dezelfde manier te behandelen. Neem bijvoorbeeld MS. Het opvallendste probleem is schade aan de myelineschede, die de zenuwvezels moet beschermen, maar verder zijn de symptomen zeer uiteenlopend. Toch krijgt iedereen het label ‘MS’ en vervolgens dezelfde behandeling, met immunosuppressiva en ontstekingsremmers.

Daar komt nog bij dat de oorzaken voor MS niet bij iedere patiënt hetzelfde zijn. Een ervan is kwik uit amalgaamvullingen, maar er zijn nog veel meer omgevingsfactoren die tot MS of andere auto-immuunziekten kunnen leiden: allergieën, een teveel aan candida in de darmen, voedselintolerantie, pesticiden, schimmels, voedingstekorten, medicijnen… Eigenlijk werkt het hele scala aan giftige troep in ons milieu samen om ons langzaam te vergiftigen. De mensen die daar gevoelig voor zijn kunnen daar verschijnselen van krijgen die onder de noemer ‘multiple sclerose’ vallen. Anderen krijgen bijvoorbeeld gewoon hooikoorts.

Het idee van een te hoge fysiologische belasting staat ver bij de standaard medische opvatting over ziekte vandaan. Daarom zoemen we deze maand in op vier vrouwen die hun zogenaamd ongeneeslijke ziekte – vier verschillende auto-immuunziekten: MS, Crohn, lupus en alopecia – een halt toeriepen door hun voedingsgewoonten en leefstijl aan te passen. Zoals zij allemaal ontdekten, werd hun aandoening in grote mate veroorzaakt door onze ongezonde, eenentwintigste-eeuwse manier van leven, ook al manifesteerde zich dat op verschillende manieren.

Om complexe ziekten zoals auto-immuunziekten te begrijpen, is het belangrijk dat we het idee overboord gooien dat er één enkele oorzaak is die bij iedereen op dezelfde manier dezelfde ziekte veroorzaakt. Het plakken van een etiket op een aandoening is uitermate beperkend: het dwingt ons allerlei verschillende symptomen en individuele oorzaken in een veel te kleine doos te stoppen. Wat bij u kanker veroorzaakt is niet noodzakelijkerwijs hetzelfde als wat bij mij kanker veroorzaakt. En de manier waarop mijn lichaam reageert – mijn ziekteverschijnselen – kan ook heel anders zijn dan de reactie van uw lichaam.

Om de epidemie aan auto-immuunziekten de baas te worden, moeten we misschien ophouden met ze een naam te geven. En er niet van uitgaan dat er één gemeenschappelijke oorzaak is. Dan pas is een individuele behandeling mogelijk.

Lynne McTaggart en Bryan Hubbard

3

|||van||de||hoofdredactie|||

Medisch Dossier | april 2016

4

Medisch Dossier | april 2016

|||DOSSIER:|auto-immuunziekten||| |||Door:|celeste|mcgovern|||

Hoe een ongeneeslijke ziekte tóch kan genezen

Een op de vijf mensen heeft een aandoening waarbij het lichaam zichzelf aanvalt: een auto-immuunziekte. Artsen zeggen dat het ongeneeslijk is. Hier de verhalen van volhardende patiënten die hun ziekte te boven kwamen.

T

erry Wahls negeerde lange tijd de symptomen die haar waarschuwden dat er iets vreselijk mis was. Ze had last van scherpe pijnscheuten die haar gezicht tijdelijk ongevoelig maakten. Ze kwamen plotseling opzetten, vaak tijdens haar lange diensten van 36 uur toen ze assistent-arts was.

De pijnscheuten kwamen steeds vaker voor en werden intenser – ‘alsof ik een stroomstoot van 10.000 volt in mijn gezicht kreeg’ – en ze kreeg er andere verschijnselen bij, zoals slecht zien. Wahls deed ze af als lastig, maar onbeduidend. ‘Ik had het te druk met mijn patiënten om over mijn eigen symptomen na te denken’, zegt Wahls, die inmiddels internist was.

Maar uiteindelijk, op haar vijfenveertigste, móest ze er wel aandacht aan schenken. Hoewel ze altijd veel aan sport deed, merkte ze dat ze tijdens het boodschappen doen met haar linkerbeen begon te slepen.

‘Ik was uitgeput, misselijk en bang’, vertelt ze.

Na een serie onderzoeken werden haar bangste vermoedens bevestigd: ze had multiple sclerose. MS is een ernstige, progressieve auto-immuunziekte, die het centrale zenuwstelsel treft en allerlei verschijnselen veroorzaakt, van slecht zien en problemen met plassen tot tintelingen en krachtverlies.

Een moderne plaag Er zijn geen cijfers bekend over hoeveel Nederlanders een auto-immuunziekte hebben, maar wel over MS: volgens de MS Vereniging zijn er in Nederland 17.000 patiënten. Wereldwijd zijn het er 2,5 miljoen. Naar schatting heeft wereldwijd een op de vijf mensen een auto-immuunziekte en is het de op twee na belang-

rijkste oorzaak van morbiditeit (aantal zieken) en mortaliteit (aantal mensen dat eraan overlijdt).

Minstens veertig andere ziekten hebben vermoedelijk met auto-immuniteit te maken en dat aantal neemt razendsnel toe. Er is geen verklaring voor deze groeiende epidemie. In de wereld van de immunologie gaat men ervan uit dat er een ‘mozaïek’ van factoren aan auto-immuniteit ten grondslag ligt, van erfelijkheid en infecties tot blootstelling aan giftige stoffen. De Israëlische arts en onderzoeker Yehuda Shoenfeld was degene die de term muntte met zijn boek The mosaic of autoimmunity (1989). Hij wijst infectie aan als belangrijkste factor. Maar hij zegt ook dat giftige stoffen door roken, silicone in chirurgische implantaten, kwik in tandvullingen en aluminium in vaccins de voornaamste oorzaken zijn van wat hij in 2011 omschreef als ‘het auto-immuun/inflammatoir syndroom als gevolg van adjuvants’ (ASIA).1 In een artikel uit 2016 schrijft hij samen met twee anderen dat ‘veel meldingen van auto-immuniteit na vaccinatie er sterk op wijzen dat vaccins inderdaad auto-immuniteit kunnen veroorzaken. Auto-immuunziekten die optreden na vaccinatie zijn bijvoorbeeld reumatische artritis, lupus, diabetes mellitus, trombocytopenie, vasculitis, dermatomyositis, het Guillan-Barrésyndroom en demyeliniserende ziekten zoals MS.’

Medisch Dossier | april 2016

5

6

Medisch Dossier | april 2016

|||DOSSIER:|auto-immuunziekten|||

Bijna alle soorten vaccins zijn in verband gebracht met de eerste symptomen van ASIA.2 In zijn laatste boek, Vaccines and autoimmunity (2015) heeft Shoenfeld 75 artikelen van immunologen en onderzoekers verzameld die een beeld geven van de ‘diverse auto-immuunrisico’s die verband houden met verschillende vaccins.’

manieren voelen mensen die deze medicijnen slikken zich soms slechter’, zegt Wahls. ‘Toch gaan veel mensen door met de behandeling vanwege de dreiging van verdere invalidatie.’

Toen Wahls de wanhoop nabij was omdat haar MS snel erger werd, ging ze op zoek in de medische literatuur. Ze ontdekte de ene studie na de andere

Bijna alle soorten vaccins zijn in verband gebracht met de eerste symptomen van auto-immuunziekten Symptoombestrijding Wat de onderliggende oorzaken van auto-immuunziekten ook mogen zijn, bij de behandeling worden vaak slechts twee soorten medicijnen gebruikt: ontstekingsremmers en medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken (immunosuppressiva). Ze werken in op het afweersysteem om de verschijnselen te temperen en aanvallen te onderdrukken, maar ze pakken de echte oorzaken niet aan. En ze hebben bijwerkingen zoals vermoeidheid, depressie, maar ook leverschade en een verhoogd infectierisico. ‘De verschijnselen van de ziekte worden misschien minder, maar op andere

Een aanval op onszelf

Auto-immuunziekten ontstaan als het afweersysteem van ons lichaam, ontworpen om vreemde indringers aan te vallen, zich per vergissing op delen van het eigen lichaam richt. Auto-antilichamen zien lichaamseigen cellen of weefsels voor indringers aan, die bestreden moeten worden, en zetten abusievelijk de aanval in tegen het eigen lichaam.

Als auto-antilichamen de myelineschede aanvallen, die zich rondom de zenuwvezels bevindt, raken de zenuwvezels beschadigd en wordt de impulsoverdracht naar de spieren verstoord: multiple sclerose. Als auto-antilichamen zich per abuis op darmweefsel richten, kan de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa ontstaan. Als de aanval gericht is tegen gewrichten, is er sprake van reumatoïde artritis of lupus.

waaruit bleek dat giftige stoffen, voeding en beweging bij 70 tot 95 procent van de auto-immuunziekten een rol spelen. Op basis daarvan besloot Wahls haar ziekte op een radicaal andere manier aan te pakken.

