Teatr Forum. Krótki przewodnik po metodzie by Teatr Forum

Teatr Forum

k r贸tki przewodnik po metodzie

“Teatr Forum daje możliwość ubrać s innymi oczami, wsłuchiwać się w gło - Juri

"Brałam udział w warsztatach metodą Augusto Boala i było to dla mnie fascynujące doświadczenie. Początkowo sądziłam, iż zaproponowane ćwiczenia nie służą żadnemu celowi poza integracją i rozbudzeniem empatii. Jednak z rozwojem warsztatów widziałam jak poprzez proste czynności buduje się niezwykle skuteczne narzędzie komunikacji dla grupy. Wspólnota studentów do której należę ma problemy warte ukazania. