Tuba Luba 4 lesebok 2 (NNO) by Tell forlag

Ebba Sporstøl

Tuba Luba 4 høyrer desse einingane (nynorsk): Oppgåvehefte 1 (ISBN 82-7522-250-8) Lesebok 1 (ISBN 82-7522-254-0) Oppgåvehefte 2 (ISBN 82-7522-252-4) Lesebok 2 (ISBN 82-7522-256-7) Ressursperm del 1 (ISBN 82-7522-258-3) Ressursperm Del 2 (ISBN 82-7522-260-5)

Lesebok 2

Til • • • • • •

Tuba Luba VU

Tuba Luba har sakte progresjon, ein klar systematikk og eit omfattande øvingstilbod. Det er teke vare på gjennom eit stort utval tekstar og oppgåver i oppgåvehefte og lesebøker, til bruk både på skolen og heime. For kvart årstrinn er det gitt ut ein ressursperm med generelt innføringsstoff, lærarrettleiing og kopieringsoriginalar.

Tuba Luba 4 Lesebok 2

Tuba Luba er ein læremiddelserie for norsk på barnetrinnet i grunnskolen. Serien vil vere komplett for heile barnetrinnet i 2007.

A PL

EM KS

Les meir på www.tell.no

Nynorsk

Nynorsk ISBN 82-7522-256-7

TELL FORLAG

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 1

Ebba Sporstøl

Tuba Luba Lesebok 2

Illustratør: Harald Aadnevik

A PL

EM KS

VU R

4 Nynorsk

TELL FORLAG

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 2

©Tell forlag as 2005 2. opplag 2006 Teikningar: Harald Aadnevik Omslagsdesign og grafisk formgiving: Lisa Wagle Trykk: PDC Tangen Omsetjing til nynorsk: Nikolai Nelvik Spørsmål og kommentarar til denne boka kan sendast til Tell forlag a.s, Nilsemarka 5C, 1390 Vollen, tlf. 66 78 09 18 e-post: tell@tell.no www.tell.no ISBN 82-7522-256-7 Nynorskutgåve Det må ikkje kopierast frå denne boka i strid med åndsverklova eller i strid med kopieringsavtalar med KOPINOR, interesseorgan for rettshavarar til åndsverk. Kopiering i strid med lov eller avtale kan føre til erstatningsansvar og inndraging og kan straffast med bøter eller fengsel.

A PL

EM KS

VU R

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 3

Forord Boka du no skal byrje på, er full av spennande historier. Nokre av dei handlar om ting som verkeleg kan skje, andre fortel om ting som berre kan hende i draumane våre eller i eventyra, og nokre av historiene gir deg opplysningar om noko som har hendt lenge før du vart fødd. No som du har arbeidd så lenge med ord og setningar, tek du til å bli ein flink lesar. Du har kanskje oppdaga at det er mange måtar å lese på.

Når du skal lese noko du bør hugse, noko du skal lære av, må du lese sakte og vere sikker på at du forstår orda og verkeleg skjønar det du har lese. Du må lese gjennom teksten mange gonger, slå saman boka og fortelje historia for deg sjølv. Klarer du det, har du øvd godt nok.

EM KS

Har du vorte ein av dei som synest det er så kjekt å lese bøker at du les når du skal kose deg eller slappe av? Da ligg du kanskje på senga di eller på golvet, eller krøllar deg saman i ein god stol og lèt boka ta deg med på spennande eventyr. Somme gonger kan ei bok bli så nifs at du nesten ikkje tør lese vidare, men likevel må du halde fram for å få vite korleis historia endar. Somme seier at dei blir kloke av å lese bøker. Det er skrive bøker om alt mellom himmel og jord. Alle vil finne ei bok som passar akkurat til dei. Eg veit at dei som liker å lese, aldri treng å ha det kjedeleg så lenge dei har noko å lese i.

A PL

Eg håper at denne leseboka kan lære deg noko du ikkje visste frå før, at du vil synast det er kjekt å øve og arbeide med lesestykka slik at du blir enda betre til å lese, og at du vil kose deg med denne boka og andre bøker.

Lykke til med lesinga! Ebba Sporstøl Ålesund, desember 2004

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 4

Innhald Byen brenn • 5 Marit Nicolaysen • 22 Frå Svein og Rotta gjennom solsystemet • 23

Reven som vart husdyr • 31 Bjørnen og biene • 36 Æsops fablar • 39 Æsop på reise • 40

Gjetarguten • 42

Løva og musa • 44

Reven og ramnen • 46

Hunden og kjøttbeinet • 48

Sjøuhyre og kjempeormar • 70 Midgardsormen • 72

A PL

Eventyrsagaen • 76

EM KS

Stine Marie rømmer • 53

Nordavinden og sola • 51

Den sjuke løva • 50

Gåsa og gullegget • 49

Nessie, sjøormen i Loch Ness • 85

Skibladner • 88 17. mai i Noreg • 92 16. mai • 100 Nye venner • 101 Alf Prøysen • 118 Teskeikjerringa og sankhansbålet • 119

Skogtur-vers • 125

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 5

Byen brenn Ingeborg ligg i senga si og høyrer på praten og latteren inne frå stua.

Øveord: førre konfirmert New York

Storebror Johan kom heim i ettermiddag. Johan er sjømann og har reist jorda rundt. Heile familien stod på kaia og tok imot båten som endeleg kom tilbake til Ålesund etter fem lange år ute. «Han drog i det førre hundreåret,» sa far og lo. Det var sant. Da Johan segla av garde i 1899, var han akkurat konfirmert. Johan hadde vore liten og spinkel. No var året 1904, og Johan hadde vorte ein stor, vaksen kar. Korkje mor eller far kjende han att med det same.

Oppgåve: Skriv tre av dei orda som har språklyden kj på plass først. Spørsmål: Kva heiter byen Ingeborg bur i? Kva heiter byen som hadde så breie gater? 5

Johan har med seg ei stor kiste. I kista er alt han eig og har her i verda. Ingeborg smiler når ho tenkjer på kista. Øvst i kista var det fleire presangar.

A PL

EM KS

Da dei gjekk heimover, hadde Johan sett seg forundra rundt og sagt: «Nei, så små alle husa er, og så trongt det er her. Husa ligg jo nesten oppå kvarandre. Det ser ut som ei kjempe har teke ein neve med hus og berre slengt dei utover hulter til bulter!» «Å, slik har det vore i mange år,» sa far. «Det er berre du som er vorten vaksen sidan sist du var her.» «Ja,» hadde Johan sagt, «de skulle ha sett gatene i New York. Det er gater, det! Dei er så rette og breie at fire hestar med vogn kan køyre ved sida av kvarandre og likevel ha god plass. Her er det vel knapt plass til éin hest med kjerre. Nei, tenk at eg har gløymt dette!»

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 6

Øveord: forseinka porselensdokke gjett om misunnelege stemmesurret forvirra strime lys påkledd

fått!

«Eg trudde vi kom heim til jul, men skipet vart skadd i ein storm utanfor kysten av Afrika. Derfor vart vi ein heil månad forseinka.» Så delte Johan ut gåvene som dei skulle ha hatt på julekvelden. Å, det hadde vore så spennande. Presangane var frå fleire stader i verda: silkestoff til mor frå Kina, sigarar til far frå Cuba, tromme til veslebror Egil frå Elfenbeinskysten. Den aller beste presangen var til Ingeborg. Det var ei nydeleg porselensdokke frå Paris. Dokka har ekte, mørkt, krøllete hår og vakker, raud silkekjole. Ingeborg smiler ut i mørket. Tenk, den hadde ho Ho gler seg til i morgon. Da er det laurdag, og dei vil få fri ein time tidlegare frå skolen. Venninnene hennar skal få vere med heim og sjå på den fine dokka. Gjett om dei kjem til å bli misunnelege! Ingeborg sukkar nøgd og sovnar frå stemmesurret i stua.

A PL

EM KS

«Ingeborg, Ingeborg, du må vakne!» Røysta til mor kjem langt bortanfrå. Ingeborg vil ikkje vakne. Mor ristar i henne og ropar igjen. «Skund deg! Du må stå opp med ein gong!» Ingeborg opnar auga og set seg forvirra opp i senga. Det er mørkt i rommet. Det kjem ei strime lys frå stua. Mor står over henne. Ho er fullt påkledd med kåpe og hatt. «Er det ikkje midt på natta?» spør Ingeborg forvirra. Skulle mor ut no?

Oppgåve: Kva månad og kva vekedag kom Johan heim? Skriv heile datoen: vekedagen, nummeret på dagen, månaden og året. Spørsmål: Kvar kom presangen til mor frå? Kva for eit land kom tromma til Egil frå? 6

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 7

«Klokka er halv tre. Skund deg, jenta mi. Det brenn nede i byen. Du må få på deg kleda. Vi har inga tid å miste. Vi kan brenne inne! Det blåser orkan ute, og vinden kjem rett mot oss!» Far står borte ved senga til Egil og dreg på han kleda. Han har det veldig travelt. Egil, som ikkje skjønar nokon ting, hyler og sprellar. Han vil slett ikkje bli kledd på midt på natta. «Vi må kome oss vekk medan det enno er tid!» seier far. Han er også fullt påkledd med hatt og frakk.

Øveord: klaprar vognhjul vrinskar triv geispar

No er Ingeborg lys vaken. Ho hoppar ut av senga og prøver å få på seg kleda i ein fart. Men det blir berre tull. Mor må hjelpe henne til slutt. No høyrer ho høge smell; taksteinane klaprar mot taket. Heile huset ristar. Vinden uler rundt hushjørnet. I gata utanfor er det vognhjul som ramlar mot brusteinane, og hestar som vrinskar. Det er hyl og skrik overalt.

A PL

EM KS

Storebror Johan kjem stormande inn. «Dette går aldri bra! Vi kjem til å miste alt vi har. Ta med dykk så mykje de kan bere. Eg var oppe på loftet og fekk tak i den gamle barnevogna. Vi stappar henne full!» Mor blir ståande midt på golvet og sjå seg forvirra rundt. Kva skal ho ta med? «Klede og mat!» ropar Johan og far. Ingeborg ser porselensdokka på kommoden. Ho skal i alle fall ikkje brenne opp. Ho triv dokka og stappar henne innanfor kjolen. Med eitt blir det lysare i rommet. Ingeborg kikar ut av vindauget. Ho geispar!

Spørsmål: Kor mykje var klokka da Ingeborg vart vekt? Kva hadde far på seg? Kvifor høyrde ikkje Ingeborg bilar ute i gata? Kvar gøymde Ingeborg dokka? 7

Oppgåver: Skriv dei verba som fortel kva Ingeborg høyrde. Skriv fem av dei orda som er samansette ord.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 8

A PL

EM KS

Alle husa nedst i bakken står i lys loge! Øveord: I det same dundrar det på utgangsdøra. lys loge «Kom dykk ut! Kom dykk ut! De har inga tid å miste! dundrar Heile byen brenn!» Mor slepper det ho har i hendene, tek tak i Ingeborg og Egil og dreg dei ut i gangen. «Høyrde de? Vi må av stad med ein gong. No må de vere flinke. Vi må halde godt fast i kvarandre. Vinden er hard i natt!» Mor riv opp utgangsdøra. Akkurat da er det som om heile stormen kjem rett inn i gangen til dei. Dei mistar nesten pusten. Dei må halde seg fast i rekkverket på trappa for ikkje å blåse over ende. Far kjem rett bak dei. «Hald fast i kvarandre og ikkje slepp!» ropar han. Johan kjem ut sist.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 9

Han har kista på skuldra, og barnevogna dreg han etter seg med den andre handa. Far tek vogna og set Egil oppi. Ingeborg tek tak i handtaket saman med mor. Stormen riv og slit i dei. Gneistar og sur røyk frå brannen fyk mot dei. «Vi må snu!» brøler Johan bak dei. «Vi kjem til å gå rett inn i brannen. Ser de ikkje at alle husa nede i gata står i full fyr?» Mor og far stoppar. «Kva skal vi gjere?» græt mor og tviheld på Ingeborg. Dei klarer nesten ikkje å stå oppreiste i dei harde vindkasta.

A PL

EM KS

Det strøymer folk ut frå alle dei andre husa. Den smale gata er snart full av folk som ikkje veit kvar dei skal ta vegen. Den sterke vinden kjem rett mot dei. Plankar og taksteinar fer gjennom lufta.

Øveord: gneistar sur røyk full fyr tviheld

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 10

Gneistane er vortne til eldtunger som set fyr på fleire hus, og røyken blir tettare og surare. Vegen ut av byen er sperra! «Vi må over fjellet! Følgjer vi stigen, klarer vi det!» er det ein som ropar. Som på kommando snur heile flokken og skundar seg innover. Bak dei brøler stormen og flammene.

Øveord: eldtunger stigen kommando skundar seg stormkasta kjerrer byfjellet krunglete til beins

No har dei vinden i ryggen. Det blåser like hardt og fælt. Ingeborg synest stormkasta dyttar dei framover. Med vinden følgjer masse gneistar. Gneistane set fyr på kleda deira. Stadig er det nokon som må stoppe og feie vekk små eldtunger som har sett set fast i kleda. Gneistane brenner hol i jakker og bukser, skjørt og kåper. Røyken frå brannen bak dei svir i auga. Mange hostar og harkar.

EM KS

Mange græt. Småbarna hyler. Alle er frykteleg redde. Dei fleste ber eller slepar på eit eller anna. Mange har kjerrer og barnevogner. I kjerrene sit det gamle og sjuke menneske som ikkje klarer å gå sjølve. Ingeborg snublar og held på å ramle, men mor held godt tak i henne. Johan prøver å hjelpe henne han òg. Han har framleis den store kista på skuldrene. Ho er tung å dra på, men Johan slepper henne ikkje.

A PL

Endeleg er dei komne fram til stigen som går over byfjellet. Her er det ikkje mange hus. Det blir lettare å puste. Stormen dreiar litt utover mot sjøen. Det er stappmørkt oppover fjellsida. Korleis skal dei klare å finne vegen i mørket?

Det nyttar ikkje å få med seg barnevogner eller kjerrer oppover den smale, krunglete stigen. Egil må ut av vogna. Far tek eit godt tak i han og lovar å bere han om ei lita stund. Oppgåver til sidene 10 og 11: Skriv orda som har noko med brann å gjere. Skriv fem av dei orda som er verb. Skriv ti substantiv som passar til biletet på side 11. Spørsmål til sidene 10 og 11: Kvifor klarer ikkje Johan å hjelpe Ingeborg? Kva tek mor med frå barnevogna? 10

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 11

A PL

EM KS

VU R Mor riv med seg eit teppe; resten må stå att. Er dei heldige, når ikkje brannen fram hit. Dei kan kome tilbake og hente vogna og tinga sine om nokre dagar. Den store flokken med folk deler seg. Somme tek til å kravle oppover den bratte stigen, men mange er altfor dårlege til beins. Dei vil aldri klare den bratte skråninga. 11

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 12

Dei vel å ta stigen som går til byparken. Dei håper at brannen ikkje har nådd dit. Dei vil vente i parken til det lysnar av dag. Mor har mest lyst til å gå til parken, men far og Johan overtyder henne om at fjellet er tryggare. Det er tungt å gå oppover. Ingeborg snublar fleire gonger. Ho har slått hol på strømpene. Ho blør på knea. Men det nyttar ikkje å stoppe. Bak dei pressar folk på. Ingen seier noko. Alle har meir enn nok med å halde auga på stigen.

Øveord: overtyder krigsdansen veivar eldhaugen oskehaug nedbrende

EM KS

Med eitt høyrer dei rop og skrik. Ein mann lenger oppe i køen dansar reine krigsdansen. Han veivar med armane og slår rundt seg. Alle stoppar og glanar. Det brenn på den eine sida av jakka hans! Fleire kjem til og tek til å slå på jakka for å kvele elden. Mannen stikk handa fort ned i lomma og dreg ut ein bunke med papir han har der. Det er full fyr i papiret. Papiret er pengesetlar! Han har sikkert stappa pengane i lomma da han rømde ut av huset sitt! Ein gneiste har hamna same vegen. Mannen trampar og hoppar på den vesle eldhaugen for å kvele flammene. Men elden lèt seg ikkje stoppe. Snart er det berre ein oskehaug att av pengesetlane. Heldigvis får folk sløkt elden i jakka. Elden har ikkje skadd mannen.

A PL

Ingeborg snur seg og stirer nedover fjellsida. Vinden riv og slit i henne. Ho må halde seg fast i Johan, som står bak henne. Frå der ho står, er det utsyn over nesten heile byen. Det er brennande hus overalt. Flammene står høgt til vêrs. Gneistane fyk til alle kantar, røyken veltar tjukk og svart opp frå husa som alt er nedbrende.

Oppgåver: Skriv fem av dei orda som har diftong i seg. Skriv fem av dei verba du finn i første avsnittet. Spørsmål: Kvifor går ein del av flokken til byparken? Kva er det som brenn i lomma til mannen? 12

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 13

Sprøyta på brannbåten pøsar vatn på dei brennande husa som ligg i sjøkanten. Det ser ikkje ut som det hjelper stort. Lenger ute ser ho fleire fiskeskøyter på veg ut frå hamna. Johan dyttar henne vidare. «Skund deg! Vi er ikkje trygge her heller!» ropar han inn i øyret hennar. Ingeborg snur seg og snublar vidare oppover i mørket.

Øveord: brannbåten pøsar sjøkanten krabbe over ende marsjen

Dei nærmar seg toppen. Stormen riv og slit i dei. Her oppe er det ingen ting som tek av for den sterke vinden. Det siste stykket må dei nesten krabbe for ikkje å bli slått over ende. Oppe på toppen set folk seg ned tett saman. Dei må kvile ei lita stund etter den harde marsjen.

A PL

EM KS

Under dei ligg den brennande byen.

R Oppgåver: Skriv dei orda som har bokstaven ø i seg. Skriv det ordet du har funne i svaret på oppgåva over, som er verb. Skriv dei orda du har funne i svaret på oppgåva over, som har diftongen øy i seg. Spørsmål: Kva er på veg ut av hamna? Kvifor må folk stoppe og kvile? 13

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 14

Øveord: mareritt folkens mumlar trass alt skundar husly stappfullt

Det er som eit mareritt av verste slag. Stormen kastar gneisteregnet frå tak til tak. Brannen nærmar seg parken. Mange græt. Her er alt håp ute. Det ser ikkje ut til at eit einaste hus slepp unna flammene. Alle som sit oppe på fjellet, veit at dei har mista alt dei eig her i verda. Men så reiser ein mann seg og ropar: «Nei, folkens, no må vi vidare. Vi har mista hus og heim, men vi er i live alle saman. Ingen er skadd! Det er det viktigaste. Kom igjen! Vi finn nok snart ein stad der vi kan få tak over hovudet.» Alle kjem seg på føtene. Dei vaksne mumlar: «Mannen har jo rett! Vi har trass alt vore heldige!»

EM KS

Dei krøkjer seg saman i vinden og går vidare, bort frå brannen. Heldigvis tek stigen snart til å gå nedover igjen. Her korkje ser eller luktar dei brann. Det varer ikkje lenge før dei får auge på dei første husa. Dei skundar seg bort for å be om husly i det første og beste huset dei ser. Men det er visst mange som er komne før dei. Huset er stappfullt av folk som har rømt frå byen. Det er ikkje plass til fleire, korkje der eller i nabohusa. Ingeborg har lyst til å leggje seg rett ned og berre sove. Ho er svolten og veldig tørst. No orkar ho ikkje å gå eitt steg til.

A PL

Det kjem enda fleire menneske. Somme kjem frå stigen over fjellet, andre kjem på vegen frå byen. Alle er trøtte og slitne. Alle leitar etter ein stad der dei kan få kome inn og kvile seg.

Oppgåver: Skriv fem av dei orda som er substantiv. Skriv alle formene av dei substantiva du har funne. Bruk bøyingsskjemaet. Spørsmål: Kvifor fekk dei ikkje kome inn i husa på den andre sida av fjellet? Kvar kjem alle menneska frå? 14

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 15

VU A PL

EM KS

Far seier at dei må prøve å gå litt til. Han veit at det er fleire hus og små bondegardar lenger innover. Der er det sikkert plass til dei. Ingeborg orkar nesten ikkje å flytte føtene. Støvlane gneg på hælane og knip på tærne. Såret på kneet verkjer. Johan skjønar kor sliten ho er. Han tek eit godt tak rundt skuldra hennar og seier: «Bit tennene saman! Du klarer litt til. Hadde det ikkje vore for kista, skulle eg ha bore deg eit stykke, men eg klarer ikkje begge delar. Kista slepper eg ikkje av syne, skjønar du.» Ingeborg lener seg tungt mot Johan. Ho mumlar: «Eg skal klare litt til!»

Oppgåver: Skriv dei orda som har vokalen æ i seg. Skriv kva dei orda du har funne, er like i. Skriv dei orda som har vokalen ø i seg. Skriv dei orda du har funne, som er verb. Spørsmål: Kvifor klarer Ingeborg nesten ikkje å gå? Kva ville Johan ha gjort dersom han ikkje hadde kista å bere på? 15

Øveord: hælane tærne kneet slepper av syne lener seg

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 16

Snart kjem dei til eit lite vegkryss. Den eine vegen går nedover mot sjøen. På ei høgd ovanfor ligg ei stor, kvit kyrkje. I kyrkja må det da vere plass til dei! Saman med fleire andre set dei kursen dit.

Øveord: utkvilte forvirra ukjende skitne

Kyrkja er open. Den store, tunge døra står på gløtt. Folk pressar på for å kome inn. Det er mange som er komne før dei. Ein prest står og peikar ut ledige benker og ber folk om å finne seg ein plass. Mor og far finn ein ledig benk nedst i kyrkja. Egil, som har sovna på skuldra til far, blir lagd varsamt ned. Mor set seg og dreg Ingeborg ned på benken. «Legg hovudet i fanget mitt og prøv om du også får sove,» seier mor. Ingeborg krøllar seg saman. Det er godt å leggje seg sjølv om benken er hard. Det er kaldt og fuktig i rommet. Det luktar sur røyk og sveitte. Mor seier at dei må bli her nokre timar og kvile seg. Når dei er utkvilte, skal dei halde fram jakta på eit hus som har plass til dei. Ingeborg høyrer ingenting. Ho har sovna alt.

A PL

EM KS

Ingeborg søv i fleire timar. Da ho vaknar, har det vorte lyst ute. Ingeborg set seg forvirra opp på den vonde, harde benken ho ligg på. Med det same skjønar ho ikkje kvar ho er. Rundt henne er det mange ukjende menneske. Somme søv, men dei fleste berre sit der og stirer rett ut i lufta. Dei er bleike og skitne i ansiktet. Mor sit ved sida av henne med attlatne auge. Ingeborg kjenner henne nesten ikkje att.

Oppgåver: Verba krøllar, luktar, vaknar og kjenner står i notidsform. Skriv desse verba i fortidsform. (Kva skjedde i går?) Skriv fem av dei orda som er adjektiv. Skriv fem av dei orda som er substantiv. Spørsmål: Kvar i kyrkja set Ingeborg og familien seg? Kva ligg Ingeborg på? 16

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 17

Ho er bustete på håret og har svarte striper i ansiktet. Kåpa hennar er full av flekker. Ingeborg frys. Gråten pressar på. Kvifor er dei her? Mor slår auga opp og ser på henne. «Nei, er du vaken?» Ho dreg Ingeborg inn til seg og klemmer henne godt. Ingeborg kjenner seg betre med ein gong. «Far og Johan har gått til byen. Dei vil prøve å få tak i mat til oss. Stormen har gitt seg litt, men vi må vere her ei stund til. Eg har lova Johan å passe godt på kista hans. Det må du hjelpe meg med,» seier mor. Ho er hås og rar i røysta.

Øveord: bustete hås havresuppe kresen vassbytter klump

EM KS

I det same går døra opp, og nokon ropar at dei har havresuppe å by på. Folk kjem seg på føtene og stiller seg i kø. Mor går også. Ho ber Ingeborg sitje stille og passe på Egil og kista. Ho er snart tilbake med ein kopp varm havresuppe. «Vi deler,» seier mor. Ingeborg tek ein stor slurk. Egil, som også har vakna, får ein liten slurk. Han grin på nasen. Dette smaka ikkje godt. Men mor trugar han til å ta litt til. Her nyttar det ikkje å vere kresen! Til slutt drikk mor resten. «Det gjorde godt,» seier ho og tørkar seg kring munnen.

A PL

Suppa får liv i folk. Somme tek til å børste av kleda sine. Andre ristar teppe, og somme ordnar med korger og kister. Somme kjem inn med vassbytter. Mor har ikkje stort å ordne med, men ho rettar på håret, knepper att jakka til Egil og børstar på kåpa til Ingeborg. «Men i all verda, kva har du under kjolen, Ingeborg? Det er ein stor klump her!»

Oppgåver: Skriv fem av dei orda som er adjektiv. Skriv åtte av dei orda som er verb. Spørsmål: Korleis ser mor ut? Kvifor har far og Johan gått til byen? Kor mange koppar med suppe kjem mor med? 17

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 18

Ingeborg tek til å le! Tenk at ho har gløymt dokka frå Paris! Ho stappa jo dokka under kjolen da dei rømde i natt. Mor hjelper henne med å få henne fram. Dokka nesten like fin. Den flotte silkekjolen er litt krøllete, og det svarte håret er nesten like bustet som håret til mor. Men elles har ho ikkje teke skade. Ingeborg klemmer dokka inntil seg. Ho lovar seg sjølv at denne dokka skal ho aldri miste.

Øveord: silkekjolen kveldinga ullteppe keisar Wilhelm bukselomma høgtideleg

EM KS

I kveldinga kjem Johan og far tilbake. Dei er svært alvorlege. Byen er eit fælt syn. Nesten alle husa har brunne ned, heile 850 hus er borte. 10 000 menneske har mista heimane sine. «Men veit du, Ingeborg,» seier far, «skolen er berga. Alle nabohusa er borte, men skolen står. Eg høyrde at folk pøsa på masse mjølk frå meieriet tvers over gata. Dei berga skolen med mjølk! Har du høyrt på maken?» Far og Johan har med seg eit brød og eit ullteppe. Ein båt frå Molde hadde kome inn med ferskt brød frå bakarane i byen. Det var fleire båtar på veg med meir hjelp. Somme hadde høyrt at sjølvaste keisar Wilhelm av Tyskland hadde sendt fleire båtar fulle av mat og klede, medisinar og andre ting folk treng. Skipa vil vere i byen om eit par dagar. Sjølv om det ser fælt ut no, vil nok byen bli fin igjen.

A PL

«No, Johan, vil eg vite kva du har i den kista du slepar rundt på!» sa mor. «Ingeborg og eg har passa godt på henne i dag.» Johan dreg fram ein nøkkel frå bukselomma. Han låser høgtideleg opp kista. På toppen er det klede. Under kleda er det fire bøker. Nedst ligg eit stort skrin. I skrinet er det mange pengar.

Spørsmål: Korleis ser dokka frå Paris ut? Kor mange hus brann ned i Ålesund i 1904? Kva heitte keisaren som sende fleire skip til Ålesund? Korleis klarte folk å berge skolen i byen?

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 19

Øveord: forsikringa slektningar strøymde inn

Pengane hadde Johan tent medan han reiste jorda rundt som matros. «Eg har spart og spart. No har eg nok til å opne ein liten butikk. I bøkene her har eg lese om korleis det skal gjerast. Far og eg skal byggje eit nytt hus saman. I første etasje skal det vere butikk. I andre etasje skal de bu, og eg skal ha eit rom på loftet. Far kjem til å få pengar på forsikringa han har på huset som brann. På vegen til og frå byen i dag har vi planlagt alt saman.»

A PL

EM KS

Ingeborg, mor og Egil dreg nokre dagar seinare inn til ein gard der dei har slektningar. Slektningane har eit lite rom til dei. Det einaste dei har med seg, er kleda dei går og står i og porselensdokka frå Paris. Far og Johan går tilbake til byen. Dei vil ta til å arbeide med det nye huset så snart som råd.

Oppgåver: Skriv dei seks orda som har bokstaven b på plass først. Skriv dei orda du fann, som er verb. Spørsmål: Korleis skal det huset bli som Johan og far skal byggje? Kva skjedde da nyheita om brannen i Ålesund vart kjend? 19

Nyheita om den store brannen i Ålesund vart kjend over heile landet og i store delar av Europa. Alle ville hjelpe folk i Ålesund. Det strøymde inn mat, klede og pengar.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 20

Øveord: handverkarar trehus skiferplater murhus spreie seg rekordtid

Det kom mange murarar, snikkarar og andre handverkarar til byen utover våren. Dei gjekk i gang med å byggje byen opp att. Det vart avgjort at ingen fekk byggje trehus inne i byen. Alle hus skulle vere av mur med skiferplater på taket. Ein brann i eit murhus ville ikkje spreie seg slik som i dei gamle trehusa.

A PL

EM KS

Den nye byen vart bygd på rekordtid. På to år vart 306 hus ferdige. Det vart ein moderne by med breie gater og murhus på tre og fire etasjar. Alle fekk innlagt vatn og toalett. Det var langt frå alle hus i Noreg som hadde det den gongen.

Far og Johan fekk sett opp eit hus akkurat slik dei ønskte seg. Eitt år etter den fæle brannen kom mor, Ingeborg og Egil tilbake til byen. Leilegheita dei hadde flytta inn i, var stor og lys, mykje finare enn den som brann.

Oppgåve: Skriv kva slags handverkarar du trur må til for å byggje eit hus. Spørsmål: Korleis skulle dei nye husa i byen vere? Kor mange hus klarte folk å byggje opp att på to år? 20

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 21

Johan opna butikken sin. På ei hylle over døra stod kista hans til pynt. Ho stod i butikken i over 70 år. Johan var overtydd om at ei kiste som hadde overlevd ei reise rundt jorda og var komen uskadd frå ein storbrann, måtte føre hell og lykke med seg.

Øveord: oldebarnet bymuseet

I dag står kista på bymuseet i Ålesund. Dokka frå Paris står også på ei hylle i eit glasskap. Ho har vorte passa godt på i alle desse åra. Det er oldebarnet til Ingeborg som eig dokka no.

A PL

EM KS

Etter brannen tok folk rundt omkring i Noreg til å seie «ikkje sidan Ålesund brann». Med det vil dei seie: «Det er det største som har skjedd sidan Ålesund brann» eller «Det er det verste eg har høyrt sidan Ålesund brann» eller «Eg har ikkje vore så sliten sidan Ålesund brann». Heldigvis har det aldri vore ein så stor brann i Noreg sidan Ålesund brann i 1904.

R Oppgåve: Skriv kva orda kiste, hus, dokke og hylle er like i. Spørsmål: Kvifor trudde Johan at kista ville føre hell og lykke med seg? Kven eig dokka til Ingeborg no? 21

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 22

Marit Nicolaysen Marit Nicolaysen vart fødd i Oslo i 1953. Ho har gått mykje på skole. Ho har studert både i Oslo, Paris og Lisboa. Før ho tok til å skrive bøker, arbeidde ho som journalist, sekretær, gaid og servitør i ein restaurant.

Marit har hatt mange hobbyar òg. Først og fremst var ho ein lesehest. Ho las alt ho kom over. Ho har dansa jazzballett, spela teater og drive med kickboksing og taekwondo. Kjæledyr har ho visst alltid hatt. Da ho var yngre, hadde ho eit marsvin og ein dvergkanin. Seinare fekk ho ei rotte som heitte Halvorsen.

Øveord: studert gaid servitør jazzballett kickboksing taekwondo hetterotter ideane hospitalet rafting

A PL

EM KS

No har familien hennar to hetterotter som heiter Hogg og Svarten. Desse rottene gav henne ideane til bøkene om Svein og rotta. Fordi Marit har rotter som husdyr, kan ho gi mange gode råd til den som vil ha rotter som kjæledyr. Det er berre å lese bøkene hennar. Fordi ho har to søner, har ho nok også god greie på kva barn liker å leike, kva dei snakkar om, og kva dei drøymer og fantaserer om. Det er mange barn i Noreg som les bøkene om Svein og rotta Halvorsen.

Marit har skrive ni bøker om dei to:

I tillegg til desse bøkene har ho skrive to bøker for ungdom og to for vaksne. 22

Kloakkturen (Svein og rotta 1) Svein og rotta på feriekoloni Svein og rotta i Syden Svein og rotta på hospitalet Svein og rotta går for gull Svein og rotta på rafting Svein og rotta gjennom solsystemet Svein og rotta og det store gavekaoset Svein og rotta på hesteryggen

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 23

Frå Svein og Rotta gjennom solsystemet Svein er om lag like gammal som du. Han har ei rotte som heiter Halvorsen. Halvorsen bur i eit bur, men om ettermiddagane og kveldane er han med Svein rundt omkring. Rotta sit som oftast på skuldra til Svein når dei to fartar rundt. Svein er stadig på farten. Han har alltid noko på gang og hamnar i mange rare situasjonar.

Øveord: universet krinsar kuleforma glødande gass endeløyse strødde funklande

A PL

EM KS

På skolen hadde vi om universet. «Vi vandrar til dagleg rundt på eit kuleforma romskip som krinsar i bane rundt ei glødande kule av gass. Alt som skil oss frå farane i rommet, er eit tynt lag med luft. Og når mørket fell på, kan vi stire inn i endeløysa – ei endeløyse der funklande stjerner er strødde omkring,» las frøken.

R Oppgåver: Skriv ord som har noko med verdsrommet å gjere. Skriv åtte av dei orda som har dobbeltkonsonant i seg. Spørsmål: Kven var Halvorsen? 23

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 24

Øveord: rundreise galakse råkøyring store fri milliardar

Oppgåver til sidene 24 og 25: Skriv dei orda som er særnamn. Spørsmål: Kor mange timar bruker jorda på å snurre rundt seg sjølv? Kva er ein galakse? 24

«Ja, Silje.» «Det er alle stjernene som er rundt oss. Dei er liksom samla i ei gruppe, og det er millionar av dei, og utanfor er det tomt, men lenger ute er det andre stjerner som også høyrer saman i grupper, og så er det mørkt og tomt igjen,

A PL

EM KS

«Kvar er romskipet?» spurde Max. «Eg ser ikkje noko romskip, eg.» «Det er der heile tida,» sa frøken. «Du tenkjer berre ikkje over det. Jorda er romskipet vårt.» «Hæh?» Max såg ut som om han hadde ramla ned frå månen. «Høyr her, Max, og alle de andre,» sa frøken og såg på oss over brillene. «De trur at de sit stille på stolane dykkar, men der tek de grundig feil. Eigentleg er vi alle ute på ei rundreise. På 24 timar snurrar jorda rundt seg sjølv, med oss om bord, og med ein fart på 800 km i timen. Samtidig tek vi ein runde rundt sola med ein fart på 100 000 km i timen. Og som om ikkje det var nok, snurrar vi rundt sentrum av galaksen vår med ein fart på 900 000 km i timen.» «Tøft!» ropa Max. «Det kallar eg råkøyring! Ein gong vart vi stoppa av politiet og fekk bot enda faren min berre køyrde i 100 km i timen.» «Ja vel,» sa frøken og kremta. «Kva er ein galakse?» spurde eg. «Ja, kva er ein galakse? Er det nokon som veit det?» spurde frøken. Silje rekte opp handa. Silje rekkjer alltid opp handa, for ho kan veldig mykje. Og så er ho pen. Og snill. Og spelar fotball i store fri.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 25

Mjølkevegen

EM KS

VU A PL

og slik held de fram vidare og vidare, Øveord: og vi veit ikkje når det stoppar.» Mjølkevegen «Heilt rett, Silje,» sa frøken. dødsfort «Ein galakse er ei stjerneøy i eit hav av tomt rom. Galaksen vår heiter Mjølkevegen, og i Mjølkevegen er det to hundre milliardar stjerner. Det er eit tal som vi ikkje klarer å tenkje oss, eingong. Alt er så stort ute i verdsrommet.» «Men så går det dødsfort òg,» sa Max. Han låg utover pulten sin som om han trena til symjeknappen. «900 000 km i timen!» «Ja,» sa frøken. Ho la boka på kateteret. «Det er noko å tenkje på. No kan de ta fram bøkene dykkar. Vi skal teikne planetar.»

Spørsmål: Kva er namnet på vår galakse? 25

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 26

Øveord: solsystem romvesen skalet kviskra James Bond

A PL

EM KS

«Og dei som bur der?» spurde eg. «Dersom du trur det bur nokon der. Men det spørst. Det er veldig kaldt eller veldig varmt på dei andre planetane i solsystemet vårt,» sa frøken. «Og så er det dårleg med luft å puste i.» «Men dersom det ikkje er menneske som bur der, men romvesen, så gjer det ikkje noko. Kanskje dei som bur der, ikkje bryr seg om det. Kanskje dei liker at det er veldig varmt eller veldig kaldt, og kanskje dei ikkje treng luft. Eg har sett romvesen på film,» sa eg. «Og dei er jo ikkje som oss.» «Somme meiner at det kan vere liv på Mars,» sa frøken. «Forskarane håper på ei romreise så dei kanskje får svar.» Ho snudde seg mot tavla og tok kritet. Eg såg bort på Dan. Han hadde sett romvesen mange gonger. Og du kunne liksom sjå det på han. Han såg ofte litt fjern ut, som om han eigentleg var på ein annan planet, og det berre var skalet hans som stod att her på jorda. «Har du sett nokon i det siste?» kviskra eg. «I går,» kviskra han. «Ein bitte liten grøn ein. Såg ut som eit insekt, men lurte ikkje meg. Flaug inn til James Bond, og trur du han vakna, eller?»

Oppgåver: Skriv dei orda som er særnamn. Skriv kva særnamna er like i. Spørsmål: Kva skal elevane i klassen teikne? Kven hadde sett romvesen mange gonger? 26

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 27

A PL

EM KS

«Glefsa i seg det grøne minimonsteret. Øveord: Svupp, og eg såg berre vengen som stakk ut av minimonsteret munnen hans. Og litt grønt slim.» utanomjordiske James Bond er rotta til Dan. James Bond et fluger er digg utanomjordiske skapningar som kjem for å ta over stankelbein kloten vår, og han har berga jorda sikkert 100 gonger. FA-cupen Halvorsen et berre daude fluger. Halvorsen elskar daude fluger. Halvorsen klagar ikkje dersom han får ei fluge i suppa. Fluger er digg. Og dessutan er Halvorsen lat. Han bryr seg katta om grøne menn eller grøne stankelbein frå andre planetar. Alt han bryr seg om, er nok mat og at Liverpool slår Manchester United i FA-cupen. «I solsystemet vårt er sola i sentrum, og ni planetar krinsar kring sola,» heldt frøken fram. «Inst og nærmast sola er Merkur. Så kjem Venus …» Frøken teikna. « … og jorda.»

R Oppgåve Skriv setningar med orda bere/berre, rota/rotta, men/menn. Spørsmål: Kva heiter rotta til Dan? Kor mange planetar er det i solsystemet vårt? 27

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 28

A PL

EM KS

«Eg er svolten,» sa Max. Øveord: «Vi skal snart ete,» sa frøken. kloakken «Vi skal berre teikne planetane først.» sjokoladepålegg «Planetar er gørr,» sukka han. matboksen Silje snudde seg mot han. «Det synest ikkje eg,» sa ho. korkje «Eg synest det er kjempespennande.» «Det synest eg òg,» sa eg. Max såg surt på meg, men sa ikkje noko. Silje såg bort på meg og smilte. Ein gong hadde ho kyssa meg på kinnet. Det var da ho var heime hos meg for å helse på Halvorsen, etter at eg hadde svima av i kloakken. Eg bøygde meg over boka og teikna. «Sånn,» sa frøken og børsta kritet av fingrane. «Når de er ferdige med å teikne, kan de ta fram matpakkane, og så skal eg lese for dykk.» Eg tok matboksen opp av sekken og opna han medan eg såg på Silje. Det låg ei stor, rund appelsinskive oppå den eine brødskiva. «Sola,» sa ho og smilte. På den andre skiva låg det ein bit av eit eple. «Og månen,» Eg såg ned på maten min. To brødskiver med sjokoladepålegg. Ikkje spor av korkje månar eller planetar. «Det finst brune stjerner,» sa Silje og såg på skivene mine. «Dei er ikkje sterke nok til å lyse.»

R Oppgåver: Skriv fem av dei orda som er samansette ord. Skriv den regelen vi bruker når vi skriv orda kinn og kyss. Spørsmål: Når hadde Silje kyssa Svein på kinnet? Kva hadde Silje på brødskivene sine? 28

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 29

Øveord: lyge interessert kviskra kjempeidé fniste vortesvin modell sjukeheimen astrofestival forminskar

Det er lettare å lyge når ein ser ein annan veg. «Det var det eg tenkte på da mor … eh, da eg smurde matpakken min.» «Eg visste ikkje at du også var interessert i universet, Svein.» «Eg? Håh. Du skulle berre visst. Eg er veldig interessert i … i … stjerner, til dømes.» Det var ikkje berre løgn. Beckham, til dømes. Og Solskjær, van Nistelroy og Figo. Og mange, mange fleire. «Kanskje vi kan …» «De skal ikkje prate no,» sa frøken og såg strengt på oss. «De vil vel at eg skal lese for dykk når de et?» «Kan kva da?» kviskra eg. «Snakkar med deg seinare,» kviskra Silje. Eg nikka og sette tennene i den brune stjerna mi.

A PL

EM KS

«Eg har ein kjempeidé,» sa Silje. Vi stod i gangen borte ved doa. Camilla og Monica flaug ut og inn i den andre enden og fniste. «Pigg av, Camilla vortesvin!» ropa eg. Silje og eg gjekk ut på trappa i staden. «Kjem du?» ropa Dan. «Blir du meg og spelar?» «Snart!» ropa eg tilbake. «Eg skal berre … nokre leksegreier …» «Vi lagar ein modell av solsystemet på jordet nedanfor sjukeheimen,» sa Silje. Eg har vore på astrofestival og veit korleis eg skal gjere det. Vi berre forminskar alt saman ti milliardar gonger.» «Greitt for meg,» sa eg. Døra til gangen opna seg på gløtt. Eg høyrde fnisinga til vortesvinet.

Oppgåver: Skriv åtte av dei orda som har dobbeltkonsonant i seg. Skriv dei orda som har bokstaven h/H på plass først. Spørsmål: Kva slags stjerner var Svein eigentleg interessert i? Kva skulle dei lage ein modell av? 29

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 30

VU A PL

EM KS

«Eg kan ikkje i kveld,» sa Silje. «Eg skal på trening. Øveord: Har byrja på taekwondo, skjønar du. taekwondo Men i morgon?» «Okei.» «Du kan ta med deg ein, og så tek eg med meg Ida, men ikkje sei det til dei andre. Det skal vere hemmeleg. Lovar du det?» «Ja.» Silje sprang ned trappa og bort til Ida, som sat på huska. Dan vinka på meg. «Kjem!» ropa eg. «Skal berre …» Eg reiv opp gangdøra. Camilla og Monica sprang hylande nedover mot doa. Eg gjekk for å spele fotball.

Korleis det går med Svein og rotta på jakta etter små, grøne menn frå Mars og med tøflane til bestemora på pleieheimen, kan du lese om i boka Svein og rotta gjennom solsystemet. Forfattaren av boka heiter Marit Nicolaysen. 30

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 31

Reven som vart husdyr

Øveord: støvføyka humpete Dyrlegen bråbremsa så støvføyka stod. Midt på den humpete gardsvegen låg ein liten raudbrun bylt. jubel

Dyrlegen hoppa ut av bilen for å sjekke kva det var han nesten hadde køyrt over. Det var ein liten revunge som låg der heilt stille i solsteiken. Ungen kunne ikkje vere meir enn nokre dagar gammal. Dyrlegen fann ingen skadar på han. Han såg seg rundt for å sjå om revemor var i nærleiken. Det var ikkje bra at revungen låg slik midt i sola. Dyrlegen fann ut at mora måtte vere skadd eller skoten. Ho ville aldri ha gått frå ungen på ein slik plass. Derfor tok han ungen varsamt opp, la han på eit teppe bak i bilen og køyrde heim med han.

A PL

EM KS

Heime hos dyrlegen vart det vill jubel over å få ein rev i huset. Dei tre barna til dyrlegen hadde sommarferie.

R Oppgåver til sidene 31 og 32: Skriv fem av dei orda som er samansette ord. Skriv fem av dei orda som er verb. Spørsmål: Kvifor tok dyrlegen revungen med seg i bilen? Kva årstid var det da dyrlegen fann revungen? 31

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 32

VU A PL

EM KS

Dei hadde hatt det litt keisamt, men no fekk dei travle dagar med å mate og passe ungen. Han voks fort og vart litt av ein leikekamerat. Barna gav reven namnet Fox. Snart var han heilt tam og følgde etter barna som ein hund. Barna leika og koste seg med Fox. Han fekk mykje god mat og voks og vart større for kvar veke som gjekk. Dyrlegen var nok litt uroleg for at barna skulle bli for glad i reven. Ein dag måtte dei sleppe han fri. Det er ikkje rett å halde eit vilt dyr i fangenskap. Men førebels skulle han få vere hos dei.

Da sommarferien var over, vart barna borte heile føremiddagen. Dyrlegen ville ikkje at reven skulle vere heime åleine. Derfor fekk Fox vere med i bilen når dyrlegen drog rundt på gardane for å ta seg av sjuke husdyr. Dyrlegen syntest det var hyggeleg å ha selskap av Fox på turane rundt i bygda. 32

Øveord: keisamt fangenskap førebels husdyr

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 33

Fox sat i framsetet og følgde med på vegen. Han kom med små bjeff og pip. Dyrlegen var heilt sikker på at Fox kjende att vegen og gjerne ville fortelje han det. Han klødde Fox bak øyret og sa: «Flink gut!»

Når dyrlegen kom fram til garden han skulle til, fekk Fox ei hundelenkje på seg. Så vart han bunden fast til støytfangaren på bilen. Fox var trass alt ein rev. Dyrlegen kunne ikkje ta sjansen på at Fox skremde høner og gjæser som gjekk rundt på gardsplassen. Men han gjorde aldri dei tamme dyra noko. Sjølv om dei kom heilt opp til bilen, låg Fox heilt stille og berre såg på dei. Dyrlegen var veldig stolt av Fox. Han fekk alltid ei brødskive med leverpostei eller noko anna godt som premie for fin framferd.

Øveord: hundelenkje gjæser framferd fridommen tungt hjarte fjerna

A PL

EM KS

Slik gjekk vinteren. Fox og dyrlegen vart godt kjende i bygda. Alle bøndene syntest det var triveleg å få besøk av dei. Men ein dag utpå våren fann dyrlegen ut at han måtte gi Fox fridommen tilbake. Det var ikkje rett å halde den flotte reven i fangenskap. Med tungt hjarte frakta dyrlegen Fox langt ut i skogen. På ein plass han aldri hadde vore før, fjerna han lenkja, gav Fox ein stor, saftig biff og sneik seg av stad. Fox koste seg med biffen og merka ikkje at dyrlegen forsvann. Dyrlegen håpa at reven fann seg til rette i skogen og vart kjend med andre revar. Det var tomt i huset. Alle sakna Fox. Men dei meinte at reven trass alt hadde det betre ute i naturen. Det var der han høyrde heime.

Oppgåver: Skriv fire av dei orda som er adjektiv. Skriv fire av dei orda som har konsonanten k på plass første. Spørsmål: Kva gjorde dyrlegen med Fox kvar gong han kom fram til ein gard? Kvifor tok dyrlegen Fox ut i skogen og lèt han vere att der? 33

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 34

Øveord: rykte siamesisk børsa skottklar mistanke

EM KS

Men så ein dag tok det til å gå rykte i bygda. Fleire av bøndene hadde mista verdifulle dyr. Høner, kyllingar, gjæser og fasanar vart brått borte. Anten var det ein stortjuv som var laus, eller så var det ein stor, kraftig rev som herja rundt på gardane om nettene. Lensmannen hadde fått inn meldingar om at femten kyllingar, ti fasanar og ein siamesisk katt med fire ungar var borte. Fleire bønder gjekk vakt om nettene med børsa skottklar, men ingen klarte å få tak i den frekke tjuven.

A PL

Dyrlegen tok til å få ein stygg mistanke om kven den frekke tjuven kunne vere. Det var berre gardar der han og Fox hadde vore på besøk, som hadde mista dyr. Fox hadde aldri gjort nokon skade, men den gongen hadde han vore god og mett. Han hadde ikkje tronge å skaffe seg mat. Han hadde fått alt han trong og meir til. Fox var stor, sterk og klok.

Oppgåver: Skriv fire av dei orda som har bokstaven b på plass først. Skriv fire av dei orda som har bokstaven d på plass først. Spørsmål: Kvifor fekk dyrlegen mistanke om at det var Fox som var tjuven? 34

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 35

Han var godt kjend på gardane. Dyrlegen vart sveitt og varm ved tanken på kva han hadde stelt i stand. Reven måtte sjølvsagt ha mat. Så bortskjemd som han hadde vorte i matvegen, tok han nok ikkje til takke med nokre skarve skogmus eller ein tynn hare. Fox ville nok skaffe seg betre mat enn som så. Han visste godt kvar han kunne finne det!

Øveord: bortskjemd matvegen skarve etterlaten motstand

Dyrlegen vart fortvila. Kva skulle han gjere no? Han orka ikkje tanken på at nokon skulle skyte Fox. Han måtte fange reven att og aldri sleppe han laus. Dyrlegen rekna med at han kunne lokke til seg Fox med ein biff. Han kjøpte den største og saftigaste han kunne få tak i. Så drog han ut i skogen til den staden der han hadde gått frå Fox om våren. Her la han biffen på ein trestubbe og tok til å rope på Fox.

EM KS

Det varte ikkje lenge før Fox dukka opp. Bifflukta og røysta til dyrlegen hadde lokka han fram. Han kasta seg over kjøttet og stod heilt stille da dyrlegen kom med halsbandet. Han gjorde ikkje motstand. Dyrlegen fekk setje på halsbandet utan vanskar. Det var nesten som om Fox syntest det var godt å bli husdyr igjen. Det hadde nok vore travelt å skaffe seg mat på eiga hand.

A PL

Frå denne dagen vart det ikkje borte ei einaste høne eller gås frå gardane. For alt eg veit, bur reven hos dyrlegen og familien hans den dag i dag, og får servert ein stor porsjon kjøttkaker til middag utan at han treng å gjere det aller minste for å få det.

Spørsmål: Korleis klarte dyrlegen å lokke til seg Fox igjen? 35

Oppgåve: Skriv dei fire orda som har språklyden kj på plass først.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 36

Bjørnen og biene

A PL

EM KS

Ein ung og modig hannbjørn hadde akkurat vakna etter ein lang og god middagslur i solsteiken. Han var svolten og ville finne noko godt å ete. Etter å ha geispa og klødd seg både lenge og vel rusla han nedover skråninga nedanfor hiet sitt og gjekk inn i skogen. Snart kom han til ei slette der det var eit lite tjern. Rundt tjernet låg det mange rotne trestammer. Bjørnen gjekk frå den eine stamma til den andre. Han stakk snuten sin godt ned i borken på kvar einaste stamme. Han leita visst etter noko. Med eitt stoppa han og snusa opp i lufta. Bjørnen hadde fått teften av noko godt. Han hadde kjent lukta av honning. Det var akkurat det han hadde håpa å finne. Det tok ikkje lang tid før han hadde funne ut kvar den herlege lukta kom frå. Bjørnen sette kursen rett mot ei morken trestamme. Han tok til å snuse ivrig opp og ned på stamma. Etter ei lang og grundig undersøking fann han eit lite hol. Det var nok der den herlege lukta kom frå. Holet var sjølvsagt altfor lite til at bjørnen kunne få tak i noko som helst av godsakene som gøymde seg under borken. Dermed sette han i gang med å rive og slite i trestamma med dei spisse klørne sine. Veden var så morken at treflisene fauk om øyra på han. Snart var holet stort nok til at han kunne stikke labben inn og forsyne seg av dei herlege honningflaka som låg der.

Oppgåver: Skriv ord som har noko med bier å gjere. Skriv minst fem av dei orda som er adjektiv. Skriv fem av dei orda som er samansette ord. Spørsmål: Korleis undersøkte bjørnen dei rotne trestammene? Korleis fekk bjørnen tak i honningen? 36

Øveord: geispe tjern borken teften lukta godsakene gøymde morken

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.28 Side 37

Men det var ikkje berre honning som kom fram i dagslyset. Det var også eit bol med bier her under borken. Biene vart illsinte over å få bolet sitt øydelagt. Noko så frekt fann dei seg slett ikkje i. Som på kommando sette heile biesvermen seg i rørsle og gjekk til åtak på den frekke bjørnen. Bjørnen, som var ung og dum, brydde seg ikkje det minste om åtaket. «Berre kom,» tenkte han, «ingen kan bite gjennom den tjukke pelsen min.»

Bjørnen sat på baken og slikka i seg honningen medan dei rasande biene surra rundt han. Han merka ikkje noko til stikka dei gav han. Men med eitt landa ei av biene på den svarte, våte snuten hans. Bia stakk til av alle krefter. Det skal eg helse og seie at bjørnen kjende. Han hoppa til og slo etter bia med den store labben sin. Det stikket gjorde innmari vondt!

A PL

EM KS

Men han hadde ikkje før vorte kvitt den eine bia før det kom ei til. Ho stakk minst like ille. Før bjørnen visste ordet av det, hadde enda ei funne vegen inn i øyret hans. Det stikket var så vondt at bjørnen sette i eit brøl av smerte. No hadde biene skjøna kvar dei skulle stikke. Bjørnen gav opp alt som heitte honning. Han hoppa og spratt. Han stupte kråke og rulla seg rundt for å bli kvitt biene. Men det var ikkje råd å sleppe unna. Svermen av bier var rundt han heile tida. Dei stakk han på snuten, i øyra og i auga. Der hadde ikkje bjørnen nokon tjukk pels som kunne verne han. Til slutt klarte ikkje bjørnen meir.

Oppgåver: Skriv minst åtte av dei orda som har bokstaven b/B på plass først. Skriv minst fem av dei orda som er substantiv. Spørsmål: Kvar stakk biene bjørnen så han kjende det? 37

Øveord: illsinte åtak rasande innmari smerte verne

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 38

Øveord: stormsprang sverma traska freistande lærepenge

A PL

EM KS

No var han heilt frå seg og stormsprang ned til det vesle tjernet. Der stupte han uti med eit kjempeplask. Han dukka under vatn. Her nede i vatnet kunne ikkje biene nå han. Det visste han. Bjørnen heldt seg under vatn så lenge han klarte. Til slutt måtte han ha luft og stakk varsamt hovudet opp. Men biene var ikkje ferdige med han enno. Dei sverma over tjernet, og da bjørnesnuten kom fram, stakk dei han enda ein gong. Bjørnen måtte berre dukke under vassflata igjen. Da han for andre gong stakk hovudet opp, var biene borte. Bjørnen vart liggjande lenge i vatnet før han våga å gå på land. Men til slutt sneik han seg opp og traska langt vekk frå den freistande honningen og dei fæle biene.

Oppgåve: Skriv fem av dei orda som er verb. Spørsmål: Kva åt bjørnen til kveldsmat? 38

Inne i skogen grov han fram nokre saftige røter. Dei smaka ikkje så godt som honning, men han vart mett av dei. Langt utpå kvelden kom han tilbake til hiet. Snuten og øyra verkte. I dag hadde han fått ein lærepenge som han ikkje kom til å gløyme på ei stund.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 39

Æsops fablar Det finst mange forteljingar, eventyr, segner og fablar. Dei blir fortalde i mange ulike land og på mange ulike språk. Dei eldste historiene er mange tusen år gamle. Dei handlar ofte om dyr som ter seg slik menneske gjer. Dyra kranglar, er sjalu og prøver å lure kvarandre. Dei snakkar saman og lærer av kvarandre. Somme dyr gjer dumme ting og får kloke råd av eit anna dyr.

Øveord: segner fablar sjalu kloke råd slave dommarar generalar

Ein mann som heitte Æsop, var spesielt flink til å fortelje fablar. Han levde i Hellas for nesten tre tusen år sidan. Han var slave hos ein rik mann. Æsop var god til å hugse og til å fortelje historier han hadde høyrt. Det var alltid mange som kom og ville høyre på når han fortalde. Æsop var ein klok og vis mann som også hjelpte folk med å løyse vanskelege saker som korkje dommarar eller generalar hadde noka løysing på.

A PL

EM KS

Fablane til Æsop vart fortalde vidare frå mann til mann, frå bestemødrer til barnebarn, og etter som åra gjekk, vart dei spreidde over heile verda. Lenge, lenge etter at Æsop var død, vart historiene skrivne ned. Vi som lever i dag, kan lese dei, og akkurat som alle dei som har høyrt fablane før oss, kan også vi lære noko av fablane.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 40

Æsop på reise

EM KS

VU A PL

Den rike herremannen som Æsop var slave hos, skulle ein gong ut på ei reise. Herremannen samla saman alt han måtte ha med seg på turen. Så bad han slavane sine om å ta kvar si bør på ryggen. Alle skunda seg å velje det lettaste dei kunne få tak i. Æsop stod roleg og venta til alle hadde valt. Så gjekk han bort og tok ei stor korg med brød på ryggen. Korga var nesten ei av dei tyngste børene. Dei andre slavane lo av han. «Folk seier at du er så klok,» sa dei, «men no skulle dei ha sett kor klok du er, du som frivillig tek den tyngste børa du kan få.» Æsop svara ikkje. Han tok berre den tunge korga på ryggen og rusla i veg etter dei andre. Dei andre som hadde lettare bører, var langt framfor han.

Øveord: herremannen bør børene frivillig tunge

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 41

Etter eit par timar stoppa dei for å kvile og ete. Øveord: Herremannen bad Æsop kome med korga si. skamfulle Han tok fleire brød ut av korga og gav til slavane. Da dei hadde ete og gjekk vidare, var korga til Æsop mykje lettare. Nokre timar seinare kvilte dei igjen, og slavane fekk meir brød frå korga som Æsop bar. Denne gongen tok herremannen dei siste brøda og delte ut. No var korga heilt tom og vog ingenting. Resten av vegen gjekk Æsop først med den tomme korga på ryggen. Dei andre slavane streva med børene sine. Børene hadde ikkje vorte det minste lettare. Da såg slavane skamfulle på kvarandre og sa: «Folk som meiner at Æsop er ein klok mann, har nok rett likevel. Æsop er den klokaste av oss alle saman!» Ordtak: «Den som ler sist, ler best.»

A PL

EM KS

IN R

Oppgåver til sidene 40 og 41: Skriv dei orda som har språklyden ng i seg. Skriv seks av dei orda som er substantiv. Skriv ordtaket som høver til teksten. Skriv den regelen som høver til ordet tom. Spørsmål til sidene 40 og 41: Kva bør valde Æsop? Kva fekk slavane å ete på turen? 41

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 42

Gjetarguten

Ein gut gjekk oppe i ein ås og gjette sauer. Det var ein stor flokk sauer. Guten måtte passe godt på. Oppe i fjella var det flokkar med ulvar som kunne kome og ta sauene. Litt lenger nede i dalen arbeidde det alltid mange menneske på markene. Dersom ein ulveflokk gjekk til åtak på sauene oppe i åsen, kunne gjetarguten rope om hjelp, og folk ville kome og hjelpe han. Det var trygt og godt å vite for guten. Sauene gjekk fredeleg rundt og beita. Det skjedde aldri noko. Den eine dagen var akkurat lik den førre. Gjetarguten keia seg frykteleg.

Øveord: gjette markene gjetarguten hjelpe beita førre keia seg trekt staur ergerlege herja

A PL

EM KS

Ein dag fann han ut at han ville ha litt moro med folka nede i dalen. Han stilte seg opp på ein stor stein, tok hendene som ei trekt framfor munnen og ropa så høgt han kunne: «Hjelp, hjelp! Ulvane tek sauene!» Folk stoppa opp nede i dalen og lytta. Da dei høyrde ordet ulv, kasta dei frå seg det dei hadde, tok med seg stokkar og staurar og sprang oppover til guten og saueflokken så fort dei kunne. Sveitte og varme kom dei og ville hjelpe gjetaren med å forsvare sauene mot ulvane. Guten heldt på å le seg i hel over at han hadde klart å narre dei slik. Dei hjelpsame folka vart både sinte og ergerlege på guten som hadde lurt dei.

To gonger til klarte guten å narre alle på same måten. Han ropa og skreik at ulvane herja i saueflokken. Han trong hjelp. Folk kom springande oppover dei bratte bakkane for å hjelpe. Oppgåver til sidene 42 og 43: Skriv dei orda som har bokstavane hj/Hj på plass først. Skriv dei orda som har diftong i seg. Skriv dei orda som tyder nesten det same som ordet sint. Spørsmål til sidene 42 og 43: Kva slags dyr heldt til oppe i fjella? Kva tok folk med seg når dei skulle jage bort ulvane? 42

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 43

VU SE

Kvar gong lo guten seg skakk av kor lett det var å lure dei. Kvar gong vart folk rasande på han, men gjetaren brydde seg svært lite om det.

A PL

EM KS

Ein dag kom verkeleg ulvane. Ein stor flokk svoltne ulvar gjekk til åtak på sauene. Ulvane lét seg ikkje skremme av den einslege gjetaren. Han måtte få hjelp før alle sauene vart drepne. Gjetarguten hoppa opp på den store steinen og hoia og skreik: «Hjelp, hjelp! Ulvane kjem!» Men ingen menneske kom. Same kor mykje han skreik, var det ingen som brydde seg om ropa hans. «Æsj! Det er berre gjetarguten som narrar oss igjen,» sa dei til kvarandre. Den dagen drog ulvane av stad med dei beste sauene i flokken. .

Ordtak: «Den som lurer andre, kan sjølv bli lurt.» 43

Øveord: åtak hoia

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 44

Løva og musa

Ei stor løve låg i solsteiken og sov. Med eitt kom ei lita mus springande. Ho hadde det så travelt at ho ikkje såg den store løva. Ho sprang rett over løva. Løva vakna og vart rasande over å bli vekt midt i middagsluren. Lynkjapt slo ho kloa i den vesle musa. Ho skulle akkurat til å klemme til og knuse den vesle urokråka da musa peip så ynkeleg og bad så pent for livet sitt. «Å, kjære løve, la meg få leve! Eg har små ungar som ventar på meg. Dersom du slepper meg fri, lovar eg å hjelpe deg ein annan gong!»

Øveord: solsteiken lynkjapt urokråka lite krek

A PL

EM KS

Løva brølte av latter. «Skal du hjelpe meg? Det er det dummaste eg har høyrt. Korleis skal eit slikt lite krek som deg kunne hjelpe meg?

R Oppgåver til sidene 44 og 45: Skriv dei to orda som har språklyden skj på plass først. Skriv fem av dei orda som er samansette ord. Skriv dei orda som har bokstaven ø i seg. Skriv dei orda du har funne, som er verb. Spørsmål til sidene 44 og 45: Kvifor såg ikkje musa løva? Korleis klarte jegerane å fange løva? 44

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 45

Men – la gå! Ettersom du ber så pent, skal eg sleppe deg for denne gongen.» Så lét løva musa få springe sin veg. Ikkje lenge etter kom det jegerar ut på sletta der løva heldt til. Jegerane var på jakt etter ei levande løve. Keisaren ville ha ei løve i dyreparken sin. Han ville betale jegerane godt dersom dei klarte å fange ei. Mennene sette opp eit svært garn i det høge graset. Ei mørk natt gjekk løva i fella og vart fanga i garnet. Løva rykte og sleit for å kome seg laus, men dess meir ho streva, dess meir vikla ho seg inn i garnet. Til slutt sat ho så fast at ho nesten ikkje kunne røre seg.

Løva vart så fortvila. Ho sette i eit brøl. Ho brølte så høgt at den vesle musa høyrde det heilt nede i museholet sitt. Musa skjøna at løva var i vanskar. Ho hugsa lovnaden sin og pila av stad for å finne løva. Det var ikkje vanskeleg slik som ho bar seg. «Kva er det som har skjedd med deg?» spurde musa. «Eg sit fast i garnet. Jegerane har fanga meg, og i morgon kjem dei nok til å drepe meg,» snerra løva og brølte høgare enn nokon gong.

A PL

EM KS

Da sette musa i gang med å gnage på knutane på garnet. Ho arbeidde fort med dei spisse tennene sine. Det varte ikkje lenge før løva var fri. Slik frelste den vesle musa livet til den store vennen sin, løva.

Ordtak: «Lita hjelp er også hjelp!» 45

Øveord: keisaren vikla seg inn snerra frelste

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 46

EM KS

VU Reven og ramnen

A PL

Ein ramn hadde fått tak i ein stor, saftig ostebit. Ramnen sette seg godt til rette på ei grein og ville kose seg med ostebiten. Ein rev kjende den herlege lukta av ost og kom luskande bort til treet som ramnen sat i. Reven sette seg rett under greina der ramnen sat. Reven gav seg til å rose ramnen i høge tonar.

Øveord: rose høge tonar

Oppgåver til sidene 46 og 47: Skriv dei orda som er adjektiv. Skriv seks av dei orda som har dobbeltkonsonant i seg. Skriv dei orda du har funne, som er verb. Skriv ordspråket som passar til historia «Reven og ramnen». Spørsmål til sidene 46 og 47: Kvar sat reven? Kva var det ramnen mangla for å bli konge? 46

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 47

«Nei og nei så heldig eg er som får sjå Øveord: ein så vakker fugl. skinande Har du sett på maken til flotte, svarte fjører. lynsnart Så skinande blanke dei er! tomnebba Så vakre auge du har! vett og forstand Ein slik flott fugl som du er, burde vere konge over alle fuglane om berre røysta di er like vakker som du sjølv. Men ettersom eg aldri har høyrt deg syngje, kan du nok ikkje det. Røysta di er nok ikkje noko å skryte av.»

EM KS

Ramnen vart så stolt og kry over all rosen. Han trudde kvart ord. Han ville vise reven at han også hadde ei vakker røyst. Dermed sette han i gang med å skrike «Ra-e, ra-e». Men akkurat da han opna nebbet, mista han ostebiten. Reven, som sat like under, snappa lynsnart biten som kom dalande. Han slukte osten med ein gong. Osten smaka like godt som han hadde håpt. Reven slikka seg om munnen, strekte seg og sa til ramnen, som sat tomnebba på greina: «Du har nesten alt som skal til for å vere konge. Det einaste du manglar, er vett og forstand.» Det er eit ordspråk som ramnen burde ha lært:

A PL

Ordtak: «Du skal ikkje tru alt du høyrer.»

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 48

Hunden og kjøttbeinet

Det var ein gong ein hund som var heldig og fann eit stort, saftig kjøttbein. Hunden tok kjøttbeinet i munnen og for av garde. Han ville gøyme beinet på ein trygg stad. For å kome til gøymestaden måtte hunden over ei bru. Halvvegs over brua stoppa han og såg ned i vatnet. Der fekk han auge på spegelbiletet sitt. Hunden trudde det var ein annan hund som stod der nede. Den hunden hadde også eit stort kjøttbein i munnen. «Det kjøttbeinet der skal bli mitt!» tenkte hunden. Han tok til å knurre, og så med eitt glefsa han ned i vatnet. Dermed mista han det store, lekre kjøttbeinet han hadde. Slik er det ofte her i verda. Vil ein ha alt, får ein ingenting.

Øveord: saftig gøyme spegelbiletet

Ordtak: «Ein veit kva ein har, men ikkje kva ein får.»

A PL

EM KS

IN R Oppgåver: Skriv ordtaket som passar til historia «Hunden og kjøttbeinet». Skriv fem substantiv som passar til biletet. 48

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 49

Gåsa og gullegget

Øveord: fantastisk gullegg sur og grinete overtyde ei gås / mange gjæser

Det var ein gong ei kone og ein mann som åtte ei fantastisk gås. Gåsa la eit gullegg kvar einaste dag. Kona og mannen selde egga, og for pengane dei fekk, levde dei godt. Dei budde bra og åt seg mette kvar einaste dag. Men kona syntest etter kvart at berre eitt egg var for lite. Ho ville ha meir pengar, slik at ho kunne få det like flott som kongen. Ho vart sur og grinete og masa om at ho ville ha alle gullegga no, no med ein gong. Ho ville at mannen skulle slakte gåsa, slik at dei slapp å vente så lenge på egga. Det var klart at den dumme gåsa hadde magen full av gullegg. Mannen var ikkje så sikker på at det var sant, men til slutt lét han seg overtyde og slakta gåsa. Da dei opna gåsa, såg ho ut akkurat som alle andre gjæser. Dei fann ikkje eit einaste gullegg. Frå da av vart det slutt på dei gode dagane.

A PL

EM KS

Ordtak 1: «Ein veit kva ein har, men ikkje kva ein får.» Ordtak 2: «Mykje vil ha meir.»

R Oppgåver: Skriv ordtaka som passar til historia «Gåsa og gullegget». Skriv fire verb som passar til biletet. 49

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 50

Den sjuke løva Løva blir ofte kalla kongen over dyra. Ein gong hadde ei løve vorte altfor gammal til å jakte saman med dei andre løvene. Løva låg inne i hola si og jamra seg. Ho sa at no bar det mot slutten. Ho hadde nok ikkje mange dagane att her på jorda.

Øveord: jamra seg bar det mot slutten underleg mistenkjeleg

EM KS

Snart visste alle dyra at kongen deira låg for døden. Alle ville besøkje løva i hola for siste gong. Ein dag dukka reven også opp. Han ville, som alle dei andre, besøkje den gamle løva før ho døydde. Reven såg seg godt om, så sette han seg ned utanfor inngangen. Han ropa inn til løva: «Korleis har du det i dag, kjære konge?» «Å, takk som spør, men eg har det så dårleg, så dårleg,» jamra løva. «Men vil du ikkje kome inn og prate litt med meg? Det er så mykje hyggelegare å snakke saman når vi ser kvarandre.» «Ja, eg er einig i at det hadde vore koseleg,» sa reven. «Men eg ser så mange spor etter dyr som har gått inn i hola, men eg ser ingen spor som går ut att. Det synest eg er både underleg og mistenkjeleg.» Så gjekk reven sin veg utan å ha helsa på den sjuke løva. Ordtak: «Betre føre var enn etter snar.»

A PL R Spørsmål: Kva for eit dyr blir ofte kalla kongen over dyra? Kvifor gjekk ikkje reven inn i hola til løva? 50

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 51

Nordavinden og sola

EM KS

VU Øveord: sterk/sterkare/ sterkast vinterfrakk iskaldt tviheldt

A PL

Nordavinden og sola krangla om kven av dei som var den sterkaste. Ingen av dei ville gi seg. «Eg er sterkare enn deg!» sa nordavinden. «Nei, no må du gi deg,» sa sola. «Alle veit da at eg er sterkast!» Dei krangla både lenge og vel. Ingen av dei ville gi seg. Med eitt dukka det opp ein mann nede på vegen. Han hadde ein tjukk, god vinterfrakk på seg. Sola føreslo at dei skulle prøve å få frakken av mannen. Den som klarte det først, var den sterkaste. Nordavinden syntest det var eit godt forslag. Det var da ingen kunst å få frakken av mannen. Nordavinden ville prøve seg først. Han blåste seg opp og sende eit iskaldt, kjempesterkt vindkast rett mot mannen.

Mannen knepte fort att alle knappane på frakken. Han tviheldt på han. Han var redd frakken ville blåse av han. 51

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 52

Han kraup saman i den kraftige vinden. Øveord: Neimen om han ville gi slepp på den gode vindkula frakken sin i dette vêret! Nordavinden sende hengde den eine vindkula etter den andre mot mannen, men dess meir han blåste, dess hardare heldt mannen på frakken. Til slutt var nordavinden heilt utsliten. Han orka ikkje å blåse meir.

No var det sola sin tur til å prøve. Ho tok til å sende varme, herlege solstrålar mot mannen. Mannen sleppte taket i frakken og knepte opp alle knappane. Sola varma enda meir. Mannen vart så varm. Han trong ikkje tjukk vinterfrakk i denne gode varmen. Så han tok av seg frakken, bretta han saman og hengde han over armen. Dermed hadde sola vist at ho var den sterkaste av dei.

A PL

EM KS

Ordtak: «Ein kjem lengst med det gode.»

R Oppgåver til sidene 51 og 52: Skriv komparativ- og superlativformene av adjektivet sterk. Skriv alle formene av substantivet knapp. Skriv verbet blåser i fortid. Skriv nokre adjektiv som fortel korleis vinden var. Skriv nokre adjektiv som fortel korleis solstrålane var. Spørsmål til sidene 51 og 52: Kva krangla nordavinden og sola om? Kva gjorde mannen da det tok til å blåse? 52

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 53

A PL

EM KS

VU Stine Marie rømmer

Stine Marie gledde seg. I dag skulle bestemor kome heim frå sjukehuset. Bestefar og ho hadde vaska heile huset. Dei hadde kjøpt blomster og baka sjokoladekake. Bordet var dekt med dei finaste kaffikoppane. Alt var gjort klart. Når Stine Marie kom heim frå skolen, ville bestemor vere tilbake. Bestefar skulle hente henne klokka elleve. Dei to vekene bestemor hadde vore borte, hadde vore lange og keisame. No håpte Stine Marie at alt skulle bli som før. Stine Marie budde hos bestemor og bestefar. Det hadde ho gjort sidan ho var bitte lita. Mor hennar var død. Faren budde i eit anna land. Det var lenge sidan ho hadde høyrt frå han. 53

Øveord: sjokoladekake elleve

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 54

Stine Marie hadde det godt. Besteforeldra var foreldra hennar. Ho hugsa korkje mor si eller far sin. «Ein kan ikkje sakne noko ein aldri har hatt,» sa bestefar.

Øveord: korkje kennel plasserte schæfertispa avtalen kvile uroe

EM KS

Snart vart Stine Marie ti år. Ho ønskte seg ein hund, ein hund som berre var hennar. Stine Marie var flink med hundar. Naboen dreiv ein kennel. Stine Marie var ofte der og hjelpte til. Det var mykje arbeid med hundane. Særleg i feriar var det mange hundar der. Folk drog på ferie til stader der hundar ikkje kunne vere med. Da plasserte dei hundane i kennel. «Vi driv feriehotell, ope berre for hundar,» sa Berit og Bjørn, som åtte kennelen. «Hundane er barna våre,» sa dei når Stine Marie lurte på kvifor dei ikkje hadde barn. «Dessutan låner vi jo deg kvar dag.» Det var sant. Stine Marie var der så ofte ho kunne. No var det ekstra travelt der. Den eine schæfertispa, Stella, hadde fått sju kvalpar. Dei var så søte, særleg den minste av dei. Det var den kvalpen Stine Marie ønskte seg til fødselsdagen.

A PL

Bestemor kom heim. Ho sat på plassen sin i stua da Stine Marie kom frå skolen, akkurat slik avtalen var. Det var godt å ha henne heime att. Men ho var ikkje heilt frisk enno. Ho måtte kvile mykje. Bestefar og Stine Marie lista seg rundt for ikkje å uroe henne.

Spørsmål til sidene 53 og 54: Kor lenge hadde bestemor vore borte? Kor mange kvalpar hadde schæfertispa fått? 54

Oppgåver: Skriv fem av dei orda som har bokstaven å i seg. Skriv dei orda du har funne, som er verb. Fortel kva ein kennel er. Skriv talet 11 med bokstavar.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 55

Stine Marie var nok skuffa over at bestemor ikkje orka å vere saman med dei slik som før, men bestefar trøysta henne med at berre bestemor fekk nokre dagar til på seg, ville ho bli frisk som ein fisk. Stine gjorde leksene og gjekk ned til Berit og Bjørn og hundane kvar ettermiddag. Det var best at bestemor fekk fred.

Øveord: kvalpane lova bort bråstoppa

I kennelen var det nok å gjere. Kvalpane tok til å bli store, og Stine Marie fekk leike så mykje ho ville med dei. Det var stadig folk innom for å sjå på kvalpane. Det var mange som ville kjøpe ein kvalp, men Berit ville ikkje selje nokon før dei kunne klare seg utan mor si. Tre av kvalpane var lova bort til nokre snille menneske. Men det var ei god stund til dei kunne få dei med seg.

A PL

EM KS

Ein ettermiddag da Stine Marie kom heim til middag, var det to framande damer på besøk. Ho såg dei gjennom vindauget. Dei sat i stua og snakka med bestemor og bestefar. Stine Marie hadde vore veldig stille da ho låste seg inn. Ingen hadde sett eller høyrt at ho kom. Akkurat da ho skulle gå inn i stua og helse på, høyrde ho namnet sitt. Stine Marie bråstoppa. Ho lista seg bort til døra. Det var ikkje pent å lytte, men no vart ho veldig nysgjerrig. Kvifor snakka dei to framande damene om henne?

Oppgåver: Substantivet dame står i to ulike former i teksten. Skriv dei to formene. Skriv fire av dei orda som har dobbeltkonsonant i seg. Skriv fem verb som fortel kva kvalpar kan gjere. Spørsmål: Kva gjorde Stine Marie kvar ettermiddag? Korleis visste Stine Marie kven som var på besøk hos bestefar og bestemor? 55

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 56

«Du treng ro no når du er sjuk. Med ein vilter tiåring i huset får du ikkje den roa du treng for å bli frisk,» sa den eina dama. «Kanskje nokon andre kan ta seg betre av Stine Marie enn de kan akkurat no!» Stine Marie stivna. Kva var det dama sa? Var det ho, Stine Marie, som var skyld i at bestemor ikkje vart heilt frisk? Skulle dei flytte henne til framande menneske? Skulle ho ikkje få bu saman med bestemor og bestefar meir? Tusen spørsmål for gjennom hovudet på Stine Marie.

Øveord: vilter tiåring stivna skyld i hjelpsam «tenkte så det knaka» stukke av

Ho vart ståande og lytte ei stund til, men ho skjøna ikkje heilt kva dei vaksne snakka om. Bestefar snakka høgt og ivrig. Stine Marie hadde høyrt nok. Ho lista seg inn på rommet sitt og la seg på senga. No måtte ho tenkje!

A PL

EM KS

Bestemor ville bli fortare frisk dersom Stine Marie ikkje var der, hadde damene sagt. Ho som hadde prøvd å vere snill og hjelpsam kvar dag. Dette forstod ho ikkje heilt, men eitt var i alle fall sikkert: Flytte til vilt framande menneske, det ville ho ikkje. Men ho visste at dersom dei vaksne bestemte seg for noko, var det vanskeleg å få dei til å skifte meining. Kva skulle ho gjere? Stine Marie tenkte så det knaka. Ho hugsa ein film ho hadde sett om ein gut som hadde stukke av og gøymt seg fordi han trudde at ingen brydde seg om han. Mora og faren hadde vorte veldig redde. Dei hadde skjøna kor dumme dei hadde vore, og da guten kom tilbake, hadde dei endra seg, og guten hadde fått det kjempebra. Skulle ho prøve det same, tru? Ville det verke slik for henne òg? Ville dei dumme damene forstå at ho ikkje ønskte seg nokon ny familie? Ville bestemor bli bra dersom ho heldt seg unna nokre dagar?

Oppgåver: Skriv dei to orda som har språklyden skj på plass først. Fortel kva du gjer når du tenkjer så det knakar. Spørsmål: Kva gjorde Stine Marie på rommet sitt? Kva var det Stine Marie ikkje ville? 56

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 57

Akkurat da stakk bestefar hovudet inn og sa at det var middag. Stine Marie såg nøye på han. Såg han ikkje litt trist og lei seg ut? Kva var det han gjekk og tenkte på? Stine Marie gjekk ut på kjøkkenet. Ho måtte prøve å late som ho korkje hadde sett eller høyrt dei to damene som hadde vore der. Bestefar og Stine Marie åt åleine. Bestemor måtte leggje seg igjen. Dei åt utan å seie noko. Dei hadde plutseleg ikkje noko å snakke om, syntest Stine Marie. Ho hjelpte bestefar med å rydde kjøkkenet før ho gjekk inn på rommet sitt.

Øveord: korkje gøymestad teikneark oppgitt halvparten nøgd

A PL

EM KS

No hadde ho bestemt seg. Ho måtte bli borte nokre dagar. Bestemor vart ikkje betre med henne i huset. Stine Marie tenkte på filmen om guten som rømde. Han hadde planlagt alt på førehand. Det ville ho gjere òg. Ho hadde allereie ein bra gøymestad i tankane. Ho hadde vore der fleire gonger saman med Bjørn og Berit. Først måtte ho lage ei liste over ting ho måtte ha med seg. På skrivebordet låg nokre teikneark. Ho tok eit av dei og byrja å skrive: lommelykt, kniv, fyrstikker, mat, vassflaske, sovepose … Snart hadde ho heile arket fullt. Det vart mykje. Stine Marie vart sitjande og sjå på lista. Korleis skulle ho klare å finne fram alt dette utan at bestefar merka det? Kva skulle ho ha alle tinga i? Klarte ho å bere så mykje? Uff, at dette skulle vere så vanskeleg! Stine Marie stirde oppgitt på lista. Her var det berre å stryke halvparten. Til slutt vart ho nøgd. Ho fann fram den store tursekken oppe på loftet og la sakene ho ville ha med, på plass. Sekken vart tung, men ikkje verre enn at ho skulle klare å få han med seg.

Oppgåver: Skriv fem av dei verba som har dobbeltkonsonant i seg. Skriv kva orda klump og tung er like i. Skriv ei liste over minst fem ting du trur Stine Marie hadde lagt i sekken. Spørsmål: Kvifor strauk Stine Marie halvparten av tinga ho hadde skrive på lista? Kvar var tursekken hennar? 57

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 58

Til slutt låste ho opp det vesle skrinet der ho hadde Øveord: sparepengane sine. Ho hadde fire hundre kroner. klump i halsen Ho hadde spart til hunden ho ønskte seg. påkledd Men det fekk ikkje hjelpe. Ho måtte ha pengar med seg. ytterjakka Stine Marie dytta sekken under senga. godt synleg Ho var klar. I natt skulle ho stikke av. Da bestefar kom inn til henne og gav henne godnattklemmen, fekk ho ein stor klump i halsen og heldt nesten på å gråte. Ho hadde ikkje lyst til å reise frå han.

Stine Marie låg og lytta ut i mørket. Ho høyrde bestefar inne i stua. Skulle han ikkje snart leggje seg? Stine Marie låg fullt påkledd under dyna og venta. Ho hadde planen klar. Berre det vart stille i huset, skulle ho dra.

A PL

EM KS

Endeleg! Stine Marie kika bort på vekkjarklokka. Ho var over to. No var det på tide å kome seg av garde. Ho stod opp, fekk på seg joggeskorne og ytterjakka. Ho rulla dyna saman slik at det såg ut som om ho enno låg i senga. Ho sjekka at brevet som ho hadde skrive til bestefar og bestemor, låg godt synleg på skrivebordet. Til slutt drog ho varsamt fram sekken frå gøymestaden under senga. Ho opna vindauget så stille ho kunne og sleppte sekken rett ned i blomsterbedet. Så klatra ho etter og landa mjukt ved sida av sekken. Ho krøkte seg godt saman. Hadde nokon høyrt henne? Ho kika bort på soveromsvindauget til bestemor og bestefar. Vindauget stod på gløtt, men alt var stille. Ho hadde klart å kome seg ut utan at nokon hadde høyrt henne! Varsamt dytta ho vindauget inntil, fekk sekken på ryggen og sneik seg over plenen, tok snarvegen gjennom hekken og sprang ned til hovudvegen.

Oppgåver: Skriv dei orda som har bokstaven ø i seg. Skriv dei orda du har funne, som er verb. Spørsmål: Korleis kom Stine Marie seg ut av huset? Kvar hadde Stine Marie gøymt sekken? 58

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 59

Øveord: kjøpesenteret snikinga skilnad

VU SE

Om knapt ein time gjekk nattbussen til Oslo. Den bussen skulle ho vere med. Bussen gjekk frå busstasjonen nede ved kjøpesenteret.

A PL

EM KS

Ho håpa at bakdøra på bussen var ulåst. Medan sjåføren gjorde alt klart til å køyre, kunne ho snike seg inn utan at han merka det. Ho visste at fleire av gutane i klassen hadde klart det. Dei hadde til og med fortalt korleis det gjorde det. Ho hadde tenkt at gutane var bra teite som heldt på med denne snikinga. Men det var vel skilnad på folk? Ho gjorde ikkje dette for moro skyld. Stine Marie fekk auge på bussen. Han stod med motoren i gang. Ho lurte seg nærmare og stoppa bak ein parkert bil. Ho speida rundt. Ingen passasjerar var komne. Ingen sjåfør var å sjå.

Oppgåve: Skriv alle formene av substantivet sjåfør. Spørsmål: Når gjekk nattbussen til Oslo? 59

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 60

Han var sikkert inne på stasjonen. Stine Marie sprang krumbøygd bort til bakdøra, sette seg på huk og dytta hardt på døra. Døra glei lydlaust opp! Stine Marie var ikkje sein om å kome seg inn. Ho pressa døra att, fekk av seg sekken og krabba fort under setet nærmast utgangen bak og drog sekken etter. No var det berre å vente.

Øveord: krumbøygd blindpassasjer stoppestaden passasjerar midtgangen drog kjensel på galdt

EM KS

Endeleg tok bussen til å køyre. Sjåføren hadde ikkje oppdaga at han hadde ein blindpassasjer om bord. Stine Marie hadde det fælt under setet. Det var varmt og trongt. Ho vart kvalm av den støvete lufta som strøymde ut av nokre røyr under seta. På den første stoppestaden kom det på mange passasjerar. Stine Marie såg føtene som kom nedover midtgangen. Da smaug ho seg fort fram og sette seg på setet. Dei som kom på, trudde at ho hadde sete der heile tida. Det håpte ho i alle fall. Stine Marie kraup saman bak stolryggen framfor seg, slik at sjåføren ikkje skulle sjå henne i spegelen. Ingen såg på henne eller snakka til henne. Stine Marie stirde ut av vindauget. Det var mørkt enno. Ho sat klar med sekken på fanget. På neste stoppestad skulle ho av. Det var ikkje langt att. Ho drog kjensel på nokre hus som dei køyrde forbi.

A PL

Bussen sakka farten og svinga inn framfor ein butikk. Dette var nok busstoppestaden som var nærmast vegen ho skulle bruke vidare. No galdt det å kome seg av utan at nokon la merke til henne! Stine Marie kom seg fram og ned i trappa framfor bakdøra. Døra glei sakte opp. Stine Marie hoppa ned. Ho heldt på å springe rett på ein mann med ein stor koffert.

Oppgåver: Skriv minst åtte av dei orda som har bokstaven ø i seg. Skriv dei orda du skreiv, som er verb. Skriv fem av dei orda som er samansette ord. Skriv kva det vil seie at «ein dreg kjensel på» noko eller nokon. Skriv synonymet. Spørsmål: Når sette Stine Marie seg opp på setet i bussen? Når ville Stine Marie gå av bussen? 60

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 61

Sjåføren kom ut av døra. Han ropa noko, Øveord: men Stine Marie stoppa ikkje for å høyre skogholtet kva han sa. Ho pila bak bussen, for over vegen stamma og inn i skogholtet på den andre sida. gøymestad Der gøymde ho seg bak eit stort tre. baklyktene Ho pressa seg inn til stamma og kika forsiktig fram. vande seg til Ingen kom etter henne. Bussen stod ikkje lenger stille. Han rulla ut på vegen att, og frå gøymestaden sin såg Stine Marie baklyktene som vart borte bak svingen lenger framme. Stine Marie sukka letta. No var det verste gjort! Ho kom seg ut på vegen og tok til å gå. Gatelysa viste veg. Ved den første sidevegen dreia ho av. Vegen var smal og mørk. Her var det ingen hus og ingen lykter. Vegen vart liksom borte i mørket. Stine Marie fann fram lommelykta frå sekken og tende henne. Lysstrålen rakk ikkje langt. Mørket stod som ein vegg på begge sider av vegen. Det såg skummelt ut.

EM KS

Stine Marie såg på klokka. Det var nok enno ei stund til det lysna. Ho slo av lommelykta og stirde lenge innover i den mørke skogen. Når auga vande seg til mørket, ville ho sjå betre. Det hadde ho lese ein eller annan stad, med det stemde ikkje. Ho såg framleis ingen ting. Korleis skulle ho finne vegen?

A PL

Ho måtte berre vedgå at ho var mørkredd. Ikkje for alt i verda våga ho å gå vidare inn i dette mørket. Ho måtte vente til det lysna. Stine Marie såg seg rundt etter ein stad der ho kunne gøyme seg så lenge. Ikkje langt frå vegen såg ho ein stor stein.

Oppgåver: Skriv den setninga som er spørjesetning . Skriv alle formene av substantivet veg som du finn i teksten. Spørsmål: Kvar gøymde Stine Marie seg? Kvifor trong ikkje Stine Marie lommelykta med det same ho tok til å gå? 61

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 62

A PL

EM KS

Steinen låg for seg sjølv ute på jordet. Øveord: Stine Marie skunda seg bort og undersøkte han. jordet På den eine sida var det ei lita hole under steinen. liggjeunderHer kunne ingen sjå henne frå vegen. laget Ho bestemte seg for å bli her ei stund. hovudvegen Stine Marie rulla ut liggjeunderlaget og soveposen. stilla stirde No kjende ho med eitt kor kaldt det var. Ho kraup ned i posen og rulla seg heilt inn under steinen. kvitre Så var det berre å vente igjen. Ho måtte for all del ikkje sovne! Det var enno langt att til gøymestaden. Ho skulle vere langt vekk frå hovudvegen før folk vakna. Stine Marie var sint på seg sjølv. Tenk å vere så pysete at ho ikkje torde å gå vidare! «Du kan rote deg vekk i mørket,» sa ho trøystande til seg sjølv. Ho vart liggjande og sjå opp på den mørke himmelen. Ingen måne, ingen stjerner var å sjå. Det var nok derfor det var så stappmørkt. Så stille det var. Berre duren frå ein og annan bil braut stilla. Stine Marie tok til å glipe med auga. Det var så keisamt å liggje her i mørket og vente. Ho kika på klokka igjen. Visarane hadde nesten ikkje flytta seg sidan sist ho såg på henne. Vondt låg ho òg, men ho fekk bli der ho var. Så snart det lysna, ville ho halde fram til gøymestaden ho hadde tenkt ut. Stine Marie lét att auga. Ho måtte ikkje sovne. Kanskje gjekk tida fortare dersom ho ikkje berre stirde opp mot himmelen?

Stine Marie sovna. Det vart lyst. Fuglane tok til å kvitre. Stine Marie sov. Støyen frå bilane på hovudvegen vart verre og verre, men Stine Marie sov. Med eitt sette ho i eit skrik. Noko vått og kaldt slikka henne i ansiktet.

Oppgåver: Skriv synonym til ordet pysete. Skriv det ordet som har to m-ar inne i seg. Spørsmål: Kvifor gjekk ikkje Stine Marie inn i skogen? Kvifor var det så stappmørkt? 62

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 63

VU A PL

EM KS

Stine Marie sette seg opp med eit rykk. Over henne stod Stella, schæfertispa, og pesa med tunga langt ut av kjeften. Stine Marie skjøna ingen ting. Det var lyst, og her låg ho og sov. Ho som hadde planlagt å vere langt inne i skogen på denne tida av døgnet. No hadde Stella funne henne. Da var ikkje Bjørn og Berit langt unna. Stine Marie prøvde å kome seg ut av soveposen. Men Stella hoppa og spratt rundt henne og gøydde av full hals. Stine Maria hysja og bad Stella om å roe seg ned, men ingen ting nytta. Med eitt var Bjørn der. Han kom springande for å sjekke kvifor Stella gøydde slik. Han bråstoppa og stirde på Stine Marie i soveposen. Øveord: «Kva i all verda gjer du her klokka sju om morgonen? skjøna gøydde Korleis har du kome deg hit?

sjekke

Oppgåver: Skriv alle spørjeorda i teksten. Skriv fem av dei orda som er verb. Skriv dei orda som har språklyden skj på plass først. Spørsmål: Kor mykje var klokka da Stine Marie vakna? 63

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 64

Øveord: verre engsteleg lufta hundar hiksta vedgjekk

Kvifor ligg du her i ein sovepose?» Bjørn var verre enn Stella med maset sitt. Han sette seg ned og drog Stine Marie fram frå steinen. «Er alt i orden med deg?» Han såg veldig engsteleg ut. Der kom Berit springande. Ho hadde fire hundar i band. Dei drog i bandet og svinsa rundt Stine Marie. Alle ville helse på henne, alle på ein gong. Endeleg roa dei seg. Berit var like forskrekka som Bjørn over å finne Stine Marie her så tidleg om morgonen. «Sei meg ein ting, du har no vel ikkje rømt heimanfrå? Bestemor og bestefar veit ikkje at du er her, gjer dei vel?» spurde Berit og såg veldig alvorleg ut. Da tok Stine Marie til å gråte. Ho gret fordi ho var glad for å bli funnen, og ho gret fordi ho ikkje hadde klart å kome seg til gøymestaden ho hadde tenkt ut. Berit klappa og strauk på henne og bad henne fortelje alt saman. Men først ville ho ringje til bestefar og fortelje at Stine Marie var ute og lufta hundar saman med dei.

A PL

EM KS

Stine Marie hiksta og gret. Berit og Bjørn klappa og strauk henne. Stella ville absolutt slikke henne i fjeset. Det var hennar måte å trøyste på. Endeleg klarte Stine Marie å snakke. Ho fortalde om damene som hadde vore på besøk. Ho vedgjekk at ho hadde lytta ved døra. Ho hadde rømt for å vise damene at ho ikkje ville flytte frå bestemor og bestefar. Det ho ikkje hadde skjøna, var at bestemor ikkje vart frisk att. Damene hadde sagt at det var fordi Stine Marie bråka slik.

Spørsmål: Kven ville Berit ringje til? Kor mange hundar hadde Berit med seg? 64

Oppgåve: Skriv synonym til orda fjeset, å rømme og tenkje ut.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 65

Stine Marie brukte aldri å bråke. Både bestefar og bestemor hadde sagt mange gonger at takk vere Stine Marie heldt dei seg unge og spreke. Stine Marie tok til å gråte igjen.

Øveord: takk vere nysgjerrig planlagt halde seg skjult tenkje seg oppstyr

A PL

EM KS

Bjørn var veldig nysgjerrig på kvar ho hadde tenkt å gøyme seg. Hundane ville ha funne henne. Dei som sprang her kvar morgon, ville ha kjent lukta av henne. Akkurat slik som Stella hadde gjort nett no. Da smilte Stine Marie. Ho skulle lenger inn i skogen. Ho hadde tenkt seg heilt inn til speidarhytta. Så langt inne brukte dei ikkje å gå på morgontrimmen. Ingen brukte speidarhytta om kvardagane. Ho hadde planlagt at ho skulle halde seg gøymd i tre dagar. Men det ho ikkje hadde tenkt på, var mørket. Ho hadde ikkje kunna tenkje seg at det skulle vere så vanskeleg å finne fram i mørket. Berit gav henne ein kjempeklem og sa at ho var glad for at ho ikkje hadde klart å kome lenger. Ho var også veldig glad for at dei ikkje visste at ho hadde rømt. Da hadde dei jo vorte frykteleg redde for at det kunne ha hendt henne noko. Politiet, Heimevernet, Raudekrossen og alle naboane hadde heilt sikkert drege ut for å leite. Aviser, tv og radio hadde etterlyst henne. Det hadde vorte eit oppstyr utan like. Men det verste av alt hadde vore at bestemor nok hadde vorte sjuk att. Ho hadde ikkje tolt å høyre at Stine Marie hadde rømt. Ho hadde vorte veldig lei seg for at ikkje ho og bestefar hadde passa skikkeleg på henne. Det hadde heller ikkje Stine Marie tenkt på.

Oppgåver: Skriv åtte av dei orda som har dobbeltkonsonant i seg. Skriv dei orda du fann, som er verb. Spørsmål: Kvar hadde Stine Marie tenkt å gøyme seg? Kven hadde leita etter Stine Marie dersom ho hadde klart å rømme? 65

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 66

Stine Marie fortalde alt om flukta. Bjørn og Berit fekk høyre alt ho hadde tenkt og lurt på sidan den ettermiddagen ho hadde lytta på dei to damene som var på besøk. Korkje Berit eller Bjørn såg det minste forundra ut. Stine Marie stoppa opp i forteljinga si og såg mistenksamt på dei. Visste dei om desse damene som hadde vore i stua den dagen?

Øveord mistenksamt invitere omsorg barnevernet kommune fosterforeldre

A PL

EM KS

«No er det vår tur til å fortelje og forklare,» sa Berit. «Bestemor vil bli frisk igjen, men ho må ta det heilt med ro og kvile. Det er heilt sant. Men det er sjølvsagt ikkje di skyld, Stine Marie. Det var besteforeldra dine som inviterte dei to damene frå barnevernet. Jobben til dei to damene er faktisk å passe på at alle barna som bur her i kommunen, får den omsorga og det stellet vi vaksne meiner barn skal ha. Dei skal hjelpe barn som av ulike grunnar ikkje har det så godt.» «Ja, men eg har det jo kjempebra!» ropa Stine Marie. ”Ja visst har du det,» sa Bjørn. «Men no skal du få høyre kva besteforeldra dine og Berit og eg har diskutert i det siste. Vi ville vere heilt sikre på at dette lét seg gjere før vi spurde kva du meinte om saka. Det er visst på høg tid at vi fortel løyndommen vår. Berit og eg har bede om å få vere fosterforeldre for deg! Fordi bestemor ikkje er så sprek lenger, kan ho og bestefar tenkje seg å reise til Spania om vinteren, slik at bestemor slepp kulda her i Noreg. Men dei synest ikkje det er rett å ta deg med dit ned. Du skal vekse opp i Noreg og vere saman med vennene dine her.» «Som du veit, har ikkje vi barn,» heldt Berit fram. «Vi har vorte veldig glade i deg.

Oppgåver: Skriv dei orda som er særnamn. Skriv kva alle særnamn er like i. Skriv dei orda som har bokstaven d/D på plass først. Skriv dei orda du fann, som er substantiv. Spørsmål: Kven hadde invitert barnevernet? Kvifor ville bestemor reise til Spania om vinteren? 66

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 67

VU EM KS

Vi synest det er så kjekt å ha deg på besøk. Vi trur at du liker deg godt hos oss og hundane. Vi føreslo for besteforeldra dine at du kan bu hos oss når dei er i Spania. Vi vil gjerne få vere reserveforeldra dine. Bestefar og bestemor stolar på oss, men først ville dei sjekke om dette var lovleg. Derfor kontakta dei barnevernet.»

A PL

«Bestemor hadde veldig dårleg samvit og syntest det var fælt at ho og bestefar måtte få hjelp av andre til å passe på deg,» sa Berit. Ho fortalde at damene frå barnevernet hadde prøvd å trøyste bestemor og forklart at slikt kunne skje både unge og gamle. «Det var nok det du høyrde da du stod der og lytta,» sa Berit og ruska Stine Marie i håret. Stine Marie vart sitjande heilt stum. Ho tenkte så det knaka. No forstod ho kvifor bestemor og bestefar hadde vore så rare og stressa dei siste dagane. Jammen var det godt å høyre at dei ikkje ville bli kvitt henne. Inst inne visste ho jo det, men ho måtte vedgå for seg sjølv at ho hadde vore usikker på dei. Dei hadde jo oppført seg rart og vore så løyndomsfulle.

Øveord: reserve kontakte føreslo lovleg reserve samvit ruska

stum stressa

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 68

Øveord: dotter valsa spetakkel hermed gruble innbille høgtideleg

EM KS

Berit og Bjørn sat stille og venta. Stine Marie skulle få tenkje i fred. Endeleg såg ho opp. Bjørn såg på henne. Han såg veldig spent ut. «Kan du tenkje deg å bu hos oss? Eller vil du heller bli med besteforeldra dine til Spania?» Stine Marie var ikkje i tvil. Ho ville ikkje reise frå klassen og vennene sine. Ho ville ikkje reise frå Berit og Bjørn og hundane heller. Bestefar og bestemor kom til å vere borte tre til fire månader i året. Det var lenge. Men med Berit og Bjørn som reserveforeldre ville tida sikkert gå fort. Dei var så snille og greie. Ho hadde det alltid så kjekt saman med dei. «Ja, takk! Dersom de vil ha meg, vil eg gjerne vere dotter dykkar,» sa Stine Marie alvorleg. Berit og Bjørn spratt opp og tok til å danse omkring. Alle hundane sette i å bjeffe og hoppe og sprette. Bjørn drog Stine Marie ut av soveposen og lyfta henne opp og valsa rundt med henne. Maken til spetakkel! «Nei, no må vi som nettopp har vorte foreldre, oppføre oss skikkeleg!» ropa Berit og lo. Bjørn sette Stine Marie varsamt ned på bakken. «No vart vi veldig, veldig glade! Takk for at du vil vere hos oss.» Berit avbraut han og sa: «Vi lovar hermed å oppføre oss skikkeleg og gi deg godt stell! Men det er noko du må love oss òg.»

A PL

«Du må love at du ikkje rømmer frå oss!» sa Berit. «Dersom det er noko du lurer på eller er lei deg for eller tenkjer på, må du spørje oss. Det er betre å spørje ein gong for mykje enn å gå rundt og gruble og innbille seg masse dumme ting.» Stine Marie lova høgtideleg at ho heretter skulle spørje når det var noko ho lurte på. «Du må love ein ting til,» sa Bjørn.

Oppgåver: Skriv fem av dei orda som er substantiv. Skriv synonym til orda bra, kjekk, glad.Spørsmål: Spørsmål: Kva gjorde Bjørn da Stine Marie svara ja på spørsmålet hans? 68

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 69

«Du må love å passe på og stelle den minste kvalpen til Stella for oss. Han er så liten og puslete at vi har bestemt oss for å ha han her. Men som du veit, er det mykje arbeid med ein hund. Så tek du den jobben og samtidig finn eit fint namn til han, er kvalpen din.» No var det Stine Marie sin tur til å setje i gang ein krigsdans. Klart ho ville stelle kvalpen! «Eg har namnet klart. Eg synest han skal heite Stima!» ropa Stine Marie og gav Berit og Bjørn ein kjempeklem. «Greitt. Da har vi ein avtale. Kvalpen får namnet Stima. Du er matmora hans.» sa Bjørn. «Men no er det på tide at vi kjem oss heim. Bestefar og bestemor ventar nok på oss. Vi hentar dei, og så et vi frukost saman alle fem,» sa Berit. «Seinare i dag skal eg til byen og kjøpe måling og gardiner. Dotter vår skal ha eit pent rom når ho er hos oss. Kanskje du vil vere med og seie kva vi skal kjøpe, Stine Marie?»

A PL

EM KS

Alle kom seg inn i varebilen og sette kursen heimover. Stine Marie sat lykkeleg mellom Berit og Bjørn. Ho syntest det var uendeleg lenge sidan ho låg under bussetet og grudde seg til dagane ho måtte vere i skogen åleine. Jammen var det godt at ho ikkje hadde våga å gå innover den mørke skogsvegen. Ho var sikker på at ho aldri ville rømme meir. Det hadde ikkje gitt meirsmak.

Oppgåver: Skriv fem av dei orda som er substantiv. Skriv tre av dei orda som er samansette ord. Spørsmål: Kva ville Stine Marie kalle kvalpen? Kva slags bil hadde Berit og Bjørn? 69

Øveord: puslete matmor skogsvegen meirsmak

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 70

Sjøuhyre og kjempeormar

Så lenge menneska har segla på dei sju hav, har det vorte fortalt historier om fryktelege, svære sjøuhyre som lever langt nede i djupet av vatn og sjøar. Det var sjeldan nokon såg monstra, men av og til dukka eit av dei opp og viste seg for folk. Den fæle skapningen gjekk til åtak på både båtar og mannskapet om bord. Somme skuter vart dregne ned i djupet og vart sporlaust borte. Somme gonger vart sjømennene hala ut av skipet og etne av kjempeormen. Skipet vart liggjande og drive tomt for folk. Slike skip vart kalla spøkjelsesskip.

Øveord dei sju hav monstra sporlaust drive segner mytar fjordane vitskapsmenn

Det er også mange eventyr, segner og mytar om kjempestore ormar som lever i dei store skogane eller djupt inne i jungelen. Nokre av desse historiene er mange hundre år gamle. Her blir det fortalt om menneske som slåst med desse fælslege, kjempestore ormane, og om korleis dei av og til klarte å drepe dei.

A PL

EM KS

Somme meiner det finst sjøormar i dag òg. Folk påstår at dei har sett sjøormar i dei same sjøane og fjordane som er nemnde i eventyr og segner. Dei er heilt sikre på at dei ikkje har sett syner. I sjøane der sjøormane har dukka opp, har vitskapsmenn leita overalt.

R Oppgåver: Orda sjøuhyre, sjøormar og monster tyder nesten det same. Skriv kva vi kallar slike ord som tyder nesten det same. Skriv dei orda som har bokstavane sj på plass først. Skriv minst fem av dei orda som er adjektiv. Spørsmål: Kva slags skip vart kalla spøkjelsesskip? Kor lenge har vi hatt forteljingar om sjøormar og monster som lever i sjøar og i havet? 70

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 71

VU ER

Det har til og med vore brukt miniubåt til å undersøkje heile sjøen, men ingen sjøorm har vorte oppdaga eller fanga.

A PL

EM KS

Nesten kvar einaste sommar kan vi lese i avisene om folk som har sett sjøuhyra lys levande. Somme har til og med fotografert det dei har sett. Men dessverre har ingen klart å ta eit skikkeleg bilete som verkeleg viser ormen. Fotografia kan vere av kva som helst. Dei fleste bileta viser kraftige rørsler i vatnet. Kva som har laga desse bølgjene, er det ingen som kan forklare. På land har det heller ikkje vorte fanga kjempeormar. Er dette berre tull og tøys, eller har folk verkeleg sett desse uhyra?

R Øveord: miniubåt Spørsmål: Kva ser vi på dei fleste bileta som folk seier dei har teke av sjøuhyra? 71

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 72

Midgardsormen For to tusen år sidan trudde folk i Noreg på mange ulike gudar. Den mektigaste av dei alle var Odin. Han hadde ein son som heitte Tor. Han vart ofte kalla Tor med hammaren. Tor hadde ein hammar som var så tung at ingen andre kunne lyfte han. Når Tor skulle lyfte denne hammaren, tok han på seg styrkebeltet sitt og eit par jernhanskar. Da vart han dobbelt så sterk som før.

Øveord: styrkebeltet jernhanskar jotun sjøjotun

Det er mange historier om den gongen Tor slost med Midgardsormen. Midgardsormen var eit kjempesvært sjøuhyre, ein orm som hadde vakse seg så diger at han låg som ein ring rundt jorda og beit seg sjølv i halen.

A PL

EM KS

Tor var på gjesting hos ein jotun som heitte Hyme. Ein jotun var eit slags troll som alltid var i krig med menneske og gudar. Tor hadde skapt seg om til ein ung mann, slik at Hyme ikkje kjende han att. Tor bad Hyme med ut på fisketur. Hyme, som var ein sjøjotun, ville gjerne vere med. Han visste ikkje at det var sjølvaste Tor med hammaren som ville ha han med ut på havet. Han sende Tor av stad for å finne agn. Tor gjekk raskt til den store flokken med oksar som Hyme åtte. Tor såg seg ut den største og kraftigaste av oksane og skar hovudet av han. Hovudet tok han med seg ned til sjøen.

Han fekk båten til Hyme på vatnet. Hyme hoppa om bord, og Tor tok til å ro. Han rodde så hardt at båten for som ein pil utover havet. Hyme ropa og skreik at Tor måtte stoppe før dei nådde ut til staden der Midgardsormen heldt til. Oppgåver: Fortel kva vi gjer med ein hammar. Skriv seks av dei orda som har dobbeltkonsonant i seg.

Spørsmål: Kva heitte den mektigaste guden som folk trudde på for to tusen år sidan? Kven var Hyme? Kva var Midgardsormen? 72

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 73

VU A PL

EM KS

Men det var nettopp dit Tor ville. Så fort han var framme, kasta han ut fiskesnøret med det svære oksehovudet på. Det varte ikkje lenge før ormen slukte agnet. Tor reiste seg opp i båten og tok til å dra uhyret opp gjennom sjøen. Tor hadde på seg styrkebeltet sitt og hadde kjempekrefter. Ormen streta kraftig imot, men da trakka Tor hol i båten, slik at han stod med føtene på sjøbotnen. På den måten fekk han enda betre tak. Det varte ikkje lenge før det fæle, uhyggelege hovudet til ormen stakk opp av sjøen. Tor stod klar med hammaren sin og skulle akkurat til å slå han i hel da Hyme vart så skremd av det fæle uhyret at han skar over snøret.

Den store ormen sokk tilbake i djupet att. Havet stod i kok, uhyret vart borte og viste seg ikkje meir. Da vart Tor heilt vill av raseri. Han slo Hyme over bord med eit einaste slag og vassa Øveord: fiskesnøre innover med den øydelagde båten. Tor, som hadde teke streta imot dei guddommelege kreftene sine i bruk, hadde vorte uhyggeleg kjempehøg og svær der han fossa inn mot land. djupet Hyme skjøna omsider kven han hadde teke med guddommelege seg på fisketur. 73

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 74

A PL

EM KS

VU R

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 75

Korleis denne eldgamle historia eigentleg endar, veit ingen i dag. Det er funne fleire svært gamle, uthogde steinar med bilete av guden Tor på. Bileta viser akkurat det same: Tor har trampa tvers igjennom ein båt. Han står med begge føtene på havbotnen. Midgardsormen har teke oksehovudet Tor brukte som agn. Tor står med lyfta hammar klar til hogg. Hyme sit liten og forskremd bak i båten. Somme meiner at Midgardsormen var i ferd med å øydeleggje heile jorda og vart stoppa av Tor i siste sekund. Til slutt vart ormen drepen av Tor etter ein kamp på liv og død.

Øveord: eldgammal uthogde forskremd kvad gløymeboka vonde krefter

I mange land er det mytar og segner om gudar som slåst med ormar eller drakar. Alle historiene endar med at uhyra som trugar jorda, blir drepne av ein stor, sterk gud. Så kvifor skulle ikkje historia om kampen mellom Tor og Midgardsormen ende på same måten?

A PL

EM KS

I hundrevis av år har bilete og kvad om denne kampen overlevd. Kvad er dikt som vart laga for å hugse viktige hendingar. Fordi historia aldri har fått gå i gløymeboka, veit vi heilt sikkert at dette var noko vikingane og folk som levde før dei, verkeleg trudde på. Tor verna menneska og tok kampen opp mot alle vonde krefter som ville øydeleggje jorda for dei. Det måtte det vel vere trygt og godt å tru på?

R Oppgåver: Skriv fem av dei orda som er adjektiv. Fortel kva vi meiner når vi seier at noko har «gått i gløymeboka». Spørsmål: Kva viser mange av bileta av guden Tor på dei gamle steinane som er funne? Kva er eit kvad? 75

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 76

Eventyrsagaen

Øveord: vikingtida Gardarike kryss og tvers villige god betaling lindorm fabeldyr

Vera Henriksen er ein kjend norsk forfattar som har skrive mange bøker med handling frå vikingtida. Ho skriv mest bøker for vaksne, men boka «Eventyrsagaen» er skriven for barn. Ho skreiv boka saman med fire av barnebarna sine. Boka handlar om ein flokk vikingar frå Noreg på reise i Gardarike. I dag kallar vi dette riket for Russland.

EM KS

På eit kart over Russland ser du alle dei store elvane som renn på kryss og tvers over heile landet. Desse elvane brukte vikingane. Skipa deira hadde ingen problem med å ta seg fram. Elvane er store og breie og er mange, mange mil lange. Når elva ikkje rann lenger, drog vikingane skipa sine over land til neste elv. Det er som regel ikkje så langt mellom elvane. Som oftast var det ein landsby midt imellom. Folk i landsbyane var alltid villige til å hjelpe til med å få skipa flytta frå den eine elva til den neste. Mot god betaling la dei store tømmerstokkar under båtane, og ved hjelp av stokkane rulla dei skipa over tørt land.

A PL

Han som denne historia handlar om, heiter Olve. Han levde for nesten tusen år sidan. Olve hadde reist mykje og sett mange framande land. Han hadde alltid spennande historier å fortelje når han kom heim til garden sin i Noreg.

Her skal du få høyre historia om den gongen han møtte ein lindorm. Ein lindorm var ein kjempestor slange eller eit drakeliknande fabeldyr. Olve og vennene hans heldt på å dra skipa sine den siste biten over tørt land.

Oppgåver: Skriv dei orda som har bokstaven s/S på plass først. Skriv dei orda du har funne, som er substantiv, verb og adjektiv. Spørsmål: Kva heiter forfattaren som har skrive boka Eventyrsagaen? Kva kallar vi Gardarike i dag? Korleis klarte vikingane å få skipa sine over frå ei elv til ei anna? 76

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 77

No skal du få lese forteljinga til Olve:

Vi hala og drog, vi bar stokkar så sveitten sila. Og vi vart meir og meir slitne. Da var det at vi tok til å leggje merke til ormane. Først nokre få, så fleire, så mange. Dei brydde seg ikkje det minste om oss, og det rare var at dei kraup i same retning alle saman. «Har du sett ormar te seg slik før?» Kjetil vende seg mot Yngvar. Yngvar rista på hovudet. «Nei.» «Kanskje dei skal møtast ein stad,» undra eg. «Kvifor i all verda skal ormar møtast?» spurde Sote.

Øveord: te seg ta ein rast

A PL

EM KS

«La oss ta ein rast og tenkje på det,» sa Kjetil. Alle var slitne og syntest det var eit godt forslag. Og da vi hadde sett oss ned, fekk vi for alvor sjå kor mange ormar det var. Det var store ormar og små ormar, tynne ormar og tjukke ormar, grå ormar og svarte ormar og brune ormar og gule ormar. Det var til og med ormar med sikksakkteikning på ryggen.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 78

Sote sa: «Eg skulle gjerne vite kvar ormane skal.» Øveord: «Kvifor det?» spurde eg. nysgjerrig Og Holmstein den vise sa: «Har du ikkje høyrt om ormekonge katten som vart drepen fordi han var så nysgjerrig?» tankefullt «Eg bryr meg ikkje om kattar,» sa Sote likeglad. listige «Kanskje ormane skal til ormekongen,» la han til. austover stokk og stein «Kva slags ormekonge?» spurde Kjetil. vislande Det var tydeleg at Sote hadde fått han med på leiken. «Ein diger lindorm, vel, din dumming. Det kunne ha vore artig å få sjå han.» «Lindormar er frykteleg farlege,» sa Holmstein tankefullt. «Eg har ikkje tenkt å dra han i halen. Og slangar er listige – kanskje eg kunne lære noko av dei.» Yngvar sa: «Eg er frykteleg nysgjerrig, eg òg. La oss følgje ormane og sjå kvar dei kryp. Men nokre av oss må bli ved skipa.»

A PL

EM KS

Det enda med at femten–tjue mann sette av stad. Blant dei var Yngvar, Sote, Kjetil Valdemar og eg. Resten vart att ved skipa. Ormane kraup austover, gjennom skogen. Det gjekk over stokk og stein. Og skogen vart tettare og tettare. Til slutt var han så tett at vi nesten ikkje kunne kome fram. Da lysna det med eitt framfor oss. Yngvar gjorde teikn til at vi skulle stoppe. Og da vi stod stille alle saman, kunne vi høyre ein underleg, vislande lyd. Yngvar sneik seg fram til skogkanten. Der vart han ståande og stire – lenge.

«Maken har eg aldri sett,» mumla Yngvar da han kom tilbake.

Oppgåver: Skriv adjektiva som er brukte om ormane. Skriv fem av dei ora som har dobbeltkonsonant i seg. Spørsmål: Kor mange drog av stad for å sjå på ormekongen? Korleis vart skogen dei gjekk gjennom? 78

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 79

A PL

EM KS

VU R

«De kan gå fram, ein om gongen, men pass på så de korkje blir sedde eller høyrde!» Eg skal seie eg var spent da det vart min tur! Eg kika forsiktig fram bak eit tre. Og eg var nær ved å rope av undring. Vi var komne til ein open plass, og på den låg ormane Øveord: tett i tett, alle med hovudet mot midten av plassen. undring Der, på midten, var det ei stor søyle. Ho skein som det puraste gull. Og oppover søyla kveila ein diger orm seg søyle puraste gull – det kunne ikkje vere anna enn ein lindorm. kveila seg Han var blå på ryggen og gul på magen og tjukk som eik stamma på ei gammal eik. 79

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 80

EM KS

Og han var så lang at han kunne ha lagt seg Øveord: i ring rundt heile tunet her på garden. tunet Hovudet lyfta han stolt i vêret, og han hadde krone på utspila – det glimta i ein stor, blåkvit stein. I ein ring rundt nakkehud lindormen låg åtte store ormar med lyfta framkropp vørdnadsfullt og utspila nakkehud. truskap usle «Sh-sh-sh-sh-sh,» sa lindormen. undersåttar «Sh-sh-sh-sh,» sa dei åtte store ormane og bøygde seg nedlatande så hovudet rørte jorda. «Sh-sh-sh-sh,» svara alle småslangane og trykte seg flate mot marka. Den store slangen nikka verdig. «Sh-sh-sh-sh-sh-sh,» svara det frå alle kantar. Og noko merkeleg skjedde. Eg høyrde ikkje annan lyd enn sh-sh-sh. Likevel var det som om ord forma seg inne i hovudet mitt – eg skjøna kva ormane sa. Dei sa: «Vi bøyer oss i støvet for Hans Majestet kong Lindorm. Han skyldar vi livet vårt, og til han vil vi vørdnadsfullt sverje truskap. Ønska hans er vår lov.» «Og har så våre usle undersåttar noko å fortelje frå året som gjekk?» spurde kong Lindorm nedlatande. «Eg meiner, noko som er verd å høyre?» Ein liten slange kom krypande fram til sirkelen framfor kongen. Han bukta og vreid seg i djup vørdnad, og eg venta spent på kva han hadde å seie.

A PL

Da var det ein som greip meg i skuldra – det var Geir. «No får du gi deg,» kviskra han. «No er det min tur.» «Eg høyrer på ormane,» sa eg. «Eg skjønar kva dei seier.» Geir gløymde seg. «Har du mista det vesle vettet ditt, no?» sa han høgt. Eg måtte trekkje meg tilbake, men gjekk ikkje lenger enn at eg kunne følgje med.

Oppgåver til sidene 79 og 80: Skriv adjektiva som fortel korleis kong Lindorm såg ut. Skriv to av dei verba som fortel om korleis den vesle slangen tedde seg framfor lindormen. Skriv synonymet til ordet orm. Spørsmål til sidene 79 og 80: Kvar var alle ormane samla? Kva hadde lindormen på hovudet? 80

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 81

Kong Lindorm hadde høyrt Geir – han visla: «Ta mennesket der borte!» Det som hende, gjekk så fort at vi ikkje kunne få gjort noko for å hjelpe han.

Dei nærmaste ormane kom som eit lyn, klamra seg til armane og føtene til Geir, hang som klasar så tunge at dei fekk han over ende. Dei fekk drege sverdet hans ut av slira og teke det frå han. Og så var det som eit teppe av ormar både under og over han. Dei over heldt han fast, og dei under bukta seg og frakta han fram til kong Lindorm. Yngvar og dei andre hadde snike seg varsamt fram no, også dei følgde med i det som gjekk føre seg.

Øveord: klasar slira kveilane træl audmjuke visla

A PL

EM KS

Kong Lindorm løyste hovudet og dei øvste kveilane frå stonga. Så bøygde han seg heilt ned til Geir og stirde han inn i auga. «No er du trælen til kong Lindorm,» visla han. Så lyfta han hovudet og kveila seg rundt søyla att. Ormane sleppte Geir, og han reiste seg sakte opp. Ei kort stund var det som om han svaia, så retta han seg og stod støtt. Og han sa: «Min herre, herlege kong Lindorm, kva befaler du meg, din audmjuke træl, å gjere?» Han snakka sakte og litt håst, og han likna ikkje stort på den stolte Geir vi kjende. «Før han til dei andre trælane,» visla kong Lindorm. To av dei store ormane kraup føre og viste veg, og Geir følgde etter – det var mest som om han gjekk i søvne.

Oppgåver: Skriv dei orda som har språklyden ng i seg. Skriv kva ordklassar dei orda du har funne, høyrer til. Skriv dei orda som har diftong i seg. Spørsmål: Korleis klarte ormane å fange Geir? Kor mange slangar eller ormar førte Geir bort frå plassen med kong Lindorm? 81

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 82

Øveord: nølte rydning fri kontakt med grubla oppstyr

«Ikkje la oss miste han av syne!» kviskra Yngvar. Eg undra meg litt over kva den vesle slangen hadde å fortelje, eg nølte litt. Men han var ikkje å sjå. I alt oppstyret hadde han visst krope tilbake til plassen sin. Vi tok oss fram gjennom skogen så stille vi kunne. Og ormane var opptekne med sitt igjen; dei høyrde oss ikkje. Eit stykke frå den opne plassen stoppa slangane og Geir på ein rydning der det var fleire hol i jorda. «Grav deg eit hol!» visla den eine slangen. «Med kva?» spurde Geir. «Bruk hendene,» visla den andre slangen. Og Geir tok til å grave. Da vi ville springe fram og fri han, var det som om vi møtte ein usynleg vegg.

A PL

EM KS

Kameratane til Geir kom ikkje forbi den usynlege veggen. Dei fekk heller ikkje kontakt med Geir. Han såg dei ikkje, rett og slett. Dei måtte berre gi opp. Dei klarte ikkje å hjelpe han! Ormen måtte ha ei mystisk makt over Geir. Han hadde gjort noko med Geir da han stirde han inn i auga. Yngvar og mennene hans grubla og diskuterte lenge. Dei måtte få drepe lindormen. Klarte dei ikkje det, ville trolldommen aldri sleppe taket i Geir. Han ville bli træl og fange hos lindormen til evig tid. Omsider kom dei fram til at eld var det einaste som kunne ta livet av ormen. Dermed gjekk dei straks i gang med å samle tørre kvister. Dei bar kvistene så nær ormeplassen som dei torde.

Vi laga eld og tende på nokre kraftige greiner. Så sprang vi fram, kasta dei brennande greinene inn frå skogkanten og prøvde å få dei til å forme eit bål. Det vart eit veldig oppstyr på plassen.

Oppgåver: Skriv kva som må til for å lage eit bål. Skriv setningar med orda vil/ville, slepe/sleppe, veg/vegg. Spørsmål: Kva skulle Geir bruke for å grave eit hol i bakken? Kven hadde fått ei mystisk makt over Geir? 82

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 83

Øveord: famnen full spraka tørrgran

VU A PL

EM KS

Nokre ormar vart trefte av elden og brann opp, men dei aller fleste prøvde å trekkje seg unna – dei vreid og bukta seg, og no kraup dei så visst ikkje i same retning. Kong Lindorm visla ikkje lenger, han freste: «Sløkk elden! Sløkk elden!» «Korleis, herre?» visla den største av slangane. Vi heldt fram med å kaste tørre kvister på bålet, og slangane verka så forvirra at Yngvar våga seg til å springe fram med famnen full av greiner. Tett etter følgde vi andre. Bålet flamma opp, det spraka så vi knapt kunne høyre ormen meir.

Dei fleste ormane rømde, men nokre av dei stoppa, snudde og kraup rett inn i elden. Det var som om ei usynleg makt drog dei inn i flammene. Karane streva fælt med å skaffe nok kvister til det store bålet. Men da nokon klarte å hogge ned ei stor tørrgran, vart det verkeleg fart på bålet. Med eitt oppdaga dei at lindormen hadde krope ned frå søyla si og kraup sakte, sakte mot bålet. Yngvar brølte til alle at dei for all del ikkje måtte sjå kong Lindorm inn i auga. Ormen bukta seg og kraup mot elden. Det var som om ei usynleg kraft drog han mot bålet. 83

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 84

Han kom nærmare og nærmare; no var det berre nokre Øveord: fot att. Han freste ikkje lenger, han skreik – så høgt overdøyvde at han overdøyvde lyden frå flammene. flammehav Og så kasta han seg inn i flammehavet. øyredøyvande Det høyrdest eit øyredøyvande brak da han sprakk, glohaug flammene skaut ut i alle retningar, og dei som stod smuldra nærmast, fekk svidd hår og skjegg. Så sokk bålet saman til ein glohaug. Det var som om elden hadde brukt opp alle kreftene sine. «Sjå på søyla til lindormen!» ropa Kjetil. Vi snudde oss, alle saman. Elden hadde ikkje rørt søyla. Likevel smuldra ho opp framfor auga på oss. Til slutt var det berre ein låg haug att. Og da vi gjekk bort for å sjå, fann vi ikkje anna enn gul oske.

A PL

EM KS

Yngvar og mennene hans fann tilbake til plassen der Geir vart halden fanga. No var det ingen usynleg vegg som stengde for dei. Geir og fleire andre menn som også var tekne til fange, kom opp frå ei mengd hol i bakken. Da lindormen døydde, vart det slutt på makta han hadde over trælane sine. Dei var fri frå trolldommen.

Resten av forteljinga kan du lese i boka Eventyrsagaen. Yngve og mennene hans opplevde utruleg mange underlege og spennande eventyr på reisa i Gardarike for snart tusen år sidan. Oppgåver: Skriv dei orda som har diftong i seg. Skriv dei orda som har bokstaven ø i seg. Skriv dei orda du fann, som er verb. Skriv ord som har noko med bål å gjere. Spørsmål: Kva skjedde med søyla lindormen hadde kveila seg rundt? Korleis klarte Yngve og mennene hans å berge Geir? 84

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 85

Nessie, sjøormen i Loch Ness

Loch Ness er ein av dei djupaste innsjøane i Storbritannia. På det djupaste er han 270 meter. I denne sjøen lever ein stor sjøorm eller eit monster. Somme er heilt sikre på at ormen finst ein stad nede i djupet. Mange meiner det berre er innbilling. Det som er heilt sant, er at det er funne helleristningar som er 1500 år gamle nede ved sjøen. Der er det hogge inn ein sjøorm på steinen. Det er også skrive ei historie om ein bonde som i siste liten vart berga frå å bli mat for sjøormen. Han sumde i sjøen da ormen gjekk til åtak. Bergingsmannen hans klarte å forstyrre ormen så mykje at bonden kom seg unna og inn på land.

A PL

EM KS

Først for 70 år sidan tok det til å gå rykte om sjøormen igjen. Det hadde vorte bygd ein heilt ny veg langs sjøen. Mange turistar køyrde den nye vegen langs det store, mystiske vatnet. Ein ettermiddag var eit eldre ektepar på veg heim langs sjøen. Dei køyrde sakte. Dei brukte god tid til å studere den vakre sjøen og kveldssola som spegla seg i vassflata. Med eitt fekk dei auge på eit enormt dyr som piska opp overflata og sumde av stad med store, bølgjande rørsler. Monsteret hadde store taggar på ryggen. Det sumde på tvers av sjøen og vart borte like fort som det hadde dukka opp. Ekteparet fortalde ein journalist kva dei hadde sett. Avisa brukte nesten heile førstesida til å fortelje om sjøormen. Journalisten gav ormen namnet Nessie.

Øveord: innsjøane innbilling helleristningar hogd gå rykte vassflata taggar journalist

Oppgåver: Skriv alle orda som er brukte i staden for ordet sjøorm. Skriv dei orda som har bokstaven g på plass først. Skriv kva ordklassar dei orda du har funne, høyrer til. Spørsmål: Kor djup er Loch Ness? Kva var hogge inn på steinen som er 1500 år gammal? Korleis såg ryggen til sjøormen ut? 85

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 86

Dette var spennande stoff. Alle dei store avisene i Storbritannia sende journalistar til sjøen. Alle ville vite meir om ormen. Men ingen fekk så mykje som eit lite glimt av uhyret som ekteparet hadde sett. Så ein dag vart det oppdaga store fotavtrykk i gjørma nede i vasskanten, ikkje langt frå staden der ekteparet hadde sett sjøromen. Fotspora viste at det måtte vere eit kjempestort dyr med fire føter som hadde vore på land.

Øveord: gjørme gipsavtrykk ekspertar studerte inntørka flodhestfot skapning observert

Folk strøymde til Loch Ness i håp om å få eit glimt av den svære ormen, men dei måtte dra skuffa heim att. Ingen orm viste seg.

Dei store fotspora vart fotograferte, og det vart teke gipsavtrykk av dei. Dette vart sendt til London, der fleire ekspertar studerte både bileta og avtrykka. Etter ein månad kom svaret: Spora var ein kjempestor bløff. Spora var laga av menneske ved hjelp av ein inntørka flodhestfot. Mange vart skuffa da dei høyrde dette, men dei fleste fekk seg ein god latter. Jammen var det godt gjort å lure så mange!

A PL

EM KS

Åra gjekk. Det var lenge mellom kvar gong nokon trudde dei hadde fått eit glimt av sjøormen Så tok meldingane om mystiske rørsler i Loch Ness til å finne vegen til avisene igjen. På kort tid kom det over fire tusen meldingar frå folk som hadde sett ormen. Meldingane var svært like: Ein orm med eit lite hovud og taggar langs nakken og nedover ryggen vart observert på om lag same staden i sjøen gong etter gong. Somme fekk også teke bilete av ormen før han forsvann ned i djupet. Det var ikkje tvil om at det var ein stor, ukjend skapning i Loch Ness!

Oppgåver til sidene 86 og 87: Skriv fem av dei orda som er adjektiv. Skriv namnet på fire ting som vart brukte for å undersøkje sjøen frå topp til botn. Skriv fem av dei orda som er samansette ord. Skriv kva ord dei samansette orda du fann, er sette saman av. Spørsmål: Kvar vart gipsavtrykka av fotspora sende? 86

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 87

Endeleg vart det avgjort at heile sjøen skulle undersøkjast frå ende til annan. Forskarar og ekspertar kom frå mange kantar opp til strendene langs Loch Ness. No skulle ingen ting vere uprøvd. Miniubåt, ekkolodd, undervasskamera og sonarar vart tekne i bruk. Båtar vart lagde tett i tett tvers over sjøen med eit stort garn etter seg. Var det ein orm der, ville han bli oppdaga og i beste fall fanga. Han kunne beint fram ikkje sleppe unna!

Øveord: uprøvd ekkolodd sonarar leiketøysubåt fjernstyring lettlurte suvenirar

A PL

EM KS

Men ingen orm vart fanga eller oppdaga. Da heile sjøen var undersøkt på kryss og tvers utan resultat, meinte ekspertane at det var lite sannsynleg at det var ein orm der. Dei fann heller inga forklaring på bølgjene som ein av og til hadde sett ute på sjøen.

Nokre år seinare tilstod ein gammal mann, like før han døydde, at det var han som hadde laga sjøromen som så mange hadde sett. Han hadde laga ein leiketøysubåt og lima på eit hovud og ein taggete nakke. Så hadde han køyrt båten ved hjelp av fjernstyring tvers over vatnet. Folk hadde late seg bløffe gong etter gong. Den gamle mannen hadde fått seg mang ein god latter over kor lettlurte folk var. Men turistane held fram med å kome til Loch Ness. Det kan kanskje vere ein sjøorm nede i djupet likevel? «Det er meir mellom himmel og jord enn vi forstår,» seier dei og kjøper med seg suvenirar frå Loch Ness for å ha eit minne om sjøormen Nessie. 87

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 88

Skibladner Når folk skulle ut og reise for 150 år sidan, brukte dei stort sett hest og kjerre. Men så kom damplokomotivet og toget til Noreg. Folk syntest denne rare maskinen gjekk frykteleg fort. Dei var til og med litt redde for toget. Det var nifst at ei vogn kunne køyre så fort utan at det var ein hest som drog.

Øveord kjerre damplokomotivet maskinen vogn moderne kjemperaskt

A PL

EM KS

Det første toget gjekk frå Oslo til Eidsvoll. Reisa tek ein halv time med moderne tog. I 1854 tok det fire timar. Det syntest folk var kjemperaskt. Dei som skulle vidare til Hamar og Lillehammer, måtte halde fram med hest og vogn. Det ville ikkje folk finne seg i lenger. Hesten gjekk så mykje seinare enn toget.

Spørsmål: Kvar gjekk jernbanen i Noreg i 1854? 88

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 89

Eidsvoll ligg ved enden av den største innsjøen i Noreg. Innsjøen heiter Mjøsa. I gamle dagar var det mange båtar på Mjøsa. Ingen av dei var særleg raske. Men i 1856 kom eit stort, nytt skip på Mjøsa. Det var eit dampskip. Det hadde store skovlhjul på sidene som dreiv skipet framover. Det var den raskaste båten i Noreg. Båten var fin og kvit. Han likna på ei svane, sa folk. Derfor kalla dei han Mjøsas kvite svane.

EM KS

Dei som hadde bygd denne flotte båten, ville ha eit skikkeleg namn på ei så fin skute. Dei tenkte seg om både lenge og vel. Til slutt vart dei einige om å kalle båten Skibladner.

A PL

Det var eigentleg namnet på båten til ein gud som heitte Frøy. Det er mange segner frå den tida da folk trudde på dei gamle gudane. Ei av segnene fortel om båten Skibladner. Båten kunne segle både på land og hav. Øveord: Han kom seg fram overalt. dampskip Båten var så stor at Frøy kunne ta med seg skovlhjul alle dei andre gudane på segltur. raskaste Når båten ikkje var i bruk, kunne Frøy brette han skikkeleg Skibladner saman og putte han i lomma. Smart, ikkje sant?

Frøy gudane

Spørsmål: Kva heiter den største innsjøen i Noreg? Kva heitte guden som hadde ein båt med namnet Skibladner? 89

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 90

Mjøsas kvite svane vart døypt Skibladner. Namnet vart måla med gullbokstavar på skutesida. Frå no av syntest folk at turen til Lillehammer gjekk som ein røyk. Dei tok toget frå Oslo til Eidsvoll. Frå Eidsvoll stasjon var det berre nokre meter til bryggja der Skibladner låg og venta på dei. Båten var nesten like rask som toget. Dei store skovlene på utsida av båten var som to store vispar som dreiv båten framover.

Øveord: gullbokstavar skutesida stasjon salongar lenestolar servert lindukar porselenstallerkenar krystallglas

Det var veldig fint om bord. Dei som hadde råd til å kjøpe dei dyraste billettane, fekk sitje i fine rom som vart kalla salongar. Der kunne dei sitje i gode lenestolar i raud fløyel.

Det vart servert middag i ein fin matsal. Det var kvite lindukar på borda. Passasjerane åt på porselenstallerkenar og drakk av krystallglas.

EM KS

I mange år var Skibladner ein av dei finaste og raskaste båtane i Noreg. Folk skrytte av at dei hadde reist med den båten. Båten vart pussa og stelt. Lenge var han Mjøsas kvite svane.

A PL

Men så vart jernbanen bygd vidare oppover til Lillehammer. Det kom nye tog. Dei nye toga kunne køyre mykje fortare enn Skibladner. Da ville ikkje folk reise med båten meir. Dei hadde ikkje tid. Båten vart sett på land, og der låg han i mange år. Han rotna opp, og målinga datt av. Han var inga kvit svane lenger.

Spørsmål: Kvifor vart Skibladner sett på land? 90

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 91

VU A PL

EM KS

Heldigvis fann nokon ut at dersom dei pussa og stelte båten og fekk han så fin som da han var ny, ville turistane reise med han. Turistar har god tid. Båten vart reparert, pussa og måla. Han vart nesten like fin som da han var ny. Kvar dag heile sommaren seglar båten frå Eidsvoll til Lillehammer og tilbake igjen. Folk må bestille plass i god tid. Det er alltid så mange som vil vere med. Alle får middag om bord. Det er laks med jordbær til dessert. Skibladner, Mjøsas kvite svane, er den eldste hjulbåten i verda som seglar med passasjerar. Kunne du ha lyst til å ta deg ein tur?

R Øveord: turistane dessert passasjerar

Spørsmål: Kven reiser med Skibladner i vår tid? 91

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 92

17. mai i Noreg I Noreg er 17. mai fridag og ein av dei største festdagane vi har. Slik har det ikkje alltid vore. Du veit sikkert at det er Grunnlova vår vi lagar fest for kvar einaste 17. mai.

Øveord: fridag diskusjonar forbode

112 menn frå heile landet var samla på Eidsvoll frå februar til 17. mai i 1814 for å lage ei grunnlov for Noreg. Dei arbeidde hardt og hadde mange diskusjonar. Det var ikkje lett å lage ei grunnlov.

A PL

EM KS

Men kva er ei grunnlov? Kva var det dei 112 mennene gjorde? Dei laga lover og reglar for korleis folk i Noreg skulle leve og oppføre seg mot kvarandre. Alle som bur og lever i Noreg, må følgje denne lova. Når alle gjer det, blir landet trygt og godt å bu i. I den boka som heiter Noregs Grunnlov, kan folk lese kva som er lov, og kva som er forbode her i landet.

R Oppgåver: Finn Eidsvoll på kartet. Eidsvoll ligg ved den største innsjøen i Noreg. Skriv kva innsjøen heiter. Spørsmål: Kvar i Noreg vart Grunnlova laga? Kor mange menn var med på å lage Grunnlova? 92

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 93

Kva står det så i denne boka? Der står reglar for det meste. Det viktigaste trur eg må vere at alle menneske skal behandlast likt. Det skal ikkje vere skilnad på folk. Gjer nokon noko gale, skal alle få same straff for det same lovbrottet. Dersom ein som er rik, gjer noko gale, kan han ikkje betale for å sleppe unna straff for det han har gjort. Alle som lever og bur i Noreg, har same reglar og lover som dei må følgje. Til og med kongen og dronninga må det.

Ingen kan herske over andre. Ingen kan kaste folk dei ikkje liker, i fengsel. Det er domstolane som skal dømme folk. Dommaren må følgje Grunnlova. Alle har lov til å skrive og seie ifrå om saker dei er ueinige i. Ingen bestemmer kva religion folk skal ha. Alle får tru på det dei vil.

EM KS

Dette er ei flott lov. Dessverre er det mange land i verda som ikkje har slike fornuftige og rettferdige lover. Kvifor laga desse mennene på Eidsvoll denne lova akkurat i 1814? Kvifor hadde vi ikkje ei slik lov frå før?

A PL

I over 400 år var Noreg ein del av Danmark. Kongen av Danmark bestemte det meste både i Noreg og i Danmark. Kongens ord var lov. Det var mange krigar rundt omkring i Europa der dei danske kongane var med. Somme gonger vann dei, andre gonger tapte dei.

Spørsmål: Kven skal dømme folk som har gjort noko straffbart? 93

I 1814 vart det endeleg slutt på ein lang krig. Den danske kongen hadde halde med dei som tapte. Dei som vann, straffa kongen av Danmark ved å ta frå han Noreg.

Øveord: behandlast herske domstolane religion

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 94

Kongen av Sverige, som hadde hjelpt dei som vann, skulle få Noreg som takk for hjelpa. Nordmennene hadde ikkje noko dei skulle ha sagt. Men i nokre månader var Noreg fritt. Det var da dei kloke mennene på Eidsvoll skunda seg å lage Grunnlova. «Eit land som har ei eiga grunnlov, vil kanskje få bestemme meir over seg sjølv,» tenkte dei.

Øveord: hjelpt takk for hjelpa union jernbanestasjon statue speidar Christiania

Slik gjekk det òg. Noreg gjekk i union med Sverige 4. november 1814. Å vere i union ville seie at Sverige rådde over oss. Men fordi Noreg hadde Grunnlova, kunne ikkje den svenske kongen bestemme så mykje som den danske kongen hadde gjort.

Den første svenske kongen her i landet heitte Karl Johan. Du veit kanskje at det er ei gate i Oslo som heiter Karl Johans gate. Den gata er den finaste og lengste gata i Oslo. Gata går frå den største jernbanestasjonen i Noreg og opp til Slottet, der kongen bur.

Mange nordmenn hadde lyst til å feire 17. mai og lage fest for Grunnlova, men det likte ikkje dei svenske kongane.

A PL

EM KS

Denne flotte gata er kalla opp etter kong Karl Johan. Framfor Slottet står det ein stor statue av han. Det er Karl Johan som sit på ein stor hest og ser utover byen. Byen heitte forresten Christiania den gongen. Den svenske kongen rådde over Noreg i mange år, men dei fleste i Noreg syntest dei hadde det ganske fritt likevel.

R Oppgåver: Skriv kva årstid månaden mai høyrer til. Skriv kva årstid månaden november høyrer til. Skriv dei orda som er særnamn. Skriv kva alle særnamn er like i. Skriv kva hovudstadene i Sverige og i Danmark heiter. Spørsmål: Kva heitte Oslo i 1814? Kva vil det seie å «vere i union med»? Kva heiter den finaste og mest kjende gata i Oslo? 94

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 95

Øveord: festdag studentar kommanderte

VU G

Dei syntest Noreg heller burde feire 4. november fordi det var den dagen landet vart ein del av Sverige.

A PL

EM KS

Sjølv om mange hadde lyst til å lage ein festdag 17. mai, vart det smått med feiring. Folk visste ikkje heilt korleis dei skulle feire dagen. Nokre studentar i Trondheim prøvde seg, men det vart det ikkje noko greie på. Det var berre nokre vaksne, unge menn som tulla litt rundt i gatene om kvelden. Ingen barn fekk vere med på den festen.

Ein ung mann som heitte Henrik Wergeland, og som var frå Eidsvoll, ergra seg over at ikkje alle i Noreg ville vere med på feiringa. Henrik Wergeland studerte i Christiania for å bli prest. Men han likte betre å skrive dikt og historier. Han laga fleire 17. mai-songar og 17. mai-dikt. Kvar 17. mai prøvde han på mange ulike vis å få folk til å feire dagen. Men den svenske kongen ville ikkje ha nokon fest. Han kommanderte soldatane han hadde i Christiania, til å slå hardt ned på dei som prøvde seg. Spørsmål: Kvar kom Henrik Wergeland frå? 95

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 96

17. mai 1829 kom det første dampskipet tøffande inn fjorden til Christiania. Folk hadde aldri sett eit dampskip før. Det var noko heilt nytt og veldig spennande. Tenk, no trong ikkje sjøfolka vere avhengige av vinden for å kome seg fram på havet. Skipet la til kaia nedanfor den store festninga i byen. Skipet heitte Constitutionen. Det tyder rett og slett grunnlova.

Øveord: dampskipet avhengige festninga Constitutionen beundre

Utover ettermiddagen samla det seg hundrevis av menneske på kaia. Alle ville studere og beundre det nye skipet som kom seg fram ved hjelp av ein dampmaskin.

A PL

EM KS

VU R

Oppgåve: Skriv synonym til ordet båt. Spørsmål: Kvar la det nye skipet til kai? 96

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 97

Vårsola skein. Folk var i godt humør og prata og lo. Med eitt var det ein ung mann, somme meinte det var Henrik Wergeland, som tok til å rope høgt og tydeleg: «Hurra for Constitutionen! Hurra for Constitutionen!» Dette kunne ein forstå på to måtar: Ropa han hurra for skipet eller for Grunnlova?

Eit slikt rop likte folk! Dei fleste sette i gang med å rope «Hurra for Constitutionen» saman med den unge mannen. Plassen vart for liten nede ved dampskipet. Henrik Wergeland og vennene hans drog syngjande og huiande ut i gatene med heile flokken etter seg. Oppe på Stortorget samla dei seg igjen. Det kom stadig fleire menneske som ville vere med på moroa. Det skjedde ikkje stort anna enn at folk song og ropa hurra, men to menn i flott uniform syntest dette såg rett så skummelt ut. «Gjorde folk opprør mot kongen, tru?»

Øveord: uniformer opprør general statthaldar eit rapp sabel kommanderte spetakkel tumultane

A PL

EM KS

Det var generalen og statthaldaren til kongen som tok til å bli veldig nervøse. Begge to skulle sørgje for at kongens lover og reglar vart følgde i Noreg. Dei likte ikkje at det hadde samla seg så mange menneske på torget. Dette ville dei to ha slutt på! Derfor kommanderte dei ut både politi og soldatar. Soldatane kom stormande på store hestar for å jage folk frå torget. Da vart det bråk og spetakkel

Henrik Wergeland hoppa opp og ned framfor hestane og brølte: «Hurra for Constitutionen!» Han fekk seg eit rapp over ryggen av ein sabel. Men han vart ikkje såra. Det var berre frakken hans som vart øydelagd. Heldigvis vart heller ingen andre alvorleg skadde i tumultane.

Oppgåve: Skriv dei orda som er verb, og som fortel kva folk gjorde i gatene og på torget. Spørsmål: Kven likte ikkje at det samla seg så mange menneske? 97

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 98

VU Øveord: torgslaget Sildesalaten

EM KS

Folk kalla dette for det store torgslaget. Dei fleste var rasande på svenskane som hadde sendt soldatar mot dei. Dei hadde ikkje gjort noko gale, syntest dei. Men frå den dagen kan vi seie at nordmennene tok til å feire 17. mai og Grunnlova kvart einaste år.

A PL

I 1844 gjekk det første skikkelege 17. mai-toget gjennom Christiania. Det var mange tusen menneske med flagg og faner som marsjerte av stad. Flagget folk vifta med, vart kalla Sildesalaten. Dette namnet fekk det fordi det oppe i det venstre hjørnet var eit lite, svensk flagg. Dermed vart det mange fargar på flagget, like mange som i ein sildesalat! Vi var ein del av Sverige, og derfor måtte ein del av flagget vere svensk.

I 1873 fekk Bjørnstjerne Bjørnson ein god idé. Han ville at barna skulle få gå i sitt eige tog 17. mai. Bjørnstjerne Bjørnson var ein stor diktar. Spørsmål: Kvifor vart det norske flagget kalla Sildesalaten? 98

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 99

Han skreiv teksten til songen «Ja, vi elsker», som enno i dag er den norske nasjonalsongen. Folk høyrde gjerne på det han hadde å seie, så når han ville ha eit eige barnetog 17. mai, vart det slik. Bjørnson ville at alle barna skulle ha sitt eige flagg med i toget. Det flagget skulle ikkje ha noko svensk merke i hjørnet. Det skulle vere norsk. Jammen fekk han det til òg. Dei barna som ikkje hadde råd til å kjøpe eit flagg, fekk flagget gratis.

Øveord: nasjonalsong forresten blomsterkransar ljomar

Den gongen var det forresten ikkje eit barnetog, men eit gutetog som marsjerte av stad med dei nye norske flagga. Tenk, det var berre gutar som fekk gå i tog! Jentene fekk ikkje lov til å vere med i toget før elleve år seinare. Da gjekk dei med blomsterkrans i håret i staden for flagg i handa! Det er godt at verda har endra seg.

A PL

EM KS

I 1905 vart landet vårt fritt frå Sverige. Vi kunne feire 17. mai så mykje vi ville. Det har vi også gjort sidan. 17. mai er fridag i Noreg, slik at flest mogleg skal få tid til å vere med på festen. Vi har flagg og musikk. Vi har hurrarop og 17. mai-songar. Vi pyntar oss med fine klede og et god mat. Gater og hus pyntar vi med norske flagg og grøne kvister. Vi syng «Ja, vi elsker» og «Norge i rødt, hvitt og blått» så det ljomar. Russen surrar rundt og finn på masse tull og tøys. Ein slik 17. mai vil vi ha. Men det er rart å tenkje på at denne festdagen starta med at nokon ropa hurra for ein dampbåt som heitte Constitutionen, femten år etter at Grunnlova vart ferdigskriven på Eidsvoll.

Spørsmål: Kven har skrive teksten til «Ja, vi elsker»? 99

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 100

16. mai Eg har krope under dyna og har lagt meg musestill. Eg skal skunde meg å sove, men får det ikkje til, for no gler eg meg så veldig til i morgon.

Der på stolen min ligg kleda, blanke skor og nye plagg. Underskjørt med kvite blonder, bunadskjorte og eit flagg eg skal bruke når det berre vil bli morgon.

Mor har vaska meg i håret utan at eg sa det grann, ho har skrubba meg og gnikka slik som berre mor mi kan, for eg skal jo skine som ei sol i morgon.

Tenk om alle land på jorda kunne ha ein fridomsdag, slik at alle barn fekk leike, kunne le og svinge flagg. Tenk om alle hadde 17. mai i morgon. Ingebjørg Dahl Sem

100

Når eg ligg her under dyna, kan eg dikte meg ein song som er god og glad å syngje og kan syngjast gong på gong. Det er fint vi har ein dag som den i morgon.

A PL

EM KS

Sola blinkar ute enno, det er tidleg, tidleg kveld. Eg kan høyre fuglekvitter, men har lagt meg likevel, for eg må jo vere utkvilt til i morgon.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 101

VU Nye venner

Øveord: installere Internett nettsider hinderløype isopor

A PL

EM KS

Mikkel spring nesten heile vegen heim frå skolen. Han har det travelt med å kome seg heim i dag. Pappa har kjøpt ein kjempebra, ny datamaskin. I føremiddag skulle nokon kome og installere Internett. Mikkel har brukt Internett på skolen nokre gonger. Læraren har vist han mange tøffe nettsider. No skal det bli gøy å prøve dei ut heime!

Gangen hos Mikkel ser ut som ei hinderløype. Pappa har pakka ut den nye datamaskinen. Esker, plastbitar, bølgjepapp og isopor ligg strødd utover. Mikkel vrengjer av seg jakka og slengjer ranselen bort i ein krok. Han klatrar over eskene og banar seg veg mellom isoporhaugane.

Oppgåver til sidene 101 og 102: Skriv dei orda som fortel noko om data. Skriv kva to ting orda slengjer og vrengjer er like i. Skriv kva to ting orda skjerm og beskjed er like i. Spørsmål: Kva var datamaskinen pakka inn i da han kom frå butikken? 101

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 102

Der, på kontoret til pappa, lyser den nye datamaskinen mot han frå skrivebordet. Maskinen ser flott ut. Der står han ferdig, klar til bruk. Pappa skal bruke datamaskinen i jobben sin, men han har lova at Mikkel skal få bruke maskinen når han ikkje treng han.

«Hei, Mikkel! Er du klar til å surfe litt på Internett?» spør pappa. Mikkel skjønar ikkje heilt kva han meiner. «Det heiter å surfe når du søkjer fram fleire nettsider på Internett,» seier pappa og viser Mikkel korleis han opnar Internett.

A PL

EM KS

Det er ikkje vanskeleg. Her er det jammen mykje å velje mellom. «Det er mange gode og spennande sider, men dessverre er det veldig mange dårlege òg. Her gjeld det å ikkje sløse bort tida på søppel og tøys,» seier pappa. Han plukkar ut dei stadene som høver for barn på Mikkel sin alder. Dei sidene ser artige ut! Pappa viser også korleis han kan skrive ut dei sidene han vil ta vare på. Mikkel prøver seg åleine, og pappa synest han lærer fort. Etter ei stund seier han at Mikkel kan surfe litt på eiga hand. «Eg lagar middag til oss medan du øver deg,» seier han Øveord: og går ut på kjøkkenet.

surfe høver artige skrive ut

Spørsmål: Kva vil det seie å surfe på Internett? 102

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 103

Mikkel skriv inn nokre av Internett-adressene han har fått av læraren. Sidene sprett opp på skjermen, ei etter ei. På ei av sidene finn han nokre morosame vitsar, og ein annan stad har barn sendt inn teikningar og små historier. Mikkel finn ei ny side der han kan skrive inn meldingar og spørsmål til andre. Er han heldig, kan han få svar frå nokon med det same. Det kan vere nokon som er inne på den same sida som han akkurat no. Det blir kalla «å chatte», har læraren fortalt.

Øveord: chatte kriblar skundar seg snøskuter

Det å chatte eller «nettprate» med nokon har han aldri vore med på. Det verkar kjempegøy, men litt nifst òg. Best å vere varsam, ein kjenner trass alt ikkje dei ein skriv til, tenkjer han.

A PL

EM KS

«Hei! Eg heiter Hassan og er 10 år. Er det nokon som vil chatte med meg?» står det plutseleg på skjermen til Mikkel. Mikkel kjenner at det kriblar i magen. Skal han våge å svare? Han tenkjer seg om nokre få sekund. Jau, han tek sjansen! «Hei! Eg heiter Mikkel og er også 10 år. Eg vil gjerne chatte litt med deg,» skriv han, og meldinga hans kjem opp med ein gong. «Eg liker å gå på skøyter. Kva liker du?» blinkar det på skjermen. Mikkel blir varm i hovudet. Dette er jo kjempespennande. Han skundar seg å skrive ned svaret sitt til Hassan: «Eg har akkurat fått skøyter, men er ikkje flink til å stå på dei enno. Eg liker å køyre snøskuter med pappa.» Mikkel og Hassan sender mange meldingar til kvarandre.

Oppgåve: Skriv dei orda som har språklyden skj på plass først. Spørsmål: Kva heiter det når to skriv meldingar til kvarandre på Internett og får svar med det same? Kva er Hassan flink til? Kva liker Mikkel best å gjere? 103

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 104

Mikkel fortel Hassan at han bur i Kautokeino i Finnmark. Hassan skriv tilbake at han bur i Lørenskog like utanfor Oslo. Hassan verkar veldig grei. Han lovar å gi Mikkel nokre tips om korleis ein blir god på skøyter. Mikkel lovar å ta med Hassan på snøskutertur dersom han nokon gong kjem til Kautokeino i vintermånadene. Mikkel har det så kjekt framfor skjermen. Tenk at han kan «snakke» med ein vilt framand gut som bur 200 mil unna!

Mikkel hoppar nesten i stolen når pappa står i døra og seier: «Sei meg, har du vorte tunghøyrd? No har eg ropa på deg fleire gonger. Middagen er servert, unge mann.» «Eg må berre seie «ha det’» til Hassan,» seier Mikkel forfjamsa. Han og Hassan avtalar at dei skal prate meir neste dag etter skoletid.

A PL

EM KS

Mikkel har mykje å fortelje pappa ved middagsbordet. Han snakkar som ein foss om alt han og Hassan har fortalt kvarandre. Pappa synest det høyrest flott ut. «Men no må du ikkje gløyme at dei verkelege vennene dine er her. Du kan chatte litt med Hassan kvar dag, men ikkje i timevis. Du skal gjere lekser, møte venner og vere ute i frisk luft. Slik er det sikkert med Hassan òg. De får bli einige om ei fast tid når de møtest på nettet i morgon,» seier far og ser nesten morsk ut. Mikkel blir sur og synest pappa er veldig streng. Men etter å ha tenkt seg om må han vedgå at pappa som vanleg har rett.

Spørsmål: Kvar bur Mikkel? Kvar bur Hassan? Når kan Hassan få køyre snøskuter? 104

Oppgåver: Skriv dei orda som er særnamn. Skriv kva alle særnamn er like i. Skriv dei orda som har språklyden kj på plass først.

Øveord: vilt framand tunghøyrd forfjamsa morsk

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 105

EM KS

Mikkel skundar seg heim frå skolen. Heldigvis er datamaskinen ledig. Pappa er oppteken med andre ting. Mikkel loggar seg inn på Internett i ein fart. Hassan sit klar og ventar på han. «Så treig du er! No har eg venta på deg i ti minutt,» skriv Hassan. «I morgon skal eg springe enda fortare, da slår eg deg lett!» svarar Mikkel og ler for seg sjølv. Det er litt morosamt å tenkje på at han skal springe om kapp med ein som bur så langt unna.

A PL

Hassan og Mikkel snakkar saman over Internett ein times tid. Mikkel hugsar kva han lova pappa. Han fortel Hassan om lovnaden han har gitt. Hassan synest det er litt dumt, men skjønar at Mikkel må gjere som far hans har sagt. Likevel er det mykje dei rekk å fortelje kvarandre på éin time.

Dei oppdagar at dei har mange ting felles.

Oppgåve: Skriv synonym til orda morosamt og snakke. Spørsmål: Kven er raskast til å logge seg inn av Hassan og Mikkel? 105

Øveord: loggar treig lyfta

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 106

Begge er ti år og går i fjerde klasse. Begge synest gym er det beste faget på skolen. Begge har brune auge og svart hår. Begge synest pizza og jordbæris er det beste i verda.

Øveord: fylke Akershus Finnmark Pakistan favoritt Barneombodet lover og reglar

Mikkel og Hassan oppdagar også at dei er ulike. Mikkel bur åleine med pappa i eit stort hus i Finnmark, det nordlegaste og største fylket i Noreg. Hassan bur i ei lita leilegheit saman med foreldra sine og veslesystera Shallini i Lørenskog i Akershus, eit av dei minste fylka i Noreg. Hassan er fødd i Noreg, men foreldra hans kjem frå Pakistan. Mange av slektningane til Hassan bur framleis i Pakistan. Hassan har møtt dei berre éin gong da han var i Pakistan på ferie for snart to år sidan. Mikkel ser heller ikkje slektningane sine så ofte. Dei bur i Sør-Noreg. Det er veldig langt og dyrt å reise dit frå Kautokeino.

Det er så koseleg å prate med Hassan. Mikkel synest nesten det er som om Hassan er i same rom som han, og ikkje to hundre mil unna.

A PL

EM KS

I dag har pappa laga livretten til Mikkel, heimelaga pizza med reinsdyrkjøtt og mykje herleg ost på toppen. Mikkel har mykje å fortelje om den nye vennen sin i dag òg. Han fortel om alt dei har felles. «Slik som du pratar, høyrest det ut som du har kjent Hassan i mange år og ikkje i nokre få dagar,» ler pappa.

«Hassan verkar kjempehyggeleg og er sikkert ein grei gut. Men du må hugse å vere litt varsam når du er på Internett. Har du høyrt om SMART-reglane?» spør pappa. Det har ikkje Mikkel. «Det er Barneombodet som har laga dei reglane for alle barn som bur i Noreg. Barneombod fekk vi for nokre år sidan. Eit barneombod skal passe på at dei som styrer og rår i Noreg, også sørgjer for at barna har det godt og trygt. Det finst mange lover og reglar som gjeld barna her i landet. 106

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 107

Barneombodet skal sørgje for at alle dei reglane blir følgde opp, og at ingen vaksne utnyttar barn på nokon måte. Da Internett kom, var det dessverre somme vaksne som lurte barn på ulike måtar. Da Barneombodet oppdaga det, laga han SMART-reglane.» Da Mikkel og pappa hadde ete ein kjempeporsjon med pizza og sett til livs ein like stor porsjon jordbæris, bestemmer pappa at dei skal finne desse SMART-reglane. Dei står på heimesida til Barneombodet. Pappa har funne adressa i ei avis. Pappa er mykje raskare enn Mikkel på Internett, så det varer ikkje lenge før reglane dukkar opp på skjermen.

Øveord: utnyttar porsjon heimeside passord offentleg aksepter datafiler virus prateromma

SMARTE REGLAR FOR Å HA DET GØY PÅ INTERNETT

Sørg for å aldri gi bort fullt namn, mobilnummer eller noka form for passord. Det er akkurat det same som å gi bort nøklane til huset ditt!

Møte med chattevenner kan vere farleg. Sei alltid frå til foreldre eller andre vaksne, og møt nettvennen din saman med venner eller ein vaksen. Møt alltid på ein offentleg stad!

EM KS

Aksepter aldri e-post frå nokon du ikkje kjenner eller stoler på. E-post og datafiler kan innehalde både stygge meldingar og virus som kan øydeleggje datamaskinen din.

A PL

Rop på hjelp dersom det skjer noko kipt når du surfar på nettet.

Tenk klart også når du er åleine. Hald deg på fellesområda i prateromma og gå ut derifrå dersom du ikkje liker det som skjer der! Kjelde: Heimesida til Barneombodet: http://www.barneombudet.no

Oppgåve: Skriv det ordet du får når du bruker bokstavane på plass først i alle punkta i SMART-reglane. Spørsmål: Kven har laga reglar for korleis barn bør oppføre seg på Internett? Kvar har far til Mikkel funne adressa til Barneombodet? 107

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 108

Dette er gode og viktige reglar, synest Mikkel. Dette må han vise læraren i morgon. Det hadde vore fint å lage kopiar av SMART-reglane til alle i klassen. Pappa hjelper Mikkel med å skrive ut ein kopi av reglane. Dei hengjer reglane opp på korktavla over datamaskinen.

Øveord: diskuterer skøytehallen konvolutt gjette nysgjerrig

Mikkel og Hassan diskuterer skøyteløp, snøskuterar og kven av dei som spring fortast. Dei pratar saman kvar dag på Internett. Dei har det kjempemoro. Dei synest at dei kjenner kvarandre godt, og at dei er bestevenner. Mikkel synest det er dumt at Lørenskog er så langt unna. Det hadde vore gøy å verkeleg springe om kapp med Hassan òg. Dessutan kunne han godt ha tenkt å ta seg ein tur til den skøytehallen Hassan skriv så mykje om. I Kautokeino kan Mikkel berre gå på skøyter når det er vinter og kaldt.

A PL

EM KS

Ein dag etter middag tek pappa fram ein lang, blå konvolutt. «Eg har ei overrasking til deg!» seier han og ser veldig lur ut. «Dersom du tek oppvasken åleine no med ein gong, skal du få vite det.» Mikkel prøver å gjette kva det kan vere. Men han kan ikkje kome på ein einaste ting som har noko med ein slik blå konvolutt å gjere. Kva er det pappa har funne på no? Han er så nysgjerrig at han held på å sprekke.

Oppgåve: Skriv åtte av dei orda som er verb. Spørsmål: Kven vil Mikkel gi SMART-reglane til? Kva må Mikkel gjere før han får høyre kva overraskinga er? 108

Han skyl tallerkenar og bestikk i superfart og får alt på plass i oppvaskmaskinen. Oppvaskkluten fer over komfyren og benken.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 109

Pappa ler av han og påstår han kunne ha fått plass i Guinness rekordbok med den farten. Snart er kjøkkenet blåst. Pappa er nøgd med jobben og ber Mikkel setje seg ned ved kjøkkenbordet.

Så opnar han konvolutten og dreg fram to flybillettar. Mikkel held pusten av spenning. Kvar skal dei? «Her er to billettar til Oslo, éin billett til kvar av oss. Eg synest du og eg har fortent ein liten ferie no. Vi skal vere borte éi veke. Vi får bu hos tante Inga-Lill og onkel Harald på Lillestrøm. Det er ikkje langt frå Oslo til Lillestrøm. Berre knappe halvtimen med toget.» «Jippi!» ropar Mikkel. Han har aldri køyrt med tog. «Men det beste er,» seier pappa og ser lur ut, «Lillestrøm og Lørenskog er like i nærleiken av kvarandre. Kanskje du og Hassan kan møtast.» Mikkel jublar og hoppar opp og ned i sofaen. Han gir pappa ein kjempeklem. Snakk om overrasking! Han skulle ønskje dei kunne reise med ein gong. «Det er berre ei veke til vi skal reise. Du får pakke kofferten så lenge og smørje deg med tolmod,» seier pappa og ruskar han i håret.

Øveord: Guinness rekordbok smørje seg med tolmod

A PL

EM KS

Mikkel fortar seg inn til datamaskinen og sender melding til Hassan om at han snart kan vente seg besøk frå Kautokeino. Hassan synest det er godt nytt. Han gler seg til besøket allereie.

Pappa spør Hassan om han kan få telefonnummeret til faren hans. Han vil gjerne snakke med han om kvar gutane kan møtast. Pappa og far til Hassan snakkar lenge saman. Oppgåver: Skriv kva fylke Kautokeino ligg i, og kva fylke Lillestrøm ligg i. Finn stadene på kartet. Skriv dei orda som er særnamn. Spørsmål: Kor lang tid tek det med tog frå Lillestrøm til Oslo? Kvifor er det mogleg for Hassan og Mikkel å møtast når Mikkel er på besøk på Lillestrøm? Kvifor vil far til Mikkel ha telefonnummeret til far til Hassan? 109

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 110

Dei blir fort einige om ein møtestad. Dei blir også einige om at familien til Hassan og pappa skal vere saman med dei den første gongen dei møtest. Her skal alt vere trygt og sikkert.

Øveord: restaurant bagasjebandet bagasjeutleveringa motorveg

Nokre dagar seinare sit pappa og Mikkel på flyet til Oslo. Mikkel synest turen til Oslo er lang. Det er nok fordi han er så spent. Når ein ventar på noko hyggeleg, går tida alltid seint. Tenk om dei ikkje finn Hassan! Tenk om flyet blir veldig forseinka! Tusen dumme tankar surrar rundt i hovudet på Mikkel. Dei skal møtast på ein pizzarestaurant på Lillestrøm allereie i ettermiddag. Tenk om dei ikkje finn den restauranten!

VELKOMEN!

Endeleg landar dei på Gardermoen. Den store flyplassen ligg utanfor Oslo. Flyplassen er full av folk som hastar hit og dit. På bagasjebandet er det fullt av koffertar og bagar. Det tek si tid å få tak i bagasjen.

A PL

EM KS

Med eitt høyrer dei nokon som ropar namna deira, og der, rett utanfor bagasjeutleveringa, får dei auge på ei lita dame som hoppar opp og ned og viftar med ein plakat der det står «Velkomen». Det er tante Inga-Lill. Tanta har bilen parkert på parkeringsplassen utanfor inngangen. Dei får bagasjen inn i bilen, og snart svingar dei ut på motorvegen til Lillestrøm. «Jammen er den vegen brei og fin samanlikna med det vi har heime,» tenkjer Mikkel og ser seg rundt med store auge. Tante og pappa pratar og ler i framsetet.

Oppgåver: Skriv fire av dei orda som er samansette ord. Skriv fem av dei orda som er verb, og som har dobbeltkonsonant i seg. Skriv fem av dei orda som er substantiv, og som har dobbeltkonsonant i seg. Spørsmål: Korleis kjem Mikkel og far hans vidare frå Gardermoen? 110

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 111

Dei har mykje å snakke om. Pappa fortel at Mikkel skal møte nettvennen sin, Hassan, i ettermiddag. «Han kan da ikkje møte nettevenner, det kan vere farleg! Tenk om denne Hassan ikkje er den han seier han er,» seier tante Inga-Lill opphissa. Mikkel blir raud i ansiktet. Det står i SMART-reglane at ein skal vere varsam, men dette har han ikkje tenkt på. Hassan kan da ikkje vere nokon annan enn den han er på Internett? Men pappa roar dei ned. Hassan er heilt sikkert den han seier han er. Hassan og Mikkel kjem nok til å få eit hyggeleg møte på restauranten i ettermiddag.