Altijd hoop Toen Wahls in 2000 de diagnose MS kreeg, zo vertelt ze in haar boek The Wahls protocol (2014), legde ze haar lot in de handen van haar collega’s en begon grote hoeveelheden immuunonderdrukkende medicijnen te slikken. Ze kreeg allerlei bijwerkingen – vermoeidheid, aften (zweertjes in de mond), een grauwe huid – en haar wanhoop nam alleen maar toe omdat ze gestaag achteruit bleef gaan.

Uiteindelijk kwam ze in een rolstoel terecht, en toen zelfs achter haar bureau zitten te vermoeiend was, schafte ze een door de NASA ontworpen antizwaartekrachtstoel aan. Die rolstoel maakte iets in haar los, weet ze nog. ‘Ik realiseerde me dat de reguliere geneeskunde geen einde ging maken aan wat er met me gebeurde.’

Wahls dook weer in de boeken. Deze keer ontdekte ze de functionele geneeskunde: een nieuw terrein met een holistische benadering. Ze begon het belang van gezonde darmen, voedselallergieën en de negatieve invloed van giftige stoffen op haar hersenen en immuunsysteem te begrijpen.

Ze maakte een lange lijst van voedingsstoffen en vitaminen die haar lichaam nodig had. Hoewel ze al jaren vegetariër was, ging ze weer dierlijke eiwitten gebruiken en ze merkte dat het hielp. Ze at orgaanvlees, zoals lever en hart, dat rijk is aan veel van de vitaminen en mineralen waaraan ze een tekort had.

Ze vermeed gluten en melkproducten, omdat ze ontdekte dat die de binnenbekleding van de darmen kunnen beschadigen, en ze begon gefermenteerde levensmiddelen zoals zuurkool te maken voor goede bacteriën. Ze at zeewier voor jodium en dagelijks heel veel – drie borden vol – zwavelrijke en kleurrijke groenten en fruit.

Drie maanden nadat ze met haar nieuwe voeding begonnen was, merkte Wahls de eerste veranderingen: ze kon weer met slechts één stok tussen de verschil-

Medisch Dossier | april 2016

lende ruimten in het ziekenhuis heen en weer lopen.

Zes maanden later liep ze zelfs zonder stok. En een jaar later kon ze 30 kilometer aan één stuk fietsen.

‘Van mijn oude ik – de conventionele internist – was niets meer over’, zegt Wahls. Als hoogleraar geneeskunde aan de Universiteit van Iowa voert ze nu klinische proeven uit om te kijken of haar protocol ook bij andere patiënten helpt. De resultaten zijn heel bemoedigend.

‘De toekomst van de geneeskunde is voeding. Het is leefstijl. Het is beweging’, vertelt Wahls. ‘Maar het zal niet snel genoeg gaan.’ Haar missie is om de geneeskunde van de toekomst naar de mensen van nu te brengen, om degenen die een ziekte hebben waarvan gezegd is dat die ongeneeslijk is, te laten weten dat er altijd hoop is.

Lachen om lupus Misschien kent u Gina Yasmere van de Britse televisie.

De in Londen geboren comédienne is nu bezig aan een tour, maar tien jaar geleden werd ze lamgelegd door een ernstige auto-immuunziekte.

Eerst merkte ze dat ze vaak moe was. Ze dacht dat de pijn in haar gewrichten aan artritis te wijten was.

Totdat ze op een dag wakker werd en merkte dat haar handen in klauwen veranderd waren, die ze niet kon strekken. Het duurde een halfuur voordat haar vingers ontspannen waren.

Uit bloedonderzoek bleek dat Yashere lupus (systemische lupus erythematosus of SLE) had, een ziekte die ontstaat als het afweersysteem de gewrichten en het bindweefsel aanvalt. In Nederland lijdt ongeveer 1 op de 4000 mensen aan de ziekte, en ongeveer 90 procent van hen is vrouw.

Na haar diagnose begon Yashere met corticosteroïden en hydroxychloroquine, een krachtige ontstekingsremmer, maar haar toestand ging snel achteruit.

‘Mijn gewrichten raakten ernstig misvormd en ik had voortdurend pijn. Ik kon nauwelijks lopen en had een verhoogde toiletbril nodig’, herinnert ze zich.

De medicijnen en haar onvermogen om te bewegen maakten dat ze dertig kilo aankwam.

Toevallig zag ze een realityshow op tv, getiteld ‘Celebrity Detox’, waarna ze zichzelf voor het programma aanmeldde. Ze moest zeven dagen vasten en kreeg twee keer per dag een koffieklysma. En ze maakte kennis met het raw vegan-dieet. ‘Ik begon noten en zaden te eten, fruit en rauwe groenten’, zegt Yashere.

Ze verving haar cola door komboechathee, een gistdrank die weinig suiker en veel bacteriën bevat. Ze maakte veel smoothies en sappen.

Binnen een paar weken merkte Yashere grote verbeteringen in haar gewrichten en in hoeveel energie ze had. Bovendien merkte ze dat ze weer terugviel zodra ze bewerkte en suikerrijke voedingsmiddelen nam. Door zich aan het dieet te houden, kon ze langzaam maar zeker haar medicijnen

De hygiënehypothese

Wetenschappers wijzen ook op ons microbioom: de enorme microscopische ecologie van bacteriën, virussen en schimmels die uw lichaam bewonen, van uw darmen tot uw teennagels. Momenteel worden deze micro-organismen geïnventariseerd en bestudeerd in laboratoria overal ter wereld. Ze blijken in aantal onze eigen cellen met een factor 10 te overtreffen. En we hebben ze nodig! Ze spelen een cruciale rol in de vertering van ons voedsel, de aanmaak van vitaminen, het reguleren van genexpressie en het aansturen van ons afweersysteem.

Martin Blaser, directeur van het Menselijk Microbioom Programma van de Universiteit van New York, zegt in zijn boek Missing Microbes (2015) dat het decennialange, nonchalante gebruik van antibiotica, ontsmettingsmiddelen en de vele keizersneden de belangrijkste factoren zijn die ten grondslag liggen aan de hedendaagse plaag aan chronische ziekten, waaronder auto-immuniteit. In hun pogingen ziekten te bestrijden, roeien artsen onopzettelijk complete populaties uit van deze essentiële micro-organismen.

Deze hygiënehypothese verklaart waarom boerderijkinderen en mensen met huisdieren minder vaak auto-immuunziekten hebben: ze worden geregeld blootgesteld aan tal van microben en zelfs parasieten. En het verklaart ook waarom bepaalde voedingsgewoonten het ziekteverloop kunnen beïnvloeden. Wat wij eten, is wat onze microben te eten krijgen. Als we ons best doen de microben die we nodig hebben van voedsel te voorzien, kunnen we hun populaties herstellen en de ziekte een halt toeroepen.

afbouwen.

Haar artsen in Londen maakten zich zorgen over het feit dat ze geen medicijnen slikte. Maar ze had ze al vier maanden niet genomen en voelde zich ‘beter dan ooit’.

Yashere is nu niet langer een strikte veganist. Ze heeft een paar jaar geleden vis op het menu gezet. ‘Ik ben niet goed in diëten’, zegt ze. ‘En niet goed in pillen slikken’ – hoewel ze hoge doses vitamine B12, D en probiotica gebruikt.

‘Als je me nu ziet, zou je niet weten dat ik lupus heb’, zegt Yasmere. ‘Ik heb nauwelijks symptomen.

De antilichamen zitten nog steeds in mijn bloed, dus artsen proberen me wijs te maken dat het gewoon een spontane remissie is’, voegt ze eraan toe. Maar daar moet de comédienne om lachen: ‘Wel vreemd dat mijn spontane remissie precies samenviel met mijn nieuwe dieet en leefstijl.’

Voeding bij Crohn Meghan Telpner studeerde in 2003 af aan de modeacademie en trok daarna met een rugzak door Afrika, want dat is wat 23-jarigen doen. Maar haar reis door Afrika werd bedorven door ‘hinderlijke spijsverteringsproblemen’. Terug in Toronto gingen die niet over en dat was het begin van een rondgang van drie jaar langs negentien artsen. Haar skinny spijkerbroek werd een slobberbroek. ‘Ik kwam de badkamer niet meer uit, en mijn dikke krulhaar viel met bossen tegelijk uit.’

7

8

Medisch Dossier | april 2016

|||DOSSIER:|auto-immuunziekten|||

Wat werkt bij auto-immuunziekten

Wahls, Yashere, Telpner and Vazquez hadden allemaal een andere auto-immuunziekte en werden allemaal naar een andere specialist doorgestuurd: een neuroloog, reumatoloog, gastro-enteroloog en dermatoloog. Maar de manier waarop deze vrouwen zelf hun ziekte aanpakten, had een aantal overeenkomstige kenmerken, die u ook kunt proberen als u een auto-immuunziekte hebt: 1. Laat gluten en melkproducten staan. Ze bevatten eiwitten die de functie van de darmwand verzwakken, waardoor voedingsstoffen minder goed verteerd en opgenomen worden. Vermijd voedingsmiddelen waarvan u weet of vermoedt dat u er slecht op reageert.

2. Vermijd alle bewerkte voedingsmiddelen. Ze staan bol van de geraffineerde suikers en zout, conserveermiddelen en andere chemische stoffen. Ze bezorgen uw lichaam extra werk.

3. Eet plantaardige, ontstekingsremmende natuurvoeding. Een dieet dat voor 70 tot 80 procent uit groenten en suikerarme vruchten bestaat (zoals citrusfruit, bessen, aardbeien, kanteloep, pruimen, tomaten, avocado en guave) hongert schimmels uit en voedt goede microorganismen. Zo’n dieet is rijk aan vitaminen, mineralen en duizenden fytochemicaliën, die helpen te ontgiften en weefsels en cellen te herstellen. Verder moet er een gezonde dosis vette vis, schaal en schelpdieren op het menu staan of biologisch, mager vlees, zoals kip of met gras gevoerde dieren, bijvoorbeeld lamsvlees. In plaats daarvan kunt u ook een voedingssupplement met omega 3 nemen.

4. Neem dagelijks probiotica. Dat kan met capsules, maar nog liever met gefermenteerde voedingsmiddelen zoals zuurkool en kimchi (een traditioneel gerecht uit de Koreaanse keuken). Zorg ook dat u voldoende zonlicht krijg (maar niet verbrandt) of neem een vitamine D-supplement.

6. Beweeg. Beweging vermindert stress, helpt het lichaam te ontgiften en werkt ontstekingsremmend. Ook yoga werkt.

7. Ontwikkel uw geestelijke stabiliteit.

In 2006 kreeg Telpner te horen dat ze de ziekte van Crohn had: een auto-immuunziekte waarbij de darmen ontstoken zijn, wat leidt tot bloed bij de ontlasting, diarree, slechte voedselopname, wat weer leidt tot ondervoeding, gewichtsverlies, vermoeidheid en allerlei andere symptomen. Telpner kreeg te horen dat de ziekte ‘ongeneeslijk’ was en dat ze ermee moest leren leven.

Het duurde een halfjaar voordat Molly een dermatoloog zag. Tegen die tijd had ze nog een paar slierten haar over en ook haar wenkbrauw was gedeeltelijk verdwenen. Ze kreeg te horen dat ze de auto-immuunziekte alopecia totalis had, die haar haarzakjes trof.

‘Als kinderen onder de twaalf het krijgen, komt het haar meestal niet terug’, zei hij effen. Molly was twaalf.

‘Ik huilde pas toen ik thuis was’, zegt de auteur van

‘Wel vreemd dat mijn spontane remissie precies samenviel met mijn nieuwe dieet en leefstijl.’

Maar de pittige, avontuurlijke modeontwerpster was vastbesloten haar eigen plan te trekken. Ten eerste schrapte ze alle bewerkte voedingsmiddelen, gluten en melkproducten. Maar, vertelt ze: ‘De belangrijkste verandering was mijn houding.’ Ze besloot van dankbaarheid haar levensmotto te maken.

Binnen een maand waren haar symptomen verdwenen. De ommekeer in haar gezondheid inspireerde haar tot een studie holistische voedingsleer en tot het schrijven van het boek Undiet (2013), gevolgd door een kookboek gebaseerd op dezelfde principes (2015).

Telpner: ‘Het is niet een pil slikken, een methode volgen en dan op de oude voet verder gaan’, zegt ze. Het gaat om duurzame veranderingen.

Ze heeft al negen jaar geen last van haar ziekte, en is er daarom zeker van dat ze genezen is door een ander pad te bewandelen.

Je goed voelen Molly’s moeder föhnde het haar van haar dochter toen ze een kaal plekje op haar hoofd ontdekte. Dat vonden ze ‘vreemd’. Maar toen Molly de volgende ochtend dikke plukken haar op haar kussen ontdekte, raakten ze ‘in de stress’.

Giftige stoffen en auto-immuunziekten Dat omgevingsfactoren een rol spelen bij de ontwikkeling van auto-immuunziekten staat buiten kijf.

Lichaamsvreemde stoffen, xenobiotica genaamd, zoals bacteriën en virussen, kwik en aluminium, en silicone uit borstimplantaten houden allemaal verband met ziekten als lupus en MS. Als ze voor vaccins worden gebruikt, zoals aluminium, heten ze adjuvans: een hulpstof die het immuunsysteem ondersteunt. We weten nog niet goed hoe ze werken.

Wat we wel weten, is dat ze een reeks immuunreacties teweeg kunnen brengen, beginnend met algehele zwakte, gewrichtspijn en chronische vermoeidheid, totdat ze zich in de loop der jaren ontwikkelen tot een heuse autoimmuunziekte.1 Andere ‘vreemde’ ingrediënten van vaccins kunnen een kruisreactie veroorzaken: een antilichaam voor een bepaald allergeen reageert ook bij een ander, ‘vriendelijk’

Medisch Dossier | april 2016

Alopecia & wellness (2015). Haar boek vertelt over de vele tranen die ze vergoot, de teleurstelling over een haarstukje waarmee ze er hopeloos uitzag, de harde reacties van leeftijdsgenoten en de onverschilligheid van artsen. Molly Vazquez besefte dat haar verminkende ziekte geen medische prioriteit had. ‘Ik had geluk dat ik geen kanker had, maar dat betekende niet dat ik gelukkig was.’

Een bezoek aan een chiropractor zette Vazquez op een ander spoor. Hij was van het biologische eten en raadde haar probiotica, visolie en hoge doses vitamine B aan. Ze begon zich in de materie te verdiepen en ontdekte een website over de bio-industrie waarin dieren werden volgepompt met corticosteroïden. ‘Ik at vaak pizza’s en fastfood. Ik was een echte puber’, zegt Molly. Maar ze was ook een puber zonder haar en ze wist dat ze met dergelijk eten nooit haar haar terug zou krijgen.

Ze schrapte alles wat door boeken en websites over gezondheid als slecht werd beschouwd: gluten, melkproducten en rood vlees. Fastfood kwam er niet meer in; in plaats daarvan at ze quinoasalade, zelfgemaakte kippensoep en veel groenten en fruit. Ze maakte smoothies, dronk veel water en begon met yoga. Ook luisterde ze naar de populaire evangelist Joel Osteen met zijn boodschap van hoop en genezing, en ze begon zichzelf voor te stellen met een hoofd vol haar.

In Vazquez’ boek laat ze de colontherapie die ze onderging achterwege, om haar lezers niet af te schrikken, maar ze merkte dat haar haren daardoor nóg sneller terugkwamen. ‘Er was één plekje waar maar geen haar wilde groeien, wat me vreselijk frus-

allergeen.2 Meghan Telpner denkt dat haar ziekte van Crohn eerder te maken had met de vaccins die ze kreeg voor haar reis naar Afrika dan met de reis zelf, bijvoorbeeld een parasiet die ze opliep.

Behalve aan deze metalen worden we ook blootgesteld aan andere verontreinigende stoffen, pesticiden en straling: chemische stoffen in verf, synthetische materialen, toiletartikelen, schoonmaakmiddelen, wifi, enzovoorts. Ons lichaam heeft het er maar druk mee. ‘Sommige mensen lijken die zogeheten toxische belasting goed aan te kunnen’, zegt Terry Walsh. ‘Maar afhankelijk van iemands genetische gevoeligheid, kan hij sterk reageren op giftige stoffen in ons milieu.’

De mensen met een auto-immuunziekte zijn waarschijnlijk gevoeliger voor de triggers in ons milieu dan anderen.

Het gaat erom, zegt Wahls, om de blootstelling aan toxische stoffen te minimaliseren, en de natuurlijke ontgifting van ons lichaam te optimaliseren.

1 J Autoimmun, 2013; 47: 11-16 2 Sci Transl M ra105

Zuurkool

Deze zelfgemaakte zuurkool heeft meer probiotische slagkracht dan een portie yoghurt uit de winkel.

1 biologische witte kool biologische wortels, ui, knoflook, gember en rode pepers naar smaak 1 eetlepel gejodeerd zout 1 capsule probiotica 1. Maak een weckpot met een wijde opening schoon (ook het deksel) met heet water en zeep, spoel na. Rasp de kool, wortels en eventueel de gember. Het mengsel moet voor 80 procent of meer uit geraspte witte kool bestaat.

2. Leg de geraspte kool laagje voor laagje in de weckpot, naar smaak afgewisseld met gember, pepertjes en andere wortelgewassen, en bestrooi elk laagje met zout. Druk de groenten met een lepel aan.

3. Maak de probioticacapsule open en strooi over het koolmengsel.

Plaats een andere pot of een gewicht met een kleinere diameter in de weckpot op de kool, om te zorgen dat de groenten onder water staan.

Zet de weckpot in een bakje om eventueel pekelwater op te vangen dat tijdens het fermentatieproces over de rand loopt. Zet de weckpot op een koele, donkere plek.

4. Controleer de pot regelmatig om eventuele groenten te verwijderen die boven het pekelwater uitsteken, of eventuele schimmel te verwijderen. Zorg dat de groenten altijd onder water staan, voeg zo nodig zout water toe (drie theelepels zout op 250 ml gefilterd water).

Advies: gebruik geen kraanwater, want ook in Nederland zit daar incidenteel chloor in, dat de goede bacteriën doodt.

5. Na ongeveer een week is het mengsel voldoende gegist. De gistingstijd kan variëren, dus proef de zuurkool even. Sluit de weckpot en zet hem in de koelkast.

treerde’, vertelt Vazquez. Daarom besloot ze elke dag twintig minuten buiten in de zon te gaan zitten.

Binnen een paar weken begon ook op die plek haar te groeien. ‘Zonlicht heeft beslist aan mijn genezing bijgedragen.’

Vazquez besluit: ‘Toen mijn haar weer terugkwam, was ik niet zo blij als ik had verwacht.’ Ze was bang om weer teleurgesteld te worden en haar haar opnieuw te verliezen. ‘Ik was echt geobsedeerd; ik telde de haren in het doucheputje.’ Maar, zegt de zelfverzekerde 21-jarige: ‘Nu is mijn angst verdwenen.’

1 J Autoimmun, 2011; 36: 4-8 2 Pharmacol Res, 2015; 92: 18-22

9

10

Medisch Dossier | april 2016

|||nieuws|||

Biologisch is beter

Waarom u niet afvalt door beweging Beweging is goed voor u, maar het helpt waarschijnlijk niet om kilo’s kwijt te raken. Ons lichaam past zich bij meer activiteit aan en gaat minder calorieën verbranden.

Hoewel u aan het begin van een intensief trainingsprogramma wel gewicht verliest, zal dat na een paar dagen of weken minder worden, tot stilstand komen of u zult zelfs weer aankomen, aldus onderzoekers van de City Universiteit in New York.

Hoofdonderzoeker Herman Pontzer zegt dat hem dit duidelijk werd nadat hij onderzoek had gedaan onder de Hadza. Dat is een volk van jager-verzamelaars in Tanzania, dat een buitengewoon actief leven leidt, dagelijks vele kilometers aflegt en zwaar lichamelijk werk verricht. Desondanks was hun dagelijkse energieverbruik gelijk aan dat van iemand uit de VS of Europa die een zittend leven leidt.

Om dit verder te onderzoeken, rekruteerden Pontzer en zijn team meer dan 300 mannen en vrouwen en volgden ze een week lang hun activiteiten en energieverbruik – of ‘calorieverbranding’. Hoewel er een klein verschil was tussen degenen die bijna alleen maar stilzaten en anderen die aan matige beweging deden, verdween dit voordeel bij mensen die matig tot veel fysieke activiteiten hadden.

Misschien is er een sweet spot, een optimale hoeveelheid beweging waarbij calorieën worden verbrand, aldus Pontzer. Maar de beste manier om af te vallen is gezond en verstandig eten.

Biologisch eten is beter voor u, heeft een onderzoek bevestigd. Biologisch vlees en biologische melk bevatten 50 procent meer omega 3-vetzuren, die de kans op hart- en vaatziekten verminderen. De melk bevat bovendien meer linolzuur en grotere percentages ijzer, vitamine E en carotenoïden, zo blijkt uit nieuw onderzoek.

Mensen kopen om uiteenlopende redenen biologische voedingsmiddelen, en een daarvan is dat het voedzamer en gezonder zou zijn. Maar er is nooit een uitgebreide studie gedaan om na te gaan of die overtuiging gerechtvaardigd is, zeggen onderzoekers van de Ecologische Landbouwgroep Nafferton van de Universiteit van Newcastle.

Om dit uit te zoeken, analyseerden de onderzoekers 67 eerder gepubliceerde studies waarin de ingrediënten van biologisch vlees werden vergeleken met die van niet-biologisch.

Het verschil in de hoeveelheid omega 3-vetzuren was opvallend, ontdekten ze, en dat kan worden verklaard doordat biologisch vee meer in de wei loopt en graast. Niet-biologisch vee krijgt graan te eten. Charles Benbrook, een van de onderzoekers, zegt: ‘Biologische voeding heeft niets magisch. Het heeft gewoon te maken met wat de dieren te eten krijgen.’

Bron: Journal of nutrition, 2016; doi: 10.3945/ jn.115.212092

Bron: Current biology, 2016; doi: 10.1016/j.cub.2015.12.046

Knoflookextract maakt bloedvaten schoon Knoflookextract kan de bloedvaten ontdoen van plaque: de opeenhoping van vetachtige stoffen op de binnenwand van de slagaders. De plaque is vaak de voorloper van een hartinfarct. Knoflook vertraagt de aangroei van ‘zachte’ (dat wil zeggen: niet-verkalkte) plaque tot 80 procent en vermindert de hoeveelheid vetafzetting in de bloedvaten, blijkt uit nieuw onderzoek.

Het knoflooksupplement dat in vier verschillende studies getest werd, was gerijpt knoflookextract (aged garlic extract of AGE) en de onderzoekers zijn ervan overtuigd dat het ‘de voortgang van atherosclerose (aderverkalking) kan vertragen en de eerste stadia van hart- en vaatziekten kan terugdraaien’, aldus Matthew Budoff van het Biomedische Onderzoeksinstituut in Los Angeles.

Een dagelijkse dosis van 2400 mg van het supplement lijkt veel symptomen van een vroeg stadium van hartziekte een halt toe te roepen, zeggen de onderzoekers. Ze testten het middel op een groep van 55 patiënten tussen de 40 en 75 jaar oud. De deelnemers leden aan het metaboolsyndroom, dat gekenmerkt wordt door obesitas, hoge bloeddruk en hartziekte.

Aan het begin van de één jaar durende studie werd de hoeveelheid plaque in hun kransslagaders gemeten, en na een jaar gebeurde dat opnieuw.

Bron: Journal of nutrition, 2016; doi: 10.3945/jn.114.202333

Medisch Dossier | april 2016

Straling van zendmasten treft ons

Tekort vitamine B12 verklaart autisme en schizofrenie Vitamine B12 lijkt te verklaren hoe hersenaandoeningen als autisme en schizofrenie ontstaan. De hoeveelheid vitamine B12 in de hersens van kinderen met autisme is drie keer zo laag als die bij gezonde kinderen en gezonde volwassenen tot vijftig jaar. Ook bij patiënten met schizofrenie werden dezelfde lage hoeveelheden vitamine B12 aangetroffen. Dat wijst erop dat beide ziekten samenhangen met een vroegtijdige afname van de vitamine.

Onderzoekers van de Nova South-Eastern Universiteit legden het verband toen ze het hersenweefsel van gezonde donoren analyseerden en vergeleken met dat van mensen met autisme of schizofrenie.

In de hersenen van oudere mensen, tussen de 61 en 80 jaar, werden dezelfde lage hoeveelheden aangetroffen: ze hadden meestal drie keer zo weinig vitamine B12 in hun hersenen als gezonde jongere mensen. Onderzoekers denken dat dit bij ouderen natuurlijk is en niet betekent dat deze mensen dementie zullen ontwikkelen.

Methylcobalamine, een actieve vorm van B12, ondersteunt de normale ontwikkeling van de hersenen door het regelen van een proces dat epigenetische regulatie van genexpressie heet.

Autisme en schizofrenie worden in verband gebracht met oxidatieve stress, waarbij vrije radicalen zich door het lichaam verspreiden, die de hoeveelheid vitamine B12 kunnen uitputten.

Onderzoekers denken dat B12-supplementen en antioxidanten zoals glutathion oxidatieve stress kunnen voorkomen, waardoor de hoeveelheid vitamine niet uitgeput raakt.

Elektromagnetische velden (EMV) van zendmasten hebben wel degelijk invloed op ons, concluderen Amerikaanse onderzoekers.

Hun onderzoek richtte zich op mensen die een amputatie hebben ondergaan en fantoompijn hebben (pijn in de geamputeerde ledemaat) als ze in de buurt van een zendmast zijn. Maar het is niet uitgesloten dat de EMV ook invloed hebben op anderen.

Stroomkabels en zendmasten lijken pijnsignalen te versterken, vooral bij mensen die een amputatie hebben ondergaan, aldus onderzoekers van de Universiteit van Texas, die de eersten zijn die het verschijnsel bevestigen.

Ze denken dat de EMV op de een of andere manier invloed hebben op de neuromen, de goedaardige woekering van zenuwen als gevolg van beschadiging, waar veel geamputeerden mee te maken krijgen. Blootstelling aan lage en normale elektromagnetische activiteit geeft het meeste kans op pijnsensaties.

Veel geamputeerden hebben last van chronische pijn. Het verband met EMV valt artsen al jarenlang op, maar ze hebben het verschijnsel nooit kunnen verklaren. De meeste wijten het aan een psychosomatische reactie, met andere woorden: het ‘zit tussen de oren’. Maar de onderzoekers wijzen erop dat de pijn bij de geamputeerden ‘een directe respons was op kunstmatige elektromagnetische energie van radiofrequentie.’

Een andere factor die met het verschijnsel samenhangt, is het eiwit TRPV, dat wordt aangetroffen bij mensen die overgevoelig zijn voor warmte. Ze vermoeden dat het eiwit ook een rol kan spelen bij mensen die ‘electrosensitief’ zijn: extreem gevoelig voor elektromagnetische straling.

Bron: PLOS ONE, 2016; 11(1): e0144268

Bron: PLOS ONE, 2016; 11(1): e0146797

Met maagzuurremmer meer kans op nierziekte Maagzuurremmers, de zogeheten protonpompremmers, behoren tot de meest gebruikte geneesmiddelen en werden altijd als relatief veilig beschouwd. Maar nieuw onderzoek heeft aangetoond dat ze de kans op chronische nierziekte vergroten.

Het risico neemt toe naarmate de dosering hoger is: mensen die twee tabletten per dag slikken, hebben 1,46 keer meer kans op chronische nierinsufficiëntie, mensen die één dosering per dag nemen 1,15 keer.

Onderzoekers van de Amerikaanse Johns Hopkins Universiteit ontdekten dit toen ze de gezondheid van 10.482 mensen met een gemiddelde leeftijd van 63 jaar in kaart brachten.

Sommige maagzuurremmers zijn zonder recept bij de drogist verkrijgbaar. Ze worden gebruikt bij maagklachten (brandend maagzuur) en om maagklachten te voorkomen als iemand bijvoorbeeld niet-steroïde ontstekingsremmers (NSAID’s) gebruikt. Voorbeelden van protonpompremmers zijn omeprazol en esomeprazol.

Bron: JAMA Internal medicine, 2016; 176(2): 238-46

11

12

Medisch Dossier | april 2016

|||vrouw|&|gezondheid||| |||Door:|bryan|hubbard|||

Wat elke vrouw moet weten over hormoontherapie Jarenlang werd hormoonvervangende therapie in verband gebracht met kanker. Nu is de therapie veilig verklaard als behandeling van overgangsklachten. Wat zijn de feiten?

H

et is geen wonder dat vrouwen niet meer weten waar ze aan toe zijn. Meer dan vijftig jaar lang hadden vrouwen synthetische hormonen geslikt als vervanging van oestrogeen om ze door de overgang heen te helpen. Maar in 2002 verklaarde een grote studie dat hormoontherapie de kans op kanker vergrootte. En nu is er nieuw onderzoek, dat beweert dat de gevaren overdreven zijn en dat vrouwen weer hormoontherapie kunnen overwegen.1 Dat is goed nieuws voor de vrouwen die deze behandeling als het enige antwoord zien op maanden – soms jaren – van opvliegers en nachtelijk zweten, stemmingswisselingen, pijn en verlies van libido. Maar waarom zijn de adviezen zo tegenstrijdig en verwarrend? Dat komt vooral omdat de fabrikanten van hormoonsuppletietherapie (HST) ons de afgelopen zestig jaar opzettelijk op het verkeerde spoor hebben gezet.

Om de waarheid over HST te achterhalen, moeten we de geschiedenis ervan volgen – en het geld.

In 1942 kwam het eerste merk op de markt: Premarin, gemaakt van geconjugeerde oestrogenen.

Maar al in 1950 zagen artsen een toename in het aantal gevallen van baarmoederkanker bij vrouwen die het middel slikten. Wyeth, de fabrikant, introduceerde een nieuw middel, waaraan progestageen (een hormoon dat net zo werkt als het natuurlijke progesteron) was toegevoegd. Dat werd in 1994 tot de markt toegelaten.

Het nieuwe combinatiepreparaat werd ‘aan de vrouw’ gebracht met de boodschap dat ze jong en sexy zouden blijven. Het middel zou osteoporose tegengaan, een ander probleem dat na de menopauze opduikt. En het zou goed zijn voor het hart.

Amerikaanse artsen werden zelfs aangeklaagd als ze het niet voorschreven. En de fabrikant adviseerde artsen om in hun patiëntenbestand alle vrouwen boven de 45 op te zoeken aan wie ze HST konden voorschrijven.

Op het hoogtepunt werden alleen al in Amerika

126 miljoen recepten voor hormoontherapie per jaar uitgeschreven, goed voor een omzet van 3 miljard dollar voor Wyeth.

Problemen met de pillen Maar er ontstonden zorgen over de veiligheid van hormoontherapie, nog voor de geruchtmakende studie uit 2002 van de Women’s Health initiative (WHI), waarin een verband werd ontdekt met borstkanker, bloedstolsels en beroertes.2 De kans op borstkanker nam met 2,3 procent toe voor elk jaar dat HST werd geslikt; dat was gemiddeld elf jaar lang. Het risico blijft nog vijf jaar bestaan na het stopzetten van de behandeling.3 Uit een ander onderzoek bleek dat HST de kans op borstkanker zelfs verviervoudigde.4 Er ontstond ook twijfel over de bewering dat HST tegen hartziekte zou beschermen; uit de bekende langetermijnstudie van de Amerikaanse Framingham Universiteit naar de oorzaken van hart- en vaatziekten bleek het tegenovergestelde.5 Wyeth en andere fabrikanten brachten daartegen in dat onderzoekers naar de verkeerde pillen keken: ze moesten niet alleen de oestrogeentherapie onderzoeken, maar ook het combinatiepreparaat met progestageen. Dat zou veiliger zijn.

Onderzoek stopgezet De trial van het WHI was een doorbraak. De resultaten waren zo alarmerend dat het onderzoek vroegtijdig werd stopgezet om de levens van de deelneemsters niet in gevaar te brengen. De onderzoekers hadden ontdekt dat de combinatietherapie (oestrogeen en progestageen) de kans op een hartinfarct met 29 procent verhoogde, de kans op een beroerte met 41 procent en de kans op borstkanker met 26 procent bij de 161.000 postmenopauzale participanten.

De verkoop van HST zakte in. Wyeths omzet aan HST was in 2003 nog maar 880 miljoen dollar. Het bedrijf zette alles op alles om zijn pillen in een positief

Medisch Dossier | april 2016

Feiten over de overgang

De laatste menstruatie wordt de menopauze genoemd. In de jaren ervoor en erna zoeken de hormonen een nieuw evenwicht. Die periode noemen we de overgang.

• De gemiddelde leeftijd waarop de overgang begint, is 51. Maar ook 1 op de 100 vrouwen onder de 40 heeft er al mee te maken.

• De overgang begint als het endocriene systeem van de vrouw (vooral de eierstokken) minder oestrogeen, progesteron en testosteron gaat produceren.

• Niet alle vrouwen in de overgang hebben klachten: 20 procent niet.

• De gemiddelde duur van de overgang is 4 jaar, maar sommige vrouwen hebben wel 12 jaar lang last van de symptomen.

• De overgang begint vaak met een ander menstruatiepatroon: korter na elkaar en heviger. Vervolgens worden de pauzes steeds langer en uiteindelijk blijft de menstruatie uit. Als een vrouw 12 maanden niet meer menstrueert, heeft de menopauze plaatsgevonden. Het tijdstip is dus pas achteraf vast te stellen.

• Typische overgangsverschijnselen zijn opvliegers en nachtelijk zweten.

13

14

Medisch Dossier | april 2016

|||vrouw|&|gezondheid|||

Wat zijn de alternatieven?

Er zijn tal van beproefde alternatieven om de symptomen van de overgang te behandelen.

Broze botten/osteoporose: neem een vitamine D-supplement.

In een onderzoek van het Addenbrooke Ziekenhuis in Cambridge bleken zelfs lage doses de kans op breuken spectaculair te verlagen vergeleken met een placebo.1 Ook borium kan postmenopauzale osteoporose helpen voorkomen, omdat de stof het lichaam helpt meer oestrogeen te maken.2 Opvliegers: probeer omega 3-vetzuren. De inname van 2 gram omega 3 per dag halveerde de ernst van de opvliegers en had bij 70 procent van de vrouwen een positief effect.3 Ook vitamine E kan de frequentie en ernst van opvliegers verminderen,4 net als acupunctuur, die na 12 behandelingen een ‘opvallende klinische verbetering’ gaf.5 Ook een pollenextract hielp opvliegers te verminderen in een trial met 54 vrouwen in de overgang.6 En black cohosh (zilverkaars) heeft een lange traditie voor de behandeling van ‘vrouwenproblemen’ en kan worden gebruikt tegen opvliegers en stemmingswisselingen. Het is zo effectief dat de Duitse zorginstantie het gebruik van 40 mg per dag heeft goedgekeurd. Er zijn echter zorgen dat de plant de uitzaaiing van borstkanker kan verergeren, dus vrouwen met een familiegeschiedenis van borstkanker kunnen het beter niet slikken.7,8 Algemene symptomen: aromatherapie kan helpen tegen algemene overgangsklachten.9 Yoga, tai chi en meditatie kunnen ook de symptomen verlichten.10 Verlies van libido: Ginkgo biloba kan uw seksleven binnen een maand verbeteren, zo blijkt uit een trial onder 202 pre- en postmenopauzale vrouwen die klachten hadden over hun seksuele opwinding.11 1 BMJ, 2003; 326: 469–72 2 J Trace Elem Exp Med, 1992; 5: 237–46 3 Menopause, 2009; 16: 357–61 4 Gynecol Obstet Invest, 2007; 64: 204–7 5 Menopause, 2010; 17: 269–80 6 Climacteric, 2005; 8: 162–70 7 J Womens Health [Larchmt], 2005; 14: 634–49 8 Cancer Res, 2008; 68: 8377–83 9 J Altern Complement Med, 2005; 11: 491–4 10 Maturitas, 2010; 66: 135–49 11 Adv Ther, 2000; 17: 255–62

daglicht te stellen. In een parlementaire hoorzitting in de VS in 2008 bleek dat Wyeth en andere fabrikanten reclamebureaus artikelen hadden laten schrijven, en vervolgens vooraanstaande academici betaalden om hun naam eronder te zetten: het zogenaamde ghostwriting.6 Maar er volgde nog meer slecht nieuws voor Wyeth. Een onderzoek in Oxford kwam met dezelfde verontrustende resultaten. De Million Women Study deed onderzoek bij vrouwen van 50 of ouder naar de veiligheid van HST, dat de helft van de deelneemsters gebruikte. In het eerste rapport stond dat de combinatietherapie de kans op borstkanker verdubbelde, en de oestrogeenimplantaten gaven een 1,6 keer zo groot risico. Maar het risico daalde naarmate iemand langer gestopt was met de therapie.7 Het werd ingewikkelder toen de Million Women Study onthulde dat HST zowel tegen baarmoederkanker beschermt, als dat het baarmoederkanker kan veroorzaken. Oestrogeen verhoogde het risico, maar oestrogeen gecombineerd met progestageen had een beschermend effect. Maar het verhoogde risico op borstkanker was groter dan de eventuele bescherming die HST bood, concludeerden de onderzoekers.8 Tot slot bleek HST ook nog eierstokkanker te kunnen veroorzaken. Het risico nam toe met een factor 1,2.9 Maar er was ook goed nieuws voor Wyeth. De onderzoekers van het WHI keken nog eens goed naar de gegevens en gaven toe: HST gaf toch geen verhoogd risico op hartziekten of een beroerte.10 De voorstanders van HST grepen dit meteen aan.

De kranten kopten dat vrouwen ‘onnodig hormoontherapie was ontzegd’ omdat de risico’s waren overdreven.11 Slachtoffers Maar het risico op kanker was niet verdwenen. De onderzoekers van de Million Women Study schatten dat 1300 Britse vrouwen eierstokkanker hebben gekregen als gevolg van HST, waarvan er 1000 zijn overleden. Het beeld is nog verontrustender als we er de Amerikaanse aantallen aan toevoegen: dan zijn er sinds het begin van de negentiger jaren 230.000 Amerikaanse en Britse vrouwen aan kanker overleden door HST. Het aantal gevallen van borstkanker nam dan ook sterk af na 2003, het jaar na de WHI-studie.

Onderzoeker Peter Ravdin van het M.D. Anderson Kankercentrum in Texas vond de daling opmerkelijk.

‘In 2003 is er iets ten goede veranderd en het lijkt erop dat het de afname van HST is.’12 Ondanks de hardnekkige verklaringen dat HST veilig was, stelde Wyeth – en later Pfizer, die het bedrijf in 2009 overnam – een fonds in om de claims te betalen die vrouwen indienden die kanker hadden gekregen tijdens het gebruik van HST. In 2014 had het bedrijf al 1,6 miljard dollar aan kankerclaims betaald.

De enorme bedragen die werden uitgekeerd hadden ermee te maken dat het hof Pfizer kwalijk nam dat het een therapie promootte terwijl het bedrijf wist dat die kanker kon veroorzaken.

Medisch Dossier | april 2016

Verklein uw kans op kanker

Een paar eenvoudige veranderingen in uw dieet kunnen de kans op kanker door HST tegengaan, blijkt uit verschillende onderzoeken. Hoe onwaarschijnlijk het ook mag klinken, maar bleekselderij en peterselie kunnen zelfs agressieve borstkanker, veroorzaakt door hormoontherapie, tegengaan. Daarvoor zorgt apigenine, een stof die in deze planten zit.

Het is een flavonoïde die zorgt voor het slinken van tumoren die door progestageen ontstaan, het synthetische hormoon dat deel uitmaakt van hormoontherapie en de anticonceptiepil, zeggen onderzoekers van de Universiteit van Missouri. Het stofje doodt kankercellen, voorkomt uitzaaiingen en hindert de genetische codes die kankergroei bevorderen. Dit was echter het geval bij laboratoriummuizen, en dat is geen garantie dat het bij mensen ook helpt.1 Kurkuma, het kruid dat Indisch eten zijn specifieke smaak en kleur geeft, lijkt hetzelfde effect op kankercellen te hebben. Het kruid wordt gewonnen uit de wortel van de plant. De stof curcumine die erin zit, blijkt de ontwikkeling van tumoren in de borst te vertragen en zelfs tot stilstand te brengen.

Onderzoekers aan de Universiteit van Missouri ontdekten dat het kruid de kankerverwekkende effecten van HST belemmerde door de groeifactoren te blokkeren die de bloedtoevoer naar de tumoren vergroot.2 1 Horm Cancer, 2012; 3: 160-71 2 Menopause, 2010; 17: 178-84

Bleekselderij en peterselie kunnen agressieve borstkanker, veroorzaakt door hormoontherapie, tegengaan Door al het slechte nieuws besloot Pfizer tot een andere strategie. Het bedrijf heeft een nieuwe generatie HST ontwikkeld: Duavive. Het middel bevat niet alleen oestrogeen, maar ook bazedoxifeen, om het risico op kanker tegen te gaan, aldus Pfizer. Het is bedoeld voor kortdurend gebruik door vrouwen die hun baarmoeder nog hebben voor de behandeling van overgangsklachten. Daarnaast verdienen ze alleen al in de VS nog steeds 1 miljard dollar per jaar met de eerste generatie HST (Premarin).

Twee mislukte medicijnen Maar het middel Duavive is niet zo nieuw als Pfizer suggereert. Het is in feite een bewerking van Aprela, een combinatiepreparaat dat Wyeth al in 1999 had geprobeerd op de markt te brengen, maar zonder succes. De andere stof die erin zit, bazedoxifeen, was een niet goedgekeurd geneesmiddel tegen osteoporose.

Dus eigenlijk is Duavive een combinatie van twee middelen die als aparte stof niet door de Amerikaanse geneesmiddelenautoriteit FDA waren goedgekeurd.

Een nieuw aanbod heeft goede marketing nodig, dus de afgelopen jaren zijn er nieuwe onderzoeken verricht naar de veiligheid en werkzaamheid van HST. Maar de studie die de krantenkoppen haalde, was die van Lila Nachtigall, hoogleraar gynaecologie aan de Universiteit van New York. Ze volgde met haar team 80 vrouwen die na de overgang gemiddeld veertien jaar lang HST gebruikten, en vergeleek hen met 56 vrouwen die het deden zonder HST. Ze vonden geen verschillen in gezondheid en concludeerden dat HST ongevaarlijk was. Nachtigall: ‘De risico’s van HST zijn echt overdreven. De voordelen zijn groter dan de risico’s.’13

Het onderzoek van Nachtigall omvatte echter slechts 80 vrouwen en dat lijkt niet genoeg om de resultaten van grote studies met meer dan 1 miljoen deelnemers te weerleggen. Bovendien blijkt Nachtigall een van de mensen te zijn die in 1999 door fabrikant Wyeth is benaderd om haar naam onder een van de artikelen te zetten die door hun marketingbureau waren geschreven.

Gelukkig dat het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) nog steeds de risico’s op cardiovasculaire aandoeningen en borstkanker onderkent.

In haar behandelingsrichtlijn worden deze benoemd.

Het advies is om alleen bij ernstige klachten hormoontherapie voor te schrijven en de duur van de behandeling te beperken tot zes maanden.14 Hoe erg de overgang ook kan zijn – en hoezeer hormoontherapie de kwaliteit van leven ook kan verbeteren – iedere vrouw moet zich ernstig afvragen of de risico’s van HST wel de moeite waard zijn.

1 Fert Stert, 2015; 104(3): e5-e6 2 JAMA, 2002; 288: 321-33 3 Lancet, 1997; 350: 1047-59 4 N Engl J Med, 1989; 321: 293-7 5 N Engl J Med, 1985; 313: 1038-43 6 The New York Times, 12 december 2008 7 Lancet, 2003; 362: 419-27 8 Lancet, 2005; 365: 1543-51 9 Lancet, 2007; 369: 1703-10 10 JAMA, 2007; 297: 1465-77 11 The Telegraph, 22 mei 2012 12 N Engl J Med, 2007; 356: 1670-4 13 71st Annual Meeting of the American Society for Reproductive

Medicine in Baltimore, Maryland, 19 oktober 2015: abstract O-12

14 www.nhg.nl

15

16

Medisch Dossier | april 2016

|||opinie||| |||Door:|rob|verkerk|||

Een gezonde geest is hoofdzaak Geestelijke gezondheid is nu de grootste uitdaging in de gezondheidszorg.

P

roblemen met de geestelijke gezondheid – met name angststoornissen en depressies – zouden in 2020 weleens de voornaamste oorzaak ter wereld kunnen zijn van arbeidsongeschiktheid, zo voorspelde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ruim tien jaar geleden al. En we zijn inderdaad hard op weg: op dit moment staat depressie met meer dan 350 miljoen patiënten boven aan de lijst.

Deze stijging is deels te verklaren doordat artsen vaker de diagnose depressie stellen, daartoe aangezet door farmaceutische bedrijven die graag hun antidepressiva aan de man willen brengen, ondanks het risico op zelfmoord onder jongeren waarmee deze pillen in verband zijn gebracht.

Bij depressie spelen allerlei maatschappelijke factoren een rol: werkloosheid, complexe gezinsproblematiek, huiselijk geweld, sociale uitsluiting, machteloosheid en het gevoel dat een toekomstperspectief ontbreekt. Een huisarts die een depressieve patiënt op zijn spreekuur krijgt, zal in de tien minuten dat het consult duurt niet zomaar kunnen achterhalen wat eraan scheelt, en schrijft dan vaak antidepressiva voor. Op die manier verbloemt hij dat hij eigenlijk niet weet wat hij met het complexe probleem aan moet,

bedenkt dat twee andere psychische aandoeningen – autisme bij jongeren en de ziekte van Alzheimer bij ouderen – ook steeds vaker voorkomen. Dit is een groot maatschappelijk probleem dat niet alleen enorm veel kost maar ook gevolgen heeft voor de gezondheidszorg en het ziekteverzuim. Het zorgt voor onproductief werk en heeft een grote impact op de mensen in de omgeving van de patiënt.

Enkele jaren geleden woonde ik in Brussel een conferentie bij over de gevolgen van autisme. De Europese Commissie had net een onderzoek openbaar gemaakt waaruit bleek dat in de EU 1 op de 40 jongens en 1 op de 125 meisjes aan een autistische stoornis leed. De onderzoekers rekenden voor dat de maatschappij de indirecte kosten van de ziekte niet meer op zal kunnen brengen tegen de tijd dat deze jongeren in de vijftig zijn. Die kosten zijn het gevolg van een lagere belastingopbrengst door de verminderde verdiencapaciteit van mensen met autisme en hun gezin.

De uitdaging waar de geestelijke gezondheid ons voor stelt, staat met stip op één, en we zullen onze artsen en gezondheidswerkers moeten opleiden om deze uitdaging het hoofd te kunnen bieden. Net als

Eerstelijnsartsen zijn niet opgeleid om de onderliggende problemen van depressie aan te pakken namelijk dat de onderliggende oorzaak van de depressie een samenspel is van hersenfuncties en genen, voedingspatronen, lichaamsbeweging en het milieu.

En dat zijn slechts enkele factoren die moeten worden uitgezocht om een depressieve patiënt uit de put te trekken.

Maar eerstelijnsartsen zijn over het algemeen niet opgeleid om die onderliggende problemen aan te pakken. Het gevolg: ze schrijven antidepressiva voor om de symptomen te bestrijden, dan hebben ze in ieder geval geprobeerd er iets aan te doen.

Dit kan zo niet doorgaan, nu steeds meer mensen aan een depressie lijden. Zeker niet wanneer je

bij diabetes type 2 is het niet een kwestie van even een pilletje voorschrijven. Er is inzicht nodig in de voorgeschiedenis, in wat de stoornis veroorzaakt en in stand houdt, en in het ingewikkelde samenspel van genen en het milieu. Vooral de rol die voeding en leefstijl speelt bij een onevenwichtige verhouding van de neurotransmitters is daarbij van belang. De functionele geneeskunde blinkt uit in het uitpluizen van deze complexe wisselwerkingen.

In de VS zijn er al duizenden artsen opgeleid in de functionele geneeskunde. Ook in Nederland krijgt deze benadering steeds meer voet aan de grond. Een term die hier vaker voorkomt is ‘integrale genees-

Medisch Dossier | april 2016

kunde’, want dat is het: een integrale of holistische aanpak, die aandacht heeft voor de hele persoon en zijn omgeving. Deze benadering draait er niet alleen om dat mensen een uitgebalanceerd en gezond dieet volgen en voldoende beweging krijgen. De behandeling baseert zich op wat het individu nodig heeft, en dat wordt bepaald door zijn specifieke dieet, genen en milieu.

Veel mensen die aanleg hebben voor bepaalde psychische stoornissen, hebben genetische defecten die door bloedonderzoek of genetisch onderzoek kunnen worden vastgesteld. Het methylatieproces, waarbij CH3-moleculen zich hechten aan het DNA en andere chemische verbindingen in het lichaam, bepaalt niet alleen welk gen in- of uitgeschakeld wordt, maar heeft ook invloed op het vermogen om nieuwe cellen te creëren, het lichaam te ontgiften en neurotransmitters aan te maken uit tryptofaan en tyrosine, twee bouwstenen van eiwitten in onze voeding.

Het Amerikaanse Walsh Onderzoeksinstituut heeft al bij meer dan dertigduizend patiënten met een psychische stoornis een op voedingsstoffen gebaseerde therapie toegepast. Het instituut ontdekte dat bij 98 procent van de patiënten met autisme het methylatieproces niet goed functioneert. Dit is ook het geval bij ruim 60 procent van de patiënten met een depressie, angststoornis of psychose. Meestal wordt een slecht methylatieproces veroorzaakt door genetische gebreken (eenvoudig vast te stellen met een wangslijmtest), door te veel histamine in de voeding (veroorzaakt door oud of bedorven eten, of zelfs etensrestjes), en een laag eiwitgehalte of een verstoorde eiwitopname in de darmen.

Je kunt je afvragen hoe artsen u goed kunnen informeren en deze aandoening behandelen als ze dit allemaal niet weten. Maar dat ze het móeten weten, is nu wel duidelijk.

Daartoe moeten de medische opleidingen ingrijpend veranderen. Gelukkig is daar al een begin mee gemaakt, wat blijkt uit het feit dat steeds meer artsen onconventionele terreinen zoals dat van de functionele geneeskunde kiezen. En patiënten die op het spreekuur komen en om de zorg vragen waar ze recht op hebben, kunnen dit proces nog versnellen.

17

18

Medisch Dossier | april 2016

|||vraag|en|antwoord|||| |||Door:|harald|gaier|||

Oplossingen bij oorsuizen Oorsuizen is een aandoening die mensen tot wanhoop drijft. Er is een aantal natuurlijke remedies dat zichzelf bewezen heeft.

Ik ben een man van 57 en verkeer in relatief goede gezondheid, ondanks het feit dat ik twee jaar geleden een nieuwe knie en heup heb gekregen (ik heb bijna mijn hele leven wedstrijden geroeid). Sinds kort heb ik last van oorsuizen en daar word ik stapelgek van! Volgens mijn huisarts moet ik leren leven met het constante gezoem dat ik hoor, maar er moet toch iets zijn dat ik kan doen. Kunt u me helpen? (C.R.)

D

e officiële medische naam voor oorsuizen – aanhoudende fluitende, zoemende of sissende geluiden in één of beide oren – is tinnitus.

Natuurlijke middelen kunnen oorsuizen met succes behandelen. Mensen die last hebben van oorsuizen en een alternatieve oplossing zoeken, komen meestal eerst bij een osteopaat of chiropractor terecht.

Deze zal proberen om de nek of kaak te bewerken. Dit kan een effectieve behandeling kan zijn voor draaiduizeligheid, een verwante aandoening, maar het helpt slechts in een enkel geval bij tinnitus.1 Mijn ervaring is dat de beste niet-medicinale benadering bestaat uit het veranderen van uw voedingspatroon en leefstijl. Hieronder volgt een stappenplan met oplossingen waarvan gebleken is dat ze helpen.

Vermijd salicylaten Dit zijn chemische stoffen waarvan bekend is dat ze oorsuizen kunnen veroorzaken. Ze komen van nature in veel planten voor (zie kader voor een lijst van voedingsmiddelen en dranken die veel salicylaten bevatten). Salicylaten worden ook gebruikt in aspirine en andere geneesmiddelen.2 Als u gevoelig bent voor deze chemische stoffen, loop dan uw medicijnen eens na en kijk of ze salicylaten bevatten. Probeer ook om salicylaten van het menu te schrappen. Dit kan een aanzienlijke verbetering in uw symptomen geven en het oorsuizen zelfs volledig laten verdwijnen.3 Na drie maanden moet u verbetering merken.

NEEM Minder vet Probeer om minder voedsel te eten waar veel verzadigde vetten in zitten, zoals vlees en geharde vetten

(die hard blijven bij kamertemperatuur). Bij patiënten met een hoog cholesterol wordt oorsuizen vaak minder en verdwijnt het soms wanneer zij minder vet eten.4 Eet meer antioxidanten Door uw voeding aan te vullen met een combinatie van vitamine A en E kan oorsuizen verbeteren of verdwijnen.5 In een Italiaans onderzoek kregen 31 patiënten met oorsuizen orale (via de mond ingenomen) antioxidanten, waaronder bètacaroteen (dat het lichaam nodig heeft om vitamine A te maken) en vitamine C en E. Na 18 weken waren de intensiteit van het oorsuizen en de klachten van de patiënten verminderd.6 Controleer uw mineralen Oorsuizen is in verband gebracht met tekorten aan zink, magnesium en kalium. Het aanvullen van deze mineralen lijkt te helpen.3, 7 Volgens één overzichtsartikel hebben vooral ouderen die lijden aan oorsuizen vaker een zinktekort en kunnen zij baat hebben bij zinksupplementen.8 Uit onderzoek bleek dat oudere patiënten met slechts een gering zinktekort al baat hadden bij zinksupplementen: ongeveer een derde van hen had minder last van oorsuizen en van gehoorverlies.9 U kunt uw mineralen laten testen via de huisarts of zelf een test bestellen via internet.

Probeer homeopathie De volgende homeopathische middelen kunnen helpen bij oorsuizen: Abroma augusta, Atrax robustus, Antipyrinum, Cannabis indica, Carboneum sulphuratum, Glycosmis pentaphylla (ook bekend als Atista

Medisch Dossier | april 2016

indica), Hydrophis cyanocinctus, Melia azadirachta, Ocimum sanctum, Salicylicum acidum en Terminalia arjuna.10 Raadpleeg voor het beste resultaat een bevoegd homeopathisch arts, die u een persoonlijke behandeling kan voorschrijven.

Neem Ginkgo De meest veelbelovende benadering in de kruidengeneeskunde is, volgens twee dubbelblinde klinische onderzoeken, die met Ginkgo biloba-extract. In het eerste onderzoek verbeterden de symptomen van oorsuizen na een behandeling van 13 maanden, hoe slecht de prognose ook was.11 In het andere onderzoek waren 12 van de 33 patiënten volledig genezen en hadden er vijf een aanzienlijke verbetering van hun symptomen.12 In een overzichtsartikel dat onderzoeken met Ginkgo vergeleek, werd geconcludeerd dat ‘er bewijzen zijn voor een succesvolle behandeling van oorsuizen met “een gestandaardiseerd extract van gedroogde bladeren die 24 procent Ginkgoflavonolglycosiden bevatten”’.13 Pas op met zout en suiker Als uw oorsuizen niet is verbeterd door de tot nu toe genoemde maatregelen, probeer dan eens om uw zoutinname per dag te verlagen tot 150400 mg.14 U kunt beter ook geraffineerde suiker vermijden, omdat mensen die last hebben van oorsuizen soms gevoelig zijn voor suikerriet. Er lijkt een verband te bestaan tussen oorsuizen en een hyperinsulinaemie: een te hoge concentratie insuline in het bloed ten opzichte van de hoeveelheid glucose. Verhoogde insuline is vaak de eerste stap in de ontwikkeling van diabetes type 2.15 Minder uw koolhydraten Het komt voor dat mensen die last hebben van oorsuizen hoge concentraties insuline hebben en tegelijk afwijkende testuitslagen voor glucosetolerantie (hoe goed suiker wordt verdragen). In die gevallen zal voeding met weinig koolhydraten en veel eiwitten waarschijnlijk helpen.16 Let op metalen Ook de zware metalen die bij sommige behandelingen tegen kanker worden gebruikt, zoals cis-platina, kunnen oorsuizen veroorzaken.17 Gevoeligheid voor metalen is ook een mogelijke oorzaak waarnaar u kunt kijken. Metalen implantaten (bijvoorbeeld sommige nieuwe heupen of knieën) kunnen botten aantasten, ook de kleine botjes in uw oren die een rol spelen bij het horen. Daarom kunnen deze stoffen andere gevoeligheidsreacties, zoals oorsuizen, veroorzaken.

Pleistertests kunnen misschien vaststellen op welke metalen u reageert.18 Probeer bioflavonoïden U kunt ook supplementen met O-(bèta-hydroxyethyl)rutoside proberen. Dat is een bioflavonoïd dat verwant is aan rutine en dat uw symptomen kan verbeteren of zelfs helemaal kan laten verdwijnen. Het is

aangetoond dat het symptomen die kenmerkend zijn voor de ziekte van Ménière, waaronder oorsuizen, aanzienlijk kan verbeteren.19 Deze supplementen kunnen ook bijzonder nuttig zijn als uw oorsuizen veroorzaakt wordt door een probleem met uw bloedsomloop, omdat hydroxyethyl-rutosiden ‘positieve effecten’ hebben op cholesterol en op factoren die met uw bloedvaten te maken hebben.

Voedingsmiddelen en dranken met veel salicylaten •De meeste keukenkruiden, met name munt, tijm, dragon, rozemarijn, dille, salie, marjolein, basilicum en oregano •De meeste specerijen, met name anijszaad, cayennepeper, kaneel, komijn, kerriepoeder, fenegriek, kummellikeur (een likeur gekruid met karwij, komijn en venkel), foelie, mosterd, paprika en geelwortel (kurkuma) •De meeste vruchten, behalve bananen, geschilde peren, granaatappels, mango’s en pawpaws (prairiebanaan) •De meeste groenten, behalve kool, spruitjes, taugé, selderij, prei, sla en alle soorten erwten en bonen; komkommer, augurk, olijven en andijvie bevatten bijzonder veel salicylaten; aardappelschillen scoren ook hoog, maar de wit-gele aardappelen zelf niet.

•Amandelen, paranoten, macadamianoten, pinda’s, pijnboompitten, pistachenoten, walnoten, kokosnoten en waterkastanjes •Koffie, zwarte thee, pepermuntthee, cola, vruchtensappen, de meeste alcoholische dranken behalve gin, wodka, witte rum en cachaça (uit suikerriet gestookte drank) •Honing, drop, pepermunt, boterhamspreads op basis van gist, zoals Marmite, bouillonblokjes, producten met veel gist zoals champagne, tomatensaus, worcestershiresaus, peri-perisaus, veel bewerkte voedingsmiddelen en kant-en-klaarmaaltijden •Voedingsmiddelen met weinig salicylaten: onder andere vlees, vis, schaaldieren en ander voedsel uit de zee; melk, kaas en eieren; tarwe, rogge, haver, gerst, maïs, quinoa en rijst

1 Stoddard A. Manual of osteopathic practice. London: Hutchinson & Co, 1974: 230 2 Front Syst Neurosci, 2012; 6: 28 3 Am J Otol, 1989; 10: 256; www.feingold.org/PF/archives/2008-10.pdf 4 Int Tinnitus J, 2007; 13: 143--9 5 Acta Vitaminol Enzymol, 1985; 7 Suppl: 85-92 6 Arch Med Res, 2007; 38: 456-9 7 Am J Otol, 1986; 7: 476-7; Med Hypotheses, 1983; 10: 353-8 8 Prog Brain Res, 2007; 166: 279–85 9 Am J Otol, 1989; 10: 156-60 10 Julian OA. Materia medica of new homoeopathic remedies. Beaconsfield, Bucks:

Beaconsfield Publishers, 1984 11 Presse Med, 1986; 15: 1562-4 12 Ärztliche Praxis, 1986; 12: 938-40 13 Neuropsychiatr Dis Treat, 2011; 7: 441-7 14 www.tinnitusformula.com/library/diet-and-tinnitus/#.VlX4mOkTH8s 15 Int Tinnitus J, 2004; 10: 24-30 16 Ann Otol Rhinol Laryngol, 1981; 90: 615-8 17 Cancer Treat Rep, 1979; 63: 1527-31 18 Contact Dermatitis, 2011; 64: 273-9; Clin Cases Miner Bone Metab, 2013; 10: 34-40 19 J Laryngol Otol, 1984; 98: 265-72

19 17

Echte aandacht voor jouw verhaal

Praten over verdriet, eenzaamheid of zorgen?

Bel

0900-0767 Chat en e-mail

5 ct/m

www.sensoor.nl

Dag en nacht

een luisterend oor Dit anoniem luisterend oor wordt gefinancierd door de gemeenten.