ระลึกถึงวาติกันที่ 2 -สังฆธรรมนูญพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์

1

ระลึกถึงวาติกันที่ 2

รุ่งอรุณแห่งการรอคอย

2

1) เหตุการณ์ท่เี กิดขึ้น

เรื่องทั้งหมดนี้เกิดขึ้นเมื่อวันที่ 25 มกราคม ค.ศ.1959 เมื่อ สมเด็ จ พระสั น ตะปาปายอห์ น ที่ 23 ซึ่ ง ทรงได้ รั บ เลื อ กตั้ ง เป็ น พระสันตะปาปายังไม่ถงึ 3 เดือน ทรงแจ้งโดยไม่มผี ู้ใดรู้มาก่อนเลย ว่าทรงมีพระประสงค์จะเรียกประชุมสภาสังคายนาสากล

การประกาศโดยฉั บ พลั น เช่ น นี้ ท�ำ ให้ อ งค์ ก ารงานบริ ห าร ส่วนกลางของพระศาสนจักร (the Roman Curia) รูส้ กึ ประหลาดใจมาก แต่กไ็ ด้รบั การตอบสนองในด้านบวกอย่างกว้างขวางจากบรรดาผู้น�ำ ทั้งด้านศาสนาและบ้านเมืองภายนอกพระศาสนจักรคาทอลิกด้วย กิจกรรมทีเ่ ป็นเรือ่ งใหม่อย่างทีไ่ ม่เคยมีมาแต่กอ่ นก็คอื พระสันตะปาปา ทรงเชิญทัง้ พระศาสนจักรออร์โธด๊อกซ์และบรรดาคริสตจักรตะวันตก อื่นๆ ให้ ส ่ ง ผู ้ สั ง เกตการณ์ เ ข้ า ร่ ว มประชุ ม สภาสั ง คายนาด้ ว ย มีผู้สังเกตการณ์จ�ำนวนมากในการประชุมสภาสังคายนา และการนี้ ก็ได้สร้างเครือ่ งหมายส�ำคัญถึงธรรมชาติของสภาสังคายนาพิเศษครัง้ นี้ ซึ่งแตกต่างอย่างมากจากสภาสังคายนาที่เมืองเตร็นท์และวาติกัน ครั้งแรก

วันที่ 11 ตุลาคม ค.ศ.1962 ถูกเลือกให้เป็นวันเปิดประชุมสภา สังคายนา เก้าเดือนก่อนวันเปิดประชุม คณะกรรมการกลางได้ส่งค�ำ เชิญไปยังผู้มีสทิ ธิเข้าร่วมประชุม บัตรเชิญจ�ำนวน 2,856 บัตรถูกส่ง ออกไป บรรดา “Council fathers” (ค� ำ นี้ ใ ช้ เ รี ย ก “บรรดา พระสังฆราชผู้เข้าร่วมประชุมสภาฯ” และมีสทิ ธิลงคะแนนเสียงด้วย) มาจากประเทศต่างๆ จ�ำนวน 79 ประเทศทั่วโลก - ร้อยละ 38 จาก ยุโรป ร้อยละ 31 จากอเมริกา ร้อยละ 20 จากเอเซียและโอเชียเนีย ร้อยละ 10 จากแอฟริกา - นี่เป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์ของ

3

การประชุมสภาสังคายนาสากล 20 ครัง้ ในอดีตทีผ่ รู้ ว่ มประชุมมาจาก ทัว่ โลก และเนื่องจากส่วนใหญ่เดินทางโดยเครื่องบิน จึงอาจใช้เวลา ไม่มากนักเพือ่ มาถึงกรุงโรม ผูร้ ว่ มประชุมบางคนเดินทางโดยรถไฟ บาง คนก็มาทางเรือโดยสาร เมื่อนับรวมเลขานุการและผู้เชี่ยวชาญของ บรรดาพระสังฆราชแต่ละองค์ด้วยแล้ว ผู้ร่วมประชุมมีจ�ำนวนถึง 7,500 คน ถ้าเพิม่ จ�ำนวนผูส้ งั เกตการณ์ทกุ คนจากคริสตจักรต่างๆ และ นักข่าวแล้ว จ�ำนวนผูร้ ว่ มประชุมก็มถี งึ 10,000 คนทีเดียว

เราคงเข้าใจได้ไม่ยากถึงปัญหาต่างๆ ในด้านเศรษฐกิจ การขนส่ง ก า ร จั ด ก า ร ที่ บ ร ร ด า ผู ้ รั บ เ ชิ ญ ส� ำ คั ญ จ� ำ น ว น ม า ก เ ช ่ น นี้ ก่อให้เกิดขึ้นส�ำหรับคณะกรรมการจัดการประชุม พระสันตะปาปา ทรงประสงค์ให้ผรู้ บั เชิญแต่ละคนได้รบั การต้อนรับและรูส้ กึ เป็นกันเอง ทีก่ รุงโรม และก็เป็นเช่นนัน้ จริงๆ เป็นระบบทีซ่ บั ซ้อนมากๆ แต่กจ็ ดั การ ไว้เป็นอย่างดีเพือ่ ต้อนรับผูร้ บั เชิญทีส่ นามบิน สถานีรถไฟ ท่าเรือและ จุดอื่นที่มาถึง เขาเหล่านี้พักอยู่ตามบ้านนักบวชในกรุงโรมหรือในที่ อื่นๆ ที่เขาเลือก

ช่องทางเดินตรงกลางของพระมหาวิหารนักบุญเปโตรถูก เปลีย่ นให้เป็นห้องประชุมใหญ่ของสภาสังคายนา โดยจัดให้มอี ปุ กรณ์ เครือ่ งเสียงทันสมัย ห้องสุขาถูกจัดขึน้ ส�ำหรับโอกาสนี้ และห้องกาแฟ เล็กๆ ก็ถูกจัดไว้ตามจุดต่างๆ ของบริเวณพระมหาวิหาร ห้องกาแฟ เหล่านี้นับว่าเป็นสถานที่น่าอยู่และเหมาะมากส�ำหรับการประชุม ส�ำหรับนาทีสุดท้ายเพื่อตัดสินเรื่องส�ำคัญๆ ต่างๆ

การให้ขอ้ มูลเกีย่ วกับสภาสังคายนาและเสรีภาพส�ำหรับบรรดา ผูส้ อื่ ข่าวทีจ่ ะมาชุมนุมกันและสือ่ ข่าวเกีย่ วกับเรือ่ งต่างๆ ทีถ่ กเถียงกัน

4

ในสภาได้โดยอิสระเป็นเครื่องพิสูจน์ประการแรกว่าสภามีความเปิด กว้าง ธรรมเนียมทีส่ ำ� นักวาติกนั เคยก�ำหนดให้สมาชิกทุกคนของคณะ กรรมการจัดเตรียมประชุมและบรรดาพระสังฆราชที่เข้าร่วมประชุม ทัว่ ไปต้อง “รักษาความลับ” ได้ตดั ทอนเสรีภาพของการเผยแผ่ขา่ วสาร ลงอย่างมาก แต่สถานการณ์ก็ค่อยๆ ดีขึ้นอย่างเห็นได้ชัด จนในที่สุด บรรดานักข่าวทั้งคาทอลิกและที่ไม่ใช่คาทอลิกก็สามารถปฏิบัติงาน การบอกกล่าวให้โลกได้รู้เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในการประชุมสภาได้ อย่างอิสระเสรี

นักจดชวเลขซึ่งมีหน้าที่บันทึกค�ำปราศรัยและข้อเสนอของ บรรดาพระสังฆราชในที่ประชุมได้เลือกท�ำงานนี้โดยฟังเทปบันทึก เสียงของค�ำปราศรัยทัง้ หมด

พระศาสนจักรที่ต้องการเสวนากับโลกปัจจุบัน และพร้อมที่ จะใช้ ภ าษาที่ ทุ ก คนเข้ า ใจได้ เ พื่ อ ประกาศพระธรรมล�้ ำ ลึ ก เรื่ อ ง พระคริสตเจ้าแก่ทกุ คนก�ำลังเกิดขึน้ อย่างเห็นได้ชดั เจน สภาสังคายนา ที่เกี่ยวกับงานอภิบาลโดยแท้จริงก�ำลังจะถือก�ำเนิดขึ้น

ในการถกเถี ย งเกี่ ย วกั บ ปั ญ หาต่ า งๆ ก่ อ นจะเริ่ ม ประชุ ม สภาสังคายนาจริงๆ พระสันตะปาปายอห์นตรัสบ่อยๆ ว่าถึงเวลาแล้ว ที่ จ ะเปิ ด หน้ า ต่ า งของพระศาสนจั ก รเพื่ อ ให้ อ ากาศสดชื่ น พั ด เข้ามา มีบางคนให้ขอ้ สังเกตแบบประชดประชันว่า เมื่อเปิดหน้าต่าง สิง่ ทีจ่ ะพัดเข้ามาอาจจะไม่ใช่อากาศสดชืน่ แต่จะเป็นลมแรง แล้วพายุ ก็จะเริ่มขึ้น....

โลกนี้ถูกแบ่งด้านความคิดเป็นสองค่าย ระหว่าง “ทุนนิยม” และ “ลัทธิคอมมิวนิสต์” และด้านเศรษฐกิจระหว่าง “ผู้ร�่ำรวย” ทาง เหนือ และ “คนยากจน” ทางใต้ ช่วงเวลาเหล่านีค้ อื ช่วงเวลาสงครามเย็น

5

ระหว่างสหรัฐอเมริกาและพันธมิตร กับสหภาพโซเวียตรัสเซียและ พันธมิตร เยาวชนมีบทบาทมากในสังคม พวกเขาได้สร้าง “วัฒนธรรม เยาวชน” ซึ่งกล่าวโทษสถาบันต่างๆ ทีไ่ ม่ยตุ ธิ รรม เขายังต่อสูเ้ พือ่ ให้มี โลกทีย่ ตุ ธิ รรมและมีมนุษยธรรมมากขึ้น

ข้าพเจ้าบวชเป็นพระสงฆ์เมือ่ ปี ค.ศ.1958 ข้าพเจ้าพูดได้จาก ใจจริงว่าตลอดเวลาทีข่ า้ พเจ้ารับการอบรมในสามเณราลัยนัน้ ข้าพเจ้า รู้สกึ จริงๆ และลึกซึง้ ถึงความจ�ำเป็นทีต่ ้องมีอากาศสดชืน่ บ้างในชีวติ ของพระศาสนจักร

6

2) จุดเริ่มการรื้อฟื้นใหม่

ตลอดช่วงเวลาทศวรรษ 1950 การศึกษาด้านเทววิทยา การสอนค�ำสอน ปิตาจารย์วิทยา พิธีกรรม และพระคัมภีร์ภายใน พระศาสนจักรคาทอลิก โดยเฉพาะในยุโรปก�ำลังถ่ายเทอากาศสดชืน่ เข้าในจิตและใจของผู้มีความเชื่อจ�ำนวนมาก ปรากฏการณ์นี้เป็น ความคิดแนวใหม่ “ใหม่” เมือ่ เทียบกับการสอนแบบอัสสมาจารย์นยิ ม (scholastic teaching) ความคิดแนวใหม่นมี้ รี ากฐานอยูใ่ นพระคัมภีรแ์ ละ แหล่งข้อมูลเก่าแก่ทสี่ ดุ ของคริสตศาสนา ซึง่ ได้แก่บรรดาปิตาจารย์ ลักษณะ ทีน่ า่ สนใจและดึงดูดของขบวนการนีก้ ค็ อื ภาษาแบบใหม่ทใี่ ช้เพือ่ อธิบาย ธรรมล�้ำลึกของคริสตศาสนา เป็นภาษาและถ้อยค�ำที่ประชาชนใน ปัจจุบันเข้าถึงได้ง่าย ภาษาของขบวนการใหม่เหล่านี้มุ่งเป็นพิเศษไป หาโลกตะวันตกสมัยใหม่ แต่ความคิดถึงความจ�ำเป็นทีจ่ ะต้องพูดภาษา และวัฒนธรรมของประชาชนต่างๆ ทีพ่ ระศาสนจักรถูกส่งไปประกาศ ข่าวดีนั้นก็ก�ำลังแผ่ขยายไปทั่วโลกอย่างรวดเร็วด้วย

ตลอดช่วงเวลาหลายปีในสามเณราลัยนี้ พวกเราได้ยินเสียง สะท้อนเกี่ยวกับการฟื้นฟูนี้บ่อยๆ แต่ก็มีโอกาสจ�ำกัดที่จะเข้าถึง ตัวอย่างของขุมวรรณกรรมที่กว้างใหญ่นี้ ซึ่งยังถูกถือว่าเป็นเพียง แหล่งข้อมูลพิเศษที่อยู่นอกกรอบของการศึกษาอบรมทางเทววิทยา ตามปรกติทวั่ ไป และยังจะต้องรับวรรณกรรมเหล่านีอ้ ย่างระมัดระวัง และต้องเตือนถึงอันตรายที่อาจเกิดขึ้นได้อีกด้วย

วันที่ 13 ตุลาคม ค.ศ.1962 สองวันก่อนวันเปิดประชุมสภา สังคายนาเป็นทางการ เป็นวันเริ่มงานเตรียมการประชุมของสภา สังคายนา ก็มีเหตุการณ์ประหลาดที่ไม่เคยคาดคิดมาก่อนเกิดขึ้น ก�ำหนดการของวันนั้นมีการเลือกสมาชิกของคณะกรรมาธิการของ

7

สภาสังคายนาฯ รวม 10 คณะ ทุกคนคาดคิดว่าการนีเ้ ป็นเพียงการปฏิบตั ิ ตามธรรมเนียมเท่านั้น รายชื่อของผู้มีสิทธิ์รับเลือ กได้ เ ตรีย มไว้ ล่วงหน้าแล้วโดยคณะกรรมการเตรียมการประชุม แล้วมอบให้บรรดา พระสังฆราชผู้เข้าร่วมประชุมทุกองค์ ซึ่งจะต้องเลือกสมาชิกจ�ำนวน 160 คนจากผูเ้ ข้าร่วมประชุมจ�ำนวน 2,500 ท่าน ทันใดนัน้ ทุกคนก็ได้ ยิ น เสี ย งแบบของประกาศก พระคาร์ ดิ นั ล อาวุ โ สชาวฝรั่ ง เศส พระคาร์ดนิ ลั Liénart ได้ยนื ขึน้ และกล่าวแก่ทปี่ ระชุมว่า ถ้าใช้เหตุผล พิจารณาแล้ว บรรดาพระสังฆราชไม่อาจลงคะแนนรับรองบุคคล ภายนอกทีท่ ่านไม่ร้จู กั ได้ ท่านจึงเสนอให้เลือ่ นการลงคะแนนออกไป ก่อน เพื่อให้บรรดาพระสังฆราชมีโอกาสเสนอรายชื่อด้วยตนเอง บรรดาพระสังฆราชผู้เข้าร่วมประชุมได้ปรบมือยาวนานเห็นด้วยกับ ข้อเสนอนี้ และการลงคะแนนก็ถูกเลื่อนออกไปก่อน การประชุมครัง้ แรกของสภาฯ ถูกเลือ่ นออกไปก่อนหลังจากใช้เวลาประชุมเพียงไม่ถงึ 50 นาที นีเ่ ป็นการเริม่ ประชุมของสภาสังคายนาวาติกนั ที่ 2 ตามทีเ่ รา รูท้ กุ วันนี้ บรรดาพระสังฆราชน�ำการประชุมสภาสังคายนามาจัดการเอง ท่านได้เลือกคณะกรรมาธิการใหม่ 10 คณะ ไม่ยอมรับร่างการประชุม (ซึง่ เรียกเป็นภาษาละตินว่า “schema”) ทีค่ ณะกรรมาธิการเตรียมไว้กอ่ น เพือ่ ให้บรรดาพระสังฆราชในทีป่ ระชุมได้พิจารณา แล้วเริ่มเตรียมร่าง (หรือ “schemata”) ใหม่ทงั้ หมด เมือ่ อ่าน “ร่างประชุมใหม่” เหล่านี้ เรา ก็รสู้ กึ ว่าก�ำลังอยูใ่ นบรรยากาศทีแ่ ตกต่างออกไป สภาสังคายนาพร้อม ที่จะรับ “เชื้อแป้งการรื้อฟื้นใหม่ที่ลงลึกถึงราก” ทุกๆ อย่างเพื่อน�ำ เข้ามารวมไว้ในเอกสารส�ำหรับการพิจารณาแลกเปลีย่ นความเห็น และ ยิง่ กว่านัน้ เพือ่ ใช้ภาษาเดียวกันอธิบายพระธรรมล�ำ้ ลึกและสาระค�ำสอน ของพระคริสตเจ้า ค�ำภาษาอิตาเลียนทีส่ มเด็จพระสันตะปาปายอห์นที่ 23

8

ทรงรักที่จะใช้ คือค�ำว่า “aggiornamento” (การท�ำให้ทันสมัย) แสดง ให้เห็นเจตนาส�ำคัญทีส่ ดุ ของสภาสังคายนา คือ เพือ่ ท�ำให้พระศาสนจักร เป็นเครื่องหมายที่เรียบง่าย น่าเชื่อถือ และทุกคนเข้าใจได้ ของการ ประทับอยู่ของพระเจ้าในโลกนี้ เอกสารของสภาสังคายนาวาติกันที่ 2 เขียนขึน้ ในรูปแบบเพือ่ งานอภิบาล ข้าพเจ้าระลึกว่าเอกสารเหล่านีไ้ ด้ ปลุกความกระตือรือร้นขึ้นอย่างมากในหมู่ฆราวาส เกิดมีความอยาก จะรู้เรื่องความเชื่อของคริสตศาสนามากขึ้นเพื่อจะด�ำเนินชีวิตความ เชื่อนี้ให้ดขี ึ้นในโลกปัจจุบันด้วย

ส�ำหรับข้าพเจ้าสภาพระสังคายนาได้เป็นครูวเิ ศษทีเ่ ข้าใจปัญหา ของข้าพเจ้าและให้ค�ำตอบที่ข้าพเจ้าก�ำลังแสวงหา ข้าพเจ้ารู้สึกว่า เรือ่ งทีบ่ รรดาพระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุมสภาฯก�ำลังพิจารณากันทีก่ รุง โรมนัน้ เกีย่ วข้องอย่างมากกับเรือ่ งทีข่ า้ พเจ้าก�ำลังด�ำเนินชีวติ ประจ�ำวัน ในโลกเล็กๆ ที่นี่ในฮ่องกง การปฏิรูปด้านพิธีกรรม ความส�ำคัญของ พระวาจาของพระเจ้าในพระศาสนจักร ท่าทีที่แตกต่างต่ อ พี่ น ้ อ ง คริสตชนอื่นที่แยกตัวออกไปจากพระศาสนจักร ท่าทีใหม่ต่อศาสนา อื่นๆ ความเข้าใจลึกซึ้งยิ่งขึ้นเกี่ยวกับการประกาศข่าวดี และความ หมายของการพัฒนาแบบมนุษย์และความยุตธิ รรม ฯลฯ เป็นประสบการณ์ ประจ�ำวันของข้าพเจ้าในโลกประจ�ำวันเล็กๆ ของข้าพเจ้า ข้าพเจ้ารู้สึก ว่าข้าพเจ้าอาจสะท้อนการพิจารณาโต้เถียงต่างๆ ในการประชุมสภาฯ และมีความสัมพันธ์ลกึ ซึ้งกับการประชุมพิจารณาเรื่องต่างๆ เหล่านี้ ด้วย

ข้อสังเกต : อักษรย่อ “SC” ตอนปลายของข้อความ อ้างอิง จากธรรมนูญเกี่ยวกับเรื่องพิธีกรรมเป็นอักษรย่อของสองค�ำแรก

9

จากธรรมนู ญ นี้ คื อ ค� ำ ว่ า “สภาสั ง คายนา” (Sacrosanctum Concilium ในภาษาละติน)

10

3) ท�ำไมสภาสังคายนาจึงเลือกพิจารณาพิธีกรรมเป็นเรื่องแรก

ธรรมนูญเรื่องพิธีกรรมกล่าวในข้อแรกว่า “สภาสังคายนา ศั ก ดิ์ สิ ท ธิ์ นี้ตั้งใจจะท�ำให้ชีวิตคริสตชนยิ่งวันยิ่งพัฒนาขึ้นในหมู่ผู้มี ความเชือ่ จะปรับปรุงธรรมเนียมปฏิบตั ติ า่ งๆ ทีเ่ ปลีย่ นแปลงได้ให้เข้ากับ ความจ�ำเป็นในสมัยของเรา ส่งเสริมทุกสิ่งที่อาจช่วยให้บรรดาผู้มี ความเชือ่ ในพระคริสตเจ้ามีเอกภาพ และเสริมพลังทุกสิง่ ทีม่ สี ว่ นช่วย เชิญชวนมนุษย์ทุกคนให้เข้ามาในครอบครัวพระศาสนจักร จึงเห็นว่า มีเหตุผลเป็นพิเศษทีจ่ ะต้องเอาใจใส่ปรับปรุงแก้ไขและส่งเสริมพิธกี รรม ให้เป็นที่เข้าใจมากยิ่งขึ้น” (SC1)

พิธีกรรมเกี่ยวข้องอย่างไรกับเจตนาส�ำคัญสี่ประการที่สภา สังคายนาปรารถนาจะบรรลุถึง และพิธีกรรมช่วยพระศาสนจักรให้ บรรลุถงึ เจตนาเหล่านีไ้ ด้อย่างไร

สภาสังคายนาอธิบายไว้ดังนี้

พิธีกรรมเป็นจุดยอดของความศักดิ์สิทธิ์ของผู้มีความเชื่อ (SC10)

พิธกี รรมจ�ำแนกความส�ำคัญของความเชือ่ ของเรา ซึง่ ไม่อาจ เปลีย่ นแปลงได้ ออกจากองค์ประกอบต่างๆ ซึ่งเปลี่ยนแปลงไปตาม กาลเวลาและวัฒนธรรม (SC21)

พิธีกรรมสามารถรวมผู้ที่มีความเชื่อให้เป็นหนึ่งเดียวในองค์ พระคริสตเจ้า และพิธีกรรมจะแสดงออกถึงความเป็นหนึ่งเดียวกัน อย่างแท้จริงของพี่น้องที่แตกแยก ในวันที่พวกเขาจะฟังพระวาจา เดียวกันของพระเจ้า และรับประทานปังและเหล้าองุ่นร่วมกัน (SC7)

ทีส่ ดุ พิธกี รรมยังเชือ่ มโยงกับการประกาศข่าวดีในหลายวิธี การ ประกาศข่าวดีน�ำผู้ยังไม่มีความเชื่อให้ได้รู้จักพระเจ้าเที่ยงแท้ เข้าสู่

11

พระศาสนจักร และพิธีกรรมส่งผู้มีความเชื่อออกไปประกาศข่าวดี (SC9)

ข้อสองของธรรมนูญ SC สรุปความคิดนี้ว่า

พิธกี รรมเป็นเครือ่ งมือส�ำคัญทีช่ ว่ ยให้ผมู้ คี วามเชือ่ ด�ำเนินชีวติ แสดงพระธรรมล�้ำลึกของพระคริสตเจ้าและธรรมชาติแท้จริงของ พระศาสนจักรแท้ให้ผู้อ่นื แลเห็น (SC2)

ตั้งแต่ข้อก�ำหนดแรกๆ สภาสังคายนาเริ่มอธิบายว่าพิธีกรรม ของคริสตศาสนามีความสัมพันธ์อย่างใกล้ชดิ กับพระธรรมล�้ำลึกของ พระคริสตเจ้าและกั บ ธรรมชาติข องพระศาสนจักร พิธีกรรมของ คริสตศาสนาไม่เป็นเพียงระบบของจารีตพิธศี กั ดิส์ ทิ ธิ์ หรือศาสนพิธที ่ี มีศาสนบริกรซึง่ ได้รบั เลือกมาอย่างถูกต้องเป็นประธานและประกอบ พิธตี ามกฎเกณฑ์ทกี่ ำ� หนดไว้ตายตัว โดยมีการขับร้องเพลงศักดิส์ ทิ ธิ์ และการอ่านและอธิบายข้อความจากพระคัมภีร์เป็นองค์ประกอบ ดังทีบ่ างครัง้ เคยได้รบั การกล่าวถึงอย่างน่าเศร้าใจ

แม้กระทัง่ ประมวลกฎหมายพระศาสนจักรปี ค.ศ.1917 ก็กล่าว ถึง “คารวกิจ” ของชาวคริสต์ไว้ดงั นีว้ า่ “คารวกิจ” เรียกว่า “สาธารณะ” ทุกครั้งที่ประกอบในนามของพระศาสนจักร โดยมีผู้ประกอบพิธีเป็น บุคคลทีถ่ กู ก�ำหนดตัวเป็นทางการไว้สำ� หรับหน้าทีน่ ี้ โดยประกอบกิจกรรม ทีพ่ ระศาสนจักรก�ำหนดไว้เฉพาะเพือ่ ถวายเกียรติแด่พระเจ้าหรือบรรดา ผูศ้ กั ดิส์ ทิ ธิ์ (“นักบุญ”) ถ้าไม่มเี งือ่ นไขเหล่านีค้ ารวกิจนีก้ เ็ ป็นคารวกิจ ส่วนตัว (มาตรา 1256)

สภาสั ง คายนาก้ า วไกลกว่ า ความเห็ น เรื่ อ งพิ ธี ก รรมของ คริสตศาสนาตามความหมายทางกฎหมายและผิวเผินเช่นนี้ และ ประกาศว่าพิธีกรรมก่อนอื่นหมดเป็นกิจกรรมของพระคริสตเจ้า

12

เป็นพระเยซูคริสตเจ้า องค์พระผู้เป็นเจ้าผู้ทรงชีวิต ซึ่งทรงปฏิบัติ พระภารกิจไถ่กู้ต่อไปในพิธกี รรม เป็นพระคริสตเจ้าเองที่ตรัสกับเรา ทรงประกอบพิธศี ลี ล้างบาปให้เรา ประทานอาหารให้เรา และให้อภัย เรา พระเยซูคริสตเจ้าทรงเป็นปัจจุบนั อยูเ่ สมอในพิธกี รรม และพระองค์ มิได้ทรงอยูโ่ ดดเดีย่ วเพียงพระองค์เดียว พระองค์ทรงรวมพระศาสนจักร พระกาย(ทิพย์)ของพระองค์ไว้กบั พระองค์เพือ่ ภาวนาพร้อมกับพระองค์ ด้วย ทุกครัง้ ทีผ่ มู้ คี วามเชือ่ มีสว่ นร่วมในพิธกี รรม เขาก็พบกับพระเยซู คริสตเจ้า “พิธกี รรมจึงเป็นเครือ่ งมือส�ำคัญทีช่ ว่ ยให้ผม้ ู คี วามเชือ่ ด�ำเนิน ชีวติ แสดงพระธรรมล�ำ้ ลึกของพระคริสตเจ้าและธรรมชาติแท้จริงของ พระศาสนจักรแท้ให้ผู้อ่นื แลเห็น” (SC2) เพราะพิธีกรรมเป็นวิธีการ ส�ำคั ญ ส� ำ หรั บ ผู ้มีความเชื่อเพื่อจะพบกับ พระคริส ตเจ้ า และพระ ศาสนจักรของพระองค์ จุดประสงค์ของการปฏิรูปจารีตพิธภี ายนอก สัญลักษณ์ และพิธตี า่ งๆ ทีพ่ ธิ กี รรมใช้ในโอกาสต่างๆ และในวัฒนธรรม ที่แตกต่างกัน ก็เพื่อช่วยให้ผู้มีความเชื่อมีส่วนร่วมในการประกอบ พิธกี รรม และเพือ่ สัมผัสกับพระธรรมล�ำ้ ลึกของพระคริสตเจ้าและพระ ศาสนจักรของพระองค์ การปฏิรปู พิธกี รรมเป็นเหมือนการขัดถูใบหน้า ของพิธีกรรม เพื่อให้แสงสว่างของพระคริสตเจ้าส่องแสงบนใบหน้านี้ ได้สกุ ใสยิง่ ขึน้ เราอาจกล่าวว่าพระศาสนจักรปฏิรปู พิธกี รรม แต่ตาม ความเป็นจริงแล้ว เป็นพิธกี รรมทีป่ ฏิรปู พระศาสนจักรและแสดงให้เห็น ชัดว่าพระศาสนจักรเป็นเจ้าสาวทีร่ งุ่ เรืองงดงามขององค์พระผูเ้ ป็นเจ้า

ท�ำไมพิธีกรรมจึงเป็นเรื่องแรกที่สภาสังคายนาพิจารณาถึง

สมเด็จพระสันตะปาปายอห์นที่ 23 ตรัสไว้ในพระด�ำรัสปิด การประชุมสภาสังคายนาสมัยแรก เมื่อวันที่ 8 ธันวาคม ค.ศ.1962 ว่า “ไม่ใช่การบังเอิญเลยทีเ่ รือ่ งแรกทีส่ ภาสังคายนาพิจารณาคือเรือ่ ง

13

พิธกี รรมศักดิส์ ทิ ธิ์ ซึง่ เป็นเรือ่ งความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กบั พระเจ้า”

สมเด็จพระสันตะปาปาเปาโลที่ 6 ซึ่งทรงได้รับเลือกเป็น พระสันตะปาปาหลังการสิ้นพระชนม์ของสมเด็จพระสันตะปาปา ยอห์นที่ 23 (3 มิถุนายน ค.ศ.1963) ก็ตรัสในพระด�ำรัสปิดประชุม สมัยที่สองของสภาสังคายนา (4 ธันวาคม ค.ศ.1963) ว่า “พิธีกรรม เป็นเรื่องแรกที่สภาสังคายนาได้พิจารณา..... “เป็นเรื่องแรก” เพราะ ความโดดเด่นภายในตัว และ “เป็นเรื่องแรก” เพราะความส�ำคัญที่ เรื่องนี้มีต่อพระศาสนจักร

14

I. พิธีกรรมคืออะไร

อันตรายของค�ำว่า “พิธกี รรม” ก็คอื การทีค่ ำ� นีอ้ าจเข้าใจง่ายๆ ว่าเป็นเรือ่ งเดียวกันกับการประกอบจารีตพิธที ที่ ำ� ให้คดิ ถึงการแสดง อย่างหนึ่ง ในเวลาเดียวกัน เรื่องพิธีกรรมอาจก่อให้เกิดการถกเถียง กันอย่างขมขื่นและแม้กระทั่งการแตกแยกกัน

ก่อนจะพิจารณาเรื่องการปฏิรูปพิธีกรรมในด้านปฏิบัติ สภา สังคายนาก็สรุปเทววิทยาของพิธกี รรมไว้สนั้ ๆ แต่กค็ รอบคลุมเนือ้ หา สาระทางเทววิทยาทัง้ หมด กล่าวถึง “หลักการทัว่ ไปส�ำหรับการปฏิรปู และส่งเสริมพิธกี รรมศักดิส์ ทิ ธิ”์ ซึง่ เกีย่ วข้องกับ “ธรรมชาติของพิธกี รรม ศักดิ์สิทธิ์และความส�ำคัญของพิธีกรรมในชีวิตของพระศาสนจักร” ฯลฯ

ข้าพเจ้าชอบค�ำว่า “เทววิทยาของพิธกี รรม” นีเ่ ป็นเรือ่ งแรกที่ ข้าพเจ้าชอบมากเมือ่ เริม่ ศึกษาพิธกี รรม พิธกี รรมมีมติ ดิ ้านเทววิทยา ถ้าไม่มีเทววิทยาเช่นนี้ พิธีกรรมก็เสี่ยงที่จะเป็น “จารีตพิธศี ักดิ์สิทธิ์” ที่ต้องท�ำ “อย่างศักดิ์สิทธิ์” เพื่อให้เกิด “ผลศักดิ์สิทธิ์” เช่นเดียวกับ ในศาสนาอื่นๆ หลายศาสนาที่ประสิทธิผลของค�ำภาวนาขึ้นอยู่กับ การท่องข้อความศักดิส์ ทิ ธิใ์ ห้ถูกต้องอย่างละเอียดถี่ถ้วน พิธกี รรมก็ คงเป็นเพียงธุระของผูก้ ำ� กับพิธกี รรม (master of ceremonies) เทววิทยา ของพิธกี รรมอธิบายว่าพิธกี รรมของคริสตศาสนาไม่ใช่การเฉลิมฉลอง “สิง่ ศักดิส์ ทิ ธิ”์ แต่เป็นการเฉลิมฉลอง “พระผู้ศักดิ์สิทธิ์” คือพระเจ้า ผูท้ รงพระชนม์ ข้อความนีท้ ำ� ให้เข้าใจพิธกี รรมของคริสตศาสนาและ ประสิทธิภาพของพิธกี รรมในมุมมองแบบใหม่

15

น่าสนใจที่จะให้ข้อสังเกตที่ตรงนี้ว่าในประวัติศาสตร์ของ เทววิทยาคริสตศาสนา เทววิทยาด้านพระสัจธรรมได้พฒ ั นาขึน้ ตัง้ แต่ สมัยแรกเริ่ม มีเจตนาที่จะส่งเสริม ป้องกันและอธิบายพระสัจธรรม คริสตศาสนาและความสัมพันธ์ระหว่างความเชือ่ กับสัจธรรม เทววิทยา ด้ า นพระสั จ ธรรมได้ มี ค วามส� ำ คั ญ อย่ า งมากในชี วิ ต และ ค�ำสอนของพระศาสนจักร ถึงกระนัน้ ก่อนนัน้ ไม่มเี ทววิทยาด้านพิธกี รรม ทีจ่ ะอธิบายว่าท�ำไมความเชือ่ คริสตศาสนาจึงต้องมีพิธีกรรมหรือ จารีตพิธีด้วย ทุกคนที่ท�ำงานในด้านอบรมพิธีกรรมแก่ผู้มคี วามเชื่อ รู้ดีมากๆ ว่ามีหลายคนถามว่า “ท�ำไมจึงเปลี่ยนจารีตพิธีนี้หรือพิธี นัน้ ?”...แต่หลายคน และข้าพเจ้าอาจกล่าวได้วา่ ส่วนมากด้วย มักถามว่า “ท�ำไมจึงมีจารีตพิธกี รรมมากมายหลายอย่างเช่นนี?้ ” เมือ่ ถึงเวลาเรียก ประชุมสภาสังคายนา ขบวนการพิธีกรรมได้พัฒนาเทววิทยาด้าน พิธีกรรมไปมากแล้ว และสภาสังคายนาก็ได้ใช้เทววิทยานีใ้ นเอกสาร ของตน

ธรรมนูญเรื่องพิธีกรรมกล่าวถึงทั้ง “ค�ำถามด้านพิธีกรรม” (ท�ำไมจึงมีพิธีนี้) และกล่าวถึง “การปฏิรปู พิธกี รรม” (ท�ำไมจึงต้อง ปฏิรปู จารีตพิธที มี่ อี ยูแ่ ล้ว) “ค�ำถามด้านพิธกี รรม” และ “การปฏิรูป พิธีกรรม” จึงเป็นเนื้อหาสองเรื่องที่ต้องพิจารณาแยกกันและปล่อย ให้แยกกันอยู่แม้ว่าทัง้ สองเรื่องนี้จะมีความสัมพันธ์ต่อเนื่องกัน

ข้อ 7 ของธรรมนูญเรื่องพิธีกรรมบรรยายถึงพิธีกรรมของ คริสตศาสนาไว้เป็นอย่างดี โดยพิจารณาจากมุมมองต่างๆ

16

1. พระเยซูเจ้าประทับอยู่ในพิธีกรรม

ข้อ 7 เริม่ ด้วยการย�ำ้ ว่าพระเยซูคริสตเจ้าประทับอยูใ่ นพิธกี รรม เพือ่ ทรงต่องานกอบกูข้ องพระองค์และทรงปฏิบัติพระภารกิจนี้ผ่าน ทาง “เครื่องหมาย” เฉพาะเจาะจง

“เพือ่ ท�ำให้งานยิง่ ใหญ่นสี้ ำ� เร็จ พระคริสตเจ้าประทับอยูเ่ สมอ ในพระศาสนจักร โดยเฉพาะในการประกอบพิธกี รรม พระองค์ประทับ ในพิธีบูชามิสซา ทั้งในตัวของผู้ประกอบพิธี เพราะ “เป็นพระองค์เอง ซึง่ แต่กอ่ นนัน้ ทรงถวายพระองค์บนไม้กางเขน บัดนี้ ยังทรงถวายพระองค์ อาศัยศาสนบริการของพระสงฆ์” และโดยเฉพาะอย่างยิ่ง พระองค์ ประทับอยู่ภายใต้รูปปรากฏของศีลมหาสนิท พระองค์ยังประทับอยู่ ในศีลศักดิ์สิทธิ์ต่างๆ ด้วยพระอานุภาพ จนกระทัง่ เมือ่ ผูใ้ ดประกอบ พิธศี ลี ล้างบาปพระคริสตเจ้าเองก็ทรงประกอบพิธศี ลี ล้างบาป พระองค์ ประทับอยูใ่ นพระวาจา เพราะเป็นพระองค์ทตี่ รัส เมือ่ อ่านพระคัมภีรใ์ น พระศาสนจักร ในที่สุด พระองค์ยังประทับอยู่เมื่อพระศาสนจักร อธิษฐานภาวนาและขับร้องเพลงสดุดี เพราะพระองค์ทรงสัญญาว่า ‘ทีใ่ ดมีสองหรือสามคนชุมนุมกันในนามของเรา เราอยูท่ นี่ นั่ ในหมูพ่ วก เขา’ (มธ 18:20)” (SC7)

พิธกี รรมเป็น “พิธกี รรมแบบคริสต์” เพราะพระคริสตเจ้าผูท้ รง กลับคืนพระชนมชีพประทับในพิธีกรรมและทรงปฏิบัติงานผ่านทาง พิธกี รรม วิธกี ารทีพ่ ระเยซูเจ้าประทับอยู่ในพิธกี รรมมีหลายวิธแี ละวิธี การเหล่ า นี้ ก็ สั ม พั น ธ์ เ กี่ ย วเนื่ อ งกั น วิ ธี ก ารต่ า งๆ ทั้ ง หมดที่ พระเยซูเจ้าประทับอยูใ่ นพิธกี รรมปรากฏให้เห็นอย่างดีทสี่ ดุ ในพิธมี สิ ซา พระเยซูเจ้าประทับอยูเ่ มือ่ บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ มาชุมนุมกันในพระนาม

17

ของพระองค์และเริ่มขับร้องและสวดภาวนาพร้อมกัน พระเยซูเจ้า ประทับอยูเ่ มือ่ ตรัสกับบรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ผ่านทางพระคัมภีร์ พระเยซูเจ้า ประทับอยู่ในบุคคลของศาสนบริกรของพระองค์ พระเยซูเจ้าประทับ อยูใ่ นการถวายบูชาหนึง่ เดียวของพระองค์บนไม้กางเขนทีเ่ ป็นปัจจุบนั อีกบนพระแท่น พระเยซูเจ้าประทับอยู่โดยวิธีพิเศษในศีลมหาสนิท ในรูปปรากฏของขนมปังและเหล้าองุ่น นี่เป็นตัวอย่างพิเศษสุดของ การปฏิรูปพิธีกรรมที่สภาสังคายนาคาดหมายไว้ล่วงหน้า

วิ ธี ก ารต่ า งๆ ที่ พ ระเยซู เ จ้ า ประทั บ อยู ่ ใ นพิ ธี ก รรมนี้ เ ป็ น ความจริงที่ได้รับตกทอดมาถึงเรา และเกิดขึ้นพร้อมๆ กับพิธีกรรม ของคริสตศาสนาทีเดียว สภาสังคายนาน�ำเรือ่ งการประทับอยูใ่ นแบบ ต่างๆ กลับมาใหม่ และอธิบายให้บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ได้รวู้ า่ จะมีสว่ นร่วม การประทั บ อยู ่ ใ นแบบต่ า งๆ นี้ ไ ด้ อ ย่ า งไร เพื่ อ จะได้ รั บ ความศักดิ์สิทธิ์จากพระเยซูเจ้าและถวายพระเกียรติแด่พระเจ้า มี เ รื่ อ งหนึ่ ง ที่ ต ้ อ งอธิ บ ายให้ แ จ่ ม แจ้ ง ที่ นี่ คื อ การประทั บ อยู ่ ข อง พระเยซูเจ้าในรูปแบบต่างๆ นี้ล้วนเป็นการประทับอยู่ “โดยแท้จริง” ทั้งนั้น พิธีกรรมตามแบบของสภาสังคายนาที่เมืองเตร็นท์ เพราะ เหตุผลจากเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ของสมัยนั้น เน้นอย่างมาก ถึง “การประทับอยู่โดยแท้จริง” ของพระเยซูเจ้าภายใต้รปู ปรากฏของ ศีลมหาสนิท จนกระทัง่ บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ เห็นไม่ชดั หรือไม่รจู้ กั วิธกี าร ประทับอยู่ในวิธีอื่นๆ อีกเลย ความศรัทธาต่อศีลมหาสนิทเติบโตขึ้น โดยแยกเกือบจะเด็ดขาดจากพิธมี สิ ซา บรรดาสัตบุรษุ มารับประทาน ปังศีลมหาสนิทนานๆ ครัง้ และไม่เคยดืม่ (พระโลหิต)จากถ้วยกาลิกษ์ เลย มีแต่พระสงฆ์เท่านัน้ ที่ท�ำเช่นนี้ หลายๆ ครั้ง ผู้ที่รับศีลมหาสนิท

18

ก็มักจะรับศีลก่อนหรือภายหลังมิสซา หรือในเวลาอื่น ในพระสมณ สาสน์ ‘Mysterium Fidei’ (ค.ศ.1965) สมเด็จพระสันตะปาปาเปาโล ที่ 6 ตรัสถึงการประทับอยูโ่ ดยแท้จริงของพระเยซูเจ้าภายใต้รปู ปรากฏ ของศีลมหาสนิท และทรงสรุปว่า

“เราเรียกการประทับอยูน่ วี้ า่ “แท้จริง” แต่กม็ ไิ ด้หมายความว่า เราปฏิเสธว่าการประทับอยูใ่ นแบบอืน่ นัน้ “ไม่แท้จริง” ด้วย แต่เพราะ ว่ า การประทั บ อยู ่ “ในศี ล มหาสนิ ท ” นี้ เ ป็ น การประทั บ อยู ่ ใ น ความหมายสมบูรณ์ท่สี ุด ซึ่งหมายความว่าเป็นการประทับอยู่ “โดย พระธรรมชาติ” (substantial presence) ซึง่ เป็นวิธกี ารทีพ่ ระคริสตเจ้า ผู้ทรงเป็นทั้งพระเจ้าและมนุษย์ (the God-Man) ประทับอยู่ทั้งองค์ โดยสมบูรณ์”(Mysterium Fidei 39)

การค้ น พบอี ก ถึ ง วิ ธี ก ารต่ า งๆ ของการประทั บ อยู ่ ข อง พระเยซูเจ้าในพระศาสนจักรเช่นนี้ยังมีผลกระทบหลายประการใน ด้ า นอื่ น ๆ ด้ ว ย เมื่ อ สภาสั ง คายนาประกาศยื น ยั น ว่ า “ด้ ว ย พระอานุภาพ พระองค์ประทับอยูใ่ นศีลศักดิส์ ทิ ธิต์ า่ งๆ จนกระทัง่ เมือ่ ผูใ้ ดประกอบพิธศี ลี ล้างบาป พระคริสตเจ้าเองก็ทรงประกอบพิธีศีลล้าง บาป” หรือเมื่อสภาฯกล่าวว่า “พระองค์ประทับอยูใ่ นพระวาจา เพราะ เป็นพระองค์ท่ตี รัส เมื่ออ่านพระคัมภีร์ในพระศาสนจักร” สภาฯ ก็ไม่ ก�ำหนดเจาะจงว่าใครเป็นผู้ประกอบพิธีล้างบาปหรืออ่านพระคัมภีร์ เป็นพระเยซูเจ้าเองที่ทรงประกอบพิธีล้างบาปหรือตรัสพระวาจา ไม่ ว่ า ใครจะประกอบพิธีล้างบาปหรือใครอ่าน(พระคัมภีร์) จะเป็น พระสังฆราช พระสงฆ์ สังฆานุกรหรือฆราวาสคาทอลิก (ในบางกรณี แม้ผู้ที่ยังไม่ได้รับศีลล้างบาปก็ยังประกอบพิธีล้างบาปให้ผู้อื่นได้)

19

แนวคิดทางเทววิทยานีข้ องสภาฯ ท�ำให้เรามีมมุ มองทีก่ ว้างยิง่ ขึน้ เกีย่ ว กับพิธีกรรมและท�ำให้เราแลเห็นความหลากหลายของศาสนบริการ ด้านพิธีกรรมที่พระเยซูเจ้าทรงปฏิบัติพระภารกิจ ในเวลาเดียวกันก็ เป็นการชีแ้ นะอย่างชัดเจนถึงการทีศ่ าสนบริกรในด้านนี้ (ด้านพิธกี รรม) ต้องได้รับการเตรียมตัวและชีวิตจิตที่จ�ำเป็น

ควรจะกล่ า วที่ นี่ ด ้ ว ยว่ า เรื่ อ งการประทั บ อยู ่ แ ท้ จ ริ ง ของ พระเยซูเจ้าในพระวาจาเป็นเรื่องที่บรรดาพระสังฆราชถกเถียงกัน นานพอสมควรก่อนจะได้รบั ความเห็นด้วยเกือบเป็นเอกฉันท์ เมือ่ เรือ่ ง เดียวกันนี้ถูกน�ำขึ้นมาถกเถียงกันอีกเกี่ยวกับกฤษฎีกา Ad Gentes (พันธกิจเป็นมิชชันนารีของพระศาสนจักร) ที่มีขึ้นในปี ค.ศ.1965 สอง ปีหลังจากการประกาศธรรมนูญ SC บรรดาพระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุม มี ค วามเห็ น เป็ น เอกฉั น ท์ ใ นการรั บ รองข้ อ 9 ของกฤษฎี ก า Ad Gentes ทีก่ ล่าวว่า “โดยการเทศน์สอนพระวาจาและการประกอบ พิธีศีลศักดิ์สิทธิ์ต่างๆ งานมิชชันนารีท�ำให้พระคริสตเจ้าผู้ประทาน ความรอดพ้น ให้มาประทับอยู่กับเราด้วย”

ความเชื่ อ เรื่ อ งวิ ธี ก ารต่ า งๆ ที่ พ ระเยซู เ จ้ า ประทั บ อยู ่ ใ น พระศาสนจักรยังมีอิทธิพลอย่างมากในด้านคริสตศาสนิกสัมพันธ์ อีกด้วย ถ้าเราจ�ำกัด “การประทับอยู่แท้จริง” ของพระเยซูเจ้าว่า หมายถึงการประทับอยูใ่ นศีลมหาสนิทเพียงอย่างเดียว ความเห็นของ เราต่อคริสตจักรอืน่ ๆ ซึง่ ไม่มศี าสนบริกรทีร่ บั ศีลบวชก็จะมีลกั ษณะ ค่อนข้างไปในด้านลบ ตรงกันข้าม ถ้าเราเชื่อว่าพระเยซูเจ้าประทับอยู่ จริงๆ ในชุมชนคริสตชนที่ก�ำลังขับร้องและสวดภาวนาพร้อมกันและ ฟังพระวาจาของพระเจ้า เวลานั้น แม้ว่าคริสตจักรนั้นยังไม่มีการ ประทั บ อยู ่ ข องพระเยซู เ จ้ า อย่ า งสมบู ร ณ์ เ ต็ ม ที่ เขาก็ ยั ง เป็ น

20

พระศาสนจักร เพราะพระเยซูเจ้าประทับอยู่ที่นั่นโดยแท้จริงด้วย เหมือนกัน

21

2. พิธีกรรมเป็นการที่พระเยซูคริสตเจ้าทรงปฏิบัติ หน้าที่สมณะ

หลังจากกล่าวถึงวิธีการต่างๆ ที่พระเยซูเจ้าประทับอยู่ใน พิธีกรรมแล้ว ธรรมนูญข้อ 7 ก็บรรยายต่อไปถึงพิธีกรรมของคริสต ศาสนาว่า

“ดังนั้น พิธีกรรมจึงเรียกได้อย่างถูกต้องว่าเป็นการปฏิบัติ หน้าที่สมณะของพระเยซูคริสตเจ้า ในพิธีกรรม มนุษย์ได้รับความ ศักดิ์สิทธิ์อาศัยเครื่องหมายที่ประสาทรับรู้แลเห็นได้ และบังเกิดผล ตามความหมายเฉพาะของเครื่องหมายแต่ละประการ ในพิธีกรรม พระกายทิพย์ของพระเยซูคริสตเจ้า กล่าวคือ พระองค์ผทู้ รงเป็นศีรษะ กั บ บรรดาคริ ส ตชนผู ้ เ ป็ น ประหนึ่ ง ส่ ว นต่ า งๆ ของพระวรกาย เป็นผู้ประกอบคารวกิจทางการร่วมกันของพระวรกายทัง้ หมดดังนัน้ การประกอบพิธกี รรมทุกอย่าง ในฐานะทีเ่ ป็นกิจการของพระคริสตเจ้า ผู ้ ท รงเป็ น สมณะ และเป็ น กิ จ การของพระศาสนจั ก รซึ่ ง เป็ น พระวรกายของพระองค์ จึงเป็นกิจการศักดิ์สิทธิ์อย่างเลอเลิศ ไม่มี กิจการอื่นใดของพระศาสนจักรที่มีประสิทธิภาพเสมอเหมือนได้ ทั้ง ในความส�ำคัญและในคุณภาพ” (SC7)

เมือ่ ใช้ถอ้ ยค�ำเหล่านี้ สภาฯไม่ตอ้ งการจะให้คำ� นิยามพิธกี รรม ในด้านพระสัจธรรม (เพราะสภาฯ ไม่มีเจตนาเช่นนั้น) แต่บรรยาย อย่างละเอียดถึงธรรมชาติของพิธีกรรมของคริสตศาสนา

พิธกี รรมเป็นพืน้ ทีท่ พี่ ระเยซูคริสตเจ้าทรงปฏิบตั พิ นั ธกิจสมณะ ของพระองค์ไปสุดปลายแผ่นดินจนสิ้นพิภพ พระเยซูเจ้าประทับอยู่ ในพิธีกรรมในฐานะ “สมณะ” บนไม้กางเขน พระเยซูเจ้าทรงเป็น

22

“สมณะ” ผู้ถวายพระองค์เองเป็น “เครื่องบูชา” แด่พระเจ้า พระองค์ ทรงเป็นทัง้ สมณะและเครือ่ งบูชา ในพิธกี รรมพระเยซูเจ้ายังทรงปฏิบตั ิ หน้าทีส่ มณะของพระองค์ตอ่ ไปและทรงท�ำให้การถวายบูชาหนึง่ เดียว ของพระองค์เป็นปัจจุบนั ส�ำหรับเราแต่ละคน เพือ่ ให้เรามีส่วนร่วมใน การถวายบูชานั้น ยอมรับโดยอิสระเสรี ท�ำให้การถวายบูชานั้นเป็น ชีวติ ของตน และประกาศให้แก่ผอู้ นื่ ด้วย พระเยซูคริสตเจ้ายังทรงเป็น พระวิหารแห่งเดียวทีพ่ วกเรามารวมกันเพือ่ อธิษฐานภาวนาและถวาย บูชาพร้อมกับพระองค์ พระองค์ทรงเป็นสมณะแต่องค์เดียว เป็นเครือ่ ง บูชาหนึ่งเดียว และเป็นพระวิหารเพียงแห่งเดียว พระองค์ทรงเป็น สมณะ-คนกลาง เป็นผู้แทนของพระเจ้าส�ำหรับมนุษยชาติ และเป็น ผู้แทนของมนุษยชาติต่อพระเจ้า แต่พระเยซูคริสตเจ้ามิได้อยู่เพียง พระองค์เดียวในพิธีกรรม

“พระคริสตเจ้าประทับอยู่เสมอในพระศาสนจักร ในการ ประกอบพระราชกิจใหญ่ยิ่งนี้ ซึ่งถวายพระสิริรุ่งโรจน์แด่พระเจ้า อย่างสมบูรณ์ และบันดาลความศักดิ์สิทธิ์แก่มนุษย์ พระศาสนจักร เรียกขานพระคริสตเจ้าเป็นองค์พระผูเ้ ป็นเจ้าของตน และอาศัยพระองค์ ถวายคารวกิจแด่พระบิดานิรันดร” (SC7)

พิธีกรรมเป็นพระราชกิจของพระเยซูคริสตเจ้า ศีรษะของ พระศาสนจักรซึง่ เป็นเสมือนพระกายของพระองค์ พระเยซูเจ้า สมณะ เพียงพระองค์เดียว ทรงแบ่งปันสมณภาพของพระองค์กบั พระวรกาย ทัง้ หมด เมือ่ รับศีลล้างบาป พวกเราซึง่ เป็นส่วนต่างๆ ของพระวรกาย ของพระเยซูเจ้า ได้รบั สิทธิและหน้าทีท่ จี่ ะถวายบูชาหนึง่ เดียวของพระ เยซูเจ้าร่วมกับบูชาของเราเอง เพือ่ ท�ำให้การถวายบูชานีเ้ ป็นการถวาย บูชามีชีวิตของพระวรกายทัง้ หมด (คือพระเยซูเจ้าและประชากรของ

23

พระองค์) เพื่อความรอดพ้นของโลก

“ประชากรคริสตชนมีส่วนร่วมประกอบพิธีกรรมอย่างเต็มที่ ในฐานะ ‘เป็นชาติทที่ รงเลือกสรรไว้ เป็นสมณราชตระกูล เป็นชนชาติ ศักดิ์สิทธิ์ เป็นประชากรที่เป็นกรรมสิทธิ์พิเศษของพระเจ้า’ (1 ปต 2:9; เทียบ 2:4-5) ก็มสี ทิ ธิและหน้าทีอ่ าศัยศีลล้างบาปทีจ่ ะท�ำเช่นนี”้ (SC14)

สมณภาพสามัญของผูไ้ ด้รบั ศีลล้างบาปได้กลายเป็น “สิง่ ต้อง ห้าม” (taboo) ในพระศาสนจักรคาทอลิก โดยเฉพาะหลังสภาสังคายนา ที่เมืองเตร็นท์ บรรดาคริสตจักรโปรเตสแตนต์ได้ใช้เรื่องนี้เป็น “ธงสัญญาณ” ส�ำหรับขบวนการของตน และได้เน้นเรื่องนี้จนถึงกับ ยกเลิกสมณภาพของพระฐานันดรที่ได้รับศีลบวช (พระสังฆราช พระสงฆ์ และสังฆานุกร) ไปเลย ขบวนการด้านพิธีกรรมได้ชี้เรื่องนี้ ขึน้ มาใหม่อย่างแข็งขันหลังจากผ่านมาแล้วถึง 400 ปี สภาพแวดล้อม ทางประวัติศาสตร์และความสัมพันธ์ระหว่างคริสตจักรต่างๆ ได้ เปลีย่ นแปลงไปแล้วอย่างมาก และพระศาสนจักรคาทอลิกก็ได้รอื้ ฟืน้ ความจริงที่ได้รับการเปิดเผยของคริสตศาสนาเรื่องนี้ข้นึ ใหม่ ซึ่งเป็น เรื่องส�ำคัญมากเพื่อการอบรมฆราวาสคาทอลิกให้เข้มแข็ง

สภาสังคายนาฯ ได้ยอมรับมุมมองนี ้ ได้มีการกล่าวถึงเรื่อง สมณภาพสามัญของผูไ้ ด้รบั ศีลล้างบาปแล้วในธรรมนูญ SC แต่เรือ่ ง นีก้ ย็ งั ไม่ได้รบั การพัฒนาอย่างเต็มที่ ธรรมนูญ Lumen Gentium เรือ่ ง พระศาสนจักรด�ำเนินงานเรื่องนี้ต่อไปและกล่าวอย่างชัดเจนว่า

“พระคริสต์ องค์พระผูเ้ ป็นเจ้า พระมหาสมณะซึง่ ทรงได้รบั การ คัดเลือกจากมวลมนุษย์ ทรงบันดาลให้ประชากรใหม่เป็น “อาณาจักร

24

และสมณะส�ำหรับพระเจ้าพระบิดา” บรรดาผู้ได้รับศีลล้างบาป โดย การเกิดใหม่และการเจิมของพระจิตเจ้า ได้รบั การมอบถวายแด่พระเจ้า ให้เป็นพระวิหารด้านจิตและสมณภาพศักดิส์ ทิ ธิ.์ .. ดังนัน้ ศิษย์ทกุ คน ของพระคริสตเจ้า เมื่อร่วมภาวนาสรรเสริญพระเจ้าอย่างต่อเนื่อง ย่อมแสดงตนเป็นเครือ่ งบูชาทีม่ ชี วี ติ .... แม้สมณภาพสามัญและสมณ ภาพของศาสนบริกรหรือพระฐานันดรจะแตกต่างกันในสาระส�ำคัญ ไม่เพียงแต่ในระดับมากน้อยเท่านัน้ สมณภาพทั้งสองนี้ก็ยังมีความ สัมพันธ์เกี่ยวข้องกันด้วย สมณภาพแต่ละอย่างก็เป็นการมีส่วนร่วม สมณภาพหนึง่ เดียวของพระคริสตเจ้าตามแบบเฉพาะของตน อาศัย อ�ำนาจศักดิส์ ทิ ธิท์ เี่ ขาได้รบั มา พระสงฆ์ศาสนบริกรสัง่ สอนและปกครอง ประชากรสมณะ เขาปฏิบัติงานในฐานะเป็นบุคคลของพระคริสตเจ้า ท�ำให้การถวายบูชาขอบพระคุณเป็นปัจจุบนั และถวายบูชาขอบพระคุณ นีใ้ นนามของประชากรทุกคน แต่บรรดาผู้มคี วามเชือ่ โดยอ�ำนาจของ สมณภาพราชตระกูลทีต่ นมีกร็ ว่ มถวายบูชาขอบพระคุณด้วย เขาเหล่า นีป้ ฏิบตั หิ น้าทีส่ มณะของตนเมือ่ รับศีลศักดิส์ ทิ ธิ์ เมือ่ อธิษฐานภาวนา และในการเป็นพยานด�ำเนินชีวิตศักดิ์สิทธิ์ และโดยการสละตนเอง และแสดงความรักต่อเพื่อนมนุษย์อย่างแข็งขัน” (LG10)

ข้าพเจ้าเชือ่ ว่าเราพระสงฆ์นา่ จะยินดีและพร้อมทีจ่ ะสอนความ จริงส�ำคัญที่ได้รับการเปิดเผยเรื่องสมณภาพของทุกคนที่ได้รับศีล ล้างบาปนี้แก่บรรดาฆราวาสเพื่อช่วยพวกเขาให้มีส�ำนึกว่าทุกครั้งที่ เขามีส่วนร่วมพิธีกรรมอย่างแข็งขัน ผู้มีความเชื่อควรร่วมพิธีกรรม มิใช่เหมือนคนแปลกหน้า หรือผู้ชมอย่างเงียบๆ แต่(สภาสังคายนาฯ) ปรารถนาให้สัตบุรุษเข้าใจจารีตพิธีและบทภาวนาเป็นอย่างดี จะได้ ร่วมกิจกรรมศักดิส์ ทิ ธิอ์ ย่างรู้สำ� นึก อย่างเลือ่ มใสศรัทธาและแข็งขัน

25

ได้รบั การอบรมจากพระวาจาของพระเจ้า และเลีย้ งชีวติ ด้วยพระกาย ขององค์พระผู้เป็นเจ้า ขอบพระคุณพระเจ้า โดยถวายเครื่องบูชา ไร้มลทิน มิใช่ด้วยมือของพระสงฆ์เท่านัน้ แต่พร้อมกับพระสงฆ์ดว้ ย เขาจะได้เรียนรูท้ จี่ ะถวายตนแด่พระเจ้า และอาศัยพระคริสตเจ้าผู้เป็น คนกลาง เขาจะได้ก้าวหน้ายิ่งวันยิ่งมากขึ้นในความเป็นหนึ่งเดียวกับ พระเจ้าและระหว่างกัน เพื่อในที่สุดพระเจ้าจะได้ทรงเป็นทุกสิ่งใน ทุกคน” (SC48)

ค�ำสอนคาทอลิกเรื่องสมณภาพสามัญของผู้รับศีลล้างบาป อธิบายอย่างชัดเจนว่า จุดประสงค์ของสมณภาพของศาสนบริกร ก็คือเพื่อรับใช้สมณภาพสามัญของผู้รับศีลล้างบาปแล้วนั่นเอง

26

3. ในพิธกี รรม พระเจ้าทรงได้รบั การถวายพระสิรริ ง่ ุ โรจน์ อย่างสมบูรณ์ และทรงบันดาลความศักดิ์สิทธิ์ แก่มนุษย์ (SC7)

พิธกี รรมมิได้เป็นเพียงคารวกิจต่อพระเจ้า แต่กอ่ นอืน่ หมด พิธกี รรมเป็นการกระท�ำของพระเจ้าต่อเราผ่านทางพระเยซูคริสตเจ้า พระเจ้าทรงกอบกู้ บันดาลให้เราศักดิ์สิทธิ์และตรัสกับเรา และดังนี้ เราจึงอาจถวายคารวกิจต่อพระเจ้าได้ ในบทขอบพระคุณแบบที่ 2 พระสงฆ์ภาวนาในนามของผู้ร่วมพิธที กุ คน ขอบพระคุณพระเจ้าด้วย ถ้อยค�ำดังนี้ “ข้าแต่พระบิดาเจ้า ข้าพเจ้าทั้งหลายก�ำลังระลึกถึง การสิ้น พระชนม์ แ ละการกลั บ คืน พระชนมชีพ ของพระคริส ตเจ้ า ขอน้อมถวายปังอันบันดาลชีวติ กับถ้วยโลหิตอันบันดาลความรอดนี้ แด่พระองค์ ขอขอบพระคุณที่ทรงเลือกสรรข้าพเจ้าทั้งหลาย ให้มา รับใช้เฉพาะพระพักตร์พระองค์”

ก่อนที่เราจะมายืนที่พระแท่นเพื่อรับใช้พระเจ้าได้ พระองค์ ทรงเลือกสรรและท�ำให้เราเหมาะสมที่จะรับใช้พระองค์

การที่ทรงบันดาลความศักดิ์สิทธิ์ให้เราเป็นพระสิริรุ่งโรจน์ ยิ่งใหญ่ที่สุดของพระเจ้า ค�ำว่า “คารวกิจ” หรือ “การนมัสการ” เป็น ค�ำทีไ่ ม่เหมาะนักเพือ่ แสดงถึงสาระส�ำคัญของการนมัสการและถวาย คารวะแบบคริสตชนแด่พระเจ้า ค�ำว่า “Liturgy” (ที่เราแปลว่า “พิธีกรรม”) เป็นค�ำที่เหมาะกว่าเพื่อบรรยายถึง “คารวกิจของ คริสตชน” ทีม่ ลี กั ษณะเป็น “การไหลสองทาง” คือจากพระเจ้าถึงเรา และจากเราไปหาพระเจ้า ค�ำว่า “Liturgy” เป็นค�ำจากภาษากรีกว่า “leitourgia” ซึง่ แปลว่า “กิจกรรมของประชาชน” จึงอาจหมายถึง

27

ทั้งกิจกรรมที่ท�ำเพื่อประชาชนหรือท�ำโดยประชาชนพิธกี รรมจึง มีความหมายทั้ง “งานของพระเจ้าเพื่อบันดาลให้เราศักดิ์สิทธิ์ และ งานของเราเพื่อถวายคารวกิจแด่พระเจ้า”

พิ ธี ก รรมของคริ ส ตชนจึ ง มี ลั ก ษณะทั้ ง สองประการนี้ ข อง พระภารกิจกอบกู้ของพระเยซูเจ้า ในพระเยซูเจ้า พระเจ้าตรัสกับเรา และทรงรักเราก่อน และในพระเยซูเจ้าเราสนทนากับพระเจ้าและ ได้รับความช่วยเหลือให้รักพระเจ้าได้ ตัวอย่างดีที่สุดของเรื่องนี้คือ “วจนพิธกี รรม” ในมิสซา ซึง่ มีโครงสร้างตามแนวการสนทนาโต้ตอบ กันเช่นนี้ การอ่านพระคัมภีร์ในมิสซาเป็นการที่ผู้มีความเชื่อท�ำให้ การสนทนาโต้ตอบระหว่างพระเจ้าและประชากรของพระองค์ซงึ่ เกิด ขึ้นในประวัติศาสตร์ความรอดพ้นที่ยาวนานนี้เป็นปัจจุบันขึ้นมาอีก พระเจ้าตรัสกับทีป่ ระชุมโดยบทอ่านบทแรก และทีป่ ระชุมตอบพระเจ้า โดยเพลงสดุดตี อบรับ ทีป่ ระชุมตอบรับพระวาจาของพระเจ้าทีป่ ระกาศ ในบทอ่านที่สองโดยขับร้อง “อัลเลลูยา” ที่ในขณะเดียวกันเป็นการ ต้อนรับพระวาจาของพระเยซูเจ้าที่บันทึกไว้ในพระวรสาร พระวาจา ของพระเยซู เ จ้ า ได้ รั บ การประกาศโดยการอ่ า นพระวรสารและ บทเทศน์อธิบายพระคัมภีร์ (homily) บท “ข้าพเจ้าเชือ่ ” และบทภาวนา ของผู้มีความเชื่อเป็นค�ำตอบของประชากร

การทีเ่ ราจะร่วมมิสซาอย่างแข็งขันและตืน่ ตัวโดยสนทนาโต้ตอบ กับพระเจ้าในพระเยซูเจ้า หรือการทีเ่ ราจะเป็นเพียงผูร้ บั ฟังบทอ่านและ ค�ำอธิบายตัวบทโบราณเหล่านี้เท่านั้น.....จึงมีความแตกต่างกัน พิธี มิสซาเป็นประสบการณ์ท่งี ดงาม ลึกซึ้ง มีผลด้านจิตใจและเป็นการ เดินทางไปพบพระเจ้าโดยมีพระเยซูเจ้าทรงเป็นผู้น�ำ และพระจิตเจ้า ทรงคอยช่วยเหลือ แต่ก็อาจเปลี่ยนไปเป็นเพียงความรู้สึกส่วนตัว

28

ทางศาสนาถึง “สิง่ ศักดิส์ ทิ ธิ”์ อย่างเลือนลาง หรือเป็นเวลาหนึง่ ชัว่ โมง ของชัน้ เรียนทีน่ า่ เบือ่ การปฏิรปู พิธกี รรมโดยสภาสังคายนาฯมีเจตนา ที่จะหลีกเลี่ยงประสบการณ์สุดขั้วทั้งสองนี้ เพื่อจะเข้าใจการปฏิรูป เหล่านี้ได้จึงจ�ำเป็นต้องเข้าใจก่อนอื่นหมดถึงหลักการทางเทววิทยา ซึง่ เป็นแรงบันดาลใจบรรดาพระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุมให้ตดั สินใจเรือ่ ง ทีท่ ้าทายนีอ้ ย่างทีท่ ่านได้ทำ � การท�ำเพียงแต่ปฏิบตั ติ ามจารีตพิธหี รือ กฎเกณฑ์ใหม่เกี่ยวกับจารีตพิธีคงจะเป็นเรื่องไร้สาระและผิวเผิน การอบรมบรรดาฆราวาสเกีย่ วกับเรือ่ งพิธกี รรมจึงเป็นสิง่ จ�ำเป็นอย่างยิง่ สภาสังคายนาฯจึงกล่าวว่า

“การปรับปรุงแก้ไขและส่งเสริมพิธกี รรมต้องมีจดุ ประสงค์กอ่ น อืน่ หมด ที่จะให้ประชากรทั้งหมดร่วมพิธีกรรมอย่างเต็มที่และอย่าง แข็งขัน เพราะพิธีกรรมเป็นบ่อเกิดแรกและจ�ำเป็นที่ผู้มีความเชื่อจะ ตักตวงชีวิตจิตแบบคริสตชนอย่างแท้จริง ดังนัน้ บรรดาผูอ้ ภิบาลจึง ต้องพยายามสุดความสามารถในงานอภิบาลทั้งหมด ที่จะให้ผู้มี ความเชื่อได้รับการอบรมอย่างเหมาะสม กระนัน้ ก็ดจี ดุ ประสงค์นจี้ ะ บรรลุถึงไม่ได้ถ้าบรรดาผู้อภิบาลเองไม่เป็นคนแรกที่มุ่งมั่นจะซึมซับ จิตตารมณ์และพลังของพิธกี รรม และกลับเป็นครูสอนผู้อนื่ ในเรือ่ งนี้ จึงจ�ำเป็นอย่างยิ่งที่จะให้ความส�ำคัญอันดับแรกแก่การอบรมเรื่อง พิธีกรรมส�ำหรับบรรดาบรรพชิต ดังนั้น สภาสังคายนาฯ จึงก�ำหนด ข้อปฏิบัติไว้ดังต่อไปนี้.....(SC14)

29

4. ในพิธีกรรม มนุษย์ได้รับความศักดิ์สิทธิ์อาศัย เครือ่ งหมายทีป่ ระสาทรับรูแ้ ลเห็นได้ และบังเกิด ผลตามความหมายเฉพาะของเครือ่ งหมายแต่ละ ประการ (SC7)

การประทับอยูข่ ององค์พระผูเ้ ป็นเจ้าผูท้ รงกลับคืนพระชนมชีพ และการทรงปฏิบตั พิ ระพันธกิจสมณะในพิธกี รรม ซึง่ เป็นสาระส�ำคัญ ของพิธกี รรมของคริสตศาสนา มีจดุ หมายเพือ่ บันดาลความศักดิส์ ทิ ธิ์ ให้แก่ผู้มีความเชื่อและเพือ่ ถวายพระสิรริ งุ่ โรจน์แด่พระเจ้า บรรดาผูม้ ี ความเชื่อจะรับรู้พระธรรมล�้ำลึกที่ซ่อนเร้นอยู่นี้และรับของขวัญที่ พระเยซูเจ้าประทานให้น้ไี ด้อย่างไร? สภาสังคายนาฯบอกว่า โดยผ่าน ทางเครือ่ งหมายทีป่ ระสาทสัมผัสได้ พระเยซูเจ้าทรงปฏิบตั งิ านผ่านทาง เครือ่ งหมายเหล่านีแ้ ต่ละอย่างและทรงบันดาลให้เกิดผลทีเ่ ครือ่ งหมาย นีห้ มายถึง และโดยวิธนี จี้ งึ ทรงท�ำให้การบันดาลความศักดิส์ ทิ ธิแ์ ก่เรา และการถวายพระสิริรุ่งโรจน์แด่พระเจ้าส�ำเร็จไป

น�ำ ้ หมายถึงทัง้ ความตายและการท�ำลาย หรือยังหมายถึงชีวติ และการเจริญเติบโตอีกด้วย ผ่านทางน�้ำศีลล้างบาป พระเยซูเจ้า ทรงส่งพระจิตของพระองค์เพื่อน�ำเราเข้าสู่พระธรรมล�้ำลึกปัสกา การสิ้นพระชนม์และกลับคืนพระชนมชีพของพระองค์ ในน�้ำเราจึงมี ประสบการณ์การสิน้ พระชนม์ของพระเยซูเจ้าและความตายต่อบาป ของเรา ในเวลาเดียวกัน เราก็รบั ชีวติ ใหม่ขององค์พระผูเ้ ป็นเจ้าผูท้ รง กลั บ คื น พระชนมชี พ ชี วิ ต ของบุ ต รพระเจ้ า ด้ ว ยวิ ธี นี้ เ ราจึ ง รั บ ความศักดิ์สทิ ธิ์ และพระเจ้าก็ทรงรับพระสิริรุ่งโรจน์

ขนมปังและเหล้าองุน่ ของงานเลีย้ งปัสกาหมายถึงอิสรภาพ

30

จากการเป็นทาสและหมายถึงพันธสัญญากับพระเจ้า พระเยซูเจ้า ทรงท�ำให้ขนมปังและเหล้าองุน่ บรรลุถงึ ความหมายอย่างสมบูรณ์ – พระเยซูเจ้าทรงเสกขนมปังกับเหล้าองุน่ และทรงเปลีย่ นให้เป็น พระกายและพระโลหิตของพระองค์ ผูท้ กี่ นิ ขนมปังและดืม่ เหล้าองุน่ นี้ ก็มสี ว่ นในการถวายบูชาของพระเยซูเจ้าผูท้ รงสิน้ พระชนม์บนไม้กางเขน เขาทัง้ หลายกลับเป็นประชากรทีพ่ ระเจ้าทรงกระท�ำพันธสัญญาใหม่ นิรนั ดรด้วย ทัง้ ยังได้รบั อาหารหล่อเลีย้ งส�ำหรับการเดินทางในโลกนี้ ไปสู่ส วรรค์ ทั้ง การบันดาลความศักดิ์สิทธิ์แ ก่ เ ราและการถวาย พระสิริรุ่งโรจน์แด่พระเจ้าจึงส�ำเร็จอย่างสมบูรณ์ เราอาจกล่าวเช่น เดียวกันด้วยส�ำหรับเครื่องหมายของศีลศักดิ์สิทธิ์แต่ละศีล

ที่ตรงนี้ ข้าพเจ้าใคร่จะกล่าวถึงเหตุผลที่สภาสังคายนาฯให้ไว้ ในการปฏิรปู เครือ่ งหมายบางประการดังนี้

“สภาสังคายนาส่งเสริมอย่างยิง่ ให้สตั บุรษุ มีสว่ นร่วมในมิสซา อย่างสมบูรณ์ยงิ่ ขึน้ โดยรับพระวรกายขององค์พระผูเ้ ป็นเจ้าทีไ่ ด้เสกใน มิสซาเดียวกันเมื่อพระสงฆ์รับศีลแล้ว”(SC55)

ทีต่ รงนี้ สภาสังคายนาฯก�ำลังมองดูสภาพน่าเศร้าก่อนวาติกนั ที่ 2 เมือ่ ชาวคาทอลิกจ�ำนวนมากทีม่ าร่วมมิสซาเพียงโดยมาอยู่ทนี่ ั่น เท่านัน้ ความเข้าใจและการมีสว่ นร่วมมิสซาของเขามีอยูน่ อ้ ยนิดเดียว พวกเราหลายคนทีม่ อี ายุสกั หน่อยยังระลึกถึงวันเหล่านัน้ ได้ ในจ�ำนวน ผู้ที่มาร่วมมิสซา มีคนจ�ำนวนน้อยมากรับศีลมหาสนิท และผู้ที่รับศีล มหาสนิทก็รับเมื่อไรก็ได้ เช่น ก่อนมิสซา (จากศีลที่เสกในมิสซาอื่น และเก็บไว้ในตู้ศีล) หรือแม้กระทั่งในเวลาที่ไม่มีการถวายมิสซาใดๆ เลย ส�ำหรับเขาเหล่านี้ มิสซาเป็นเวลาทีเ่ ขาจะสวดบทภาวนากิจศรัทธา ต่างๆ ของตน การรับศีลมหาสนิทไม่ได้ถกู มองว่าเป็นวิธกี ารสมบูรณ์

31

ทีส่ ดุ ของการมีสว่ นร่วมพิธบี ชู าของพระเยซูเจ้า บิดามารดาของข้าพเจ้า เป็นเช่นนี้ แต่ขา้ พเจ้าก็คดิ ว่าท่านมีความเชือ่ และความศรัทธาสูงมาก ข้าพเจ้าก�ำลังไม่กล่าวค�ำพิพากษาตัดสินผูใ้ ด ข้าพเจ้าเพียงแต่พยายาม เข้าใจให้ดีข้นึ ถึงการปฏิรูปพิธีกรรมของสภาสังคายนาวาติกันที่ 2

ขบวนการพิธีกรรมได้ปฏิบัติงานวิเศษสุดในการให้การอบรม ผู้มีความเชื่อและบรรดาบรรพชิต (clergy) ถ้อยค�ำของสภาฯสะท้อน ความเชื่อเก่าแก่ของพระศาสนจักรไว้อย่างชัดเจน ธรรมนูญข้อ 55 ให้ตัวอย่างที่สองแก่เราดังนี้

“ข้อก�ำหนดทางค�ำสอนของสภาสังคายนาที่เมืองเตร็นท์ยังมี ผลบั ง คั บ ในกรณี ท่ี สั น ตะส� ำ นั ก ก� ำ หนดไว้ แ ละตามค� ำ ตั ด สิ น ของ พระสังฆราช อาจอนุญาตให้บรรพชิต นักบวชตลอดจนฆราวาส รับศีลมหาสนิทในรูปปรากฏทัง้ สองได้ เช่น ผูบ้ วชใหม่ในมิสซาทีเ่ ขารับ ศีลบวช ผู้ปฏิญาณถวายตนในมิสซาที่เขาปฏิญาณตน และผู้รับศีล ล้างบาปในมิสซาทีต่ อ่ จากพิธลี า้ งบาป” (SC55)

ข้อความนีท้ ำ� ให้ขา้ พเจ้าคิดถึงวิธกี ารทีบ่ อ่ ยๆ เราถกเถียงหรือ กระทั่ ง ทะเลาะกันเกี่ยวกับเรื่องนี้ บ่อยๆ เรากล่าวถึงพิธีกรรมและ ศีลศักดิส์ ทิ ธิโ์ ดยเฉพาะว่าเป็นภาชนะบรรจุพระหรรษทาน เหมือนกับถ้วย ทีพ่ ระเจ้าทรงเทพระหรรษทานไว้ในถ้วยนั้น ไม่ว่าเราจะใช้ถ้วยใบไหน เราก็รบั พระหรรษทานของพระเจ้าเสมอ เกีย่ วกับศีลมหาสนิท เรามัก จะพูดว่า “ถ้าพระเยซูเจ้าทัง้ องค์ประทับอยู่ในรูปปรากฏของขนมปัง และเหล้าองุ่น (ซึ่งก็เป็นความจริงและเป็นสัจธรรมคาทอลิก) ท�ำไม จึงต้องวุ่นวายทีจ่ ะรับศีลในรูปปรากฏทัง้ สองในเมือ่ รูปปรากฏเดียวก็ เพียงพอแล้ว?” แต่ตรรกะเช่นนีม้ จี ดุ อ่อนอย่างมาก ศีลศักดิส์ ทิ ธิข์ อง

32

พระคริสตเจ้าเป็นเครือ่ งหมายและเครือ่ งหมายหมายถึงพระหรรษทาน ทีซ่ อ่ นอยูใ่ นเครือ่ งหมายนัน้ ถ้าเครือ่ งหมาย(ศีลศักดิส์ ทิ ธิ)์ ให้ความหมาย ดีกว่าหรือมากกว่า ชุมชนก็จะมีส่วนร่วมในศีลศักดิ์สิทธิ์นั้นดีขึ้นและ รับพระหรรษทานได้มากขึ้น ค�ำแนะน�ำทั่วไปของหนังสือมิสซาจารีต โรมัน (ที่สมเด็จพระสันตะปาปายอห์นปอลที่ 2 ทรงประกาศใช้ใน เดือนมีนาคม ค.ศ.2002) เป็นตัวอย่างทีด่ เี กีย่ วกับเรือ่ งนี ้ ค�ำแนะน�ำนี้ เน้ น ความหมายของศี ล มหาสนิ ท ที่ ช ่ ว ยให้ บ รรดาผู ้ มี ค วามเชื่ อ มีสว่ นร่วมพระธรรมล�ำ้ ลึกของพระคริสตเจ้าได้สมบูรณ์ยงิ่ ขึน้ และให้ ข้อสรุปทางปฏิบัติดังนี้

“การรับศีลมหาสนิทย่อมมีรูปแบบเป็นเครื่องหมายสมบูรณ์ ยิ่งขึ้น ถ้ารับภายใต้รูปปรากฏทัง้ ของปังและเหล้าองุ่น เพราะในการ รับศีลมหาสนิทแบบนี้ เราเห็นเครือ่ งหมายว่าการรับศีลมหาสนิทเป็น งานเลี้ยงได้สมบูรณ์ยิ่งขึ้น และยังแสดงให้เห็นชัดยิ่งขึ้นว่าพระเจ้า ทรงปรารถนารับรองพันธสัญญาใหม่นิรันดรในพระโลหิตขององค์ พระผูเ้ ป็นเจ้า และเห็นด้วยว่างานเลีย้ งศีลมหาสนิทมีความสัมพันธ์กับ งานเลี้ยงในวาระสุดท้ายในพระอาณาจักรของพระบิดา” (RM281)

ตามเหตุผลจากหลักการทางเทววิทยาเหล่านี้ สภาสังคายนาฯ ได้เปิดประตูให้ฆราวาสรับศีลมหาสนิทภายใต้รูปปรากฏทั้งสองได้ ด้วย อาจเป็นการไม่เหมาะอย่างยิง่ ทีจ่ ะใช้แนวคิดทางกฎหมายเท่านัน้ เพื่ออธิบายความหมายของธรรมนูญ SC และก�ำหนดโอกาสทีอ่ าจให้ ฆราวาสรับศีลมหาสนิทภายใต้รูปปรากฏทัง้ สองได้ ธรรมนูญ SC มัก จะเพิม่ วลีว่า “ตัวอย่างเช่น” (SC55) ไว้ด้วยเสมอ รายการกรณีทอี่ าจ ปฏิบัติได้จึงได้เพิ่มขึ้นยาวกว่ามากใน “ค�ำแนะน�ำทั่วไป” ของหนังสือ มิสซาจารีตโรมัน

33

“พระสังฆราชประจ�ำสังฆมณฑลอาจก�ำหนดระเบียบส�ำหรับ สังฆมณฑล เกีย่ วกับการรับศีลมหาสนิทภายใต้รปู ปรากฏทัง้ สอง ซึง่ จะต้องปฏิบตั ติ ามแม้ในวัดของนักพรตและกลุม่ ชนเล็กๆ ทีม่ าชุมนุมกัน ด้วย พระสังฆราชประจ�ำสังฆมณฑลยังมีอำ� นาจอนุญาตให้รบั ศีลมหาสนิท ภายใต้รปู ปรากฏทัง้ สองทุกครัง้ ที่พระสงฆ์ผู้ถวายบูชาเห็นสมควร โดย มีเงื่อนไขว่าสัตบุรุษได้รับการสอนดีแล้ว และไม่มีอันตรายที่จะมี การดูหมิ่นศีลศักดิ์สิทธิ์ หรือที่การรับศีลเช่นนีป้ ฏิบตั ไิ ด้ลำ� บากเพราะ มีผรู้ บั ศีลจ�ำนวนมากหรือเพราะเหตุผลอืน่ ” (RM283)

34

5. ท�ำไมเราจึงต้องการเครื่องหมายที่แลเห็นได้

เทววิทยาด้านพิธกี รรมวิเคราะห์เรือ่ ง “เครือ่ งหมาย” ในพิธกี รรม และมาถึงจุดที่กล่าวถึง “ปัญหาพิธีกรรม” ที่เป็นพื้นฐานว่า “ท�ำไม เราจึงต้องการเครือ่ งหมายทีแ่ ลเห็นและประสาทสัมผัสได้ เพือ่ จะได้รบั ความศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละถวายพระเกียรติแด่พระเจ้า?

เหตุผลมักจะได้มาจากสามแหล่งด้วยกัน

ก่อนอืน่ หมดก็คอื เหตุผลทางมานุษยวิทยา มนุษย์เป็นสิง่ ทีป่ ระกอบ ด้วยร่างกายและจิต จิตต้องการร่างกายเพือ่ จะสัมผัสกับสภาพแวดล้อม ได้ และไม่มอี ะไรเข้าถึงจิตได้นอกจากผ่านทางประสาททัง้ ห้า

ส�ำหรับเราคริสตชน ยังมีเหตุผลทางคริสตวิทยาด้วย เราเชื่อ ว่าพระเจ้าทีเ่ ราแลเห็นไม่ได้ทรงแสดงพระองค์ให้เราแลเห็นในมนุษย์ ที่ชื่อว่า “เยซู” พระเยซูเจ้าทรงเป็นทัง้ มนุษย์และพระเจ้า พระเยซูเจ้า ทรงเป็นเครือ่ งหมายยิ่งใหญ่ที่สุดของพระเจ้าที่เราแลไม่เห็นในโลกนี้ พระเยซูเจ้าจึงทรงเป็น “ศีล[เครื่องหมายและเครื่องมือ]ศักดิ์สิทธิ์” พื้ น ฐาน และยั ง ทรงปฏิ บั ติ พ ระภารกิ จ เป็ น “ศี ล ศั ก ดิ์ สิ ท ธิ์ ” ใน พระศาสนจักรอาศัยเครื่องหมายที่เรามองเห็นได้

เหตุผลสุดท้ายเป็นเหตุผลด้านพระศาสนจักร พระศาสนจักร เป็ น พระกาย(ทิ พ ย์ ) ของพระเยซู เ จ้ า ‘พระศาสนจั ก รของเราเป็ น เครือ่ งหมายทีต่ งั้ ไว้ให้นานาชาติได้แลเห็นภายใต้เครือ่ งหมายนีบ้ รรดา บุตรของพระเจ้าซึ่งกระจัดกระจายอยู่จะได้มารวมกัน’ (SC2)

ถ้าไม่มีเครื่องหมายที่แลเห็นได้ พิธีกรรมก็ไม่ใช่กจิ กรรมแบบ มนุษย์ แบบคริสตชน หรือแบบพระศาสนจักร

ค�ำพูดก็เป็นเครือ่ งหมายทีไ่ ด้ยนิ ได้ดว้ ย และมีบทบาทส�ำคัญใน

35

พิธีกรรม พระวาจาของพระเจ้าได้รับการประกาศในพิธีกรรม และ ถ้อยค�ำของบทภาวนาและค�ำอธิบายยังช่วยอธิบายความหมายของ เครื่องหมายที่แลเห็นได้ให้ชัดเจนขึ้นด้วย เครื่องหมายการจุ่มตัวลง ในน�้ำได้รับค�ำอธิบายและจ�ำกัดความหมายโดยค�ำว่า “ข้าพเจ้าล้าง ท่าน....” ในท�ำนองเดียวกัน ขนมปังและเหล้าองุ่นที่เป็นเครื่องหมาย ก็รับค�ำอธิบายและจ�ำกัดความโดยค�ำว่า “นี่เป็นกายของเราที่มอบ เพื่อท่าน” “นี่เป็นโลหิตของเราที่หลั่งเพื่อท่านทั้งหลาย” นีจ่ งึ เป็น เหตุผลทีท่ ำ� ให้สภาสังคายนาฯต้องการปฏิรปู พิธกี รรม “เพือ่ ให้ขอ้ ความ และจารีตพิธีปรากฏชัดว่ามีความสัมพันธ์กันอย่างใกล้ชิด” (SC35) และ“เมื่อสัตบุรุษเข้าใจจารีตพิธแี ละบทภาวนาเป็นอย่างดี จะได้ร่วม กิจกรรมศักดิ์สิทธิ์อย่างรู้ส�ำนึก” (SC48)

เราจงสังเกตว่าสภาสังคายนาฯเอาใจใส่น�ำ “ค�ำพูดและจารีต พิธี” และ “จารีตพิธีและค�ำภาวนา” มารวมไว้ด้วยกัน เพื่อจะเน้น ความส�ำคัญของ “ค�ำพูด” (รวมทั้ง “พระวาจา”) ในพิธีกรรม ผู้ร่วม พิธีต้องเข้าใจค�ำพูดเหล่านี้ถ้าเราอยากจะให้พิธีกรรมมีความหมาย ถ้าพิธีกรรมยังคงเป็นจารีตพิธีและค�ำพูดที่เข้าใจไม่ได้ต่อเนื่องกัน พิธกี รรมก็อาจเป็นเหมือนกับคาถาหรือมายากล นีเ่ ป็นเหตุผลทีอ่ ธิบาย ว่าท�ำไมสภาสังคายนาฯจึงตัดสินใจอย่างกล้าหาญที่จะน�ำภาษาของ ประชาชนท้องถิ่นเข้ามาในพิธีกรรม ประตูใหม่ถูกเปิดแล้ว เป็นเวลา หลายศตวรรษ ภาษาละตินเป็นภาษาของพิธกี รรมจารีตโรมัน เหตุผล ที่สภาฯ ให้ในการเปลี่ยนแปลงนี้เป็นเหตุผลด้านการอภิบาล

“ให้รกั ษาการใช้ภาษาละตินไว้ในจารีตละติน เว้นแต่ในกรณีที่ ได้รบั สิทธิพเิ ศษเป็นอย่างอืน่ ถึงกระนัน้ ทัง้ ในมิสซา ในการประกอบ ศีลศักดิส์ ทิ ธิ์ และในส่วนอืน่ ของพิธกี รรม หลายครัง้ การใช้ภาษาท้องถิน่

36

อาจมีประโยชน์มากแก่ประชาชน ดังนัน้ จึงอนุญาตให้ใช้ภาษาท้องถิน่ ได้อย่างกว้างขวางยิ่งขึ้น โดยเฉพาะในบทอ่านและค�ำตักเตือน ใน บทภาวนาและบทขับร้องบางบท ทัง้ นี้ โดยปฏิบตั ติ ามกฎซึง่ จะบัญญัติ เกีย่ วกับเรือ่ งนีใ้ นบทต่อไปเป็นเรือ่ งๆ” (SC36:1,2)

ในเวลาเดียวกัน สภาฯ ก็ยังส�ำนึกว่าการอธิษฐานภาวนา ต้องการความเงียบด้วย บทอ่านและค�ำอธิบายจ�ำนวนมากเกินไป (โดยเฉพาะในโบสถ์สมัยปัจจุบันที่ระบบเสียงอาจขยายเสียงได้จน บางครั้งอยู่ในระดับสูงหรือมีรูปแบบของเสียงเพี้ยนไปจนไม่น่าฟัง) อาจก่อให้เกิดบรรยากาศที่อึดอัดขึ้นได้ นี่จึงเป็นค�ำแนะน�ำของสภาฯ

“เพือ่ ส่งเสริมการมีร่วมพิธกี รรมอย่างแข็งขัน ควรเอาใจใส่ให้ สัตบุรษุ มีสว่ นในการร้องรับ การตอบ การขับร้องเพลงสดุดี บทสร้อย บทเพลงสรรเสริญต่างๆ รวมทัง้ กิจการ อากัปกิรยิ าและอิรยิ าบถของ ร่างกาย ให้ทกุ คนเงียบสงบด้วยความเคารพในเวลาทีเ่ หมาะสมด้วย” (SC30)

เมื่อกล่าวว่า “เงียบสงบด้วยความเคารพ” สภาสังคายนาฯ หมายถึงความเงียบร่วมกันในพิธีกรรม เป็นความเงียบที่ทุกคนต้อง รักษา (รวมทัง้ พระสงฆ์ผเู้ ป็นประธาน) เป็นเหมือนการหยุดพักในดนตรี บทหนึ่ง เมื่อนักขับร้องเงียบอยู่ช่วงเวลาหนึ่งก่อนจะขับร้องต่อไป ความเงียบต้องเป็นส่วนหนึ่งของพิธีกรรม และเป็นเครื่องหมายว่า พระเยซูเจ้าประทับอยู่ในหมู่ผู้ร่วมพิธี ความเงียบนี้ไม่เหมือนกับ ความเงียบทีผ่ รู้ ว่ มพิธตี อ้ งมีในมิสซาของสภาสังคายนาแห่งเมืองเตร็นท์ ทีผ่ รู้ ว่ มพิธตี อ้ งเงียบขณะทีพ่ ระสงฆ์สวดบทขอบพระคุณเสียงต�ำ่ ๆ ในนาม ของสัตบุรษุ “ความเงียบด้วยความเคารพ” ทีส่ ภาสังคายนาฯ กล่าวถึงนี้ เป็นส่วนหนึง่ ของการเสวนาระหว่างพระเจ้ากับบรรดาบุตรของพระองค์

37

“ในพิ ธี ก รรม พระเจ้ า ตรั ส กั บ ประชากรของพระองค์ พระคริสตเจ้ายังทรงประกาศข่าวดี ประชากรก็ยังตอบพระเจ้าด้วย การขับร้องและอธิษฐานภาวนา” (SC33)

ความเงียบเป็นส่วนหนึง่ ของการสนทนานี้ ต่อไปนีค้ อื ข้อความ ที่ “ค�ำแนะน�ำทัว่ ไป” ของหนังสือมิสซาจารีตโรมันอธิบายความหมาย ของความเงียบที่ต้องมีในช่วงเวลาของวจนพิธีกรรม

“ภาควจนพิธีกรรมต้องจัดขึ้นเพื่อส่งเสริมการร�ำพึงภาวนา ดังนั้นจึงต้องหลีกเลี่ยงรูปแบบความรีบร้อนทุกอย่างที่เป็นอุปสรรค ขัดขวางการส�ำรวมจิตใจ ในวจนพิธีกรรมจึงควรมีช่วงเวลาสั้นๆ ให้ ทุกคนสงบเงียบหลายๆ ครัง้ เหมาะกับกลุม่ ชนทีม่ าชุมนุม ในช่วงเวลา เช่นนี้ พระจิตเจ้าจะทรงช่วยเหลือเขาให้รับพระวาจาเข้ามาในใจและ เตรียมค�ำตอบด้วยการภาวนา ช่วงเวลาเงียบสงบนี้อาจจัดให้มีหลัง บทอ่านแรกและบทอ่านทีส่ อง และหลังการเทศน์ด้วย” (RM56)

38

II. พิธีกรรมประกอบด้วยส่วนที่พระเจ้าทรงก�ำหนด จึง เปลี่ยนแปลงไม่ได้ และประกอบด้วยส่วนที่เปลี่ยนแปลง ได้ ส่วนนีเ้ มือ่ เวลาล่วงไปอาจหรือต้องเปลีย่ นแปลง (SC21)

เครือ่ งหมายในพิธกี รรมมิได้ถกู พระเยซูคริสตเจ้าทรงก�ำหนดไว้ ทุกอย่าง เครื่องหมายจ�ำนวนมากถูกเพิ่มเข้ามาตลอดเวลาหลาย ศตวรรษ และอาจไม่เหมาะกับสมัยของเราแล้วก็เป็นได้ สภาสังคายนาฯ จึงกล่าวว่า

“เพือ่ ประชากรคริสตชนจะได้รบั พระหรรษทานอย่างอุดมสมบูรณ์ ยิง่ ขึน้ จากพิธีกรรม พระศาสนจักร มารดาศักดิ์สิทธิ์มีความประสงค์ ทีจ่ ะปรับปรุงแก้ไขพิธกี รรมทัว่ ไปอย่างจริงจัง เพราะพิธกี รรมประกอบ ด้วยส่วนทีพ่ ระเจ้าทรงก�ำหนดจึงเปลีย่ นแปลงไม่ได้ และประกอบด้วย ส่วนทีเ่ ปลีย่ นแปลงได้ ส่วนนีเ้ มือ่ เวลาล่วงไปอาจหรือต้องเปลีย่ นแปลง ถ้าบังเอิญมีองค์ประกอบที่ไม่สอดคล้องกับธรรมชาติของพิธีกรรม หรือไม่เหมาะสมอีกต่อไป สอดแทรกเข้ามา ในการปรับปรุงแก้ไขนี้ จ�ำเป็นต้องจัดตัวบทและจารีตพิธีใหม่ เพื่อแสดงความหมายของ สิ่งศักดิ์สิทธิ์ให้ปรากฏชัดยิ่งขึ้น เพื่อให้ประชากรคริสตชนเข้าใจ ความหมายได้ง่ายและสมบูรณ์เท่าที่จะเป็นได้ เขาจะได้ร่วมพิธี อย่างแข็งขันเต็มเปี่ยมร่วมกันดังนั้น สภาสังคายนาฯ จึงก�ำหนด กฎเกณฑ์ดังต่อไปนี้” (SC21)

หลักการทางพิธีกรรมที่ว่า “มีบางอย่างที่เปลี่ยนแปลงไม่ได้ บางอย่างเปลีย่ นแปลงได้” และ “มีบางอย่างทีจ่ ำ� เป็นต้องปฏิบตั บิ าง อย่างทีเ่ ลือกปฏิบตั ไิ ด้” นับว่าเป็นก้าวส�ำคัญไปข้างหน้าจากหลักการ ของสภาสังคายนาทีเ่ มืองเตร็นท์ทวี่ า่ “ท�ำได้-ท�ำไม่ได้” ทีว่ างกฎเกณฑ์

39

จารีตของพิธีต่างๆ โดยยึดหลักทางกฎหมายอย่างเคร่งครัด ก�ำหนด ลงไปเลยว่าจารีตพิธีแต่ละอย่างในพิธีกรรม “ท�ำได้หรือท�ำไม่ได้” บทภาวนา ท่าทาง ดนตรี ไม่ว่าจะเปลี่ยนแปลงได้หรือเปลีย่ นแปลง ไม่ได้ถูกก�ำหนดไว้ในรายละเอียดทุกอย่าง และถ้าผู้ประกอบพิ ธี เปลีย่ นแปลงอะไรไปก็อาจท�ำให้การประกอบพิธนี นั้ “ไม่ถกู ต้อง” หรือ “ทั้งไม่ถูกต้องและเป็นโมฆะ”

เราพบความแตกต่ า งอย่ า งมากในหนั ง สื อ มิ ส ซาใหม่ ที่ ค�ำอธิบายพิธี (rubrics) มักจะบอกว่า “ผูป้ ระกอบพิธอี าจใช้ถอ้ ยค�ำ เหล่านีห้ รือทีค่ ล้ายกันทักทายประชาชน” ฯลฯ ผูป้ ระกอบพิธอี าจเลือก บทมิสซาหรือบทอ่านแบบต่างๆ ได้ ฯลฯ ความรับผิดชอบของผูป้ ระกอบ พิธีมิได้อยู่ท่ี “การปฏิบัตติ ามจารีตพิธีที่ก�ำหนดไว้ (ritus servandus) อย่างเคร่งครัด แต่อยู่ที่การประกอบพิธีอย่างที่ช่วยให้ผู้ร่วมพิธีได้มี ส่วนด้วยเต็มทีจ่ ริงๆ (นับได้วา่ เป็น “ศิลปะการประกอบพิธ”ี หรือ “ars celebrandi”) แต่การเดินทางจาก ‘ritus servandus’ (พิธีที่ต้องปฏิบัติ อย่างเคร่งครัด) ไปยัง ‘ars celebrandi’ (ศิลปการประกอบพิธี) นั้น นั บ ว่ า เป็ น ทางยาวและยากที เ ดี ย ว ธรรมนู ญ SC กล่ า วถึ ง การเปลี่ยนแปลงนี้ไว้สั้นๆ ดังนี้

“ผู้มีความเชื่อจ�ำเป็นต้องเตรียมจิตใจอย่างเหมาะสมเมื่อ มาร่วมพิธกี รรม เพือ่ จะได้รบั ผลอย่างเต็มประสิทธิภาพ จิตใจของเขา จะต้องสอดคล้องกับค�ำพูด เขาจะต้องร่วมมือกับพระหรรษทานจาก เบือ้ งบน เพือ่ จะไม่รบั พระหรรษทานนัน้ โดยไม่เกิดผลดังนัน้ ผู้อภิบาล จึงจ�ำเป็นต้องเอาใจใส่ในการประกอบพิธกี รรม ไม่เพียงแต่ปฏิบตั ติ าม กฎเพื่อให้พิธีกรรมไม่เป็นโมฆะหรือถูกต้องเท่านั้น แต่ยังต้องเอาใจ ใส่ให้ผมู้ คี วามเชือ่ มีสว่ นร่วมพิธกี รรมโดยมีความรู้ ร่วมพิธอี ย่างแข็งขัน

40

เพื่อจะได้รับผลจากพิธีกรรมนั้นด้วย”(SC11)

จงสังเกตว่าทุกครัง้ ทีธ่ รรมนูญ SC กล่าวถึงหน้าทีข่ องพระสงฆ์ ในการอบรมบรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ให้มจี ติ ตารมณ์พธิ กี รรมนัน้ เอกสาร นี้จะเรียกเขาว่า “ผู้อภิบาล” (‘shepherds’ หรือ pastors) ค�ำแนะน�ำ ทั่วไปของหนังสือมิสซาจารีตโรมันยังกล่าวอีกว่า

“พระสงฆ์ ผู ้ อ ภิ บ าลยั ง ต้ อ งสอนอี ก ว่ า ในการแจกจ่ า ย ศีลศักดิส์ ทิ ธิ์ พระศาสนจักรมีอำ� นาจก�ำหนดหรือเปลีย่ นแปลงระเบียบ และเงือ่ นไข เกีย่ วกับสิง่ ของทีใ่ ช้เกีย่ วกับเวลาและสถานทีท่ ตี่ า่ งกัน โดย รักษาสาระส�ำคัญไว้ไม่เปลี่ยนแปลง ตามที่พระศาสนจักรเห็นว่าจะ เหมาะสมยิง่ ขึน้ เพือ่ แสดงความเคารพต่อศีลศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละเป็นประโยชน์ มากขึน้ ส�ำหรับผูร้ บั พร้อมกันนัน้ สัตบุรุษยังต้องได้รับค�ำแนะน�ำให้มี ส่วนร่วมอย่างจริงจังมากขึน้ กับพิธกี รรมศักดิส์ ทิ ธิ์ ซึง่ เป็นเครือ่ งหมาย แสดงอย่างชัดเจนยิง่ ขึน้ ว่าศีลมหาสนิทเป็นงานเลีย้ งจริงๆ” (RM282)

ในช่วงเวลา 50 ปีทผี่ า่ นมา เราได้เห็นว่ามีการโต้เถียง กล่าวหา และแก้ขอ้ กล่าวหากันต่างๆ ตลอดมา บางคนยังมีความเสียดายคิดถึง “ช่วงเวลาดีๆ แต่กอ่ นโน้น” เมือ่ ทุกคนต้องปฏิบตั ติ าม ‘ritus sevandus’ (จารีตพิธีที่ก�ำหนดไว้ให้ต้องปฏิบัติ) และทุกคนต้องปฏิบัติตาม การปฏิ บั ติ แ บบเดี ย วเหมื อ นกั น ก็ พ อแล้ ว เพื่ อ สร้ า งเอกภาพและ ความกลมกลืน หลังจากวาติกันที่ 2 ความกระตือรือร้นในการปฏิรปู และโอกาสทีจ่ ะดัดแปลงจารีตพิธี การเข้าสูว่ ัฒนธรรม การฟื้นฟูและ สร้างสรรค์กอ่ ให้เกิดเหตุการณ์ตา่ งๆ ทีเ่ ป็นข้ออ้างได้งา่ ยๆ ทีจ่ ะกล่าวหา การปฏิรูปพิธีกรรมว่าเป็น “การทดลองที่ไร้ระเบียบ” ที่ก่อให้เกิด ความสับสนวุน่ วาย ข้อความทีว่ า่ “การทดลองทีไ่ ร้ระเบียบ” ซึง่ ได้ถกู สือ่ ต่างๆ เผยแพร่และขยายความ มักจะถูกใช้บอ่ ยๆ (และยังถูกใช้อยู)่

41

เพือ่ บรรยายถึงสถานการณ์ในท้องถิน่ ต่างๆ ในแต่ละที่ ข้อความนีก้ ม็ ี ความหมายแตกต่างกัน บางแห่งข้อความนี้อาจหมายถึงการอ่าน ข้อความโบราณทีอ่ ยูน่ อกพระคัมภีร์ หรืออาจหมายถึงการใช้ขนมปัง มีเชือ้ ในมิสซา ในอีกทีห่ นึง่ การไม่ขบั ร้องหรือการอ่านบทเพลงเริม่ พิธี ก็ถูกเรียกว่า “การทดลองที่ไร้ระเบียบ” แล้ว

ข้าพเจ้ายังจ�ำได้ว่าผู้คนรู้สึกสะดุดใจอย่างมากเมื่อวารสาร ฉบับหนึ่งพิมพ์เผยแพร่รูปภาพแรกๆ ของผู้คนที่รับแผ่นศีลมหาสนิท ในมือ ไม่ใช่บนลิ้น เหตุการณ์น้นี ับว่าเป็นเรื่องสะดุดใจจริงๆ และช่วย ให้วารสารฉบับนัน้ ท�ำเงินได้ไม่น้อยทีเดียว

ข้าพเจ้าเชือ่ ว่าการกลับไปอ่านธรรมนูญเรือ่ งพิธกี รรมศักดิส์ ทิ ธิ์ อาจช่วยเราให้แลเห็นเจตนารมณ์ดงั้ เดิมของการปฏิรปู และมีความเข้าใจ ร่วมกันได้ เราอาจไม่เห็นด้วยกับวิธีการที่เจตนารมณ์ดั้งเดิมนี้ถูกน�ำ มาปฏิบัติในบางกรณี แต่นั่นก็ไม่อาจเป็นเหตุผลถูกต้องที่จะปฏิเสธ ไม่ยอมรับการปฏิรปู หรือทีร่ า้ ยกว่านัน้ ถ้าเราจะปฏิเสธไม่ยอมรับการ ปฏิรูปตั้งแต่ต้นโดยตัดสินไว้ล่วงหน้าแล้วว่าการปฏิรูปจะก่อให้เกิด การปฏิบัติไม่ถูกต้องต่างๆ

มีเรื่องหนึ่งที่เราต้องเรียนรู้จากการทดลองน�ำพิธีกรรมเข้าสู่ วัฒนธรรมและการดัดแปลงพิธกี รรม เรื่องนี้เป็นงานที่ยากมากและ ต้องการความเชี่ยวชาญ ความรู้ทั้งในเรื่องพิธีกรรมและวัฒนธรรม รวมทัง้ การสนับสนุนจากชุมชนด้วย ที่ส�ำคัญกว่าหมด ชุมชนท้องถิ่น ต้องยอมรับและท�ำให้การนี้เป็นวิธีการตามธรรมชาติมากเพื่อสื่อ ค�ำสอนของพระคริสตเจ้า

50 ปีนบั ว่าเป็นเวลาทีส่ นั้ มาก ถ้อยค�ำของธรรมนูญ SC ยังสดใหม่ และเป็นแรงบันดาลใจในเรื่องนี้ ถ้อยค�ำเหล่านี้แสดงให้เห็นอย่างดี

42

ถึงเจตนารมณ์ของการให้อสิ ระและความนับถือต่อชุมชนท้องถิน่ ทีส่ ภา สังคายนาฯ ต้องการ

“ในเรือ่ งทีไ่ ม่เกีย่ วกับความเชือ่ หรือคุณประโยชน์สว่ นรวมของ ทัง้ ชุมชน พระศาสนจักรไม่ปรารถนาที่จะวางข้อบังคับให้ปฏิบัติแบบ เดียวกันอย่างเคร่งครัด แม้ในเรือ่ งพิธกี รรม ยิง่ กว่านัน้ พระศาสนจักร ยังเคารพและส่งเสริมคุณลักษณะและพรสวรรค์เฉพาะของเชื้อชาติ และประชากรต่างๆ สิ่งใดในขนบธรรมเนียมของชนชาติเหล่านี้ที่ ไม่ ยึ ด ติ ด กั บ การถื อ นอกรี ต หรื อ ความหลงผิ ด อย่ า งแยกไม่ อ อก พระศาสนจักรก็ยินดีให้คุณค่าและถ้าท�ำได้ยังช่วยบ�ำรุงรักษาไว้เป็น อย่างดีดว้ ย ยิง่ กว่านัน้ บางครัง้ พระศาสนจักรยังรับเข้ามาใช้ในพิธกี รรม ถ้าขนบธรรมเนียมนั้นประสานกลมกลืนกับจิตตารมณ์แท้จริงของ พิธีกรรม” (SC37)

43

III. การประกอบพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ 1. การประกอบพิธกี รรมเป็นการเฉลิมฉลองร่วมกัน

‘ข้ า พเจ้ า เชื่ อ ในพระเจ้ า และในพระเยซู เ จ้ า แต่ ไ ม่ เ ชื่ อ ใน พระศาสนจักร’

‘ข้าพเจ้าชอบมากกว่าที่จะสวดภาวนาคนเดียวในห้องหรือ ในโบสถ์ว่างเปล่า ที่นั่นข้าพเจ้ามีความรู้สึกถึงสิ่งศักดิ์สิทธิ์และ ความเงียบ’

‘มิสซาวันอาทิตย์อึกทึกมากเกินไป มีผู้คนมากเกินไป มีจารีต พิธีมากเกินไป’

รายการข้อความเหล่านี้ที่พบได้บ่อยๆ ในหมู่ชาวคาทอลิก บางกลุ ่ ม และอาจเพิ่ม ต่ อ ไปได้ เ รื่อ ยๆ ข้ อ ความเหล่ า นี้ส ะท้ อ น ความรูส้ กึ ไม่สบายใจ และความไม่อยากประกาศแสดงความเชือ่ และ สวดภาวนาในชุมชนของพระศาสนจักร

ในช่วงเวลาก่อนการประชุมสภาสังคายนาฯ ธรรมเนียมที่จะ ถวายมิสซาเกือบเป็นการส่วนตัวพบได้ทวั่ ไป เมือ่ มีพระสงฆ์หลายองค์ สังกัดอยูก่ บั วัดหนึง่ พระสงฆ์เหล่านีก้ ถ็ วายมิสซาของตนตามพระแท่น ข้างๆ ที่สร้างไว้เพื่อการนี้ คุณอาจเห็นมิสซาหนึ่งก�ำลังถวายอยู่ที่ พระแท่นใหญ่ มีพธิ โี ปรดศีลล้างบาปทีพ่ ระแท่นด้านข้างพระแท่นหนึง่ มีมิสซาส�ำหรับผู้ตายที่อีกพระแท่นหนึ่ง....ทั้งหมดนี้ในเวลาเดียวกัน ตามบ้านนักบวช ปรากฏการณ์การถวายมิสซาพร้อมกันตามพระแท่น ข้างต่างๆ เป็นธรรมเนียมปฏิบตั ทิ พี่ บได้ทวั่ ไป สภาสังคายนาฯจะรือ้ ฟืน้ ธรรมเนียมโบราณการถวายสหบูชา ซึ่งแสดงให้เห็นเอกภาพของ สมณภาพอย่างชัดเจน และยังเน้นให้เห็นธรรมชาติของการเฉลิมฉลอง

44

ร่วมกันด้วย (SC57)

การปฏิรปู ของสภาสังคายนาฯ ซึง่ ตัง้ อยู่บนหลักการทีถ่ กู ต้อง ของพิธีกรรมของคริสตศาสนา เน้นลักษณะชุมชนของการประกอบ พิธกี รรมทุกอย่างด้วยถ้อยค�ำต่อไปนี้

“พิธกี รรมไม่ใช่กจิ การของแต่ละคนเป็นส่วนตัว แต่เป็นการเฉลิม ฉลองของพระศาสนจักร ซึ่งเป็น “เครื่องหมายแสดงเอกภาพ” กล่าว คือ ประชากรศักดิส์ ทิ ธิท์ รี่ วมกันเป็นหนึง่ เดียว และอยูใ่ ต้ปกครองของ บรรดาพระสังฆราชดังนัน้ พิธกี รรมจึงเป็นกิจกรรมของพระศาสนจักร ทั้ ง หมดที่ ร วมกั น เป็ น พระกายทิ พ ย์ แสดงให้ เ ห็ น และก่ อ ให้ เ กิ ด พระกายนี้ แต่สมาชิกแต่ละคนเกี่ยวข้องกับกิจกรรมนี้โดยวิธีการ สถานภาพ หน้าที่ และการมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันในรูปแบบต่างๆ” (SC26)

การประกอบพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ทุกครั้งเป็นการเฉลิมฉลอง ของพระศาสนจักรที่ปรากฏอยู่ในแต่ชุมชนของผู้มคี วามเชื่อ ไม่ว่าจะ เป็ น ชุ ม ชนเล็กน้อยหรือยากจนเท่าใดก็ตาม ดังที่ธรรมนูญเรื่อง พระศาสนจักรกล่าวไว้วา่

“พระศาสนจักรนี้ของพระคริสตเจ้าอยู่เป็นปัจจุบันจริงๆ ใน ทุกชุมชนท้องถิ่นของผู้มีความเชื่อซึ่งได้ชื่อในพันธสัญญาใหม่ว่า “พระศาสนจักร” ร่วมกับผู้อภิบาลของตน.....พระคริสตเจ้าประทับ อยู่ในชุมชนเหล่านี้ แม้บ่อยๆ จะเป็นชุมชนเล็กๆ และยากจน หรือ ด�ำเนินชีวติ กระจัดกระจายอยูใ่ นทีต่ า่ งๆ และเดชะการประทับอยูข่ อง พระองค์ พระศาสนจักรหนึง่ เดียว ศักดิส์ ทิ ธิ์ คาทอลิก และสืบเนือ่ งจาก อัครสาวก ก็ถูกน�ำมารวมกันอยู่ท่นี ั่น” (LG26)

45

ความเชื่อส�ำคัญมากๆ ที่ว่าพระศาสนจักรเป็นอยู่จริงๆ ใน แต่ละชุมชนท้องถิน่ ของผูม้ คี วามเชือ่ นีม้ หี ลักฐานมัน่ คงอยูใ่ นพระคัมภีร์ หนั ง สือ หลายเล่ ม ในพั น ธสั ญ ญาใหม่ ใ ช้ ค� ำ ว่ า “พระศาสนจั ก ร” (ekklesia) ในสถานการณ์ต่างๆ บางครั้งค�ำนี้หมายถึงพระศาสนจักร สากล พระเยซูเจ้าตรัสกับเปโตรดังนี้ “เราบอกท่านว่า ท่านคือศิลา และบนศิลานี้ เราจะตั้งพระศาสนจักรของเรา ประตูนรกจะไม่มวี นั ชนะพระศาสนจักรได้” (มธ 16:18) ในโอกาสอืน่ ค�ำว่า “พระศาสนจักร” หมายถึงกลุม่ คริสตชนหลายกลุม่ ทีก่ ระจัดกระจายอยูใ่ นพืน้ ทีบ่ ริเวณ หนึ่ง “ขณะนั้น พระศาสนจักรมีสันติภาพทั่วแคว้นยูเดีย กาลิลี และ สะมาเรีย พระศาสนจักรเติบโตขึ้น มีความเคารพย�ำเกรงองค์พระผู้ เป็นเจ้า และได้รบั ก�ำลังใจจากพระจิตเจ้าอย่างเต็มเปีย่ ม” (กจ 9:31) หรือหมายถึงชุมชนผู้มีความเชื่อในสถานที่หนึ่ง “เปาโล ซึ่งพระเจ้า ทรงเรียกให้เป็นอัครสาวกของพระคริสตเยซูตามพระประสงค์ของ พระองค์ และจากโสสเธเนสพี่น้องของเรา ถึงพระศาสนจักรของ พระเจ้า ที่อยู่ ณ เมืองโครินธ์” (1 คร 1:1-2) บ่อยมาก ค�ำว่า “พระศาสนจักร” หมายถึงชุมชนเล็กๆ ของผู้มีความเชื่อ ในจดหมาย ถึงชาวโรม เปาโลส่งความคิดถึงมายังเพื่อนสนิทและผู้ร่วมงานของ ท่ า น กล่ า วว่ า “ขอฝากความคิ ด ถึ ง ปริ ส สิ ล ลาและอาควิ ล ลา ผู้ร่วมงานกับข้าพเจ้าในพระคริสตเยซู และขอฝากความคิดถึงกลุ่ม คริสตชน (หรือ “พระศาสนจักร”) ที่ชุมนุมกันในบ้านของเขาด้วย” (รม 16:3,5) แม้กระทั่งชุมชนเล็กๆ ในบ้านของเพื่อนคนหนึ่งก็เป็น พระศาสนจักรในบ้านที่แสดงให้เห็นพระศาสนจักรทัง้ หมด

ในความเป็นจริง ชุมชนที่ก�ำลังประกอบพิธีกรรมไม่อาจเป็น พระศาสนจักรสากลทัง้ หมด หรือพระศาสนจักรท้องถิน่ ทัง้ หมดได้ แต่เรา

46

ก็เชือ่ ว่าการประกอบพิธกี รรมใดๆ ไม่วา่ ทีช่ มุ ชนหนึง่ ก�ำลังปฏิบตั อิ ยูก่ ็ เป็นการประกอบพิธีของทุกคนในพระศาสนจักรท้องถิ่นนั้นและของ พระศาสนจักรสากลทั้งหมดด้วย “พิ ธี ก รรมจึ ง เป็ น กิ จ กรรมของ พระศาสนจักรทั้งหมดที่รวมกันเป็นพระกายทิพย์ แสดงให้เห็นและ ก่อให้เกิดพระกายนี้” (SC26)

ธรรมนูญข้อนี้ยังขยายความสอนเราเรื่องนี้ลึกซึ้งยิ่งขึ้นโดย บอกเพิม่ อีกว่าชุมชนทีก่ ำ� ลังประกอบพิธกี รรมเป็น “ประชากรศักดิส์ ทิ ธิ์ ที่รวมกันอย่างมีระเบียบใต้ปกครองของพระสังฆราช”

พระสังฆราชแต่ละองค์มีความสัมพันธ์กับพระสังฆราชอื่นๆ ทัว่ โลก และทุกองค์ลว้ นมีความสัมพันธ์กบั พระสังฆราชแห่งกรุงโรม คือ พระสันตะปาปา และรวมกันเป็นชุมชนสากล คือคณะพระสังฆราช นีเ่ ป็น เหตุผลทีท่ ำ� ไมพระสงฆ์จงึ กล่าวในบทขอบพระคุณว่า “(ข้าแต่พระบิดาเจ้า) โปรดทรงระลึกถึงพระศาสนจักรทีแ่ ผ่ขยายไปทัว่ โลก ... เป็นหนึง่ เดียว กับสมเด็จพระสันตะปาปา... พระสังฆราช(ของข้าพเจ้าทั้งหลาย)..” พระศาสนจักรยังถูกเรียกว่า “ศีลศักดิส์ ทิ ธิแ์ ห่งเอกภาพ” ซึง่ เป็นค�ำทีจ่ ะ ถูกใช้และพัฒนาขึ้นในเอกสารอีกหลายฉบับของสภาสั ง คายนาฯ พระศาสนจักรในฐานะทีเ่ ป็นพระกายทิพย์ของพระเยซูเจ้าซึง่ ทรงเป็น “เครื่องหมายศักดิ์สิทธิ์” (Sacrament) ของพระเจ้าที่มนุษย์มอง ไม่เห็น ก็เป็น “ศีลศักดิส์ ทิ ธิ”์ ด้วย คือเป็นเครือ่ งหมายของการประทับ อยู ่ ข องพระเยซู เ จ้ า ในค� ำ อธิษ ฐานภาวนาและการกระท�ำของตน ธรรมนูญเรื่องพระศาสนจักรกล่าวถึงพันธกิจของพระศาสนจักรไว้ ดังนี้ว่า

“เพือ่ น�ำแสงสว่างของพระคริสตเจ้ามาสูม่ นุษย์ทกุ คน เป็นแสง สว่า งเจิด จ้า ที่ฉายให้เห็นบนใบหน้าของพระศาสนจั ก ร” เพราะ

47

“พระศาสนจั ก รในองค์ พ ระคริส ตเจ้ า เป็ น “ศีล ศั ก ดิ์สิท ธิ์” หรือ “เครือ่ งหมายและเครือ่ งมือ” ทัง้ ของความสัมพันธ์ใกล้ชดิ กับพระเจ้า และของเอกภาพของมนุษยชาติทั้งมวล” (LG1)

พระธรรมล�ำ้ ลึกเรือ่ งพระศาสนจักรมีความสัมพันธ์อย่างใกล้ชดิ กับพระธรรมล�้ำลึกเรื่องศีลมหาสนิท เมื่อรับประทานพระกายของ พระคริสตเจ้า เราก็กลับเป็นพระกายของพระคริสตเจ้าด้วย

“เพราะการรับพระกายและพระโลหิตของพระคริสตเจ้าไม่ทำ� อะไรนอกจากท�ำให้เราเปลีย่ นแปลงเป็นสิง่ ทีเ่ รารับประทานเป็นอาหาร” (LG26)

โดยการมีสว่ นร่วมในศีลมหาสนิท ชุมชน(คริสตชน)กลายเป็น พระศาสนจักรซึ่งเป็นพระกายของพระเยซูเจ้า ธรรมนูญ SC อธิบาย ค�ำสอนนี้โดยเพิ่มข้อความว่า

“ทุกครัง้ ทีพ่ ธิ ตี า่ งๆ ตามลักษณะเฉพาะของแต่ละพิธี เรียกร้อง ให้มีการเฉลิมฉลองส่วนรวม โดยที่สัตบุรุษทุกคนมีส่วนร่วมอย่าง แข็งขัน จึงต้องย�ำ้ เท่าทีท่ ำ� ได้วา่ การฉลองแบบนีด้ กี ว่าการเฉลิมฉลอง เป็นเอกเทศซึ่งเป็นกิจกรรมส่วนตัวควรปฏิบัติเช่นนี้โดยเฉพาะเมื่อ ประกอบพิธมี สิ ซา แม้วา่ ทุกมิสซาในตัวเองมีลกั ษณะเป็นส่วนรวมของ สังคมอยูแ่ ล้วก็ตาม และควรปฏิบตั เิ ช่นนีเ้ มือ่ ประกอบพิธศี ลี ศักดิส์ ทิ ธิ์ ด้วย” (SC27)

กลุ ่ ม คริ ส ตชนที่ ม าชุ ม นุ ม กั น เพื่ อ ประกอบพิ ธี ก รรมเป็ น “พระศาสนจักร” ในความหมายสมบูรณ์ของค�ำนี้ ทุกสิง่ ทีเ่ ราอาจกล่าว ถึงพระศาสนจักร เราก็อาจกล่าวได้ถงึ ชุมชนทีก่ ำ� ลังประกอบพิธกี รรม ด้วย ชุมชนนีเ้ ป็นประชากรของพระเจ้า เป็นพระกายของพระคริสตเจ้า เป็นพระวิหารของพระจิตเจ้า เป็นภาพของพระศาสนจักรทัง้ ในโลกนีแ้ ละ

48

ในสวรรค์ พระศาสนจักรได้รบั เรียกมาเพือ่ อธิษฐานภาวนาและประกาศ ข่าวดี เพื่อพิศเพ่งและปฏิบัตงิ าน เมื่อเราสวดบท “ข้าพเจ้าเชื่อ” ใน มิสซาและกล่าวว่า “ข้าพเจ้าเชือ่ ในพระศาสนจักรหนึง่ เดียว ศักดิส์ ทิ ธิ์ สากล และสืบเนื่องมาจากอัครสาวก” เราอาจหันไปรอบๆ และบอก ด้วยว่า “ซึ่งอยู่ที่นี่และเวลานี้ ในชุมชนนี้”

การอบรมบรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ในเรือ่ งพิธกี รรมจึงเป็นสิง่ ส�ำคัญ อย่างยิง่ พระเจ้าทรงมอบขุมทรัพย์ให้แก่เรา บรรดาผูอ้ ภิบาล เพือ่ ช่วย บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ให้สำ� นึกถึงกระแสเรียกและพันธกิจของเขา เขามี ความกระหายอาหารบ�ำรุงก�ำลังนี้ที่จะเพิ่มพูนความเข้าใจความเชื่อ ของเขาและท�ำให้เขาพร้อมยิ่งขึ้นที่จะรับพระหรรษทานของพระเจ้า

49

2. การประกอบพิธกี รรมเป็นการเฉลิมฉลองทีม่ รี ะเบียบ

พระศาสนจักรไม่เป็นเพียงองค์การหนึง่ พระศาสนจักรเป็นร่าง ทรงชีวติ เป็นพระกาย(ทิพย์)ของพระคริสตเจ้า ในฐานะที่เป็นร่างทรง ชีวิต ชุมชนพระศาสนจักรจึงมีส่วนประกอบต่างๆ ที่มีหน้าที่ต่างกัน เพื่อความเป็นอยู่อย่างดีของร่างกายทัง้ หมด เป็นพระจิตองค์เดียวกัน คือพระจิตของพระเยซูเจ้าทีท่ รงก�ำหนดของประทานจากพระองค์โดย อิสระเสรี ไม่ใช่เรื่องส�ำคัญเลยว่าใครเป็นผูใ้ หญ่ ใครเป็นผูน้ อ้ ยในการ ปฏิบตั หิ น้าทีต่ า่ งๆ “ศาสนบริการ” ทุกอย่างมีศักดิ์ศรีและบทบาทของ ตน แต่ละคนจึงจ�ำเป็นต้องให้ความเคารพต่อกัน ร่วมมือกันและปฏิบตั ิ บทบาทเฉพาะของตนเท่านัน้

“ในพิธีกรรม แต่ละคน ทั้งศาสนบริกรและสัตบุรุษผู้มีหน้าที่ ต้องท�ำเฉพาะหน้าที่นั้นทั้งหมดซึ่งเป็นของตน ตามลักษณะของพิธี และตามกฎของพิธีกรรม” (SC28)

สภาสังคายนาฯต้องการปฏิรปู อะไรเมือ่ กล่าวถ้อยค�ำเหล่านี ้ ใน พิธกี รรมสมัยก่อนสภาสังคายนาฯ พิธกี รรมของสังคายนาเมืองเตร็นท์ พระสงฆ์ผู้ประกอบพิธีต้องอ่านเสียงเบาๆ ทุกสิ่งที่คนอื่นอ่านหรือ ขับร้องระหว่างมิสซาด้วย คล้ายกับว่าทุกสิ่งจะถูกต้องและไม่เป็น โมฆะด้านพิธีกรรมก็ต่อเมื่อพระสงฆ์ผู้ประกอบพิธีประทับตราเห็น ด้วยเท่านัน้ พิธีกรรมนับได้ว่าเป็น “กิจของสงฆ์” จริงๆ ศาสนบริการ ต่างๆ ในพิธีกรรมเป็น “การผูกขาด” ของคณะสงฆ์ ฆราวาสไม่มี บทบาทแท้จริงแต่ประการใดในพิธกี รรม ค�ำสอนเรือ่ ง “สมณภาพของ ผู้ได้รับศีลล้างบาป” เป็นเรื่องเกือบจะไม่เป็นที่รู้จักส�ำหรับชาว คาทอลิกส่วนใหญ่และความหลายหลากของศาสนบริการด้านพิธกี รรม

50

เป็นเรื่องฟุ่มเฟือยในสถานที่ประกอบพิธีที่มีเพียงแบบเดียว

พิธีกรรมคาทอลิกเป็นธุระของคณะสงฆ์เท่านั้นตั้งแต่เมื่อไร และเพราะเหตุใด?

เรื่องนี้พัฒนาขึ้นในยุโรปในสมัยกลาง มาถูกท้าทายอย่าง ฉับพลันโดยการปฏิรปู ทางศาสนาของลัทธิโปรเตสแตนต์ และถูกตรา ขึ้ น เป็ น กฎหมายโดยสภาสั ง คายนาที่ เ มื อ งเตร็ น ท์ เ ป็ น การแก้ ไ ข สถานการณ์ต่อต้านการปฏิรูปทางศาสนาดังกล่าว

การที่พิธีกรรมเป็นธุระของคณะสงฆ์เท่านั้นเห็นได้ชัดที่สุดใน ประวัตสิ ถาปัตยกรรมของโบสถ์ในยุคต่างๆ ทีผ่ ่านมา สถาปัตยกรรม คาทอลิกเป็นเสมือนกระจกทีส่ ะท้อนเทววิทยาของสมัยนัน้ ได้เป็นอย่าง ดี อาสนวิหารที่งดงามเหล่านั้นซึ่งเป็นงานชิ้นเอกที่แสดงความคิด สร้างสรรค์และความคิดใหม่ๆ นัน้ ซึง่ มักจะถูกสร้างขึน้ โดยคนยากจน ในสถานที่นนั้ ทุกวันนีย้ ังคงเป็นพยานของความเชื่อและความงดงาม ได้อย่างน่าประทับใจ แน่ทีเดียว บรรยากาศของความเงียบอย่าง ลึกซึ้ง แสงสว่างสลัวๆ ที่ส่องผ่านกระจกสีต่างๆ เสียงดนตรีจาก ออร์ แ กนลมและท� ำ นองเพลงประสานหลายเสี ย ง บทเพลง เกรโกเรียน....คณะสงฆ์ทสี่ วมอาภรณ์อย่างสวยงามพร้อมกับบรรดา ผูช้ ว่ ยพิธี คณะนักขับร้อง... ภาษาละติน ภาษาของคณะสงฆ์และผูไ้ ด้รบั การศึกษา.... ทุกสิง่ เหล่านีล้ ว้ นเพิม่ บรรยากาศเหนือความเป็นจริงให้ มากขึ้น

เมือ่ ได้กล่าวเช่นนีแ้ ล้ว เราอาจจะถามว่า “แล้วทีอ่ ยูแ่ ละบทบาท ของประชาชนในอาสนวิหารเหล่านี้อยู่ตรงไหนกัน” คณะสงฆ์เป็น ผู้ประกอบพิธี ส่วนประชาชนก็เป็นเพียง “ผู้ดู” อย่างเงียบๆ และโดย ทัว่ ไป เขาก็มคี วามสุขแล้วทีเ่ ป็นอย่างนัน้ เขาเหล่านัน้ ก็สวดบทภาวนา

51

ส่วนตัวของตน มีกิจศรัทธาเฉพาะของตน ฟังบทเทศน์ของพระสงฆ์ เขามีประสบการณ์ถึงสิ่งศักดิ์สิทธิ์ พระธรรมล�้ำลึก และสิ่งที่เป็น โลกุตระเหนือธรรมชาติ นานๆ ทีเขาจึงรับศีลมหาสนิทสักครั้งหนึ่ง แต่เขาก็ได้รับเครื่องหล่อเลี้ยงเพียงพอส�ำหรับชีวิตความศรัทธา ของตน

เวลาผ่านไปหลายศตวรรษ สังคมได้เปลีย่ นแปลงไปอย่างมาก ระดับการศึกษาของประชาชนได้เพิ่มขึ้นอย่างน่าตกใจ การศึกษาไม่ ถูกผูกขาดอยู่ในหมู่คณะสงฆ์เท่านัน้ การศึกษาเป็นเรือ่ งทางโลกของ คนทัว่ ไปด้วย ภาษาประจ�ำชาติตา่ งๆ ได้เติบโตขึน้ ในยุโรป ภาษาละติน ไม่ได้เป็นภาษาที่ใช้พูดจาสนทนากันอีกต่อไป ต�ำแหน่งของคณะสงฆ์ ในสังคมก็เปลีย่ นแปลงไปอย่างมาก บทบาทของฆราวาสถูกมองใน มุมมองใหม่ ขบวนการด้านพิธีกรรมได้ปฏิบัติงานอย่างน่าพิศวงใน การอบรมฆราวาส สภาสังคายนาฯ รูส้ กึ ว่าถึงเวลาแล้วทีจ่ ะต้องปฏิรปู พิธีกรรมเพื่อให้ประชาชนได้ส�ำนึกถึงศักดิ์ศรี บทบาท พันธกิจและ หน้าที่ของตน

“พิธีกรรมไม่ใช่กิจการของแต่ละคนเป็นส่วนตัว แต่เป็นการ เฉลิมฉลองของพระศาสนจักร ซึ่งเป็น “เครื่องหมายแสดงเอกภาพ” กล่าวคือ ประชากรศักดิส์ ทิ ธิท์ รี่ วมกันเป็นหนึง่ เดียว และอยูใ่ ต้ปกครอง ของบรรดาพระสั ง ฆราช ดั ง นั้ น พิ ธี ก รรมจึ ง เป็ น กิ จ กรรมของ พระศาสนจักรทั้งหมดที่รวมกันเป็นพระกายทิพย์ แสดงให้เห็นและ ก่อให้เกิดพระกายนี้ แต่สมาชิกแต่ละคนเกี่ยวข้องกับกิจกรรมนี้โดย วิธีการ สถานภาพ หน้าที่ และการมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันในรูปแบบ ต่างๆ” (SC26)

52

ถ้อยค�ำเหล่านีอ้ ธิบายเทววิทยาใหม่ของพิธกี รรม พิธกี รรมของ คริสตศาสนาไม่ใช่จารีตพิธีที่สมาชิกบางคนของพระศาสนจักรเป็น ผู้ประกอบ แต่เป็นกิจกรรมของพระศาสนจักรทัง้ หมด การนี้นับว่า เป็นการปฏิวัติแท้จริงที่เรียกร้องให้มีการเปลี่ยนแปลงจิตใจและท่าที ใหม่จากสมาชิกแต่ละคนขององค์การ เราปฏิรปู พิธกี รรม แต่พธิ กี รรม ก็จะปฏิรูปเราและปั้นเราให้เป็นประชากรของพระเจ้าซึ่งเฉลิมฉลอง พระธรรมล�้ำลึกของพระเจ้า ทุกวันนี้เราพูดบ่อยๆ ว่า “พระสงฆ์หัน หน้าหาประชาชน” หรือ “ประชาชนอยู่ด้านหลังหรือข้างพระสงฆ์...” หรือ “ทุกคนก�ำลังมองไปข้างหน้าในทิศทางเดียวกัน” ฯลฯ ข้อความ เหล่านี้ไม่ได้ตอบค�ำถามพื้นฐานที่ว่า “ใครคือประชาชนที่ยืนอยู่ข้าง หน้า ข้างหลัง หรือข้างพระสงฆ์ และอะไรคือบทบาทของเขาใน พิธีกรรม?”

“ผูช้ ว่ ยพิธี ผูอ้ า่ น ผูอ้ ธิบายพิธี และคณะนักขับร้อง ต่างมีสว่ น ในพิธกี รรมอย่างแท้จริง ดังนั้น เขาควรท�ำหน้าที่ของตนด้วยความ เลื่อมใสศรัทธาอย่างจริงใจและด้วยความเป็นระเบียบเรียบร้อย สมกับศาสนบริการยิ่งใหญ่เช่นนี้ และสมกับที่ประชากรของพระเจ้า มีสิทธิที่จะเรียกร้องให้เขาปฏิบัติดังนั้น บุคคลเหล่านี้ต้องได้รับการ อบรมให้มีจิตตารมณ์ของพิธีกรรมตามส่วนที่เหมาะกับตน และเขา ต้องได้รับการอบรมให้ท�ำหน้าที่ของตนอย่างถูกต้องตามกฎและ มีระเบียบ” (SC29)

ศาสนบริกรฆราวาสไม่ใช่คณะสงฆ์ระดับต�ำ่ กว่าหรือเป็นผูช้ ว่ ย ของพระสงฆ์ (ในภาษาอิตาเลียน ค�ำที่หมายถึงผู้ช่วยมิสซาคือค�ำว่า ‘chierichetti’ ซึง่ แปลตามตัวอักษรได้วา่ “คณะสงฆ์เล็กๆ”) เขาเหล่านี้ มีบทบาทที่ต้องปฏิบัติเพื่อการบันดาลความศักดิ์สิทธิ์แก่ทุกคนและ

53

การถวายพระเกียรติแด่พระเจ้า เขาปฏิบตั หิ น้าทีจ่ ริงๆ ด้านพิธกี รรม เมื่อมีการอ่านพระคัมภีร์ ความสนใจของทุกคนที่มาชุมนุมกัน รวม ทัง้ พระสงฆ์ มุ่งไปสู่บรรณฐาน (ambo) เมือ่ นักขับร้องก�ำลังขับร้อง เขา ก็ปฏิบตั บิ ทบาทด้านพิธกี รรมโดยแท้จริง... น่าสังเกตอีกครั้งหนึ่งว่า รายการของศาสนบริกรด้านพิธกี รรมทีก่ ล่าวถึงในบทความนีไ้ ม่ตอ้ งการ จะเป็นรายการทีม่ ผี ลบังคับด้านกฎหมายอย่างเด็ดขาด สภาสังคายนาฯ ต้องการเปิดประตูให้มศี าสนบริการอืน่ ๆของฆราวาสอีกในการประกอบ พิธีกรรม

อาจเป็นการออกนอกเรื่องที่จะคิดว่า เนื่องจากบริกรแจก ศีลมหาสนิทหรือบริกรอืน่ ที่พระศาสนจักรได้รับรองในภายหลังไม่ได้ ถูกกล่าวถึงไว้ในรายการ จึงหมายความว่าสภาสังคายนาฯ ไม่ได้ถอื ว่า คนเหล่านีเ้ ป็นศาสนบริกรด้านพิธกี รรม คงจะมีประโยชน์มากกว่ามาก ส�ำหรับทุกคนทีจ่ ะใช้เวลาของเราท�ำให้การปฏิรปู นีส้ ำ� เร็จไปในมิสซา วันอาทิตย์ของเรา การอบรมด้านพิธีกรรมของผู้ช่วยพิธี ผู้อ่าน ผูอ้ ธิบายพิธี นักขับร้อง บริกรแจกศีลมหาสนิท ฯลฯ มีจดุ ประสงค์เพือ่ จะให้ผปู้ ฏิบตั หิ น้าทีเ่ หล่านี้ “ดืม่ ด�ำ่ อย่างลึกซึง้ ด้วยจิตตารมณ์พธิ กี รรม แต่ละคนตามความสามารถ และเขาต้องได้รบั การฝึกให้ปฏิบตั หิ น้าที่ ของตนโดยถูกต้องและอย่างมีระเบียบ”

ใครมีอำ� นาจก�ำหนดให้มกี ารประกอบพิธกี รรมอย่างมีระเบียบ?

ในช่วงเวลาก่อนวาติกันที่ 2 สมเด็จพระสันตะปาปาทรงมี อ�ำนาจเด็ดขาดเพียงพระองค์เดียวทีจ่ ะวางกฎเกณฑ์ดา้ นพิธกี รรมซึง่ มีผลใช้บังคับโดยแท้จริงได้ ประมวลกฎหมายพระศาสนจักรปี ค.ศ.

1917 กล่าวไว้อย่างชัดเจนว่าในพระศาสนจักรละติน ผูม้ อี ำ� นาจเด็ดขาด แต่ผเู้ ดียวทีจ่ ะก�ำหนดเรือ่ งพิธกี รรมก็คอื สมเด็จพระสันตะปาปา บรรดา

54

พระสังฆราชมีอำ� นาจเพียงแต่จดั การเรือ่ ง “กิจศรัทธาแบบชาวบ้าน” ของท้องถิ่นเท่านัน้ พระสังฆราชไม่มอี ำ� นาจจัดพิมพ์หนังสือพิธกี รรม จริงๆ ได้เลย เนือ่ งจากว่าตามประมวลกฎหมายพระศาสนจักรฉบับเก่า ไม่ได้มกี ารแยกแยะชัดเจนระหว่างเรือ่ งทีเ่ ปลีย่ นแปลงไม่ได้และเรือ่ งที่ อาจเปลีย่ นแปลงได้ กฎจารีตพิธี (rubrics) ทุกข้อจึงมีผลบังคับเท่าๆ กัน และไม่อนุญาตให้มกี ารเปลีย่ นแปลงแก้ไขใดๆ ขบวนการพิธกี รรมได้ เน้นการศึกษาถึงอ�ำนาจของพระสังฆราชในเรือ่ งต่างๆ เกีย่ วกับพิธกี รรม ในช่วงเวลาการถกเถียงเตรียมการประชุมส�ำหรับสภาสังคายนาวาติกนั ที่ 2 ได้มผี สู้ นับสนุนสองความเห็นด้วยกัน ธรรมนูญ SC จึงแสดงให้เห็น การประนีประนอมในแบบหนึ่ง ในด้านหนึ่งธรรมนูญนี้ยืนยันว่า

“การออกกฎข้ อ บั ง คั บ เกี่ ย วกั บ พิ ธี ก รรมเป็ น อ� ำ นาจของ พระศาสนจักรเท่านัน้ กล่าวคือ เป็นอ�ำนาจของสันตะส�ำนัก และเป็น อ�ำนาจของพระสังฆราชตามที่กฎหมายก�ำหนด” (SC22.1) แต่เมื่อ ก�ำหนดว่าพระสังฆราชมีอ�ำนาจจัดการเกี่ยวกับพิธีกรรมในเรื่องใด บ้าง ธรรมนูญก็กล่าวเพียงว่า

“กิจศรัทธาทีป่ ระชากรคริสตชนนิยมปฏิบตั นิ นั้ ควรได้รบั การ ส่งเสริมอย่างมาก เพียงแต่ตอ้ งสอดคล้องกับกฎหมายและข้อก�ำหนด ของพระศาสนจักร” (SC13)

ในกรณีนี้ พระสังฆราชไม่ได้เกีย่ วข้องกับเรือ่ งพิธกี รรมโดยตรง แต่เกีย่ วกับ “กิจศรัทธาเฉพาะของพระศาสนจักรท้องถิ่นแต่ละแห่ง” เราต้องจ�ำไว้ว่าธรรมนูญเรื่องพิธีกรรมเป็นเอกสารฉบับแรกที่ได้รับ การพิจารณาของบรรดาพระสังฆราชผู้เข้าร่วมประชุม เทววิทยาที่ พัฒนามากขึ้นเกี่ยวกับพระศาสนจักรท้องถิ่นจะปรากฏชัดเจนใน ธรรมนูญเกี่ยวกับพระศาสนจักร ประมวลกฎหมายพระศาสนจักรปี

55

ค.ศ.1983 จะสะท้อนมุมมองที่พัฒนาขึ้นแล้วนี้เมื่อกล่าวว่า

“แนวทางของพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ขึ้นต่ออ�ำนาจปกครองของ พระศาสนจักรทีม่ อี ยูก่ บั สันตะส�ำนัก และพระสังฆราชแห่งสังฆมณฑล ตามที่กฎหมายก�ำหนดไว้ ภายในขอบเขตอ�ำนาจหน้าที่ พระสังฆราช แห่ ง สั ง ฆมณฑลมี ห น้ า ที่ ต ้ อ งก� ำ หนดกฎระเบี ย บด้ า นพิ ธี ก รรม ในพระศาสนจักรที่อยู่ในความรับผิดชอบของตน กฎระเบียบเหล่านี้ มีผลบังคับทุกคน” (มาตรา 838.1,4)

56

IV. การมีส่วนร่วมพิธีกรรมอย่างแข็งขัน 1. การมีสว่ นร่วมการประกอบพิธกี รรมอย่างแข็งขัน

ของประชาชน

การมีส่วนร่วมพิธีกรรมอย่างแข็งขันเป็นเสียงเรียกร้องของ ขบวนการพิธกี รรมในยุโรป ขบวนการพิธกี รรมแนะน�ำให้ประชาชนใช้ หนังสือมิสซาเป็นเครือ่ งมือทางปฏิบตั เิ พือ่ ช่วยให้ประชาชนอ่านข้อความ ทีพ่ ระสงฆ์กำ� ลังกล่าวหรืออ่านเป็นภาษาละตินจากหนังสือมิสซาเป็น ภาษาของตน เรือ่ งนีน้ บั ได้วา่ เป็นก้าวไปข้างหน้าหนึง่ ก้าวแล้ว แต่กย็ งั ไม่ใช่การมีส่วนร่วมของชุมชนอย่างแท้จริง

เมื่อวันที่ 22 พฤศจิกายน ค.ศ.1904 สมเด็จพระสันตะปาปา ปีโอที่ 10 ในพระสมณสาสน์ ‘Tra le sollecitudini’ ทรงคิดประดิษฐ์วลี หนึง่ ทีด่ งึ ดูดอย่างมากเพือ่ หมายถึงการทีส่ ตั บุรษุ มีสว่ นร่วมในพิธกี รรม คือวลีวา่ ‘actuosa partecipatio’ หรือ “การมีสว่ นร่วมอย่างแข็งขัน” ขบวนการพิธีกรรมได้รับเอาวลีนี้มาเป็นธงของขบวนการ บรรดา พระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุมสภาสังคายนาฯ ได้รบั วลีนี้ และวลีนกี้ ไ็ ด้เป็น ความคิดที่พบได้ตลอดเวลาในธรรมนูญเรื่องพิธกี รรม ความคิดนี้ได้ รับการกล่าวถึงโดยใช้วิธีพูดต่างๆ ที่หลากหลาย เช่น ‘บรรดาผูม้ ี ความเชือ่ จะมีสว่ นร่วมประกอบพิธกี รรมอย่างเต็มทีแ่ ละอย่างแข็งขัน’ (SC14), ‘ให้ประชากรคริสตชนเข้าใจความหมายได้ง่ายและสมบูรณ์ เท่าทีจ่ ะเป็นได้ เขาจะได้รว่ มพิธอี ย่างแข็งขันเต็มเปีย่ มร่วมกัน’ (SC21), ‘อย่างรูส้ ำ� นึก’ (SC14), ‘จะได้รว่ มกิจกรรมศักดิส์ ทิ ธิอ์ ย่างรูส้ ำ� นึก อย่าง เลื่อมใสศรัทธาและแข็งขัน’ (SC48), ‘ทั้งในด้านจิตใจและภายนอก’ (SC19) ฯลฯ

57

สภาสังคายนาฯให้ความส�ำคัญอย่างมากแก่การทีป่ ระชาชนมี ส่วนร่วมพิธีกรรมอย่างแข็งขันจนเรื่องนี้กลายเป็นมาตรการของการ ปฏิรูปพิธีกรรม

“การปรับปรุงแก้ไขและส่งเสริมพิธกี รรมต้องมีจดุ ประสงค์กอ่ น อืน่ หมด ที่จะให้ประชากรทั้งหมดร่วมพิธีกรรมอย่างเต็มที่และอย่าง แข็งขัน เพราะพิธีกรรมเป็นบ่อเกิดแรกและจ�ำเป็นที่ผู้มีความเชื่อจะ ตักตวงชีวิตจิตแบบคริสตชนอย่างแท้จริง ดังนัน้ บรรดาผูอ้ ภิบาลจึง ต้องพยายามสุดความสามารถในงานอภิบาลทั้งหมด ที่จะให้ผู้มี ความเชื่อได้รบั การอบรมอย่างเหมาะสม” (SC14)

งานอภิบาลทีจ่ ำ� เป็นเพือ่ ให้สตั บุรษุ มีสว่ นร่วมมิสซาอย่างแข็งขัน นับเป็นงานที่เรียกร้องอย่างต่อเนื่อง พิธีกรรมของคริสตศาสนาไม่ใช่ เรื่องการปฏิบัติตามล�ำดับของบทภาวนาและท่าทางต่างๆ ทีก่ ำ� หนด ไว้ และไม่เป็นเพียงการฝึกหัดคณะนักขับร้องให้ร้จู กั ขับร้องบทเพลง เกรโกเรียนเท่านัน้ หน้าทีแ่ รกของบรรดาพระสงฆ์กค็ อื การเตรียมประชาชน ไว้สำ� หรับการมีสว่ นร่วมอย่างแข็งขันและมีประสิทธิผล

“บรรดาผูอ้ ภิบาลต้องมีความกระตือรือร้นและพากเพียรทีจ่ ะให้ การอบรมด้านพิธีกรรมแก่ผู้มีความเชื่อ เพื่อเขาจะร่วมพิธีกรรมได้ อย่างแข็งขันทั้งในด้านจิตใจและภายนอก โดยค�ำนึงถึงอายุ สภาพ ความเป็ น อยู ่ วิถีชีวิต และระดั บ ความรู ้ ท างศาสนาของผู ้ ไ ด้ รั บ การอบรม ถ้าบรรดาผูอ้ ภิบาลท�ำเช่นนีไ้ ด้ เขาก็จะปฏิบตั หิ น้าทีส่ ำ� คัญ ยิง่ ประการหนึง่ ให้สำ� เร็จในฐานะเป็นผูแ้ จกจ่ายธรรมล�ำ้ ลึกของพระเจ้า อย่างซือ่ สัตย์ ในเรือ่ งนีเ้ ขาจะต้องน�ำประชากรทีเ่ ขาอภิบาลดูแล ไม่ใช่ ด้วยค�ำพูดเท่านัน้ แต่โดยแบบอย่างที่ดีด้วย” (SC19)

58

บรรดาพระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุมสภาฯ เป็นผูอ้ ภิบาลประชากร ซึง่ เป็นประดุจฝูงแกะทีอ่ งค์พระผูเ้ ป็นเจ้าทรงมอบหมายไว้แก่ทา่ น (เรา อย่าลืมว่าบรรดาพระสังฆราชผู้ร่วมประชุมสภาฯ ส่วนใหญ่เป็น พระสังฆราชประจ�ำสังฆมณฑล ซึ่งต่างก็มีสังฆมณฑลที่ต้องปฏิบัติ งานรับใช้จริงๆ) รู้ดีถึงปัญหาแท้จริงด้านงานอภิบาลในเขตวัดต่างๆ จึงแสดงให้เห็นจิตตารมณ์ด้านการอภิบาลไว้บ่อยมากในเอกสารที่ ออกมา พร้อมทัง้ เสนอแนะวิธกี ารทางปฏิบตั เิ พือ่ ให้การปฏิรปู ได้บรรลุ ผลด้วย

“เพือ่ ส่งเสริมการมีร่วมพิธกี รรมอย่างแข็งขัน ควรเอาใจใส่ให้ สัตบุรษุ มีสว่ นในการขับร้องต้อนรับ การตอบรับ การขับร้องเพลงสดุดี บทสร้อย บทเพลงสรรเสริญต่างๆ รวมทั้งกิจการ อากัปกิริยาและ อิริยาบถของร่างกาย ให้ทุกคนเงียบสงบด้วยความเคารพในเวลาที่ เหมาะสมด้วย” (SC30)

เป็นเวลาหลายศตวรรษ ทัง้ ในยุโรปและในทีอ่ นื่ ๆ ของโลกทีซ่ งึ่ มิชชันนารีชาวยุโรปน�ำประเพณีจากบ้านของตนไปให้ บรรดาสัตบุรษุ เป็นเพียงผู้เฝ้าดู ผู้รับฟังเท่านั้นในมิสซา การปฏิรูปใหม่ต้องนับว่า เป็ น การท้ า ทายใหญ่ ยิ่ง ส� ำ หรั บ บรรดาสั ต บุ รุ ษ ที่ ยิน ดีไ ปโบสถ์ ใ น วันอาทิตย์ เพื่อมีเวลาเงียบสงบหลังจากอาทิตย์หนึ่งของชีวิตที่มีแต่ การงาน เขาย่อมรูส้ กึ ว่ามิสซาแบบใหม่นเี้ รียกร้องมากเกินไป เขารูส้ กึ ทั้งไม่สบายใจและวอกแวกเมื่อต้องขับร้องเพลงพร้อมกันเป็นภาษา ของชาวบ้าน ฟังพระวาจาของพระเจ้าพร้อมกัน เขารู้สึกว่าตนถูก บังคับให้ออกจากมุมส่วนตัวของตน และถูกโยนเข้าไปในชุมชนพร้อม กับความรับผิดชอบร่วมกัน เป็นเวลาหลายสิบปี พวกเขาได้มาร่วม มิสซาด้วยกันแต่กไ็ ม่ได้มคี วามสัมพันธ์กนั เป็นชุมชน การ “ฟังมิสซา”

59

ได้กลายเป็นการเฉลิมฉลองส่วนรวมไปในทันทีทันใด จ�ำเป็นต้องมี ความรู้ดา้ นชีวติ จิตแบบใหม่ จ�ำเป็นอย่างยิง่ ทีจ่ ะต้องให้การอบรม ใหม่ด้านพิธกี รรมเพื่อช่วยประชาชนให้รับบทบาทของตนในชุมชนที่ ก�ำลังประกอบพิธีกรรมให้เป็นการเฉลิมฉลองได้

น่าจะกล่าวที่นี่ถึงกระบวนการยากล�ำบากที่ธรรมนูญเรื่อง พิธีกรรมต้องผ่านในการถกเถียงกันอย่างร้อนแรงทั้งในระดับคณะ กรรมาธิการและในการประชุมใหญ่ของบรรดาพระสังฆราชที่ร่วม ประชุม ให้เรามาดูวธิ ีการที่สภาสังคายนาฯ ลงคะแนนเกี่ยวกับบทที่ 2 (เรื่องการปฏิรูปมิสซา) และบทที่ 3 (เรื่องการปฏิรูปศีลศักดิ์สิทธิ์ อื่นๆ และสิ่งคล้ายศีล) ซึ่งต้องการคะแนนเสียง 2 ใน 3 ของที่ประชุม

บรรดาพระสังฆราชผู้ร่วมประชุมอาจลงคะแนน “เห็นด้วย” (placet) หรือ “เห็นด้วยโดยมีข้อแม้” (placet iuxta modum) หรือ “ไม่เห็นด้วย” (non placet) ในวันที่ 14 ตุลาคม ค.ศ.1963 พระสังฆราช ที่ร่วมประชุมต้องลงคะแนนส�ำหรับบทที่ 2 มีพระสังฆราชเข้าประชุม 2,242 องค์อยู่ในที่ประชุม จึงต้องการคะแนน “เห็นด้วย” จ�ำนวน 1,495 คะแนน ผลการลงคะแนนออกมาดังนี้ “เห็นด้วย” จ�ำนวน 1,417 คะแนน “เห็นด้วยโดยมีข้อแม้” 781 คะแนน “ไม่เห็นด้วย” 36 คะแนน และมีคะแนนเสีย 8 คะแนน คะแนน “เห็นด้วย” ไม่ถงึ จ�ำนวน 2 ใน 3 ของที่ประชุม บทที่ 2 จึงต้องเขียนขึ้นใหม่และมีการถกเถียง กันอีก การลงคะแนนส�ำหรับบทที่ 3 เมื่อวันที่ 18 ตุลาคม ค.ศ.1963 คือ 1,130 “เห็นด้วย” 1,054 “เห็นด้วยโดยมีข้อแม้” 30 “ไม่เห็นด้วย” และ 3 คะแนนเสี ย คะแนนไม่ ถึ ง จ� ำ นวน 2 ใน 3 ของจ� ำ นวน พระสังฆราช 2,242 องค์ที่ลงคะแนน บทที่ 3 ก็ไม่ได้รับการรับรอง

60

และต้องถกเถียงกันอีกเช่นเดียวกันการลงคะแนนครัง้ สุดท้ายส�ำหรับ ธรรมนูญเรื่องพิธีกรรมเมื่อวันที่ 4 ธันวาคม ค.ศ.1963 คือ 2,147 “เห็นด้วย” 4 “ไม่เห็นด้วย” นี่จึงเป็นตัวอย่างน่าประทับใจของ การท�ำงานร่วมกันเป็นคณะ (collegiality) โดยแท้จริง เมื่อบรรดา พระสังฆราชจากทัว่ โลกมาชุมนุมพร้อมกันกับสมเด็จพระสันตะปาปา พระสังฆราชแห่งโรม สามารถมีความเห็นร่วมกันในทีส่ ดุ เพือ่ ลงคะแนน รับรองธรรมนูญเรือ่ งพิธกี รรม ซึง่ กลายเป็นแผนแม่บทของการศึกษา พิธกี รรมและเป็นแรงผลักดันส�ำคัญของการปฏิรปู พิธกี รรมจารีตโรมัน

61

2. ท�ำไมข้อความว่า “บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ จะได้รบั การแนะน�ำให้มสี ว่ นร่วมประกอบพิธกี รรมอย่าง

เต็มที่ โดยรูส้ ำ� นึกและอย่างแข็งขัน” (SC14) จึงมี ความส�ำคัญเช่นนี้

สภาสังคายนาฯให้เหตุผลไว้สองประการ

ประการแรก ‘ธรรมชาติของพิธีกรรมเองก็เรียกร้องให้ท�ำ เช่นนี้’ ในพิธีกรรม พระคริสตเจ้าทรงท�ำให้พระศาสนจักรมีสว่ นร่วม กับพระองค์เสมอในการประกอบพระราชกิจใหญ่ยิ่งนี้ ซึ่งถวาย พระสิริรุ่งโรจน์แด่พระเจ้าอย่างสมบูรณ์ และบันดาลความศักดิ์สิทธิ์ แก่มนุษย์ อาศัยเครือ่ งหมายทีป่ ระสาทรับรูแ้ ลเห็นได้ “เพือ่ ให้ประชากร คริสตชนเข้าใจความหมายได้ง่ายและสมบูรณ์เท่าที่จะเป็นได้ เขาจะ ได้ร่วมพิธีอย่างแข็งขันเต็มเปี่ยมร่วมกัน (SC21)

ประการทีส่ อง “การมีสว่ นร่วมประกอบพิธกี รรมของประชากร คริสตชนในฐานะที่เป็น ‘ชาติที่ทรงเลือกสรรไว้ เป็นสมณราชตระกูล เป็นชนชาติศกั ดิส์ ทิ ธิ์ เป็นประชากรทีเ่ ป็นกรรมสิทธิพ์ เิ ศษของพระเจ้า’ (1 ปต 2:9 เทียบ 2:4-5) ก็มีสิทธิและหน้าที่อาศัยศีลล้างบาปที่จะท�ำ เช่นนี้” (SC14)

ส�ำหรับพระสงฆ์ หน้าทีแ่ ละสิทธิของเขาทีจ่ ะเป็นประธานของ พิธีบูชาขอบพระคุณนั้นสืบเนื่องมาจากการที่เขาได้รับศีลบวช ใน ท�ำนองเดียวกัน บรรดาผู้มีความเชื่อก็มีสิทธิและหน้าที่ในการมีส่วน ร่วมมิสซาอย่างแข็งขันที่สืบเนื่องมาจากศีลล้างบาปที่เขาได้รับด้วย

ที่ตรงนี้ข้าพเจ้าอยากเพิ่มความทรงจ�ำส่วนตัวสองเรื่อง เมื่อ ข้าพเจ้าเป็นเยาวชนในยุโรป (หลายๆ สิบปีมาแล้ว!) ข้าพเจ้าจ�ำได้ดี

62

ว่าทุ กครั้ง ที่ผู้เ ล่นออร์แกนผู้กล้าหาญเริ่ม บทเพลงขั บร้ อ งภาษา อิตาเลียนซึง่ ทุกคนรู้จกั ดีขนึ้ ในช่วงกลางของมิสซา คุณจะได้ยนิ เสียง ดังราวกับฟ้าร้องระเบิดขึ้นจริงๆ จากส่วนลึกของหัวใจของสัตบุรุษ ทุกคนจะร่วมขับร้องด้วย (เว้นแต่คณะสงฆ์ที่ถูกบังคับให้ขับร้องใน ภาษาละตินทางการเท่านั้น) และรู้สึกว่าสัตบุรุษทุกคนมีความเชื่อ ร่วมกัน ทุกคนยินดีร่วมเฉลิมฉลองพร้อมกัน ตรงกันข้ามโดยสิน้ เชิง กับการขับร้องบทเพลงเกรโกเรียนที่ได้รับการฝึกขับร้องมาแล้วเป็น อย่างดี บทเพลงเหล่านี้ไม่อาจเป็นที่นิยมและเป็นบทเพลงขับร้อง ร่วมกันของสัตบุรุษทุกคนได้ แม้กระทั่งส�ำหรับชาวอิตาเลียน

ความทรงจ� ำ เรื่อ งที่ส องย้ อ นไปถึ ง เวลาที่ มี ก ารเริ่ ม ปฏิ รู ป พิธกี รรมทีน่ ใี่ นฮ่องกง ข้าพเจ้ายังจ�ำได้ดมี ากเมือ่ มีการทดลองขับร้อง บทเพลงสัน้ ๆ เป็นภาษากวางตุง้ ระหว่างมิสซาทีผ่ รู้ ว่ มมิสซาส่วนใหญ่ พูดภาษากวางตุ้งในโบสถ์ที่คณะนักขับร้องก�ำลังขับร้องบทเพลง เกรโกรเรียนและเพลงประสานเสียงภาษาละตินบางบท หรือบางครัง้ บทเพลงภาษาอังกฤษ การทดลองคราวนั้นนับเป็นหายนะ คณะ นั ก ขั บ ร้ อ งรู ้ สึก ว่ า ตนถู ก สบประมาท คนส่ ว นใหญ่ รู ้ สึก แปลกใจ บางคนยืนขึ้นและออกไปจากโบสถ์....การขับร้องเป็นภาษากวางตุ้ง คล้ายกันกับเพลงกวางตุ้งทั่วไปหรือเพลงงิ้ว หลายคนจึงรู้สึกสับสน บัดนี้ หลังจาก 40 ปีเท่านั้น สถานการณ์เปลี่ยนแปลงไปตรงกันข้าม ส�ำหรับชาวคาทอลิกส่วนใหญ่ในฮ่องกง บทเพลงภาษากวางตุง้ กลาย เป็นธรรมเนียมแสดงความเชือ่ คาทอลิกของเขา และเป็นวิธมี สี ว่ นร่วม พิธีกรรมอย่างที่ชุมชนควรจะท�ำทุกครั้งที่ข้าพเจ้าขับร้องบท “ข้าแต่ พระบิดา” เป็นภาษากวางตุ้งในมิสซาวันอาทิตย์พร้อมกับสัตบุรุษ ข้าพเจ้ามีความรู้สึกลึกๆ ว่ามีความสัมพันธ์และเป็นสมาชิกของ

63

“พระศาสนจักรคาทอลิกที่อยู่ในประเทศจีน” แม้ว่าภาษาละตินใน แง่หนึ่งเป็นภาษาแม่ของข้าพเจ้า แต่ภาษากวางตุ้งไม่ใช่ ข้าพเจ้าไม่มี ประสบการณ์เหมือนกันเมื่อ เพราะเหตุผลพิเศษบางประการ มีการ ขับร้องบท “ข้าแต่พระบิดา” เป็นภาษาละติน ความแตกต่างไม่ได้มา จากคุณค่าทางศิลปะของบทขับร้อง แต่มาจากทีบ่ ทขับร้องนีอ้ าจเป็น โอกาสให้สัตบุรุษทุกคนแสดงความรู้สกึ ร่วมกันได้

64

3. “การปรับปรุงแก้ไขและส่งเสริมพิธกี รรมต้องมี จุดประสงค์กอ่ นอืน่ หมด ทีจ่ ะให้ประชากรทัง้ หมด ร่วมพิธกี รรมอย่างเต็มทีแ่ ละอย่างแข็งขัน” (SC14)

สภาสังคายนาฯ ใช้มาตรการนี้อย่างกว้างขวาง เพื่อตัดสินว่า จารีตพิธีหรือบทภาวนาใดต้องรับการปฏิรูป และต้องปฏิรูปอย่างไร ให้เราพิจารณาบางตัวอย่างจากพิธกี รรมของมิสซา

“ให้ตรวจช�ำระบทประจ�ำมิสซา เพื่อให้เห็นชัดยิ่งขึ้นว่าแต่ละ ภาคในมิสซามีลกั ษณะเฉพาะและเกีย่ วข้องกันอย่างไรเพือ่ ให้สตั บุรษุ มีส่วนร่วมอย่างเลื่อมใสศรัทธาและแข็งขันได้ง่ายขึ้น โดยเหตุน้จี ารีต พิธตี า่ งๆ จะต้องเรียบง่ายขึน้ แต่ยงั รักษาสาระส�ำคัญไว้อย่างเคร่งครัด จารีตพิธใี ดทีซ่ ำ�้ ซ้อนหรือเพิม่ เติมโดยไม่สจู้ ะมีประโยชน์นกั ในช่วงเวลา ทีผ่ า่ นมา ก็ให้ตดั ทิง้ เสีย ส่วนจารีตพิธีใดที่สูญหายไปในช่วงเวลาที่ ผ่านมา ก็ให้รอื้ ฟืน้ ขึน้ มาใหม่ตามธรรมประเพณีของบรรดาปิตาจารย์ เท่าที่เห็นว่าสมควรหรือจ�ำเป็น” (SC50)

บทประจ�ำมิสซาแบบใหม่ (Novus Ordo Missae) ที่ได้รับ การรับรองและประกาศใช้โดยสมเด็จพระสันตะปาปาเปาโลที่ 6 เมือ่ วันที่ 3 เมษายน ค.ศ.1969 ได้เรียบเรียงขึน้ ตามข้อก�ำหนดจากธรรมนูญ เรื่องพิธีกรรมอย่างซื่อสัตย์ พวกเราจงอ่านบทประจ�ำมิสซานี้อย่าง ผ่านๆ ไป และสังเกตว่าว่ามิสซาของสภาสังคายนาที่เมืองเตร็นท์ได้ รับการปฏิรูปอย่างไร

• ภาคเริ่มพิธี (เพลงเริ่มพิธแี ละพิธีสารภาพผิด) ได้เปลี่ยนให้ ซับซ้อนน้อยลงและท�ำให้การมีส่วนร่วมของประชาชนชัดเจนขึน้ เมื่อ ประชาชนทุกคนขับร้องเพลงเริม่ พิธเี สร็จ พระสงฆ์กเ็ ดินมาถึงพระแท่น

65

แล้ว พระสงฆ์ไม่จ�ำเป็นต้องสวดบทล�ำน�ำที่เชิงพระแท่น “ข้าพเจ้าจะ ขึน้ ไปยังพระแท่นของพระเจ้า....” (เหมือนกับในมิสซาของสภาสังคายนา เมืองเตร็นท์) ตามด้วยเพลงสดุดบี ทที่ 42 แล้วจึงขึน้ บันไดของพระแท่น แล้วอ่านบทเพลงเริม่ พิธบี นพระแท่นเองอีกครั้งหนึ่ง

• มีพธิ สี ารภาพผิดซ�ำ้ กันสองครัง้ ในมิสซาของเตร็นท์ พระสงฆ์ สวด “ข้าพเจ้าขอสารภาพ...” ก่อน แล้วศาสนบริกร (หรือผูช้ ว่ ยมิสซา) สวดซ�้ำอีก ในมิสซาใหม่ทั้งบทเพลงเริ่มพิธีและพิธีสารภาพผิดเป็น กิจการร่วมกันที่สัตบุรุษท�ำพร้อมกับพระสงฆ์

• ในมิสซาของเตร็นท์อาจมีบทภาวนาของประธาน 2 หรือ 3 บท ในมิสซาใหม่มีบทภาวนาของประธานเพียงบทเดียวซึ่งท�ำหน้าที่ สรุปภาคเริ่มพิธี และเตรียมจิตใจของทุกคนให้พร้อมจะฟังพระวาจา ของพระเจ้า นีก่ เ็ ป็นอีกตัวอย่างหนึง่ ของการท�ำให้จารีตพิธเี รียบง่าย ขึ้น

ดังที่เห็นแล้ว ช่วงเริ่มพิธีได้ถูกท�ำให้เรียบง่ายขึ้น ประชาชน สามารถมีสว่ นร่วมได้อย่างเต็มทีแ่ ละรูส้ ำ� นึก และยังรักษาสาระส�ำคัญ ของพิธีไว้

• ในมิสซาของเตร็นท์ มิสซาแบ่งเป็นสองภาค คือภาคมิสซา ของคริสตังส�ำรอง และมิสซาของผู้มีความเชื่อ ไม่ใช่เรื่องง่ายๆ ที่ สัตบุรษุ จะเข้าใจความหมายของส่วนส�ำคัญของมิสซาทัง้ สองส่วน ผล ตามมาก็คือ การมีส่วนร่วมพิธีกรรมของสัตบุรุษจึงเป็นเพียงผู้รับ เท่านัน้ ในสมัยนัน้ ในยุโรปไม่มคี ริสตังส�ำรองทีเ่ ป็นผูใ้ หญ่อกี แล้ว ทุกคน ได้รบั ศีลล้างบาปตัง้ แต่เป็นทารก สภาสังคายนาวาติกนั ที่ 2 ได้นำ� พิธี รับผู้ใหญ่มาเป็นคริสตังส�ำรองเข้ามาอีกครั้งหนึ่ง

66

บรรดาพระสังฆราชผูเ้ ข้าร่วมประชุมสภาสังคายนาฯ แสดงให้ เห็นจิตใจของผูอ้ ภิบาลเมื่อเขียนว่า

“สองภาคทีป่ ระกอบเป็นมิสซา คือ ภาควจนพิธกี รรมและภาค พิธีขอบพระคุณ มีความสัมพันธ์กนั อย่างแน่นแฟ้นจนท�ำให้ทงั้ สองภาค รวมเป็นการถวายคารวกิจเดียวกัน ดังนัน้ สภาสังคายนาศักดิ์สิทธิ์จึง เตือนผูอ้ ภิบาลสัตบุรษุ อย่างแข็งขันให้เอาใจใส่สอนสัตบุรษุ ว่า ต้องร่วม พิธมี สิ ซาแต่ตน้ จนจบ เฉพาะอย่างยิง่ ในวันอาทิตย์และวันฉลองบังคับ” (SC56)

ขณะนี้เป็นการง่ายกว่าที่จะสอนบรรดาผู้มีความเชื่อเกี่ยวกับ สองภาคของมิสซา “ทีม่ คี วามสัมพันธ์กนั อย่างใกล้ชดิ จนรวมกันเป็น คารวกิจหนึ่งเดียวเท่านั้น” บรรดาผู้มีความเชื่อได้รับการเลี้ยงดูทั้ง “ที่โต๊ะพระวาจาของพระเจ้า” และที่ “โต๊ะศีลมหาสนิท”

บทอ่านจากพระคัมภีรใ์ นหนังสือบทอ่านของเตร็นท์มปี ริมาณ น้อยมาก ตามสถิตแิ ล้ว มีการอ่านเพียง 1% ของพันธสัญญาเดิม และ 16.5% ของพันธสัญญาใหม่ในมิสซา และเนือ่ งจากบทอ่านถูกจัดเป็น ชุดประจ�ำเพียงหนึ่งปี จึงอ่านบทอ่านชุดเดียวกันทุกปี ชาวคาทอลิก ไม่คุ้นเคยกับพระคัมภีร์ สภาสังคายนาฯ จึงเน้นว่าดังนี้

“เพือ่ ให้สตั บุรษุ ได้รบั การหล่อเลีย้ งจากพระวาจาของพระเจ้า มากยิ่งขึน้ จ�ำเป็นต้องเปิดขุมทรัพย์ของพระคัมภีร์ให้กว้างยิง่ ขึน้ เพือ่ ประชากรจะได้รับฟังเนื้อหาส่วนใหญ่ของพระคัมภีร์ภายในจ�ำนวนปี ที่ก�ำหนด” (SC51)

มือ้ อาหารทีอ่ ตั คัดและจืดชืดได้ถกู ทดแทนด้วยการเลีย้ งอย่าง ฟุม่ เฟือย บทอ่านจากพระคัมภีรถ์ งึ สีบ่ ท (บทอ่านแรกทีม่ กั จะคัดมาจาก พันธสัญญาเดิม เพลงสดุดบี ทหนึง่ บทอ่านทีส่ องจากพันธสัญญาใหม่

67

และพระวรสาร) ถูกจัดไว้อย่างดีเป็นชุดส�ำหรับช่วงเวลาสามปีสำ� หรับ วันอาทิตย์ และช่วงเวลาสองปีส�ำหรับวันธรรมดาอย่างที่ว่าการจัด เช่นนีช้ ว่ ยบรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ให้เข้าใจและมีสว่ นร่วมในประวัตศิ าสตร์ แห่งความรอดพ้นที่พระเจ้าประทานให้ ประวัตศิ าสตร์นมี้ าถึงจุดยอด ในพระธรรมล�้ ำ ลึ ก ปั ส กาพระทรมาน การสิ้ น พระชนม์ การกลับคืนพระชนมชีพ และเสด็จสู่สวรรค์ของพระเยซูเจ้า หนังสือ บทอ่านคาทอลิกของจารีตโรมันที่สมเด็จพระสันตะปาปาเปาโลที่ 6 ทรงประกาศรับรองในปี ค.ศ.1969 นี้อาจเรียกได้ว่าเป็นเพชรของ การปฏิรูปพิธีกรรมของพิธีมิสซา นั ก วิช าการพระคั ม ภีร ์ บ างท่ า น ได้ชี้ให้เห็นข้อบกพร่องเล็กน้อยบางประการ แต่บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ส่วนใหญ่พอใจกับหนังสือบทอ่านฉบับนี้ หนังสือฉบับนีย้ งั เป็นรากฐาน ทีค่ ริสตจักรอืน่ ๆ หลายแห่งใช้รองรับหนังสือบทอ่านของตนด้วย

• การปฏิรูปที่กล้าหาญอีกประการหนึ่งส�ำหรับภาคนี้ของ มิสซาก็คือการยอมให้ผู้อ่านทีเ่ ป็นฆราวาสอ่านพระคัมภีรเ์ ป็นภาษา ของประชาชนจากบรรณฐานซึง่ อยูใ่ นบริเวณเนือ้ ทีป่ ระกอบพิธกี รรม (the sanctuary) ในเอกสารทุกฉบับของวาติกนั ที่ 2 ค�ำว่า “ฆราวาส” หมายรวมทัง้ หญิงและชายทุกครัง้ ผูอ้ า่ น (ทัง้ หญิงและชาย) จึงปฏิบตั ิ หน้าทีใ่ นพิธกี รรมโดยแท้จริง (SC29) น่าจะกล่าวทีน่ ด่ี ว้ ยว่า แม้กระทัง่ สมเด็จพระสันตะปาปาปีโอที่ 10 เมื่อปี ค.ศ.1903 ในพระสมณสาสน์ ‘Tra le sollecitudini’ ที่ทรงสนับสนุนให้ประชาชนมีสว่ นร่วมพิธกี รรม อย่างแข็งขัน (actuosa partecipatio) ก็ยงั ทรงห้ามสตรี รวมทั้งนักบวช หญิงและนวกชน ไม่ให้อา่ นพระคัมภีรจ์ ากบรรณฐานหรือเข้าร่วมคณะ นักขับร้อง เพราะกิจเหล่านี้เป็นศาสนบริการที่สงวนไว้ส�ำหรับผู้ชาย เท่านั้น

68

• การให้การอบรมสัตบุรษุ อย่างต่อเนือ่ งจ�ำเป็นอย่างยิง่ เพือ่ ให้ เขาได้มสี ว่ นร่วมพิธกี รรมอย่างแข็งขันและได้รบั ประโยชน์ บทเทศน์ อธิบายพระคัมภีร์ (Homily) และบทภาวนาของมวลชน (prayer of the faithful) เป็นสองตัวอย่างของ ‘ส่วนจารีตพิธีใดที่สูญหายไปในช่วง เวลาที่ผ่านมา ก็ให้รื้อฟื้นขึ้นมาใหม่ตามธรรมประเพณีของบรรดา ปิตาจารย์ เท่าที่เห็นว่าสมควรหรือจ�ำเป็น’ (SC50)

“สภาสังคายนาส่งเสริมอย่างยิง่ ให้เทศน์อธิบายพระคัมภีรเ์ ป็น ส่วนหนึง่ ของพิธกี รรม การเทศน์นจี้ ะต้องใช้ตวั บทพระคัมภีรอ์ ธิบาย ธรรมล�้ำลึกแห่งความเชื่อ และกฎชีวิตคริสตชนตลอดปีพิธีกรรม ดั ง นั้ น อย่ า ได้ ล ะเว้ น การเทศน์ อ ธิ บ ายพระคั ม ภี ร ์ เ ช่ น นี้ ใ นมิ ส ซา วันอาทิตย์ และวันฉลองบังคับ ทีถ่ วายร่วมกับสัตบุรษุ นอกจากมีเหตุ ขัดข้องที่ส�ำคัญกว่า” (SC52)

“ให้รื้อฟื้น ‘บทภาวนาส่วนรวม’ หรือที่เรียกว่า ‘บทภาวนา ของมวลชน’ หลังพระวรสารและการเทศน์ขนึ้ มาใหม่ เฉพาะอย่างยิง่ ในวันอาทิตย์หรือในวันฉลองบังคับ เพือ่ ประชาสัตบุรษุ จะได้มสี ว่ นร่วม อธิษฐานภาวนาส�ำหรับพระศาสนจักร ผู้มีอ�ำนาจปกครองบ้านเมือง ผู้มีความต้องการต่างๆ ตลอดจนมนุษย์ทุกคนและความรอดพ้นของ โลกทั้งโลก” (SC53)

• การปฏิรูปพิธีกรรมภาคมิสซาของผู้มีความเชื่อ (พิธีกรรม ภาคบูชาขอบพระคุณ) ก่อนอืน่ หมดเกีย่ วข้องกับพิธเี ตรียมเครือ่ งบูชา พิธกี รรมส่วนนีไ้ ด้รบั การปฏิรปู เพือ่ ให้ชดั เจนยิง่ ขึน้ ว่าพิธตี อนนีย้ งั ไม่ใช่ การถวายพระกายและพระโลหิตของพระเยซูเจ้า แต่เป็นการถวาย ขนมปังและเหล้าองุ่นที่ประชาชนน�ำมาที่พระแท่น ในมิสซาของสภา สังคายนาเมืองเตร็นท์ ผู้ช่วยมิสซาน�ำขนมปังและเหล้าองุ่นมาที่

69

พระแท่น และพระสงฆ์ภาวนาว่า “ข้าแต่พระบิดาผู้ศักดิ์สิทธิ์ โปรด ทรงรับแผ่นปังไร้ต�ำหนินี้ ซึ่งข้าพเจ้า ผู้รับใช้ไม่เหมาะสม ขอถวายแด่ พระองค์เพือ่ ชดเชยบาป ความผิดพลาดและความเลินเล่อนับไม่ถ้วน ของข้าพเจ้า เพื่อทุกคนซึ่งอยู่ที่นี่ รวมทั้งเพื่อคริสตชนผู้มีความเชื่อ ทุกคนทั้งที่ยังมีชีวิตอยู่และสิ้นชีพแล้ว.....ข้าแต่องค์พระผู้เป็นเจ้า ข้าพเจ้าทัง้ หลายถวายถ้วยกาลิกษ์แห่งความรอดพ้นแด่พระองค์ วอน ขอพระกรุณาให้การถวายบูชาของข้าพเจ้าทัง้ หลายนีเ้ ป็นดังกลิน่ หอม ขึน้ ไปยังพระมหิทธานุภาพของพระองค์เพือ่ ความรอดพ้นของข้าพเจ้า ทั้งหลายและของทั่วทัง้ โลกด้วย อาเมน”

• ในมิสซาแบบใหม่ เมื่อพระสงฆ์รับขนมปังและเหล้าองุ่นที่ ประชาชนน�ำมาทีพ่ ระแท่นแล้ว ท่านกล่าวในนามของทุกคนว่า “ข้าแต่ พระเจ้าแห่งสกลโลก ขอถวายพระพร พระองค์มพี ระทัยเมตตาประทาน ปัง ซึ่งข้าพเจ้าก�ำลังถวายอยู่นี้ อันเป็นผลมาจากแผ่นดินและน�้ำพัก น�ำ้ แรงของมนุษย์ และจะเปลีย่ นเป็นอาหารบันดาลให้ขา้ พเจ้าทัง้ หลาย มีชีวิต”

ประชาชนตอบว่า “ขอถวายพระพรแด่พระเจ้าตลอดนิรนั ดร’”เมือ่ ถวายเหล้าองุ่น พระสงฆ์กล่าวว่า “ข้าแต่พระเจ้าแห่งสกลโลก ขอ ถวายพระพร พระองค์มีพระทัยเมตตาประทานเหล้าองุ่นซึ่งข้าพเจ้า ทั้งหลายก�ำลังถวายอยู่น้ี อันเป็นผลมาจากต้นองุ่นและน�้ำพักน�้ำแรง ของมนุษย์ และจะเปลีย่ นเป็นเครือ่ งดืม่ ชุบเลีย้ งจิตใจข้าพเจ้าทัง้ หลาย”

บทภาวนาทีใ่ ช้ในพิธเี ตรียมเครือ่ งบูชานีเ้ ป็นบทภาวนาทีโ่ บราณ มากด้วย และแสดงให้เห็นสาระส�ำคัญของ “พิธเี ตรียมเครือ่ งบูชา” (the ‘offertory’) อย่างดีมาก ว่าเป็นการถวายพรแด่พระเจ้าส�ำหรับ สิง่ สร้างน่าพิศวงของพระองค์ และเหมาะสมกว่าเพือ่ ช่วยให้ประชาชน

70

มีสว่ นร่วมพิธกี รรม ในเวลาเดียวกัน “การถวายพร” ยังคล้ายกันมาก กับ “การขอบพระคุณ” ซึง่ เป็นสาระส�ำคัญของบทภาวนาขอบพระคุณ โดยวิธีนี้ “พิธีเตรียมเครื่องบูชา” (Offertory) ก�ำลังน�ำการประกอบ พิธีไปยัง “บทภาวนาขอบพระคุณ” (the Eucharistic Prayer)

• ในมิ ส ซาของสภาสั ง คายนาที่ เ มื อ งเตร็ น ท์ บทภาวนา ขอบพระคุณ (หรือ Canon) เริม่ ขึน้ หลังจากทีพ่ ระสงฆ์สวดบท “บทน�ำ ขอบพระคุณ” (Preface) และบท “ศักดิ์สิทธิ์” (Sanctus) ด้วยเสียงดัง และพระสงฆ์สวดบทภาวนาขอบพระคุณนีเ้ งียบๆ ไม่ให้ผใู้ ดได้ยนิ เสียง ส่วนหนังสือมิสซาใหม่ใช้ถ้อยค�ำดังนีก้ ล่าวถึงบทภาวนาขอบพระคุณ (the Eucharistic Prayer)

“บทภาวนาขอบพระคุณซึง่ เป็นการขอบพระคุณพระเจ้า และ เป็นการบันดาลความศักดิส์ ทิ ธิ์ คือการเริม่ ต้นจุดยอดและศูนย์กลาง ของพิธีถวายบูชามิสซาทั้งหมด พระสงฆ์เชิญประชาชนให้ยกจิตใจ ขึ้นหาพระเจ้าโดยการภาวนาและการขอบพระคุณ รวมประชาชนเป็น หนึง่ เดียวกับตนในการภาวนา ซึง่ เขาถวายในนามของประชาชนทุกคนแด่ พระบิดาเจ้า ผ่านทางพระเยซูคริสตเจ้าในองค์พระจิตเจ้า บทภาวนา ขอบพระคุณนีม้ ใี จความว่าผูม้ คี วามเชือ่ ทุกคนทีม่ าชุมนุมกันร่วมเป็นหนึง่ เดียวกับพระคริสตเจ้า ในการประกาศกิจกรรมยิง่ ใหญ่ของพระเจ้า และใน การถวายบูชาบทขอบพระคุณจึงเรียกร้องให้ทกุ คนฟังเงียบๆ ด้วยความ เคารพ” (RM78)

Roman Canon หรือ “บทขอบพระคุณ” ของมิสซาแห่งสังคายนา ที่เมืองเตร็นท์ เนื่องจากเป็นตัวบทที่โบราณมาก ถูกปล่อยไว้แทบจะ ไม่มกี ารเปลีย่ นแปลงใดๆ เลย แต่การเปลีย่ นแปลงใหญ่ทสี่ ดุ ก็คอื บท ขอบพระคุณ หรือ Canon บทนี้ได้สูญเสียอภิสิทธิ์ที่ได้รับจากสภา

71

สังคายนาที่เมืองเตร็นท์ให้เป็นบทขอบพระคุณเพียงบทเดียวส�ำหรับ จารี ต โรมั น อั น ที่จ ริ ง ก่ อ นสภาสั ง คายนาที่ เ มือ งเตร็ น ท์ นั้ น เคยมี “บทขอบพระคุณ” (Canon) หลายแบบในจารีตโรมัน สภาสังคายนาที่ เมืองเตร็นท์ได้เลือกและบังคับให้ใช้บทนีเ้ พียงบทเดียว มาตรการนีจ้ ำ� เป็น ในสมัยนัน้ ทมี่ คี วามสับสนวุน่ วายอย่างมากหลังการปฏิรปู ทางศาสนา ของชาวโปรเตสแตนต์

เป็นความจริงว่า the Roman Canon เป็นบทภาวนาขอบพระคุณ ทีเ่ ก่าแก่มาก ดังนัน้ ในมิสซาทีส่ มเด็จพระสันตะปาปาเปาโลที่ 6 ทรง รับรองเมือ่ ปี ค.ศ.1969 จึงยังเก็บรักษาไว้ และจัดให้เป็นบทขอบพระคุณ บทที่ 1 ยังได้มกี ารเพิม่ บทขอบพระคุณอืน่ ๆ เข้ามาอีก (และยังอาจจะ มีเพิม่ ได้อกี ) ซึง่ มีโครงสร้างทีช่ ดั เจนกว่าและเหมาะสมกว่าส�ำหรับการ เฉลิมฉลองร่วมกัน

หลังสภาสังคายนาทีเ่ มืองเตร็นท์ พระสงฆ์สวดบทขอบพระคุณ ที่ 1 หรือ The Roman Canon เงียบๆ เป็นภาษาละติน สัตบุรุษจึงรู้จัก บทภาวนานีน้ อ้ ยมาก (นอกจากคนทีม่ หี นังสือมิสซาส่วนตัวทีม่ คี ำ� แปล เป็นภาษาท้องถิน่ ) แต่เมือ่ อนุญาตให้สวดบทขอบพระคุณเสียงดังเป็น ภาษาของประชาชนได้ พระสงฆ์หลายองค์จงึ เลือกบทขอบพระคุณอืน่ ๆ ทีเ่ หมาะกว่าส�ำหรับการประกอบพิธีร่วมกัน แต่การนี้ก็ท�ำให้พระสงฆ์ บางองค์ที่คุ้นเคยกับบทขอบพระคุณที่ 1 รู้สกึ ไม่สบายใจ

• ให้เราพิจารณาสั้นๆ ถึงโครงสร้างและล�ำดับความคิดใน Roman Canon เพื่อจะได้เห็นว่าบทขอบพระคุณบทนี้เข้าใจได้ยาก ถ้ามีการสวดบทนี้เป็นเสียงดังให้ทุกคนได้ยนิ

เรามีความรู้สึกว่าบทขอบพระคุณบทนี้เป็นการน�ำบทภาวนา หลายๆ บททีเ่ ป็นเอกเทศเข้ามารวมกันไว้ดว้ ยกันโดยไม่มคี วามสัมพันธ์

72

ต่อเนื่องกันเลย บทขอบพระคุณ หรือ Canon บทนี้ดูเหมือนจะขาด เอกภาพที่สัตบุรุษจะเข้าใจได้ง่ายๆ ความรู้สึกเช่นนี้เห็นชัดขึ้นจาก ข้อความสรุปตอนปลายของบทภาวนาเหล่านีว้ า่ “ทัง้ นี้ ขอพึง่ พระบารมี พระคริสตเจ้า อาเมน” ถึงสี่ครั้ง ลักษณะประการนี้ปรากฏชัดทันที เมือ่ เราเปรียบ Roman Canon กับบทขอบพระคุณโบราณบทอืน่ หรือ บทขอบพระคุ ณ ต่ า งๆ ที่ เ รามี เ ดี๋ ย วนี้ ใ นหนั ง สื อ มิ ส ซาแบบใหม่ ข้อความเริ่มต้น ‘Te igitur rogamus’ (“ดังนั้น ข้าพเจ้าทั้งหลายจึง กราบวอนขอพระองค์ ” ) ก็ ท� ำ ให้ เ รารู ้ สึก สั บ สนแล้ ว ถึง อย่างไร บทภาวนาของ Canon ก็ไม่ตอ่ เนือ่ งกับ “บทน�ำขอบพระคุณ” (preface) และบท “ศักดิ์สิทธิ์” (Sanctus) ก่อนหน้านั้น พระสงฆ์กล่าวว่า “(ดังนัน้ ) ข้าแต่พระบิดาผูพ้ ระทัยดีอย่างยิง่ ข้าพเจ้าทัง้ หลายกราบวอน ขอ...ได้ทรงรับและบั น ดาลให้ สิ่ ง ของที่ ข ้ า พเจ้ า ทั้ ง หลายถวายนี้ ศักดิ์สิทธิ์...ของถวาย เครื่องบูชาศักดิ์สิทธิ์ไร้ต�ำหนิเหล่านี้ ที่ข้าพเจ้า ทัง้ หลายถวายแด่พระองค์ ก่อนอืน่ หมด เพือ่ พระศาสนจักรคาทอลิก ศักดิ์สิทธิ์ของพระองค์...” ค�ำว่า “ดังนั้น” ต่อเนื่องกับค�ำใดก่อนหน้า นัน้ ? บทขอบพระคุณอืน่ ๆ มีความชัดเจนกว่าในการเชือ่ มบท “ศักดิส์ ทิ ธิ์ ศักดิส์ ทิ ธิ์ ศักดิส์ ทิ ธิ”์ ก่อนหน้านัน้ กับข้อความว่า “ข้าแต่พระบิดาเจ้า พระองค์ทรงเป็นผู้ศักดิ์สิทธิ์อย่างแท้จริง และทรงเป็นบ่อเกิดแห่ง ความศักดิ์สทิ ธิ์ทุกประการ...”

บทขอบพระคุณที่ 1 หรือ The Roman Canon ด�ำเนินต่อไปด้วย “บทระลึกถึง” – “ข้าแต่พระเจ้า โปรดระลึกถึงข้ารับใช้....” “ข้าพเจ้า ทัง้ หลายพร้อมใจกันระลึกถึงพระนางมารียผ์ ทู้ รงเป็นพรหมจารีเสมอ พระชนนีของพระเจ้า...ทัง้ นี้ ขอพึง่ พระบารมีพระคริสตเจ้าของข้าพเจ้า ทัง้ หลาย อาเมน” “ข้าแต่พระเจ้า โปรดกรุณารับเครือ่ งบูชานีท้ ขี่ า้ พเจ้า

73

ทั้ ง หลายถวายร่ ว มกั บ ข้ า รั บ ใช้ ทั้ ง มวล...ทั้ ง นี้ ขอพึ่ ง พระบารมี พระคริสตเจ้าของข้าพเจ้าทั้งหลาย อาเมน” “โปรดเถิดพระเจ้าข้า โปรดประทานพร เห็นชอบ และรับรองของถวายเหล่านี้ โปรดบันดาล ให้ศักดิ์สิทธิ์ เป็นที่พอพระทัย....”

ต่อจากนัน้ ก็มาถึงการเล่าเรือ่ งการตัง้ ศีลมหาสนิทและถ้อยค�ำ เสกศีลที่พระเยซูเจ้าตรัสในการเลี้ยงอาหารค�่ำมื้อสุดท้าย เป็นการ แปลกนิดหน่อยที่ใน Roman Canon (แต่ไม่ใช่ในบทขอบพระคุณอื่นๆ) มีถ้อยค�ำที่ไม่ถูกบันทึกไว้ในพระวรสารฉบับใดเลยทั้งสี่ฉบับ The Roman Canon กล่าวว่า “พระองค์ทรงหยิบปังไว้ในพระหัตถ์ศกั ดิส์ ทิ ธิ์ เงยพระพักตร์ข้นึ หาพระองค์...” ข้อความนี้ไม่พบในพระวรสารฉบับ ใดเลย

แล้วข้อก�ำหนดจารีตพิธี (The rubric) จึงก�ำหนดให้พระสงฆ์ กล่าวค�ำเสกศีลว่า “เพราะนี่เป็นกายของเรา” มีแต่ค�ำเหล่านี้เท่านั้น ได้รบั การเน้นว่าเป็นสูตรการเสกขนมปัง ธรรมประเพณีพธิ กี รรมของ ทุกจารีตปฏิบตั ติ ามการเล่าในพระวรสารของนักบุญลูกา และนักบุญ เปาโลเน้ น ว่ า ข้ อ ความทั้ ง หมดต้ อ งกล่ า วว่ า “นี่ เ ป็ น กายของเรา ที่จะมอบเพื่อท่าน” และนี่เป็นถ้วยโลหิตของเรา... ซึ่งจะหลั่งออก เพือ่ อภัยบาปส�ำหรับท่านและมนุษย์ทงั้ หลาย....” บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ก็จะเข้าใจว่าพระเยซูเจ้าทรงเชิญเราให้กินเนื้อและดื่มโลหิตของ พระองค์เพื่อมีส่วนร่วมในการถวายบูชาของพระองค์บนไม้กางเขน

ที่ ส� ำ คั ญ มากกว่ า นั้ น คื อ การน� ำ ข้ อ ความว่ า “พระธรรม ล�้ำลึกแห่งความเชือ่ ” (the mystery of faith) มาแทรกไว้ตรงกลาง ข้อความทีพ่ ระเยซูเจ้าตรัสเหนือถ้วยกาลิกษ์ในการเลีย้ งอาหารค�ำ่ มือ้ สุดท้ายว่า “นี่เป็นถ้วยโลหิตของเรา (โลหิต)แห่งพันธสัญญาใหม่

74

อันยืนยง – พระธรรมล�้ำลึกแห่งความเชือ่ – (โลหิต)ซึง่ จะหลัง่ ออก ส�ำหรับท่านและมนุษย์ทงั้ หลาย” ไม่มกี ารกล่าวถึงข้อความนีเ้ ลยทัง้ ใน หนังสือฉบับใดของพันธสัญญาใหม่ หรือในบทขอบพระคุณในสมัยแรกๆ (รวมทั้งบทขอบพระคุณ หรือ Canon อื่นๆ ของจารีตโรมัน) ในด้าน ประวัติศาสตร์ จึงไม่แน่ว่าวลี “พระธรรมล�ำ้ ลึกแห่งความเชื่อ” นี้ถูก น�ำมาแทรกใน Canon เมื่อใด และยังเป็นที่ถกเถียงกันว่าความหมาย ทีถ่ กู ต้องคืออะไรกันแน่ หนังสือมิสซาฉบับใหม่ยงั คงเก็บรักษาวลีนไี้ ว้ แต่จัดไว้หลังการเสกศีล เป็นค�ำเชิญชวนประชาชนให้ประกาศยืนยัน พระธรรมล�ำ้ ลึกปัสกา การสิน้ พระชนม์ การกลับคืนพระชนมชีพ และ การเสด็จกลับมาในยุคสุดท้ายเมื่อสิ้นพิภพว่าเป็นสาระส�ำคัญของ ธรรมล�้ำลึกในความเชื่อของเรา พระสงฆ์กล่าวเชิญประชาชนว่า “ให้ เราประกาศพระธรรมล�้ำลึกแห่งความเชื่อ” และประชาชนตอบว่า “พระคริสตเจ้าได้สนิ้ พระชนม์ พระคริสตเจ้าทรงกลับคืนพระชนมชีพ พระคริสตเจ้าจะเสด็จกลับมาอีกครัง้ หนึง่ ” หรือ “ข้าแต่พระเยซูเจ้า ทุกครัง้ ทีข่ า้ พเจ้าทัง้ หลายรับประทานปังและดืม่ จากถ้วยนี ้ ก็เป็นการประกาศ ว่าพระองค์ได้สิ้นพระชนม์ ทั้งนี้ จนกว่าจะเสด็จกลับมาอีก” หรือ ค�ำประกาศยืนยันความเชื่อที่มีข้อความคล้ายๆ กัน ข้าพเจ้าเห็นว่า การจัดล�ำดับใหม่นฉี้ ลาดเฉียบแหลมมาก เพราะเป็นการช่วยประชาชน ให้เข้าใจและมีส่วนร่วมพิธกี รรมได้เป็นอย่างดี

จุดอ่อนอีกข้อหนึ่งใน Roman Canon ก็คือไม่มีการเน้นชัดเจน ถึงบทบาทของพระจิตเจ้าในพิธีกรรมมิสซา บทบาทของ ‘epiclesis’ (บทภาวนาอัญเชิญพระจิตเจ้า) ในบทขอบพระคุณมีประวัติศาสตร์ ยาวนานมาก บทขอบพระคุณอื่นในหนังสือมิสซาฉบับใหม่มีบท Epiclesis สองบท บทหนึ่งส�ำหรับการเสกขนมปังและเหล้าองุ่นซึ่งมี

75

ความว่า “โปรดทรงพระกรุณาส่งพระจิตเจ้ามาบันดาลให้ปงั และเหล้า องุน่ นีศ้ กั ดิส์ ทิ ธิเ์ ปลีย่ นเป็นพระกายและพระโลหิตของพระเยซูคริสตเจ้า ส�ำหรับข้าพเจ้าทั้งหลาย” พระสงฆ์สวด Epiclesis อีกบทหนึ่งก่อนที่ ประชาชนจะรับศีลมหาสนิท ความว่า “โปรดให้พระจิตเจ้าทรงรวบรวม ทุกคนทีร่ บั พระกายและพระโลหิตของพระคริสตเจ้าแล้วให้เป็นน�ำ้ หนึ่ง ใจเดียวกัน”

มีอกี เรือ่ งหนึง่ ซึง่ ยังอาจเป็นทีถ่ กเถียงกันได้ ในมิสซาเราถวาย บูชาไม่ใช่ของเรา แต่ถวายบูชาของพระเยซูเจ้า บูชานีเ้ ป็นทีพ่ อพระทัย พระเจ้าตลอดเวลา ในบทขอบพระคุณ เราระลึกถึงและขอบพระคุณ ส�ำหรับพระราชกิจน่าพิศวงที่พระเจ้าทรงกระท�ำส�ำหรับพวกเราใน ประวัติศาสตร์ความรอดพ้น ยังมีอีกเรื่องหนึ่งที่ส�ำคัญน้อยกว่า เมื่อ ข้าพเจ้ายังเป็นเด็กช่วยมิสซาในหมู่บ้านของข้าพเจ้าที่ประเทศอิตาลี ข้าพเจ้าพบว่ามีเครื่องหมายกางเขนที่ (ดูเหมือนจะ) ไม่มีวันจบสิ้น ทีพ่ ระสงฆ์ทำ� เหนือแผ่นปังและถ้วยกาลิกษ์อยู่อย่างต่อเนื่อง เป็นเรื่อง น่าฉงนและน่าข�ำในเวลาเดียวกัน เครื่องหมายกางเขน 25 ครั้งที่ พระสงฆ์เคยท�ำเหนือแผ่นปังและถ้วยกาลิกษ์ในช่วงเวลาสวดบท Canon (15 ครั้งหลังจากเสกศีลแล้ว) เวลานี้ถูกลดจ�ำนวนลงเหลือ เพียงครั้งเดียวก่อนการเสกศีล

ข้าพเจ้าต้องการสรุปข้อสังเกตสัน้ ๆ เหล่านีเ้ กีย่ วกับ the Roman Canon โดยยกข้อความจากหนังสือมิสซาฉบับใหม่ บรรยายถึง องค์ประกอบส�ำคัญในการเรียบเรียงบทขอบพระคุณดังต่อไปนี้ ซึ่ง ได้แก่ การขอบพระคุณซึง่ แสดงออกโดยเฉพาะใน “บทน�ำขอบพระคุณ”, การโห่ร้องถวายพระพร (เมื่อผู้มาชุมนุมทุกคนมาร่วมใจกับบรรดา ทูตสวรรค์ขบั ร้องบท “ศักดิส์ ทิ ธิ”์ ), บทอัญเชิญพระจิตเจ้า, การเล่าเรือ่ ง

76

การตัง้ ศีลมหาสนิทและเสกศีล, การระลึกถึง (ในพิธีนี้พระศาสนจักร ปฏิบตั ติ ามพระบัญชาทีไ่ ด้รบั จากพระคริสตเจ้า),การถวาย (เมือ่ ระลึก ถึงเหตุการณ์เหล่านี้ พระศาสนจักร โดยเฉพาะทีม่ าชุมนุมกันทีน่ แี่ ละ ขณะนี้ ถวายเครื่อ งบู ช านิ ร มลแด่ พ ระบิ ด าในองค์ พ ระจิ ต เจ้ า พระศาสนจักรต้องการให้สัตบุรุษไม่เพียงแต่ถวายเครื่องบูชาเท่านั้น แต่ให้รู้จักถวายตนเป็นเครื่องบูชายิ่งวันยิ่งสมบูรณ์ข้นึ ), บทภาวนา อ้อนวอน (เพื่อตนเองและเพื่อสมาชิกทุกคนทั้งที่ยังมีชีวิตและที่ ล่วงลับไปแล้ว), บทยอพระเกียรติตอนปลาย (RM79)

พระศาสนจักรปฏิรูปพิธีกรรม แต่พิธีกรรมก็ปฏิรูป พระศาสนจักรด้วย พระสงฆ์ทกุ องค์ทถี่ วายมิสซาพร้อมกับประชาชน รูด้ วี า่ มิสซามีอทิ ธิพลอย่างมากในการอบรมคริสตชนอย่างต่อเนือ่ ง ทุกๆ สัปดาห์แบบอย่างค�ำภาวนาของคริสตชนค่อยๆ ถูกปลูกฝังไว้ในจิตใจ ของประชาชนอย่างช้าๆ อยู่ตลอดเวลา ให้อธิษฐานภาวนาพร้อมกับ พระเยซูเจ้า ในพระจิตเจ้า ต่อพระบิดาของพระองค์และพระบิดา ของเรา

• ในพิธภี าครับศีลมหาสนิทของ the Roman Canon หลังจากที่ พระสงฆ์และประชาชนได้สวดหรือขับร้องบทข้าแต่พระบิดาแล้ว มี การเสริมบทเทิดพระเกียรติวา่ “เหตุวา่ พระอาณาจักร พระอานุภาพ และพระสิริรุ่งโรจน์เป็นของพระองค์ตลอดนิรันดร” ข้อความนี้ซึ่งได้ รับการสนับสนุนทางพระคัมภีร์จากต้นฉบับคัดลอกโบราณบางฉบับ เห็นได้ชดั ว่าถูกเสริมเข้ามาเพราะเหตุผลด้านคริสตศาสนิกสัมพันธ์แสดง ให้เห็นการเปิดกว้างของพิธีกรรมคาทอลิกโดยยินดีรับองค์ประกอบ จากคริสตจักรอื่นๆ ด้วย ตราบใดที่องค์ประกอบเหล่านี้ ไม่ขัดกับ สาระส�ำคัญของความเชื่อของเรา

77

• องค์ประกอบใหม่อีกประการหนึ่งก็คือพิธีแสดงความเป็น มิตร (sign of peace) ต่อกัน (ซึง่ จะท�ำหรือไม่ทำ� ก็ได้) พิธนี เี้ ป็นพิธคี นื ดี หรือการจุมพิตแห่งสันติที่โบราณมาก เป็นเครื่องหมายการคืนดีใน หมูผ่ จู้ ะรับศีลมหาสนิท นับเป็นองค์ประกอบส�ำคัญของการเตรียมตัว รับศีลมหาสนิท พิธีนี้ได้รับการฟื้นฟูขึ้นใหม่ส�ำหรับผู้มีความเชื่อ ทุกคน และไม่ถกู จ�ำกัดอยูส่ ำ� หรับคณะสงฆ์ในมิสซาใหญ่เท่านัน้ อย่าง ทีเ่ คยปฏิบตั กิ นั ในมิสซาของสภาสังคายนาเมืองเตร็นท์ บัดนี้ สัตบุรษุ ก็อาจรับศีลมหาสนิทภายใต้รูปปรากฏทัง้ สองได้ และฆราวาสก็อาจ ท�ำหน้าที่เป็นศาสนบริกรแจกศีลมหาสนิทได้ด้วย

• ในมิสซาของสภาสังคายนาเมืองเตร็นท์ พระสงฆ์แจกศีล มหาสนิทโดยใช้แผ่นศีลท�ำเครื่องหมายกางเขนเหนือผู้รับศีลแต่ละ คน พู ด ว่ า “ขอให้พระกายของพระเยซูคริสต์องค์พระผู้เป็นเจ้า ทรงรักษาวิญญาณของท่านส�ำหรับชีวติ นิรนั ดร อาเมน” ในมิสซาใหม่ พระสงฆ์หรือศาสนบริกรศีลมหาสนิทถือแผ่นศีลหรือถ้วยกาลิกษ์ตอ่ หน้า ผูร้ บั ศีล กล่าวว่า “พระกายพระคริสตเจ้า” “พระโลหิตพระคริสตเจ้า” และผู้รับศีลฯตอบเป็นแสดงความเชื่อว่า “อาเมน”

• จารีตภาคปิดพิธีก็ถูกท�ำให้เรียบง่ายขึ้นด้วย ในมิสซาของ สภาสังคายนาเมืองเตร็นท์ หลังจากทีพ่ ระสงฆ์กล่าวค�ำอ�ำลาประชาชน แล้ว (Ite, Missa est หรือ “มิสซาจบแล้ว จงไปในสันติเถิด”) ท่านยัง กล่าวบทภาวนาส่วนตัวเงียบๆ แล้วจึงอวยพรประชาชน ต่อจากนั้น (โดยปรกติ) ยังอ่านพระวรสารของยอห์น และสวดบทภาวนาอืน่ ๆ ที่ เชิงพระแท่นอีกก่อนจะจากไป

ในมิสซาใหม่ จารีตปิดพิธถี กู ท�ำให้เรียบง่ายขึน้ พระสงฆ์อวยพร ประชาชนแล้วจึงส่งเขากลับไปถวายมิสซาของตนต่อไปในชีวติ ประจ�ำวัน

78

• ข้าพเจ้าได้กล่าวทบทวนอย่างเร็วๆ ถึงการเปลีย่ นแปลงใหญ่ๆ ทีส่ ภาสังคายนาวาติกนั ที่ 2 น�ำเข้ามาในมิสซาของสภาสังคายนาที่ เมืองเตร็นท์ บัดนีใ้ ห้เราพิจารณาดูการปฏิรปู ศีลศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละสิง่ คล้าย ศีล (Sacramentals) อืน่ ๆ

สภาสังคายนาฯ ย�ำ้ อีกครัง้ หนึง่ ว่ามาตรการทีส่ ภาสังคายนาฯ ใช้เพื่อตรวจตราแก้ไขพิธกี รรมของศีลศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละสิง่ คล้ายศีลก็คอื เพือ่ ให้ประชาชนมีสว่ นร่วมได้อย่างแข็งขันเต็มที่

ก่อนอืน่ สภาสังคายนาฯ ให้คำ� อธิบายทางเทววิทยาสัน้ ๆ ถึง จุดประสงค์และธรรมชาติของศีลศักดิส์ ทิ ธิ์ แล้วจึงตัดสินใจเกีย่ วกับวิธี ปฏิรปู ศีลศักดิส์ ทิ ธิเ์ หล่านั้นเพื่อช่วยให้ประชาชน “เข้าใจเครื่องหมาย ของศีลศักดิ์สิทธิ์เหล่านั้นได้โดยง่าย”

“ศีลศักดิส์ ทิ ธิม์ ไี ว้เพือ่ บันดาลความศักดิส์ ทิ ธิแ์ ก่มนุษย์ เพือ่ เสริม สร้างพระกายของพระคริสตเจ้าและเพือ่ ถวายคารวกิจแด่พระเจ้า ใน ฐานะทีเ่ ป็นเครือ่ งหมายยังมีจดุ ประสงค์เพือ่ ให้การสัง่ สอนอบรมด้วย ผู้รับศีลต้องมีความเชื่ออยู่ก่อนแล้ว แต่ถ้อยค�ำและจารีตพิธีของศีล ศักดิ์สิทธิ์ก็ยังหล่อเลี้ยง เสริมพลังและแสดงความเชื่อให้ปรากฏด้วย เพราะเหตุนี้ ศีลศักดิส์ ทิ ธิจ์ งึ ได้ชอื่ ว่า “ศีลแห่งความเชือ่ ” ศีลศักดิส์ ทิ ธิ์ ประทานพระหรรษทานก็จริง แต่การประกอบพิธศี ลี ศักดิส์ ทิ ธิย์ งั จัด เตรียมสัตบุรษุ อย่างดีให้รบั พระหรรษทานอย่างมีประสิทธิผล เพือ่ ถวาย เกียรติแด่พระเจ้าอย่างเหมาะสม และปฏิบตั คิ วามรัก ดังนัน้ จึงส�ำคัญ อย่างยิง่ ยวดทีส่ ตั บุรษุ จะต้องเข้าใจเครือ่ งหมายของศีลศักดิส์ ทิ ธิโ์ ดย ง่าย และเอาใจใส่ไปรับศีลศักดิส์ ทิ ธิบ์ อ่ ยๆ เพราะศีลศักดิส์ ทิ ธิต์ ั้งขึ้นไว้ ก็เพื่อหล่อเลี้ยงชีวิตคริสตชน” (SC59)

79

“ในช่วงเวลาทีผ่ า่ นมา รายละเอียดบางประการของพิธไี ด้แทรก เข้าไปในการประกอบศีลศักดิ์สิทธิ์และสิ่งคล้ายศีล ท�ำให้คนในสมัยนี้ เข้าใจลักษณะและจุดหมายของศีลศักดิ์สิทธิ์และสิ่งคล้ายศีลได้น้อย ลง จึงจ�ำเป็นต้องปรับปรุงบางสิ่งบางอย่างให้เหมาะสมกับสภาพ ในสมัยของเรา สภาสังคายนาจึงก�ำหนดให้ปรับปรุงแก้ไขพิธีต่างๆ ดังต่อไปนี้” (SC62)

“ให้รื้อฟื้นกระบวนการรับผู้ใหญ่เข้าเป็นคริสตชน ซึ่งแบ่งเป็น หลายขั้นตอน และจะต้องปฏิบัติตามค�ำวินิจฉัยของสมณะประมุข ท้องถิน่ ...” (SC64)

“ให้ปรับปรุงแก้ไขจารีตพิธสี ำ� หรับศีลล้างบาปเด็กทารก ให้ สอดคล้องกับสภาพจริงของเด็กอ่อน นอกจากนัน้ บทบาทและหน้าที่ ของบิดามารดาและพ่อแม่อปุ ถัมภ์ จะต้องปรากฏชัดในจารีตพิธดี ว้ ย” (SC67)

“ให้ปรับปรุงแก้ไขจารีตพิธีศีลก�ำลังด้วย เพื่อแสดงให้เห็นชัด ยิ่งขึ้นว่า ศีลศักดิ์สิทธิ์น้ีมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับกระบวนการรับ ผู้ใหญ่เป็นคริสตชน” (SC71)

“ให้ปรับปรุงแก้ไขจารีตพิธแี ละสูตรของศีลอภัยบาป เพือ่ แสดง ลักษณะและผลของศีลนี้อย่างชัดเจนยิ่งขึ้น” (SC72)

“ศีลทาสุดท้าย” หรือทีถ่ กู กว่านัน้ ควรเรียกว่า “ศีลเจิมคนไข้” ไม่เป็นเพียงศีลส�ำหรับผู้ที่ใกล้จะตายเท่านัน้ ดังนั้น เวลาเหมาะที่จะ รับศีลนีจ้ งึ เริม่ ตัง้ แต่สตั บุรษุ อยูใ่ นอันตรายจะตายเพราะความเจ็บป่วย หรือเพราะวัยชรา” (SC73)

“ให้ปรับปรุงแก้ไขพิธีศีลบวชขั้นต่างๆ ทั้งจารีตพิธีและตัวบท ที่ใช้” (SC76)

80

“ให้ปรับปรุงแก้ไขพิธศี ลี สมรสซึง่ มีอยูใ่ นหนังสือจารีตพิธโี รมัน และท�ำให้สมบูรณ์ เพือ่ แสดงให้เห็นพระหรรษทานของศีลศักดิส์ ทิ ธิน์ ี้ ชัดเจนยิ่งขึ้น และเน้นถึงหน้าที่ของคู่บ่าวสาว” (SC77)

“ให้ปรับปรุงแก้ไขสิง่ คล้ายศีล โดยค�ำนึงถึงหลักการพืน้ ฐานให้ สัตบุรษุ มีส่วนร่วมโดยรู้ตัวแข็งขันและเข้าใจง่าย จะเพิ่มสิ่งคล้ายศีล ใหม่ขึ้นอีกก็ได้ถ้าจ�ำเป็น” (SC79)

“ให้ปรับปรุงแก้ไขจารีตพิธถี วายตนของหญิงพรหมจารีตามทีม่ ี อยูแ่ ล้วในหนังสือจารีตพิธีโรมันของพระสังฆราช ….” (SC80)

“จารีตพิธีปลงศพ จะต้องแสดงให้เห็นลักษณะธรรมล�้ำลึก ปัสกาของความตายแบบคริสตชนอย่างเด่นชัดยิง่ ขึน้ และจะต้องสอดคล้อง กับสภาพแวดล้อมและประเพณีของแต่ละท้องถิ่นยิ่งขึน้ แม้ในการใช้สี ของอาภรณ์ในพิธีกรรมด้วย” (SC81)

มติของสภาสังคายนาฯถูกน�ำมาปฏิบัติและหนังสือพิธีกรรม ฉบับใหม่กไ็ ด้รบั การรับรองและประกาศใช้โดยสมเด็จพระสันตะปาปา เปาโลที่ 6 เราอาจกล่าวได้อย่างมัน่ ใจว่าการปฏิรปู ทีส่ ภาสังคายนาวาติกนั ที่ 2 เกีย่ วกับพิธกี รรมตามแบบสภาสังคายนาที่เมืองเตร็นท์ได้เข้าถึง พิ ธี ก รรมตามสภาสั ง คายนาที่ เ มื อ งเตร็ น ท์ ทุ ก ๆด้ า น คื อ มิ ส ซา ศีลศักดิส์ ทิ ธิ์ สิง่ คล้ายศีล (Sacramentals) และหนังสือท�ำวัตร บรรดา ผูม้ คี วามเชือ่ ส่วนใหญ่ยนิ ดีรบั การปฏิรปู นี้ และจากมุมมองด้านอภิบาล พิธีกรรมแบบใหม่เป็นเครื่องมือส�ำคัญที่ช่วยให้ประชาชนมีส่วนร่วม พิธีกรรม ได้รับความศักดิ์สิทธิ์จากพิธีกรรม และใช้พิธีกรรมถวาย พระเกี ย รติ แ ด่ พ ระเจ้ า ได้ เ ป็ น อย่ า งดี ทุ ก คนที่ มี บ ทบาทใน งานอบรมประชาชนในด้านพิธีกรรม ซึ่งเป็นงานที่เรียกร้องความรับ ผิดชอบอย่างมากนีท้ ราบดีวา่ เราได้รบั พระพรอย่างมากมาย เราอาจถาม

81

ว่า “งานปฏิรปู นีร้ นุ แรงเกินไปหรือเปล่า?” “นีไ่ ม่ใช่การแยกตัวจากธรรม ประเพณีที่เคยปฏิบัติมาโดยสิ้นเชิงหรือ?” โดยส่วนตัวแล้ว ข้าพเจ้า มิได้เชือ่ ว่าเป็นเช่นนัน้ เลย ข้าพเจ้ารูส้ กึ เช่นนัน้ ทุกครัง้ ทีก่ ำ� ลังประกอบ พิธพี ร้อมกับประชาชน ข้าพเจ้ามีความรูส้ กึ มัน่ ใจว่าพระเยซูเจ้าประทับ อยู่ในหมู่เรา พวกเรามีความสัมพันธ์กับบรรดาผู้ศักดิ์สิทธิ์ทุกองค์ นับตั้งแต่สมัยของบรรดาอัครสาวกจนถึงสมัยของเราในวันนี้... เรา อธิ ษ ฐานภาวนาและประกอบกิ จ การในธรรมประเพณี ข อง พระศาสนจักรหนึง่ เดียว ศักดิส์ ทิ ธิ์ สากล และสืบเนือ่ งจากอัครสาวก ซึ่งแสดงตนเป็นปัจจุบนั ในแต่ละชุมชนเล็กๆ ทีม่ าชุมนุมกัน ถึงกระนัน้ ถ้าบางคนย�้ำว่าการปฏิรูปพิธีกรรมของวาติกันที่ 2 เป็นการถอนราก ถอนโคนเกินไปและแยกตัวออกไปจากธรรมประเพณี ก็ขอให้เขามี ความจริงใจอย่าไปซ่อนตัวอยูห่ ลังฉากของ “การทดลองอย่างยุง่ เหยิง ที่ถูกท�ำขึ้นโดยบรรดาพระสงฆ์ทสี่ บั สน” ให้เราเผชิญหน้ากับผูผ้ ดิ จริงๆ....วาติกนั ที่ 2 และสมเด็จพระสันตะปาปาเปาโลที่ 6 ซึ่งทรงเป็น ผู้น�ำการประชุมนี้ ข้าพเจ้าไม่อยากจะกล่าวซ�้ำข้อความที่ถูกใช้มา มากเกินไปแล้วว่า “วาติกนั ที่ 2 ก็ดอี ยูห่ รอก แต่..” ข้าพเจ้าอยากจะเห็น ในการปฏิรปู พิธกี รรมโดยวาติกนั ที่ 2 เหมือนกับทีบ่ รรดาพระสังฆราช ทีเ่ ข้าประชุมได้เห็น นัน่ คือ “เป็นการถูกต้องทีจ่ ะถือว่า ความกระตือรือร้น ในการส่งเสริมและฟื้นฟูพิธีกรรมเป็นเสมือนเครื่องหมายแสดงว่า พระเจ้าทรงพระทัยเอือ้ อาทรต่อสมัยของเรา และเป็นเสมือนว่าพระจิตเจ้า ทรงท� ำ งานในพระศาสนจั ก ร ความกระตื อ รื อ ร้ น นี้ ป ระทั บ ตรา คุณลักษณะเฉพาะแก่ชวี ติ พระศาสนจักร แก่วธิ คี ดิ และปฏิบตั กิ จิ กรรม ทัง้ หมดทางศาสนาในสมัยปัจจุบนั ด้วย” (SC43)

82

4. ประชากรทั้ ง หมดร่ ว มพิ ธี ก รรมอย่ า งเต็ ม ที่ และอย่างแข็งขัน เพราะพิธีกรรมเป็นบ่อเกิด แรกและจ�ำเป็นทีผ่ มู้ คี วามเชือ่ จะตักตวงชีวติ จิต แบบคริสตชนอย่างแท้จริง (SC14)

ความส�ำคัญของการมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันของประชาชน ทุกคนในพิธกี รรมอาจมองได้ทนี่ จี่ ากอีกมุมมองหนึง่ นัน่ คือ ประชาชน ได้รบั จิตตารมณ์แท้จริงของพระคริสตเจ้าโดยการมีสว่ นร่วมพิธกี รรม อย่างแข็งขัน

พระเยซูคริสตเจ้าเองทรงเป็นผู้ประทาน ‘ชีวิตจิตคริสตชน อย่างแท้จริง’ เพียงพระองค์เดียวอาศัยธรรมล�้ำลึกปัสกา คือการรับ ทรมาน การกลับคืนพระชนมชีพจากบรรดาผู้ตาย และการเสด็จสู่ สวรรค์อย่างรุ่งโรจน์ โดยธรรมล�ำ้ ลึกนี ้ ‘พระองค์ส้นิ พระชนม์เพื่อ ท�ำลายความตายของเรา และทรงกลับคืนพระชนมชีพเพือ่ คืนชีวติ แก่ เรา’ พระองค์ทรงท�ำให้พระภารกิจการไถ่กแู้ ละประทานความศักดิส์ ทิ ธิ์ แก่พวกเรา และท�ำให้เราถวายพระเกียรติพร้อมกับพระองค์แด่พระเจ้า ได้อย่างสมบูรณ์ (SC5)

ในพิธีกรรม พระเยซูคริสตเจ้ายังคงปฏิบัติพระภารกิจการ ประทานความศักดิส์ ทิ ธิแ์ ก่พวกเราและการถวายพระเกียรติแด่พระเจ้า ได้อย่างสมบูรณ์ อาศัยพิธกี รรม บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ อาจมีสว่ นร่วมใน พระธรรมล�ำ้ ลึกปัสกาของพระเยซูเจ้า ตายพร้อมกับพระองค์ และ กลับคืนชีพมารับชีวติ ใหม่พร้อมกับพระองค์ได้ ประสิทธิผลของพิธกี รรม ของคริสตศาสนาขึ้นอยู่กับ พระธรรมล�้ำลึกปัสกาของพระเยซูเจ้า

83

“พิธีกรรมก็ส่งเสริมให้ผู้มีความเชื่อ ซึ่งได้รับการหล่อเลี้ยง จากศีลศักดิส์ ทิ ธิป์ สั กาแล้วนัน้ ด�ำเนินชีวติ “เป็นน�ำ้ หนึง่ ใจเดียวกันใน ความเลื่อมใสศรัทธา” พิธีกรรมยังวอนขอให้คริสตชน “ด�ำเนินชีวิต ตามความเชื่อที่เขาได้รับมา”การรื้อฟื้นพันธสัญญาระหว่างพระเจ้า กั บ มนุษย์ในพิธีบูชาขอบพระคุณย่อมดึงดูดผู้มีความเชื่อให้มารับ ความรักทีเ่ ร่งเร้าของพระคริสตเจ้า และจุดไฟความรักในใจของเขา” (SC10)

สภาสังคายนาฯ เตือนพวกเราว่า “ชีวิตจิตไม่จ�ำกัดอยู่เพียง ในการร่วมพิธกี รรมเท่านัน้ คริสตชนได้รับเชิญให้อธิษฐานภาวนา ร่วมกับพี่น้องก็จริง แต่เขายังต้องเข้าไปในห้องของตนเพื่ออฐิษฐาน ภาวนาต่อพระบิดาเป็นการส่วนตัวอีกด้วย ยิ่งกว่านั้นนักบุญเปาโล อัครสาวกยังสอนคริสตชนว่าต้องอธิษฐานภาวนาอย่างสม�ำ่ เสมอ” (SC12) และ “กิจกรรมทัง้ หมดของพระศาสนจักรไม่มีแต่เพียงพิธีกรรมเท่านัน้ ก่อนที่มนุษย์จะเข้ามาร่วมพิธีกรรมได้ เขาจ�ำเป็นต้องได้รับเรียกให้มี ความเชื่อและกลับใจก่อน” (SC9)

แต่สภาสังคายนาฯก็ยังย�้ำว่า

“พิธกี รรมก็เป็นจุดยอดทีก่ จิ กรรมของพระศาสนจักรมุง่ ไปหา และในเวลาเดียวกันก็เป็นบ่อเกิดที่พลังทั้งหมดของพระศาสนจักร หลั่งไหลออกมา” (SC10)

“ก่อนที่มนุษย์จะเข้ามาร่วมพิธีกรรมได้ เขาจ�ำเป็นต้องได้รับ เรียกให้มคี วามเชื่อและกลับใจก่อน” (SC9)

การประกาศข่าวดีเป็นกิจกรรมเอกของพระศาสนจักร แต่ การประกาศข่าวดีก็มีความสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับพิธีกรรมซึ่งเป็น จุดยอดที่การประกาศข่าวดีน�ำผู้กลับใจใหม่เข้าไปหาและเป็นพุน�้ำที่

84

หล่ อ เลี้ ย งการประกาศข่ า วดี ใ ห้ ด� ำ เนิ น ไปได้ ในท� ำ นองเดี ย วกั น ค�ำภาวนาทุกบท การศึกษาและไตร่ตรองพระวาจาของพระเจ้า งาน เมตตาธรรม กิจศรัทธาและงานแพร่ธรรมที่ผู้มีความเชื่อได้รับเรียก จากพระคริสตเจ้าให้ปฏิบัติในชีวิตประจ�ำวัน ย่อมน�ำเขาทั้งหลาย อย่างหลีกเลีย่ งไม่ได้ไปหาพิธบี ชู าขอบพระคุณทีท่ ำ� ให้การด�ำเนินชีวติ ประจ�ำวันของเขากลายเป็นเครื่องบูชามีชีวิตที่เขาถวายแด่พระเจ้า พร้อมกับการถวายบูชาของพระเยซูเจ้า สภาสังคายนายังสนับสนุน กิจศรัทธาแบบชาวบ้านด้วย “ควรจัดกิจศรัทธาเหล่านี้โดยค�ำนึงถึง เทศกาลทางพิธกี รรม ให้สอดคล้องกับพิธีกรรม ได้รับอิทธิพลจาก พิธีกรรม และน�ำประชากรเข้าหาพิธกี รรม เพราะพิธกี รรมในตัวเองก็ มีความส�ำคัญเหนือกิจศรัทธาใดๆ อยูแ่ ล้ว” (SC13)

“พิธกี รรมก็เป็นจุดยอดทีก่ จิ กรรมของพระศาสนจักรมุง่ ไปหา และในเวลาเดียวกันก็เป็นบ่อเกิดทีพ่ ลังทัง้ หมดของพระศาสนจักรหลัง่ ไหลออกมา พิธีกรรมโดยเฉพาะอย่างยิ่งพิธีบูชาขอบพระคุณ จึง เป็นบ่อเกิดให้เราได้รบั พระหรรษทาน และประสิทธิผลยิง่ ใหญ่บนั ดาล ความศักดิ์สิทธิ์แก่มนุษย์ เป็นการถวายพระสิรริ งุ่ โรจน์แด่พระเจ้าใน องค์พระคริสตเจ้า ซึ่งเป็นจุดหมายที่กิจกรรมอื่นๆ ทั้งปวงของพระ ศาสนจักรมุ่งไปหา” (SC10)

85

5. “บรรดาผูอ้ ภิบาลจึงต้องพยายามสุดความสามารถ ในงานอภิบาลทัง้ หมด ทีจ่ ะให้ผมู้ คี วามเชือ่ ได้รบั การอบรมอย่างเหมาะสม จึงจ�ำเป็นอย่างยิง่ ทีจ่ ะ ให้ความส�ำคัญอัน ดับแรกแก่ ก ารอบรมเรื่อง พิธีกรรม” (SC14)

สมเด็จพระสันตะปาปายอห์นที่ 23 ทรงปรารถนาให้สภา สังคายนาเกีย่ วกับการอภิบาล และวาติกนั ที่ 2 ยังคงรักษาสาระส�ำคัญ ของคุณสมบัติประการนี้จนถึงที่สุด บรรดาพระสังฆราชผู้เข้าร่วม ประชุมทราบดีถงึ สภาพแท้จริงของบรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ในสังฆมณฑล ของตน และเข้าใจถึงความจ�ำเป็นที่จะต้องให้การอบรมด้านพิธีกรรม ที่ถูกต้องแก่ประชาชน ในข้อ 14 ถึง 20 ของธรรมนูญ SC บรรดา พระสั ง ฆราชผู ้ ร ่ ว มประชุ ม จึ ง เสนอแผนการอบรมด้ า นพิ ธี ก รรม ทั้งส�ำหรับประชาชนและส�ำหรับคณะสงฆ์ ซึ่งก็ต้องได้รับการอบรม ก่อนที่จะไปอบรมผู้อ่นื ได้ สภาสังคายนาฯกล่าวไว้ดังนี้ว่า

“จุดประสงค์นี้จะบรรลุถึงไม่ได้ถ้าบรรดาผู้อภิบาลเองไม่เป็น คนแรกที่มุ่งมั่นจะซึมซับจิตตารมณ์และพลังของพิธีกรรม และกลับ เป็นครูสอนผูอ้ นื่ ในเรือ่ งนี ้ จึงจ�ำเป็นอย่างยิง่ ทีจ่ ะให้ความส�ำคัญอันดับ แรกแก่การอบรมเรื่องพิธีกรรมส�ำหรับบรรดาบรรพชิต” (SC14)

ใครจะเป็นผู้ให้ความรู้แก่บรรดาผู้อภิบาล?

ดังนั้น สภาสังคายนาจึงก�ำหนดข้อปฏิบัติไว้ดังต่อไปนี้ (SC14)

“บรรดาพระสงฆ์ทงั้ ทีส่ งั กัดสังฆมณฑลและในสถาบันนักบวช ซึ่งท�ำงานในสวนองุ่นของพระเจ้าแล้ว ต้องได้รับความช่วยเหลือด้วย วิธกี ารเหมาะสมทุกอย่างเพือ่ จะได้เข้าใจความหมายของพิธศี กั ดิส์ ทิ ธิ์

86

ทีเ่ ขาประกอบให้สมบูรณ์ยงิ่ ๆ ขึน้ เพือ่ จะได้ดำ� เนินชีวติ ตามพิธกี รรม และถ่ายทอดชีวิตนี้แก่บรรดาผู้มีความเชื่อที่เขาได้รับมอบหมายให้ ดูแล” (SC18)

เรือ่ งนีเ้ ป็นความจ�ำเป็นทีต่ ้องปฏิบตั โิ ดยเร่งด่วนทันที แต่สภา สังคายนาฯ ก็พจิ ารณาถึงรากของปัญหา นัน่ คือการให้การอบรมพิธกี รรม ในระดับสามเณราลัย การปฏิรปู พิธกี รรมของวาติกนั ที่ 2 เป็นโครงการ ระยะยาว บรรดาพระสงฆ์รุ่นใหม่จะเป็นพลังส�ำคัญเบื้องหลังการใช้ พิธีกรรมเพื่อฟื้นฟูพระศาสนจักร

“ในสามเณราลัยและบ้านนักบวช บรรดาบรรพชิตจะต้องได้รบั การอบรมด้านพิธีกรรมในชีวิตจิต ดังนั้น เขาจะต้องได้รับความรู้ อย่างเหมาะสมให้เข้าใจจารีตพิธีเป็นอย่างดี และร่วมพิธีกรรมอย่าง สุดจิตใจ เขาจะต้องประกอบพิธเี ฉลิมฉลองธรรมล�ำ้ ลึกศักดิส์ ทิ ธิ์ และ ปฏิบตั กิ จิ ศรัทธาอืน่ ๆ ทีซ่ มึ ซับจิตตารมณ์ของพิธกี รรม ยิง่ กว่านัน้ เขา ต้องเรียนรู้ที่จะปฏิบัติตามกฎพิธีกรรม เพื่อชีวิตในสามเณราลัยและ สถาบันนักบวชจะได้ซมึ ซับจิตตารมณ์พธิ กี รรมอย่างลึกซึง้ ” (SC17)

“ผู้ได้รับมอบหมายให้สอนพิธีกรรมในสามเณราลัย ส�ำนัก ศึกษาของนักบวช และคณะเทววิทยาของมหาวิทยาลัย ต้องได้รบั การ อบรมเป็นพิเศษในวิชานี้ เพือ่ จะได้ปฏิบตั หิ น้าทีข่ องตนอย่างดีในสถาบัน ที่ได้รับมอบหมายให้สอน” (SC15)

“วิชาพิธีกรรมในสามเณราลัยและในส�ำนักศึกษาของนักบวช ต้องถือว่าเป็นวิชาหนึง่ ในกลุม่ วิชาทีจ่ ำ� เป็นและมีความส�ำคัญเป็นอันดับ แรก ส่วนในคณะเทววิทยาของมหาวิทยาลัย ต้องถือว่าเป็นวิชาเอก วิชาหนึง่ ทีจ่ ะต้องสอนทัง้ ในด้านเทววิทยาและประวัตศิ าสตร์ ทัง้ ด้าน ชีวติ จิต ด้านการอภิบาลและด้านกฎหมาย ยิง่ กว่านัน้ อาจารย์ทสี่ อน

87

วิชาอืน่ ๆ โดยเฉพาะเทววิทยาด้านพระสัจธรรม พระคัมภีร์ เทววิทยา ด้านชีวิตจิต และการอภิบาล ต้องพยายามอธิบายพระธรรมล�้ำลึก ของพระคริสตเจ้าและประวัติศาสตร์แห่งความรอดพ้นตามทัศนะ เฉพาะของแต่ละวิชา ให้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างวิชาทีต่ นสอนกับ พิธกี รรม และดังนีเ้ อกภาพของการอบรมพระสงฆ์จะปรากฏแจ้งชัด” (SC16)

บรรดาพระสังฆราชผูเ้ ข้าร่วมประชุมก้าวหน้าลึกลงไปอีกก้าว หนึ่งในวิธีการให้การอบรมด้านพิธีกรรม โดยยืนยันถึงหลักการให้ การอบรมทีส่ ำ� คัญยิง่ ข้อหนึง่ ว่า “ครูสอนทีใ่ ห้การอบรมเรือ่ งพิธกี รรม ได้ดที สี่ ดุ ก็คอื พิธกี รรมเอง”

“แม้พธิ กี รรมเป็นการนมัสการพระเดชานุภาพของพระเจ้าโดย เฉพาะ แต่ก็ยังมีคุณค่ายิ่งใหญ่ในการอบรมประชากรผู้มีความเชื่อ อีกด้วย ในพิธกี รรม พระเจ้าตรัสกับประชากรของพระองค์ พระคริสตเจ้า ยังทรงประกาศข่าวดี ประชากรก็ยงั ตอบพระเจ้าด้วยการขับร้องและ อธิษฐานภาวนา ยิง่ กว่านัน้ ค�ำอธิษฐานภาวนาทีพ่ ระสงฆ์ผเู้ ป็นประธาน ของผู้ชุมนุมในฐานะที่เป็นองค์พระคริสตเจ้าทูลถวายแด่พระเจ้านั้น กล่าวในนามของประชากรศักดิ์สิทธิ์ทั้งหมด และในนามของผู้ที่ร่วม ชุมนุมทุกคน ในทีส่ ดุ เครือ่ งหมายทีแ่ ลเห็นได้ซงึ่ พิธกี รรมใช้เพือ่ หมาย ถึงสิง่ ทีแ่ ลเห็นไม่ได้ของพระเจ้านัน้ ก็เป็นเครือ่ งหมายทีพ่ ระคริสตเจ้า ทรงเลือกหรือพระศาสนจักรเลือก ดังนัน้ มิใช่เฉพาะเมือ่ เราอ่าน “สิง่ ทีเ่ ขียนไว้สำ� หรับสัง่ สอนเรา” (รม 15:4) เท่านัน้ แต่เมือ่ พระศาสนจักร อธิษฐานภาวนา ขับร้อง หรือประกอบกิจกรรม ความเชือ่ ของบรรดา ผูท้ มี่ าร่วมพิธกี ไ็ ด้รบั การหล่อเลีย้ ง จิตใจของเขาถูกยกขึน้ ไปหาพระเจ้า เพื่อถวายคารวกิจฝ่ายจิต และได้รับพระหรรษทานของพระองค์

88

อย่างอุดมสมบูรณ์ย่งิ ขึ้น” (SC33)

การประกอบพิธีศีลศักดิ์สิทธิ์ต่างๆ ก็มีการสั่งสอนส�ำหรับ ผู้ร่วมพิธีได้อย่างมากด้วย จุดประสงค์ของศีลศักดิส์ ทิ ธิต์ า่ งๆ ก็คอื เพือ่ บันดาลความศักดิส์ ทิ ธิแ์ ก่เราและเพื่อถวายเกียรติแด่พระเจ้า แต่ว่า “ในฐานะที่เป็นเครื่องหมายยังมีจุดประสงค์เพื่อให้การสั่งสอน อบรมด้วย ผู้รับศีลต้องมีความเชื่ออยู่ก่อนแล้ว แต่ถ้อยค�ำและ จารีตพิธีของศีลศักดิ์สิทธิ์ก็ยังหล่อเลี้ยง เสริมพลังและแสดง ความเชื่อให้ปรากฏด้วย เพราะเหตุนี้ ศีลศักดิ์สิทธิ์จึงได้ชื่อว่า “ศีลแห่งความเชื่อ” (SC59)

สภาสังคายนาฯ ยังเสนอการปรับปรุงที่มีเจตนาด้านอภิบาล เพื่อหล่อเลี้ยงการที่ประชาชนมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันและได้รับการ อบรมด้านพิธีกรรมอีกด้วย

“ควรใช้วธิ กี ารต่างๆ ให้การอบรมสัตบุรษุ เกีย่ วกับพิธกี รรมโดย เฉพาะ และถ้าจ�ำเป็น พระสงฆ์หรือศาสนบริกรที่มีความรู้อาจให้ ค�ำอธิบายสั้นๆ ในเวลาที่เหมาะสมระหว่างการประกอบพิธีก็ได้ แต่ จะต้องใช้ถ้อยค�ำที่ก�ำหนดไว้แล้วหรือที่คล้ายกัน” (SC35,3)

ที่นี่น่าสังเกตข้อความที่ถูกใช้บ่อยๆ ในหนังสือพิธีกรรมฉบับ ใหม่ คือข้อความทีว่ ่า “โดยใช้ถ้อยค�ำทีก่ ำ� หนดไว้หรือทีค่ ล้ายกัน” ซึง่ หมายความว่าพระสงฆ์หรือศาสนบริกรเฉพาะอาจอ่านถ้อยค�ำทีพ่ มิ พ์ ไว้ในหนังสือ หรืออาจใช้คำ� พูดของตนเองกล่าวแสดงความคิดเดียวกัน

อันทีจ่ ริง เจตนาของการปฏิรปู พิธกี รรมของสภาสังคายนาทีเ่ มือง เตร็นท์ก็คือเพื่อท�ำให้จารีตพิธีเรียบง่ายและชัดเจนจนสอนผู้ร่วมพิธี ได้

“จารีตพิธตี อ้ งมีลกั ษณะสง่างามและเรียบง่าย น่าเลือ่ มใสและ

89

กระทัดรัด ชัดเจนและไม่ซำ�้ ซากโดยไร้ประโยชน์ จารีตพิธจี ะต้องปรับให้ เหมาะกับความเข้าใจของสัตบุรุษ และโดยทั่วไปไม่ต้องการค�ำอธิบาย มากนัก” (SC34)

“บรรดาผูอ้ ภิบาลต้องมีความกระตือรือร้นและพากเพียรทีจ่ ะให้ การอบรมด้านพิธีกรรมแก่ผู้มีความเชื่อ เพื่อเขาจะร่วมพิธีกรรมได้ อย่างแข็งขันทั้งในด้านจิตใจและภายนอก โดยค�ำนึงถึงอายุ สภาพ ความเป็นอยู่ วิถีชีวิต และระดับความรู้ทางศาสนาของผู้ได้รับการ อบรม ถ้าบรรดาผู้อภิบาลท�ำเช่นนี้ได้ เขาก็จะปฏิบัตหิ น้าที่ส�ำคัญยิ่ง ประการหนึ่งให้ส�ำเร็จในฐานะเป็นผู้แจกจ่ายธรรมล�้ำลึกของพระเจ้า อย่างซือ่ สัตย์ ในเรือ่ งนีเ้ ขาจะต้องน�ำประชากรทีเ่ ขาอภิบาลดูแล ไม่ใช่ ด้วยค�ำพูดเท่านัน้ แต่โดยแบบอย่างที่ดีด้วย” (SC19)

90

V. ‘ธรรมประเพณี ที่ ดี ง าม’ และ ‘ความก้ า วหน้ า ที่ชอบธรรม’

ข้าพเจ้าคิดว่าถ้าเราต้องการเข้าใจว่าบรรดาพระสังฆราช ผู้ร่วมประชุมหมายความว่าอย่างไรเมื่อกล่าวถึง “ธรรมประเพณีที่ ถูกต้องและความก้าวหน้าทีช่ อบธรรม” เราก็ตอ้ งระลึกถึงบริบททีเ่ รือ่ งนี้ ได้รบั การพิจารณาและการรับรอง น่าจะเป็นความผิดอย่างมากที่จะ แยกเรื่องนี้จากบริบทนั้นและพิจารณามันเหมือนกับเรื่องเทววิทยา ทั่วไป วาติกันที่ 2 ไม่ใช่การประชุมนักเทววิทยาเพื่อพิจารณาปัญหา ทางเทววิทยาด้านนามธรรมเท่านัน้ วาติกันที่ 2 เป็นการประชุมของ บรรดา “ผูอ้ ภิบาล” บรรดาพระสังฆราชทีม่ าจากพระศาสนจักรท้องถิน่ และจะกลับไปยังพระศาสนจักร(ท้องถิน่ )ของตน จุดหมายของเขาเหล่านี้ เป็นจุดหมายด้านอภิบาล คือ เพือ่ จะช่วยอย่างดีทสี่ ดุ อย่างไรให้ ‘ผูม้ ี ความเชือ่ ได้รบั การแนะน�ำให้มสี ว่ นร่วมประกอบพิธีกรรมอย่างเต็มที่ โดยมีความรู้และอย่างแข็งขัน ธรรมชาติของพิธีกรรมเองก็เรียกร้อง ให้ท�ำเช่นนี้และยังมีสิทธิและหน้าที่อาศัยศีลล้างบาปที่จะท�ำเช่นนี้’ (SC14) บรรดาพระสังฆราชผู้ร่วมประชุมสภาได้ลงความเห็นร่วมกัน ถึงหลักการพืน้ ฐานว่าจะปฏิรปู เรือ่ งใด ท�ำไมจึงต้องปฏิรปู และจะต้อง ปฏิรูปอย่างไร “การปรับปรุงแก้ไขและส่งเสริมพิธีกรรมต้องมี จุดประสงค์ก่อนอืน่ หมด ทีจ่ ะให้ประชากรทัง้ หมดร่วมพิธกี รรมอย่าง เต็มทีแ่ ละอย่างแข็งขัน เพราะพิธกี รรมเป็นบ่อเกิดแรกและจ�ำเป็นทีผ่ ู้ มีความเชือ่ จะตักตวงชีวติ จิตแบบคริสตชนอย่างแท้จริง” (SC14) เพือ่ บรรลุจดุ ประสงค์นี้ คือ“เพือ่ ประชากรคริสตชนจะได้รบั พระหรรษทาน อย่างอุดมสมบูรณ์ยงิ่ ขึน้ จากพิธกี รรม พระศาสนจักร มารดาศักดิส์ ทิ ธิ์

91

มีความประสงค์ทจี่ ะปรับปรุงแก้ไขพิธกี รรมทัว่ ไปอย่างจริงจัง”….“ใน การปรับปรุงแก้ไขนี้ จ�ำเป็นต้องจัดตัวบทและจารีตพิธใี หม่ เพือ่ ให้แสดง ความหมายของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ให้ปรากฏชัดยิ่งขึ้น เพื่อให้ประชากร คริสตชนเข้าใจความหมายได้งา่ ยและสมบูรณ์เท่าทีจ่ ะเป็นได้ เขาจะได้ ร่วมพิธอี ย่างแข็งขันเต็มเปี่ยมร่วมกันให้สมกับที่เป็นชุมชน” (SC21)

1. เพื่อรักษาธรรมประเพณีที่ดีงามไว้ และเพื่อ เปิดทางส�ำหรับความก้าวหน้าทีช่ อบธรรม..(SC23)

ต่อจากนัน้ สภาสังคายนาฯ จึงเสนอข้อสังเกตส�ำคัญบางประการ ที่ เ กี่ ย วกั บ เรื่ อ ง “ธรรมประเพณี ที่ ดี ง ามและความก้ า วหน้ า ที่ ชอบธรรม”ไว้ดงั นีว้ า่ “พิธกี รรมประกอบด้วยส่วนทีพ่ ระเจ้าทรงก�ำหนด จึงเปลี่ยนแปลงไม่ได้ และประกอบด้วยส่วนที่เปลี่ยนแปลงได้ ส่วนนี้ เมือ่ เวลาล่วงไปอาจหรือต้องเปลีย่ นแปลง ถ้าบังเอิญมีองค์ประกอบ ที่ไม่สอดคล้องกับธรรมชาติของพิธีกรรมหรือไม่เหมาะสมอีกต่อไป สอดแทรกเข้ามา” (SC21)

สภาสังคายนาฯ ย�ำ้ บ่อยๆ ถึงข้อสังเกตนีเ้ มือ่ กล่าวถึงการปฏิรปู ศีลศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละสิง่ คล้ายศีลต่างๆ “ในช่วงเวลาทีผ่ า่ นมา รายละเอียด บางประการของพิธไี ด้แทรกเข้าไปในการประกอบศีลศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละสิง่ คล้ายศีล ท�ำให้คนในสมัยนีเ้ ข้าใจลักษณะและจุดหมายของศีลศักดิส์ ทิ ธิ์ และสิง่ คล้ายศีลได้นอ้ ยลง จึงจ�ำเป็นต้องปรับปรุงบางสิง่ บางอย่างให้ เหมาะสมกับสภาพในสมัยของเรา สภาสังคายนาจึงก�ำหนดให้ปรับปรุง แก้ไขพิธีต่างๆ ดังต่อไปนี้” (SC62)

92

ธรรมนู ญ ข้ อ 23 น่ า จะได้ รั บ ความเอาใจใส่ เ ป็ น พิเ ศษใน การพิจารณาเกี่ยวกับ “ธรรมประเพณี” และ “การเปลี่ยนแปลง” การนี้ฟังแล้วอาจท�ำให้รู้สึกเหมือนกับว่าเป็นเสียงสั่งของนักวิชาการ แต่ในความเป็นจริงแล้วเป็นเสียงของผูอ้ ภิบาลทีเ่ ชิญชวนให้นกั วิชาการ ใช้ความสามารถเพื่อรับใช้ประชาชน “เพื่อรักษาธรรมประเพณีท่ีดี งามไว้ และเพื่อเปิดทางส�ำหรับความก้าวหน้าอันชอบธรรม จะต้อง ตรวจสอบแต่ละส่วนของพิธีกรรมที่จะต้องแก้ไขนั้นอย่างละเอียด ถี่ถ้วนก่อนเสมอ ในด้านเทววิทยา ประวัติศาสตร์ และการอภิบาล” (SC23) แล้วสภาสังคายนาฯ จึงเสริมบางสิ่งที่ทุกวันนี้เกือบถูกลืมไป หมดแล้วว่า “นอกจากนัน้ จะต้องค�ำนึงถึงทัง้ กฎทัว่ ไปเกีย่ วกับโครงสร้าง และเจตนารมณ์ของพิธีกรรม รวมทั้ง ประสบการณ์ ที่ไ ด้ ม าจาก การฟืน้ ฟูพธิ กี รรมทีเ่ พิง่ ท�ำไปแล้ว และจากอนุญาตพิเศษทีส่ นั ตะส�ำนัก เคยออกให้แก่หลายๆ พื้นที่” (SC23)

นักวิชาการไม่อาจแยกตัวอยู่แต่ในห้องสมุดของตนเท่านั้น นักวิชาการต้ อ งมี โ อกาสเปรี ย บเที ย บกฎทั่ ว ไปด้ า นพิ ธี ก รรมกั บ การปฏิรูปพิธีกรรมทางปฏิบัติที่ท�ำอยู่ในพระศาสนจักรและยังต้อง พิจารณาผลลัพธ์ของการทดลองหลายๆอย่างที่ท�ำอยู่แล้วในชุมชน เล็กๆ หรือเขตวัดต่างๆ ซึ่งได้รับอนุญาตพิเศษจากผูม้ อี ำ� นาจปกครอง ของพระศาสนจักรต้องพร้อมทีจ่ ะทดลองข้อเสนอใหม่ๆ โดยมีเจตนาที่ จะรับใช้ผู้อื่นอย่างแท้จริง ในสมัยนั้นการทดลองเช่นนี้มีอยู่น้อยมาก แต่ก็มีประโยชน์มากจริงๆ

“ในที่สุด อย่าให้มีการริเริ่มใดๆ นอกจากว่าการริเริ่มเหล่านี้ จะเป็นประโยชน์แท้จริงอย่างแน่นอนแก่พระศาสนจักร ในกรณีเช่นนี้

93

จะต้องเอาใจใส่ให้รูปแบบใหม่ๆ นี้ พัฒนาขึ้นมาอย่างกลมกลืนจาก รูปแบบที่มีอยู่แล้ว” (SC23)

สภาสังคายนาฯ ไม่สนับสนุนการเปลีย่ นแปลงเพือ่ เปลีย่ นแปลง หรือเพื่อเจตนาอย่างอื่น การเปลี่ยนแปลงเป็นที่ยอมรับได้ก็ต่อเมื่อ การเปลี่ยนแปลงนี้เกิดขึ้นเพื่อประโยชน์แท้จริงและชัดเจนส�ำหรับ พระศาสนจักร ผลประโยชน์สำ� หรับพระศาสนจักรย่อมเป็นผลประโยชน์ ส�ำหรับประชาชนด้วย ข้อความว่า “ต้องเอาใจใส่ว่ารูปแบบใหม่ทถี่ กู รับมาใช้จะต้องค่อยๆ พัฒนาขึ้นอย่างเป็นระเบียบจากรูปแบบที่มอี ยู่ แล้ว” มักถูกน�ำมาใช้บอ่ ยๆ เพือ่ ต่อต้านการปฏิรปู พิธกี รรมของวาติกนั ที่ 2

ที่ตรงนี้ข้าพเจ้าอยากแบ่งปันประสบการณ์ส่วนตัวลึกๆ ที่ เคยมี ตลอดเวลาเรามักพบบางคนทีร่ บั การปฏิรปู ของวาติกนั ที่ 2 ไม่ได้ กลุม่ สุดโต่งของพวกนีก้ ล่าวหา วาติกนั ที่ 2 และสมเด็จพระสันตะปาปา เปาโลที่ 6 ว่าการน�ำสิง่ ใหม่ๆ เหล่านีเ้ ข้ามา ขัดกับสภาสังคายนาเมือง เตร็นท์และธรรมประเพณีคาทอลิก คนเหล่านีแ้ ยกตัวออกไปจาก พระศาสนจักรและตัง้ ชุมชน “Tridentine” (สภาสังคายนาเมืองเตร็นท์) ของตน คนอี ก กลุ ่ ม หนึ่ ง ไม่ ก ล่ า วหา วาติ กั น ที่ 2 หรื อ สมเด็ จ พระสั น ตะปาปาเปาโลที่ 6 โดยตรง เขาโจมตีนัก พิธีก รรมเกเร พระสงฆ์ แ หวกแนวบางคน และพระสั ง ฆราชบางองค์ ที่ เ ติ ม การเปลี่ยนแปลงพิธีกรรมตามใจชอบ โดยลืมมาตรการซึ่งวาติกันที่ 2 ก�ำหนดไว้ว่า “การออกกฎข้อบังคับเกี่ยวกับพิธีกรรมเป็นอ�ำนาจ ของพระศาสนจักรเท่านัน้ กล่าวคือ เป็นอ�ำนาจของสันตะส�ำนัก และ เป็นอ�ำนาจของพระสังฆราชตามที่กฎหมายก�ำหนด ดังนั้นบุคคลอื่น แม้พระสงฆ์ จะเพิ่ม ตัดออก หรือเปลี่ยนแปลงสิ่งใดในพิธีกรรมตาม

94

อ�ำเภอใจตนเองไม่ได้เลย” (SC22:1,3) คนกลุม่ นีม้ กั ยกเพียงข้อก�ำหนด จาก SC เหล่านีห้ รือทีค่ ล้ายๆ กันเท่านัน้ มาอ้าง และแพร่ข่าวว่าความ สับสนต่างๆ ในพิธีกรรมเกิดขึ้นมาจากการทดลองอย่างไร้ระเบียบ ของบรรดา “ประกาศกอิสระ” เหล่านี้ที่ก่อให้เกิดความสับสนในหมู่ ผู้มีความเชื่อ เราต้องยอมรับว่าในบางแห่งได้มีการทดลองอย่าง ไร้ระเบียบเช่นนัน้ จริงๆ แต่บรรดาผู้มคี วามเชื่อส่วนใหญ่ไม่รู้สกึ เช่นนี้ และนีไ่ ม่นา่ จะเป็นสาเหตุของความเลวร้ายทัง้ หมดเหล่านี้ ข้าพเจ้าเคย คิดอยู่เสมอว่าการกล่าวหาเหล่านีม้ อี ะไรบางอย่างซ่อนเร้นอยูภ่ ายใน มีอะไรบางอย่างทีเ่ ขาไม่กล้าพูดออกมา เมือ่ ไม่กปี่ มี านี้ ข้าพเจ้าเห็นว่า พวกนีก้ ำ� ลังออกมาจากหลังฉาก และชีน้ วิ้ อย่างเปิดเผยไปยังเป้าหมาย แท้จริง ใช่แล้ว เราต้องปฏิรูปการปฏิรูป การปฏิรูปของวาติกันที่ 2 ทีถ่ กู น�ำมาปฏิบตั โิ ดยมีสมเด็จพระสันตะปาปาเปาโลที่ 6 ทรงเป็นผูน้ ำ� นัน้ มีขอ้ บกพร่องและจ�ำเป็นต้องปฏิรปู ไม่มกี ารกล่าวถึงนักพิธกี รรม เกเรและการทดลองทีแ่ หวกแนวอีกต่อไป เป็นการปฏิรปู พิธกี รรมเอง ที่ต้องรับการปฏิรปู เพราะไม่ได้พฒ ั นาอย่างเป็นระเบียบจากรูปแบบทีม่ ี อยูแ่ ล้ว แต่เป็นการแยกตัวออกมาจากธรรมประเพณี เป็น “พิธกี รรมทีท่ ำ� ขึน้ มาใหม่” คนพวกนีป้ รากฏให้เห็นภายนอกเพียงไม่กี่คน แต่เขารู้ดี มากว่าจะใช้สื่อต่างๆ เพื่อแพร่ความเห็นของตนได้อย่างไร คุณลอง ค้นหา “พิธกี รรมทีส่ ร้างขึน้ ใหม่” (‘fabricated liturgy’) หรือเรื่องคล้ายๆ กันดู แล้วคุณจะประหลาดใจทีเ่ ห็นว่ามีเรือ่ งนีอ้ ยูท่ ว่ มเน็ตทีเดียว เรือ่ ง ที่ข้าพเจ้ากลัวมากที่สุดก็คือผลด้านลบที่เสียงเหล่านี้มีต่อทุกคนที่ได้ ท�ำงานหนักตลอดเวลา 40 ปีที่ผ่านมาเพื่ออบรมประชาชนในเรื่อง พิธกี รรม บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ยอมรับพิธกี รรมแบบใหม่ซงึ่ ค่อยๆ กลาย เป็นส่วนหนึ่งของความเชื่อ ชีวิตจิต และชีวิตประจ�ำวันของเขา เวลา

95

40 ปี เป็นเวลาสัน้ มากส�ำหรับประชาชนเพือ่ จะรับเอาพิธกี รรมมาย่อย และท�ำให้เป็นชีวติ ของตน น่าจะเป็นหายนะในขณะนีท้ จี่ ะมีการปฏิรปู การปฏิรปู ทีถ่ กู ก�ำหนดลงมาจากเบื้องบนแทนที่จะค่อยๆ พัฒนาขึ้น อย่างมีระเบียบจากประชาชน ที่มีพิธีกรรมซึ่งเป็นงานของประชาชน อยู่กับตน ส�ำหรับพวกเราที่นี่ในฮ่องกงเป็นเรื่องส�ำคัญมากที่จะต้อง พิจารณาสภาพของพระศาสนจักรบนแผ่นดินใหญ่ ทุกสิ่งที่เราท�ำที่ นีใ่ นฮ่องกงย่อมมีผลกระทบถึงแผ่นดินใหญ่ด้วย การปฏิรปู พิธกี รรม ทีน่ นั่ เพิง่ จะเริม่ ขึน้ และโดยทัว่ ไปแล้วก็กำ� ลังด�ำเนินไปด้วยดี คงจะเป็น หายนะถ้าจะเริม่ พูดถึงการปฏิรปู การปฏิรปู ขึน้ มาอีกบนแผ่นดินใหญ่ ในขณะนี้ ต้องมีพระสงฆ์ชราและคาทอลิกจ�ำนวนหนึง่ ซึง่ เคยรับการ ศึกษาอบรมเรื่องพิธีกรรมของสภาสังคายนาที่เมืองเตร็นท์ ที่อยาก กลับไปหาช่วงเวลาดีๆ เหล่านัน้ หลังจากได้รบั ทรมานและถูกเบียดเบียน อย่างมาก แต่พิธีกรรมนั้นมองไปข้างหน้า ไม่ใช่มองกลับไปข้างหลัง ในช่วงเวลา 40 ปีที่เพิ่งผ่านมานี้ มีผู้ที่เพิ่งได้รับศีลล้างบาปจ�ำนวน หมืน่ มาชุมนุมกันตามโบสถ์ในฮ่องกงและประเทศจีนบนแผ่นดินใหญ่ เขาเหล่านีไ้ ด้พบอาหารฝ่ายจิตทีเ่ ขาต้องการทัง้ จากโต๊ะพระวาจาและ โต๊ะศีลมหาสนิท เราต้องการการสนับสนุนอย่างเต็มทีแ่ ละชัดเจนจาก ผู้ปกครองพระศาสนจักรเพื่อจะสืบต่อพันธกิจส�ำคัญยิ่งนี้ที่จะให้ การอบรมด้านพิธีกรรมแก่ประชาชน ข้าพเจ้าเชื่อมั่นว่าพิธกี รรมทีไ่ ด้ รับการปฏิรูปของวาติกันที่ 2 ซึ่งสมเด็จพระสันตะปาปาเปาโลที่ 6 ทรงน�ำมาปฏิบตั ติ ามค�ำแนะน�ำของบรรดาพระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุมนัน้ เป็นความก้ า วหน้ า ที่ ถู ก ต้ อ งและตั้ ง อยู ่ บ นธรรมประเพณี ที่ ดี ง าม “หนังสือพิธีกรรมจะต้องได้รับการตรวจช�ำระโดยเร็วที่สุด โดย ผู้เชี่ยวชาญ หลังจากปรึกษากับบรรดาพระสังฆราชท้องถิ่นต่างๆ

96

ทัว่ โลกแล้ว” (SC25) ถึงกระนัน้ เราก็ยงั ต้องพบจุดอ่อนอยูอ่ กี เหมือน กับทุกๆ จารีตพิธี แต่ธรรมนูญเรื่องพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ก็ยังคงเป็น Magna Charta (แผนแม่บท) ของการปฏิรูปใดๆ ด้านพิธีกรรม และ การน�ำแผนนี้มาปฏิบัติก็ยังคงเป็นผลงานชิ้นเอกของการปฏิรูปด้าน พิธีกรรมที่พระศาสนจักรคาทอลิก (จารีตโรมัน) ได้ท�ำจนส�ำเร็จใน ประวัตศิ าสตร์อันยาวนานของตน บทสรุปในข้อ 23 จึงเป็นค�ำเตือน ที่ดีส�ำหรับเราแม้ในปัจจุบันนี้ด้วย คือค�ำเตือนที่ว่า “ยังต้องเอาใจใส่ หลีกเลี่ยงเท่าที่จะท�ำได้ มิให้จารีตต่างๆ ที่ใช้ในเขตใกล้เคียงนั้น แตกต่างกันมากเกินไป” (SC23)

97

2. ‘การปฏิบัติเป็นแบบเดียวกันอย่างเคร่งครัด (Rigid Uniformity)’ และ ‘ความแตกต่างที่ อนุญาตให้มไี ด้ (Legitimate Variations)’

เรื่องนี้จ�ำเป็นต้องถูกยกขึ้นมาพิจารณาในการประชุมสภาฯ ที่ผู้ร่วมประชุมมาจากดินแดนทุกส่วนของโลกพร้อมกับปัญหาและ ข้อเรียกร้องของตน ถึงกระนัน้ เพราะพระสังฆราชผู้เข้าร่วมประชุม ส่วนใหญ่ในจ�ำนวนผู้เข้าร่วมจ�ำนวน 2,500 ท่านล้วนเป็นจารีตโรมัน ซึง่ เป็นจารีตทีม่ จี ำ� นวนคริสตชนและเนือ้ ทีก่ ว้างทีส่ ดุ ในพระศาสนจักร ละติน จึงเกิดปรากฏการณ์ทไี่ ม่ธรรมดาอย่างมาก คือสภาสังคายนา สากล(ครั้งนี้)ในความเป็นจริงได้พิจารณาแต่เรื่องราวที่เกี่ยวข้องกับ จารีตเดียวเท่านั้น เหตุการณ์เช่นนี้ไม่เคยเกิดขึ้นก่อนหน้านี้ใน ประวัตศิ าสตร์ของพระศาสนจักร พระสังฆราชจารีตตะวันออกหลาย องค์ยกเรือ่ งนีข้ นึ้ ในการประชุมสภาฯ โดยถามว่าสภาสังคายนาสากล จะจ�ำกัดความเอาใจใส่มาพิจารณาปัญหาของจารีตหนึ่งเท่านั้นได้ หรื อ ท่ า นเหล่ า นี้ เ สนอแนะว่ า เรื่ อ งเช่ น นี้ ค วรท� ำ กั น ในสมั ช ชา พระสังฆราช (Synod) มากกว่าในสภาสังคายนาสากล แต่ในทีส่ ดุ ก็ได้ ตัดสินว่าไม่ควรจะมองข้ามความคาดหวังของบรรดาพระสังฆราช จ�ำนวนมากของจารีตโรมัน ถึงกระนั้น ธรรมนูญ SC ก็กล่าวอย่าง อาจหาญไว้ตงั้ แต่ตน้ ว่า “สุดท้ายนี้ สภาสังคายนาศักดิส์ ทิ ธิน์ อบน้อม เชือ่ ฟังธรรมประเพณีอย่างซือ่ สัตย์ ประกาศว่า พระศาสนจักรมารดา ศักดิส์ ทิ ธิถ์ อื ว่าจารีตต่างๆ ทีไ่ ด้รบั การรับรองอย่างถูกต้องแล้ว มีสทิ ธิ และศักดิ์ศรีเท่าเทียมกันหมด” (SC4) ข้อความนี้หมายความว่าแม้ว่า จารีตโรมันซึง่ โดยธรรมประเพณีเป็นจารีตทีม่ อี ภิสทิ ธิก์ เ็ ป็นจารีตและ

98

มีศักดิ์ศรีเท่ากันกับจารีตเล็กๆ และปฏิบัติอยู่ในบางท้องถิ่นเท่านั้น เช่นจารีตอัมโบรเซียน ยิ่งกว่านั้น ข้อความที่สภาฯ ให้การรับรอง ยังกล่าวถึง “ทุกจารีตซึ่งเป็นที่ยอมรับตามกฎหมาย” (‘all lawfully acknowledged rites’) ขณะที่ฉบับร่างครั้งแรกที่คณะกรรมาธิการ เสนอเพือ่ การพิจารณามีข้อความว่า “ทุกจารีตทีม่ อี ยู่ตามกฎหมาย” (‘all lawfully existing rites’) เห็ น ได้ ชั ด ว่ า การที่ บ รรดา พระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุมไม่ยอมรับข้อความว่า “ทุกจารีตทีม่ อี ยูต่ าม กฎหมาย” (‘all lawfully existing rites’) นัน้ ได้เปิดประตูให้มโี อกาสรับ เอาจารีตใหม่ๆ ในจารีตโรมันทีค่ รัง้ หนึง่ เคยเป็นทีย่ อมรับตามกฎหมาย ให้กลับเป็นจารีตพิธีที่มีสิทธิ์และศักดิ์ศรีเท่าเทียมกันได้

บรรดาพระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุมรูต้ วั ดีวา่ ตนเป็นสภาสังคายนา สากลที่จะต้องจัดการเกี่ยวกับจารีตคาทอลิกทุกจารีต แต่ก็ทราบดี ว่าตามจริงแล้วท่านก�ำลังพิจารณาจารีตโรมันเป็นส่วนใหญ่ ท่านจึง กล่าวว่า “ในบรรดาหลักการและกฎปฏิบัติเหล่านี้ บางข้อบังคับใช้ ทั้งในจารีตโรมันและจารีตอื่นๆ อย่างไรก็ตาม กฎปฏิบัติต่อไปนี้ต้อง เข้าใจว่าเกี่ยวข้องกับจารีตโรมันเท่านั้น เว้นแต่ในกรณีที่ปรากฏชัด จากบริบทว่าเกี่ยวข้องกับจารีตอื่นๆ ด้วย” (SC3)

สภาพความเป็นสภาสังคายนาสากล แต่กลับมีพระสังฆราช ผู้เข้าร่วมประชุมเกือบทั้งหมดมาจากจารีตเดียว คือจารีตโรมัน ผลั ก ดั น บรรดาพระสั ง ฆราชผู ้ ร ่ ว มประชุ ม ให้ มี มิ ส ซาตอนเช้ า ใน การประชุมสภาถวายในจารีตต่างๆ ทั้งจารีตตะวันออกและจารีต ตะวันตก เพือ่ บรรดาพระสังฆราชจะได้มปี ระสบการณ์กว้างขวางขึน้ เกีย่ วกับจารีตต่างๆ ของพระศาสนจักรคาทอลิก ถึงกระนัน้ สิง่ ทีท่ ำ� ให้ วาติกันที่ 2 เป็นสากลจริงๆ ก็คือความจริงที่ว่าบรรดาพระสังฆราช

99

ผู้ร่วมประชุมมาจากทุกส่วนในโลก จากวัฒนธรรม เชื้อชาติ และ ประเทศชาติต่างๆ เมื่อเทียบกับสภาสังคายนาสากลครั้งแรกที่เมือง นีเชอา ทีม่ พี ระสังฆราชเข้าร่วมประชุม 220 องค์ (ซึง่ ส่วนใหญ่มาจาก ทางตะวันออก) เช่นเดียวกับมีพระสังฆราชจ�ำนวนน้อยมากเข้าร่วม ประชุมทีเ่ มืองเตร็นท์ (ส่วนใหญ่เป็นชาวอิตาเลียน) ซึง่ ในสมัยเปิดการ ประชุมมีพระสังฆราชเข้าประชุมน้อยกว่า 40 องค์ (บางครัง้ มีจำ� นวน เพิ่มถึง 200 องค์) หรือมีพระสังฆราช 642 องค์ซึ่งส่วนใหญ่เป็น ชาวยุโรปในการประชุมสภาสังคายนาวาติกันครั้งที่ 1 ส่วนวาติกันที่ 2 ซึง่ มีพระสังฆราชเข้าร่วมประชุมถึง 2,500 องค์จงึ เป็นตัวอย่างเด่น ชัดของสภาสังคายนาทัว่ โลก สภาสังคายนาฯ ครัง้ นีจ้ งึ เป็นสัญลักษณ์ อย่างเป็นรูปธรรมของค�ำสอนเรือ่ งเอกภาพในความแตกต่างทีว่ าติกนั ที่ 2 ก�ำลังประกาศอย่างกึกก้อง ถ้อยค�ำในข้อ 37 ของสังฆธรรมนูญ จึงเป็นเสมือนเสียงประกาศเรือ่ งเอกภาพในความแตกต่างของบรรดา พระสังฆราชผู้ร่วมประชุม

“ในเรือ่ งทีไ่ ม่เกีย่ วกับความเชือ่ หรือคุณประโยชน์สว่ นรวมของ ทัง้ ชุมชน พระศาสนจักรไม่ปรารถนาที่จะวางข้อบังคับให้ปฏิบัติแบบ เดียวกันอย่างเคร่งครัด แม้ในเรือ่ งพิธกี รรม ยิง่ กว่านัน้ พระศาสนจักร ยังเคารพและส่งเสริมคุณลักษณะและพรสวรรค์เฉพาะของเชื้อชาติ และประชากรต่างๆ สิ่งใดในขนบธรรมเนียมของชนชาติเหล่านี้ที่ ไม่ ยึ ด ติ ด กั บ การถื อ นอกรี ต หรื อ ความหลงผิ ด อย่ า งแยกไม่ อ อก พระศาสนจักรก็ยนิ ดีให้คณ ุ ค่า และถ้าท�ำได้ ยังช่วยบ�ำรุงรักษาไว้เป็น อย่างดีดว้ ย ยิง่ กว่านัน้ บางครัง้ พระศาสนจักรยังรับเข้ามาใช้ในพิธกี รรม ถ้าขนบธรรมเนียมนั้นประสานกลมกลืนกับจิตตารมณ์แท้จริงของ พิธีกรรม” (SC37)

100

จิตตารมณ์การเปิดตัวต่อผูอ้ นื่ เช่นนี้ และการยอมรับความหลาก หลายในพระศาสนจักรไม่เพียงแต่ในเรื่องพิธีกรรมเท่านั้น (บรรดา พระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุมกล่าวว่า “แม้ในเรือ่ งพิธกี รรม พระศาสนจักร ก็มไิ ด้ปรารถนาบังคับให้มคี วามเป็นแบบเดียวกันอย่างเคร่งครัด.....”) ยังจะส่งเสียงสะท้อนอีกในเอกสารส�ำคัญอืน่ ๆ ของวาติกนั ที่ 2 “อาศัย งานของพระศาสนจักร ความดีใดๆ ไม่ว่าที่อยู่ในจิตใจของมนุษย์ ความดีใดๆ ไม่ว่าทีซ่ ่อนอยู่ในการปฏิบตั ศิ าสนกิจและวัฒนธรรมของ ประชาชนต่างๆ ไม่เพียงแต่ได้รบั ความช่วยเหลือไม่ให้ถกู ท�ำลายเท่านัน้ แต่ ยั ง ได้ รั บ การช� ำ ระ ยกย่ อ ง และท� ำ ให้ ส มบู ร ณ์ ขึ้ น เพื่ อ ถวาย พระเกียรติแด่พระเจ้า ท�ำให้ปีศาจต้องอับอาย และเพื่อความสุขของ มนุษย์” (LG17)

“พระศาสนจักรคาทอลิกไม่ปฏิเสธสิ่งใดที่จริงและศักดิ์สิทธิ์ ในศาสนาเหล่านี ้ พระศาสนจักรให้ความนับถืออย่างจริงใจต่อแนวทาง ปฏิบตั แิ ละด�ำเนินชีวติ กฎบัญญัตแิ ละค�ำสอนเหล่านัน้ ทีแ่ ม้จะแตกต่าง ในหลายด้านจากความจริงและแนวปฏิบตั ติ า่ งๆ เหล่านีท้ พี่ ระศาสนจักร ยึดถือและสั่งสอน ถึงกระนั้นบ่อยๆ ก็ยังสะท้อนแสงสว่างของ ‘องค์ความจริง’ นั้นที่ส่องสว่างแก่มวลมนุษย์” (NA2)

“แต่ในเวลาเดียวกัน พระศาสนจักรที่พระเจ้าทรงส่งมาหา ประชากรทุกชาติในทุกสมัยและสถานที่ ก็ไม่ถกู ผูกมัดโดยเฉพาะอย่าง แยกไม่ได้กับเชื้อชาติหรือประเทศใดประเทศหนึ่ง กับวิธีด�ำเนินชีวิต แบบใดโดยเฉพาะ หรือกับขนบประเพณีวิถีชีวิตแบบใดๆ ไม่ว่าจะใน สมัยโบราณหรือที่เพิ่งจะเกิดขึ้น พระศาสนจักรซื่อสัตย์ต่อธรรม ประเพณีของตน และในขณะเดียวกันก็ยงั มีสำ� นึกถึงพันธกิจสากลของ ตน พระศาสนจักรจึงอาจมีความสัมพันธ์ได้กบั อารยธรรมต่างๆ เพือ่

101

ช่วยให้วัฒนธรรมเหล่านั้นมีความบริบูรณ์ยิ่งขึ้น และเพื่อช่วยตนเอง ให้สมบูรณ์ย่งิ ขึ้นอีกด้วย” (GS58)

เรื่องเกี่ยวกับ “การปฏิบัติเป็นแบบเดียวกันอย่างเคร่งครัด” และ “ความแตกต่างที่อนุญาตให้มีได้” นี้ถูกกล่าวถึงเป็นครั้งแรกใน การพิจารณาธรรมนูญ SC นี่เป็นเรื่องเกี่ยวกับพิธีกรรม แต่ก็เป็นที่ น่าประหลาดใจทีเ่ อกสารฉบับอืน่ ๆ ก็พร้อมทีจ่ ะรับเรือ่ งนีม้ าพิจารณา ด้วยทันที ความคิดเรื่องนี้จึงกลายเป็นความคิดพืน้ ฐานของวาติกันที่ 2 ที่แผ่ขยายเข้าไปในเอกสารทุกฉบับของสภาสังคายนา นี่ก็เป็น ตัวอย่างน่าสนใจอีกตัวอย่างหนึ่งว่าพระศาสนจักรปฏิรูปพิธีกรรม อย่างไร แต่พธิ ีกรรมก็ปฏิรูปพระศาสนจักรไปด้วย

บรรดาพระสังฆราชผู้ร่วมประชุมสภาฯวางหลักการไว้อย่าง กว้างๆ ในการรับเอาหรือไม่ยอมรับการปรับปรุงว่า “โดยมีเงื่อนไข ว่าเอกภาพสาระส�ำคัญของจารีตโรมันยังต้องได้รบั การเก็บรักษาไว้”

“เมือ่ มีการตรวจช�ำระหนังสือพิธกี รรม อนุญาตให้มคี วามหลาก หลายอันชอบธรรมในการปรับปรุงให้เหมาะกับชุมชน ท้องถิ่นและ ประชากรต่างๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในดินแดนมิสซัง โดยยังรักษา เอกภาพแท้จริงของจารีตโรมันไว้ ควรค�ำนึงถึงหลักการนี้ในการจัด วางโครงสร้างของจารีตพิธแี ละในการก�ำหนดค�ำแนะน�ำการประกอบ พิธีด้วย“ (SC38)

สภาสังคายนาฯ ยังเปิดกว้างส�ำหรับการปรับปรุงที่ลึกซึ้ง ยิ่งขึ้นอีก แต่ก็จ�ำเป็นต้องใช้ความรอบคอบยิ่งขึ้นในกรณีเช่นนี้

“เนือ่ งจากในบางสถานทีแ่ ละบางสถานการณ์ มีความจ�ำเป็น เร่งด่วนกว่าปกติทจี่ ะต้องปรับปรุงพิธกี รรมอย่างกว้างขวาง ซึง่ ท�ำให้ เกิดความยุง่ ยากมากขึ้น” (SC40)

102

นับว่าแปลกมากในบริบทเช่นนี้ที่ยังมีเสียงเรียกร้องอย่าง ต่อเนือ่ งจากผู้ทตี่ ้องการเก็บรักษาภาษาละตินไว้อย่างเหนียวแน่น (ซึง่ น่าจะเรียกว่าเป็นเหมือนกับ “Latin crusaders”) คนพวกนี้ยังคงกล่าว ย�้ำอยู่ตลอดเวลาว่าภาษาละตินเป็นภาษาของพระศาสนจักร และ ภาษาละตินเป็นสัญลักษณ์แข็งแรงแห่งเอกภาพของพระศาสนจักร แต่ความคิดเช่นนี้ต้องได้รับค�ำอธิบาย ภาษาละตินเป็นภาษาที่ใช้ เพียงแต่ในจารีตละตินของพระศาสนจักรคาทอลิกเท่านั้น และก็ใช้ อยู่เพียงไม่กี่ศตวรรษ ส่วนคาทอลิกอื่นทุกจารีตใช้ภาษาอื่นๆ หลัง วาติกันที่ 2 ได้มีการน�ำภาษาอื่นๆ เข้ามาใช้แม้ในจารีตโรมันด้วย ดัง นั้น การกล่าวว่าภาษาละตินเป็นภาษาของพระศาสนจักรจึงไม่ถกู ต้อง และเป็นการไม่ให้เกียรติแก่จารีตอืน่ ๆ ซึง่ มีสทิ ธิและศักดิศ์ รีเหมือนกัน ในพระศาสนจักร เกี่ยวกับการคิดว่าภาษาละตินเป็นสัญลักษณ์แห่ง เอกภาพของพระศาสนจักรนี้ เป็นการเหมาะทีเดียวทีจ่ ะอ้างถึงข้อความ ของเอกสารโบราณมากของคริ ส ตศาสนาซึ่ ง กฤษฎี ก าเรื่ อ งงาน แพร่ธรรมของพระศาสนจักร (AG) ยกมาเขียนไว้ด้วยว่า

“บรรดาคริสตชนผู้มีความเชื่อซึ่งถูกรวบรวมจากชนทุกชาติ เข้ามาอยูใ่ นพระศาสนจักรนัน้ ‘ไม่ได้มเี ครือ่ งหมายแตกต่างจากมนุษย์ คนอื่น ทั้งโดยการปกครอง หรือโดยภาษา หรือโดยระบอบการเมือง เลย’ ดังนัน้ เขาจึงต้องด�ำเนินชีวติ เพือ่ พระเจ้าและพระคริสตเจ้าตาม แบบอย่างชีวิตน่านับถือประจ�ำชาติของตน ในฐานะที่เป็นพลเมืองดี เขาต้องมีความรักชาติอย่างจริงใจและจริงจัง พยายามหลีกเลีย่ งอคติ ด้านเชือ้ ชาติและความคลัง่ ชาติ แต่ควรหล่อเลีย้ งความรักสากลต่อมวล มนุษย์” (AG15)

103

พระศาสนจักรไม่ใช่รฐั พิเศษเหนือรัฐอืน่ ๆ (super-state) ทีแ่ ผ่ไป ทัว่ โลก มีภาษา ขนบธรรมเนียม และผูป้ กครองเฉพาะของตน ธรรมนูญ SC ยังกล่าวด้วยว่าพระศาสนจักรไม่มรี ูปแบบใดๆ ที่เป็นของตนโดย เฉพาะ

“พระศาสนจักรไม่เคยมีรปู แบบศิลปะใดเป็นของตนโดยเฉพาะ แต่ยอมรับรูปแบบศิลปะของแต่ละยุคสมัยมาใช้ตามลักษณะเฉพาะ และสภาพแวดล้อมของชนชาติต่างๆ และตามความต้องการของ จารีตพิธ”ี (SC123)

พระศาสนจักรมีความเป็นอยู่ในพระศาสนจักรเฉพาะแต่ละ ท้องถิ่นที่ประชาชนพูดภาษาของตนและปฏิบัติตามขนบธรรมเนียม ประเพณีของตน

“พระศาสนจักรเฉพาะแต่ละท้องถิ่นมีสิทธิที่จะอยู่ภายใน พระศาสนจักร(สากล) พระศาสนจักร (ท้องถิ่น) เหล่านี้ยังคงรักษา ขนบประเพณีของตนโดยไม่ขดั แย้งแต่ประการใดต่อความเป็นประมุข สูงสุดของอ�ำนาจปกครองของนักบุญเปโตร (the primacy of the Chair of Peter) ซึง่ เป็นประมุขปกครองดูแล “ชุมชนแห่งความรัก” และคอย ดูแลความแตกต่างที่ชอบธรรม และในขณะเดียวกันก็ให้ความมั่นใจ ว่าความแตกต่างเช่นนัน้ ไม่ได้ขดั ขวางเอกภาพ แต่กลับช่วยเสริมสร้าง เอกภาพนีเ้ สียด้วย ยังคงมีพนั ธะความสัมพันธ์อย่างใกล้ชดิ นีร้ ะหว่าง ส่วนต่างๆ ของพระศาสนจักร ช่วยให้เขาเหล่านีไ้ ด้แบ่งปันความร�ำ่ รวย ด้านจิตใจ งานแพร่ธรรม รวมทั้งทรัพยากรณ์ด้านวัตถุด้วย” (LG13)

ข้าพเจ้าเชื่อว่าช่วงเวลาหลายศตวรรษที่ชาวยุโรปมีอ�ำนาจ ปกครองโลก เมือ่ ความภูมใิ จในเชือ้ ชาติของตนเดินควบคูไ่ ปกับลัทธิ ล่าอาณานิคมนัน้ ได้สร้างมโนภาพของคริสตศาสนาขึ้นในใจของผู้คน

104

ทัง้ สองฝ่าย เป็นมโนภาพทีไ่ ม่สอดคล้องเท่าใดนักกับธรรมชาติแท้จริง ของความเชื่อของเราอย่างที่แสดงให้เห็นในพระคัมภีร์และในธรรม ประเพณี ข้าพเจ้าเคยได้ยนิ มัคคุเทศก์บางคนที่กรุงโรมอธิบายให้ผู้ แสวงบุญทราบความหมายของเสาระเบียงของแบร์นีนีที่ล้อมรอบ จัตรุ สั ใหญ่หน้าพระมหาวิหารนักบุญเปโตรว่า แบร์นนี ไี ด้ออกแบบเสา ระเบียงนี้ให้เป็นเหมือนแขนสองข้างของพระศาสนจักรสากลที่ก�ำลัง โอบอุ้มมวลมนุษย์ ไม่ว่าแบร์นนี ตี ้องการจะแสดงความหมายอย่างไร จริงๆ เมือ่ จัตรุ สั เต็มไปด้วยผูม้ คี วามเชือ่ ทีม่ าจากทัว่ โลกเพือ่ จะภาวนาที่ หลุมศพของนักบุญเปโตร เสาระเบียงนีก้ เ็ ป็นสัญลักษณ์ได้อย่างดีเลิศที่ แสดงความร�่ำรวยของพระศาสนจั ก รสากลซึ่ ง ปรากฏตั ว อยู ่ ใ น พระศาสนจักรท้องถิ่นแต่ละแห่ง และเสาเหลี่ยมโอเบลิสก์ที่ได้จงใจ ตั้งไว้ที่กลางจัตุรัสนั้นยังเป็นเครื่องเตือนใจให้ระลึกถึงสถานที่ที่ นักบุญเปโตรถูกประหารชีวิตเพราะความซื่อสัตย์ต่อพระเยซูเจ้า เสา ระเบียงทัง้ สองด้านทีร่ วมมวลมนุษย์ไว้นนั้ เป็นเสมือนพระพาหาทัง้ สอง ของพระเยซูเจ้าผู้ทรงถูกตรึงบนไม้กางเขน

วาติกนั ที่ 2 เป็นเสมือนเสียงประกาศกในสมัยของเราทีเ่ รียกเรา ให้ตนื่ ขึน้ มองไปรอบๆ สังเกตดูเครือ่ งหมายแห่งกาลเวลาและสร้างภาพใหม่ ของพระศาสนจักร เป็นภาพที่ทั้งใหม่และเก่าเช่นเดียวกับพระเยซูเจ้า เอง คือเป็นภาพของพระศาสนจักรที่มีโฉมหน้าใหม่และเสียงใหม่ที่ ท�ำให้ประชาชนรู้จักได้โดยง่ายว่าเป็นพระสุรเสียงของพระเยซูเจ้า ผู้ก�ำลังทรงประกาศข่าวดีของพระองค์แก่ชนทุกชาติ

ข้าพเจ้าขอย�้ำที่นี่อีกครั้งหนึ่งว่า เมื่อพระศาสนจักรปฏิรูป พิธีกรรม พิธีกรรมก็ปฏิรูปพระศาสนจักรด้วย

105

ข้าพเจ้าอยากจะสรุปข้อสังเกตเกีย่ วกับ “การปฏิบตั เิ ป็นแบบ เดียวกันอย่างเคร่งครัด” และ “ความแตกต่างทีอ่ นุญาตให้มไี ด้” โดย ให้ขอ้ สังเกตว่าธรรมประเพณีทม่ี คี วามหลากหลายของพิธกี รรมคาทอลิก ได้ปกป้อง “ความแตกต่างที่อนุญาตให้มีได้” ตลอดมา นับตั้งแต่ยุค เริม่ แรก เมือ่ พระเยซูเจ้าทรงส่งบรรดาอัครสาวกไปประกาศข่าวดีแก่ ชนทุกชาติ พระองค์มิได้ทรงมอบจารีตพิธีให้ปฏิบัติตามเป็นแบบ เดียวกัน พระองค์ทรงมอบเพียงสาระส�ำคัญของพิธี เช่น “จงล้าง” “จงท�ำดังนี้เพื่อระลึกถึงเรา” “จงรับปังนี้ไปกิน” “จงรับถ้วยนี้ไปดื่ม” จารีตต่างๆ จึงเกิดและพัฒนาขึ้นตามธรรมชาติในสถานที่ต่างๆ ที่ บรรดาอัครสาวกเดินทางไปถึง มีภาษา จารีตพิธี ดนตรี ศิลปะและ การจัดการทีแ่ ตกต่างกัน เห็นได้ชดั ว่า ทุกจารีตเหล่านีต้ ่างเก็บรักษา องค์ประกอบส�ำคัญเหมือนกันที่พระเยซูเจ้าทรงมอบไว้แก่บรรดา อัครสาวก “ความแตกต่างทีอ่ นุญาตให้มไี ด้” (หรือทีท่ กุ วันนีเ้ ราเรียก ว่า “ความแตกต่าง” หรือ “การเข้าสู่วฒ ั นธรรม” หรือ ‘inculturation’) จึงไม่ถูกมองว่าเป็นการคุกคามต่อเอกภาพ แต่ความแตกต่างเช่นนี้ เป็นแนวปฏิบัติตามปรกติ ส่วน “การปฏิบัติเป็นแบบเดียวกันอย่าง เคร่งครัด” นั้นได้เข้ามาในภายหลัง และบ่อยๆ ได้มีการ “บังคับให้ ปฏิบตั เิ ป็นแบบเดียวกันอย่างเคร่งครัด” สภาสังคายนาทีเ่ มืองเตร็นท์ เป็นตัวอย่างที่ดีของ “การปฏิบัติเป็นแบบเดียวกันอย่างเคร่งครัด” เหตุผลทางประวัติศาสตร์มีบทบาทส�ำคัญเพื่อเร่งรัดสภาสังคายนา (ทีเ่ มืองเตร็นท์) ให้บงั คับให้มกี ารปฏิบตั เิ ป็นแบบเดียวกันอย่างเคร่งครัด เพื่อปกป้องเอกภาพของพระศาสนจักร แต่วาติกันที่ 2 เกิดขึ้นใน สภาพทางประวัตศิ าสตร์ทแี่ ตกต่างไปโดยสิน้ เชิง บรรดาพระสังฆราช ผูร้ ว่ มประชุมเชือ่ ว่าถึงเวลาแล้วทีต่ อ้ งกลับไปหาธรรมประเพณีคาทอลิก

106

แท้จริงที่ “ยอมให้มีความแตกต่างที่ชอบธรรม” คนเหล่านั้นที่ยัง ต้องการ “ปฏิบตั ติ ามสภาสังคายนาเมืองเตร็นท์” อยูอ่ กี ในโลกปัจจุบนั จึงควรเลิกแสวงหาข้อแก้ตวั เพือ่ จะแสดงความผิดปรกติลกึ ๆ เช่นนีท้ ี่ เขามี แต่ให้พูดออกมาอย่างเปิดเผย เหมือนกับที่ผู้มคี วามคิดสุดโต่ง ในพวกเขาพูดจากใจจริง ว่าวาติกันที่ 2 และบรรดาพระสันตะปาปา ผู้ทรงสนับสนุนข้อก�ำหนดของสภาสังคายนาได้หลงผิดไปจริงๆ และ การปฏิรูปจ�ำเป็นต้องได้รับการปฏิรูป

107

VI. ศิลปะด้านพิธีกรรม

สถาปัตยกรรมและศิลปะมีความสัมพันธ์กับพิธีกรรมตลอด มาในฐานะเป็นเครื่องมือเพื่อน�ำค�ำแนะน�ำสั่งสอนของพระศาสนจักร ในด้ า นพิ ธี ก รรมมาปฏิ บั ติ ต ามในแต่ ล ะช่ ว งของประวั ติ ศ าสตร์ สถาปัตยกรรมและศิลปะร่วมสมัยมีพนั ธกิจเช่นเดียวกันในการน�ำข้อ แนะน�ำด้านพิธีกรรมของวาติกันที่ 2 มาปฏิบัติ สถาปัตยกรรมและ ศิลปะเป็น “ครูสอนความเชื่อ” ผู้ทรงพลัง และท�ำให้พระศาสนจักรมี ลักษณะหน้าตาร่วมสมัย เป็นลักษณะหน้าตาทีผ่ คู้ นร่วมสมัยอาจมอง เห็นและเข้าใจได้โดยง่าย

บทที่ 7 ของธรรมนูญ SC เป็นบทสรุป และกล่าวถึง “ศิลปะ ศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละอุปกรณ์ตกแต่งรวมทัง้ เครือ่ งใช้ในโบสถ์” เราต้องยอมรับ ว่าบรรดาพระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุมไม่ได้ให้ความส�ำคัญและเวลามาก เพียงพอเพื่อพิจารณาถึงเรื่องนี้ อันที่จริงบทนี้เป็นการรวมบทที่ 6 (เรือ่ งอุปกรณ์ตกแต่งรวมทัง้ เครือ่ งใช้ในโบสถ์) และบทที่ 7 (เรือ่ งศิลปะ ศักดิ์สิทธิ์) เข้าด้วยกัน เนือ่ งจากว่าบรรดาพระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุม ไม่ได้มคี วามเห็นแตกต่างกันทีส่ ำ� คัญนัก เมือ่ วันที่ 13 ตุลาคม ค.ศ.1963 ผู้ดำ� เนินการประชุมทัว่ ไปจึงถามบรรดาพระสังฆราชผู้ร่วมประชุมว่า ท่านเห็นด้วยกับการลงคะแนนรวมส�ำหรับบทที่ 7 โดยไม่แยกลงคะแนน ทีละข้อเหมือนกับที่เคยท�ำส�ำหรับบทที่ส�ำคัญอื่นๆ หรือไม่ บรรดา พระสังฆราชผู้ร่วมประชุมทุกองค์ยนื ขึ้นปรบมือเห็นด้วย ผลของการ ลงคะแนนเป็นดังนี้ จากพระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุมจ�ำนวน 1,941 องค์ 1,838 ลงคะแนนเห็นด้วย 9 คะแนน ไม่เห็นด้วย อีก 94 คะแนน เห็นด้วยโดยมีข้อแม้ บทที่ 7 จึงได้รับการรับรอง

108

ข้าพเจ้าเห็นว่าในบทนี้มีเรื่องน่าสนใจบางเรื่องที่ตรงกันอย่าง ยิ่งกับเจตนารมณ์ของวาติกนั ที่ 2 จากเรือ่ งศิลปะทางศาสนาทัว่ ไปซึง่ ครอบคลุมขอบเขตกว้างมาก บรรดาพระสังฆราชผู้ร่วมประชุมจึงเลือก พิจารณาเป็นพิเศษเกีย่ วกับ “ศิลปะด้านศาสนา” (‘religious art’) และ โดยเฉพาะ “ศิลปะศักดิ์สิทธิ์” (‘sacred art’) ซึ่งเป็น “ผลงานสูงสุด” ของศิลปะด้านศาสนาโดยทั่วไป บรรดาพระสังฆราชผู้ร่วมประชุม กล่าวว่า “ศิลปะเหล่านี้ โดยธรรมชาติแล้ว มุ่งหาความงดงามไร้ ขอบเขตของพระเจ้า ที่เขาพยายามที่จะถ่ายทอดโดยวิธีใดวิธีหนึ่ง อาศัยผลงานจากฝีมือมนุษย์” ศิลปินผู้สร้างผลงานศิลปะศักดิ์สิทธิ์ นับได้ว่าเป็น “ผู้ท�ำงานอย่างศักดิ์สิทธิ์ตามแบบของพระเจ้าพระผู้ เนรมิตสร้าง” และพันธกิจของเขาก็คอื “เพื่อรับใช้ประชาชน”

“ศิลปินทุกคน ทีอ่ ยากใช้ความสามารถของตนในการเทิดพระสิริ รุง่ โรจน์ของพระเจ้าในพระศาสนจักรศักดิ์สทิ ธิ์ ต้องตระหนักเสมอว่า กิจการของตนเปรียบเสมือนการเอาอย่างผลงานของพระผูส้ ร้าง และ ผลงานของตนมีจดุ หมายส�ำหรับใช้ในคารวกิจคาทอลิก เพื่อสั่งสอน ส่งเสริมความเลื่อมใสศรัทธา และให้การอบรมทางศาสนา ของผู้มี ความเชื่อ” (SC127)

ผลงานของศิลปะศักดิส์ ทิ ธิ์ “ถูกก�ำหนดไว้สำ� หรับใช้ในคารวกิจ คาทอลิกและเป็นเครือ่ งหมายช่วยให้ประชาชนหันจิตใจไปหาพระเจ้า ได้ ในความหมายนี้ “ศิลปะศักดิส์ ทิ ธิ”์ จึงมีความหมายเท่ากับ “ศิลปะ ด้านพิธีกรรม” ในฐานะที่เป็นเครื่องหมายด้านพิธีกรรม ในความ หมายหนึง่ ศิลปะด้านพิธกี รรมจึงเป็นเหมือนศีลศักดิส์ ทิ ธิ์ (a sacrament) หรือสิง่ คล้ายศีล (a sacramental) จุดประสงค์ของศิลปะศักดิ์สิทธิ์จึง ไม่ใช่เพื่อดึงดูดความสนใจของประชาชนมาหาตน แต่น�ำเขาไปหา

109

พระเจ้า ศิลปะศักดิส์ ทิ ธิส์ ะท้อนภาพของพระเจ้าเหมือนกับกระจกเงา สิ่ง ที่มีค วามส� ำ คั ญ จึง ไม่ ใ ช่ ค วามงดงามหรือ ความประเสริฐ ของ กระจกเงาเอง แต่ในฐานะที่สะท้อนภาพชัดเจนของความงดงามและ ความรักของพระเจ้า และพลังการกอบกู้ของพระเยซูเจ้า บรรดา พระสังฆราชผู้ร่วมประชุมสภาฯจึงใช้ถ้อยค�ำต่อไปนี้กล่าวข้อความ ส�ำคัญว่า

“ศิลปะเหล่านี้ (ศิลปะด้านศาสนาและศิลปะศักดิ์สิทธิ์) โดย ธรรมชาติแล้ว มุง่ จะแสดงความงดงามไร้ขอบเขตของพระเจ้าออกมา โดยผลงานของมนุษย์ ศิลปะเหล่านีจ้ ะมุง่ ไปหาพระเจ้าเพือ่ สรรเสริญ และถวายพระเกียรติแด่พระองค์ได้มากที่สุด ถ้าไม่มีจุดประสงค์อื่น นอกจากส่งเสริมให้โน้มน้าวจิตใจของมนุษย์ไปหาพระเจ้าอย่างศรัทธา ด้วยผลงานของตน” (SC122)

ถ้าเราน�ำผลงานศิลปะศักดิ์สิทธิ์ที่ยอดเยี่ยมไปเก็บไว้ในห้อง เก็บของ การท�ำเช่นนีค้ งไม่อาจถวายพระเกียรติแด่พระเจ้าได้ เพราะ คงไม่มี “ผูค้ ารวะ” คนใดท�ำให้งานศิลปะชิ้นนี้มีความหมายได้เต็มที่ ถ้าอาคารโบสถ์หลังหนึ่งเต็มไปด้วยผลงานศิลปะศักดิ์สิทธิ์ชั้นยอด การนี้ก็คงไม่ถวายพระเกียรติแด่พระเจ้าด้วยเช่นเดียวกัน ศิลปะ ศักดิส์ ทิ ธิไ์ ม่อาจเป็นเพียงศิลปะเพือ่ ศิลปะเท่านัน้ ได้ แต่ตอ้ งเป็นศิลปะ ส�ำหรับพิธีกรรม เช่นเดียวกับเครื่องหมายอื่นๆด้านพิธีกรรม ศิลปะ ศักดิ์สิทธิ์ต้องน�ำประชาชนให้มีส่วนร่วมเฉลิมฉลองพระธรรมล�ำ้ ลึก ของพระเยซูเจ้าอย่างแข็งขัน พระเยซูคริสตเจ้าทรงปฏิบัติงานอาศัย เครื่องหมายด้านพิธีกรรม ทรงบันดาลความศักดิ์สิทธิ์ให้เราและ ทรงน�ำเราให้ถวายพระเกียรติแด่พระบิดาของพระองค์และของเรา การ ปฏิรปู พิธกี รรมของวาติกนั ที่ 2 มีเจตนาท�ำให้พธิ กี รรมเป็นพิธกี รรมแบบ

110

คริสตชนจริงๆ ทีม่ พี ระธรรมล�ำ้ ลึกปัสกาทัง้ หมดของพระเยซูเจ้า คือ พระทรมาน การสิน้ พระชนม์ การกลับคืนพระชนมชีพ การเสด็จสู่ สวรรค์ การประทานพระจิตเจ้า และการเสด็จกลับมาอย่างรุ่งโรจน์ เป็นจุดศูนย์กลางของการเฉลิมฉลองแต่ละครัง้ ธรรมนูญ SC ประกาศ ยืนยันว่า

“พระศาสนจักรยังน�ำพระธรรมล�้ำลึกของพระคริสตเจ้ามา ตีแผ่ตลอดเวลาทัง้ ปี ตัง้ แต่การทรงรับธรรมชาติมนุษย์และการประสูติ จนถึงการเสด็จสู่สวรรค์ วันเปนเตกอสเต และการที่เรารอคอยด้วย ความหวังให้องค์พระผู้เป็นเจ้าเสด็จกลับมา พระศาสนจักรระลึกถึงพระธรรมล�ำ้ ลึกการไถ่กเู้ ช่นนี้ เพือ่ เปิด ให้ผู้มีความเชื่อได้รับผลกิจการช่วยมนุษย์ให้รอดพ้นและพระบารมี ขององค์พระผูเ้ ป็นเจ้าซึง่ เป็นเสมือนขุมทรัพย์ลำ�้ ค่า และท�ำให้ขมุ ทรัพย์ เหล่านี้เป็นปัจจุบันอยู่เสมอ เขาจะได้รับสัมผัสและรับพระหรรษทาน ที่ช่วยให้รอดพ้นอย่างเต็มเปี่ยม” (SC102)

เป็นเรื่องส�ำคัญอย่างยิ่งที่ศิลปะเกี่ยวกับพิธีกรรม (ภาพวาด ศักดิ์สิทธิ์ รูปปั้น การตกแต่งภายในโบสถ์ ฯลฯ) จะต้องกลมกลืนเข้า กับ “การเปิดตัวพระธรรมล�ำ้ ลึกของพระคริสตเจ้าตามขัน้ ตอนประจ�ำ ปี” และบรรลุถึงเจตนาของตน “ทีจ่ ะต้องช่วยน�ำจิตใจของประชาชน เข้าหาพระเจ้าอย่างเลื่อมใสศรัทธา” ผลงานศิลปะด้านพิธีกรรมใน โบสถ์คาทอลิกต่างๆ ซึง่ เป็นทีน่ ยิ มมากทีส่ ดุ (นอกจากผลงานทีเ่ กีย่ วข้อง โดยตรงกับพระบุคคลของพระเยซูคริสตเจ้า) มักจะเป็นภาพของ พระนางพรหมจารีมารีย์และบรรดาผู้ศักดิ์สทิ ธิ์ จึงเป็นเรื่องส�ำคัญที่ เราจะต้องเข้าใจค�ำอธิบายทางเทววิทยาที่สภาสังคายนาฯ ให้ไว้ก่อน

111

ที่จะพิจารณาถึงคุณค่าของงานศิลปะเหล่านี้

“ในการเฉลิมฉลองพระธรรมล�้ำลึกต่างๆ ของพระคริสตเจ้า ตามล�ำดับประจ�ำปีเช่นนี้ พระศาสนจักรยังแสดงความเคารพนับถือ ด้วยความรักเป็นพิเศษต่อพระนางมารีย์ผู้ได้รับพระพร พระมารดา ของพระเจ้า พระนางทรงร่วมงานไถ่กดู้ ว้ ยความสัมพันธ์อย่างแน่นแฟ้น กับพระบุตร พระศาสนจักรชืน่ ชมและเทิดทูนพระนางมารีย์ เป็นผลงาน ประเสริฐสุดของการไถ่กู้ เพ่งมองพระนางด้วยความยินดี ในฐานะที่ ทรงเป็นรูปแบบบริสุทธิ์ยิ่งของสภาพที่พระศาสนจักรปรารถนา และ หวังจะเป็นอย่างสมบูรณ์ด้วยเช่นเดียวกัน” (SC103)

สภาสังคายนาเสนอความเห็นทางเทววิทยาเกี่ยวกับพระนาง มารีย์ในประวัตศิ าสตร์ความรอดพ้นไว้โดยย่อสัน้ ๆ ว่า พระนางมารีย์ “มีความสัมพันธ์อย่างแยกไม่ออกกับงานไถ่กโู้ ดยพระบุตรของพระนาง” พระนางมารียเ์ ป็นมนุษย์คนหนึง่ ทีไ่ ด้รบั การไถ่กู้ พระนางทรงเป็นแบบ อย่างดีทสี่ ดุ ของผูไ้ ด้รบั การไถ่กซู้ งึ่ ยินดีรบั โดยอิสระเสรีทจี่ ะมีสว่ นร่วม สนิทกับพระเยซูเจ้า พระบุตรของพระนาง ด้วยความสัมพันธ์ที่แยก จากกันไม่ได้ พระนางทรงเป็นเหมือนกระจกเงาที่สะท้อนให้เราเห็น ว่าเราจะเป็นอย่างไรในสวรรค์เมื่องานไถ่กู้ของพระเยซูเจ้าส�ำเร็จลง อย่างสมบูรณ์แล้ว สภาสังคายนาฯกล่าวถึงพระนางโดยใช้ตำ� แหน่งที่ สภาสังคายนาครัง้ หนึง่ (สภาสังคายนาทีเ่ มืองเอเฟซัสเมือ่ ปี ค.ศ. 431) ได้ถวายแด่พระนาง คือ ต�ำแหน่ง “พระมารดาพระเจ้า”(Theotokos) เอกสารฉบับอืน่ ๆ ของสภาสังคายนาฯจะขยายความเกีย่ วกับบทบาท ของพระนางในประวัตศิ าสตร์แห่งความรอดพ้น สภาสังคายนาฯ ยัง กล่าวยืนยันเกี่ยวกับบรรดาผู้ศักดิ์สิทธิ์ (หรือ “นักบุญ”) อีกว่า

“นอกจากนั้น ตลอดปี พระศาสนจักรยังก�ำหนดวันระลึกถึง

112

บรรดามรณสักขีและผูศ้ กั ดิส์ ทิ ธิอ์ นื่ ๆ ซึง่ ได้บรรลุถงึ ความดีพร้อมอาศัย พระหรรษทานหลากหลายของพระเจ้า และบัดนี้ได้รับความรอดพ้น นิรันดร อยู่ในสวรรค์ขับร้องสรรเสริญพระองค์ และอธิษฐานภาวนา แทนเรา ในวันฉลองบรรดานักบุญ พระศาสนจักรประกาศพระธรรม ล�้ำลึกปัสกาในผูศ้ กั ดิส์ ทิ ธิเ์ หล่านีซ้ งึ่ ได้รว่ มรับทรมานและร่วมพระสิริ รุง่ โรจน์กบั พระคริสตเจ้า พระศาสนจักรเสนอแบบฉบับของท่านเหล่า นีแ้ ก่บรรดาผู้มคี วามเชือ่ เพือ่ ดึงดูดทุกคนไปพบพระบิดาเจ้าโดยทาง พระคริสตเจ้า พระศาสนจักรยังวอนขอพระพรจากพระเจ้าอาศัย บุญกุศลของท่านเหล่านี้ด้วย“ (SC104)