Øveord: nettvenner opphissa roar ned offentleg stad skeptisk sommarfuglar i magen

EM KS

«Du har heilt rett i at det kan vere farleg å møte nettvenner. Barn skal aldri møte slike venner åleine. Men eg skal vere med Mikkel i ettermiddag. Far til Hassan kjem òg. Vi skal møtast på ein restaurant. Det er jo ein offentleg stad. Både Hassan og far hans verkar greie og ærlege. Eg har snakka med dei på telefonen. Men skulle det vise seg at dei ikkje er dei dei seier dei er, kan Mikkel og eg gå igjen. Du kan vere heilt trygg, Inga-Lill!» seier far. Tante verkar framleis litt skeptisk, men vedgår at pappa har følgt alle reglane for eit slikt møte.

A PL

Tante Inga-Lill har pynta og stelt til dei skal kome. Ho veit ikkje det beste ho kan gjere for dei, men likevel synest Mikkel klokka går så frykteleg sakte. Han berre ventar på at pappa og han kan dra av stad. Endeleg reiser pappa seg og seier at det er på tide å dra. Restauranten er ikkje så langt unna huset til tante. Ho har vist dei vegen. Mikkel har sommarfuglar i magen.

Oppgåver: Skriv det ordet som er verb, og som har bokstaven p på plass først. Skriv fem av dei orda som er substantiv. Spørsmål: Kvifor liker ikkje tante Inga-Lill at Mikkel møter Hassan? Kvifor synest Mikkel at tida går så sakte? 111

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 112

VU SE

Jammen er det rart for første gong å skulle møte ein han synest han kjenner så godt. Mikkel er glad for at pappa er med. Det hadde vore nifst å kome hit heilt åleine. Han tek eit ekstra godt tak rundt presangane han har med til Hassan og veslesyster hans, Shallini.

A PL

EM KS

Pappa snakkar med ein av servitørane. Servitøren smiler og peikar mot eit vindaugsbord lenger inne i restauranten. Der sit det fire personar og ser rett mot dei. Det ser ut som dei ventar på nokon. Med eitt reiser ein mørk gut med grøn kaps seg og spring mot dei. Det må vere Hassan! «Du må vere Mikkel! Så kult at du er komen. Eg har gledd meg slik. Velkomen hit!» seier Hassan ivrig. Han rekkjer fram handa og helsar høgtideleg både på Mikkel og på pappa. Mikkel gløymer heilt at han er nervøs. Hassan er akkurat Øveord: servitørane slik Mikkel trudde han var. Hassan dreg han med seg til caps bordet der mora og faren og veslesystera hans sit.

Oppgåve: Skriv minst ti ord som passar til biletet. Spørsmål: Kvar sit Hassan og familien hans? Kva har Hassan på hovudet? 112

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 113

Mikkel må helse ordentleg på dei òg. Mikkel og Hassan ser på kvarandre. Så sprutar dei ut i latter. Dei har vore så spente begge to. Men no er det verste gjort. Begge er akkurat slik dei hadde sagt at dei var. Så tek dei til å prate i munnen på kvarandre. Pappa avbryt dei og vil vite kva slags pizza dei vil ha. Han bestiller til alle saman. Så ber han Mikkel overrekkje presangane han har med. «Vi får ta ein ting om gongen,» seier han og smiler til familien til Hassan.

Øveord: verste overrekkje sitjeunderlag skøytehallen kviler garantert varsamt skallar ishockeykølle

A PL

EM KS

Mikkel gir Hassan og Shallini kvar si gåve. Hassan riv ivrig av papiret. Han held opp eit lite skinn. «Det er skinn av ein reinsdyrkalv,» forklarer Mikkel. «Du kan bruke det som sitjeunderlag når du kviler deg i skøytehallen. Du blir garantert ikkje kald i baken med det under deg. Det verkar som Hassan liker presangen. Mor hans stryk varsamt over det blanke, mjuke skinnet og seier at ho synest det er for fint til å sitje på. Ho synest Hassan burde hengje det på veggen på rommet sitt. Pappa forsikrar henne om at det toler å bli brukt. Shallini får eit par skallar med store duskar på. «Skallar er mjuke som tøflar. Bruker du dei ute når det er snø og kaldt, kjem du ikkje til å fryse på føtene. Det kan eg love deg,» seier Mikkel ivrig. Shallini synest skallane er flotte. Ho vil ha dei på seg straks. Hassan dukkar under bordet og kjem fram med ei ishockeykølle. «Denne er til deg,» seier han litt sjenert og gir kølla til Mikkel. «Å, så stilig! Tusen takk, eg har aldri hatt ei slik kølle før,» stammar Mikkel. «Snakk om fin presang!» Pizzaen kjem på bordet. Dei pratar og koser seg. Både dei vaksne og barna har mykje å snakke om. Snart synest dei det er som om dei har kjent kvarandre alltid.

Oppgåver: Skriv adjektiva som er brukte om det skinnet Hassan får. Skriv fem av dei orda som er verb. Spørsmål: Kva slags skinn får Hassan av Mikkel? Kva får Shallini av Mikkel? 113

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.29 Side 114

Øveord: flyg av garde ishockey kompis sightseeing turistar

Dagane flyg av garde som ein røyk. Mikkel skulle ønskje han kunne halde att dagane. Han og Hassan møtest i skøytehallen kvar dag. Hassan er kjempegod på skøyter, og han er flink til å spele ishockey. Han lærer Mikkel mange lure triks. Mikkel får skikkeleg opplæring i å bruke kølla han har fått. Etter nokre dagar synest Mikkel han er vorten ganske flink. Det skal bli gøy å vise kameratane heime i Kautokeino kor god han er. «Tenk at du måtte heilt til Lørenskog for å lære å gå på skøyter! Og eg måtte få ein kompis frå Kautokeino før eg fekk meg eit skikkeleg sitjeunderlag,» flirer Hassan. Han har hatt med seg reinsdyrkinnet kvar dag. Han sit på det i alle pausane.

A PL

EM KS

Pappa og tante Inga-Lill er litt lei seg for at Mikkel ikkje har tid til å vere saman med dei. Men den nest siste dagen synest dei Mikkel må vere med inn til Oslo på sightseeing. Dei vil gjerne ha med Hassan òg. Dei er turistar heile dagen. Dei er oppe på Slottet og ser på gardistane som passar på kongen. Dei handlar i butikkane i Karl Johans gate. Dei besøkjer både Vikingskipshuset og Kon-Tiki-museet.

Oppgåver: Skriv dei orda som er særnamn. Skriv dei orda som har diftong i seg. Spørsmål: Kva kallar vi soldatane som held vakt framfor Slottet? Kva for museum besøkjer dei? 114

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 115

Øveord: treningskamp trenaren innbytar «heilt bak mål»

VU IN

Hassan og Mikkel liker det dei ser. Jammen har Noreg ein fin hovudstad.

A PL

EM KS

Siste dagen er Mikkel og Hassan på treningskamp. Trenaren lèt Mikkel få vere med på laget som innbytar. Mikkel har for lite trening til å gjere særleg nytte for seg. Kameratane til Hassan er altfor raske for han. Men det er gøy å prøve seg. Hassan dreg han med seg slik at han ikkje føler seg «heilt bak mål». Hadde han fått øvd seg nokre dagar til, skulle han nok ha fått til mykje meir. Slik er det med alt: Trening og enda meir trening må til dersom ein skal bli verkeleg god i noko. Kameratane til Hassan er kjempegreie. Trenaren synest Mikkel er modig som vil vere med. «Neste gong du kjem hit på besøk, må du bli litt lenger.

Oppgåve: Skriv andre former av desse adjektiva: greiaste, viktigaste, kjekkaste. Spørsmål: Kvifor er ikkje Mikkel så god til å spele ishockey som dei andre på laget? 115

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 116

Eg trur vi kan få ein god spelar ut av deg,» seier han og gir Mikkel eit klapp på skuldra.

Øveord: overrasking

Etter kampen vil Hassan ha med seg Mikkel heim. Han bur berre nokre minutt frå ishallen. Mikkel ser på klokka. Han burde ta bussen heim til tante og pappa. Dei ventar nok på han no. Men Hassan seier at han kan ringje og seie at Mikkel blir litt forseinka. Mikkel er ikkje vanskeleg å overtale. Han har jo mest lyst til å vere saman med Hassan den siste kvelden.

Herleg matlukt strøymer mot dei idet dei kjem inn i gangen. Mor til Hassan opnar døra og seier: «Velkomen, Mikkel!» Ho ser ikkje det minste overraska ut over at Mikkel er med. Hassan ler og skuvar Mikkel inn i stua. Det er pynta til fest. Og kven andre enn pappa, tante Inga-Lill og onkel Harald er gjester. «Overrasking, overrasking!» ropar Hassan og hoppar rundt Mikkel.

A PL

EM KS

Det blir ein koseleg kveld. Foreldra til Hassan har gjort alt for at dei skal hyggje seg og bli enda betre kjende. Dei skravlar og ler og et god mat. Det er lenge sidan Mikkel har hatt det så kjekt. Mikkel og Hassan synest det er trist at ferien er slutt, men dei har datamaskinen. Dei skal halde fram med å prate på nettet kvar dag.

Tidleg neste dag er Mikkel og pappa tilbake på Gardermoen. Mikkel er trøtt og litt lei seg. Han sovnar nesten før flyet har teke av.

Oppgåver: Skriv dei tre orda som er substantiv, og som har bokstaven d på plass først. Skriv to av dei verba som fortel kva dei gjer i selskapet hos Hassan. Spørsmål: Kven sit i stua heime hos Hassan? Når reiser Mikkel tilbake til Finnmark? 116

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 117

A PL

EM KS

Men brått er han lys vaken. Øveord: Han set seg opp i setet og seier: testa «Pappa, veit du, Hassan og eg har gløymt det viktigaste! hange saman Vi har ikkje fått sprunge om kapp. som erteris No får vi aldri testa kven av oss som spring fortast.» Pappa ristar på hovudet og seier: «Sei meg, korleis er det mogleg at de ikkje fekk tid til det? De har jo hange saman som erteris heile veka. Men eg har ei løysing på problemet. Vi inviterer Hassan til Kautokeino i påska. Da kan de kanskje få tid til å springe om kapp der i staden.» Mikkel hoppar i setet av glede: «Du er den greiaste pappaen i heile verda! Jippi!» Mikkel kan nesten ikkje vente med å kome heim til datamaskinen, slik at han kan fortelje Hassan at dei skal møtast i Kautokeino i påska. No har dei mykje å chatte om i tida framover.

R Oppgåver: Skriv dei orda som har bokstaven g på plass først. Skriv andre former av adjektiva fortast og greiast. Spørsmål: Kva er det Mikkel og Hassan har gløymt? Kvar skal Hassan reise i påska? 117

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 118

Alf Prøysen Alf Prøysen har skrive mange viser, songar, dikt og bøker for barn. Nokre vaksenbøker har han også skrive. Prøysen vart fødd i Ringsaker i Hedmark fylke. Han vart fødd i 1914 og døydde i 1970.

Øveord: viser kjerringa trugande normal storleik

Dei mest kjende bøkene hans er nok dei fire bøkene om teskeikjerringa. Denne kjerringa var som kjerringar flest, men av og til vart ho med eitt lita som ei teskei. Prøysen gir inga forklaring på kvifor dette skjedde, men han fortel mykje om kor lur og oppfinnsam ho måtte vere for å klare seg når ho var så bitte lita.

Når kjerringa var lita, forstod ho kva dyr og fuglar sa. Somme gonger fekk ho hjelp av dyra, andre gonger kunne dei vere både trugande og farlege. Likevel kom ho seg alltid velberga heim. Alltid når ho hadde det som verst som teskeikjerring, vart ho til ei heilt vanleg kjerring att.

A PL

EM KS

Kjerringa syntest det var flautt at ho av og til vart så lita som ei teskei. Derfor var det berre mannen hennar som visste at ho var annleis enn andre kjerringar. Ingen andre fekk høyre løyndommen hennar. Mannen var ofte redd for at det skulle hende kjerringa hans noko. Han vart alltid kjempeglad når han kom heim og fann kjerringa på kjøkkenet i normal storleik. Han fekk sjeldan vite kvar kjerringa hadde vore, og kva ho hadde gjort medan han hadde vore på jobben.

Dei fire bøkene om teskeikjerringa heiter: Kjerringa som ble så lita som ei teskje. På eventyr med teskjekjerringa. Teskjekjerringa i eventyrskauen. Teskjekjerringa på camping. 118

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 119

Øveord: grenda forfjamsa korkje

VU Teskeikjerringa og sankthansbålet

A PL

EM KS

Kvar sankthanskveld er det fest med bål og fyrverkeri i den grenda der teskeikjerringa bur. Der møtest gamle og unge og barna med for å more seg og ha det gøy. Det er berre to i heile grenda som aldri er der, og det er teskeikjerringa og mannen hennar, og veit du kvifor det? Jau, mannen hennar har fødselsdag akkurat på sankthanskvelden, og den dagen er det han som bestemmer. Og han har ikkje lyst til å gå på fest der det er mykje folk, for han er så redd for at kjerringa skal bli så lita som ei teskei, for da ville han bli så forfjamsa at han korkje visste ut eller inn. Men i år har kjerringa vore på festen! No skal du høyre korleis det gjekk føre seg.

Oppgåver til sidene 119 og 120: Skriv eit synonym til ordet kjerring. Skriv eit substantiv og eit verb som har språklyden kj på plass først. Skriv dei orda som har språklyden ng inne i seg. Spørsmål til sidene 119 og 120: Kva dag hadde mannen til teskeikjerringa fødselsdag? Kvifor ønskte mannen seg noko av det dyraste dei hadde i butikken? Kva slags pengar hadde kjerringa med seg i butikken? 119

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 120

Det byrja kvelden før sankthanskvelden … Kjerringa hadde vore på butikken. På heimvegen hadde ho pønska ut ein plan for korleis ho skulle få lurt mannen sin med på festen. Ho hadde klart å spare nokre pengar. Desse sparepengane ville ho bruke til presang til mannen sin. Han skulle få akkurat det han ønskte seg. Mannen trudde kjerringa hadde fått solstikk da ho kom og sa at han skulle få ein flott presang på fødselsdagen sin. Han trudde ikkje heilt på at ho hadde pengar korkje til det eine eller det andre. Derfor ønskte han seg noko av det dyraste som var i butikken.

Øveord: pønska ut fått solstikk pipa sølvbeslag ekspeditør bjølla

A PL

EM KS

«Ja, har du så mange pengar at du kan kjøpe den fine pipa med sølvbeslag som ligg i butikken, skal eg love deg noko igjen,» sa han. «Eg tek deg på ordet,» sa kjerringa og spratt opp. «Og det du skal love meg igjen, er at du og eg går på sankthansfesten og ser på bålet og fyrverkeriet.» Jau da, mannen lova det, han, og tidleg neste morgon gjekk teskeikjerringa til butikken med lommene fulle av eittøringar og toøringar og femøringar og tiøringar. «Eg skal ha den pipa som ligg i vindauget,» sa kjerringa da det vart hennar tur. «Å, så synd,» sa ekspeditøren. «Den selde eg nok til han Johan Bakken i går.» «Ja, da får eg skunde meg dit,» sa kjerringa og for ut av døra så bjølla klang.

Ho tok den raskaste vegen opp dit Johan Bakken budde.

120

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 121

Det var berre kona hans som var heime. Ho ville meir enn gjerne ha selt den pipa til kjerringa, men ho hadde allereie gitt bort pipa til nokre barn som skulle ha basar. Barna skulle kjøpe rakettar for pengane dei fekk inn på basaren. Kjerringa vart heilt frå seg. Ho måtte og ville ha tak i denne pipa, koste kva det koste skulle!

Øveord: basar «koste kva det koste skulle» treull fekk greie på

Teskeikjerringa fekk greie på kvar basaren var. Det var langt oppe i Blåsterfjell. Kjerringa drog av garde i full fart. Ho var heilt utsliten da ho kom fram dit. Men det verste var at basaren var slutt, og ungane heldt på å samle saman papir og treull og pappesker. Alt skulle opp på fjelltoppen der sankthansbålet skulle vere.

A PL

EM KS

«Kven vann pipa?» pesa kjerringa – ho var så sliten at tunga hang langt ut av munnen hennar. «Pipa?» spurde den største guten. «Ja, den fine pipa med sølvbeslaget,» sa kjerringa. «Å, den,» sa guten. «Jau, den vann bror min, men så var han så dum at han skulle prøve å røykje, og han vart så dårleg, og så vart han så sint at han festa pipa på ein stokk aller øvst på bålet.» «Går det an å ta henne ned att?» spurde kjerringa. «Er du sprø?» sa guten. «Det går ikkje an å øydeleggje det fine bålet. Det er stabla så fint at dersom nokon rører ved det, rasar det frå kvarandre. Nei, den pipa skal vi ha moro med. Men no har eg ikkje tid til å snakke med deg meir, no må eg heim og hente fyrstikker og tenne på bålet.»

Oppgåver: Skriv eitt av orda som har diftongen øy i seg. Gradbøy adjektiva høg, lett, stor, sint. Spørsmål: Kva prøvde den guten som vann? Kvar hadde det vorte av pipa? 121

Kjerringa vart heilt fortvila. Ho forta seg opp til bålet for å sjå om ho kunne få tak i pipa.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 122

Det var ikkje kome folk enno. Bålet var høgt og fint. Det var fullt av gamle madrassar, møblar og klede. Øvst på bålet på ein stokk var pipa bunden fast i ein hyssing. «Eg må prøve å finne ein staur,» tenkte kjerringa, men akkurat da vart ho så lita som ei teskei! Og no vart kjerringa glad! «Heisann!» sa ho. «No skal det ikkje vare lenge før teskeikjerringa skal greie å hente pipa utan å øydeleggje bålet.» Rask som ei mus svinsa kjerringa inn i bålstabelen og tok til å krabbe oppover. Det gjekk ikkje så fort; ho krabba på knea bortover madrassen og sette fast stakken sin i ei madrassfjør så ho måtte slite lenge før ho kom seg laus. Og etterpå fekk ho eit svare strev med å klatre oppover eit stolbein, for det var så glatt at ho glei nedover gong på gong, men ho greidde det da til slutt.

Øveord: hyssing staur bålstabelen madrassfjør rappe seg trekkspelbelg korleis bord av ei tjæretønne

A PL

EM KS

Kjerringa krabba og kraup gjennom gamle klede, kom seg forbi ein kommodeskuff, og etter mykje strev nærma ho seg toppen. Ho vart heilt forskrekka da ho kika ned. Ho hadde aldri trudd at eit sankthansbål kunne vere så høgt. Det var kome mykje folk også, og alle stod og glana på bålet og venta på at det skulle tennast. «Ja, her gjeld det å rappe seg,» tenkte kjerringa og tok den siste kneiken. Det var nokså lett for det var ein trekkspelbelg som ho kunne gå oppover som om ho gjekk i ei trapp. Og så stod ho ved stokken, og på toppen av stokken var pipa bunden fast.

«Korleis skal eg kome dit no da?» tenkte kjerringa, men så fekk ho sjå bord av ei tjæretønne som låg ved sida, og da tok ho litt tjære på hendene sine og heisa seg opp.

Oppgåver: Skriv ordet som har diftongen au i seg. Gradbøy adjektiva gammal, liten, lenge, glatt. Spørsmål: Når vart kjerringa så lita som ei teskei? Kvifor tok kjerringa tjære på fingrane? 122

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 123

A PL

EM KS

VU Øveord: fælen flammetunger klamre seg fast

Bålet rugga litt på seg, og stokken lente seg litt på skrå. Og da ho såg seg bakover, vart ho heilt fælen! Der hadde ungane tent bålet! Små flammetunger slikka seg oppover madrassen og den gamle stolen, folk jubla og ungane skreik: «Berre vent til flammene kjem til stokken på toppen!» «Eg skjønar ikkje kvifor det skal bli så morosamt,» tenkte kjerringa. «Eg må i alle fall skunde meg så eg kjem opp til pipa.» Og opp kom kjerringa, og så klamra ho seg fast til pipeskaftet med begge hender. Ungane skreik: «No er det ikkje lenge før flammene kjem til stokken, da skal de få sjå på fyrverkeri. 123

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 124

Vi har bunde ein rakett til stokken.» «Oi, oi, oi,» sa kjerringa og klamra seg fast, og dermed small det, og kjerringa og pipa og stokken og raketten for opp mot den raude kveldshimmelen. Men da vart det stille på bakken. «Eg synest det var nokon på stokken, eg,» sa ei tynn dame med sjal. «Det såg ut som ei lita dokke,» sa ei dame som var enda tynnare og hadde to sjal.

Øveord: sjal oppom

«Å nei, det kan da ikkje vere mogleg, det lell!» sa det bak dei to damene, og det var teskeikjerringmannen som akkurat kom frå jobben og hadde svinga oppom for å sjå på bålet. No slengde han seg på sykkelen sin og var heime på ein-to-tre. «Å, eg får håpe du er heime, eg får håpe du er heime,» sa han og skalv på handa da han opna døra.

EM KS

Der stod kjerringa på kjøkkenet og pynta blautkaka, og på bordet i stua låg pipa med sølvbeslag. «Gratulerer med dagen,» sa kjerringa. «Kom og et no, og etterpå skiftar du på deg rein skjorte, og så går vi og dansar rundt sankthansbålet.» Forfattar: Alf Prøysen

A PL

Vil du lese meir om teskeikjerringa, kan du lese bøkene Alf Prøysen har skrive om denne kjerringa som av og til kunne bli så lita som ei teskei. Historia om sankthansbålet finn du i boka som heiter På eventyr med teskjekjerringa. Oppgåver til sidene 123 og 124: Gradbøy adjektivet tynn. Skriv dei orda som har språklyden kj på plass først. Skriv dei orda som har språklyden skj på plass først. Forklar skilnaden mellom orda sjal og skjerf. Spørsmål til sidene 123 og 124: Kven hadde tent bålet? Kven sa at det sat ei lita dokke på raketten? 124

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 125

Skogtur-vers Ut og plukke blomar ut og plukke bær, bli med ut i skogen og sjå kor fint det er. Her er klatretrea, fiskebekker og grøne sletter til å stupe kråke på.

Først så må vil helse pent på trea her. Dei har kjempeføter med rare kroketær som kan bli til gjerde rundt bondegarden vår, der stall og fjøs med kongle-hest og kyrne våre står.

Skogen, det er huset til mange rare dyr. Hei sann, der er jammen ein snodig ekornfyr med kulerunde auge og bustehalen opp. No et han konglefrukost i ein furutopp.

125

Her er bekken, skal vi spikke oss ein båt? Eller kanskje grave opp meitemark til åt? Krok og snøre har vi, så det vi no skal få, er den store fisken som vil bite på.

A PL

EM KS

Og går vi ganske stille, da får vi kanskje sjå ein harepus som hoppar så fort og lett på tå. Og maur ser vi sikkert, dei jobbar og heng i og trekkjer barnålpinnar inn i tua si.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 126

Lyngen borti bakken er veldig blåbær-blå. – Så rart, no er jo munnen blåbær-blå, han òg! Men bringebær og jordbær dei plukkar vi i spann. Å kome heim med ingenting går ikkje an. Blomar, blomar, blomar, sikkert hundrevis. Lilla og oransje og rosa og turkis, blått og fiolett og gult og raudt og kvitt. Fleire fargar enn i målarskrinet mitt.

Prestekrage, gullsko, sukkertopp, fiol, liker ikkje anna enn regn og sommarsol. Blåklokke og smørblom, løvetann – det er merkelege blomenamn å finne her.

Sidsel Mørck

126

No er vi vortne slitne, så vi må gå heim no. Vi lova jo å kome til middag klokka to. Og midt på bordet set vi både bærspann og bukett, og så skal vi fortelje om alt det vi har sett.

A PL

EM KS

Prestane kan ikkje ta prestekragar på. Og gullsko er nok fine, men dei er altfor små. Blåklokka veit ikkje kor mykje klokka er, og løvetanna liker ikkje bringebær.

Nyn ombr.2 lese 2, 4. kl_ombr. leseb 2, 4. kl 18.08.10 11.30 Side 127

A PL

EM KS

VU R

127