ในการอบรมประชาชนเกี่ยวกับพิธกี รรม เราต้องเน้นว่า “รูป วาดและรูปปัน้ ของพระนางมารียห์ รือบรรดาผูศ้ กั ดิส์ ทิ ธิอ์ นื่ ๆนัน้ ไม่ใช่ภาพถ่ายของบุคคลทีเ่ ราให้เกียรติหรือถวายคารวะ แต่เป็น เครื่องหมายทางพิธีกรรมที่น�ำประชาชนเข้าหาพระธรรมล�้ำลึก ปัสกาของพระเยซูคริสตเจ้า และเป็นแบบอย่างทีอ่ าจช่วยเราให้ ก้าวหน้าไปหาความศักดิส์ ทิ ธิใ์ นพระเยซูเจ้า ทีส่ ำ� คัญยิง่ กว่านัน้ ก็คอื การอบรมบรรดาศิลปินผูส้ ร้างผลงานทีก่ ำ� หนดไว้สำ� หรับใช้ในคารวกิจ คาทอลิก เพือ่ เสริมสร้างบรรดาผูม้ คี วามเชือ่ และหล่อเลีย้ งความศรัทธา และเพื่ออบรมเขาเหล่านี้ด้านศาสนา” (RM127) สภาสังคายนาฯ มีขอ้ แนะน�ำนีส้ ำ� หรับบรรดาพระสังฆราชว่า “บรรดาพระสังฆราช ไม่ว่า ด้วยตนเอง หรืออาศัยพระสงฆ์เหมาะสม ผู้เชี่ยวชาญและรักศิลปะ ควรเอาใจใส่เป็นพิเศษต่อศิลปิน เพื่ออบรมเขาให้มจี ิตตารมณ์ศิลปะ ศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละพิธกี รรม ยิง่ กว่านัน้ ยังควรเสนอแนะให้ตงั้ โรงเรียนหรือ วิทยาลัยสอนศิลปะศักดิ์สิทธิ์เพื่ออบรมศิลปินในท้องถิ่นตามที่เห็น ควรด้วย“ (SC127)

113

บ่อยครัง้ ทีเดียวทีผ่ ลงานศิลปะเหล่านีม้ คี า่ มาก แม้อาจไม่เหมาะ ในด้านพิธกี รรมก็ตาม ถึงกระนัน้ “ประมุขท้องถิน่ ต้องเฝ้าระวังอย่าง กวดขันมิให้เครือ่ งใช้ศกั ดิส์ ทิ ธิแ์ ละวัตถุมคี า่ อืน่ ๆ ซึง่ เป็นเครือ่ งประดับ บ้านของพระเจ้า ถูกเปลี่ยนเจ้าของหรือสูญหายไป” (SC126) สภา สังคายนาฯ ยังให้กำ� ลังใจแก่ “คณะพระสังฆราชตามท้องถิน่ ต่างๆ ซึง่ มีอำ� นาจปรับสิง่ ต่างๆ เหล่านีใ้ ห้เข้ากับความต้องการและขนบประเพณี ของท้องถิน่ หลักการนีใ้ ช้ได้โดยเฉพาะกับวัสดุและรูปแบบของอุปกรณ์ เครื่องใช้ เครื่องประดับและอาภรณ์ศักดิ์สิทธิ์” (SC127)

ในที่สุด สภาสังคายนาฯ คิดถึงบรรดาพระสงฆ์ในอนาคตว่า ดังนี ้ “ขณะทีผ่ เู้ ตรียมตนเป็นพระสงฆ์กำ� ลังศึกษาปรัชญาและเทววิทยา เขาควรได้รับการศึกษาเกี่ยวกับประวัติศาสตร์และวิวัฒนาการของ ศิลปะศักดิส์ ทิ ธิ ์ ตลอดจนหลักการทีถ่ กู ต้องในการผลิตผลงานศิลปะ ศักดิส์ ทิ ธิ ์ เพือ่ จะได้รจู้ กั คุณค่าและรักษาปูชนียวัตถุทนี่ า่ เคารพของ พระศาสนจักรไว้ และรู้จักให้ค�ำแนะน�ำที่เหมาะสมแก่ศิลปินในการ ผลิตงานศิลปะของตน” (SC129)

ค�ำแนะน�ำทั่วไปของหนังสือมิสซาจารีตโรมันยังเน้นด้วยว่าใน พิธีกรรมบนแผ่นดิน พระศาสนจักรมีความสัมพันธ์ตลอดเวลากับ พระศาสนจักรในสวรรค์ของบรรดาผู้ศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลาย และเราต้อง เห็นความหมายของรูปภาพศักดิ์สิทธิ์ในโบสถ์ต่างๆในบริบทนี้

“เพราะฉะนั้ น ตามธรรมเนี ย มประเพณี แ ต่ โ บราณของ พระศาสนจักร จึงตัง้ รูปของพระคริสตเจ้า ของพระมารดาพรหมจารี มารีย์ และของบรรดาผู้ศักดิ์สิทธิ์ (นักบุญ) ในโบสถ์ให้สัตบุรุษแสดง ความเคารพได้ และภายในโบสถ์รปู เหล่านีค้ วรจัดไว้เพือ่ ช่วยน�ำสัตบุรษุ ให้เข้าถึงธรรมล�้ำลึกแห่งความเชื่อที่เฉลิมฉลองที่นั่น ดังนั้น จึงต้อง

114

ระวังอย่าให้มรี ปู จ�ำนวนมากเกินไป ควรจัดให้รปู เหล่านีไ้ ว้ตามระเบียบ ที่ควรจะมี เพื่อมิให้ดึงความสนใจของสัตบุรษุ ออกไปจากพิธกี รรมที่ ก�ำลังประกอบอยูต่ ามธรรมเนียมแล้ว ผูศ้ กั ดิส์ ทิ ธิท์ ่านหนึ่งไม่ควรมีรูป มากกว่าหนึง่ รูป โดยปกติเมือ่ ตกแต่งโบสถ์และจัดสิง่ ต่างๆ ภายใน ถ้า เกีย่ วกับรูปก็ตอ้ งค�ำนึงถึงความศรัทธาของสัตบุรษุ ทุกคนในชุมชนและ ค�ำนึงถึงความงามและศักดิ์ศรีของรูปด้วย” (RM318)

เกี่ยวกับกิจศรัทธาแบบชาวบ้านของบรรดาคริสตชน สภา สังคายนาฯกล่าวไว้ดังนี้

“ถึงกระนัน้ ควรจัดกิจศรัทธาเหล่านีโ้ ดยค�ำนึงถึงเทศกาลทาง พิธกี รรม ให้สอดคล้องกับพิธีกรรม ได้รับอิทธิพลจากพิธีกรรม และ น�ำประชากรเข้าหาพิธกี รรม เพราะพิธกี รรมในตัวเองก็มคี วามส�ำคัญเหนือ กิจศรัทธาใดๆ อยูแ่ ล้ว” (SC13)

เกีย่ วกับหลักปฏิบตั ใิ นเรือ่ งรูปภาพภายในโบสถ์ สภาสังคายนาฯ มีข้อเสนอแนะสองข้อต่อไปนี้ “ธรรมเนียมการน�ำรูปศักดิ์สิทธิ์มา ประดิษฐานให้สตั บุรษุ เคารพในวัดควรรักษาไว้ตอ่ ไป แต่ตอ้ งมีจำ� นวน พอสมควรและตัง้ ตามต�ำแหน่งให้ถกู ต้อง เพือ่ จะไม่ดงึ ความสนใจของ ประชากรคริสตชนมากเกินไป และหลีกเลีย่ งทีจ่ ะส่งเสริมความศรัทธา ไม่ถูกต้อง” (SC125)

จ�ำเป็นต้องให้คำ� สัง่ สอนอย่างมากแก่ชาวคาทอลิกของเราเพือ่ จะได้เข้าใจและเสริมสร้างชีวติ จิตของเขาบนพิธกี รรม สภาสังคายนา กล่าวไว้เช่นนี้ “ก่อนอื่นหมด ควรแนะน�ำจิตใจของผู้มีความเชื่อให้ คิดถึงวันฉลองขององค์พระผูเ้ ป็นเจ้า ซึง่ เป็นวันทีเ่ ฉลิมฉลองพระธรรม ล�ำ้ ลึกแห่งความรอดพ้นในช่วงเวลาแต่ละปี ดังนัน้ วันฉลองตามเทศกาล (proper of the time) จึงต้องนับว่าส�ำคัญกว่าวันฉลองของบรรดานักบุญ

115

เพื่อเฉลิมฉลองพระธรรมล�้ำลึกแห่งความรอดพ้นได้ครบถ้วนอย่าง เหมาะสม” (SC108)

ชีวิตจิตของเราต้องสร้างขึ้นและมีศูนย์กลางอยู่บนพระเยซู คริสตเจ้า เราต้องให้ค�ำสั่งสอนเช่นเดียวกันแก่ผู้เรียนค�ำสอนเตรียม ตนเป็นคริสตชน ซึ่งเป็นชาวคาทอลิกรุ่นใหม่ต่อไป ที่จะต้องด�ำเนิน ชีวิตตามเจตนารมณ์ของวาติกันที่ 2 ดังที่เราเห็นได้ บทที่ 7 ของ ธรรมนูญ SC เรื่องศิลปะศักดิ์สิทธิ์และอุปกรณ์เครื่องใช้ศักดิ์สิทธิ์ใน โบสถ์ มีเนื้อหาเต็มไปด้วยจิตตารมณ์การเปิดกว้างและความสนใจ ด้านพิธีกรรมเพื่อให้ประชาชนได้ร่วมพิธีกรรมอย่างแข็งขัน และ จิตตารมณ์น้พี บได้ในทุกส่วนของธรรมนูญ SC ข้าพเจ้ารู้สึกว่า ข้อ 123 เป็นตัวอย่างดีทสี่ ดุ ทีแ่ สดงออกถึงจิตตารมณ์นขี้ องสภาสังคายนาฯ

“พระศาสนจักรไม่เคยมีรปู แบบศิลปะใดเป็นของตนโดยเฉพาะ แต่ยอมรับรูปแบบศิลปะของแต่ละยุคสมัยมาใช้ตามลักษณะเฉพาะ และสภาพแวดล้อมของชนชาติตา่ งๆ และตามความต้องการของจารีต พิธี ดังนี้ จึงได้สร้างขุมทรัพย์ดา้ นศิลปะขึน้ มากมายในระยะเวลาหลาย ศตวรรษที่ผ่านมา ซึ่งจะต้องเอาใจใส่รักษาไว้อย่างดีที่สุด แม้ศิลปะ ในยุคสมัยของเราและของชนทุกชาติทกุ ถิน่ ควรมีอสิ ระทีจ่ ะแสดงผล งานในพระศาสนจักรได้เช่นเดียวกัน ขอแต่ให้ศิลปะนั้นช่วยส่งเสริม ทัง้ ความน่าเคารพและศักดิศ์ รีทสี่ อดคล้องกับอาคารสถานทีแ่ ละจารีต พิธศี กั ดิส์ ทิ ธิต์ า่ งๆ ดังนี้ ศิลปะร่วมสมัยก็จะร่วมเสียงกับศิลปินยิง่ ใหญ่ ในอดีต ทีไ่ ด้เปล่งเสียงเป็นเกียรติแก่ความเชือ่ คาทอลิกในหลายศตวรรษ ที่ผ่านมา” (SC123)

ศิล ปะมีบ ทบาทส�ำคัญมากในการน� ำ ศาสนาหนึ่งเข้ า สู ่ อีก วัฒนธรรมหนึง่ ตัวอย่างของคริสตศาสนาในยุโรปเป็นตัวอย่างทีเ่ ห็น

116

ได้ชัด ศิลปะศักดิ์สิทธิ์ของยุโรปได้พัฒนาขึ้นอย่างเข้มแข็งจนกลาย เป็นองค์ประกอบส�ำคัญของประวัติศาสตร์ศิลปะแบบยุโรป บรรดา มิชชันนารี โดยเฉพาะในยุคแสวงหาอาณานิคม ได้เผยแผ่คริสตศาสนา เข้าไปในทวีปแอฟริกา เอเซีย และส่วนอื่นๆ ของโลก และในเวลา เดียวกันก็น�ำศิลปะศักดิ์สิทธิ์แบบยุโรปไปด้วย ลองขอให้เด็กชาวจีน สักคนหนึ่งในชั้นประถม (แม้เด็กที่ไม่เป็นคริสตชน) วาดภาพของ พระนางมารียพ์ รหมจารี คุณจะต้องเห็นรูปของหญิงชาวยุโรปทีส่ วยงาม อย่างแน่นอน ลองส�ำรวจดูเหรียญรูปพระ รูปปั้น และภาพศักดิ์สทิ ธิ์ ที่ประชาชนซื้อหากันในร้านค้าคาทอลิก และคุณก็จะสังเกตเห็น ปรากฏการณ์เช่นเดียวกัน ในช่วงเวลาไม่นานก่อนหรือหลังการประชุม สภาสังคายนาฯ ได้มีความกระตือรือร้นมากยิ่งขึ้นเพื่อน�ำความเชื่อ เข้าสู่วัฒนธรรมต่างๆ แต่ในปีหลังๆ นี้มีการพูดถึงเรื่องนี้น้อยมาก ใน ความคิดของบางคนได้เกิดมีความรูส้ กึ ระแวงว่าสิง่ ทีจ่ ำ� เพาะเจาะจง และจ�ำกัดเฉพาะถิน่ เป็นอะไรทีเ่ ป็นอันตรายต่อความเป็นสากล ข้าพเจ้า คิดว่าเรือ่ งนีส้ ว่ นหนึง่ มาจากปรากฏการณ์โลกาภิวตั น์ที่ลดคุณค่าของ วัฒนธรรมเฉพาะถิ่นต่างๆ และอุดหนุนส่งเสริมความฝันถึงภาษาที่ ใช้ได้ทั่วโลก และจารีตพิธีที่ใช้ได้ทั่วโลกฯลฯ แต่เหตุผลส�ำคัญก็คือ การขาดการสนับสนุนจากพระศาสนจักรโดยทัว่ ไป และจากผูม้ อี ำ� นาจ ปกครองพระศาสนจักรโดยเฉพาะ ต่อศิลปินท้องถิ่น การกล่าวย�้ำ ถึงการน�ำเข้าสู่วัฒนธรรมยังเห็นได้อยู่ในเอกสารหลายฉบับของ พระศาสนจักรและถูกกล่าวถึงก็จริง แต่การน�ำมาปฏิบตั อิ ย่างจริงจัง ยังมีไม่พอ ในที่สุด มาตรการสุดท้ายของการน�ำเข้าสู่วัฒนธรรมใดๆ นั้นจะต้องเป็นการที่ชุมชนคาทอลิกท้องถิ่นยอมรับงานนี้เป็นของตน พวกเราโชคดีมากที่นี่ในฮ่องกงหรือในประเทศจีนโดยทั่วไป ที่เรามี

117

อิสระมากที่จะใช้ศิลปะแบบจีนเพื่อแสดงความเชื่อของเราคริสตชน แต่ประเทศอื่นๆ ในเอเซีย สถานการณ์มไิ ด้เป็นเช่นนี้ ในบางประเทศ บรรดามิชชันนารีได้ห้ามเป็นทางการมิให้ท�ำรูปวาดหรือรูปปั้นที่มี ลักษณะเหมือนกับเทพเจ้าของศาสนาในท้องถิน่ นัน้ ในบางกรณี ศาล ได้ตดั สินให้นำ� รูปปัน้ หรือรูปวาดออกจากโบสถ์คาทอลิก เพราะเป็นการ ไม่เคารพต่อศาสนาประจ�ำท้องถิ่นนัน้

118

1. การสร้างโบสถ์ใหม่ และบูรณะปรับปรุงโบสถ์ ที่มีอยู่แล้ว

ตัง้ แต่สมัยเริม่ แรกของคริสตศาสนาแล้ว ลักษณะส�ำคัญประการ หนึ่งของความเชื่อแบบคริสตชนก็คือการประกอบศาสนพิธีร่วมกัน ดังนัน้ สถานทีท่ คี่ ริสตชนมาชุมนุมกันเพือ่ ประกอบคารวกิจจึงสะท้อน ทั้ ง สภาพการณ์ ป ั จ จุ บั น ของบรรดาคริ ส ตชนในช่ ว งเวลานั้ น ของ ประวัติศาสตร์ในดินแดนแถบนั้นและความหมายที่เขาให้แก่สถานที่ นั้นด้วย เป็นความจริงว่าความเชื่อและการภาวนามีอิทธิพลต่อกัน อยู่ตลอดเวลา ประชาชนอธิษฐานภาวนาตามความเชื่อที่เขามี และ ค�ำอธิษฐานภาวนาก็ชำ� ระและท�ำให้ความเชือ่ ของเขาชัดเจนยิง่ ขึน้ ให้ เรายกตัวอย่างสักตัวอย่างหนึง่ ทีน่ า่ สนใจเกีย่ วกับเรือ่ งการสร้างโบสถ์ ของคริสตศาสนา โดยทั่วไปแล้วโบสถ์วหิ ารทางศาสนาจ�ำนวนมาก มักมีขนาดเล็ก ผูค้ นส่วนใหญ่มกั คิดว่าโบสถ์วหิ ารเป็นบ้านของเทพเจ้า ทีเ่ ขาเคารพบูชา โดยทัว่ ไปโบสถ์วหิ ารมักจะบรรจุฝงู ชนทีม่ าอธิษฐาน ภาวนาจ�ำนวนมากไม่ได้ ประชาชนมักจะยืนอยูใ่ นลานกว้างเบือ้ งหน้า วิหารที่เขาถวายบูชาและอธิษฐานภาวนา พระวิหารที่กรุงเยรูซาเล็ม ก็สร้างขึน้ ในแบบนี้ บ้านทีป่ ระทับจริงของพระยาห์เวห์นนั้ เป็นห้องเล็ก มาก บรรดาสมณะ ประชาชนก็มลี านกว้างของตน บรรดาคริสตชนเชือ่ ว่าพระเจ้ามิได้ประทับอยูใ่ นวิหารทีส่ ร้างด้วยก้อนหิน พระเจ้าประทับ อยู่ในพระเยซูเจ้าและทุกแห่งที่ชุมชนเล็กๆ ของบรรดาคริสตชนมา ชุมนุมกันพระเยซูเจ้าก็ประทับอยูใ่ นหมูเ่ ขา และพระเจ้าก็ประทับอยู่ที่ นัน่ ด้วย บรรดาคริสตชนมีความส�ำนึกว่าตนเป็นเสมือนก้อนหินมีชวี ติ ทีก่ อ่ สร้างขึน้ เป็นพระวิหารทรงชีวติ ของพระเจ้าผูท้ รงชีวติ ไม่วา่ เขาจะ

119

มาชุมนุมกันที่ใด ในบ้านของพีน่ อ้ งคริสตชนคนหนึง่ ในสถานทีท่ ใี่ หญ่ กว่านัน้ ทีอ่ าจบรรจุผ้คู นได้จำ� นวนมากกว่า หรือในท้องพระโรงแบบ โรมัน (Roman basilica) ที่อาจบรรจุฝูงชนจ�ำนวนมากได้ ความเชื่อ ของคริสตชนก็ยงั คงเหมือนเดิมไม่เปลีย่ นแปลง สถานทีท่ เี่ ขามาชุมนุม กันเพื่อถวายคารวะแด่พระเจ้าก็เป็นบ้านของประชากรของพระเจ้า สถานที่นอี้ าจเรียกว่าเป็นบ้านของพระเจ้าก็เพราะว่าพระเจ้าประทับ อยู่ในหมู่ประชากรของพระองค์ที่มาชุมนุมกันทีน่ แ่ี ละเวลานีใ้ นสถาน ทีน่ ี้ ดังนัน้ จึงเป็นการถูกต้องทีต่ งั้ แต่แรกเริม่ “โบสถ์” (‘church’) จึง เป็นชือ่ ทีใ่ ช้เรียกทัง้ ชุมชนคริสตชนทีม่ าชุมนุมกันและเรียกอาคารทีช่ มุ ชนคริสตชนมาชุมนุมกันเพือ่ ฟังพระวาจาของพระเจ้า, อธิษฐานภาวนา ร่วมกัน, รับศีลศักดิ์สิทธิ์ และเฉลิมฉลองพิธีบูชาขอบพระคุณ

หนังสือกิจการของอัครสาวกกล่าวถึงสถานที่แรกที่คริสตชน กลุ่มแรก ซึ่งในขณะนั้นส่วนใหญ่ประกอบด้วยชาวยิวที่กลับใจ มา ชุมนุมกันว่า “ทุกๆ วัน เขาพร้อมใจกันไปที่พระวิหารและไปตามบ้าน เพื่อท�ำพิธีบิขนมปัง ร่วมกินอาหารด้วยความยินดี” (กจ2:46)

หนังสือกิจการฯยังบอกด้วยว่าเมือ่ เปโตรได้รบั การปลดปล่อย อย่างอัศจรรย์จากคุกที่กรุงเยรูซาเล็มแล้วว่า “เปโตรเข้าไปยังบ้าน ของมารีย์มารดาของยอห์น ที่รู้จักในนามว่ามาระโก ที่นั่นหลายคน มาชุมนุมอธิษฐานภาวนา” (กจ 12:12)

ในจดหมายของเปาโล การที่คริสตชนมาชุมนุมกันตามบ้าน เพื่อประกอบพิธีกรรมเป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นทั่วไป ในเวลานั้น ค�ำว่า ‘Church’ (หรือในภาษากรีกว่า “ekklesia”) หมายถึงการที่ บรรดาคริสตชนมาชุมนุมกันมากกว่าหมายถึงตัวอาคารทีเ่ ขามาชุมนุม กัน หลายครั้งถ้าสถานการณ์ทางการเมืองอนุญาต บ้านขนาดใหญ่

120

เหล่านี้บางแห่งก็ได้รับการซ่อมแซมขึ้นใหม่ทั้งหมดและเปลี่ยนเป็น สถานที่ส�ำหรับประกอบคารวกิจโดยเฉพาะ จุดเปลี่ยนจริงๆ ใน การสร้างโบสถ์ของคริสตชนเกิดขึ้นในศตวรรษที่ 4 ในรัชสมัยของ พระจักรพรรดิคอนสแตนติน พระจักรพรรดิคริสตชนพระองค์แรก ที่ประทานเสรีภาพการนับถือศาสนาแก่คริสตชน และทรงส่งเสริม การก่อสร้างโบสถ์คริสต์ขนานใหญ่ทงั้ ทางตะวันตกและตะวันออกของ จักรวรรดิ มหาวิหารในคริสตศาสนา (Christian basilica) ซึ่งสร้างขึ้น ตามแบบของท้องพระโรงโรมันสมัยโบราณได้กลายเป็นสัญลักษณ์ ของคริสตศาสนาทีม่ ชี ยั ชนะและทรงอ�ำนาจ ทัง้ ยังมีบทบาทและทีอ่ ยู่ ชัดเจนในสังคม ศตวรรษต่อๆ มาจึงได้เห็นการก่อสร้างโบสถ์ใน รูปแบบต่างๆ อย่างต่อเนื่อง เช่นโบสถ์ประจ�ำอารามนักพรต โบสถ์ สไตล์โรมาเนสก์และโกธิค ฯลฯ และแต่ละรูปแบบก็สะท้อนสภาพ ความเป็นอยู่ของบรรดาคริสตชนในสมัยนั้น สไตล์การก่อสร้างแบบ ยุโรปเหล่านีถ้ กู ส่งออกไปยังดินแดนมิสซังในแอฟริกา เอเซีย ฯลฯ ช่วย ท� ำ ให้ ค ริ ส ตศาสนามี ห น้ า ตาเป็ น ยุ โ รปในดิ น แดนเหล่ า นี้ ด ้ ว ย ปรากฏการณ์เดียวกันก็เกิดขึน้ ในพระศาสนจักรจารีตตะวันออกด้วย เช่นเดียวกัน ไม่ว่าบรรดามิชชันนารีจากจารีตตะวันออกไปถึงทีใ่ ด เขา ก็สร้างโบสถ์ตามรูปแบบของจารีตตะวันออกด้วย ประเทศจีนเป็น ตัวอย่างที่ดีของประเทศที่เราพบโบสถ์คริสต์ที่สร้างขึ้นได้ทั้งตาม รูปแบบของ(จารีต)ตะวันออกและตะวันตก

หลังจากได้รู้จักภูมหิ ลังด้านประวัตศิ าสตร์อย่างย่อๆ มาแล้ว ให้เราอ่านข้อ 123 ของธรรมนูญ SC อีกครัง้ หนึง่ ข้อนีแ้ สดงจิตตารมณ์ ของวาติกนั ที่ 2 ให้เห็นอย่างชัดเจน เพือ่ จะได้เปิดหน้าต่างให้ลมสดชืน่ พัดเข้ามาในพระศาสนจักรได้

121

“พระศาสนจักรไม่เคยมีรปู แบบศิลปะใดเป็นของตนโดยเฉพาะ แต่ยอมรับรูปแบบศิลปะของแต่ละยุคสมัยมาใช้ตามลักษณะเฉพาะ และสภาพแวดล้อมของชนชาติตา่ งๆ และตามความต้องการของจารีต พิธี ดังนี้ จึงได้สร้างขุมทรัพย์ดา้ นศิลปะขึน้ มากมายในระยะเวลาหลาย ศตวรรษที่ผ่านมา ซึ่งจะต้องเอาใจใส่รักษาไว้อย่างดีที่สุด ศิลปะใน ยุคสมัยของเราและของชนทุกชาติทุกถิ่นก็ควรมีอิสระที่จะแสดงผล งานในพระศาสนจักรได้เช่นเดียวกัน ขอแต่ให้ศิลปะนั้นช่วยส่งเสริม ทัง้ ความน่าเคารพและศักดิศ์ รีทสี่ อดคล้องกับอาคารสถานทีแ่ ละจารีต พิธศี กั ดิส์ ทิ ธิต์ า่ งๆ ดังนี้ ศิลปะร่วมสมัยก็จะร่วมเสียงกับศิลปินยิง่ ใหญ่ ในอดีต ทีไ่ ด้เปล่งเสียงเป็นเกียรติแก่ความเชือ่ คาทอลิกในหลายศตวรรษ ที่ผ่านมา” (SC123)

ถ้อยค�ำเหล่านีย้ งั สะท้อนในค�ำแนะน�ำของหนังสือมิสซาจารีต โรมันดังนี้

“เพราะฉะนัน้ พระศาสนจักรจึงประสงค์ให้โบสถ์มศี ลิ ปะตกแต่ง อย่างมีคุณค่า แต่ไม่หรูหราจนเกินไปและยังอนุญาตให้นำ� ศิลปะของ ทุกชนชาติหรือท้องถิน่ มาใช้ได้ดว้ ย ยิง่ กว่านัน้ ยังควรรักษางานศิลปะ มีคา่ ทีไ่ ด้รบั ตกทอดมาจากศตวรรษก่อนๆ ไว้ และถ้าจ�ำเป็นยังส่งเสริม ให้ปรับปรุงแก้ไขสิ่งต่างๆ ตามความต้องการใหม่ๆ ให้สอดคล้องกับ ลักษณะของสมัยปัจจุบนั ได้ด้วย ดังนัน้ ในการก�ำหนดตัวนายช่างและ เลือกผลงานศิลปะส�ำหรับโบสถ์ จึงขอให้เป็นศิลปะเด่นจริงๆ ทีจ่ ะหล่อ เลีย้ งความเชือ่ และความศรัทธา ตรงกับความหมายและเจตนาแท้จริง ของผลงานนัน้ ” (RM289)

เมื่อกล่าวถึงการสร้างโบสถ์ใหม่ บรรดาพระสังฆราชผู้ร่วม ประชุมเพียงแต่เน้นความคิดหลักของธรรมนูญ SC เท่านั้น “ในการ

122

สร้างอาคารศักดิส์ ทิ ธิ์ บรรดาพระสังฆราชจะต้องเอาใส่อย่างพิถพี ถิ นั ให้อาคารสถานทีเ่ หล่านีเ้ หมาะส�ำหรับประกอบพิธกี รรม และส่งเสริม ให้สัตบุรุษมีส่วนร่วมพิธีกรรมได้อย่างแข็งขัน” (SC124) ค�ำแนะน�ำ ทัว่ ไปของหนังสือมิสซาจารีตโรมันยังขยายความต่อไปโดยใช้ถ้อยค�ำ เหล่านีว้ า่ “ดังนัน้ โบสถ์หรือสถานทีอ่ นื่ จะต้องเหมาะส�ำหรับประกอบ กิจกรรมศักดิ์สิทธิ์ และช่วยให้สัตบุรุษมีส่วนร่วมได้อย่างแข็งขัน” (RM288) สถาปัตยกรรมและรูปแบบของพืน้ ทีภ่ ายในอาคารโบสถ์ซงึ่ ประชาชนมาชุมนุมควรปลุกส�ำนึกของประชาชนให้รสู้ กึ ถึงการประทับ อยู่ของพระเยซูเจ้าในหมู่ของเขาและพระประสงค์ของพระองค์ที่จะ ร่วมอยูใ่ นทีช่ มุ ชนนีใ้ นการปฏิบตั พิ ระภารกิจของพระองค์ในการถวาย พระเกียรติแด่พระเจ้าและบันดาลความศักดิส์ ทิ ธิแ์ ก่มนุษย์ (SC7) ใน เวลาเดียวกัน การจัดระเบียบอุปกรณ์เครือ่ งใช้ต่างๆ ในพิธกี รรมควร แสดงให้ ป ระชาชนแลเห็ น ภาพของพระศาสนจั ก รในฐานะที่ เ ป็ น ประชากรของพระเจ้าทีม่ ศี าสนบริการต่างๆ ซึง่ แสดงให้เห็นโครงสร้าง พระฐานานุกรมต่างๆ ที่ มี ค วามต่ อ เนื่ อ งกั น ของพระศาสนจั ก ร ค�ำแนะน�ำของหนังสือมิสซาจารีตโรมันกล่าวไว้ดังนี้ว่า

“ประชากรของพระเจ้าซึ่งมาชุมนุมกันเพื่อร่วมพิธีมิสซามี ระเบียบความสัมพันธ์กันตามล�ำดับขั้น ล�ำดับขั้นเช่นนี้แสดงออกใน หน้าทีแ่ ละกิจกรรมส่วนต่างๆ ของการประกอบพิธีแต่ละครั้ง ดังนั้น แบบแปลนของโบสถ์ จึงต้องแสดงภาพของชุมชนทีม่ าประชุมกันนีใ้ ห้ ปรากฏได้อย่างใดอย่างหนึง่ และต้องเอือ้ อ�ำนวยให้จดั ระเบียบสิง่ ของ และปฏิบตั หิ น้าทีต่ า่ งๆ ได้อย่างถูกต้องและเหมาะสม พระสงฆ์ประธาน สั ง ฆานุ ก รและผู ้ ช ่ ว ยอื่ น ๆ จะอยู ่ ภ ายในสถานประกอบพิธีกรรม (presbyterium) จะต้องเตรียมที่นั่งไว้ส�ำหรับพระสงฆ์ผู้ร่วมถวาย

123

สหบูชาภายในสถานประกอบพิธีกรรมด้วย ถ้าพระสงฆ์ผู้ร่วมถวาย สหบูชามีจำ� นวนมาก ก็ให้จดั ทีน่ งั่ ไว้ในส่วนอืน่ ของโบสถ์ แต่ให้ใกล้กบั พระแท่นบูชา“ (RM294)

โครงสร้างทีเ่ ป็นสัญลักษณ์ถาวรของพืน้ ทีภ่ ายในอาคารโบสถ์ ได้แก่ พระแท่นบูชา บรรณฐาน สถานที่ประกอบพิธีศีลล้างบาปและ อ่างล้างบาป พืน้ ทีส่ ำ� หรับศีลอภัยบาป ตูศ้ ลี ทีน่ งั่ ของพระสงฆ์ประธาน ทีน่ งั่ ส�ำหรับสัตบุรษุ และสถานทีส่ ำ� หรับคณะนักขับร้อง และทีจ่ ดั วาง รูปศักดิ์สิทธิ์ต่างๆ

“องค์ประกอบเหล่านี้ แม้จะต้องแสดงให้เห็นล�ำดับชั้นและ หน้าที่ต่างกัน แต่ก็ท�ำให้เกิดเอกภาพลึกซึ้งแท้จริง ที่แสดงให้เห็นชัด ว่าประชากรของพระเจ้าทัง้ หมดเป็นหนึ่งเดียวกัน ลักษณะและความ งดงามของสถานทีแ่ ละเครือ่ งใช้ทงั้ หมดต้องส่งเสริมความศรัทธา และ แสดงความศักดิส์ ทิ ธิข์ องธรรมล�ำ้ ลึกทีพ่ ระศาสนจักรก�ำลังเฉลิมฉลอง อยู่นั้น” (RM294)

องค์ประกอบเหล่านีท้ งั้ หมดต้องไม่ถกู จัดไว้ให้เป็นเหมือนห้อง แสดงนิทรรศการที่มีผู้เข้ามาชมวัตถุที่ตั้งแสดงไว้ตามล�ำดับ ทุกสิ่ง เหล่านี้เป็นสัญลักษณ์ของการประทับอยู่ของพระเยซูคริสตเจ้าใน การประกอบพิธกี รรม ในระหว่างการประกอบพิธกี รรม พระเยซูเจ้า ทรงใช้เครือ่ งหมายต่างๆ เพือ่ ทรงเรียกพวกเรามารวมเป็นหนึง่ เดียวกัน เพื่อตรัสกับเรา เพื่อทรงเลี้ยงดูเราหรืออธิษฐานภาวนาพร้อมกับเรา

บทภาวนาส�ำหรับพิธมี อบถวายโบสถ์ใหม่วอนขอให้อาคารโบสถ์ หลังนี้ “ได้เป็นเครื่องหมายของพระศาสนจักรซึ่งก�ำลังเดินทางอยู่ใน โลกนี้ และเป็นภาพของพระศาสนจักรที่บรรลุถงึ จุดหมายปลายทาง แล้วในสวรรค์” ธรรมนูญ SC กล่าวสัน้ ๆ ว่า “ในพิธกี รรมทีป่ ระกอบ

124

บนแผ่นดินนี้ เรามีสว่ นลิม้ รสล่วงหน้าพิธีกรรมในสวรรค์” (SC8)

ในสังคมทุกวันนี้ เมือ่ พิจารณาถึงมาตรฐานการด�ำเนินชีวติ ใน ระดับต่างๆ ของแต่ละประเทศ ตามปรกติแล้วในสถานที่ที่มีผู้คน จ�ำนวนมากมาชุมนุมกัน มักจะจัดให้มีความสะดวกสบายพอควรไว้ ส�ำหรับทุกคน รวมทัง้ ผูส้ งู อายุ เด็ก คนพิการ ฯลฯ ความสะดวกสบาย เหล่านี้ได้แก่ บรรยากาศเงียบสงบ ทางเข้าถึงโบสถ์ได้โดยง่าย ที่นั่ง แสงสว่าง ระบบเสียง การระบายอากาศและเครื่องปรับอากาศ ความปลอดภัย ห้องสุขา สถานที่จอดรถ และบริการอื่นๆ ค�ำแนะน�ำ ของหนังสือมิสซาจารีตโรมันกล่าวไว้ดังนี้

“เพื่อที่จะจัดโบสถ์และเครื่องใช้อย่างเหมาะสมให้ตอบสนอง ความจ�ำเป็นของสมัยปัจจุบนั จริงๆ จ�ำเป็นต้องเอาใจใส่ไม่จำ� เพาะแต่ สิง่ ของทีจ่ ำ� เป็นส�ำหรับการประกอบพิธีกรรมโดยตรงเท่านั้น แต่ยัง ต้องค�ำนึงถึงสิ่งอ�ำนวยความสะดวกต่างๆ แก่สัตบุรุษ ซึ่งตามปกติ มักจะจัดไว้ในสถานที่ที่ประชาชนย่อมมาชุมนุมกันด้วย” (RM293)

เมื่อได้กล่าวถึงเรื่องทัง้ หมดนีแ้ ล้ว เราต้องไม่ลมื ค�ำเตือนของ ธรรมนูญ SC ทีว่ า่ “บรรดาประมุขผูป้ กครองท้องถิน่ ควรสนับสนุนและ ส่งเสริมศิลปะศักดิส์ ทิ ธิท์ แี่ ท้จริง โดยเอาใจใส่เสาะหาความงดงามชนิด ทีย่ กจิตใจให้สงู ขึน้ ยิง่ กว่าจะแสวงหาเพียงความโอ่อา่ หรูหราแต่อย่าง เดียว ควรใช้หลักการนีส้ ำ� หรับอาภรณ์และเครือ่ งประดับศักดิส์ ทิ ธิด์ ว้ ย” (SC124)

ค�ำแนะน�ำทั่วไปของหนังสือมิสซาจารีตโรมันยังเสริมอีกว่า

“เครือ่ งประดับโบสถ์จะต้องแสดงให้เห็นความเรียบง่าย แต่ไม่ไร้ คุณค่าของโบสถ์ มากกว่าจะแสดงความหรูหราเท่านั้น ในการเลือก สิง่ ของต่างๆ เพือ่ ใช้ประดับ จะต้องเอาใจใส่ใช้สงิ่ ของทีเ่ ป็นของจริง และ

125

ต้องพยายามให้เป็นการเพิ่มความรู้แก่สัตบุรุษและเพิ่มเกียรติแก่ สถานทีเ่ ป็นส่วนรวมด้วย” (RM292)

พื้นที่ภายในโบสถ์ส่วนใหญ่มักจะเป็นชุมนุมของผู้ที่รับศีล ล้างบาปแล้วและคริสตังส�ำรอง กระนัน้ ก็ดเี ราต้องไม่ลมื ว่าบ่อยๆ เช่น ในฮ่องกงและประเทศจีนโดยทั่วไป (รวมทั้งประเทศไทยด้วย) แม้แต่ ผูท้ ยี่ งั ไม่ได้รบั ศีลล้างบาปก็มกั จะมาร่วมพิธกี รรมด้วย เช่น มิสซา พิธี รับศีลล้างบาป งานแต่งงาน งานศพ ฯลฯ มีสามีหลายคนทีพ่ าภรรยา และบุตรมาโบสถ์เป็นเวลาหลายๆ ปีก่อนจะตัดสินใจว่าตนเองก็ ปรารถนาจะรับศีลล้างบาปด้วย มีผทู้ เี่ ป็นเพือ่ นกันทัง้ ชายหญิง ผูท้ เี่ คย เป็นนักเรียนในโรงเรียนคาทอลิกระดับต่างๆ และคนอื่นอีกจ�ำนวน มากที่มาร่วมมิสซาวันอาทิตย์เป็นประจ�ำโดยที่ยังไม่พร้อมจะรับศีล ล้างบาป พิธีกรรมและบรรยากาศภายในโบสถ์จึงควรแสดงให้เขา รู้สึกถึงการเชิญชวนที่เขารู้สึกว่าอบอุ่นและเป็นกันเอง

สิง่ ทีส่ ำ� คัญมากอีกอย่างหนึง่ ของการออกแบบโบสถ์กค็ อื พืน้ ที่ ประกอบพิธีกรรมภายนอก พืน้ ที่ภายนอกรอบๆโบสถ์

การก่อสร้างโบสถ์เป็นศิลาในสถานทีเ่ ฉพาะเจาะจงแห่งใดแห่ง หนึ่งเป็นสัญลักษณ์ว่าพระศาสนจักรได้ฝังรากลงแล้วในสถานที่นั้น และในวัฒนธรรมนัน้ อาคารของโบสถ์จงึ ต้องกลมกลืนกับแบบแปลน ของเมืองที่อยู่โดยรอบและกับวัฒนธรรมของท้องถิ่นนั้นด้วย ใน ประเทศที่คริสตชนเป็นชนส่วนน้อย อาคารโบสถ์เป็นวิธีการส�ำคัญ มากของการประกาศข่าวดี อาคารโบสถ์ตอ้ งแสดงท่าทีตอ้ นรับทุกคน และเป็นเสมือนโอเอซิสที่ให้ความร่มเย็นและความสงบสุขแก่ทุกคน พืน้ ทีป่ ระกอบพิธกี รรมภายนอกต้องกลมกลืนกับพืน้ ทีภ่ ายในซึง่ แสดง ให้เห็นภาพของชุมชนที่มีความสัมพันธ์ทดี่ ตี อ่ กันและรับใช้กนั อาคาร

126

โบสถ์หลังใหม่ในพืน้ ทีใ่ ดพืน้ ทีห่ นึง่ หมายความว่าทีน่ นั่ มีชมุ ชนทีต่ อ้ งการ โบสถ์ และในสังฆมณฑลนั้นยังมีโบสถ์แม่ หรืออาสนวิหารของ พระสังฆราช มีความสัมพันธ์อย่างใกล้ชดิ ระหว่างโบสถ์ประจ�ำต�ำบล กับอาสนวิหารของสังฆมณฑล ดังทีธ่ รรมนูญ SC กล่าวไว้ว่า “ทุกคน ต้องตระหนักว่าพระศาสนจักรแสดงตนเด่นชัด เมือ่ ประชากรศักดิส์ ทิ ธิ์ ทั้ ง หมดของพระเจ้ า มาร่ ว มพิ ธี ก รรมอย่ า งเต็ ม ที่ แ ละแข็ ง ขั น ใน การประกอบพิธีกรรมต่างๆ โดยเฉพาะในพิธีบูชาขอบพระคุณหนึ่ง เดียว ในการภาวนาอธิษฐานหนึ่งเดียว ณ พระแท่นบูชาหนึ่งเดียว ที่พระสังฆราชเป็นประธาน โดยมีคณะสงฆ์และผู้ช่วยอื่นๆ ร่วมพิธี ด้วย” (SC41)

ถึงกระนั้น เป็นที่น่าเสียดาย โดยเฉพาะในประเทศที่คริสตชน เป็นชนส่วนน้อย แล้วยังมีโบสถ์คริสต์ทสี่ ร้างขึน้ โดยชาวคาทอลิกและ คริสตชนนิกายอื่นๆ ในท้องที่เดียวกัน เรื่องนี้ท�ำให้ประชาชนมี ความสับสน เป็นพยานขัดแย้งกันส�ำหรับเอกภาพของพระศาสนจักร และเรื่องนี้ยังคงเป็นอุปสรรคใหญ่ของการประกาศข่าวดี

127

2. พระแท่นบูชา บรรณฐาน ตู้ศีล และสถานที่ ประกอบพิธศี ีลล้างบาป

บทที่ 7 ของธรรมนูญ SC มีขอ้ ความน่าสนใจเกีย่ วกับการแก้ไข ปรับปรุงประมวลกฎหมายและข้อบังคับของพระศาสนจักรว่าดังนี้ “พร้อมกับการปรับปรุงแก้ไขหนังสือพิธกี รรมต่างๆ ตามกฎในข้อ 25 ควรปรับปรุงแก้ไขประมวลกฎหมายและข้อบังคับของพระศาสนจักร เกี่ ย วกั บ สิ่ ง ของทั้ ง หลายที่ ใ ช้ ใ นคารวกิ จ โดยเฉพาะกฎระเบี ย บ ข้อบังคับที่เกี่ยวกับการสร้างอาคารศักดิ์สิทธิ์อย่างมีเกียรติและ เหมาะสม รูปแบบและการสร้างพระแท่นบูชา ความสง่างาม ที่ตั้ง และความปลอดภัยของตู้เก็บศีลมหาสนิท สถานที่ตั้งเหมาะสมและ มี ศั ก ดิ์ ศ รี ข องที่ ป ระกอบพิ ธี ศี ล ล้ า งบาป ตลอดจนต� ำ แหน่ ง ตั้ ง รูปศักดิ์สิทธิ์ เครื่องตกแต่งและของประดับให้ถูกต้องตามระเบียบ กฎระเบียบใดทีไ่ ม่สอดคล้องกับการปฏิรปู พิธกี รรมก็ให้ปรับปรุงแก้ไข หรือยกเลิก กฎใดที่ส่งเสริมการปฏิรูปพิธีกรรม ก็ให้รักษาไว้หรือ น�ำมาใช้ในที่ที่ยังไม่มี” (SC128)

ข้าพเจ้าอยากให้คำ� อธิบายบางประการเกีย่ วกับพระแท่นบูชา บรรณฐาน และสถานทีป่ ระกอบพิธศี ลี ล้างบาปพร้อมกับอ่างล้างบาป และสถานที่สำ� หรับเก็บรักษาศีลมหาสนิท เพราะเรือ่ งเหล่านีไ้ ด้กลาย เป็นเรือ่ งทีถ่ กเถียงกันในเวลาไม่ก่ปี ีที่ผ่านมา

(i) ในการอธิบายและปฏิบตั ติ ามเจตนารมณ์ของสภาสังคายนาฯ ค�ำแนะน�ำทัว่ ไปของหนังสือมิสซาจารีตโรมันกล่าวถึงพระแท่นบูชาไว้ ดังนี้

“ควรสร้างพระแท่นบูชาใหญ่ให้แยกห่างจากฝาผนัง เพื่อจะ

128

เดินรอบและประกอบพิธกี รรมโดยหันหน้าหาสัตบุรษุ ได้ การประกอบ พิธีกรรมโดยหันหน้าหาสัตบุรุษเช่นนี้ควรปฏิบัติทั่วทุกแห่งถ้าท�ำได้ พระแท่นบูชาต้องอยู่ในทีท่ เี่ ป็นศูนย์กลาง ซึง่ ท�ำให้สตั บุรษุ ทุกคนทีม่ า ชุมนุม หันความสนใจมารวมกันได้จริงๆ โดยปกติแล้ว พระแท่นจะต้อง ติดอยู่กับที่ เคลื่อนย้ายไม่ได้ และต้องรับการเสกอย่างสง่าด้วย” (RM299)

มีแต่ชาวคาทอลิกรุ่นเก่าที่ยังจะระลึกได้ว่าพระแท่นบูชาใน สมัยก่อนนัน้ ตั้งอยู่ตรงไหน ตลอดเวลา 400 ปี ชาวคาทอลิกคุ้นเคย กับพระแท่นบูชาทีต่ ดิ อยูก่ บั ก�ำแพง ถูกแล้ว นีไ่ ม่ใช่กฎทัว่ ไป ดังทีจ่ ะเห็น ได้จากมหาวิหารส�ำคัญๆ ที่กรุงโรม (รวมทั้งมหาวิหารนักบุญเปโตร) สภาสังคายนาทีเ่ มืองเตร็นท์ไม่ได้ให้ขอ้ แนะน�ำเจาะจงชัดเจนเกีย่ วกับ สถาปัตยกรรมและอุปกรณ์เครือ่ งใช้ในโบสถ์ กระนัน้ ก็ดี เมือ่ ประกาศ ยืนยันข้อความเชื่อคาทอลิกตามธรรมประเพณีเกี่ยวกับศีลมหาสนิท ที่การปฏิรูปศาสนาของชาวโปรเตสแตนต์ปฏิเสธไม่ยอมรับ เช่น ค�ำสอนว่าศีลมหาสนิทมีลักษณะเป็นการถวายบูชาและค�ำสอนเรื่อง การประทับอยู่อย่างแท้จริงของพระเยซูเจ้าภายใต้รูปปรากฏ(ของ ขนมปังและเหล้าองุ่น)ในศีลมหาสนิทหลังจากพิธกี รรมจบแล้ว สภา สังคายนาครั้งนั้นจึงให้ค�ำอธิบายทางเทววิทยาอย่างชัดเจนที่จะช่วย ก�ำหนดรูปแบบของการสร้างโบสถ์ใหม่และการปรับปรุงโบสถ์ทมี่ อี ยู่ ก่อนแล้ว โดยปรกติแล้ว หนังสือเกีย่ วกับศิลปะแบบคริสตชนเรียกช่วง เวลาหลังสภาสังคายนาทีเ่ มืองเตร็นท์วา่ “ยุคบาโร้ค” (‘Baroque’) ลักษณะ เฉพาะของศิลปะแบบนีพ้ บได้ในสถาปัตยกรรม อุปกรณ์เครือ่ งใช้ในโบสถ์ ภาพวาด รูปปัน้ พระราชวังและอาคารใหญ่ๆ รวมทั้งดนตรีในสมัยนัน้ ด้ ว ย ศิ ล ปะแบบบาโร้ ค มี แ นวโน้ ม ที่ จ ะท� ำ ให้ รู ้ สึ ก ถึ ง ความแน่ ใ จ

129

ความกลมกลืนภายใต้อำ� นาจสูงสุด และมีแนวโน้มทีจ่ ะสัมผัสกับจิตใจ และจินตนาการของผูม้ องผ่านภาพวาดทางศาสนา ศิลปะบาโร้คนีไ้ ด้ หล่อเลี้ยงความศรัทธาแบบชาวบ้านและกลายเป็นสัญลักษณ์ของ การปฎิรูปด้านศาสนาของชาวคาทอลิกที่อยู่ตรงข้าม[กับการปฏิรูป ทางศาสนาของชาวโปรเตสแตนต์] (the Catholic counter-reformation) อ�ำนาจชาวยุโรปที่แสวงหาอาณานิคม (เช่น สเปน ฝรั่งเศส ฯลฯ) เป็น ผู้น�ำศิลปะแบบบาโร้คนี้ไปยังอาณานิคมของตน

ตามโบสถ์แบบบาโร้ค พระแท่นบูชาอยูต่ ดิ กับผนังก�ำแพง โดย ปรกติมักจะเป็นก�ำแพงด้านตะวันออกของโบสถ์ พระแท่นได้รับ การประดับด้วยแผงกัน้ ใหญ่โตทางด้านหลังของพระแท่น และมีทกี่ นั้ หรือขัน้ ซึง่ เป็นทีต่ งั้ เชิงเทียน กล่องบรรจุพระธาตุ และต่อมายังมีตศู้ ลี ใหญ่โตตัง้ อยูจ่ นไม่อาจเรียกได้วา่ (พระแท่น)เป็นจุดศูนย์กลางของการ ประกอบพิธีกรรม เมื่อมองแต่ไกลจากที่สัตบุรุษนั่งอยู่ตามที่นั่ง พระแท่นบูชาทีพ่ ระแท่นเป็นเพียงส่วนหนึง่ นัน้ ปรากฏเด่นออกมาเป็น เหมือนงานศิลปะน่าชมชิ้นหนึ่ง โดยเฉพาะส่วนโต๊ะของพระแท่นบูชา ซึ่งเป็นที่วางถ้วยกาลิกษ์บรรจุเหล้าองุ่นและแผ่นศีลนั้นแคบมาก ทีเดียว จ�ำเป็นต้องชี้ให้เห็นด้วยว่า แม้นี่จะเป็นวิธีปรกติและเป็นที่ ยอมรับทั่วไปของการติดตั้งพระแท่นบูชา แต่ก็ยังมีความแตกต่างที่ เห็นได้อกี ด้วย ที่กรุงโรมเอง มีโบสถ์หลายแห่งที่พระแท่นบูชาตั้งอยู่ ทางก�ำแพงด้านตะวันตกของโบสถ์ และไม่ติดกับก�ำแพง พระสงฆ์ ประกอบพิธีหันหน้ามาทางสัตบุรุษ โบสถ์ในแอฟริกาและซีเรียมี ต�ำแหน่งที่ตั้งพระแท่นบูชาแตกต่างออกไปอีก

ขบวนการพิธกี รรมได้เริม่ ศึกษาค้นคว้าอย่างจริงจังและกว้าง ขวางถึงสาระส�ำคัญของพระแท่นบูชาของชาวคริสต์ ยังมีการถกเถียง

130

กันอยูจ่ นถึงทุกวันนี ้ เทววิทยาด้านพิธกี รรมเสนอมุมมองทีล่ กึ ซึง้ ยิง่ ขึน้ เกีย่ วกับความหมายของพระแท่นบูชาของชาวคริสต์ ถ้าจะพูดจริงๆ แล้ว พระแท่นบูชาทีเ่ ป็นวัตถุไม่ใช่สาระส�ำคัญของคารวกิจของคริสต ศาสนา และอาคารของโบสถ์ทั้งหมดก็ไม่ใช่สาระส�ำคัญด้วยเช่น เดียวกัน พระแท่นบูชาเป็นสัญลักษณ์ที่มนุษย์สร้างขึน้ และได้พฒ ั นา ขึ้ น อย่ า งมากตลอดประวั ติ ศ าสตร์ ข องพระศาสนจั ก ร เมื่ อ พระเยซูเจ้าตรัสกับบรรดาอัครสาวกในการเลีย้ งมือ้ ค�ำ่ ครัง้ สุดท้ายว่า “จง ท�ำการนีเ้ พือ่ ระลึกถึงเรา” นัน้ ทีน่ นั่ ไม่มพี ระแท่นบูชา มีแต่โต๊ะตัวหนึง่ เท่านัน้ นักบุญเปาโล ในจดหมายของท่านถึงชาวโครินธ์ เรียกพระแท่น บูชาที่ใช้ประกอบพิธี “เลี้ยงอาหารมื้อค�่ำขององค์พระผู้เป็นเจ้า” ว่า “โต๊ะขององค์พระผูเ้ ป็นเจ้า” “ท่านจะดืม่ จากถ้วยขององค์พระผูเ้ ป็นเจ้า และจากถ้วยของปีศาจไม่ได้ จะร่วมโต๊ะทัง้ กับองค์พระผูเ้ ป็นเจ้า และ ร่วมโต๊ะกับพวกปีศาจไม่ได้” (1 คร 10:21)

เปาโลเรียกโต๊ะทีใ่ ช้ประกอบพิธี “การเลีย้ งอาหารค�ำ่ ขององค์พระ ผูเ้ ป็นเจ้า” ว่า “โต๊ะขององค์พระผู้เป็นเจ้า” แต่ไม่เรียกว่า “พระแท่น บูชา” อย่างไรก็ตาม เมือ่ ตัง้ แต่เริม่ แรกในคริสตศตวรรษที่ 1 คริสตชน เข้าใจว่า “การเลี้ยงมื้อค�่ำขององค์พระผู้เป็นเจ้า” เป็นการระลึกถึง การถวายบูชาของพระเยซูเจ้า โต๊ะขององค์พระผูเ้ ป็นเจ้าทีใ่ ช้ประกอบ พิธีถวายบูชาขององค์พระผู้เป็นเจ้าบนนั้นจึงถูกเรียกว่า “พระแท่น บูชา” ขององค์พระผู้เป็นเจ้า โต๊ะขององค์พระผู้เป็นเจ้าถูกเรียกว่า “พระแท่นบูชา” ก็เพราะบทบาทที่มีในพิธีบูชาขอบพระคุณ ส�ำหรับ คริสตชน “โต๊ะ” ก็คือ “พระแท่นบูชา” และ “พระแท่นบูชา” ก็คือ “โต๊ะ” โต๊ะและพระแท่นบูชาเป็นสองวิธที ใี่ ช้เรียกอุปกรณ์เครือ่ งใช้ใน พิธกี รรม “โต๊ะ” และ “พระแท่นบูชา” เป็นค�ำสองค�ำที่มีความหมาย

131

เสริมกันเพือ่ หมายถึงอุปกรณ์เครือ่ งใช้ในพิธกี รรมสิง่ เดียวกัน “โต๊ะ” หมายถึงรูปร่างของสิง่ ของ ส่วน “พระแท่นบูชา” หมายถึงความหมาย ทางเทววิทยาของสิง่ เดียวกัน ค�ำแนะน�ำของหนังสือมิสซาจารีตโรมัน แสดงความคิดนีด้ ้วยถ้อยค�ำทีช่ ดั เจนมากว่า “พระแท่นบูชา ซึง่ เป็นที่ ทีท่ ำ� ให้การถวายบูชาบนไม้กางเขนเกิดขึน้ ภายใต้เครือ่ งหมายของศีล ศักดิส์ ทิ ธิ์ ยังเป็น “โต๊ะขององค์พระผูเ้ ป็นเจ้า” ทีป่ ระชากรของพระเจ้า ได้รับเรียกมาร่วมงานเลี้ยงในพิธีบูชามิสซา และยังเป็นศูนย์กลาง การขอบพระคุณพระเจ้าทีส่ ำ� เร็จไปในพิธบี ชู าขอบพระคุณ” (RM296)

นีค่ อื เหตุผลทีท่ ำ� ไมพระแท่นบูชาของคริสตชน เพราะเป็น “โต๊ะ” จึงอาจมีได้หลายแบบ เช่นเป็นสี่เหลี่ยมผืนผ้า สี่เหลี่ยมจัตุรัส กลม ฯลฯ พระแท่น บูชาของคริสตชนไม่มีความศั ก ดิ์สิทธิ์ห รือ อ� ำ นาจ ทางจิตของตนเอง พระแท่นบูชาของคริสตชนไม่อาจเทียบได้กับ พระแท่นบูชาของศาสนาอื่น หรือกับพระแท่นบูชาในพระวิหารทีก่ รุง เยรูซาเล็ม พระแท่นบูชาเหล่านีม้ คี วามศักดิส์ ทิ ธิข์ องตนเอง เพราะใช้ ส�ำหรับเผาเครือ่ งบูชาเท่านัน้ สว่ นบรรดาคริสตชนแลเห็นเครือ่ งหมาย การประทับอยูข่ องพระเยซูเจ้าบนพระแท่นบูชาในฐานะสมณะ เครือ่ ง บูชา และพระแท่นบูชาในหมูพ่ วกเขา (ฮบ 13:10-16) ในการประกอบ พิธกี รรม เมือ่ มาทีพ่ ระแท่นบูชาพร้อมกับการขับร้องเพลงเริม่ พิธแี ล้ว พระสงฆ์จะแสดงคารวะต่อพระแท่นโดยก้มตัวลงค�ำนับหรือกราบ พระแท่น แล้วจึงถวายก�ำยานแด่พระแท่นด้วยก็ได้ ค�ำแนะน�ำของ หนังสือมิสซาจารีตโรมันเน้นว่าการที่พระแท่นบูชาต้องติดอยู่กับที่ เคลื่อนย้ายไม่ได้นั้นเป็นสัญลักษณ์ด้านคริสตวิทยา ในโบสถ์ทุกแห่ง ควรมีพระแท่นบูชาติดพืน้ เคลือ่ นย้ายไม่ได้ ซึง่ เป็นเครือ่ งหมายชัดเจน และถาวรถึงพระคริสตเจ้าผูท้ รงเป็น “ศิลาทรงชีวติ ” (1 ปต 2:4; เทียบ

132

อฟ 2:20) ส่วนสถานที่อื่นที่สงวนไว้ส�ำหรับการถวายบูชา อาจมีแท่น “ย้ายได้” ซึ่งน�ำไปตัง้ ตามที่ต่างๆ ได้” (RM298) และยังกล่าวอีกว่า “ในโบสถ์ที่สร้างใหม่ ควรสร้างพระแท่นบูชาเพียงพระแท่นเดียว ซึง่ เป็นเครือ่ งหมายว่าในการชุมนุมของสัตบุรษุ นัน้ มีพระคริสตเจ้าเพียง พระองค์เดียว และการถวายบูชาขอบพระคุณของพระศาสนจักรมี เพียงหนึ่งเดียวเท่านัน้

ส่วนในโบสถ์ท่ีสร้างมานานแล้วถ้าหากพระแท่นเก่าสร้างขึ้น ไว้ในลักษณะที่ท�ำให้สัตบุรุษมีส่วนร่วมพิธีได้ยาก และถ้าโยกย้ายจะ ท�ำให้สญ ู เสียคุณค่าทางศิลปะก็อาจสร้างพระแท่นติดกับทีข่ นึ้ ใหม่อกี แท่นหนึ่งอย่างมีศิลปะ ท�ำพิธีเสกอย่างสง่า และประกอบพิธีกรรม ต่างๆ บนพระแท่นใหม่นเี้ ท่านัน้ ส่วนพระแท่นเดิมก็อย่าตกแต่งเป็นพิเศษ เพื่อไม่ให้ความสนใจของสั ต บุ รุ ษ ถู ก ดึ ง ดู ด ไปจากพระแท่ น ใหม่ ” (RM303)

จ�ำเป็นมากที่ต้องให้ประชาชนมีความรู้ที่ถูกต้องเรื่องความ หมายของพระแท่นบูชาของคริสตชน (ทัง้ แก่ชาวคาทอลิกทัว่ ไปและแก่ผู้ ก�ำลังเรียนค�ำสอนเตรียมตัวเป็นคริสตชน) พระแท่นบูชาไม่เป็นเพียง อุปกรณ์ตกแต่งชิ้นหนึ่งในจ�ำนวนหลายสิง่ ในโบสถ์ พระแท่นบูชาเป็น เครือ่ งหมายถาวรของพระเยซูคริสตเจ้าซึง่ ทรงเป็นทัง้ พระสมณะ เครือ่ ง บูชา และพระแท่นบูชา ทีป่ ระทับอยูใ่ นการประกอบพิธกี รรม ลักษณะ ประการหนึ่งของพระแท่นบูชาของคริสตชน ที่แตกต่างจากแท่นบูชา ของศาสนาอืน่ ๆ และยังแตกต่างจากพระแท่นบูชาของพระวิหารทีก่ รุง เยรูซาเล็มด้วยก็คือ พระแท่นบูชาของคริสชนตั้งอยู่ตรงกลางของ ประชาชน การออกแบบและก�ำหนดต�ำแหน่งพืน้ ทีแ่ ละสิง่ ของส�ำคัญ อื่ น ๆ ทุ ก อย่ า งส� ำ หรั บ พิ ธี ก รรมต้ อ งเริ่ ม จากพระแท่ น บู ช าเสมอ

133

รูปแบบของบรรณฐาน ทีน่ งั่ ของพระสงฆ์ผเู้ ป็นประธาน สถานทีป่ ระกอบ พิธศี ลี ล้างบาป ฯลฯ ต้องกลมกลืนและมีความสัมพันธ์กบั รูปแบบของ พระแท่นบูชา น่าสังเกตทีต่ รงนีว้ า่ พระสงฆ์และสัตบุรษุ ส่วนใหญ่ยนิ ดี ต้อนรับ “พระแท่นบูชาทีห่ นั หน้าหาสัตบุรษุ ” ดังทีป่ ฏิบตั กิ นั หลังวาติกนั ที่ 2 ธรรมนูญ SC ไม่มีข้อก�ำหนดเจาะจงใดๆ เกี่ยวกับที่ตั้งของ พระแท่นบูชา แต่เรือ่ งนีก้ ไ็ ด้เป็น และยังเป็นความสอดคล้องกับเจตนา ของธรรมนูญ SC จนว่าเรือ่ งนีถ้ กู น�ำไปปฏิบตั อิ ย่างรวดเร็วทัว่ ทุกแห่ง ในโลก สภาพระสังฆราชต่างๆ ยอมรับการปฏิบัติเช่นนี้ และทุกวันนี้ เรื่องนี้ก็เป็นลักษณะที่ปรากฏทั่วไปในโบสถ์คาทอลิกทุกแห่ง ชาว คาทอลิกรุ่นใหม่ โดยเฉพาะในโลกส่วนที่เราอยู่ แทบจะไม่เข้าใจเสีย ด้วยว่าท�ำไมเราจึงต้องถกเถียงกันในเรื่องนี้ ข้อความในค�ำแนะน�ำ ของหนังสือมิสซาจารีตโรมันฉบับใหม่สะท้อนความกระตือรือร้นของ ประชาชนในเรือ่ งนีท้ อี่ าจเรียกได้วา่ เป็น “เสียงของประชาชน” ดังนีว้ า่ “ควรสร้างพระแท่นบูชาใหญ่ให้แยกห่างจากฝาผนัง เพื่อจะเดินรอบ และประกอบพิธกี รรมโดยหันหน้าหาสัตบุรษุ ได้ การประกอบพิธกี รรม โดยหันหน้าหาสัตบุรษุ เช่นนีค้ วรปฏิบตั ทิ วั่ ทุกแห่งถ้าท�ำได้” (RM299)

เมือ่ ไม่กปี่ มี านี้ ได้เกิดมีการถกเถียงขึน้ มาอีกเกีย่ วกับพระแท่น บูชาทีห่ นั หน้าหาประชาชน เรือ่ งนีส้ ำ� หรับข้าพเจ้าเป็นเหมือนกับความ เห็นฝ่ายค้านในรัฐสภาสมัยใหม่ทมี่ หี ลายพรรคซึง่ มีความคิดแตกต่าง กันมากๆ อาจมารวมตัวกันเป็นฝ่ายค้าน แต่เมือ่ เขาได้รบั คะแนนเสียง ส่วนใหญ่แล้ว เขาก็แตกแยกกันอีกเพราะความเห็นและจุดยืนทีแ่ ตก ต่างกันที่มีอยู่ พวกที่ต่อต้านพระแท่นบูชาหันหน้าหาประชาชนมี ค�ำอธิบายด้านเทววิทยาทีแ่ ตกต่างกันมาก คือ ฝ่ายทีข่ ้าพเจ้าเรียกว่า “พรรคสุดโต่ง” อ้างว่าพิธีกรรมตามแบบของสภาสังคายนาที่เมือง

134

เตร็นท์ควรจะคงอยูอ่ ย่างทีเ่ คยเป็น บางคนอ้างว่าในการประกอบพิธี โดยหันหน้าหาประชาชนพระสงฆ์ดเู หมือนจะเป็นประธานในงานเลีย้ ง อาหารมากกว่ า ประธานการถวายบู ช า บางคนยั ง เพิ่ ม อี ก ว่ า การประกอบพิธีกรรมเช่นนี้ (คือ โดยหันหน้าหาประชาชน) นับว่า เป็นการให้ความส�ำคัญแก่คณะสงฆ์แบบสุดๆ เพราะประชาชนถูก บังคับให้มองดูพระสงฆ์อยู่ตลอดเวลา อีกพวกหนึ่งอ้างว่าการที่ ทุกคนหันหน้าเข้าหากันเป็นการเน้น “มิตแิ นวนอน” ของคริสตศาสนา และลืม “มิติแนวตั้ง” ที่แสดงออกโดยที่ผู้ร่วมพิธีทุกคน (ประชาชน และพระสงฆ์) หันหน้าไปทางเดียวกัน (คือหันไปหาพระเจ้า) อีกบางคน ต้องการจะรักษาธรรมประเพณีของการอธิษฐานภาวนาระหว่าง ประกอบพิธบี ชู าขอบพระคุณโดยหันหน้าไปทางทิศตะวันออก (versus Orientem) เพราะพระคัมภีร์กล่าวถึงการที่พระเจ้าทรงเนรมิตสร้าง สวนเอเดนไว้ทางทิศตะวันออก (ปฐก 2:8) และพระเยซูเจ้ายังตรัสถึง การเสด็จมาในพระสิรริ ่งุ โรจน์เมือ่ สิน้ โลกว่าจะเสด็จมาจากทิศตะวัน ออก (มธ 24:27) เขาให้เหตุผลว่าการวางตัวของทุกคน (รวมทั้ง พระสงฆ์ที่เป็นประธาน) หันหน้าไปทางเดียวกัน (นั่นคือไปทาง ทิศตะวั น ออก) โดยเฉพาะระหว่างบทภาวนาขอบพระคุ ณ (the Eucharistic prayer) จะช่วยเตือนประชาชนให้คดิ ถึงการเสด็จมาอย่าง รุ่งโรจน์ของพระเยซูเจ้าได้ตลอดเวลา ในที่สุด เรายังต้องกล่าวด้วย ถึงผู้ทยี่ อมรับการประกอบพิธโี ดยหันหน้าหาประชาชน แต่กย็ งั คิดว่า ในบางโอกาส ควรให้ประชาชนมีประสบการณ์การหันหน้าไปทางทิศ ตะวันออกพร้อมกันด้วย

135

ข้าพเจ้าไม่กล้าวิเคราะห์เหตุผลต่างๆ ทางเทววิทยา (หรือตาม อารมณ์ความรู้สกึ ) ที่อยู่เบื้องหลังแต่ละความเห็นเหล่านี้ ถึงกระนั้น ข้าพเจ้าใคร่จะเสนอแนะมุมมองส�ำคัญด้านงานอภิบาลที่เราต้อง พิจารณาในเรื่องนี ้ ประชาชนส่วนใหญ่ได้ยอมรับ (และยังยอมรับ) พระแท่นบูชาที่หันหน้าหาประชาชนได้อย่างไรกัน? เขาเคยชินกับ พิธีกรรมของสภาสังคายนาที่เมืองเตร็นท์มาเป็นเวลานานมากแล้ว แต่ข้าพเจ้าก็ต้องสารภาพตามที่เป็นจริงว่าประชาชนส่วนใหญ่ที่นี่ใน ฮ่องกงรู้สึกดีใจเมื่อมีการเปลี่ยนแปลง โดยเฉพาะเมื่อพระสงฆ์กล่าว บทขอบพระคุณเป็นเสียงดังได้ พวกเขาเข้าใจบทภาวนาเหล่านัน้ ได้ ทันทีและมีสว่ นร่วมบทภาวนาทีพ่ ระสงฆ์กล่าวแด่พระบิดาในนามของ ทุกคน ข้าพเจ้ารูส้ กึ ถึงช่วงเวลาแห่งความกระตือรือร้นและความยินดี ทีท่ กุ คนมี ตลอดเวลาทีผ่ า่ นมาไม่นานนี้ ความกระตือรือร้นและความ ยินดีที่มีมาตัง้ แต่ต้นก็มีแต่จะเพิ่มขึ้น วาติกันที่ 2 ไม่เพียงแต่ปฏิรูป พิธกี รรมของสภาสังคายนาทีเ่ มืองเตร็นท์เพือ่ ให้ประชาชนทุกวันนีไ้ ด้ มีส่วนร่วมพิธีและได้รับผลประโยชน์จากพิธีกรรมเท่านั้น แต่ยังได้ วางแผนเรือ่ งทีข่ า้ พเจ้าเรียกว่า “ชีวติ จิตของการมีสว่ นร่วม” พิธกี รรม ของบรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ทีก่ ารประกอบพิธกี รรมเรียกร้องด้วยตัวอย่าง เช่นเรือ่ งพิธมี สิ ซา ธรรมนูญ SC ไม่กล่าวแม้แต่นอ้ ยถึงการวางตัวของ ผู้ร่วมพิธีว่าจะต้องหันหน้าไปทางทิศตะวันออก ค�ำแนะน�ำทั่วไปของ หนังสือมิสซาจารีตโรมันก็ไม่กล่าวถึงเรือ่ งนีเ้ ลยในค�ำแนะน�ำทีเ่ กีย่ วกับ “ท่าทางและการวางตัวระหว่างมิสซา” ด้วยค�ำแนะน�ำฯ กล่าวเพียง แต่วา่ บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ต้องยืนตลอดเวลาของบทภาวนาขอบพระคุณ (the Eucharistic prayer) (RM43) แล้วจึงอธิบายว่า

136

“พระสงฆ์ สังฆานุกร และผู้ช่วยพิธี รวมทั้งสัตบุรุษที่ร่วมพิธี ต้องพยายามแสดงท่าทางและวางตัวให้การประกอบพิธที งั้ หมดมีความ สง่างามน่าเคารพและไม่ซบั ซ้อน ให้ทกุ คนเข้าใจความหมายแท้จริงของ องค์ประกอบต่างๆ ของพิธี เป็นการส่งเสริมให้ทกุ คนมีสว่ นร่วมพิธไี ด้ อย่างเต็มที่ ดังนั้น จึงต้องเอาใจใส่ต่อรายละเอียดที่กฎของพิธีกรรม และธรรมประเพณีของจารีตโรมันทีเ่ คยปฏิบตั มิ าก�ำหนดไว้ และสิง่ ที่ จะเป็นประโยชน์ด้านจิตใจเป็นส่วนรวมแก่ประชากรของพระเจ้า มากกว่าจะท�ำตามความโน้มเอียงและตามใจตนเอง ทุกคนที่มาร่วม พิธี ควรวางตัวให้เป็นแบบเดียวกัน เป็นเครือ่ งหมายแห่งเอกภาพของ สมาชิกของชุมชน คริสตชนทีม่ ารวมกันเพือ่ ประกอบพิธกี รรมศักดิส์ ทิ ธิ์ แสดงให้เห็นและส่งเสริมความเข้าใจและความรูส้ กึ ในจิตใจของทุกคน” (RM42)

ข้าพเจ้าคิดว่าเราจะพบเหตุผลที่เหมาะสมเกี่ยวกับการจัดตั้ง พระแท่นบูชาหันหน้าหาประชาชนได้โดยค�ำนึงถึง “ชีวิตจิตของการ มีส่วนร่วม”(ในพิธีกรรม)ของสัตบุรุษ เราต้องระลึกถึงเสมอถึงเรื่อง ทีธ่ รรมนูญ SC ย�ำ้ เป็นอย่างมากว่า เป็นพระเยซูเจ้า (และพระเยซูเจ้า เท่านั้น) เองที่ทรงน�ำเราไปหาพระบิดาได้ พระเยซูเจ้าทรงน�ำเรา ทุกคน (ทั้งประชาชนและพระสงฆ์ผู้เป็นประธาน) ให้มีความสัมพันธ์ อย่างสมบูรณ์กบั พระตรีเอกภาพทีละเล็กทีละน้อย ในแต่ละขณะของ การประกอบพิธี เราต้องส�ำนึกถึงเครือ่ งหมายทีพ่ ระเยซูเจ้าทรงสัญญา ไว้ว่าจะทรงใช้เพื่อประทับอยู่ร่วมกับเรา ได้แก่การที่ทกุ คนมาชุมนุม กันในพระนามของพระเยซูเจ้า สวดภาวนาและขับร้องพร้อมกัน และ ให้อภัยกัน พระวาจาของพระเยซูเจ้า ศาสนบริกรซึ่งได้รับศีลบวชที่ ประกอบพิธใี นพระนามของพระเยซูเจ้า การทีพ่ ระเยซูเจ้าทรงถวาย

137

องค์เป็นบูชาบนไม้กางเขนทีเ่ ป็นปัจจุบนั บนพระแท่นบูชา และเครือ่ งหมาย ความสัมพันธ์อย่างสมบูรณ์กับพระตรีเอกภาพและกับเพื่อนพี่น้อง ทุกคนโดยรับส่วนแบ่งจากปังก้อนเดียวกันและถ้วย(พระโลหิต)เดียวกัน ดังทีธ่ รรมนูญ SC ยืนยันว่า “ในพิธกี รรม มนุษย์ได้รบั ความศักดิส์ ทิ ธิ์ อาศัยเครื่องหมายที่ประสาทรับรู้แลเห็นได้ และบังเกิดผลตามความ หมายเฉพาะของเครื่องหมายแต่ละประการ” (SC7)

ชีวิตจิตของการมีส่วนร่วมพิธีกรรมจะเสริมความส�ำนึกและ ความปรารถนาของเราที่จะติดตามพระเยซูเจ้า ซึ่งในการประกอบ พิธีกรรมทรงน�ำพวกเราในการเดินทางไปพบพระบิดา ธรรมนูญ SC กล่าวถึงชีวติ จิตของการมีสว่ นร่วมพิธกี รรมไว้ดงั นีว้ า่ “ผูม้ คี วามเชือ่ จ�ำเป็น ต้องเตรียมจิตใจอย่างเหมาะสมเมื่อมาร่วมพิธีกรรม เพื่อจะได้รับผล อย่างเต็มประสิทธิภาพ จิตใจของเขาจะต้องสอดคล้องกับค�ำพูด เขา จะต้องร่วมมือกับพระหรรษทานจากเบือ้ งบน เพือ่ จะไม่รบั พระหรรษทาน นั้นโดยไม่เกิดผล” (SC11)

เราจะมีประสบการณ์ว่าพระเยซูเจ้าทรงอยู่กับเราเสมอใน การประกอบพิธีกรรม พระองค์ทรงเป็นองค์ “อิมมานูเอล” (พระเจ้า ทรงสถิตกับเรา) และเราจะเดินไปกับพระองค์ในพระจิตเจ้าไปหา พระบิดา จุดหมายของการเดินทางนีไ้ ม่เกีย่ วข้องกับทิศทางใด ทิศตะวัน ออกหรือทิศตะวันตก “โลกุตรภาพ” (‘transcendence’) ของพระเจ้า เป็นปัจจุบนั ในหมูเ่ ราในพระบุคคลของพระเยซูเจ้า

เราจึงเห็นได้ว่า การประทับอยู่และการกระท�ำของพระเยซู คริสตเจ้าตลอดเวลาประกอบพิธีมิสซาท�ำให้มิสซามีเอกภาพ “สอง ภาคที่ ป ระกอบเป็ น มิ ส ซา คื อ ภาควจนพิ ธี ก รรมและภาคพิ ธี ขอบพระคุณ มีความสัมพันธ์กันอย่างแน่นแฟ้นจนท�ำให้ทั้งสองภาค

138

รวมเป็นการถวายคารวกิจเดียวกัน” (SC56)

โต๊ะพระวาจา (บรรณฐาน) และโต๊ะศีลมหาสนิท (พระแท่น บูชา) มีบทบาทต่างกัน แต่ก็มีความสัมพันธ์กันอย่างลึกซึ้ง เพราะ พระเยซูเจ้าพระองค์เดียวกันทรงใช้โต๊ะทั้งสองนี้ เพื่อปฏิบัติ พระภารกิจของพระองค์ ดังนั้นการออกแบบพระแท่นบูชาและ บรรณฐานจึงต้องสะท้อนความคิดเรื่องบทบาทในการประกอบพิธี ทีแ่ ตกต่างกัน แต่กม็ เี อกภาพเป็นหนึง่ เดียวกันด้วย

อุปกรณ์เครือ่ งใช้ในพิธกี รรมทีจ่ ดั ไว้ในพืน้ ทีป่ ระกอบพิธี (the sanctuary) ได้แก่ พระแท่นบูชา บรรณฐาน ที่น่ังของประธาน และ ตู้ศีล (ถ้าอยู่ในพื้นที่นี้ด้วย) ล้วนหันหาประชาชน หรือจะพูดอีกอย่าง หนึ่งก็คือ ประชาชนอยู่รอบพื้นที่ประกอบพิธี ตามวิสัยทัศน์ของการ ปฏิรูปพิธีกรรมของวาติกันที่ 2 ซึ่งได้ค้นพบธรรมประเพณีคาทอลิก ที่เป็นประดุจขุมทรัพย์ลำ�้ ค่าแท้จริง การวางพระแท่นบูชาหันหน้าหา ประชาชนเป็นผลตามมาทีส่ มเหตุสมผลจากค�ำสอนของสภาฯ เจตนา ที่ต้องการให้ชุมชนทั้งหมดหันหน้าสู่ทิศตะวันออกนั้นมีเจตนาเพื่อ สั่งสอนแต่ไม่อาจเป็นธรรมประเพณีที่เป็นสาระส�ำคัญได้ และธรรม ประเพณี นี้ ก็ ป ฏิ บั ติ กั น ในพระศาสนจั ก รตะวั น ออกมากกว่ า ใน พระศาสนจักรตะวันตก ที่การปฏิบัติเช่นนี้ไม่เคยเป็นกฎทั่วไปเลย เกีย่ วกับการน�ำธรรมเนียมการหันหาไปทางทิศตะวันออกไปสัมพันธ์กบั การเสด็จมาอย่างรุง่ โรจน์ของพระเยซูเจ้าเมือ่ สิน้ พิภพนัน้ ข้าพเจ้ากล้า พูดได้ว่าพิธีกรรมแบบใหม่ตลอดเวลา 40 ปีที่ผ่านมานี้ ซึ่งได้น�ำ ธรรมเนียมให้ประชาชนกล่าวหรือขับร้องข้อความโห่รอ้ งถวายพรหลัง เสกศีลว่า “ข้าแต่พระเยซูเจ้า ทุกครั้งที่ข้าพเจ้าทั้งหลายรับประทาน ปังและดืม่ จากถ้วยนี้ ก็เป็นการประกาศว่าพระองค์ได้สนิ้ พระชนม์ ทัง้ นี้

139

จนกว่าจะเสด็จกลับมาอีก” นัน้ ได้ปลูกฝังความคิดไว้ในใจของบรรดา ผู้มีความเชื่อให้ส�ำนึกอยู่ตลอดเวลาว่า ศีลมหาสนิทมีความสัมพันธ์ เกีย่ วข้องกับการเสด็จกลับมาอย่างรุง่ โรจน์ของพระเยซูเจ้าจริงๆ ตลอด เวลา 400 ปีที่ผ่านมา ประชาชนได้ร่วมมิสซาโดยมองไปทางเดียวกัน กับพระสงฆ์ แต่ความเชื่อถึงการเสด็จกลับมาอย่างรุ่งโรจน์ของ พระเยซูเจ้าในฐานะทีท่ ำ� ให้งานกอบกูข้ องพระองค์สำ� เร็จบริบรู ณ์ (ไม่ เพียงแต่เป็นการเสด็จมาพิพากษา) นัน้ อยูห่ า่ งไกลทัง้ จากความศรัทธา ทัว่ ไปของสัตบุรษุ และจากเทววิทยาทีพ่ วกเราได้เรียนรูใ้ นสามเณราลัย

(ii) เกี่ยวกับบรรณฐาน ข้าพเจ้าอยากจะกล่าวเสริมที่ตรงนี้ว่า ค�ำแนะน�ำของหนังสือมิสซาจารีตโรมันกล่าวไว้ดังนี้ว่า

“ศักดิศ์ รีแห่งพระวาจาของพระเจ้าเรียกร้องให้มสี ถานทีเ่ หมาะสม ในโบสถ์ เพื่อประกาศพระวาจาและให้ความสนใจของสัตบุรุษมุ่งไป ยังที่นั้นในช่วงเวลาของภาควจนพิธีกรรม โดยปกติควรให้สถานที่นี้ เป็น “บรรณฐาน” ติดกับที่ ไม่ใช่เป็นเพียง “ที่อ่านหนังสือ” ที่เคลื่อน ย้ายได้ เมื่อพิจารณาโครงสร้างของโบสถ์แล้ว บรรณฐานต้องจัดให้ อยู่ในต�ำแหน่งที่สัตบุรุษอาจแลเห็นศาสนบริกรผู้ช่วยพิธี และผู้อ่าน พระคัมภีร์ได้ชัดเจน” (RM309)

(iii) เกี่ยวกับสถานที่เก็บรักษาศีลมหาสนิท ชาวคาทอลิกบาง คนบ่นว่าการปฏิรปู ของวาติกนั ที่ 2 ไม่ได้ให้เกียรติแก่ตศู้ ลี ตามสมควร ในพิธกี รรมของสภาสังคายนาทีเ่ มืองเตร็นท์ ตูศ้ ลี ตัง้ อยูท่ บ่ี นยอดของ พระแท่นบูชา บ่อยครัง้ ตูศ้ ลี มีลกั ษณะเป็นสิง่ สร้างใหญ่โตและมีศลิ ปะ ตัง้ ยูต่ รงกลางของพระแท่นบูชาทีเดียว ขอให้เราถามค�ำถามพืน้ ฐาน ข้อหนึง่ ว่า “ท�ำไมจึงต้องแยกตู้ศลี ออกจากพระแท่นบูชา?” “มีเหตุผล อะไรที่ต้องท�ำเช่นนี้? ” “การตัดสินใจแยกพระแท่นบูชาจากตู้ศีล

140

หมายถึงการขาดความเคารพหรือความศรัทธาต่อศีลมหาสนิทหรือ?” ค�ำแนะน�ำทั่วไปของหนังสือมิสซาจารีตโรมันอธิบายไว้ดังนี้

“จากเหตุผลเรื่องเครื่องหมาย เป็นการเหมาะกว่าถ้าตู้ศีล ส�ำหรับเก็บรักษาศีลมหาสนิทไม่อยู่บนพระแท่นที่มีการถวายบูชา มิสซา

เพราะฉะนัน้ ตามวินจิ ฉัยของพระสังฆราชประจ�ำสังฆมณฑล ตู้ศีลควรตัง้ อยู่

1) หรือภายในสถานประกอบพิธกี รรม (presbyterium) นอก พระแท่นทีม่ กี ารถวายบูชามิสซา มีรปู ร่างและอยูใ่ นต�ำแหน่งเหมาะสม อาจอยู่บนพระแท่นเก่าที่ไม่ใช้ถวายบูชามิสซาแล้วก็ได้ (ดู ข้อ 306)

2) หรือในห้องศักดิ์สิทธิ์เล็กๆ ซึ่งอยู่ติดกันและรวมเป็นหนึ่ง เดียวกับตัวโบสถ์แลเห็นได้เด่นชัดเหมาะให้สัตบุรุษมานมัสการและ ภาวนาเป็นการส่วนตัว” (RM315)

เพื่อจะเข้าใจการเปลี่ยนแปลงนี้ ก่อนอื่น เราต้องเข้าใจหลัก การด้านพิธีกรรมซึ่งอยู่เบือ้ งหลังการเปลีย่ นแปลงนี้ ค�ำทีเ่ ป็นสาระ ส�ำคัญในข้อความทีย่ กมาข้างบนนีค้ อื “จากเหตุผลเรือ่ งเครื่องหมาย” ค�ำแนะน�ำทัว่ ไปของหนังสือมิสซาจารีตโรมันอ้างถึงทีม่ าของข้อความ ดังกล่าว คือค�ำแนะน�ำเรือ่ งการแสดงคารวะต่อศีลมหาสนิท ‘Eucharisticum Mysterium’ ที่สมณกระทรวงจารีตพิธีได้ออกเมื่อวันที่ 25 พฤษภาคม ค.ศ.1967 ที่กล่าวว่า “วิธีการถวายคารวะแบบต่างๆ ที่ ส�ำคัญซึง่ แสดงว่าพระคริสตเจ้าประทับอยูก่ บั พระศาสนจักรนั้นค่อยๆ เปิ ด เผยออกในการประกอบพิ ธี มิ ส ซา ก่ อ นอื่ น หมดเราเห็ น ว่ า พระคริสตเจ้าประทับอยู่ในหมู่ผ้มู คี วามเชือ่ ทีม่ าชุมนุมกันในพระนาม ของพระองค์ ต่อจากนัน้ พระองค์ประทับในพระวาจาเมื่อมีการอ่าน

141

และอธิบายพระคัมภีร ์ พระองค์ยงั ประทับอยูใ่ นบุคคลของศาสนบริกร และในทีส่ ดุ พระองค์ประทับในแบบพิเศษหนึง่ เดียวภายใต้รปู ปรากฏ ของ(ปั ง และเหล้ า องุ ่ น ใน) ศีล มหาสนิท ดั ง นั้น จากเหตุ ผ ลของ เครือ่ งหมาย จึงเป็นการสอดคล้องกับลักษณะของการประกอบพิธที ี่ เราควรจะเห็นการประทับอยู่ของพระคริสตเจ้าในศีลมหาสนิทอย่าง ทีเ่ ป็น การประทับแบบนีเ้ ป็นผลจากการเสกศีล จึงไม่ควรปรากฏอยู่ บนพระแท่นตัง้ แต่เริม่ มิสซาโดยการเก็บรักษาแผ่นศีลทีเ่ สกแล้วไว้ใน ตู้ศลี ” (EM55) นีเ่ ป็นค�ำสอนของธรรมนูญ SC และได้รบั การกล่าวย�้ำ อี ก โดยสมเด็ จ พระสั น ตะปาปาเปาโลที่ 6 ในพระสมณสาสน์ ‘Mysterium Fidei’ (ค.ศ.1965) เมือ่ ตรัสถึงการประทับอยูแ่ ท้จริงของ พระเยซูเจ้าภายใต้รปู ปรากฏของศีลมหาสนิท พระสันตะปาปาทรงสรุป ว่า “เราเรียกการประทับอยู่เช่นนี้ว่าเป็น “การประทับอยู่จริง” (real presence) – การกล่าวเช่นนี้มิได้ตั้งใจที่จะปฏิเสธว่าการประทับอยู่ แบบอื่นไม่ใช่การประทับอยู่ “แท้จริง” ด้วย แต่เพราะการประทับ อยู(่ ในศีลมหาสนิท)เช่นนีเ้ ป็นการประทับอยู่ “แท้จริง” ในความหมาย สมบูรณ์ทสี่ ดุ นัน่ คือเป็นการประทับอยูอ่ ย่างสมบูรณ์ทพี่ ระคริสตเจ้า ผู้ทรงเป็นทั้งพระเจ้าและมนุษย์ ประทับอยู่อย่างสมบูรณ์ในทั้งสอง สภาวะ” นี่เป็นค�ำสอนคาทอลิกถูกต้องแท้จริง แต่เมื่อเวลาผ่านไป 40 ปีแล้ว ค�ำสอนนีก้ ย็ งั ไม่ได้เป็นส่วนหนึง่ ของชีวติ จิตของการทีบ่ รรดา ผูม้ คี วามเชือ่ มีสว่ นร่วมพิธกี รรม ข้าพเจ้าเห็นว่าหลายครัง้ การถกเถียงกัน เกี่ยวกับการจัดวางตู้ศีลไม่ได้เริ่มจากหลักการพื้นฐานด้านพิธกี รรม ประการนี้ และบ่อยๆ มักจะจบลงเป็นการกล่าวหากันโดยไร้ประโยชน์

ค�ำแนะน�ำทั่วไปของหนังสือมิสซาจารีตโรมันยังกล่าวเสริม อีกว่า

142

“ศีลมหาสนิทต้องเก็บรักษาไว้ในตู้ศลี ซึ่งอยู่ภายในโบสถ์ ตรง ต�ำแหน่งมีเกียรติ แลเห็นได้เด่นชัด ตกแต่งงดงาม เหมาะที่จะสวด ภาวนาโดยพิจารณาถึงโครงสร้างของโบสถ์แต่ละแห่งและค�ำนึงถึง ขนบธรรมเนียมประเพณีของท้องถิน่ ด้วย ตามปกติต้องมีต้ศู ลี เพียงตู้ เดียว อยูก่ บั ที่ เคลือ่ นย้ายไม่ได้ ท�ำด้วยวัสดุแข็งแรงทนทาน ไม่โปร่งใส และปิดกุญแจได้จนไม่มอี นั ตรายทีจ่ ะถูกทุราจาร นอกจากนัน้ ก่อนจะ ใช้ในพิธีกรรม ตู้ศีลควรได้รับการเสกตามพิธีที่ก�ำหนดไว้ในหนังสือ พิธีเสกจารีตโรมัน (Rituale Romanum)” (RM314)

“ตามธรรมเนียมทีเ่ คยปฏิบตั สิ บื ต่อกันมา ควรให้มตี ะเกียงใช้ น�ำ้ มัน หรือขีผ้ งึ้ หล่อเลีย้ งจุดอยู่ใกล้ตู้ศลี ตลอดเวลาเพื่อแสดงถึงและ ให้เกียรติแก่การประทับอยู่ของพระคริสตเจ้า” (RM316)

อีกครัง้ หนึง่ ทีเ่ รามาพบกับเทววิทยาและวิธพี ดู ของวาติกนั ที่ 2 ซึง่ เป็นกุญแจเพือ่ จะเข้าใจการปฏิรปู ของสภาสังคายนาฯนี ้ วลี “ความ หมายของเครือ่ งหมาย” เป็นค�ำอธิบายด้านเทววิทยาเรือ่ งการจัดวาง ตู้ศีล เรื่องการรับศีลมหาสนิทภายใต้รูปปรากฏทัง้ สอง เรื่องการรับ ศีลล้างบาปโดยการจุม่ ตัวลงในน�ำ ้ และเรือ่ งการเปลีย่ นแปลงอืน่ ๆ อีก หลายอย่าง เครื่องหมายแสดงถึงรูปแบบต่างๆ ของการประทับอยู่ ของพระเยซูเจ้าในการประกอบพิธกี รรม และแสดงถึงวิธีการปฏิบัติ ของพระเยซูเจ้าแบบต่างๆ ในการประกอบพิธกี รรมเหล่านี ้ ค�ำแนะน�ำ ของหนังสือมิสซากล่าวข้อความนี้อยู่บ่อยๆ คือ “การรับศีลมหาสนิท ย่อมมีรปู แบบเป็นเครือ่ งหมายสมบูรณ์ยงิ่ ขึน้ ถ้ารับภายใต้รูปปรากฏ ทั้งของปังและเหล้าองุ่น” (RM281)

“เหตุผลเรือ่ งเครือ่ งหมายเรียกร้องให้วสั ดุทใี่ ช้ประกอบพิธบี ชู า ขอบพระคุณ ปรากฏเป็นอาหารจริงๆ เพราะฉะนั้นแผ่นปังที่จะเสก

143

เป็นศีลมหาสนิท แม้จะเป็นขนมปังไร้เชื้อและมีรูปอย่างที่เคยปฏิบัติ กันมา จึงควรจะท�ำขึ้นอย่างที่พระสงฆ์ซึ่งถวายบูชามิสซาพร้อมกับ สัตบุรุษจะบิเป็นชิ้นๆ ส�ำหรับแจกให้สัตบุรุษบางคนได้ ไม่มีข้อห้ามที่ จะท�ำแผ่นศีลแผ่นเล็กส�ำหรับสัตบุรุษโดยเฉพาะ ถ้าจ�ำนวนผู้รับศีล มหาสนิทหรือเหตุผลอื่นๆ ด้านอภิบาลเรียกร้อง ถึงกระนั้นกิริยา การบิขนมปัง ซึง่ ใช้เป็นชือ่ เรียกพิธบี ชู าขอบพระคุณในสมัยอัครสาวก จะแสดงอย่ า งชั ด เจนยิ่ ง ขึ้ น ถึ ง ความหมายและความส� ำ คั ญ ของ เครื่องหมายแห่งเอกภาพของทุกคนในขนมปังก้อนเดียวกัน และเป็น เครือ่ งหมายแห่งความรักจากการทีม่ กี ารแจกขนมปังก้อนเดียวกันใน หมู่พี่น้อง” (RM321)

“พระศาสนจั ก รปรารถนาอย่ า งยิ่ ง ให้ บ รรดาสั ต บุ รุ ษ รั บ พระกายของพระคริสตเจ้าด้วยแผ่นศีลที่เสกในมิสซานั้นหลังจากที่ พระสงฆ์รับศีลแล้ว เพื่อให้การรับศีลมหาสนิทปรากฏชัดเจนยิ่งขึ้น เป็นเครื่องหมายแสดงการมีส่วนร่วมพิธีบูชาที่ถวายนั้น”(RM85)

(iv) เกีย่ วกับการประกอบพิธศี ลี ล้างบาป หนังสือค�ำสอนของ พระศาสนจักรคาทอลิกกล่าวอีกครั้งหนึ่งถึงพิธีล้างบาป “ที่มีความ หมายมากที่สุด” ว่าดังนี้

“พิธีศีลล้างบาปประกอบอย่างมีความหมายมากที่สุดโดย การจุ่มตัวลงไปในน�ำ้ ล้างบาปสามครั้ง ถึงกระนั้น ตั้งแต่สมัยโบราณ มาแล้ว ยังประกอบพิธีศีลล้างบาปได้อีกโดยเทน�้ำสามครั้งบนศีรษะ ของผู้สมัครรับศีลล้างบาป” (CCC1239)

อ่างศีลล้างบาปทีท่ ำ� ให้ประกอบพิธศี ลี ล้างบาปได้โดยการจุ่ม ตัวนับเป็นสิ่งของเพื่อใช้ประกอบพิธีกรรมในโบสถ์ประจ�ำต�ำบลใหม่ ทุกแห่ง และ ถ้าท�ำได้ ในโบสถ์(ประจ�ำต�ำบล)ทุกแห่งที่ได้รับการ

144

ปรับปรุงขึ้นใหม่ วาติกันที่ 2 ได้รื้อฟื้นพิธีรับผู้ใหญ่เข้าเป็นคริสตชน ซึ่งแบ่งเป็นหลายขั้นตอนอย่างชัดเจน โดยเฉพาะในส่วนนี้ของโลก ผูใ้ หญ่ทสี่ มัครเป็นคริสตชนคือความหวังของอนาคตของพระศาสนจักร และบทบาทของเขาในชีวิตและพิธีกรรมของวัดจึงต้องได้รับความ ส�ำคัญเป็นอันดับแรก

“ให้รื้อฟื้นกระบวนการรับผู้ใหญ่เข้าเป็นคริสตชน ซึ่งแบ่งเป็น หลายขั้นตอน และจะต้องปฏิบัติตามค�ำวินิจฉัยของสมณะประมุข ท้องถิ่น โดยวิธีนี้ ควรก�ำหนดช่วงเวลาเรียนค�ำสอนและอบรมอย่าง เหมาะสม ให้มกี ารประกอบพิธีศักดิ์สิทธิ์เป็นขัน้ ตอน เพื่อจะเป็นเวลา ที่ค่อยๆ น�ำความศักดิ์สิทธิ์มาให้” (SC64)

145

VII. ดนตรีศักดิ์สิทธิ์

บทที่ 6 ของธรรมนูญ SC เกี่ยวกับดนตรีศักดิ์สิทธิ์ได้รับการ ลงคะแนนเสียงรับรองเมือ่ วันที่ 29 ตุลาคม ค.ศ.1963 จากพระสังฆราช ผู้ร่วมประชุมสภาฯจ�ำนวน 2,096 องค์ ผลการลงคะแนนเป็นดังนี้ 2,080 คะแนนเสียงเห็นด้วย 6 คะแนนเสียงไม่เห็นด้วย 9 คะแนน เสียงเห็นด้วยโดยมีเงื่อนไข และ 1 คะแนนเป็นโมฆะ การพิจารณา ถกเถียงก่อนลงคะแนนด�ำเนินไปอย่างราบรืน่ และรวดเร็ว ถึงกระนัน้ ความเห็นก็แบ่งเป็นสองกลุ่มอย่างเห็นได้ชัดตลอดบทที่ 6 นี้ มีกลุ่ม หนึ่งที่ต้องการเก็บรักษา “ประเพณีการใช้ดนตรีของพระศาสนจักร สากล ซึง่ เป็นขุมทรัพย์ลำ�้ ค่าสุดจะประมาณได้” (SC112) และอีกกลุม่ หนึง่ ทีม่ แี นวโน้มทีจ่ ะคงยึดมัน่ กับลักษณะด้านการอภิบาลและหลักการ ด้านพิธีกรรมของสภาฯ ตัวอย่างของแนวคิดทั้งสองนี้ปรากฏชัดใน ข้อ 114

“ต้องเก็บรักษาและส่งเสริมมรดกทางดนตรีศักดิ์สิทธิ์ไว้ด้วย ความเอาใจใส่อย่างยิ่ง ควรเอาใจใส่ส่งเสริมคณะนักขับร้อง โดย เฉพาะคณะนักขับร้องประจ�ำอาสนวิหาร บรรดาพระสังฆราชและ ผู้อภิบาลสัตบุรุษต้องเอาใจใส่อย่างจริงจัง ให้ทุกครั้งที่ประกอบ พิธีกรรมที่มีการขับร้อง สัตบุรษุ ทุกคนซึง่ มาชุมนุมกันต้องมีสว่ นร่วม ด้วยอย่างแข็งขันตามกฎในข้อ 28 และ 30” (SC114)

ข้อ 112 ชีใ้ ห้เห็นแนวความคิดแบบใหม่เกีย่ วกับดนตรีศกั ดิส์ ทิ ธิ์ บรรดาพระสังฆราชผู้ร่วมประชุมมีความเห็นสอดคล้องกับธรรม ประเพณีด้านดนตรีของพระศาสนจักร จึงย�้ำถึงคุณค่าของดนตรี ศักดิส์ ทิ ธิว์ า่ “ประเพณีการใช้ดนตรีในพระศาสนจักรสากลเป็นขุมทรัพย์

146

ล�ำ้ ค่าสุดจะประมาณได้ ประเสริฐกว่าศิลปะแบบอื่นใด ที่เป็นเช่นนี้ ก็เพราะว่าการขับร้องบทเพลงศักดิส์ ทิ ธิซ์ งึ่ ประสานเป็นหนึง่ เดียวกับ ถ้อยค�ำ เป็นส่วนประกอบที่จ�ำเป็นของพิธกี รรมอย่างสง่า” (SC112)

ค�ำพูดเป็นส่วนประกอบของพิธีกรรม ถ้อยค�ำและบทเพลงก็ เป็นเช่นเดียวกัน เราจึงกล่าวได้ว่าดนตรีศักดิ์สิทธิ์มิได้มีจุดประสงค์ อืน่ นอกเหนือจากเพือ่ จุดประสงค์ของพิธกี รรม จุดประสงค์ของดนตรี ศักดิส์ ทิ ธิ์ คือพระสิรริ งุ่ โรจน์ของพระเจ้าและการบันดาลความศักดิส์ ทิ ธิ์ แก่ผู้มีความเชื่อ (SC112) บรรดาพระสังฆราชผู้ร่วมประชุมจึงกล่าว ถึง “บทบาทส�ำคัญเพือ่ รับใช้ทดี่ นตรีศกั ดิส์ ทิ ธิม์ ใี นคารวกิจต่อพระเจ้า” (SC112) บทบาทของดนตรีศักดิ์สิทธิ์ในพิธีกรรมนั้นเกี่ยวข้องกับ ประชาชน

“ดังนัน้ ยิง่ ดนตรีศาสนามีความสัมพันธ์ใกล้ชดิ กับการประกอบ พิธกี รรมมากเพียงใด ก็ยิ่งศักดิ์สทิ ธิ์มากขึน้ เพียงนัน้ เพราะท�ำให้การ อธิษฐานภาวนามีความไพเราะมากขึ้น ส่งเสริมความเป็นน�้ำหนึ่งใจ เดียวกัน และช่วยให้จารีตพิธีสง่างามยิ่งขึ้น พระศาสนจักรรับรอง ศิลปะแท้ทกุ รูปแบบทีม่ ลี กั ษณะเหมาะสม และยอมน�ำมาใช้ในคารวกิจ ต่อพระเจ้า”(SC112)

บรรดาพระสังฆราชผู้ร่วมประชุมสภาฯ กล่าวซ�้ำที่นี่ถึงหลัก การทางเทววิทยาที่ท่านเคยใช้นยิ ามคุณสมบัตขิ องศิลปะศักดิส์ ทิ ธิว์ า่ “ศิลปะเหล่านี้ (ศิลปะศาสนาและศิลปะศักดิส์ ทิ ธิ)์ บรรลุจุดประสงค์ ของตนที่จะส่งเสริมการสรรเสริญและถวายพระเกียรติแด่พระเจ้า ตามส่วนทีถ่ กู ใช้โดยเฉพาะเพือ่ จุดประสงค์เพียงประการเดียว คือเพือ่ น�ำจิตใจของประชาชนให้หันหาพระเจ้าได้อย่างเลื่อมใสศรัทธา” (SC122)

147

ดนตรีศกั ดิส์ ทิ ธิแ์ ละศิลปะศักดิส์ ทิ ธิถ์ กู จัดอยูใ่ นล�ำดับของการ เป็นสิ่ง “ศักดิ์สิทธิ์” ได้ก็เพราะน�ำจิตใจของประชาชนไปหาพระเจ้า จุดประสงค์ของดนตรีศกั ดิส์ ทิ ธิค์ อื เป็นส่วนหนึง่ ของกิจกรรมในพิธกี รรม โดยเพิม่ ความไพเราะแก่คำ� ภาวนา หล่อเลีย้ งจิตใจให้เป็นหนึง่ เดียวกัน และช่วยให้พธิ กี รรมศักดิสทิ ธิม์ คี วามสง่างามมากยิง่ ขึน้ “การประกอบ พิธกี รรมมีลกั ษณะสูงส่งชวนศรัทธายิง่ ขึน้ เมือ่ พิธกี รรมศักดิส์ ทิ ธิต์ า่ งๆ ประกอบอย่างสง่าโดยมีการขับร้อง มีศาสนบริกรศักดิส์ ทิ ธิค์ อยช่วย เหลือ และมีประชาชนมาร่วมด้วยอย่างแข็งขัน” (SC113)

ในพิธกี รรมของสภาสังคายนาทีเ่ มืองเตร็นท์ บทเพลงเกรโกเรียน เป็นดนตรีศกั ดิส์ ทิ ธิเ์ พียงอย่างเดียวในทางปฏิบตั ขิ องจารีตโรมัน บรรดา พระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุมสภาฯ กล่าวไว้ในข้อ 116 ว่า “พระศาสนจักร ยอมรับว่า บทเพลงเกรโกเรียนเป็นบทเพลงเฉพาะของพิธกี รรมจารีต โรมัน ดังนัน้ ในการประกอบพิธีกรรม ต้องถือว่าบทเพลงเกรโกเรียน เป็นเอก ถ้าสถานการณ์ไม่เรียกร้องให้เป็นอย่างอื่น

แต่ดนตรีศักดิ์สิทธิ์ประเภทอื่น โดยเฉพาะอย่างยิ่ง บทเพลง ประสานเสียง ก็ไม่ถูกกีดกันให้ใช้ในพิธกี รรม ขอแต่ให้ดนตรีประเภท นัน้ เข้ากับเจตนารมณ์ของการประกอบพิธกี รรมตามกฎที่ให้ไว้ในข้อ 30” ซึง่ กล่าวถึงการมีสว่ นร่วมอย่างแข็งขันของประชาชนว่า “เพือ่ ส่งเสริม การมีร่วมพิธีกรรมอย่างแข็งขัน ควรเอาใจใส่ให้สัตบุรุษมีส่วนโดย การขับร้องถวายเกียรติ การตอบรับ การขับร้องเพลงสดุดี บทสร้อย บทเพลงสรรเสริญต่างๆ รวมทัง้ กิจการ อากัปกิรยิ าและอิรยิ าบถของ ร่างกาย และควรให้ทกุ คนเงียบสงบด้วยความเคารพในเวลาทีเ่ หมาะสม ด้วย” (SC30)

148

มีเรือ่ งส�ำคัญเรือ่ งหนึง่ ทีต่ อ้ งได้รบั ค�ำอธิบายให้ชดั เจนทีน่ ี่ เมือ่ สภาสังคายนาฯ กล่าวถึงการใช้บทเพลงเกรโกเรียนหรือภาษาละติน ในพิธกี รรมของจารีตโรมัน เรือ่ งนีห้ มายถึงพิธกี รรมทีป่ ฏิรปู แล้วเสมอ ดังนัน้ จึงมีคำ� สัง่ “ให้จดั พิมพ์หนังสือบทเพลงเกรโกเรียนฉบับมาตรฐาน ให้เสร็จ” (SC117) และ“นอกจากนัน้ ยังควรจัดพิมพ์หนังสือทีม่ ที ำ� นอง ง่ายๆ ส�ำหรับใช้ตามวัดเล็กๆ ด้วย” (SC117) ถ้าประชาชนชอบมิสซา ภาษาละตินและบทเพลงเกรโกเรียน เขาก็อาจท�ำเช่นนัน้ ได้โดยประกอบ พิธีตามจารีตใหม่ของมิสซาเป็นภาษาละตินและขับร้องบทเพลง เกรโกเรียนตามความเหมาะสม

ธรรมนูญข้อ 115 กล่าวถึงความส�ำคัญของการสอนและฝึกหัด ดนตรีในสามเณราลัย ในนวกสถานและบ้านอบรมศึกษาของคณะ นักบวชทัง้ ชายและหญิง รวมทัง้ ในสถาบันและสถานศึกษาคาทอลิกต่างๆ ด้วย สภาสังคายนาฯ ยังสนับสนุนให้จัดตั้งสถาบันดนตรีศักดิ์สิทธิ์ ชั้นสูงยิ่งขึ้นเมื่อท�ำได้ แต่แล้วธรรมนูญข้อนี้กลับจบลงห้วนๆ ด้วย ข้อความทีท่ ำ� ให้เรารูส้ กึ สับสนนิดหน่อยว่า “นักแต่งเพลงและนักขับร้อง โดยเฉพาะเด็กชาย ต้องได้รับการฝึกฝนด้านพิธีกรรมที่แท้จริงด้วย” วลี “โดยเฉพาะเด็ ก ชาย” อาจมี ค วามหมายเป็ น การเปิ ด กว้ า ง ถ้าหมายความว่า “ไม่เฉพาะแต่เด็กชายเท่านัน้ ” แต่วลีนรี้ ู้สกึ ว่าออก จะแปร่งๆ สักหน่อย ถึงกระนั้น จิตตารมณ์การเปิดกว้างของวาติกัน ที่ 2 ก็ปรากฏชัดในธรรมนูญข้อต่อๆ ไปว่า

“นักดนตรีที่ดื่มด�่ำด้วยจิตตารมณ์คริสตชน จะต้องเข้าใจว่า ตนได้รบั เรียกมาให้มหี น้าทีส่ ง่ เสริมดนตรีศกั ดิส์ ทิ ธิแ์ ละเพิม่ ขุมทรัพย์ทาง ดนตรี นักดนตรีควรแต่งท�ำนองเพลงที่มีลักษณะแท้จริงของดนตรี ศักดิ์สิทธิ์ เป็นท�ำนองที่ไม่เพียงนักขับร้องคณะใหญ่ขับร้องได้เท่านัน้

149

แต่ให้นักขับร้องคณะเล็กๆ ขับร้องได้ด้วย และเป็นท�ำนองที่ช่วยให้ สัตบุรุษทุกคนที่มาชุมนุมกันก็มีส่วนร่วมขับร้องได้อย่างแข็งขันด้วย” (SC121)

เกี่ยวกับการใช้เครื่องดนตรีต่าง ๆ ธรรมนูญ SC กล่าวว่า

“ในพระศาสนจักรละติน ควรให้เกียรติเป็นพิเศษแก่ออร์แกน ลม (pipe organ) เพราะเป็นเครือ่ งดนตรีทเี่ คยใช้มาแต่โบราณ มีเสียง ไพเราะ ท�ำให้จารีตพิธขี องพระศาสนจักรมีความสง่างามเพิม่ ขึน้ อย่าง น่าพิศวง อีกทั้งยังช่วยยกจิตใจขึ้นไปหาพระเจ้าและสวรรค์ได้ดีขึ้น ส่วนการจะอนุญาตใช้เครือ่ งดนตรีอนื่ ๆ ในพิธกี รรม ให้อยูใ่ นดุลพินจิ ของผูม้ อี ำ� นาจปกครองท้องถิ่นตามกฎในข้อ 22 (2), 37 และ 40 ใน การอนุญาตนีค้ วรพิจารณาว่าเครื่องดนตรีนนั้ เหมาะสมกับการใช้ใน คารวกิจหรืออาจดัดแปลงให้เหมาะสม สอดคล้องกับศักดิ์ศรีของ สถานที่ศักดิ์สิทธิ์ และส่งเสริมความเลื่อมใสศรัทธาให้สัตบุรุษมีส่วน ร่วมพิธกี รรมอย่างแข็งขันได้จริงหรือไม่” (SC120)

เกีย่ วกับบทเพลงศักดิส์ ทิ ธิแ์ บบชาวบ้าน ธรรมนูญ SC กล่าวว่า

“ควรเอาใจใส่สง่ เสริมบทเพลงศักดิส์ ทิ ธิแ์ บบชาวบ้าน เพือ่ ช่วย ให้สตั บุรษุ ร่วมขับร้องได้ทงั้ ในกิจศรัทธาทัว่ ไปและเมือ่ ประกอบพิธกี รรม ศักดิส์ ทิ ธิ์ ตามกฎเกณฑ์และข้อบังคับของจารีตพิธี” (SC118)

จิตตารมณ์ของสภาสังคายนาฯเรื่องการปรับพิธีกรรมของ คริสตชนให้เข้ากับวัฒนธรรมต่างๆ นัน้ ปรากฏชัดในธรรมนูญข้อ 119

“ในบางท้องที่ โดยเฉพาะในดินแดนมิสซัง ชนบางชาติมปี ระเพณี ด้านดนตรีของตน ซึง่ มีความส�ำคัญมากในชีวติ ทางศาสนาและสังคม เราจึงต้องยอมรับและให้ความส�ำคัญแก่ดนตรีดังกล่าวตามความ เหมาะสม ทั้งโดยปลูกฝังมิตทิ างศาสนาในชนชาติเหล่านั้น และปรับ

150

พิธีกรรมให้เข้ากับลักษณะเฉพาะของเขา ตามกฎในข้อ 39 และ 40 ดังนั้น ในการอบรมธรรมทูตให้มคี วามรู้ทางด้านดนตรี จึงต้องเอาใจ ใส่จัดการเท่าที่ท�ำได้ ให้เขามีสมรรถนะที่จะส่งเสริมดนตรีซึ่งเป็น ประเพณีของชนชาติเหล่านี้ ทัง้ ในโรงเรียนและในการประกอบพิธกี รรม ศักดิ์สิทธิ์” (SC119)

แล้ววันนีท้ นี่ ใี่ นฮ่องกงและจีนแผ่นดินใหญ่ควรจะเรียนรูอ้ ะไรจาก บทที่ 6 ของธรรมนูญ SC ในเรื่องดนตรีศาสนา ข้าพเจ้าคิดว่า สิ่งแรกที่จะต้องท�ำคือศึกษาเรียนรู้ถึงบริบททางสังคมที่แตกต่างกัน อย่างมากที่เราก�ำลังด�ำเนินชีวิตอยู่ด้วยวันนี้ เมื่อ 40 ปีก่อนฮ่องกง ยังเป็นอาณานิคมของอังกฤษอยู ่ ดนตรีตะวันตกเป็นทีน่ ยิ มอย่างมาก เด็กหลายๆ คนเรียนเล่นเปียโน ดนตรีจีนก็เป็นที่นิยมเช่นเดียวกัน อุปรากรจีน (งิ้ว?) ก็เป็นที่นิยม แต่วัฒนธรรมส่วนใหญ่มแี นวโน้มไป ทางตะวันตกอย่างมาก ดนตรีปอ๊ ปส�ำหรับเยาวชนได้รบั อิทธิพลโดยตรง จากสหรัฐอเมริกา ดนตรีป๊อปของจีนก�ำลังเริ่มปรากฏตัวออกมา ทีแรกส่วนใหญ่มักจะเป็นเพลงภาษาจีนกลาง แต่ดนตรีป๊อปภาษา กวางตุ้งก็เริ่มเกิดขึ้นด้วย การน�ำท่วงท�ำนองเพลงภาษากวางตุ้ง มาปรับเข้ากับดนตรีป๊อปของตะวันตกเป็นงานที่ยาก

อย่างไรก็ตาม ศิลปินชาวกวางตุ้งที่ส�ำคัญหลายคนได้รับการ สนับสนุนจากสื่อและผู้ส่งเสริมที่ชาญฉลาด ก็ได้สร้างอุตสาหกรรม ดนตรีกวางตุง้ ทีก่ ลายเป็นแนวดนตรีรว่ มสมัยทีส่ ำ� คัญและเป็นทีย่ อมรับ ของประชาชนทั่วไปขึ้นได้อย่างรวดเร็ว

ชาวคาทอลิกก็หวังว่าในพิธกี รรมคาทอลิก เพลงภาษากวางตุง้ คงจะมีคณ ุ ภาพแบบเดียวกัน ในปีแรกๆ ทีม่ กี ารทดลองใช้ดนตรีกวางตุง้ ในพิธีกรรมเป็นช่วงเวลาที่ยากล�ำบากมาก ทุกสิ่งเป็นผลงานของ

151

ผู้อาสาสมัคร ซึ่งในตนเองก็เป็นพระพรจากสวรรค์ เวลานัน้ ไม่มผี ทู้ ไี่ ด้ รับการฝึกฝนแบบมืออาชีพมาควบคุมและส่งเสริมดนตรีศักดิ์สิทธิ์ ภาษากวางตุ้ง เหนือสิ่งอื่นใด มีสิ่งหนึ่งที่ขาดไปอย่างน่าเสียดาย คือ การสนับสนุนทีช่ ดั เจนอย่างเห็นได้ชดั จากผูม้ อี ำ� นาจปกครอง ไม่เพียง แต่การสนับสนุนผูม้ หี น้าทีเ่ กีย่ วกับพิธกี รรม แต่โดยเฉพาะการสนับสนุน บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ เพือ่ ให้กำ� ลังใจเขาให้หนั มาใช้ดนตรีศกั ดิส์ ทิ ธิภ์ าษา กวางตุง้ โดยให้การแนะแนวทีช่ ดั เจนและการตัดสินใจทีจ่ ะน�ำดนตรีเข้า สู่วัฒนธรรม บางครั้ง อย่างมากที่สุด ผู้มีอ�ำนาจปกครองอาจให้ ผูร้ บั ผิดชอบเรือ่ งการน�ำการปฏิรปู พิธกี รรมมาปฏิบตั มิ โี อกาสจัดการ อยู่บ้าง แต่ผู้มีอ�ำนาจปกครองเองไม่ได้อุทิศตนเพื่องานน�ำพิธีกรรม เข้าสูว่ ฒ ั นธรรมซึง่ เป็นงานทีย่ ากล�ำบาก ถึงกระนัน้ เราก็ตอ้ งขอบพระคุณ พระเจ้าทีป่ ระทานนักแต่งเพลงท้องถิน่ ผูน้ า่ ชมหลายคนในช่วงเวลาหลาย สิบปีทผี่ า่ นมานี ้ ในช่วงเวลาที่สั้นมากๆ (30 หรือ 40 ปีนับว่าเป็นช่วง เวลาสัน้ มากเพือ่ จะสร้างดนตรีใหม่ๆ ส�ำหรับพิธกี รรม) พระเจ้าประทาน บุคคลเหล่านีแ้ ก่เราเป็นเสมือน “คลังขุมทรัพย์” ซึง่ จะต้องเจริญเติบโต ขึ้นต่อไป เราไม่อาจพอใจกับสิ่งที่เรามีอยู่แล้วนี้ได้ นักแต่งเพลงต้อง ได้รับก�ำลังใจให้สร้างสรรค์ดนตรีที่ช่วยให้บรรดาผู้มีความเชื่อร่วม พิธกี รรมอย่างแข็งขันได้ ในทีส่ ดุ บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ เหล่านีก้ จ็ ะแยกแยะ ได้ว่าเพลงบทใดช่วยพวกเขาให้ยกจิตใจขึ้นหาพระเจ้าได้ และเพลง บทใดไม่เป็นเช่นนัน้

ขอให้ข้าพเจ้ายกตัวอย่างสักเรื่องหนึ่ง ข้าพเจ้าจ�ำได้ว่าเมื่อ ข้าพเจ้าอยูท่ เี่ วียดนามเมือ่ สงครามจบ ข้าพเจ้าได้ไปถวายมิสซาส�ำหรับ ชุมชนที่พูดภาษากวางตุ้งที่นั่นบ่อยๆ เมื่อเราขับร้องบท “ข้าแต่ พระบิดา” พร้อมกันเป็นภาษากวางตุง้ (ทีแ่ ต่งท�ำนองทีน่ ใี่ นฮ่องกง แต่

152

ก็ได้เผยแผ่ไปถึงชุมชนชาวจีนโพ้นทะเลหลายแห่ง) ความรูส้ กึ สะเทือนใจ และความไว้ใจในพระเจ้า ทีบ่ ทเพลงได้ปลุกขึน้ ในผูร้ ว่ มพิธนี นั้ ท่วมท้น ขึน้ ภายในจิตใจของทุกคน ไม่มบี ท “ข้าแต่พระบิดา” ใดๆ อาจท�ำให้จติ ของทุกคนหันไปหาพระเจ้าเช่นนั้นได้ การขับร้องเป็นภาษาแม่ของ ตนคงได้ดังก้องอยู่ในส่วนลึกที่สุดของจิตใจของพวกเขา เวลาได้ผ่าน มาแล้วหลายปี แต่ละครัง้ ทีข่ า้ พเจ้าขับร้องบท “ข้าแต่พระบิดา” พร้อม กับประชาชนเป็นภาษากวางตุ้ง ข้าพเจ้าก็รู้สึกลึกๆ ถึงความหมาย ลึกซึง้ ทีท่ กุ คนมีรว่ มกันว่าก�ำลังอธิษฐานภาวนาพร้อมกับพระเยซูเจ้าแด่ พระบิดาในพระจิตเจ้า บท “ข้าแต่พระบิดา” ได้กลายเป็นธรรมประเพณี ของดนตรีศกั ดิส์ ทิ ธิใ์ นภาษากวางตุง้ เรือ่ งนีช้ วนให้คดิ ถึงอีกเรือ่ งหนึง่ คือ เราจ�ำเป็นต้องสร้างขุมทรัพย์ด้านดนตรีในพิธีกรรมเป็นภาษา กวางตุง้ เรายังต้องสร้างสรรค์บทเพลงใหม่ๆ เพราะการคัดเลือกที่ สัตบุ รุ ษได้ท� ำ จะคัดเพลงหลายบทออกไป แต่ เ ราต้ อ งเก็ บรั ก ษา บทเพลงที่เคยใช้กันมา โดยเฉพาะบทเพลงส�ำหรับวันฉลองใหญ่ๆ และเทศกาลต่างๆ เสียงเพลงและท�ำนองไพเราะจะปลุกวันฉลอง และเทศกาลขึ้นในใจของบรรดาผู้มคี วามเชื่อเป็นประจ�ำทุกๆ ปี

153

VIII. บทสรุป

ยังมีเนื้อหาอีกมากในขุมทรัพย์ของธรรมนูญ SC ที่ข้าพเจ้า ละไว้ไม่ได้กล่าวถึง บทที่ 3 อธิบายเรือ่ งศีลศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละสิง่ คล้ายศีล (the sacraments and the sacramentals) ไว้อย่างดีเลิศ ข้าพเจ้าไม่ ได้วเิ คราะห์ขอ้ ความต่างๆของบทนีใ้ นรายละเอียด น่าจะเป็นประโยชน์ อย่างมากส�ำหรับบรรดาผู้มคี วามเชือ่ ถ้าจะเข้าใจว่าศีลศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละ สิ่งคล้ายศีลของคริสตชนมีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องอย่างไรกับองค์ ประกอบทีเ่ ป็นวัตถุทกุ อย่าง ข้อ 61 กล่าวถึงเรือ่ งนีท้ งั้ หมดว่า “ดังนัน้ จึงแทบไม่มีการใช้วัตถุใดๆ อย่างถูกต้อง ที่ไม่อาจน�ำความศักดิ์สิทธิ์ ให้แก่มนุษย์และถวายสรรเสริญแด่พระเจ้าได้” (SC61)

บทที่ 4 กล่าวถึงพิธีกรรมท�ำวัตร (the divine office) ข้อ 84 เชิญชวนบรรดาสัตบุรุษให้สวดภาวนาตามแบบนี้ด้วย

“พิธกี รรมท�ำวัตรจัดตัง้ ขึน้ มาตามธรรมประเพณีคริสตชนตัง้ แต่ โบราณ เพื่อถวายการสรรเสริญแด่พระเจ้า ท�ำให้เวลาทั้งกลางวัน กลางคืนศักดิ์สิทธิ์ ทุกครั้งที่พระสงฆ์หรือผู้อื่นซึ่งพระศาสนจักรแต่ง ตั้งให้ปฏิบัตหิ น้าที่นี้ หรือแม้กระทั่งสัตบุรุษที่อธิษฐานภาวนาร่วมกับ พระสงฆ์ตามรูปแบบทีพ่ ระศาสนจักรรับรอง เขาก็เป็นเสียงของเจ้าสาว ซึง่ สนทนากับเจ้าบ่าว ยิง่ กว่านัน้ ยังเป็นค�ำอธิษฐานภาวนาทีพ่ ระคริสตเจ้า พร้อมกับพระวรกายถวายแด่พระบิดาเจ้า” (SC84)

บทที่ 5 กล่าวถึงเรื่อง “ปีพิธกี รรม”(the liturgical year)

“ในทีส่ ดุ พระศาสนจักรยังอบรมผูม้ คี วามเชือ่ ในเทศกาลต่างๆ ประจ�ำปี ตามประเพณีที่เคยปฏิบัติมา ให้บรรลุความสมบูรณ์ยิ่งขึ้น โดยกิจศรัทธาทัง้ ฝ่ายจิตและฝ่ายกาย ด้วยการสัง่ สอน การอธิษฐานภาวนา

154

การท�ำกิจชดเชยบาปและกิจเมตตา” (SC105)

ข้าพเจ้าอยากสรุปค�ำอธิบายธรรมนูญ SC โดยมองพิธกี รรมจาก มุมมองด้านการประกาศข่าวดี ข้าพเจ้าเริ่มโดยน�ำมุมมองเรื่อง การประกาศข่าวดีทที่ า่ นอัครสาวกเปาโลให้ไว้ในจดหมายของท่านถึง ชาวโรม (รม 15:15-18) ท่านอัครสาวกใช้วิธีพูดของพิธีกรรมเพื่อ หมายถึงงานประกาศข่าวดีของท่าน ท่านเตือนกลุม่ คริสตชนทีก่ รุงโรม ว่าท่านได้รบั พระหรรษทานจากพระเจ้าให้เป็น “ผู้รับใช้” ของพระเยซู คริสตเจ้าส�ำหรับคนต่างศาสนา เป็น “สมณะ” ของพระวรสารของ พระเจ้า เพื่ออาศัยงานประกาศข่าวดีของท่าน บรรดาคนต่างศาสนา จะได้มคี วามเชือ่ “ได้รบั ความศักดิส์ ทิ ธิจ์ ากพระจิตเจ้า” และ “ถูกถวาย เป็นเครื่องบูชาที่พระเจ้าทรงพอพระทัย” ส�ำหรับอัครสาวกเปาโล พิธีกรรมและการประกาศข่าวดี มีความเกี่ยวข้องกันอย่างใกล้ชิด จนอาจแสดงออกโดยใช้ศพั ท์เฉพาะร่วมกัน (common terminology)

ยิง่ กว่านัน้ เป็นทีน่ า่ แปลกใจทีจ่ ะเห็นว่าการประกอบพิธกี รรม และศิลปะด้านพิธกี รรมอาจพูดได้กับทุกคน สถาปัตยกรรม ศิลปะ และดนตรีเกี่ยวกับพิธีกรรมพูดได้กับทุกคน สถาปัตยกรรม ศิลปะ และดนตรีเกี่ยวกับพิธีกรรมมีความส�ำคัญมากเพื่อเสริมสร้างสภาพ แวดล้อมทีถ่ กู ต้องส�ำหรับชุมชนผูม้ คี วามเชือ่ และการอธิษฐานภาวนา ของเขา ภาษาศิลปะยังพูดกับทุกคน ทั้งผู้มีความเชื่อและประชาชนที่ ก�ำลังแสวงหาความงดงามที่สมบูรณ์ หรือพระเจ้า ข้าพเจ้าจ�ำได้ว่า วันหนึ่ง เมื่ออยู่ในประเทศอิตาลี ข้าพเจ้าบังเอิญไปเยี่ยมอาสนวิหาร ที่มีชื่อเสียงแห่งหนึ่งใกล้หมู่บ้านของข้าพเจ้า ข้าพเจ้าได้พบคุณพ่อ เจ้าอาวาส และบอกท่านว่าข้าพเจ้ามาจากฮ่องกง ท่านได้เตือนให้ ข้าพเจ้าระลึกได้วา่ เราเคยอยูใ่ นสามเณราลัยด้วยกัน ข้าพเจ้ารูส้ กึ ดีใจ

155

มากทีไ่ ด้พบเพือ่ นเก่า ท่านจึงบอกข้าพเจ้าว่า “คุณพ่อเป็นมิชชันนารี ในประเทศจีน ส่วนผมเป็นมิชชันนารีทนี่ ”ี่ ท่านน�ำแผ่นพับจ�ำนวนร้อย เป็นภาษาจีน ภาษาญี่ปุ่นและเกาหลี ท่านอธิบายให้ข้าพเจ้าฟังว่า นักท่องเทีย่ วจ�ำนวนมากรูส้ กึ ประทับใจในความงามของสถาปัตยกรรม ของอาสนวิหาร งานศิลปะภายในและดนตรีในโบสถ์ มีการแสดง ดนตรีโดยออร์แกนลมและการขับร้องในอาสนวิหารบ่อยมาก ท่าน บอกว่าตนก�ำลังท�ำงานคล้ายกับการเตรียมประกาศข่าวดี (preevangelization) ที่เราอาจสร้างการประกาศพระวรสารได้ ท่านคิด ถูกต้องแล้ว พิธกี รรมพูดกับเราผ่านทางเครือ่ งหมาย และข่าวสารของ เครื่องหมายก็เข้าใจได้ทั้งจากผู้มีความเชื่อและผู้ที่ยังไม่มีความเชื่อ ในพระคริสตเจ้า

บรรดาพระสังฆราชผูร้ ว่ มประชุมสภาฯ มีสำ� นึกอย่างลึกซึง้ ถึง ความสัมพันธ์ใกล้ชิดระหว่างพิธีกรรมกับการประกาศข่าวดี ท่าน เหล่านี้กล่าวถึงเจตนาของสภาสังคายนาฯ แล้ว ตั้งแต่ตอนต้นของ ธรรมนูญเรือ่ งพิธกี รรมศักดิส์ ทิ ธิ์ ในเจตนาเหล่านีเ้ จตนาทีป่ รากฏเด่น ชัด คือเพื่อ “เสริมพลังทุกสิ่งที่มสี ่วนช่วยเชิญชวนมนุษย์ทุกคนให้เข้า มาในครอบครัวพระศาสนจักร จึงเห็นว่ามีเหตุผลเป็นพิเศษที่จะต้อง เอาใจใส่ปรับปรุงแก้ไข และส่งเสริมพิธีกรรมให้เป็นที่เข้าใจได้มาก ยิ่งขึ้น” (SC1)

สภาสังคายนาฯ เชื่อว่าโดยการปฏิรูปและส่งเสริมพิธีกรรม พระศาสนจักรจะท�ำให้การประชุมสภาฯบรรลุจดุ ประสงค์ของตน รวม ทั้งการประกาศข่าวดีแก่ผู้ที่ยังไม่เชื่อในพระเยซูเจ้าด้วย บรรดา พระสังฆราชอธิบายว่า “ดังนั้น ทุกวัน พิธีกรรมจึงเสริมสร้างผู้ที่อยู่ ภายในพระศาสนจักรให้เป็นพระวิหารศักดิส์ ทิ ธิใ์ นองค์พระผูเ้ ป็นเจ้า

156

ในขณะเดียวกัน พิธกี รรมก็เสริมพลังให้คริสตชนเข้มแข็งเพือ่ ประกาศ พระคริสตเจ้า และดังนี้พิธีกรรมก็แสดงให้ผู้ที่อยู่ภายนอกเห็นว่า พระศาสนจักรของเราเป็นเครื่องหมายที่ตั้งไว้ให้นานาชาติได้แลเห็น ภายใต้เครือ่ งหมายนีบ้ รรดาบุตรของพระเจ้าซึง่ กระจัดกระจายอยูจ่ ะ ได้มารวมกันจนกว่าจะมีแกะเพียงฝูงเดียวและผู้เลี้ยงเพียงคนเดียว” (SC2)

ในพิธีกรรม โดยเฉพาะในการประกอบพิธีบูชาขอบพระคุณ พระเยซูคริสตเจ้ายังทรงประกาศการทีท่ รงกอบกูม้ นุษยชาติให้ทกุ คน ได้รู้โดยอาศัย “พระวาจา” และต่อจากนัน้ โดยอาศัย “ศีลศักดิ์สทิ ธิ์” ในพิธีกรรม พวกเราประกาศ “ความรอดพ้นที่ส�ำเร็จลงแล้ว” อาศัย การสิ้นพระชนม์และการกลับคืนพระชนมชีพ ที่เป็นปัจจุบันอยู่ใน “ศีลศักดิ์สิทธิ์” “ในพิธีกรรมพวกเราประกาศถึง ‘ความรอดพ้น ทีส่ ำ� เร็จลงแล้ว’ ซึง่ ยังจะต้องด�ำเนินต่อไปให้สำ� เร็จในชีวติ ของแต่ละคน ตราบจนสิน้ พิภพ ‘งานไถ่กมู้ นุษย์สำ� เร็จลุลว่ งไป’ อาศัยพิธกี รรม โดย เฉพาะอย่างยิง่ ในพิธบี ชู าขอบพระคุณ พิธกี รรมจึงเป็นเครือ่ งมือส�ำคัญ ทีช่ ว่ ยให้ผมู้ คี วามเชือ่ ด�ำเนินชีวติ แสดงพระธรรมล�ำ้ ลึกของพระคริสตเจ้า และธรรมชาติแท้จริงของพระศาสนจักรแท้ให้ผู้อ่นื แลเห็น” (SC2)

“พระบิดาทรงส่งพระคริสตเจ้ามาฉันใด พระคริสตเจ้าก็ทรง ส่งบรรดาอัครสาวกผู้ได้รับพระจิตเจ้าอย่างเต็มเปี่ยมไปฉันนั้น ไม่ เพียงเพือ่ ให้เขาทัง้ หลายไปประกาศข่าวดีแก่มนุษย์ทกุ คนว่าพระบุตร ของพระเจ้าได้สนิ้ พระชนม์และกลับคืนพระชนมชีพเพือ่ ช่วยให้เราเป็น อิ ส ระพ้ น จากอ� ำ นาจของปี ศ าจและจากความตาย น� ำ เราเข้ า สู ่ พระอาณาจักรของพระบิดาเท่านั้น เขายังต้องท�ำให้งานไถ่กู้ที่เขา ประกาศเป็นจริงโดยอาศัยการถวายบูชาและศีลศักดิส์ ทิ ธิซ์ งึ่ เป็นหัวใจ

157

ของชีวิตพิธีกรรมทั้งหมดด้วย” (SC6)

วิสยั ทัศน์ถงึ พิธกี รรมในฐานะพืน้ ทีท่ พี่ ระเยซูเจ้ายังทรงประกาศ ความรอดพ้นทีท่ รงท�ำส�ำเร็จแล้วครัง้ เดียวตลอดไป เมือ่ ทรงสิน้ พระชนม์ และกลับคืนพระชนมชีพ ความรอดพ้นนีจ้ ะได้เป็นปัจจุบนั เพือ่ ให้ทกุ คน ยอมรับ วิสยั ทัศน์นเ้ี ข้ากันได้อย่างสมบูรณ์กับการประกาศข่าวดี ดังที่ สมเด็จพระสันตะปาปาเปาโลที่ 6 เคยตรัสไว้ การประกาศข่าวดีไม่ เป็นเพียงการเทศน์และสัง่ สอนความรู้ การประกาศข่าวดีต้องสัมผัส กับชีวิต และการประกาศข่าวดีเรียกร้องให้แต่ละคนมีความสัมพันธ์ กันเป็นส่วนตัว

“ในที่สุดแล้ว ยังมีวิธีอื่นอีกหรือที่จะมอบพระวรสารต่อไป ดีกว่าโดยมอบประสบการณ์ความเชื่อส่วนตัวของตนให้แก่ผู้อื่น?”

(EN46)

ในพิธีกรรม ผู้ประกาศข่าวดีได้รับข่าวดีก่อนแล้วโดยการพบ กับพระเยซูคริสตเจ้าผูท้ รงพระชนม์ ในพิธกี รรมผูท้ ไี่ ด้รบั ข่าวดีแล้วนี้ จะถูกน�ำไปพบกับพระเยซูเจ้าผู้ทรงพระชนม์อยู่ ประสบการณ์ ความเชือ่ ทีท่ งั้ ผู้ประกาศข่าวดีและผู้ได้รบั ข่าวดีแล้วได้รบั ในพิธกี รรม จะเป็นพื้นที่ส�ำหรับการสื่อสารร่วมกัน เราควรมองพิธกี รรมไม่เป็น เพียงเครือ่ งมือเพือ่ รับใช้การสอนค�ำสอนหรือการประกาศข่าวดี แต่ พิธกี รรมเองยังเป็นการพบกันทีป่ ระกาศข่าวดีด้วย เราจะมัน่ ใจได้ว่า ค�ำภาวนาและศีลศักดิ์สิทธิ์มีพลังที่จะเปิดตาทั้งของผู้ประกาศข่าวดี และผูร้ บั การประกาศข่าวดีให้แลเห็นการประทับอยูแ่ ละความรักของ พระคริสตเจ้า การประกาศข่าวดีไม่ใช่กิจกรรมที่ท�ำเพียงครั้งเดียว ส�ำหรับตลอดไปเพื่อท�ำให้ผู้ยังไม่มีความเชื่อได้ตัดสินใจ แต่เป็น กระบวนการของการกลับใจที่ด�ำเนินอยู่ต่อไปไม่มวี ันจบ ดังที่สมเด็จ

158

พระสันตะปาปาเปาโลที่ 6 ได้ตรัสว่า “พระศาสนจักรเป็นผู้ประกาศ ข่าวดี แต่ก็เริ่มงานนีโ้ ดยเป็นผู้รับการประกาศข่าวดีเองก่อน” (EN15)

พิธีกรรมหล่อเลี้ยงการประกาศข่าวดีและการกลับใจอย่าง ต่อเนื่องโดยรวมพวกเราไว้ด้วยกันในพระคริสตเจ้า ยกจิตใจเราให้ ขอบพระคุณ ถวายสรรเสริญด้วยความยินดี และรื้อฟื้นจิตใจเราใน ความรักต่อพระเจ้า ชักชวนเราให้รกั เพือ่ นมนุษย์ องค์ประกอบแต่ละ อย่างของคารวกิจ ได้แก่ การเทศน์อธิบายพระคัมภีร์ (the homily) สภาพแวดล้อมทางกายภาพ การปราศรัยต้อนรับ ศาสนบริกรใน พิธีกรรม การมีส่วนร่วมพิธีเป็นชุมชน ดนตรีที่เหมาะกั บ โอกาส แผ่นพับข่าวสารประจ�ำสัปดาห์ ฯลฯ มีพลังที่จะประกาศข่าวดีและ หล่ อ เลี้ย งความเชื่อ ที่พั ฒ นาเต็ ม ที่แ ล้ ว น� ำ ประชาชนให้ เ ข้ า มามี ความสัมพันธ์ใกล้ชดิ ยิ่งขึ้นกับพระคริสตเจ้าและต่อกันและกัน

ความคิดเช่นนี้เข้าใจอยู่ก่อนแล้วว่าในพิธีกรรมเราพบกับ องค์พระผู้เป็นเจ้าผูท้ รงพระชนม์ และเรามีประสบการณ์ถงึ พระอานุภาพ และพระหรรษทานของพระองค์ หลายครั้งทีเดียวที่สัตบุรุษรู้สึก เบือ่ หน่ายระหว่างมิสซา เหตุผลลึกๆ ก็คอื ว่าเขาไม่ได้พบสิง่ ทีเ่ ขาก�ำลัง แสวงหา นั่นคือพระเจ้า ปรากฏการณ์นี้ยังอธิบายด้วยว่าท�ำไม หลายคนจึงถูกชักน�ำให้ไปประกอบกิจศรัทธานานาชนิดทีเ่ ขาคิดว่าท�ำให้ ตนสัมผัสกับพระเจ้าได้

จุดประสงค์ของการปฏิรูปพิธีกรรมก็คือเพื่อน�ำประชาชนให้ เข้ามามีสว่ นร่วมด้วยอย่างแข็งขัน เพือ่ เขาจะได้พบกับองค์พระผูเ้ ป็นเจ้า ผูท้ รงพระชนม์ ประทับอยู่ และทรงท�ำงานในพิธกี รรม

ในพิธกี รรม ผูม้ คี วามเชือ่ จะรูส้ ำ� นึกว่าการมีความเชือ่ ในพระเยซูเจ้า นัน้ หมายความว่าได้พบกับพระองค์ บรรดาผูม้ คี วามเชือ่ ไม่เพียงแต่

159

ยอมรับและเชือ่ ในค�ำสัง่ สอนของพระเยซูเจ้าเท่านัน้ เขายังมีความเชือ่ ในพระบุคคลของพระเยซูเจ้า เป็นพระเยซูเจ้าเองที่ทรงใช้พระวาจา และศีลศักดิ์สิทธิ์รวบรวมพวกเราไว้เพื่อประกอบพิธีกรรม และเป็น พระเยซูเจ้าด้วยที่ทรงส่งเราออกไปเพื่อต่องานประกาศข่าวดีของ พระองค์ แล้วเราก็มารวมตัวกันอีกเพือ่ ถวายเครือ่ งบูชามีชวี ติ ของเรา แด่พระเจ้า คือตัวเราเอง การเป็นพยานและประกาศพระเยซูเจ้าให้ ผูอ้ นื่ ได้รจู้ กั ขอให้เราระลึกว่าการเดินทางเป็นมิชชันนารีครัง้ แรกของ บารนาบัสและเปาโลนั้นเริ่มต้นขณะที่บรรดาผู้มีความเชื่อที่เมือง อันทิโอกก�ำลังประกอบพิธีกรรม

“ขณะที่เขาร่วมพิธีนมัสการองค์พระผู้เป็นเจ้า และจ�ำศีล อดอาหาร พระจิตเจ้าตรัสว่า ‘ท่านทั้งหลายจงแยกบารนาบัสและ เซาโลไว้ปฏิบัติภารกิจที่เราเรียกเขาให้มาปฏิบัติเถิด’ เมื่อเขาจ�ำศีล อดอาหารและอธิษฐานภาวนาแล้ว จึงปกมือเหนือบารนาบัสและ เซาโล แล้วส่งเขาทัง้ สองคนออกไป” (กจ 13:2-3)

ถูกต้องแล้ว“พิธกี รรมเป็นจุดยอดทีก่ จิ กรรมของพระศาสนจักร มุ ่ ง ไปหา และในเวลาเดี ย วกั น ก็ เ ป็ น บ่ อ เกิ ด ที่ พ ลั ง ทั้ ง หมดของ พระศาสนจักรหลั่งไหลออกมา” (SC10)

ทัศไนย์ คมกฤส แปล บ้านอับราฮัม สามพราน 20 กรกฎาคม ค.ศ.2013

160

สังฆธรรมนูญว่าด้วยพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์

(Sacrosanctum Concilium)

161

เปาโล พระสังฆราช ผู้รับใช้บรรดาผู้รับใช้ของพระเจ้า พร้อมกับบรรดาพระสังฆราช ผูร้ ว่ มประชุมสภาสังคายนาศักดิส์ ทิ ธิ์ เพื่อใช้เป็นแนวปฏิบัติตลอดไป

สังฆธรรมนูญว่าด้วยพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ (Sacrosanctum Concilium) อารัมภบท 1. สภาสังคายนาศักดิ์สทิ ธิ์นต้ี งั้ ใจจะท�ำให้ชวี ติ คริสตชนยิ่งวันยิ่ง พัฒนาขึ้นในหมู่ผู้มีความเชื่อ จะปรับปรุงธรรมเนียมปฏิบตั ติ ่างๆ ที่ เปลีย่ นแปลงได้ให้เข้ากับความจ�ำเป็นในสมัยของเรา ส่งเสริมทุกสิง่ ที่ อาจช่วยให้บรรดาผู้มีความเชือ่ ในพระคริสตเจ้ามีเอกภาพ และเสริม พลังทุกสิ่งที่มีส่วนช่วยเชิญชวนมนุษย์ทุกคนให้เข้ามาในครอบครัว พระศาสนจักร จึงเห็นว่ามีเหตุผลเป็นพิเศษทีจ่ ะต้องเอาใจใส่ปรับปรุง แก้ไขและส่งเสริมพิธีกรรมให้เป็นที่เข้าใจมากยิ่งขึ้น พิธีกรรมในพระธรรมล�้ำลึกของพระศาสนจักร 2. “งานไถ่กม้ ู นุษย์สำ� เร็จลุลว่ งไป”1 อาศัยพิธกี รรม โดยเฉพาะอย่างยิง่ ในพิธบี ชู าขอบพระคุณ พิธกี รรมจึงเป็นเครือ่ งมือส�ำคัญทีช่ ว่ ยให้ผมู้ คี วาม เชือ่ ด�ำเนินชีวติ แสดงพระธรรมล�ำ้ ลึกของพระคริสตเจ้าและธรรมชาติ แท้จริงของพระศาสนจักรแท้ให้ผู้อื่นแลเห็น ลักษณะส�ำคัญยิ่งของ พระศาสนจักรก็คอื มีทงั้ ลักษณะมนุษย์และลักษณะพระเจ้า ทัง้ ลักษณะ 1 บทภาวนาเตรียมเครื่องบูชา อาทิตย์ที่ 9 หลังวันสมโภชพระจิตเจ้า

162

แลเห็นได้และแลเห็นไม่ได้ ทัง้ ลักษณะท�ำงานอย่างแข็งขันและเพ่งพินจิ บ� ำ เพ็ ญ ภาวนา ลั ก ษณะอยู ่ ใ นโลกแต่ ยั ง ก้ า วเดิ น ไปสู ่ โ ลกหน้ า พระศาสนจักรจึงมีลักษณะเหล่านี้อย่างที่ว่าลักษณะมนุษย์มุ่งไปสู่ และขึ้นกับลักษณะพระเจ้า ลักษณะแลเห็นได้มงุ่ ไปสูล่ กั ษณะแลเห็น ไม่ได้ ลักษณะท�ำงานมุง่ ไปสูล่ กั ษณะเพ่งพินจิ บ�ำเพ็ญภาวนา ลักษณะ อยู่ในโลกปัจจุบนั มุ่งไปสู่นครอนาคตซึ่งเราก�ำลังแสวงหาอยู2่ ดังนัน้ ทุกวันพิธีกรรมจึงเสริมสร้างผู้ที่อยู่ภายในพระศาสนจักรให้ เ ป็ น พระวิหารศักดิ์สิทธิ์ในองค์พระผู้เป็นเจ้า และให้เป็นที่ประทับส�ำหรับ พระเจ้าในพระจิตเจ้า3 จนบรรลุถงึ ความสมบูรณ์ของพระคริสตเจ้า4 ใน ขณะเดียวกัน พิธกี รรมก็เสริมพลังให้คริสตชนเข้มแข็งเพื่อประกาศ พระคริสตเจ้า และดังนี้พิธีกรรมก็แสดงให้ผู้ที่อยู่ภายนอกเห็นว่า พระศาสนจักรของเราเป็นเครือ่ งหมายทีต่ งั้ ไว้ให้นานาชาติได้แลเห็น5 ภายใต้เครือ่ งหมายนีบ้ รรดาบุตรของพระเจ้าซึง่ กระจัดกระจายอยูจ่ ะ ได้มารวมกัน6 จนกว่าจะมีแกะเพียงฝูงเดียวและผูเ้ ลีย้ งเพียงคนเดียว7 พิธีกรรมและจารีตต่างๆ 3. ดังนั้น สภาสังคายนาศักดิ์สิทธิ์คิดที่จะส่งเสริมและปรับปรุง แก้ไขพิธีกรรม จึงเห็นว่าจ�ำเป็นต้องเตือนให้ระลึกถึงหลักการและ ก�ำหนดกฎปฏิบัติดังจะกล่าวต่อไป

ในบรรดาหลักการและกฎปฏิบตั เิ หล่านี้ บางข้อบังคับใช้ทงั้ ในจารีต โรมันและจารีตอื่นๆ อย่างไรก็ตาม กฎปฏิบัติต่อไปนี้ต้องเข้าใจว่า 2 3 4 5 6 7

เทียบ ฮบ 13:14 เทียบ อฟ 2:21-22 เทียบ อฟ 4:13 เทียบ อสย 11:12 เทียบ ยน 11:52 เทียบ ยน 10:16

163

เกี่ยวข้องกับจารีตโรมันเท่านัน้ เว้นแต่ในกรณีทปี่ รากฏชัดจากบริบทว่า เกีย่ วข้องกับจารีตอื่นๆ ด้วย ศักดิ์ศรีของจารีตที่พระศาสนจักรรับรอง 4. สุดท้ายนี้ สภาสังคายนาศักดิส์ ทิ ธิน์ อบน้อมเชือ่ ฟังธรรมประเพณี อย่างซื่อสัตย์ ประกาศว่า พระศาสนจักรมารดาศักดิส์ ทิ ธิถ์ อื ว่าจารีต ต่างๆ ทีไ่ ด้รบั การรับรองอย่างถูกต้องแล้ว มีสทิ ธิและศักดิศ์ รีเท่าเทียม กันหมด พระศาสนจักรต้องการจะรักษาและส่งเสริมทุกวิถที างให้จารีต ต่างๆ เหล่านัน้ คงอยู่ต่อไป สภาสังคายนายังปรารถนาว่าที่ใดจ�ำเป็น ก็ให้พจิ ารณาทบทวนอย่างละเอียดรอบคอบโดยค�ำนึงถึงธรรมประเพณี ที่ถูกต้อง เพื่อจะท�ำให้จารีตเหล่านั้นมีพลังใหม่ เหมาะกับสภาพ แวดล้อมและความต้องการในปัจจุบัน

บทที่ 1 หลักการทั่วไปเพื่อปรับปรุงแก้ไข และส่งเสริมพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ ตอน 1. ธรรมชาติของพิธกี รรมศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละความส�ำคัญในชีวติ ของพระศาสนจักร 5. พระเจ้า “มีพระประสงค์ให้ทุกคนได้รับความรอดพ้นและรู้ ความจริง” (1 ทธ 2:4) และ “ ในอดีต พระเจ้าตรัสกับบรรพบุรษุ ของ เราโดยทางประกาศก หลายวาระและหลายวิธ”ี (ฮบ1:1) เมือ่ ถึงเวลา

164

ก�ำหนด พระองค์ทรงส่งพระบุตร คือพระวจนาตถ์ผู้ทรงรับธรรมชาติ มนุษย์ และได้รับการเจิมจากพระจิตเจ้า ให้มาประกาศข่าวดีแก่ คนยากจน ปลอบโยนคนที่มีใจชอกช�ำ้ 8 เป็น “แพทย์รักษากายและ ใจ” 9 และเป็นคนกลางระหว่างพระเจ้ากับมนุษย์10 ธรรมชาติมนุษย์ ของพระบุตรซึง่ ร่วมเป็นหนึง่ เดียวกับพระบุคคลของพระวจนาตถ์เป็น เครือ่ งมือน�ำความรอดพ้นมาให้เรา ดังนั้น ในพระคริสตเจ้า “เราจึง ได้คืนดีกับพระเจ้าอย่างสมบูรณ์ และได้รับความสามารถที่จะถวาย คารวกิจแด่พระเจ้าอย่างเต็มเปี่ยม”11

กิจการไถ่กู้มนุษยชาติและการถวายเกียรติแด่พระเจ้าอย่าง สมบูรณ์นี้ ได้เริม่ ต้นในพระราชกิจน่าพิศวงทีพ่ ระเจ้าทรงกระท�ำในหมู่ ประชากรแห่งพันธสัญญาเดิม และส�ำเร็จไปโดยพระคริสต์ องค์ พระผู้เป็นเจ้า โดยเฉพาะอาศัยธรรมล�ำ้ ลึกปัสกา คือการรับทรมาน การกลับคืนพระชนมชีพจากบรรดาผูต้ าย และการเสด็จสูส่ วรรค์อย่าง รุง่ โรจน์ โดยธรรมล�ำ้ ลึกนี้ “พระองค์สนิ้ พระชนม์เพือ่ ท�ำลายความตาย ของเรา และทรงกลับคืนพระชนมชีพเพื่อคืนชีวิตแก่เรา”12 เพราะ พระศาสนจักรทัง้ หมดซึง่ เป็นเครือ่ งหมายและเครือ่ งมือน่าพิศวงแห่ง ความรอดพ้นเกิดจากด้านข้างพระวรกายของพระคริสตเจ้าผูส้ นิ้ พระชนม์ บนไม้กางเขน13 8 เทียบ อสย 61:1; ลก 4:18 9 จดหมายของนักบุญอิกญาซิโอ ชาวอันทิโอก ถึงชาวเอเฟซัส 7, 2 10 เทียบ 1 ทธ 2:5 11 Sacramentarium Veronese (ed. Mohlberg), n. 1265; cf. also n. 1241, 1248.

12 บทนำ�ขอบพระคุณ สำ�หรับเทศกาลปัสกา หนังสือมิสซาจารีตโรมัน 13 Prayer before the second lesson for Holy Saturday, as it was in the Roman Missal before the restoration of Holy Week.

165

พิธกี รรมท�ำให้งานไถ่กโู้ ดยเฉพาะของพระศาสนจักรเป็นปัจจุบนั 6. พระบิดาทรงส่งพระคริสตเจ้ามาฉันใด พระคริสตเจ้าก็ทรงส่ง บรรดาอัครสาวกผูไ้ ด้รบั พระจิตเจ้าอย่างเต็มเปีย่ มไปฉันนัน้ ไม่เพียงเพือ่ เขาทัง้ หลายไปประกาศข่าวดีแก่มนุษย์ทกุ คน14 ว่าพระบุตรของพระเจ้า ได้สิ้นพระชนม์และกลับคืนพระชนมชีพเพื่อช่วยให้เราเป็นอิสระพ้น จากอ�ำนาจของปีศาจ15และจากความตาย น�ำเราเข้าสูพ่ ระอาณาจักร ของพระบิดาเท่านั้น เขายังต้องท�ำให้งานไถ่กู้ที่เขาประกาศเป็นจริง โดยอาศัยการถวายบูชาและศีลศักดิส์ ทิ ธิซ์ งึ่ เป็นหัวใจของชีวติ พิธกี รรม ทัง้ หมด ดังนัน้ อาศัยศีลล้างบาป มนุษย์ถกู สอดแทรกลงในพระธรรม ล�้ำลึกปัสกาของพระคริสตเจ้า เขาตาย ถูกฝังและกลับคืนชีพพร้อม กับพระองค์16 เขาได้รับจิตการเป็นบุตรบุญธรรม ซึ่งท�ำให้เขาร้อง ออกมาว่า “อับบา พ่อจ๋า” (รม 8 : 15) และดังนี้ เขากลับเป็น ผูน้ มัสการแท้ทพี่ ระบิดาเจ้าทรงแสวงหา17 ในท�ำนองเดียวกัน ทุกครัง้ ที่เขารับประทานอาหารค�่ำขององค์พระผู้เป็นเจ้า เขาก็ประกาศ การสิ้น พระชนม์ ของพระองค์ จนกว่าจะเสด็จมา18 ดังนั้นในวัน เปนเตกอสเต เมือ่ พระศาสนจักรปรากฏแก่โลก “ผู้ที่รับถ้อยค�ำ” ของ เปโตร “ได้รบั ศีลล้างบาป....เขาประชุมกันอย่างสม�ำ่ เสมอ ฟังค�ำสอน ของบรรดาอัครสาวก ร่วมพิธบี ขิ นมปังและอธิษฐานภาวนา เขาร่วมกัน สรรเสริญพระเจ้าและได้รบั ความนิยมจากประชาชนทุกคน” (กจ 2:4142, 47) นับตั้งแต่นนั้ มา พระศาสนจักรไม่ได้ละเว้นที่จะมาชุมนุมกัน เพื่อประกอบพิธีเฉลิมฉลองธรรมล�้ำลึกปัสกา โดยอ่าน “พระคัมภีร์ 14 15 16 17 18

เทียบ มก 16:15 เทียบ กจ 26:18 เทียบ รม 6:4; อฟ 2:6; คส 3:1; 2 ทธ 2:11 เทียบ ยน 4:23 เทียบ 1 คร 11:26

166

ทุกข้อทีก่ ล่าวถึงพระองค์” (ลก 24 :27) ประกอบพิธบี ชู าขอบพระคุณ ที่ท�ำให้ “การสิ้นพระชนม์ซ่งึ เป็นชัยชนะและการฉลองชัยของพระองค์ กลับเป็นปัจจุบนั ”19 ในเวลาเดียวกันก็เป็นการขอบพระคุณ “พระเจ้า ส�ำหรับของประทานที่อยู่เหนือค�ำบรรยายทั้งปวง” (2 คร 9:15) ใน พระคริสตเยซู “เพื่อจะได้สรรเสริญพระสิริรุ่งโรจน์ของพระองค์” (อฟ 1 :12) เดชะอานุภาพของพระจิตเจ้า พระคริสตเจ้าประทับอยู่ในพิธีกรรม 7. เพื่อท�ำให้งานยิ่งใหญ่นี้ส�ำเร็จ พระคริสตเจ้าประทับอยู่เสมอ ในพระศาสนจักร โดยเฉพาะในการประกอบพิธกี รรม พระองค์ประทับ ในพิธบี ูชามิสซา ทัง้ ในตัวของผู้ประกอบพิธี เพราะ “เป็นพระองค์เอง ซึง่ แต่กอ่ นนัน้ ทรงถวายพระองค์บนไม้กางเขน20 บัดนี้ ยังทรงถวายพระองค์ อาศัยศาสนบริการของพระสงฆ์” และโดยเฉพาะอย่างยิ่ง พระองค์ ประทับอยู่ภายใต้รูปปรากฏของศีลมหาสนิท พระองค์ยังประทับอยู่ ในศีลศักดิส์ ทิ ธิต์ า่ งๆ ด้วยพระอานุภาพ จนกระทัง่ เมือ่ ผูใ้ ดประกอบพิธี ศีลล้างบาป พระคริสตเจ้าเองก็ทรงประกอบพิธศี ลี ล้างบาป21 พระองค์ ประทับอยู่ในพระวาจา เพราะเป็นพระองค์ท่ตี รัส เมื่ออ่านพระคัมภีร์ ในพระศาสนจักร ในที่สุดพระองค์ยังประทับอยู่เมื่อพระศาสนจักร อธิษฐานภาวนาและขับร้องเพลงสดุดี เพราะพระองค์ทรงสัญญาว่า “ที่ ใ ดมี ส องหรื อ สามคนประชุ ม กั น ในนามของเรา เราอยู ่ ที่ นั่ น ในหมูพ่ วกเขา” (มธ18:20)

โดยแท้จริงแล้ว พระคริสตเจ้าทรงท�ำให้พระศาสนจักร เจ้ า สาวสุ ด ที่ รั ก ของพระองค์ มี ส ่ ว นร่ ว มกั บ พระองค์ เ สมอใน 19 สังคายนาแห่งเตร็นท์, Session XIII, กฤษฎีกาเรื่องศีลมหาสนิท, can.5.

20 สังคายนาแห่งเตร็นท์, Session XXII, Doctrine on the Holy Sacrifice of the Mass, can. 2.

21 เทียบ นักบุญออกัสติน, Tractatus in Ioannem, VI, n. 7.

167

การประกอบพระราชกิจใหญ่ยงิ่ นี้ ซึง่ ถวายพระสิรริ งุ่ โรจน์แด่พระเจ้า อย่างสมบูรณ์ และบันดาลความศักดิส์ ทิ ธิแ์ ก่มนุษย์ พระศาสนจักร เรียกขานพระคริสตเจ้าเป็นองค์พระผูเ้ ป็นเจ้าของตน และอาศัยพระองค์ ถวายคารวกิจแด่พระบิดานิรันดร

ดังนั้น พิธีกรรมจึงเรียกได้อย่างถูกต้องว่าเป็นการปฏิบัติ หน้าที่สมณะของพระเยซูคริสตเจ้า ในพิธีกรรมมนุษย์ได้รับความ ศักดิ์สิทธิ์อาศัยเครื่องหมายที่ประสาทรับรู้แลเห็นได้ และบังเกิดผล ตามความหมายเฉพาะของเครื่องหมายแต่ละประการ ในพิธีกรรม พระกายทิพย์ของพระเยซูคริสตเจ้า กล่าวคือ พระองค์ผทู้ รงเป็นศีรษะ กับบรรดาคริสตชนผู้เป็นประหนึ่งส่วนต่างๆ ของพระวรกาย เป็นผู้ ประกอบคารวกิจทางการร่วมกันของพระวรกายทัง้ หมด

ดังนั้น การประกอบพิธีกรรมทุกอย่าง ในฐานะที่เป็นกิจการ ของพระคริสตเจ้าผูท้ รงเป็นสมณะ และเป็นกิจการของพระศาสนจักร ซึง่ เป็นพระวรกายของพระองค์ จึงเป็นกิจการศักดิ์สิทธิ์อย่างเลอเลิศ ไม่มีกิจการอื่นใดของพระศาสนจักรที่มีประสิทธิภาพเสมอเหมือน ได้ ทั้งในความส�ำคัญและในคุณภาพ พิธีกรรมบนแผ่นดินและพิธีกรรมในสวรรค์ 8. ในพิธีกรรมที่ประกอบบนแผ่นดินนี้ เรามีส่วนลิ้มรสล่วงหน้า พิธีกรรมในสวรรค์ซึ่งประกอบอยู่ในนครเยรูซาเล็มศักดิ์สิทธิ์ ที่เรา กำ�ลังเดินทางมุ่งหน้าไปหา ในนครเยรูซาเล็มนี้ พระคริสตเจ้าประทับ ณ เบื้องขวาของพระเจ้า ทรงเป็นศาสนบริกรในสถานศักดิส์ ทิ ธิท์ ส่ี ดุ และกระโจมแท้จริง22 เราขับร้องเพลงสรรเสริญพระสิริร่งุ โรจน์ของ พระเจ้า พร้อมกับพลโยธาในกองทัพสวรรค์ เมื่อระลึกถึงบรรดา 22 เทียบ วว 21:2; คส 3:1; ฮบ 8:2

168

ผูศ้ กั ดิส์ ทิ ธิท์ เี่ ราหวังจะมีสว่ นร่วมความสุขพร้อมกับท่าน เรากำ�ลังรอ คอยพระเยซูคริสต์ องค์พระผู้เป็นเจ้าของเรา จนกว่าพระองค์ผู้ทรง เป็นชีวิตของเราจะทรงสำ�แดงพระองค์ แล้วเราก็จะปรากฏพร้อมกับ พระองค์ในพระสิริรุ่งโรจน์ด้วย23 พิธีกรรมไม่ใช่กิจกรรมทั้งหมดของพระศาสนจักร 9. กิจกรรมทัง้ หมดของพระศาสนจักรไม่มแี ต่เพียงพิธกี รรมเท่านัน้ ก่อนที่มนุษย์จะเข้ามาร่วมพิธกี รรมได้ เขาจ�ำเป็นต้องได้รบั เรียกให้มี ความเชือ่ และกลับใจก่อน “พวกเขาจะเรียกขานพระองค์ได้อย่างไร ถ้า พวกเขาไม่เชือ่ ? จะเชือ่ ได้อย่างไรถ้าไม่เคยได้ยนิ ? จะได้ยนิ ได้อย่างไร ถ้าไม่มีใครประกาศสอน? จะมีผู้ประกาศสอนได้อย่างไรถ้าไม่มีใคร ส่งไป?” (รม10:14-15)

ดังนัน้ พระศาสนจักร จึงประกาศข่าวดีเรือ่ งความรอดพ้นแก่ บรรดาผูย้ งั ไม่มคี วามเชือ่ เพื่อมนุษย์ทุกคนจะได้รู้จักพระเจ้าแท้เพียง พระองค์เดียวและผู้ที่พระองค์ทรงส่งมาคือพระเยซูคริสตเจ้า ดังนี้ เขาจะได้กลับใจเปลีย่ นแปลงความประพฤติของตน24 พระศาสนจักร ยังต้องเทศน์สอนผู้มีความเชื่อแล้วให้เชื่อและกลับใจต่อไปอีก ต้อง เตรียมเขาให้พร้อมที่จะรับศีลศักดิ์สิทธิ์ สอนเขาให้ปฏิบัติตามค�ำสั่ง ทุกข้อทีพ่ ระคริสตเจ้าประทานไว้25 เชิญชวนเขาให้ประกอบเมตตากิจ กิจศรัทธา และการแพร่ธรรมทุกอย่าง เพราะกิจกรรมเหล่านีท้ งั้ หมด แสดงให้เห็นชัดว่า แม้คริสตชนผู้มคี วามเชื่อไม่เป็นของโลกนี้ เขา ต้องเป็นแสงสว่างส่องโลก และถวายพระสิริรุ่งโรจน์แด่พระบิดาต่อ หน้ามวลมนุษย์ 23 เทียบ ฟป 3:20; คส 3:4 24 เทียบ ยน 17:3; ลก 24:47; กจ 2:38 25 เทียบ มธ 28:20

169

...แต่เป็นจุดยอดและบ่อเกิดกิจกรรมเหล่านั้น 10. ถึงกระนัน้ พิธกี รรมก็เป็นจุดยอดทีก่ จิ กรรมของพระศาสนจักร มุ ่ ง ไปหา และในเวลาเดี ย วกั น ก็ เ ป็ น บ่ อ เกิ ด ที่ พ ลั ง ทั้ ง หมดของ พระศาสนจั ก รหลั่ ง ไหลออกมา เพราะงานแพร่ ธ รรมทุ ก ชนิ ด มี จุดประสงค์ให้ทกุ คนทีม่ คี วามเชือ่ รับศีลล้างบาปเข้ามาเป็นบุตรของ พระเจ้าแล้ว จะได้มาชุมนุมกันในพระศาสนจักรเพือ่ สรรเสริญพระเจ้า มีสว่ นร่วมถวายบูชาและรับประทานอาหารมือ้ ค�ำ่ ขององค์พระผูเ้ ป็นเจ้า

ในท�ำนองเดียวกัน พิธกี รรมก็สง่ เสริมให้ผมู้ คี วามเชือ่ ซึง่ ได้รบั การหล่อเลีย้ งจากศีลศักดิส์ ทิ ธิป์ สั กาแล้วนัน้ ด�ำเนินชีวติ “เป็นน�ำ้ หนึง่ ใจ เดียวกันในความเลื่อมใสศรัทธา”26 พิธกี รรมยังวอนขอให้คริสตชน “ด�ำเนินชีวติ ตามความเชือ่ ทีเ่ ขาได้รบั มา”27 การรือ้ ฟืน้ พันธสัญญาระหว่าง พระเจ้ากับมนุษย์ในพิธบี ชู าขอบพระคุณย่อมดึงดูดผูม้ คี วามเชือ่ ให้มา รับความรักที่เร่งเร้าของพระคริสตเจ้า และจุดไฟความรักในใจของ เขา ดังนั้น พิธีกรรมโดยเฉพาะอย่างยิ่งพิธีบูชาขอบพระคุณ จึงเป็น บ่อเกิดให้เราได้รบั พระหรรษทาน และประสิทธิผลยิง่ ใหญ่บนั ดาลความ ศักดิ์สิทธิ์แก่มนุษย์ เป็นการถวายพระสิริรุ่งโรจน์แด่พระเจ้าในองค์ พระคริสตเจ้า ซึง่ เป็นจุดหมายทีก่ จิ กรรมอืน่ ๆ ทัง้ ปวงของพระศาสนจักร มุ่งไปหา ความจ�ำเป็นที่แต่ละคนจะต้องเตรียมตนให้พร้อม 11. ผู้มีความเชื่อจ�ำเป็นต้องเตรียมจิตใจอย่างเหมาะสมเมื่อมาร่วม พิธกี รรม เพือ่ จะได้รบั ผลอย่างเต็มประสิทธิภาพ จิตใจของเขาจะต้อง สอดคล้องกับค�ำพูด เขาจะต้องร่วมมือกับพระหรรษทานจากเบือ้ งบน 26 บทภาวนาหลังรับศีลของมิสซาวันอาทิตย์ปัสกา 27 บทภาวนาของประธาน วันอังคาร สัปดาห์ปัสกา

170

เพือ่ จะไม่รบั พระหรรษทานนัน้ โดยไม่เกิดผล28 ดังนัน้ ผูอ้ ภิบาลจึงจ�ำเป็น ต้องเอาใจใส่ในการประกอบพิธกี รรม ไม่เพียงแต่ปฏิบตั ติ ามกฎเพือ่ ให้ พิธีกรรมไม่เป็นโมฆะหรือถูกต้องเท่านั้น แต่ยังต้องเอาใจใส่ให้ผู้มี ความเชื่อมีส่วนร่วมพิธีกรรมโดยมีความรู้ ร่วมพิธอี ย่างแข็งขัน เพื่อ จะได้รับผลจากพิธีกรรมนั้นด้วย พิธีกรรมและการอธิษฐานภาวนาส่วนตัว 12. อย่างไรก็ตาม ชีวิตจิตไม่จ�ำกัดอยู่เพียงในการร่วมพิธีกรรม เท่านัน้ คริสตชนได้รบั เชิญให้อธิษฐานภาวนาร่วมกับพีน่ ้องก็จริง แต่ เขายังต้องเข้าไปในห้องของตนเพือ่ อฐิษฐานภาวนาต่อพระบิดาเป็นการ ส่วนตัวอีกด้วย29 ยิ่งกว่านั้น นักบุญเปาโลอัครสาวกยังสอนคริสตชน ว่าต้องอธิษฐานภาวนาอย่างสม�่ำเสมอ30 ท่านอัครสาวกยังสอนเรา อีกว่า เราต้องแบกพระทรมานของพระเยซูเจ้าไว้ในร่างกายของเรา อยูเ่ สมอ เพือ่ ว่าชีวติ ของพระเยซูเจ้าจะปรากฏในร่างกายทีต่ ายได้ของ เราด้วย31 เพราะเหตุนี้ ในพิธีบูชามิสซาเราจึงอธิษฐานภาวนาต่อ องค์พระผูเ้ ป็นเจ้าให้ “ทรงรับเครือ่ งบูชาฝ่ายจิตเป็นของถวาย ทรงบันดาล ให้ขา้ พเจ้าทัง้ หลายเป็นเครื่องบูชานิรันดรส�ำหรับพระองค์ด้วย”32 พิธีกรรมและกิจศรัทธาต่างๆ 13. กิจศรัทธาที่ประชากรคริสตชนนิยมปฏิบัตินั้น ควรได้รับการ ส่งเสริมอย่างมาก เพียงแต่ตอ้ งสอดคล้องกับกฎหมายและข้อก�ำหนด ของพระศาสนจักร เฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อเป็นกิจศรัทธาทีส่ นั ตะส�ำนัก ก�ำหนดให้ท�ำ 28 29 30 31 32

เทียบ 2 คร 6:1 เทียบ มธ 6:6 เทียบ 1 ธส 5:17 เทียบ 2 คร 4:10-11 บทภาวนาเตรียมเครื่องบูชาของวันจันทร์ในสัปดาห์สมโภชพระจิตเจ้า

171

กิจศรัทธาต่างๆ ของพระศาสนจักรท้องถิ่นที่ปฏิบัติตามข้อ ก�ำหนดของบรรดาพระสังฆราช ก็มเี กียรติและศักดิศ์ รีเฉพาะของตน ด้วยเหมือนกัน ถ้าปฏิบตั ติ ามประเพณีหรือหนังสือทีไ่ ด้รบั อนุมตั จิ าก ผู้มีอ�ำนาจอย่างถูกต้องตามกฎหมาย

ถึงกระนั้น ควรจัดกิจศรัทธาเหล่านี้โดยคำ�นึงถึงเทศกาลทาง พิธกี รรม ให้สอดคล้องกับพิธีกรรม ได้รับอิทธิพลจากพิธีกรรม และ นำ�ประชากรเข้าหาพิธกี รรม เพราะพิธกี รรมในตัวเองก็มคี วามสำ�คัญ เหนือกิจศรัทธาใดๆ อยูแ่ ล้ว ตอน 2. การส่งเสริมให้ศึกษาพิธีกรรม และมีสว่ นร่วมพิธีกรรม อย่างแข็งขัน 14. พระศาสนจักรผู้เป็นมารดา ปรารถนาอย่างยิ่งที่บรรดาผู้มี ความเชือ่ จะได้รบั การแนะน�ำให้มีส่วนร่วมประกอบพิธีกรรมอย่างเต็ม ที่ โดยมีความรูแ้ ละอย่างแข็งขัน ธรรมชาติของพิธกี รรมเองก็เรียกร้อง ให้ทำ� เช่นนี้ และประชากรคริสตชนในฐานะทีเ่ ป็น “ชาติทที่ รงเลือกสรร ไว้ เป็นสมณราชตระกูล เป็นชนชาติศักดิ์สิทธิ์ เป็นประชากรที่เป็น กรรมสิทธิ์พิเศษของพระเจ้า” (1 ปต 2:9 เทียบ 2:4-5) ก็มีสิทธิและ หน้าที่อาศัยศีลล้างบาปที่จะท�ำเช่นนี้ การปรับปรุงแก้ไขและส่งเสริม พิธกี รรมต้องมีจดุ ประสงค์กอ่ นอืน่ หมด ทีจ่ ะให้ประชากรทัง้ หมดร่วม พิธีกรรมอย่างเต็มทีแ่ ละอย่างแข็งขัน เพราะพิธกี รรมเป็นบ่อเกิดแรก และจ�ำเป็นทีผ่ มู้ คี วามเชือ่ จะตักตวงชีวติ จิตแบบคริสตชนอย่างแท้จริง ดังนัน้ บรรดาผูอ้ ภิบาลจึงต้องพยายามสุดความสามารถในงานอภิบาล ทัง้ หมด ทีจ่ ะให้ผู้มีความเชื่อได้รับการอบรมอย่างเหมาะสม

172

กระนั้นก็ดี จุดประสงค์น้จี ะบรรลุถงึ ไม่ได้ถ้าบรรดาผู้อภิบาล เองไม่เป็นคนแรกที่มุ่งมั่นจะซึมซับจิตตารมณ์และพลังของพิธีกรรม และกลับเป็นครูสอนผู้อื่นในเรื่องนี้ จึงจ�ำเป็นอย่างยิ่งที่จะให้ความ ส�ำคัญอันดับแรกแก่การอบรมเรือ่ งพิธกี รรมส�ำหรับบรรดาบรรพชิต ดังนัน้ สภาสังคายนาจึงก�ำหนดข้อปฏิบัตไิ ว้ดังต่อไปนี้ อาจารย์สอนพิธีกรรม 15. ผูไ้ ด้รบั มอบหมายให้สอนพิธกี รรมในสามเณราลัย ส�ำนักศึกษา ของนักบวช และคณะเทววิทยาของมหาวิทยาลัย ต้องได้รบั การอบรม เป็นพิเศษในวิชานี้ เพื่อจะได้ปฏิบัติหน้าที่ของตนอย่างดีในสถาบันที่ ได้รับมอบหมายให้สอน การสอนพิธีกรรม 16. วิชาพิธีกรรมในสามเณราลัยและในส�ำนักศึกษาของนักบวช ต้องถือว่าเป็นวิชาหนึง่ ในกลุม่ วิชาทีจ่ ำ� เป็นและมีความส�ำคัญเป็นอันดับ แรก ส่วนในคณะเทววิทยาของมหาวิทยาลัย ต้องถือว่าเป็นวิชาเอก วิชาหนึง่ ทีจ่ ะต้องสอนทัง้ ในด้านเทววิทยาและประวัตศิ าสตร์ ทัง้ ด้าน ชีวติ จิต ด้านการอภิบาลและด้านกฎหมาย ยิง่ กว่านัน้ อาจารย์ทสี่ อน วิชาอืน่ ๆ โดยเฉพาะเทววิทยาด้านพระสัจธรรม พระคัมภีร์ เทววิทยา ด้านชีวิตจิต และการอภิบาล ต้องพยายามอธิบายพระธรรมล�้ำลึก ของพระคริสตเจ้าและประวัตศิ าสตร์แห่งความรอดพ้นตามทัศนะเฉพาะ ของแต่ละวิชา ให้เห็นความสัมพันธ์ระหว่างวิชาทีต่ นสอนกับพิธกี รรม และดังนี้เอกภาพของการอบรมพระสงฆ์จะปรากฏแจ้งชัด

173

การอบรมบรรพชิตด้านพิธีกรรม 17. ในสามเณราลัยและบ้านนักบวช บรรดาบรรพชิตจะต้องได้รบั การอบรมด้านพิธกี รรมในชีวติ จิต ดังนัน้ เขาจะต้องได้รบั ความรูอ้ ย่าง เหมาะสมให้เข้าใจจารีตพิธีเป็นอย่างดี และร่วมพิธีกรรมอย่างสุด จิตใจ เขาจะต้องประกอบพิธีเฉลิมฉลองธรรมล�ำ้ ลึกศักดิ์สิทธิ์ และ ปฏิบตั กิ จิ ศรัทธาอืน่ ๆ ทีซ่ มึ ซับจิตตารมณ์ของพิธกี รรม ยิง่ กว่านัน้ เขา ต้องเรียนรู้ที่จะปฏิบัติตามกฎพิธกี รรม เพือ่ ชีวติ ในสามเณราลัยและ สถาบันนักบวชจะได้ซมึ ซับจิตตารมณ์พิธีกรรมอย่างลึกซึ้ง ความช่วยเหลือส�ำหรับพระสงฆ์ 18. บรรดาพระสงฆ์ทั้งที่สังกัดสังฆมณฑลและในสถาบันนักบวช ซึง่ ท�ำงานในสวนองุ่นของพระเจ้าแล้ว ต้องได้รับความช่วยเหลือด้วย วิธกี ารเหมาะสมทุกอย่างเพือ่ จะได้เข้าใจความหมายของพิธศี กั ดิส์ ทิ ธิ์ ทีเ่ ขาประกอบให้สมบูรณ์ยงิ่ ๆ ขึน้ เพือ่ จะได้ดำ� เนินชีวติ ตามพิธีกรรม และถ่ายทอดชีวิตนี้แก่บรรดาผู้มีความเชื่อที่เขาได้รับมอบหมายให้ ดูแล การอบรมด้านพิธีกรรมแก่บรรดาผู้มีความเชื่อ 19. บรรดาผู้อภิบาลต้องมีความกระตือรือร้นและพากเพียรที่จะ ให้การอบรมด้านพิธกี รรมแก่ผมู้ คี วามเชือ่ เพือ่ เขาจะร่วมพิธกี รรมได้ อย่างแข็งขันทั้งในด้านจิตใจและภายนอก โดยค�ำนึงถึงอายุ สภาพ ความเป็นอยู่ วิถีชีวิต และระดับความรู้ทางศาสนาของผู้ได้รับการ อบรม ถ้าบรรดาผู้อภิบาลท�ำเช่นนี้ได้ เขาก็จะปฏิบัตหิ น้าที่ส�ำคัญยิ่ง ประการหนึ่งให้ส�ำเร็จในฐานะเป็นผู้แจกจ่ายธรรมล�้ำลึกของพระเจ้า อย่างซือ่ สัตย์ ในเรือ่ งนีเ้ ขาจะต้องน�ำประชากรทีเ่ ขาอภิบาลดูแล ไม่ใช่

174

ด้วยค�ำพูดเท่านัน้ แต่โดยแบบอย่างที่ดีด้วย พิธีกรรมและโสตทัศนูปกรณ์ 20. การถ่ายทอดพิธีศักดิ์สิทธิ์ทางวิทยุและโทรทัศน์ โดยเฉพาะ พิธีมิสซา ต้องท�ำด้วยความรอบคอบและมีเกียรติ โดยมีผ้เู ชีย่ วชาญ ซึ่งได้รับการแต่งตั้งจากพระสังฆราชให้ท�ำหน้าที่นี้ คอยแนะน�ำและ ควบคุม ตอน 3. การปรับปรุงแก้ไขพิธีกรรม 21. เพือ่ ประชากรคริสตชนจะได้รบั พระหรรษทานอย่างอุดมสมบูรณ์ ยิง่ ขึน้ จากพิธกี รรม พระศาสนจักร มารดาศักดิส์ ทิ ธิม์ คี วามประสงค์ที่ จะปรับปรุงแก้ไขพิธกี รรมทัว่ ไปอย่างจริงจัง พิธกี รรมประกอบด้วยส่วน ทีพ่ ระเจ้าทรงก�ำหนดจึงเปลี่ยนแปลงไม่ได้ และประกอบด้วยส่วนที่ เปลี่ยนแปลงได้ ส่วนนี้เมื่อเวลาล่วงไปอาจหรือต้องเปลี่ยนแปลง ถ้า บังเอิญมีองค์ประกอบทีไ่ ม่สอดคล้องกับธรรมชาติของพิธกี รรมหรือ ไม่เหมาะสมอีกต่อไปสอดแทรกเข้ามา

ในการปรับปรุงแก้ไขนี้ จ�ำเป็นต้องจัดตัวบทและจารีตพิธใี หม่ เพื่อให้แสดงความหมายของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ให้ปรากฏชัดยิ่งขึ้น เพื่อให้ ประชากรคริสตชนเข้าใจความหมายได้งา่ ยและสมบูรณ์เท่าทีจ่ ะเป็นได้ เขาจะได้รว่ มพิธอี ย่างแข็งขันเต็มเปี่ยมร่วมกัน

ดังนั้น สภาสังคายนา จึงก�ำหนดกฎเกณฑ์ดังต่อไปนี้

( ก ) กฎเกณฑ์ทั่วไป

175

การจัดการเรือ่ งพิธกี รรมเป็นสิทธิของผูป้ กครองพระศาสนจักร 22. 1 ) การออกกฎข้อบังคับเกี่ยวกับพิธีกรรมเป็นอ�ำนาจของ พระศาสนจักรเท่านัน้ กล่าวคือ เป็นอ�ำนาจของสันตะส�ำนัก และเป็น อ�ำนาจของพระสังฆราชตามที่กฎหมายก�ำหนด 2 ) โดยอ�ำนาจตามกฎหมาย การออกข้อบังคับส�ำหรับพิธกี รรม ในบางเรือ่ งทีเ่ จาะจง ยังขึน้ อยูก่ บั สภาพระสังฆราชทีเ่ กีย่ วข้องซึง่ ได้รบั การแต่งตัง้ ขึ้นตามเขตต่างๆ โดยชอบด้วยกฎหมาย 3 ) ดังนั้น บุคคลอื่น แม้พระสงฆ์ จะเพิ่ม ตัดออก หรือ เปลี่ยนแปลงสิ่งใดในพิธีกรรมตามอ�ำเภอใจตนเองไม่ได้เลย ธรรมประเพณีท่ดี ีงามและความก้าวหน้าอันชอบธรรม 23. เพือ่ รักษาธรรมประเพณีทดี่ งี ามไว้ และเพือ่ เปิดทางส�ำหรับความ ก้าวหน้าอันชอบธรรม จะต้องตรวจสอบแต่ละส่วนของพิธีกรรมที่จะ ต้องแก้ไขนั้นอย่างละเอียดถี่ถ้วนก่อนเสมอ ในด้านเทววิทยา ประวัตศิ าสตร์ และการอภิบาล นอกจากนัน้ จะต้องค�ำนึงถึงทัง้ กฎทัว่ ไป เกีย่ วกับโครงสร้างและเจตนารมณ์ของพิธกี รรม รวมทัง้ ประสบการณ์ ทีไ่ ด้มาจากการฟืน้ ฟูพธิ กี รรมทีเ่ พิง่ ท�ำไปแล้ว และจากอนุญาตพิเศษ ที่สันตะส�ำนักออกให้แก่หลายๆ พื้นที่ ในที่สุด อย่าให้มีการริเริ่มใดๆ นอกจากว่ า การริ เ ริ่ ม เหล่ า นี้ จ ะเป็ น ประโยชน์ แ ท้ จ ริ ง แน่ น อนแก่ พระศาสนจักร ในกรณีเช่นนี้ จะต้องเอาใจใส่ให้รปู แบบใหม่ๆ นีพ้ ฒ ั นา ขึ้นมาอย่างกลมกลืนจากรูปแบบที่มีอยู่แล้ว

ยังต้องเอาใจใส่หลีกเลี่ยงเท่าที่จะท�ำได้ มิให้จารีตต่างๆ ที่ใช้ ในเขตใกล้เคียงนั้นแตกต่างกันมากเกินไป

176

พระคัมภีร์และพิธีกรรม 24. พระคัมภีร์มีความส�ำคัญอย่างยิ่งในการประกอบพิธีกรรม เพราะพระคัมภีรเ์ ป็นทีม่ าของบทอ่านทีอ่ า่ นและอธิบายในบทเทศน์ และ ของเพลงสดุดที ใี่ ช้ขบั ร้อง ค�ำอธิษฐานภาวนา บทวอนขอ และบทเพลง สรรเสริญในพิธีกรรม ล้วนได้รับแรงบันดาลใจและเจตนารมณ์จาก พระคัมภีร์ทั้งสิ้น กิจกรรมและสัญลักษณ์ต่างๆ ในพิธีกรรมก็ได้รับ ความหมายมาจากพระคัมภีร์ด้วย ดังนั้น เพื่อส่งเสริมการปรับปรุง แก้ไข ความก้าวหน้า และการดัดแปลงพิธีกรรม จ�ำเป็นต้องส่งเสริมให้ มีความรักซาบซึง้ และแข็งขันต่อพระคัมภีร์ ซึง่ ธรรมประเพณีน่าเคารพ ของจารีตทัง้ ตะวันออกและตะวันตกเป็นพยานยืนยันอยู่แล้ว การตรวจชำ�ระหนังสือพิธีกรรม 25. หนังสือพิธีกรรมจะต้องได้รบั การตรวจชำ�ระโดยเร็วทีส่ ดุ โดย ผู้เชี่ยวชาญ หลังจากปรึกษากับบรรดาพระสังฆราชท้องถิ่นต่างๆ ทั่วโลกแล้ว

( ข ) กฎเกณฑ์จากลักษณะของพิธกี รรมทีเ่ ป็นกิจการมี ลำ�ดับขัน้ และเป็นกิจการของทุกคนที่ร่วมพิธี 26. พิธกี รรมไม่ใช่กจิ การของแต่ละคนเป็นส่วนตัว แต่เป็นการเฉลิม ฉลองของพระศาสนจักร ซึ่งเป็น “เครื่องหมายแสดงเอกภาพ” กล่าว คือ ประชากรศักดิส์ ทิ ธิท์ ร่ี วมกันเป็นหนึง่ เดียว และอยูใ่ ต้ปกครองของ บรรดาพระสังฆราช33

ดังนัน้ พิธกี รรมจึงเป็นกิจกรรมของพระศาสนจักรทัง้ หมดทีร่ วม กันเป็นพระกายทิพย์ แสดงให้เห็นและก่อให้เกิดพระกายนี ้ แต่สมาชิก 33 นักบุญซีเปรียน, เรื่องเอกภาพของพระศาสนจักรคาทอลิก, 7; cf. Letter 66, n. 8, 3.

177

แต่ละคนเกี่ยวข้องกับกิจกรรมนี้โดยวิธีการ สถานภาพ หน้าที่ และ การมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันในรูปแบบต่างๆ ควรประกอบพิธีกรรมร่วมกันดีกว่าประกอบส่วนตัว 27. ทุกครัง้ ทีพ่ ธิ ตี ่างๆ ตามลักษณะเฉพาะของแต่ละพิธี เรียกร้อง ให้มกี ารเฉลิมฉลองส่วนรวม โดยทีส่ ตั บุรษุ ทุกคนมีสว่ นร่วมอย่างแข็ง ขัน จึงต้องย�ำ้ เท่าทีท่ ำ� ได้วา่ การฉลองแบบนีด้ กี ว่าการเฉลิมฉลองเป็น เอกเทศซึ่งเป็นกิจกรรมส่วนตัว

ควรปฏิบั ติเ ช่ น นี้โ ดยเฉพาะเมื่อ ประกอบพิธีมิส ซา แม้ ว ่ า ทุกมิสซาในตัวเองมีลกั ษณะเป็นส่วนรวมของสังคมอยูแ่ ล้วก็ตาม และ ควรปฏิบัติเช่นนี้เมื่อโปรดศีลศักดิ์สิทธิ์ด้วย การประกอบพิธกี รรมอย่างมีศักดิ์ศรี 28. ในพิธีกรรม แต่ละคน ทั้งศาสนบริกรและสัตบุรุษผู้มีหน้าที่ ต้องท�ำเฉพาะหน้าที่นั้นทั้งหมดซึ่งเป็นของตน ตามลักษณะของพิธี และตามกฎของพิธีกรรม การอบรมให้มจี ิตตารมณ์พิธีกรรม 29. ผู้ช่วยพิธี ผู้อ่าน ผู้อธิบายพิธี และคณะนักขับร้อง ต่างมีส่วน ในพิธีกรรมอย่างแท้จริง ดังนั้น เขาควรท�ำหน้าที่ของตนด้วยความ เลื่อมใสศรัทธาอย่างจริงใจและด้วยความเป็นระเบียบเรียบร้อย สมกับศาสนบริการยิ่งใหญ่เช่นนี้ และสมกับที่ประชากรของพระเจ้า มีสิทธิที่จะเรียกร้องให้เขาปฎิบัติ

ดังนั้น บุคคลเหล่านี้ต้องได้รับการอบรมให้มีจิตตารมณ์ของ พิธีกรรมตามส่วนที่เหมาะกับตน และเขาต้องได้รับการอบรมให้ท�ำ

178

หน้าทีข่ องตนอย่างถูกต้องตามกฎและมีระเบียบ การมีส่วนร่วมพิธีกรรมอย่างแข็งขัน 30. เพื่อส่งเสริมการมีร่วมพิธีกรรมอย่างแข็งขัน ควรเอาใจใส่ให้ สัตบุรษุ มีสว่ นในการร้องรับ การตอบ การขับร้องเพลงสดุดี บทสร้อย บทเพลงสรรเสริญต่างๆ รวมทัง้ กิจการอากัปกิรยิ าและอิรยิ าบถของ ร่างกาย ให้ทกุ คนเงียบสงบด้วยความเคารพในเวลาที่เหมาะสมด้วย 31. ในการตรวจช�ำระหนังสือพิธกี รรม ให้เอาใจใส่กวดขันให้มกี ฎ จารีตก�ำหนดบทบาทของสัตบุรุษไว้ด้วย พิธีกรรมและสถานะทางสังคม 32. ในพิธีกรรมต้องไม่มีการให้เกียรติแก่บุคคลใดเป็นพิเศษตาม สถานภาพส่ ว นตั ว หรื อ ในสั ง คม ทั้ ง ในการประกอบพิ ธี แ ละใน การตกแต่งอย่างสง่างามภายนอก เว้นแต่ในกรณีความแตกต่างตาม บทบาทหน้าทีใ่ นพิธกี รรมและจากขัน้ ต่างๆ ของศีลบวช รวมทัง้ เกียรติ ที่กฎพิธีกรรมก�ำหนดไว้ส�ำหรับเจ้าหน้าที่บ้านเมือง

( ค ) กฎเกณฑ์ที่ตั้งขึ้นตามลักษณะของพิธีกรรมในด้าน การอบรมและการอภิบาล 33. แม้พธิ กี รรมเป็นการนมัสการพระเดชานุภาพของพระเจ้าโดย เฉพาะ แต่กย็ งั มีคณ ุ ค่ายิง่ ใหญ่ในการอบรมประชากรผูม้ คี วามเชือ่ อีก ด้วย34 ในพิธกี รรมพระเจ้าตรัสกับประชากรของพระองค์ พระคริสตเจ้า ยังทรงประกาศข่าวดี ประชากรก็ยงั ตอบพระเจ้าด้วยการขับร้องและ อธิษฐานภาวนา 34 เทียบ สังคายนาแห่งเตร็นท์, Session XXII, Doctrine on the Holy Sacrifice of the Mass, can. 8.

179

ยิ่งกว่านั้น ค�ำอธิษฐานภาวนาที่พระสงฆ์ผู้เป็นประธานของ ผูช้ มุ นุมในฐานะทีเ่ ป็นองค์พระคริสตเจ้าทูลถวายแด่พระเจ้านัน้ กล่าว ในนามของประชากรศักดิส์ ทิ ธิท์ งั้ หมด และในนามของผู้ทรี่ ่วมชุมนุม ทุกคน ในทีส่ ดุ เครือ่ งหมายทีแ่ ลเห็นได้ซงึ่ พิธกี รรมใช้เพือ่ หมายถึงสิง่ ที่แลเห็นไม่ได้ของพระเจ้านั้น ก็เป็นเครื่องหมายที่พระคริสตเจ้า ทรงเลือกหรือพระศาสนจักรเลือก ดังนัน้ มิใช่เฉพาะเมือ่ เราอ่าน “สิง่ ที่เขียนไว้ส�ำหรับสั่งสอนเรา” (รม 15:4) เท่านัน้ แต่เมือ่ พระศาสนจักร อธิษฐานภาวนา ขับร้อง หรือประกอบกิจกรรม ความเชื่อของบรรดา ผูท้ มี่ าร่วมพิธกี ไ็ ด้รบั การหล่อเลีย้ ง จิตใจของเขาถูกยกขึน้ ไปหาพระเจ้า เพือ่ ถวายคารวกิจฝ่ายจิต และได้รบั พระหรรษทานของพระองค์อย่าง อุดมสมบูรณ์ย่งิ ขึ้น

ดังนั้น เมื่อจะปรับปรุงแก้ไขพิธีกรรม ให้ปฏิบัติตามกฎเกณฑ์ ทั่วไปดังต่อไปนี้ จารีตพิธีต้องสง่างามและเรียบง่าย 34. จารีตพิธตี อ้ งมีลกั ษณะสง่างามและเรียบง่าย น่าเลือ่ มใสและ กระทัดรัด ชัดเจนและไม่ซำ�้ ซากโดยไร้ประโยชน์ จารีตพิธจี ะต้องปรับ ให้ เ หมาะกั บ ความเข้ า ใจของสั ต บุ รุ ษ และโดยทั่ ว ไปไม่ ต ้ อ งการ ค�ำอธิบายมากนัก พระคัมภีร์ การเทศน์อธิบายพระคัมภีรแ์ ละการสอนเรือ่ งพิธกี รรม 35. เพื่อให้ข้อความและจารีตพิธีปรากฏชัดว่ามีความสัมพันธ์กัน อย่างใกล้ชิด 1) ในการประกอบพิธกี รรมจะต้องรือ้ ฟืน้ ให้มกี ารอ่านพระคัมภีร์ มากขึ้น มีความหลากหลายและสอดคล้องกับโอกาสมากยิ่งขึ้น

180

2) เนื่องด้วยการเทศน์เป็นส่วนหนึ่งของพิธีกรรม ค�ำอธิบาย พิธกี รรมจึงต้องก�ำหนดว่าเวลาใดเหมาะทีส่ ดุ ส�ำหรับการเทศน์ เท่าที่ พิธกี รรมจะอ�ำนวย การเทศน์เป็นศาสนบริการทีจ่ ะต้องปฏิบตั อิ ย่างถูก ต้องและซื่อสัตย์ที่สุด นอกจากนั้น เนื้อหาค�ำเทศน์ส่วนใหญ่จะต้อง เอามาจากพระคัมภีร์และพิธีกรรม เป็นการประกาศพระราชกิจน่า พิศวงของพระเจ้าในประวัติศาสตร์แห่งความรอดพ้น คือพระธรรม ล�้ำลึกของพระคริสตเจ้า ซึ่งยังเป็นปัจจุบันและท�ำงานในตัวเราอยู่ เสมอ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อประกอบพิธกี รรม 3) ควรใช้วธิ กี ารต่างๆ ให้การอบรมสัตบุรษุ เกีย่ วกับพิธกี รรมโดย เฉพาะ และถ้าจ�ำเป็น พระสงฆ์หรือศาสนบริกรที่มีความรู้อาจให้ ค�ำอธิบายสั้นๆ ในเวลาที่เหมาะสมระหว่างการประกอบพิธีก็ได้ แต่ จะต้องใช้ถ้อยค�ำที่ก�ำหนดไว้แล้วหรือที่คล้ายกัน 4) ควรสนับสนุนให้มวี จนพิธกี รรม ในพิธเี ตรียมฉลองวันสมโภช ในวันธรรมดาบางวันของเทศกาลเตรียมรับเสด็จพระคริสตเจ้าและ มหาพรต ในวันอาทิตย์และวันฉลองต่างๆ ควรใช้พิธีนี้โดยเฉพาะใน สถานทีท่ ไี่ ม่มพี ระสงฆ์ ในกรณีเช่นนีใ้ ห้สงั ฆานุกรหรือผู้ได้รบั อ�ำนาจ จากพระสังฆราชเป็นประธานวจนพิธีกรรม ภาษาละตินและภาษาท้องถิ่นในพิธีกรรม 36. 1) ให้รกั ษาการใช้ภาษาละตินไว้ในจารีตละติน เว้นแต่ในกรณี ที่ได้รับสิทธิพิเศษเป็นอย่างอื่น 2) ถึงกระนัน้ ทัง้ ในมิสซา ในการประกอบศีลศักดิส์ ทิ ธิ์ และใน ส่วนอืน่ ของพิธกี รรม หลายครัง้ การใช้ภาษาท้องถิน่ อาจมีประโยชน์มาก แก่ประชาชน ดังนั้น จึงอนุญาตให้ใช้ภาษาท้องถิ่นได้อย่างกว้างขวาง

181

ยิ่งขึ้น โดยเฉพาะในบทอ่านและคำ�ตักเตือน ในบทภาวนาและบทขับ ร้องบางบท ทั้งนี้ โดยปฏิบัติตามกฎซึ่งจะบัญญัติเกี่ยวกับเรื่องนี้ใน บทต่อไป เป็นเรื่องๆ 3) ในการปฏิบตั ติ ามกฎเกณฑ์เหล่านี้ เป็นหน้าทีข่ องผูม้ อี ำ�นาจ ปกครองพระศาสนจักรท้องถิ่นตามที่กล่าวไว้ในข้อ 22 # 2 ที่จะ กำ�หนดว่าจะใช้ภาษาท้องถิ่นหรือไม่ และจะใช้มากน้อยเพียงไร โดย ปรึกษาพระสังฆราชของสังฆมณฑลใกล้เคียงที่ใช้ภาษาเดียวกันถ้า จำ�เป็น ข้อตกลงดังกล่าวจะต้องได้รับความเห็นชอบหรือการรับรอง จากสันตะสำ�นักเสียก่อน 4) คำ�แปลตั ว บทภาษาละติ น เป็ น ภาษาท้ อ งถิ่น สำ�หรั บ ใช้ ในพิ ธี ก รรม ต้ อ งได้ รั บ ความเห็ น ชอบจากผู้ มี อำ�นาจปกครอง พระศาสนจักรท้องถิ่นตามที่กล่าวไว้แล้วข้างบนนี้

(ง) กฎเกณฑ์สำ� หรับปรับปรุงพิธกี รรมให้เข้ากับวัฒนธรรม และประเพณีของชนชาติตา่ งๆ 37. ในเรื่องที่ไม่เกี่ยวกับความเชื่อหรือคุณประโยชน์ส่วนรวมของ ทัง้ ชุมชน พระศาสนจักรไม่ปรารถนาที่จะวางข้อบังคับให้ปฎิบัติแบบ เดียวกันอย่างเคร่งครัด แม้ในเรือ่ งพิธกี รรม ยิง่ กว่านัน้ พระศาสนจักร ยังเคารพและส่งเสริมคุณลักษณะและพรสวรรค์เฉพาะของเชื้อชาติ และประชากรต่างๆ สิง่ ใดในขนบธรรมเนียมของชนชาติเหล่านีท้ ไี่ ม่ยดึ ติดกับการถือนอกรีตหรือความหลงผิดอย่างแยกไม่ออก พระศาสนจักร ก็ยินดีให้คุณค่า และถ้าท�ำได้ ยังช่วยบ�ำรุงรักษาไว้เป็นอย่างดีด้วย ยิ่งกว่านั้น บางครั้งพระศาสนจักรยังรับเข้ามาใช้ในพิธีกรรม ถ้า ขนบธรรมเนียมนัน้ ประสานกลมกลืนกับจิตตารมณ์แท้จริงของพิธกี รรม

182

38. เมื่อมีการตรวจชำ�ระหนังสือพิธีกรรม อนุญาตให้มีความ หลากหลายอันชอบธรรมในการปรับปรุงให้เหมาะกับชุมชนท้องถิ่น และประชากรต่างๆ โดยเฉพาะอย่างยิง่ ในดินแดนมิสซัง โดยยังรักษา เอกภาพแท้จริงของจารีตโรมันไว้ ควรคำ�นึงถึงหลักการนีใ้ นการจัดวาง โครงสร้างของจารีตพิธแี ละในการกำ�หนดคำ�แนะนำ�การประกอบพิธี ด้วย 39. ภายในขอบเขตทีม่ กี ำ� หนดไว้ในหนังสือพิธกี รรมฉบับมาตรฐาน ให้เป็นหน้าที่ของผู้มีอ�ำนาจปกครองพระศาสนจักรท้องถิ่น ตามที่ กล่าวถึงในข้อ 22 # 2 ที่จะก�ำหนดขอบเขตการปรับปรุงโดยเฉพาะ การประกอบศีลศักดิส์ ทิ ธิ์ สิง่ คล้ายศีล การแห่ ภาษาทีใ่ ช้ในพิธกี รรม ดนตรีและศิลปะศักดิ์สิทธิ์ ทั้งนี้ โดยปฏิบัติตามกฎเกณฑ์พื้นฐานที่ ก�ำหนดไว้ในธรรมนูญนี้ การปรับปรุงพิธีกรรมอย่างค่อยเป็นค่อยไป 40. เนื่องจากในบางสถานที่และบางสถานการณ์ จำ�เป็นเร่งด่วน กว่าปกติทจี่ ะต้องปรับปรุงพิธกี รรมอย่างกว้างขวาง ซึง่ ทำ�ให้เกิดความ ยุ่งยากมากขึ้น จึงขอให้ปฎิบัติดังนี้ 1) ผู้มีอ�ำนาจปกครองพระศาสนจักรท้องถิ่นที่ตามที่กล่าวไว้ ข้อ 22 # 2 จะต้องพิจารณาอย่างเอาใจใส่และรอบคอบ ดูว่ามีสิ่งใด ในประเพณีและวัฒนธรรมของชนแต่ละชาติ ทีจ่ ะน�ำมาใช้ในคารวกิจ ต่อพระเจ้าได้บ้าง การปรับปรุงใด ๆ ที่เห็นว่ามีประโยชน์หรือจ�ำเป็น จะต้องเสนอให้สันตะส�ำนักอนุมัตเิ ห็นชอบก่อน จึงจะใช้ได้ 2) เพือ่ ให้การปรับปรุงนีด้ ำ� เนินไปด้วยความรอบคอบเท่าทีค่ วร สันตะส�ำนักจึงให้อ�ำนาจแก่ผู้ปกครองพระศาสนจักรท้องถิ่น ที่จะ

183

อนุญาตและควบคุมการทดลองเบื้องต้นถ้าจ�ำเป็น ในบางกลุ่มที่มี ความพร้อม ภายในระยะเวลาที่ก�ำหนดก็ได้ 3) เนือ่ งจากว่า การปรับปรุงกฎพิธกี รรมมักประสบความยุง่ ยาก พิเศษหลายประการ โดยเฉพาะในดินแดนมิสซัง ดังนั้น จึงต้องมีการ ปรึกษาบุคคลทีม่ คี วามเชีย่ วชาญในเรือ่ งนีเ้ พือ่ ก�ำหนดกฎเกณฑ์เรือ่ ง พิธีกรรม ตอน 4. การส่งเสริมให้พิธีกรรมมีบทบาทยิ่งขึ้นในสังฆมณฑล และในเขตวัด 41. ต้องถือว่าพระสังฆราชเป็นมหาสมณะปกครองประชากรของ ตน จึงกล่าวได้วา่ ชีวติ ของผูม้ คี วามเชือ่ ในพระคริสตเจ้าสืบเนือ่ งมาจาก พระสังฆราชและขึ้นอยู่กับท่าน

ดังนั้น ทุกคนต้องให้ความเคารพอย่างสูงต่อกิจกรรมต่างๆ เกี่ยวกับพิธีกรรมของสังฆมณฑล ซึ่งมีพระสังฆราชเป็นศูนย์กลาง เฉพาะอย่างยิ่งในอาสนวิหาร ทุกคนต้องตระหนักว่าพระศาสนจักร แสดงตนเด่นชัด เมื่อประชากรศักดิ์สิทธิ์ทั้งหมดของพระเจ้ามาร่วม พิธกี รรมอย่างเต็มทีแ่ ละแข็งขันในการประกอบพิธีกรรมต่างๆ โดย เฉพาะในพิธีบู ช าขอบพระคุ ณ หนึ่ง เดีย ว ในการภาวนาอธิษ ฐาน หนึ่งเดียว ณ พระแท่นบูชาหนึ่งเดียว ที่พระสังฆราชเป็นประธาน โดยมีคณะสงฆ์และผู้ช่วยอื่นๆ ร่วมพิธีด้วย35 บทบาทของพิธีกรรมในเขตวัด 42. เนือ่ งด้วยพระสังฆราชไม่อาจเป็นประธานในพิธกี รรมด้วยตนเอง 35 เทียบ จดหมายของนักบุญอิกญาซิโอ ชาวอันทิโอก ถึงชาวสเมอร์นา, 8; ถึงชาวแมคเนเซีย, 7; ถึงชาว ฟิลาเดลเฟีย, 4

184

ส�ำหรับประชากรทั้งหมด ทุกเวลาและทุกแห่งในสังฆมณฑลได้ พระสังฆราชจึงต้องจัดตั้งชุมชนของผู้มคี วามเชื่อขึ้นหลายกลุ่ม กลุ่ม ที่ส�ำคัญที่สุดก็คือชุมชนวัด ซึ่งจัดตั้งขึ้นตามท้องที่ต่างๆ และอยู่ใต้ ปกครองของผู้อภิบาลซึ่งท�ำหน้าที่แทนพระสังฆราช กล่าวได้ว่าเขต วัดเหล่านี้เป็นผู้แทนและแสดงถึงพระศาสนจักรที่แลเห็นได้ซึ่งตั้งอยู่ ทั่วโลก

ดังนั้น จ�ำเป็นต้องส่งเสริมให้พิธีกรรมมีบทบาทมากยิ่งขึ้นใน เขตวัดรวมทั้งส่งเสริมให้ความสัมพันธ์กับพระสังฆราชเพิ่มขึ้นทั้งใน ความคิดและการปฏิบตั ขิ องสัตบุรษุ และคณะสงฆ์ และยังต้องพยายาม ส่งเสริมให้สัตบุรุษในเขตวัดนั้นมีความรู้สึกลึกซึ้งยิ่งขึ้นว่าเป็นชุมชน เดียวกัน เฉพาะอย่างยิ่งในการร่วมพิธีมิสซาวันอาทิตย์ ตอน 5. การส่งเสริมการอภิบาลสัตบุรุษในด้านพิธีกรรม 43. เป็นการถูกต้องที่จะถือว่า ความกระตือรือร้นในการส่งเสริม และฟื้นฟูพิธีกรรมเป็นเสมือนเครือ่ งหมายแสดงว่าพระเจ้าทรงพระทัย เอือ้ อาทรต่อสมัยของเรา และเป็นเสมือนว่าพระจิตเจ้าทรงท�ำงานใน พระศาสนจักร ความกระตือรือร้นนี้ประทับตราคุณลักษณะเฉพาะ แก่ชวี ติ พระศาสนจักร แก่วธิ คี ดิ และปฏิบตั กิ จิ กรรมทัง้ หมดทางศาสนา ในสมัยปัจจุบันด้วย

ดังนั้น เพื่อส่งเสริมการอภิบาลสัตบุรุษในด้านพิธีกรรมให้มี ชีวิตชีวายิ่งขึ้นในพระศาสนจักร สภาสังคายนาจึงบัญญัตไิ ว้ดงั ต่อไป นี้

185

คณะกรรมาธิการพิธีกรรมระดับชาติ 44. ควรอย่างยิ่งที่ผู้มีอ�ำนาจปกครองพระศาสนจักรท้องถิ่นตาม ที่กล่าวในข้อ 22 # 2 จะแต่งตัง้ คณะกรรมาธิการพิธีกรรมขึ้นโดยมี ผูเ้ ชีย่ วชาญด้านวิชาพิธกี รรม ดนตรี ศิลปะศักดิส์ ทิ ธิ์ และการอภิบาล สัตบุรุษคอยช่วยเหลือ ให้คณะกรรมาธิการนี้รับความช่วยเหลือเท่า ที่จะท�ำได้จากสถาบันพิธีกรรมด้านอภิบาล ซึ่งประกอบด้วยสมาชิก ผูเ้ ชีย่ วชาญในเรือ่ งนี้ รวมทัง้ ฆราวาสด้วยถ้าเห็นสมควร บทบาทหน้าที่ ของคณะกรรมาธิการนี้ โดยมีผมู้ อี ำ� นาจปกครองพระศาสนจักรท้องถิน่ ที่กล่าวแล้วข้างต้นคอยแนะน�ำ คือ ควบคุมแนะน�ำการอภิบาลในด้าน พิธีกรรมในเขตปกครอง รวมทั้งส่งเสริมการศึกษาและการทดลองที่ จ�ำเป็น ทุกครัง้ ทีม่ กี ารปรับปรุงซึง่ จะต้องเสนอให้สนั ตะส�ำนักพิจารณา คณะกรรมการพิธีกรรมระดับสังฆมณฑล 45. ด้วยเหตุผลเดียวกัน ทุกสังฆมณฑลจะต้องมีคณะกรรมการ พิธีกรรม โดยมีพระสังฆราชคอยควบคุมแนะน�ำ เพื่อส่งเสริมการ อภิบาลด้านพิธีกรรม

บางครัง้ อาจเป็นการสมควรทีห่ ลายสังฆมณฑล จะตัง้ คณะ กรรมการคณะเดียวเพือ่ ส่งเสริมการอภิบาลด้านพิธกี รรมโดยท�ำงาน ร่วมกัน คณะกรรมการอื่นๆ 46. นอกจากคณะกรรมการพิ ธี ก รรมแล้ ว เท่ า ที่ ทำ�ได้ ทุ ก สังฆมณฑลควรมีคณะกรรมการดนตรีศกั ดิส์ ทิ ธิ์ และศิลปะศักดิส์ ทิ ธิ์

186

จ�ำเป็นทีค่ ณะกรรมการทัง้ สามจะต้องท�ำงานร่วมกันอย่างใกล้ ชิด ยิง่ กว่านัน้ บ่อยครัง้ อาจรวมคณะกรรมการทัง้ สามเป็นคณะเดียว เท่านั้น

บทที่ 2 พระธรรมล�้ำลึกเรื่องศีลมหาสนิท พิธีบูชาขอบพระคุณและธรรมล�้ำลึกปัสกา 47. ในการเลี้ยงอาหารค�่ำมื้อสุดท้าย คืนที่ทรงถูกทรยศ พระผู้ไถ่ ของเราทรงตั้ ง ศี ล มหาสนิ ท เป็ น สั ก การบู ช าถวายพระกายและ พระโลหิตของพระองค์ เพือ่ ให้การถวายบูชาบนไม้กางเขนเป็นปัจจุบนั ทุกยุคทุกสมัยจนกว่าจะเสด็จกลับมา และเพื่อมอบอนุสรณ์การ สิ้นพระชนม์และการกลับคืนพระชนมชีพไว้แก่พระศาสนจักรผู้เป็น เจ้าสาวที่รักยิ่งของพระองค์ เป็นศีลศักดิ์สิทธิ์แสดงความรัก เป็น เครือ่ งหมายแห่งเอกภาพ เป็นสายสัมพันธ์แห่งความรักเมตตา36 เป็น งานเลี้ยงปัสกา ซึ่งคริสตชนรับพระคริสตเจ้าเป็นอาหาร ท�ำให้จิตใจ เปี่ยมด้วยพระหรรษทาน และได้รับประกันว่าเราจะได้รับสิรริ ุ่งโรจน์ ในอนาคต37 การมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันของสัตบุรุษในพิธีมิสซา 48. ดังนัน้ พระศาสนจักรจึงเอาใจใส่อย่างจริงจังให้สตั บุรษุ มีสว่ น ร่วมธรรมล�้ำลึกแห่งความเชื่อนี้ มิใช่เหมือนคนแปลกหน้า หรือผู้ชม อย่างเงียบๆ แต่ปรารถนาให้สตั บุรษุ เข้าใจจารีตพิธแี ละบทภาวนาเป็น 36 เทียบ นักบุญออกัสติน, Tractatus in Ioannem, VI, n. 13.

37 Roman Breviary, ฉลองพระวรกายพระคริสตเจ้า, ทำ�วัตรเย็นที่ 2, บทสร้อยของบทมักนีฟีกัต

187

อย่างดี จะได้รว่ มกิจกรรมศักดิส์ ทิ ธิอ์ ย่างรูส้ ำ� นึก อย่างเลือ่ มใสศรัทธา และแข็งขัน ได้รับการอบรมจากพระวาจาของพระเจ้า และเลีย้ งชีวติ ด้วยพระกายขององค์พระผู้เป็นเจ้า ขอบพระคุณพระเจ้า โดยถวาย เครื่องบูชาไร้มลทิน มิใช่ด้วยมือของพระสงฆ์เท่านั้น แต่พร้อมกับ พระสงฆ์ด้วย เขาจะได้เรียนรู้ที่จะถวายตนแด่พระเจ้า และอาศัย พระคริสตเจ้าผู้เป็นคนกลาง38 เขาจะได้ก้าวหน้ายิ่งวันยิ่งมากขึ้นใน ความเป็นหนึง่ เดียวกับพระเจ้าและระหว่างกัน เพือ่ ในทีส่ ดุ พระเจ้าจะ ได้ทรงเป็นทุกสิ่งในทุกคน 49. ดังนัน้ เพือ่ ให้การถวายบูชามิสซาเกิดผลในด้านอภิบาลอย่าง เต็มเปีย่ มแม้ในรูปแบบของพิธี สภาสังคายนาศักดิส์ ทิ ธิจ์ งึ ตัง้ กฎต่อไป นี้ โดยค�ำนึงถึงมิสซาซึ่งถวายโดยมีสัตบุรุษมาร่วม เฉพาะอย่างยิ่งใน วันอาทิตย์ และวันฉลองบังคับ การตรวจช�ำระบทประจ�ำมิสซา 50. ให้ตรวจช�ำระบทประจ�ำมิสซา เพื่อให้เห็นชัดยิ่งขึ้นว่า แต่ละ ภาคในมิสซามีลกั ษณะเฉพาะและเกีย่ วข้องกันอย่างไร เพือ่ ให้สตั บุรษุ มีส่วนร่วมอย่างเลื่อมใสศรัทธาและแข็งขันได้ง่ายขึ้น

โดยเหตุนี้ จารีตพิธตี า่ งๆ จะต้องเรียบง่ายขึน้ แต่ยงั รักษาสาระ ส�ำคัญไว้อย่างเคร่งครัด จารีตพิธใี ดทีซ่ ำ�้ ซ้อนหรือเพิม่ เติมโดยไม่สจู้ ะ มีประโยชน์นักในช่วงเวลาที่ผ่านมา ก็ให้ตัดทิ้งเสีย ส่วนจารีตพิธีใดที่ สูญหายไปในช่วงเวลาทีผ่ า่ นมา ก็ให้รอื้ ฟืน้ ขึน้ มาใหม่ตามธรรมประเพณี ของบรรดาปิตาจารย์ เท่าทีเ่ ห็นว่าสมควรหรือจ�ำเป็น 38 เทียบ นักบุญซีรีล แห่งอเล็กซานเดรีย, คำ�อธิบายพระวรสารตามคำ�บอกเล่าของนักบุญยอห์น, เล่มที่ 11, บทที่ 11-12 : Migne, Patrologia Graeca, 74, 557-565.

188

ใช้พระคัมภีร์ให้มากขึ้น 51. เพือ่ ให้สตั บุรษุ ได้รบั การหล่อเลีย้ งจากพระวาจาของพระเจ้ามาก ยิง่ ขึน้ จ�ำเป็นต้องเปิดขุมทรัพย์ของพระคัมภีรใ์ ห้กว้างยิง่ ขึน้ เพือ่ ประชากร จะได้รบั ฟังเนื้อหาส่วนใหญ่ของพระคัมภีร์ภายในจ�ำนวนปีที่ก�ำหนด การเทศน์อธิบายพระคัมภีร์ 52. สภาสังคายนาส่งเสริมอย่างยิง่ ให้เทศน์อธิบายพระคัมภีร์เป็น ส่วนหนึง่ ของพิธีกรรม การเทศน์นี้จะต้องใช้ตวั บทพระคัมภีรอ์ ธิบาย ธรรมล�ำ้ ลึกแห่งความเชือ่ และกฎชีวติ คริสตชนตลอดปีพธิ กี รรม ดังนัน้ อย่าได้ละเว้นการเทศน์อธิบายพระคัมภีรเ์ ช่นนีใ้ นมิสซาวันอาทิตย์และ วันฉลองบังคับทีถ่ วายร่วมกับสัตบุรษุ นอกจากมีเหตุขดั ข้องทีส่ ำ� คัญ กว่า บทภาวนาของมวลชน 53 . ให้รอื้ ฟืน้ “บทภาวนาส่วนรวม” หรือทีเ่ รียกว่า “บทภาวนาของ มวลชน” หลังพระวรสารและการเทศน์ข้นึ มาใหม่ เฉพาะอย่างยิ่งใน วันอาทิตย์หรือในวันฉลองบังคับ เพื่อประชาสัตบุรุษจะได้มสี ่วนร่วม อธิษฐานภาวนาส�ำหรับพระศาสนจักร ผูม้ อี ำ� นาจปกครองบ้านเมือง ผูม้ คี วามต้องการต่างๆ ตลอดจนมนุษย์ทุกคนและความรอดพ้นของ โลกทั้งโลก39 ภาษาท้องถิ่นและละตินในมิสซา 54. อาจอนุญาตให้ใช้ภาษาท้องถิ่นได้อย่างเหมาะสมในบางส่วน ของมิสซาทีถ่ วายโดยมีสตั บุรษุ มาร่วม เฉพาะอย่างยิง่ ในบทอ่านและ บทภาวนาของมวลชน และตามสภาพท้องถิ่น ยังใช้ได้ในส่วนที่เป็น 39 เทียบ 1 ทธ 2:1-2

189

ของสัตบุรุษตามข้อ 36 ของธรรมนูญนี้ อย่างไรก็ดี ควรพยายามให้ สัตบุรษุ สวดหรือขับร้องบทประจ�ำมิสซาในภาษาละตินตอนทีเ่ ป็นของ สัตบุรุษพร้อมกันได้ด้วย

ถ้าทีใ่ ดเห็นสมควรใช้ภาษาท้องถิน่ ในมิสซาอย่างกว้างขวางกว่า นี้ ก็ให้ถือตามกฎที่บัญญัติไว้ในข้อ 40 ของธรรมนูญนี้ การรับศีลมหาสนิทในรูปปรากฏทั้งสอง 55. สภาสังคายนาส่งเสริมอย่างยิ่งให้สัตบุรุษมีส่วนร่วมในมิสซา อย่างสมบูรณ์ยงิ่ ขึน้ โดยรับพระวรกายขององค์พระผู้เป็นเจ้าทีไ่ ด้เสก ในมิสซาเดียวกันเมือ่ พระสงฆ์รบั ศีลแล้ว แม้วา่ ข้อก�ำหนดทางค�ำสอน ของสภาสังคายนาที่เมืองเตร็นท์ยงั มีผลบังคับ40 ในกรณีทสี่ นั ตะส�ำนัก ก�ำหนดไว้และตามค�ำตัดสินของพระสังฆราช อาจอนุญาตให้บรรพชิต นักบวชตลอดจนฆราวาส รับศีลมหาสนิทในรูปปรากฏทัง้ สองได้ เช่น ผู้บวชใหม่ในมิสซาที่เขารับศีลบวช ผู้ปฏิญาณถวายตนในมิสซาทีเ่ ขา ปฏิญาณตน และผูร้ บั ศีลล้างบาปในมิสซาที่ต่อจากพิธีล้างบาป เอกภาพของมิสซา 56. สองภาคที่ประกอบเป็นมิสซา คือ ภาควจนพิธกี รรมและภาค พิธีขอบพระคุณ มีความสัมพันธ์กนั อย่างแน่นแฟ้นจนท�ำให้ทงั้ สองภาค รวมเป็นการถวายคารวกิจเดียวกัน ดังนัน้ สภาสังคายนาศักดิส์ ทิ ธิจ์ งึ เตือนผูอ้ ภิบาลสัตบุรษุ อย่างแข็งขันให้เอาใจใส่สอนสัตบุรษุ ว่า ต้องร่วม พิธมี สิ ซาแต่ตน้ จนจบ เฉพาะอย่างยิง่ ในวันอาทิตย์และวันฉลองบังคับ 40 Session XXI, July 16, 1562. Doctrine on Communion under Both Species, chap. 1-3: Concilium Tridentinum. Diariorum, Actorum, Epistolarum, Tractatuum nova collectio ed.

Soc. Goerresiana, tome VIII (Freiburg in Br., 1919), 698-699.

190

การถวายสหบูชา 57. (วรรค 1) การถวายสหบูชามิสซาซึง่ เป็นการแสดงเอกภาพของ สังฆภาพอย่างเหมาะสมนัน้ ยังคงปฏิบตั อิ ยูใ่ นพระศาสนจักรทัง้ ตะวัน ออกและตะวันตกจนถึงทุกวันนี้ ดังนั้น สภาสังคายนา จึงเห็นสมควร ที่จะขยายสิทธิให้กว้างขึ้นที่จะถวายสหบูชามิสซาในกรณีต่อไปนี้

1) ก.ในวั น พฤหั ส บดีศั ก ดิ์สิท ธิ์ ทั้ง ในมิส ซาเสกน�้ำ มั น คริสมาและในมิสซาเวลาเย็น

ข. ในมิสซาเมือ่ มีการประชุมสภาสังคายนา การประชุม สภาพระสังฆราชและสมัชชาของสังฆมณฑล

ค. ในมิสซาแต่งตัง้ เจ้าอธิการอาราม

2) นอกจากนัน้ ยังถวายสหบูชาได้ตามค�ำอนุญาตของสมณะ ประมุขท้องถิ่นซึ่งมีหน้าที่พิจารณาตัดสินความเหมาะสม

ก. ในมิสซาประจ�ำอารามและในมิสซาเอกของวัดต่างๆ เพือ่ ประโยชน์ของสัตบุรษุ ไม่ตอ้ งการให้พระสงฆ์ทกุ คนทีอ่ ยูท่ นี่ นั่ แยกกัน ถวายมิสซา

ข. ในมิสซาที่มีการประชุมทุกรูปแบบของพระสงฆ์ ไม่ว่าพระสงฆ์สังกัดสังฆมณฑล หรือที่เป็นนักบวช

(วรรค 2) (1) เป็ น หน้ า ที่ ข องพระสั ง ฆราชที่ จ ะออก ข้อก�ำหนดเกี่ยวกับการถวายสหบูชามิสซาในสังฆมณฑลของตน

(2) อย่างไรก็ตาม พระสงฆ์ทกุ องค์ยงั คงมีสทิ ธิ ที่จะถวายมิสซาเป็นการส่วนตัวเสมอ แต่ไม่ใช่ในเวลาเดียวกัน ในวัด เดียวกัน และในวันพฤหัสบดีศักดิ์สิทธิ์

191

58. ให้แต่งจารีตพิธีใหม่ส�ำหรับการถวายสหบูชามิสซา และให้ แทรกไว้ในหนังสือจารีตพิธขี องพระสังฆราชและในหนังสือมิสซาจารีต โรมัน

บทที่ 3 : ศีลศักดิ์สิทธิ์อื่นๆ และสิ่งคล้ายศีล ธรรมชาติของศีลศักดิ์สิทธิ์ 59. ศีลศักดิส์ ทิ ธิม์ ไี ว้เพือ่ บันดาลความศักดิส์ ทิ ธิแ์ ก่มนุษย์ เพือ่ เสริม สร้างพระกายของพระคริสตเจ้า และเพือ่ ถวายคารวกิจแด่พระเจ้า ในฐานะทีเ่ ป็นเครือ่ งหมาย ยังมีจดุ ประสงค์เพือ่ ให้การสัง่ สอนอบรมด้วย ผู้รับศีลต้องมีความเชื่ออยู่ก่อนแล้ว แต่ถ้อยค�ำและจารีตพิธีของ ศีลศักดิ์สิทธิ์ก็ยังหล่อเลี้ยง เสริมพลังและแสดงความเชื่อให้ปรากฏ ด้วย เพราะเหตุนี้ ศีลศักดิ์สิทธิ์จึงได้ชื่อว่า “ศีลแห่งความเชื่อ” ศีลศักดิ์สิทธิ์ประทานพระหรรษทานก็จริง แต่การประกอบพิธี ศีลศักดิ์สิทธิ์ยังจัดเตรียมสัตบุรุษอย่างดีให้รับพระหรรษทานอย่างมี ประสิทธิผล เพื่อถวายเกียรติแด่พระเจ้าอย่างเหมาะสม และปฏิบัติ ความรัก

ดังนัน้ จึงส�ำคัญอย่างยิง่ ยวดทีส่ ตั บุรษุ จะต้องเข้าใจเครือ่ งหมาย ของศีลศักดิส์ ทิ ธิโ์ ดยง่าย และเอาใจใส่ไปรับศีลศักดิส์ ทิ ธิบ์ อ่ ยๆ เพราะ ศีลศักดิส์ ทิ ธิต์ ั้งขึ้นไว้ก็เพื่อหล่อเลี้ยงชีวิตคริสตชน 60. พระศาสนจักร มารดาศักดิ์สิทธิ์ยังตั้งสิ่งคล้ายศีลไว้ด้วย สิ่ง คล้ายศีล คือ เครื่องหมายศักดิ์สิทธิ์ซึ่งคล้ายกับศีลศักดิ์สิทธิ์ แสดง และประสาทผล โดยเฉพาะผลฝ่ายจิต โดยอาศัยการวอนขอของ

192

พระศาสนจักร สิง่ คล้ายศีลนีเ้ ตรียมมนุษย์ให้พร้อมที่จะรับผลส�ำคัญ ของศี ล ศั ก ดิ์ สิ ท ธิ์ และท� ำ ให้ สถานการณ์ต่างๆ ของชีวิตได้รับ ความศักดิ์สทิ ธิ์ด้วย 61. ดังนัน้ พิธกี รรมของศีลศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละสิง่ คล้ายศีลจึงบังเกิดผล ให้เหตุการณ์เกือบทุกอย่างในชีวิตของสัตบุรุษที่เตรียมตัวอย่างดีได้ รั บ ความศั ก ดิ์ สิ ท ธิ์ อ าศั ย พระหรรษทานซึ่ ง หลั่ ง ไหลออกมาจาก พระธรรมล�ำ้ ลึกปัสกาเกี่ยวกับพระทรมาน การสิ้นพระชนม์ และการ กลับคืนพระชนมชีพของพระคริสตเจ้า พระธรรมล�ำ้ ลึกนีเ้ ป็นบ่อเกิด และประสิทธิผลของศีลศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละสิง่ คล้ายศีลทุกประการ จึงแทบ ไม่มีการใช้วัสดุใดๆ อย่างถูกต้อง ที่ไม่อาจน�ำความศักดิ์สิทธิ์ให้แก่ มนุษย์และถวายสรรเสริญแด่พระเจ้าได้ การปรับปรุงพิธีประกอบศีลศักดิ์สิทธิ์และสิ่งคล้ายศีล 62. ในช่วงเวลาทีผ่ า่ นมา รายละเอียดบางประการของพิธไี ด้แทรก เข้าไปในการประกอบศีลศักดิ์สิทธิ์และสิง่ คล้ายศีล ท�ำให้คนในสมัยนี้ เข้าใจลักษณะและจุดหมายของศีลศักดิส์ ทิ ธิแ์ ละสิง่ คล้ายศีลได้นอ้ ยลง จึงจ�ำเป็นต้องปรับปรุงบางสิง่ บางอย่างให้เหมาะสมกับสภาพในสมัย ของเรา สภาสังคายนาจึงก�ำหนดให้ปรับปรุงแก้ไขพิธตี า่ งๆ ดังต่อไปนี้ ภาษาที่ใช้ 63. หลายครั้งในการประกอบพิธีศีลศักดิ์สิทธิ์และสิ่งคล้ายศีล การใช้ภาษาท้องถิ่นอาจมีประโยชน์มากส�ำหรับสัตบุรุษ จึงควรใช้ ภาษาท้องถิ่นให้มากขึ้น ตามกฎเกณฑ์ต่อไปนี้

193

(ก) ในการประกอบพิธีศีลศักดิ์สิทธิ์และสิ่งคล้ายศีล อนุญาต ให้ใช้ภาษาท้องถิ่นได้ตามที่ก�ำหนดไว้ในข้อ 36

(ข) ให้ผมู้ อี ำ� นาจปกครองท้องถิน่ ตามทีก่ ล่าวไว้ในข้อ 22 วรรค 2 ของธรรมนูญฉบับนี้ จัดเตรียมหนังสือจารีตพิธเี ฉพาะของแต่ละแห่ง ตามหนังสือจารีตพิธโี รมันทีอ่ อกใหม่โดยเร็วทีส่ ดุ ให้สอดคล้องกับความ ต้องการของแต่ละท้องถิ่นรวมทั้งในเรื่องภาษาด้วย หนังสือเฉพาะ ท้องถิ่นเหล่านี้จะใช้ได้เมื่อสันตะส�ำนักได้ตรวจรับรองแล้ว ในการ แต่งหนังสือพิธีต่างๆ หรือประมวลพิธีพิเศษเหล่านี้ อย่าละเว้นที่จะ พิมพ์คำ� อธิบายส�ำหรับพิธตี า่ งๆ ไว้ขา้ งหน้าเช่นเดียวกับในหนังสือจารีต พิธีโรมัน ไม่ว่าจะเป็นค�ำอธิบายจะเกี่ยวกับการอภิบาลสัตบุรุษหรือ เกี่ยวกับกฎพิธี หรือเป็นค�ำอธิบายที่มีความส�ำคัญพิเศษด้านสังคม กระบวนการรับคริสตชนใหม่ 64. ให้รอื้ ฟืน้ กระบวนการรับผูใ้ หญ่เข้าเป็นคริสตชน ซึง่ แบ่งเป็นหลาย ขั้นตอน และจะต้องปฎิบัติตามค�ำวินิจฉัยของสมณะประมุขท้องถิ่น โดยวิธนี ี้ ควรก�ำหนดช่วงเวลาเรียนค�ำสอนและอบรมอย่างเหมาะสม ให้มกี ารประกอบพิธศี กั ดิส์ ทิ ธิเ์ ป็นขัน้ ตอน เพือ่ จะเป็นเวลาทีค่ อ่ ยๆ น�ำ ความศักดิ์สทิ ธิ์มาให้ การปรับปรุงพิธีประกอบศีลล้างบาป 65. ในดินแดนมิสซัง นอกจากพิธเี ฉพาะทีเ่ คยใช้ตามธรรมประเพณี คริสตชนแล้ว ยังอนุญาตให้นำ� องค์ประกอบบางประการทีเ่ ป็นประเพณี เข้าสู่ความเป็นผู้ใหญ่ของท้องถิน่ มาใช้ ถ้าปรับให้สอดคล้องกับจารีต พิธขี องคริสตชนได้ ตามทีก่ ำ� หนดไว้ในข้อ 37-40 ของธรรมนูญฉบับนี้

194

66. ให้ปรับปรุงแก้ไขจารีตพิธีประกอบศีลล้างบาปผู้ใหญ่ทั้งสอง แบบคือแบบธรรมดาและแบบสง่า โดยค�ำนึงถึงการรื้อฟื้นกระบวน รับผู้ใหญ่เข้าเป็นคริสตชน ให้เพิม่ มิสซาเฉพาะ “ส�ำหรับการประกอบ พิธีศีลล้างบาป” ไว้ในหนังสือมิสซาโรมันด้วย 67. ให้ปรับปรุงแก้ไขจารีตพิธีส�ำหรับศีลล้างบาปเด็กเล็กๆ ให้ สอดคล้องกับสภาพจริงของเด็กอ่อน นอกจากนัน้ บทบาทและหน้าที่ ของบิดามารดาและพ่อแม่อปุ ถัมภ์ จะต้องปรากฏชัดในจารีตพิธดี ้วย 68. จารีตพิธศี ลี ล้างบาปควรมีหลายแบบ ซึง่ สมณะประมุขท้องถิน่ จะพิจารณาให้ใช้ได้ในกรณีที่มีผู้รับ ศีลล้า งบาปเป็ น จ� ำ นวนมาก นอกจากนั้น ให้จัดท�ำจารีตพิธีแบบสั้นไว้ส�ำหรับใช้ในดินแดนมิสซัง โดยผู้สอนค�ำสอนและสัตบุรุษทั่วไป ในกรณีล้างบาปผู้ใกล้จะตาย และไม่มีพระสงฆ์หรือสังฆานุกร 69. แทนที่จะเรียกพิธีตามที่เคยใช้ว่า “พิธีเพิ่มเติมทดแทนจารีต พิธที ลี่ ะเว้นไว้ ไม่ได้ประกอบส�ำหรับเด็กทีไ่ ด้รบั ศีลล้างบาปแล้ว” ให้ จัดท�ำจารีตพิธใี หม่ ซึง่ บอกชัดเจนและเหมาะสมกว่าว่า เมือ่ เด็กได้รบั ศีลล้างบาปโดยใช้จารีตพิธีแบบสั้น เขาก็ได้เข้าอยู่ในพระศาสนจักร แล้ว

เช่นเดียวกัน ให้จดั ท�ำจารีตพิธใี หม่สำ� หรับผูท้ ไี่ ด้รบั ศีลล้างบาป อย่างถูกต้อง แล้วเข้ามาเป็นคาทอลิก เพื่อพิธนี จ้ี ะแสดงว่าเขาเข้ามา มีความสนิทสัมพันธ์กับพระศาสนจักรอย่างสมบูรณ์ 70. นอกเทศกาลปัสกา อาจเสกน�้ำส�ำหรับล้างบาปได้ในเวลา ประกอบพิธีศลี ล้างบาป โดยใช้สูตรแบบสัน้ ที่ได้รับการรับรองแล้ว

195

การปรับปรุงแก้ไขพิธีศีลก�ำลัง 71. ให้ปรับปรุงแก้ไขจารีตพิธศี ลี ก�ำลังด้วย เพือ่ แสดงให้เห็นชัดยิง่ ขึ้นว่า ศีลศักดิ์สิทธิ์นี้มีความสัมพันธ์ใกล้ชดิ กับกระบวนการรับผูใ้ หญ่ เป็นคริสตชน ดังนัน้ ก่อนรับศีลก�ำลังจึงควรอย่างยิง่ ให้รอื้ ฟืน้ ค�ำปฏิญาณ ที่เคยให้ไว้เมื่อรับศีลล้างบาป

ถ้าเห็นสมควร อาจประกอบพิธีศีลก�ำลังได้ในระหว่างมิสซา แต่ถ้าจะประกอบศีลก�ำลังนอกมิสซา ให้เตรียมสูตรที่จะต้องใช้เป็น บทน�ำส�ำหรับศีลนี้ไว้ด้วย การปรับปรุงแก้ไขพิธีศีลอภัยบาป 72. ให้ปรับปรุงแก้ไขจารีตพิธแี ละสูตรของศีลอภัยบาป เพือ่ แสดง ลักษณะและผลของศีลนีอ้ ย่างชัดเจนยิ่งขึ้น ศีลเจิมคนไข้ 73. “ศีลทาสุดท้าย” หรือทีถ่ กู กว่านัน้ ควรเรียกว่า “ศีลเจิมคนไข้” ไม่เป็นเพียงศีลส�ำหรับผู้ที่ใกล้จะตายเท่านัน้ ดังนั้น เวลาเหมาะที่จะ รับศีลนีจ้ งึ เริม่ ตัง้ แต่สตั บุรษุ อยูใ่ นอันตรายจะตายเพราะความเจ็บป่วย หรือเพราะวัยชรา 74. นอกจากพิธีของศีลเจิมคนไข้และศีลเสบียงที่แยกจากกัน ให้ จัดท�ำจารีตพิธีใหม่อีกแบบหนึ่งที่มีความต่อเนื่องกัน ให้คนไข้รับ ศีลอภัยบาปก่อน แล้วจึงรับศีลเจิมและศีลเสบียง 75. ให้ปรับจ�ำนวนการเจิมน�้ำมันศีลศักดิ์สิทธิ์กับสถานการณ์ ให้ ปรับปรุงแก้ไขบทภาวนาส�ำหรับพิธีเจิมคนไข้ให้เหมาะกับสภาพของ ผู้ป่วยที่รับศีลนี้

196

การปรับปรุงแก้ไขพิธีศีลบวช 76. ให้ปรับปรุงแก้ไขพิธีศีลบวชขั้นต่างๆ ทั้งจารีตพิธีและตัวบท ที่ใช้ ค�ำตักเตือนของพระสังฆราช เมื่อเริ่มประกอบศีลบวชพระสงฆ์ หรือพระสังฆราช จะกล่าวเป็นภาษาท้องถิ่นก็ได้

ในการบวชพระสังฆราช อนุญาตให้พระสังฆราชทุกองค์ทร่ี ว่ ม พิธบี วชปกมือได้ การปรับปรุงแก้ไขพิธีศีลสมรส 77. ให้ปรับปรุงแก้ไขพิธศี ลี สมรสซึง่ มีอยู่ในหนังสือจารีตพิธโี รมัน และท�ำให้สมบูรณ์ เพือ่ แสดงให้เห็นพระหรรษทานของศีลศักดิส์ ทิ ธิน์ ี้ ชัดเจนยิ่งขึ้น และเน้นถึงหน้าที่ของคู่บ่าวสาว

“ถ้าในการประกอบพิธีศีลสมรส ท้องถิ่นใดเคยใช้ประเพณี และจารีตพิธีอื่นที่น่ายกย่อง สภาสังคายนานีก้ ป็ รารถนาอย่างยิง่ ให้ รักษาประเพณีและจารีตพิธีเหล่านั้นไว้”41

นอกจากนี้ สมณะผู้มีอำ�นาจปกครองท้องถิ่นตามที่กล่าวใน ข้อ 22 วรรค 2 ของสังฆธรรมนูญนี้ มีอำ�นาจตามข้อ 63 ที่จะจัดทำ� จารีตพิธีเฉพาะของตน ให้เข้ากับประเพณีท้องถิน่ และประชาชน โดย รักษากฎให้พระสงฆ์ประธานในพิธี ต้องถามและรับความสมัครใจของ คู่สมรส 78. โดยปกติให้ประกอบพิธศี ลี สมรสในระหว่างมิสซา หลังจากอ่าน พระวรสารและเทศน์แล้ว ก่อนจะสวด “บทภาวนาของมวลชน” ให้แก้ไข 41 สังคายนาแห่งเตร็นท์, Session XXIV, November 11, 1563, On Reform, chap. I. Cf. Roman Ritual, title VIII, chap. II, n. 6.

197

บทภาวนาอวยพรเจ้าสาว เพือ่ เน้นให้เห็นว่าคูบ่ า่ วสาวมีหน้าทีเ่ สมอกัน ที่จะต้องซื่อสัตย์ต่อกัน บทภาวนานี้ใช้ภาษาท้องถิ่นได้

ถ้าประกอบพิธีศีลสมรสนอกมิสซา ให้อ่านบทจดหมายและ พระวรสารของมิสซาสำ�หรับคู่บ่าวสาวเมื่อเริ่มพิธี และต้องอวยพรคู่ บ่าวสาวทุกครั้ง การปรับปรุงแก้ไขสิ่งคล้ายศีล 79. ให้ปรับปรุงแก้ไขสิง่ คล้ายศีล โดยค�ำนึงถึงหลักการพืน้ ฐานให้ สัตบุรุษมีส่วนร่วมโดยรู้ตัว แข็งขันและเข้าใจง่าย และต้องค�ำนึงถึง ความต้องการในสมัยของเราด้วย ในการปรับปรุงแก้ไขหนังสือจารีต พิธีต่างๆ ตามข้อ 63 จะเพิ่มสิ่งคล้ายศีลใหม่ขึ้นอีกก็ได้ถ้าจ�ำเป็น

บทภาวนาอวยพรที่สงวนไว้สำ�หรับพระสังฆราชและสมณะ ประมุขท้องถิ่น ควรมีจำ�นวนน้อย

ควรจัดให้มีสงิ่ คล้ายศีลบางประการทีฆ่ ราวาสซึง่ มีคณ ุ สมบัติ เหมาะสมอาจประกอบได้ อย่างน้อยในบางกรณี และตามการวินจิ ฉัย ของสมณะประมุขท้องถิ่น การปฏิญาณตนเป็นนักบวช 80. ให้ปรับปรุงแก้ไขจารีตพิธถี วายตนของหญิงพรหมจารี ตามทีม่ ี อยูแ่ ล้วในหนังสือจารีตพิธีโรมันของพระสังฆราช

นอกจากนั้ น ให้ จั ด เตรี ย มจารี ต พิ ธี ก ารปฏิ ญ าณตนและ การรือ้ ฟืน้ การปฏิญาณตนของนักบวช จารีตพิธนี ตี้ อ้ งมีเนือ้ หาเป็นหนึง่ เดียว เรียบง่าย และสง่างาม ผูป้ ฏิญาณตนหรือรือ้ ฟืน้ การปฏิญาณใน

198

มิสซาจะต้องใช้จารีตพิธีนี้ นอกจากจะได้รับสิทธิพิเศษเป็นอย่างอื่น

การปฏิญาณตนเป็นนักบวช ควรประกอบในมิสซา

การปรับปรุงจารีตพิธีปลงศพ 81. จารีตพิธีปลงศพ จะต้องแสดงให้เห็นลักษณะธรรมล�้ำลึก ปัสกาของความตายแบบคริสตชนอย่างเด่นชัดยิ่งขึ้น และจะต้อง สอดคล้องกับสภาพแวดล้อมและประเพณีของแต่ละท้องถิน่ ยิง่ ขึน้ แม้ ในการใช้สขี องอาภรณ์ในพิธกี รรมด้วย 82. ให้ปรับปรุงแก้ไขจารีตพิธีปลงศพเด็กเล็ก และให้มีมิสซา เฉพาะสำ�หรับพิธีนี้ด้วย

บทที่ 4 พิธีกรรมทำ�วัตร (Officium Divinum) 83. พระเยซูคริสตเจ้า พระมหาสมณะแห่งพันธสัญญาใหม่นริ นั ดร ทรงรับธรรมชาติมนุษย์ ทรงน�ำบทเพลงทีข่ บั ร้องตลอดนิรนั ดรในสวรรค์ เข้ามาในโลกถิน่ เนรเทศนี้ พระองค์ทรงรวมมนุษย์ทกุ คนเข้ามาสนิทกับ พระองค์ บันดาลให้เขาร่วมขับร้องสรรเสริญพระเจ้าพร้อมกับพระองค์ ด้วย

พระองค์ยงั ทรงปฏิบตั หิ น้าทีส่ มณะนีต้ อ่ ไปในพระศาสนจักร ซึง่ สรรเสริญองค์พระผู้เป็นเจ้าโดยไม่หยุดหย่อน และวอนขอพระองค์ เพื่อความรอดพ้นของมนุษย์ทั้งโลก ไม่เพียงโดยประกอบพิธีบูชา ขอบพระคุณเท่านั้น แต่ยังใช้วิธีอื่นๆ อีกด้วย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง

199

การประกอบพิธีกรรมท�ำวัตร 84. พิธกี รรมท�ำวัตรจัดตัง้ ขึน้ มาตามธรรมประเพณีคริสตชนตัง้ แต่ โบราณ เพื่อถวายการสรรเสริญแด่พระเจ้า ท�ำให้เวลาทั้งกลางวัน กลางคืนศักดิส์ ทิ ธิ์ ทุกครัง้ ทีพ่ ระสงฆ์หรือผูอ้ นื่ ซึง่ พระศาสนจักรแต่งตัง้ ให้ปฏิบตั หิ น้าทีน่ ี้ หรือแม้กระทัง่ สัตบุรษุ ทีอ่ ธิษฐานภาวนาร่วมกับพระ สงฆ์ตามรูปแบบทีพ่ ระศาสนจักรรับรอง เขาก็เป็นเสียงของเจ้าสาวซึง่ สนทนากับเจ้าบ่าว ยิง่ กว่านัน้ ยังเป็นค�ำอธิษฐานภาวนาทีพ่ ระคริสตเจ้า พร้อมกับพระวรกายถวายแด่พระบิดาเจ้า 85. ดังนั้น ทุกคนที่ปฏิบัติเช่นนี้ ก็ทำ�หน้าที่ของพระศาสนจักร และยังมีส่วนร่วมในศักดิ์ศรีสูงส่งของพระศาสนจักรในฐานะเจ้าสาว ของพระคริสตเจ้า เพราะขณะที่สรรเสริญพระเจ้า เขาก็ยืนอยู่เฉพาะ พระบัลลังก์ของพระเจ้าในนามของพระศาสนจักรมารดา คุณค่าด้านการอภิบาลของพิธีกรรมทำ�วัตร 86. พระสงฆ์ผปู้ ฏิบตั หิ น้าทีอ่ ภิบาลสัตบุรษุ จะต้องถวายค�ำสรรเสริญ เช่นนีด้ ว้ ยใจกระตือรือร้นยิง่ ขึน้ ถ้าเขาส�ำนึกอย่างลึกซึง้ จะต้องปฏิบตั ิ ตามค�ำเตือนของนักบุญเปาโลทีว่ า่ “จงอธิษฐานภาวนาอย่างสม�ำ่ เสมอ” (1 ธส 5:17) เพราะองค์พระผูเ้ ป็นเจ้าเท่านัน้ ทรงบันดาลให้ศาสนบริการ ของเขาพัฒนาและมีประสิทธิผลมากยิง่ ขึน้ ตามพระวาจาว่า “ถ้าไม่มี เรา ท่านก็ทำ� อะไรไม่ได้เลย” (ยน 15:5) ดังนัน้ เมือ่ บรรดาอัครสาวก แต่งตัง้ สังฆานุกร จึงกล่าวว่า “ส่วนเราจะอุทศิ ตนอธิษฐานภาวนาและ ประกาศพระวาจา” (กจ 6 :4)

200

87. เพื่อให้พระสงฆ์หรือสมาชิกอื่นๆ ของพระศาสนจักรปฏิบัติ หน้าทีป่ ระกอบพิธกี รรมท�ำวัตรได้ดแี ละสมบูรณ์ยงิ่ ขึน้ ในสภาพแวดล้อม ปั จ จุ บั น สภาสั ง คายนาศั ก ดิ์ สิ ท ธิ์ ซึ่ ง ปฏิ บั ติ ง านฟื ้ น ฟู พิ ธี ก รรมที่ สันตะส�ำนักได้เริม่ ด้วยดีมาก่อนหน้านัน้ แล้วต่อไป จึงเห็นว่าควรก�ำหนด เกี่ยวกับพิธีกรรมท�ำวัตรตามจารีตโรมัน ดังต่อไปนี้

ทบทวนล�ำดับการท�ำวัตรให้ตรงกับช่วงเวลาของวัน 88. จุดหมายของพิธกี รรมท�ำวัตร คือ ท�ำให้ชว่ งเวลาของแต่ละวัน ศักดิส์ ทิ ธิ์ ดังนัน้ จึงต้องทบทวนล�ำดับการท�ำวัตรตามทีเ่ คยปฏิบตั มิ า ให้ตรงกับช่วงเวลาจริงทีต่ ้องท�ำเท่าทีจ่ ะเป็นไปได้ โดยค�ำนึงถึงสภาพ ชีวติ ในปัจจุบนั โดยเฉพาะอย่างยิง่ สภาพชีวติ ของผูป้ ฏิบตั งิ านประกาศ ข่าวดี กฎเกณฑ์ฟื้นฟูพธิ ีกรรมท�ำวัตร 89. ดังนั้น ในการฟื้นฟูพิธีกรรมท�ำวัตรให้ปฏิบัติตามกฎเกณฑ์ ดังต่อไปนี้

( ก ) ตามประเพณีน่าเคารพของพระศาสนจักรสากล การ ท�ำวัตรเช้า (เลาเดส) และการท�ำวัตรเย็น (เวสเปรัส) เป็นชั่วโมงหลัก ของพิธกี รรมท�ำวัตรประจ�ำวัน จึงต้องถือว่า ชัว่ โมงทัง้ สองนีเ้ ป็นเวลา เอก และต้องประกอบในเวลาเช้าและเย็นจริงๆ

( ข ) ควรจัดให้พธิ กี รรมท�ำวัตรค�ำ ่ (คอมเปลโตรีอมุ ) เหมาะกับ การจบของแต่ละวัน

( ค ) ชัว่ โมงทีเ่ รียกว่า “มาตูตนี มุ ” ควรมีลกั ษณะเป็นการอธิษฐาน ภาวนาเวลากลางคืนส�ำหรับผู้ที่ประกอบพิธีกรรมท�ำวัตรร่วมกันใน

201

โบสถ์เหมือนแต่กอ่ น แต่กใ็ ห้ปรับปรุงในรูปแบบทีจ่ ะใช้ภาวนาได้ตลอด วันไม่ว่าชั่วโมงใด และให้มีจ�ำนวนเพลงสดุดนี ้อยลง และให้มีบทอ่าน ยาวขึ้น

( ง ) ให้ยกเลิกชั่วโมงที่เรียกว่า “ปรีมา”

( จ ) ถ้ามีพธิ กี รรมท�ำวัตรร่วมกันในโบสถ์ ยังคงต้องรักษาชัว่ โมงที่ เรียกว่า “แตร์ซอี า เซ็กสตา โนนา” ไว้ต่อไป ถ้าไม่สวดพร้อมกันใน โบสถ์ อนุญาตให้เลือกชัว่ โมงใดชัว่ โมงหนึง่ ในจ�ำนวนสามนีแ้ ล้วแต่ว่า จะประกอบพิธกี รรมนี้เวลาใด พิธีกรรมทำ�วัตรเป็นบ่อเกิดความเลื่อมใสศรัทธา 90. พิธกี รรมท�ำวัตรในฐานะทีเ่ ป็นการอธิษฐานภาวนาทางการของ พระศาสนจักร เป็นบ่อเกิดความเลื่อมใสศรัทธาและเป็นอาหารหล่อ เลีย้ งการภาวนาส่วนตัว ดังนัน้ จึงขอเตือนบรรดาพระสงฆ์และทุกคน ทีม่ สี ว่ นประกอบพิธกี รรมท�ำวัตรให้ปฏิบตั เิ ช่นนีโ้ ดยมีจติ ใจสอดคล้อง กับเสียงที่เปล่งออกมา และเพื่อจะปฏิบัตเิ ช่นนี้ได้ดีขึ้น เขาควรศึกษา พิธกี รรมและพระคัมภีร์โดยเฉพาะอย่างยิง่ เพลงสดุดใี ห้มคี วามรู้ดยี งิ่ ขึ้น

ในการฟื้นฟูพิธีกรรม พิธีกรรมท�ำวัตรตามจารีตโรมันซึ่งเป็น ขุมทรัพย์ลำ�้ ค่ามายาวนานควรได้รบั การปรับปรุง เพือ่ ทุกคนทีร่ บั มอบ หมายให้ประกอบพิธีนี้จะได้ใช้อย่างกว้างขวางและสะดวกยิ่งขึ้น การจัดแบ่งเพลงสดุดี 91. เพือ่ ให้ลำ�ดับชัว่ โมงทำ�วัตรตามทีเ่ สนอไว้ในข้อ 89 ปฏิบตั ไิ ด้จริง ควรจัดแบ่งเพลงสดุดที ง้ั 150 บท ไม่ใช่สำ�หรับระยะเวลาเพียงสัปดาห์

202

เดียว แต่สำ�หรับระยะเวลาที่ยาวกว่านั้น

งานปรับปรุงแก้ไขเพลงสดุดซี งึ่ ได้เริม่ มาอย่างดีแล้วควรท�ำต่อ ไปให้เสร็จเร็วทีส่ ดุ โดยค�ำนึงถึงการใช้ภาษาละตินอย่างทีค่ ริสตชนเคยใช้ ในพิธกี รรมและบทขับร้อง ตามธรรมประเพณีของพระศาสนจักรจารีต ละติน กฎเกณฑ์ในการเลือกบทอ่าน 92. เกี่ยวกับบทอ่าน ให้ปฏิบัติตามกฎต่อไปนี้

ก. ให้จดั บทอ่านจากพระคัมภีรอ์ ย่างทีว่ า่ คริสตชนเข้าถึงขุมทรัพย์ ของพระวาจาได้อย่างกว้างขวางและสะดวกยิ่งขึ้น

ข. ให้เอาใจใส่มากขึน้ ในการเลือกบทอ่านจากข้อเขียนของบรรดา ปิตาจารย์ นักปราชญ์และนักเขียนของพระศาสนจักร

ค. ควรตรวจสอบเรื่องราว “การรับทรมานของมรณสักขี” หรื อ “ชี ว ประวั ติ ข องนั ก บุ ญ ” ให้ ถู ก ต้ อ งตรงกั บ ความจริ ง ทาง ประวัติศาสตร์ การปรับปรุงแก้ไขบทเพลงสรรเสริญ 93. ควรปรับปรุงแก้ไขบทเพลงสรรเสริญ (Hymns) ให้ตรงกับ ต้นฉบับดัง้ เดิมเท่าทีจ่ ะเห็นว่าเป็นประโยชน์ โดยตัดหรือเปลีย่ นแปลง ข้อความทีม่ ลี กั ษณะเป็นนิยาย หรือไม่เหมาะกับความเลือ่ มใสศรัทธา แบบคริสตชน ควรรับบทเพลงสรรเสริญอืน่ ทีพ่ บได้ในประมวลบทเพลง สรรเสริญต่างๆ มาใช้ด้วยตามความเหมาะสม

203

94. การประกอบพิธีกรรมท�ำวัตรชั่วโมงต่างๆ ควรปฏิบัติให้ตรง กับเวลาที่ก�ำหนดไว้ส�ำหรับแต่ละชั่วโมงเท่าที่จะท�ำได้ เพื่อท�ำให้ วันเวลาศักดิ์สิทธิ์ และเพื่อให้พิธีกรรมท�ำวัตรเกิดผลฝ่ายจิตใจ อย่างแท้จริง ผู้มีหน้าที่ต้องประกอบพิธีกรรมทำ�วัตร 95. หมู่คณะซึ่งมีหน้าที่ต้องประกอบพิธีกรรมท�ำวัตรพร้อมกันใน โบสถ์ นอกจากมิสซาประจ�ำหมู่คณะแล้ว ยังต้องท�ำวัตรพร้อมกัน ทุกวันอีกด้วย คือ

ก. บุคคลเหล่านีต้ อ้ งประกอบพิธกี รรมท�ำวัตรทัง้ หมด คือ คณะ นักบวชสงฆ์ประจ�ำโบสถ์ (Orders of Canons) นักพรตชายหญิงที่อยู่ ประจ�ำในอาราม รวมทั้งนักบวชอื่นๆ ที่มีสิทธิหรือข้อบังคับตาม ธรรมนูญต้องประกอบพิธีกรรมท�ำวัตรพร้อมกันในโบสถ์

ข. บุคคลเหล่านี้ต้องประกอบพิธีกรรมท�ำวัตรบางส่วน ที่ ประมวลกฎหมายของพระศาสนจักรหรือกฎพิเศษบังคับ คือ คณะสงฆ์ ประจ�ำอาสนวิหารหรือประจ�ำวัดอืน่ ๆ (Cathedral or Collegiate Chapters)

ค. สมาชิกทุกคนของหมูค่ ณะทีก่ ล่าวมานีซ้ งึ่ ได้รบั ศีลบวช หรือ ปฏิญาณตนอย่างสง่าแล้ว ยกเว้นผูท้ ำ� หน้าทีน่ อกเขตพรต (Lay brothers) ต้องประกอบพิธกี รรมท�ำวัตรเป็นส่วนตัวตามชัว่ โมงทีก่ ฎพระศาสนจักร ก�ำหนดไว้ ถ้าไม่ประกอบพิธพี ร้อมกันในโบสถ์ 96. พระสังฆราช พระสงฆ์และสังฆานุกรทีไ่ ม่มหี น้าทีต่ อ้ งประกอบ พิธกี รรมท�ำวัตรพร้อมกันในโบสถ์ ต้องประกอบพิธกี รรมท�ำวัตรทัง้ หมด ทุกวัน เป็นส่วนตัวหรือร่วมกับผู้อ่นื ตามที่บัญญัตไิ ว้ในข้อ 89

204

97. ควรให้ ห นั ง สื อ พิ ธี ก รรมก� ำ หนดรายละเอี ย ดเกี่ ย วกั บ การประกอบพิธีกรรมอื่นแทนการประกอบพิธีกรรมท�ำวัตรไว้ตาม ความเหมาะสม

ในกรณีพิเศษและมีเหตุผลสมควร สมณะประมุขท้องถิ่นอาจ ยกเว้นให้ผู้ใต้บังคับบัญชาไม่ต้องประกอบพิธีกรรมท�ำวัตรบางส่วน หรือทั้งหมด รวมทัง้ เปลี่ยนให้ประกอบกิจการอื่นแทนก็ได้ 98. สมาชิกของสถาบันทีม่ งุ่ หาความดีพร้อม ถ้าประกอบพิธกี รรม ทำ�วัตรเพียงส่วนใดส่วนหนึ่งตามธรรมนูญ ก็นับได้ว่าเขาปฏิบัติการ อธิษฐานภาวนาทางการของพระศาสนจักรด้วย

ในทำ�นองเดียวกัน ถ้าเขาประกอบพิธีกรรมทำ�วัตรแบบย่อ (short office) ตามทีธ่ รรมนูญของคณะกำ�หนด เขาก็ปฏิบตั กิ ารอธิษฐาน ภาวนาทางการของพระศาสนจักรด้วย แต่บททำ�วัตรนัน้ ต้องแต่งตาม รูปแบบของพิธีกรรมทำ�วัตร และได้การรับรองอย่างถูกต้องแล้ว การประกอบพิธีกรรมทำ�วัตรร่วมกัน 99. การประกอบพิธกี รรมท�ำวัตรเป็นเสียงของพระศาสนจักร คือ เป็นเสียงของพระกายทิพย์ทงั้ หมดซึง่ ถวายสรรเสริญพระเจ้าอย่างเป็น ทางการ จึงสมควรทีผ่ ไู้ ด้รบั ศีลบวชซึง่ ไม่จำ� เป็นต้องประกอบพิธกี รรม ท�ำวัตรพร้อมกันในโบสถ์ และโดยเฉพาะพระสงฆ์ที่อยู่ด้วยกันหรือ มาประชุมกัน จะประกอบพิธกี รรมท�ำวัตรอย่างน้อยส่วนหนึง่ ร่วมกัน

ทุกคนที่มีหน้าที่ประกอบพิธีกรรมท�ำวัตรพร้อมกันในโบสถ์ หรือที่อื่น ควรปฏิบัติหน้าที่ที่ได้รับมอบหมายนี้อย่างดีที่สุด มีความ เลื่อมใสศรัทธาภายใน และมีอากัปกิริยาภายนอกอย่างเหมาะสม

205

ยิ่งกว่านั้น ควรประกอบพิธีกรรมทำ�วัตรโดยขับร้องตาม ความเหมาะสม ทั้งในการประกอบพิธีพร้อมกันในโบสถ์หรือที่อื่น สัตบุรุษควรมีส่วนร่วมประกอบพิธีกรรมทำ�วัตร 100. ผู้อภิบาลสัตบุรุษควรเอาใจใส่ให้ประกอบพิธีกรรมท�ำวัตร ชั่วโมงส�ำคัญ โดยมีสัตบุรุษมาร่วมพิธีในโบสถ์ เฉพาะอย่างยิ่งการ ท�ำวัตรเย็น (เวสเปรัส) ในวันอาทิตย์และวันสมโภช ควรแนะน�ำฆราวาส ให้ประกอบพิธีกรรมท�ำวัตรพร้อมกับพระสงฆ์ หรือร่วมกันเป็นกลุ่ม หรือเป็นการส่วนตัว ภาษาของพิธีกรรมท�ำวัตร 101. (1) ตามธรรมประเพณียาวนานของจารีตละติน ควรรักษา ภาษาละตินไว้ในการประกอบพิธีกรรมท�ำวัตรของผู้ได้รับศีลบวช ถึงกระนั้น สมณะประมุขอาจอนุญาตให้ใช้ค�ำแปลเป็นภาษาท้องถิ่น ที่ได้จัดท�ำขึ้นตามกฎข้อ 36 เป็นรายบุคคลส�ำหรับพระสงฆ์บางคน ทีก่ ารใช้ภาษาละตินเป็นอุปสรรคใหญ่ในการประกอบพิธกี รรมท�ำวัตร ได้อย่างเหมาะสม

( 2 ) ผู้มีอ�ำนาจปกครองอาจอนุญาตให้ใช้ภาษาท้องถิ่นใน การประกอบพิธกี รรมท�ำวัตร ส�ำหรับนักบวชหญิงและสมาชิกสถาบัน ทีม่ งุ่ หาความดีพร้อม ทัง้ ชายทีไ่ ม่ได้รบั ศีลบวชและหญิง แม้จะประกอบ พิธีในโบสถ์ แต่ค�ำแปลนัน้ ต้องเป็นค�ำแปลที่ได้รับการรับรองแล้ว

( 3 ) ผูไ้ ด้รบั ศีลบวชทีม่ หี น้าทีต่ อ้ งประกอบพิธกี รรมท�ำวัตร ถ้า ประกอบพิธเี ป็นภาษาถิน่ ร่วมกับสัตบุรษุ หรือกับบุคคลทีอ่ า้ งไว้ในข้อ (2) ข้างบนนี้ ก็ถอื ว่าได้ปฎิบตั หิ น้าทีข่ องตนแล้ว แต่คำ� แปลนัน้ จะต้อง เป็นค�ำแปลที่ได้รับการรับรอง

206

บทที่ 5 ปีพิธีกรรม ความหมายของปีพิธีกรรม 102. พระศาสนจักรมารดาศักดิ์สิทธิ์ถือว่าตนมีหน้าที่จะต้องเฉลิม ฉลองระลึกถึงงานช่วยมนุษย์ให้รอดพ้นของพระคริสตเจ้า ผู้เป็นทรง เป็นเสมือนเจ้าบ่าวของตน ในวันที่ก�ำหนดไว้ระหว่างปี ดังนั้น ทุก สัปดาห์ในวันทีเ่ รียกว่า “วันขององค์พระผูเ้ ป็นเจ้า” พระศาสนจักรจึง ร�ำลึกถึงการกลับคืนพระชนมชีพของพระคริสตเจ้า ซึง่ พระศาสนจักร ยังเฉลิมฉลองพร้อมกับการทรงรับทรมานของพระองค์อีกปีละครั้ง ในวันสมโภชปัสกา

พระศาสนจักรยังน�ำพระธรรมล�ำ้ ลึกของพระคริสตเจ้ามาตีแผ่ ตลอดเวลาทั้งปี ตั้งแต่การทรงรับธรรมชาติมนุษย์และการประสูติ จนถึงการเสด็จสู่สวรรค์ วันเปนเตกอสเต และการที่เรารอคอยด้วย ความหวังให้องค์พระผู้เป็นเจ้าเสด็จกลับมา

พระศาสนจักรระลึกถึงพระธรรมล�ำ้ ลึกการไถ่กเู้ ช่นนี้ เพือ่ เปิด ให้ผู้มีความเชื่อได้รับผลกิจการช่วยมนุษย์ให้รอดพ้นและพระบารมี ขององค์พระผูเ้ ป็นเจ้าซึง่ เป็นเสมือนขุมทรัพย์ลำ�้ ค่า และท�ำให้ขมุ ทรัพย์ เหล่านี้เป็นปัจจุบันอยู่เสมอ เขาจะได้รับสัมผัสและรับพระหรรษทาน ที่ช่วยให้รอดพ้นอย่างเต็มเปี่ยม 103. ในการเฉลิมฉลองพระธรรมล�ำ้ ลึกต่างๆ ของพระคริสตเจ้าตาม ล�ำดับประจ�ำปีเช่นนี้ พระศาสนจักรยังแสดงความเคารพนับถือด้วย

207

ความรักเป็นพิเศษต่อพระนางมารีย์ผู้ได้รับพระพร พระมารดาของ พระเจ้า พระนางทรงร่วมงานไถ่กู้ด้วยความสัมพันธ์อย่างแน่นแฟ้น กับพระบุตร พระศาสนจักรชืน่ ชมและเทิดทูนพระนางมารีย์ เป็นผล งานประเสริฐสุดของการไถ่กู้ เพ่งมองพระนางด้วยความยินดี ในฐานะ ทีท่ รงเป็นรูปแบบบริสทุ ธิย์ ง่ิ ของสภาพทีพ่ ระศาสนจักรปรารถนาและ หวังจะเป็นอย่างสมบูรณ์ด้วยเช่นเดียวกัน 104. นอกจากนั้น ตลอดปี พระศาสนจักรยังก�ำหนดวันระลึกถึง บรรดามรณสักขีและผูศ้ กั ดิส์ ทิ ธิอ์ นื่ ๆ ซึง่ ได้บรรลุถงึ ความดีพร้อมอาศัย พระหรรษทานหลากหลายของพระเจ้า และบัดนี้ได้รับความรอดพ้น นิรันดร อยู่ในสวรรค์ขับร้องสรรเสริญพระองค์ และอธิษฐานภาวนา แทนเรา ในวันฉลองบรรดานักบุญ พระศาสนจักรประกาศพระธรรม ล�ำ้ ลึกปัสกาในผู้ศกั ดิส์ ทิ ธิเ์ หล่านีซ้ งึ่ ได้ร่วมรับทรมานและร่วมพระสิริ รุง่ โรจน์กบั พระคริสตเจ้า พระศาสนจักรเสนอแบบฉบับของท่านเหล่า นีแ้ ก่บรรดาผู้มคี วามเชือ่ เพือ่ ดึงดูดทุกคนไปพบพระบิดาเจ้าโดยทาง พระคริสตเจ้า พระศาสนจักรยังวอนขอพระพรจากพระเจ้าอาศัยบุญ กุศลของท่านเหล่านี้ด้วย 105. ในทีส่ ดุ พระศาสนจักรยังอบรมผูม้ คี วามเชือ่ ในเทศกาลต่างๆ ประจ�ำ ปี ตามประเพณีทเี่ คยปฏิบตั มิ า ให้บรรลุความสมบูรณ์ยิ่งขึ้นโดยกิจ ศรัทธาทั้งฝ่ายจิตและฝ่ายกาย ด้วยการสั่งสอน การอธิษฐานภาวนา การท�ำกิจชดเชยบาปและกิจเมตตา ดังนัน้ สภาสังคายนา จึงเห็นควร ก�ำหนดดังต่อไปนี้

208

ความส�ำคัญของวันอาทิตย์ 106. ตามธรรมประเพณีทสี่ บื เนือ่ งมาจากอัครสาวก และมีตน้ ก�ำเนิด จากวันที่พระคริสตเจ้าทรงกลับคืนพระชนมชีพ พระศาสนจักรเฉลิม ฉลองพระธรรมล�้ำลึกปัสกาทุกวันที่แปด ซึ่งเรียกได้อย่างถูกต้องว่า “วันขององค์พระผู้เป็นเจ้า” หรือ “วันพระ” ในวันนัน้ ผู้มีความเชื่อใน พระคริสตเจ้าต้องมาชุมนุมกันเพือ่ ฟังพระวาจาของพระเจ้า และร่วม พิธบี ชู าขอบพระคุณ ระลึกถึงพระทรมาน การกลับคืนพระชนมชีพและ พระสิรริ งุ่ โรจน์ของพระเยซูองค์พระผูเ้ ป็นเจ้า และขอบพระคุณพระเจ้า ผู้ทรงบันดาล “ให้เราบังเกิดใหม่และมีความหวังทีจ่ ะมีชวี ติ อาศัยการ กลับคืนพระชนมชีพของพระเยซูคริสตเจ้าจากบรรดาผูต้ าย” (1 ปต 1:3) ดังนั้น วั น อาทิต ย์ จึง เป็ น วั น ฉลองส�ำคั ญ ที่สุ ด ที่ต้องเสนอแนะและ สอนให้สตั บุรษุ มีความเลือ่ มใสศรัทธา ท�ำให้เป็นวันแห่งความยินดีและ เป็นวันพักผ่อนจากการงาน การฉลองอืน่ ๆ ถ้าไม่สำ� คัญอย่างยิง่ แล้ว ก็ไม่ควรจัดฉลองแทนวันอาทิตย์ เพราะวันอาทิตย์เป็นพื้นฐานและ แก่นแท้ของปีพธิ ีกรรมทั้งหมด การปรับปรุงแก้ไขปีพิธีกรรม 107. ปีพิธีกรรมควรได้รับการแก้ไขปรับปรุงใหม่โดยยังรักษาและ รือ้ ฟืน้ ขนบธรรมเนียมและระเบียบทีเ่ คยปฏิบตั มิ าในเทศกาลศักดิส์ ทิ ธิ์ ต่างๆ ให้เหมาะกับสภาพในสมัยของเรา พร้อมกับรักษาลักษณะเฉพาะ ดั้งเดิมของเทศกาลต่างๆ ไว้ เพื่อหล่อเลี้ยงความศรัทธาของสัตบุรุษ ในการเฉลิมฉลองธรรมล�ำ้ ลึกเรือ่ งการไถ่กโู้ ดยพระคริสตเจ้า โดยเฉพาะ อย่างยิง่ ในการเฉลิมฉลองธรรมล�้ำลึกปัสกา ถ้าจ�ำเป็นต้องปรับปรุง พิธีกรรมตามสภาพของท้องถิ่นก็ให้ปฏิบัติตามกฎที่ก�ำหนดไว้ในข้อ 39 และ 40

209

108. ก่อนอื่นหมด ควรแนะน�ำจิตใจของผู้มีความเชื่อให้คิดถึงวัน ฉลองขององค์พระผู้เป็นเจ้า ซึ่งเป็นวันที่เฉลิมฉลองพระธรรมล�้ำลึก แห่งความรอดพ้นในช่วงเวลาแต่ละปี ดังนั้น วันฉลองตามเทศกาล (proper of the time) จึงต้องนับว่าส�ำคัญกว่าวันฉลองของบรดานักบุญ เพื่อเฉลิมฉลองพระธรรมล�้ำลึกแห่งความรอดพ้นได้ครบถ้วนอย่าง เหมาะสม เทศกาลมหาพรต 109. ลักษณะสองประการของเทศกาลมหาพรต คือ เตือนให้ระลึก ถึงศีลล้างบาปหรือเตรียมตัวรับศีลล้างบาป และเชิญชวนให้กลับใจ ชดเชยบาป เทศกาลมหาพรตเชิญชวนสัตบุรุษให้ตงั้ ใจฟังพระวาจา ของพระเจ้าและอธิษฐานภาวนาเพือ่ เตรียมจิตใจเฉลิมฉลองพระธรรม ล�ำ้ ลึกปัสกา ทัง้ ในพิธกี รรมเองและในการอธิบายพิธกี รรมในค�ำสอน ให้อธิบายชี้ลักษณะสองประการนี้ให้เด่นชัดยิ่งขึ้น ดังนัน้

ก. ให้ใช้องค์ประกอบของศีลล้างบาปในพิธกี รรมของเทศกาล มหาพรตให้มากยิง่ ขึน้ และถ้าเห็นสมควรให้รอื้ ฟืน้ องค์ประกอบอืน่ ๆ จากธรรมประเพณีที่เคยใช้กันมาด้วย

ข. ในท�ำนองเดียวกัน ให้ใช้องค์ประกอบของการกลับใจชดเชย บาป ในการสอนค�ำสอนควรเน้นให้สัตบุรุษมีจิตส�ำนึกถึงทั้งผลของ บาปต่อสังคมและลักษณะเฉพาะของการกลับใจชดเชยบาป โดยเกลียด บาปทีท่ ำ� เคืองพระทัยพระเจ้า และไม่ควรละเลยที่จะกล่าวถึงบทบาท ของพระศาสนจักรในการกลับใจและเชิญชวนให้สัตบุรุษภาวนาเพื่อ คนบาป

210

110. การกลับใจชดเชยบาปในเทศกาลมหาพรต ต้องมีลักษณะทัง้ ภายในเป็นส่วนตัว และภายนอกเป็นส่วนรวมในสังคมด้วย ควรส่ง เสริมกิจการแสดงการกลับใจชดเชยบาปให้เหมาะสมกับสมัยของเรา ให้สอดคล้องกับสภาพของท้องถิน่ และความเป็นอยูข่ องผูม้ คี วามเชือ่ สมณะผู้มีอ�ำนาจปกครองท้องถิ่นควรส่งเสริมการปฏิบัติเช่นนี้ ตาม ที่ก�ำหนดไว้ในข้อ 22

อย่างไรก็ตาม ให้ทกุ แห่งรักษาการจ�ำศีลอดอาหารปัสกาอย่าง เลือ่ มใสศรัทธาในวันศุกร์ทพี่ ระคริสตเจ้าทรงรับทรมานและสิน้ พระชนม์ และควรจ�ำศีลอดอาหารในวันเสาร์ศกั ดิส์ ทิ ธิด์ ว้ ยถ้าท�ำได้ ทัง้ นีเ้ พือ่ เรา จะได้เฉลิมฉลองความยินดีแห่งการกลับคืนพระชนมชีพขององค์พระ ผู้เป็นเจ้าด้วยจิตใจสูงส่งและแจ่มใส การฉลองนักบุญ 111. ตามธรรมประเพณี พระศาสนจักรเคยฉลองบรรดานักบุญ และเคารพพระธาตุแท้และรูปภาพของนักบุญ วันฉลองนักบุญเป็นการ ประกาศพระราชกิจน่าพิศวงของพระคริสตเจ้าทีท่ รงกระท�ำในบรรดา ผู้รับใช้ของพระองค์และเป็นการเสนอแบบฉบับเหมาะสมให้บรรดา ผู้มีความเชื่อปฏิบัตติ าม

วันฉลองบรรดานักบุญไม่ควรมีความส�ำคัญเหนือวันฉลองที่ ระลึกถึงธรรมล�ำ้ ลึกแห่งความรอดพ้น วันฉลองนักบุญหลายวันน่าจะ จัดเฉพาะในพระศาสนจักรท้องถิ่น ภายในประเทศหรือคณะนักบวช ส่วนพระศาสนจักรสากลควรฉลองเพียงแต่นักบุญที่มีความส�ำคัญ ส�ำหรับพระศาสนจักรสากลอย่างแท้จริงเท่านั้น

211

บทที่ 6 ดนตรีศาสนา ศักดิ์ศรีของดนตรีศักดิ์สิทธิ์ 112. ประเพณีการใช้ดนตรีในพระศาสนจักรสากล เป็นขุมทรัพย์ ล�้ำค่าสุดจะประมาณได้ ประเสริฐกว่าศิลปะแบบอืน่ ใด ทีเ่ ป็นเช่นนีก้ ็ เพราะว่าการขับร้องบทเพลงศักดิ์สิทธิ์ซึ่งประสานเป็นหนึ่งเดียวกับ ถ้อยค�ำ เป็นส่วนประกอบที่จ�ำเป็นของพิธีกรรมอย่างสง่า

โดยแท้จริงแล้ว พระคัมภีร์42 รวมทั้งบรรดาปิตาจารย์และ พระสันตะปาปาหลายพระองค์ ยกย่องเพลงศักดิ์สิทธิ์ เมื่อไม่นานมา นี้ บรรดาพระสั น ตะปาปาโดยเฉพาะพระสั น ตะปาปาปี โ อที่ 10 ทรงย�้ำอย่างแจ้งชัดยิ่งขึ้น ถึงบทบาทส�ำคัญของดนตรีศักดิ์สิทธิ์ใน คารวกิจต่อพระเจ้า

ดังนัน้ ยิง่ ดนตรีศาสนามีความสัมพันธ์ใกล้ชดิ กับการประกอบ พิธกี รรมมากเพียงใด ก็ยิ่งศักดิ์สิทธิ์มากขึ้นเพียงนั้น เพราะท�ำให้การ อธิษฐานภาวนามีความไพเราะมากขึ้น ส่งเสริมความเป็นน�้ำหนึ่งใจ เดียวกัน และช่วยให้จารีตพิธีสง่างามยิ่งขึ้น พระศาสนจักรรับรอง ศิลปะแท้ทกุ รูปแบบทีม่ ลี กั ษณะเหมาะสม และยอมน�ำมาใช้ในคารวกิจ ต่อพระเจ้า

ดังนั้น สภาสังคายนายึดถือกฎเกณฑ์และข้อบังคับของธรรม ประเพณีและระเบียบปฏิบัติของพระศาสนจักร รวมทั้งค�ำนึงถึง จุดประสงค์ของดนตรีศักดิ์สิทธิ์ คือพระสิริรุ่งโรจน์ของพระเจ้าและ 42 เทียบ อฟ 5:19; คส 3:16

212

การบันดาลความศักดิ์สิทธิ์แก่ผู้มีความเชื่อ จึงก�ำหนดไว้ดังต่อไปนี้ พิธีกรรมอย่างสง่า 113. การประกอบพิธีกรรมมีลักษณะสูงส่งชวนศรัทธายิ่งขึ้น เมื่อ พิธกี รรมศักดิส์ ทิ ธิต์ า่ งๆ ประกอบอย่างสง่าโดยมีการขับร้อง มีศาสนบริกร คอยช่วยเหลือ และมีประชาชนมาร่วมด้วยอย่างแข็งขัน

เกี่ยวกับภาษาที่ใช้ ให้ปฏิบัติตามกฎในข้อ 36 - สำ�หรับพิธี มิสซาให้ปฏิบัติตามกฎในข้อ 54 - สำ�หรับศีลศักดิ์สิทธิ์ให้ปฏิบัติตาม กฎในข้อ 63 - สำ�หรับพิธีกรรมทำ�วัตรให้ปฏิบัติตามกฎในข้อ 101 114. ต้องเก็บรักษาและส่งเสริมมรดกทางดนตรีศักดิ์สิทธิ์ไว้ด้วย ความเอาใจใส่อย่างยิง่ ควรเอาใจใส่สง่ เสริมคณะนักขับร้อง โดยเฉพาะ คณะนักขับร้องประจ�ำอาสนวิหาร บรรดาพระสังฆราชและผูอ้ ภิบาล สัตบุรุษต้องเอาใจใส่อย่างจริงจัง ให้ทุกครั้งที่ประกอบพิธีกรรมที่มี การขับร้องสัตบุรุษทุกคนซึ่งมาชุมนุมกันต้องมีส่วนร่วมด้วยอย่าง แข็งขัน ตามกฎในข้อ 28 และ 30 การอบรมด้านดนตรี 115. ต้องถือว่า การสอนและการฝึกหัดดนตรีในสามเณราลัย ใน นวกสถานของนักบวชทัง้ ชายและหญิงและบ้านอบรม ตลอดจนสถาบัน และโรงเรียนคาทอลิกอืน่ ๆ เป็นเรือ่ งส�ำคัญ เพือ่ ให้การอบรมดังกล่าว นี้บรรลุผลส�ำเร็จ จึงต้องเอาใจใส่เตรียมผู้สอนดนตรีศักดิ์สิทธิ์เป็น อย่างดี

นอกจากนั้น ยังกำ�ชับให้ตั้งสถาบันสอนดนตรีศักดิ์สิทธิ์ชั้นสูง ถ้าเป็นไปได้

213

นักดนตรีและนักขับร้อง โดยเฉพาะอย่างยิ่งเด็กๆ ควรได้รับ การอบรมด้านพิธกี รรมอย่างจริงจังด้วย บทเพลงเกรโกเรียนและบทเพลงประสานเสียง 116. พระศาสนจักรยอมรับว่า บทเพลงเกรโกเรียนเป็นบทเพลง เฉพาะของพิธกี รรมจารีตโรมัน ดังนัน้ ในการประกอบพิธกี รรม ต้อง ถือว่าบทเพลงเกรโกเรียนเป็นเอก ถ้าสถานการณ์ไม่เรียกร้องให้เป็น อย่างอื่น

ดนตรีศกั ดิส์ ทิ ธิป์ ระเภทอืน่ โดยเฉพาะอย่างยิง่ บทเพลงประสาน เสียง ก็ไม่ถกู กีดกันให้ใช้ในพิธกี รรม ขอแต่ให้ดนตรีประเภทนัน้ เข้ากับ เจตนารมณ์ของการประกอบพิธีกรรมตามกฎในข้อ 30 117. ให้จดั พิมพ์หนังสือบทเพลงเกรโกเรียนฉบับมาตรฐานให้เสร็จ ยิ่งกว่านั้น ให้จัดเตรียมหนังสือฉบับมาตรฐานขึ้นใหม่ซึ่งรวมหนังสือ ต่างๆ ที่พิมพ์ออกแล้วตั้งแต่การปฏิรูปดนตรีศักดิ์สิทธิ์ของนักบุญ พระสันตะปาปาปีโอที่ 10

นอกจากนั้น ควรจัดพิมพ์หนังสือที่มีทำ�นองง่ายๆ สำ�หรับใช้ ตามวัดเล็กๆ บทเพลงศักดิ์สิทธิ์แบบชาวบ้าน 118. ควรเอาใจใส่ส่งเสริมบทเพลงศักดิ์สิทธิ์แบบชาวบ้าน เพื่อ ช่วยให้สตั บุรษุ ร่วมขับร้องได้ทงั้ ใน กิจศรัทธาทัว่ ไปและเมือ่ ประกอบ พิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ ตามกฎเกณฑ์และข้อบังคับของจารีตพิธี ดนตรีศักดิ์สิทธิ์ในดินแดนมิสซัง 119. ในบางท้องที่ โดยเฉพาะในดินแดนมิสซัง ชนบางชาติมปี ระเพณี

214

ด้านดนตรีของตน ซึง่ มีความสำ�คัญมากในชีวติ ทางศาสนาและสังคม เราจึงต้องยอมรับและให้ความสำ�คัญแก่ดนตรีดังกล่าวตามความ เหมาะสม ทั้งโดยปลูกฝังมิติทางศาสนาในชนชาติเหล่านั้น และปรับ พิธีกรรมให้เข้ากับลักษณะเฉพาะของเขา ตามกฎในข้อ 39 และ 40

ดังนัน้ ในการอบรมธรรมทูตให้มคี วามรูท้ างด้านดนตรี จึงต้อง เอาใจใส่จัดการเท่าที่ทำ�ได้ ให้เขามีสมรรถนะที่จะส่งเสริมดนตรีซึ่ง เป็นประเพณีของชนชาติเหล่านี้ ทั้งในโรงเรียนและในการประกอบ พิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ ออร์แกนและเครื่องดนตรีอื่นๆ 120. ในพระศาสนจักรละติน ควรให้เกียรติเป็นพิเศษแก่ออร์แกน ลม เพราะเป็นเครือ่ งดนตรีทเี่ คยใช้มาแต่โบราณ มีเสียงไพเราะ ท�ำให้ จารีตพิธีของพระศาสนจักรมีความสง่างามเพิ่มขึ้นอย่างน่าพิศวง อีกทั้งยังช่วยยกจิตใจขึ้นไปหาพระเจ้าและสวรรค์ได้ดขี ึ้น

ส่วนการจะอนุญาตใช้เครือ่ งดนตรีอนื่ ๆ ในพิธกี รรม ให้อยูใ่ น ดุลพินจิ ของผูม้ อี ำ� นาจปกครองท้องถิน่ ตามกฎในข้อ 22 (2), 37 และ 40 ในการอนุญาตนี้ควรพิจารณาว่าเครื่องดนตรีนั้นเหมาะสมกับ การใช้ในคารวกิ จ หรืออาจดัดแปลงให้เหมาะสม สอดคล้ อ งกั บ ศักดิ์ศรีของสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ และส่งเสริม ความเลือ่ มใสศรัทธาให้ สัตบุรษุ มีสว่ นร่วมพิธกี รรมอย่างแข็งขันได้จริงหรือไม่ ภารกิจของคีตกวี 121. นักดนตรีทดี่ มื่ ด�ำ่ ด้วยจิตตารมณ์คริสตชน จะต้องเข้าใจว่าตน ได้รบั เรียกมาให้มหี น้าทีส่ ง่ เสริมดนตรีศกั ดิส์ ทิ ธิแ์ ละเพิม่ ขุมทรัพย์ทาง ดนตรี

215

นักดนตรีควรแต่งท�ำนองเพลงที่มีลักษณะแท้จริงของดนตรี ศักดิส์ ทิ ธิ์ เป็นท�ำนองที่ไม่เพียงนักขับร้องคณะใหญ่ขบั ร้องได้เท่านัน้ แต่ให้นักขับร้องคณะเล็กๆ ขับร้องได้ด้วย และเป็นท�ำนองที่ช่วยให้ สัตบุรุษทุกคนที่มาชุมนุมกันก็มีส่วนร่วมขับร้องได้อย่างแข็งขันด้วย

ข้อความที่ใช้ในบทเพลงศักดิ์สิทธิ์ต้องสอดคล้องกับคำ�สอน คาทอลิก ยิง่ กว่านัน้ ควรเป็นข้อความทีค่ ดั มาจากพระคัมภีรห์ รือจาก แหล่งข้อมูลทางพิธีกรรม

บทที่ 7 ศิลปะศักดิ์สิทธิ์และเครื่องใช้ในโบสถ์ ศักดิ์ศรีของศิลปะศักดิ์สิทธิ์ 122. เป็นการถูกต้องที่จะนับศิลปกรรมเป็นกิจกรรมสูงส่งอย่างยิ่ง ของสติปญ ั ญามนุษย์ โดยเฉพาะศิลปะทางศาสนา ซึง่ มีศลิ ปะศักดิส์ ทิ ธิ์ เป็นส่วนยอด ศิลปะเหล่านีโ้ ดยธรรมชาติแล้ว มุง่ จะแสดงความงดงาม ไร้ขอบเขตของพระเจ้าออกมาโดยผลงานของมนุษย์ ศิลปะเหล่านีจ้ ะ มุ่งไปหาพระเจ้าเพื่อสรรเสริญและถวายพระเกียรติแด่พระองค์ได้ มากที่สุด ถ้าไม่มีจุดประสงค์อ่ืน นอกจากส่งเสริมให้โน้มน้าวจิตใจ ของมนุษย์ไปหาพระเจ้าอย่างศรัทธาด้วยผลงานของตน

ดังนัน้ พระศาสนจักรมารดาศักดิส์ ทิ ธิจ์ งึ เป็นมิตรกับศิลปกรรม อยู่เสมอ และเสาะหาผลงานศิลปกรรมมาช่วยเสมอมิได้ขาด โดย เฉพาะเพือ่ ท�ำให้ทกุ สิง่ ทีเ่ กีย่ วข้องกับคารวกิจศักดิส์ ทิ ธิเ์ ป็นสิง่ ทีม่ ศี กั ดิศ์ รี

216

ความเหมาะสมกลมกลืน และความงดงามอย่างแท้จริง เพื่อเป็น เครื่ อ งหมายและสั ญ ลั ก ษณ์ ข องความเป็ น จริ ง เหนื อ ธรรมชาติ พระศาสนจั ก รจึ ง อบรมศิ ล ปิ น เพื่ อ จุ ด ประสงค์ นี้ ยิ่ ง กว่ า นั้ น พระศาสนจักรยังคิดว่าตนมีสทิ ธิทจี่ ะตัดสินผลงานศิลปกรรมได้เสมอ ว่าผลงานใดของบรรดาศิลปินสอดคล้องกับความเชือ่ ความเลือ่ มใส ศรัทธา และกฎที่ถ่ายทอดกันต่อมาด้วยความเอาใจใส่อย่างศรัทธา และเหมาะสมที่จะน�ำไปใช้ในคารวกิจได้หรือไม่

พระศาสนจักรจึงเอาใจใส่กวดขันเป็นพิเศษ ให้เครื่องใช้ใน โบสถ์มศี กี ดิศ์ รีและความงดงามสมกับคารวกิจ ยอมรับการเปลีย่ นแปลง ในการใช้วัสดุ รูปแบบและการตกแต่ง ที่เกิดขึ้นตามยุคสมัยจาก ความก้าวหน้าด้านวิชาการ

ดังนั้น บรรดาพระสังฆราชผู้ร่วมประชุมสังคายนาจึงวางกฎ ในเรื่องดังกล่าว ดังต่อไปนี้ รูปแบบศิลปะ 123. พระศาสนจักรไม่เคยมีรปู แบบศิลปะใดเป็นของตนโดยเฉพาะ แต่ยอมรับรูปแบบศิลปะของแต่ละยุคสมัยมาใช้ตามลักษณะเฉพาะ และสภาพแวดล้อมของชนชาติตา่ งๆ และตามความต้องการของจารีต พิธี ดังนี้ จึงได้สร้างขุมทรัพย์ดา้ นศิลปะขึน้ มากมายในระยะเวลาหลาย ศตวรรษที่ผ่านมา ซึ่งจะต้องเอาใจใส่รักษาไว้อย่างดีที่สุด แม้ศิลปะ ในยุคสมัยของเราและของชนทุกชาติทุกถิ่น ควรมีอิสระที่จะแสดง ผลงานในพระศาสนจักรได้เช่นเดียวกัน ขอแต่ให้ศลิ ปะนัน้ ช่วยส่งเสริม ทั้งความน่าเคารพและศักดิ์ศรี ที่สอดคล้องกับอาคารสถานที่ และ

217

จารีตพิธศี กั ดิส์ ทิ ธิต์ า่ งๆ ดังนี้ ศิลปะร่วมสมัยก็จะร่วมเสียงกับศิลปิน ยิ่งใหญ่ในอดีต ที่ได้เปล่งเสียงเป็นเกียรติแก่ความเชื่อคาทอลิก ในหลายศตวรรษที่ผ่านมา 124. บรรดาประมุขผู้ปกครองท้องถิ่น ควรสนับสนุนและส่งเสริม ศิลปะศักดิ์สิทธิ์ที่แท้จริง โดยเอาใจใส่เสาะหาความงดงามชนิดที่ยก จิตใจให้สงู ขึน้ ยิง่ กว่าจะแสวงหาเพียงความโอ่อา่ หรูหราแต่อย่างเดียว ควรใช้หลักการนี้ส�ำหรับอาภรณ์และเครื่องประดับศักดิ์สิทธิ์ด้วย

บรรดาพระสังฆราชควรเอาใจใส่ขจัดศิลปกรรมทีเ่ ข้ากันไม่ได้ กับความเชื่อ ศีลธรรม ตลอดจนความเลือ่ มใสศรัทธาของคริสตชน รวมทัง้ ศิลปกรรมทีท่ ำ�ร้ายความรูส้ กึ แท้ทางศาสนา หรือเพราะมีรปู แบบ เลวทราม หรือเพราะไร้ค่าหรือไม่ค่อยมีค่าทางศิลปะ หรือเพราะเป็น ศิลปะจอมปลอม ออกจากบ้านของพระเจ้าและสถานทีศ่ กั ดิส์ ทิ ธิอ์ นื่ ๆ

ในการสร้างอาคารศักดิ์สิทธิ์ จะต้องเอาใส่อย่างพิถีพิถันให้ อาคารสถานที่เหล่านี้เหมาะส�ำหรับประกอบพิธีกรรม และส่งเสริม ให้สัตบุรุษมีส่วนร่วมพิธีกรรมได้อย่างแข็งขัน รูปศักดิ์สิทธิ์ 125. ธรรมเนียมการน�ำรูปศักดิส์ ทิ ธิม์ าประดิษฐานให้สตั บุรษุ เคารพ ในวัดควรรักษาไว้ตอ่ ไป แต่ตอ้ งมีจำ� นวนพอสมควรและตัง้ ตามต�ำแหน่ง ให้ถกู ต้อง เพือ่ จะไม่ดงึ ความสนใจของประชากรคริสตชนมากเกินไป และหลีกเลี่ยงที่จะส่งเสริมความศรัทธาไม่ถูกต้อง 126. เมือ่ วินจิ ฉัยงานศิลปะ ประมุขท้องถิน่ จะต้องฟังความเห็นของ คณะกรรมการศิลปะศักดิส์ ทิ ธิข์ องสังฆมณฑล และในบางกรณีกต็ อ้ ง

218

ฟังความเห็นของผูเ้ ชีย่ วชาญอืน่ ๆ รวมทัง้ คณะกรรมการตามกฎในข้อ 44, 45 และ 46

ประมุขท้องถิน่ ต้องเฝ้าระวังอย่างกวดขันมิให้เครือ่ งใช้ศกั ดิส์ ทิ ธิ์ และวัตถุมีค่าอื่นๆ ซึ่งเป็นเครื่องประดับบ้านของพระเจ้า ถูกเปลี่ยน เจ้าของหรือสูญหายไป การให้การอบรมศิลปิน 127. บรรดาพระสังฆราช ไม่ว่าด้วยตนเอง หรืออาศัยพระสงฆ์ ทีเ่ หมาะสมเป็นผูเ้ ชีย่ วชาญและรักศิลปะ เอาใจใส่ตอ่ ศิลปิน เพือ่ อบรม เขาให้มีจิตตารมณ์ศลิ ปะศักดิ์สิทธิ์และพิธีกรรม

ยิง่ กว่านัน้ ยังเสนอแนะให้ตงั้ โรงเรียนหรือวิทยาลัยสอนศิลปะ ศักดิ์สิทธิ์เพื่ออบรมศิลปินในท้องถิ่นที่เห็นควร

ศิลปินทุกคน ที่อยากใช้ความสามารถของตนในการเทิด พระสิริรุ่งโรจน์ของพระเจ้าในพระศาสนจักรศักดิส์ ทิ ธิ์ ต้องตระหนัก เสมอว่า กิจการของตนเปรียบเสมือนการเอาอย่างผลงานของพระผู้ สร้าง และผลงานของตนมีจุดหมายส�ำหรับใช้ในคารวกิจคาทอลิก เพือ่ สัง่ สอน ส่งเสริมความเลือ่ มใสศรัทธา และให้การอบรมทางศาสนา ของผู้มีความเชื่อ ระเบียบข้อบังคับสำ�หรับศิลปะศักดิ์สิทธิ์ 128. พร้อมกับการปรับปรุงแก้ไขหนังสือพิธีกรรมต่างๆ ตามกฎ ในข้อ 25 ควรปรับปรุงแก้ไขประมวลกฎหมายและข้อบังคับของ พระศาสนจักรเกี่ยวกับสิ่งของทั้งหลายที่ใช้ในคารวกิจ โดยเฉพาะ กฎระเบียบ ข้อบังคับที่เกี่ยวกับการสร้างอาคารศักดิ์สิทธิ์อย่าง

219

มีเกียรติและเหมาะสม รูปแบบและการสร้างพระแท่นบูชา ความสง่างาม ที่ตั้ง และความปลอดภัยของตู้เก็บศีลมหาสนิท สถานที่ประดิษฐาน และศักดิ์ศรีของที่ประกอบพิธีศีลล้างบาป ตลอดจนต�ำแหน่งตั้งรูป ศักดิ์สิทธิ์ เครื่องตกแต่งและของประดับให้ถกู ต้องตามระเบียบ กฎ ระเบียบใดทีไ่ ม่สอดคล้องกับการปฏิรปู พิธกี รรมก็ให้ปรับปรุงแก้ไขหรือ ยกเลิก กฎใดทีส่ ง่ เสริมการปฏิรปู พิธกี รรม ก็ให้รกั ษาไว้หรือน�ำมาใช้

ในเรื่องนี้ โดยเฉพาะที่เกี่ยวกับวัสดุและรูปแบบของเครื่องใช้ และอาภรณ์ศักดิ์สิทธิ์ต่างๆ สภาพระสังฆราชท้องถิ่นมีอ�ำนาจที่จะ ปรับปรุงแก้ไขให้เหมาะสมกับความต้องการและประเพณีทอ้ งถิน่ ตาม กฎในข้อ 22 ของธรรมนูญนี้ การให้การอบรมด้านศิลปะแก่ผู้เตรียมตนเป็นพระสงฆ์ 129. ขณะทีผ่ เู้ ตรียมตนเป็นพระสงฆ์กำ� ลังศึกษาปรัชญาและเทววิทยา ควรได้รบั การศึกษาเกีย่ วกับประวัตศิ าสตร์และวิวฒ ั นาการของศิลปะ ศักดิส์ ทิ ธิ ์ ตลอดจนหลักการทีถ่ กู ต้องในการผลิตผลงานศิลปะศักดิส์ ทิ ธิ ์ เพือ่ จะได้รจู้ กั คุณค่าและรักษาปูชนียวัตถุทนี่ า่ เคารพของพระศาสนจักร ไว้ และรู้จักให้ค�ำแนะน�ำที่เหมาะสมแก่ศิลปินในการผลิตงานศิลปะ ของตน เครื่องหมายประจำ�ตำ�แหน่งของพระสังฆราช 130. เป็นการเหมาะสมทีจ่ ะสงวนการใช้เครือ่ งหมายประจ�ำต�ำแหน่ง ของพระสังฆราชไว้สำ� หรับผู้ปกครองของพระศาสนจักรทีม่ ตี ำ� แหน่ง สังฆราช หรือผู้มีอ�ำนาจปกครองพิเศษบางประการ

220

ภาคผนวก คำ�แถลงของสภาสังคายนาวาติกันที่ 2 เกี่ยวกับการตรวจแก้ไขปฏิทิน

สภาสังคายนาสากลวาติกนั ที ่ 2 เห็นว่ามีหลายคนปรารถนา จะก�ำหนดให้สมโภชปัสกาตกในวันอาทิตย์วนั หนึง่ เป็นการตายตัว และ ให้มปี ฏิทนิ ทีไ่ ม่เปลีย่ นแปลงแบบเดียว จึงได้พจิ ารณาผลทีอ่ าจเกิดขึน้ จากการใช้ปฏิทินใหม่ดังกล่าว และขอแถลงดังต่อไปนี้ 1. สภาสังคายนาศักดิ์สิทธิ์นี้ไม่ขัดข้องให้สมโภชปัสกาตกในวัน อาทิตย์วันหนึ่งเป็นการตายตัวตามปฏิทินเกรโกเรียน แต่ต้องได้รับ ความเห็นชอบความเห็นยินยอมเห็นชอบของผูเ้ กีย่ วข้องกับเรือ่ งนี้ เฉพาะ อย่างยิง่ บรรดาพีน่ อ้ งที่มิได้เป็นหนึ่งเดียวกับสันตะส�ำนัก 2. นอกจากนั้น สภาสังคายนาศักดิ์สิทธิ์นี้ขอแถลงว่า ไม่มีข้อ ขัดข้องใดต่อโครงการที่มุ่งจะนำ�ปฏิทินแบบถาวรมาใช้ในสังคมบ้าน เมือง

ระบบต่างๆ ที่คิดขึ้นเพื่อก�ำหนดปฏิทินถาวรและน�ำมาใช้ใน สังคมบ้านเมืองเช่นนี้ พระศาสนจักรจะยอมรับแต่แบบที่ให้สัปดาห์ หนึง่ มีเจ็ดวันรวมทัง้ วันอาทิตย์ และไม่เพิม่ วันอืน่ ใดนอกสัปดาห์เข้ามา ทัง้ นี้ เพือ่ ให้มสี ปั ดาห์ตอ่ เนือ่ งกันตามล�ำดับนอกจากจะมีเหตุผลส�ำคัญยิง่ ซึ่งสันตะส�ำนักจะต้องวินิจฉัย

ข้อความทุกข้อและแต่ละข้อที่ประกาศไว้ในธรรมนูญฉบับนี้ บรรดาพระสังฆราชของสภาสังคายนาได้เห็นชอบแล้ว อาศัยอ�ำนาจ

221

ของอัครสาวก ซึง่ เราได้รบั มอบจากพระคริสตเจ้า เราพร้อมกับบรรดา พระสังฆราชที่เคารพเหล่านี้ จึงเห็นชอบก�ำหนดและตราไว้เดชะ พระจิตเจ้า และสิง่ ใดทีส่ ภาสังคายนาได้ตราขึน้ เราก็สง่ั ให้ประกาศใช้ เพื่อพระสิรริ ุ่งโรจน์ของพระเจ้า กรุงโรม - ที่พระมหาวิหารนักบุญเปโตร วันที่ 4 ธันวาคม ค.ศ. 1963 เรา เปาโล สังฆราชแห่งพระศาสนจักรคาทอลิก (ตามด้วยการลงนามของบรรดาพระสังฆราชต่างๆ)

222

รายละเอียดการจัดทำ� ระลึกถึงวาติกันที่ 2 : รุ่งอรุณแห่งการรอคอย

แปลจาก Remember Vatican II : a dawn in waiting เรียบเรียงโดย Fr. G. Giampietro, Hong Kong Diocese แปลโดย คุณพ่อทัศไนย์ คมกฤส พิสูจน์อักษรโดย คุณวีณา โกวิทวานิชย์

สังฆธรรมนูญว่าด้วยพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ Sacrosanctum Concilium แปลโดย

คุณพ่อทัศไนย์ คมกฤส คุณพ่อฟรังซิส ไกส์ S.D.B. คุณพ่ออันโตนีโอ วาลแซ็กกี O.F.M.Cap. คุณพ่อปรีชา ธรรมนิยม OMI

จัดรูปเล่มโดย จัดพิมพ์โดย

พิมพ์ที่

คุณวัชระ ฮีมินกูล คณะกรรมการคาทอลิกเพื่อพิธีกรรม 122/11 อาคารสภาพระสังฆราชคาทอลิกแห่งประเทศไทย ซ.นนทรี 14 ถ.นนทรี แขวงช่องนนทรี เขตยานนาวา กรุงเทพมหานคร 10120 โทร. 0-2681-3900 ต่อ 1413 E-mail: thailiturgy@gmail.com http://www.thailiturgy.in.th โรงพิมพ์ดอนบอสโก กรุงเทพมหานคร

223

224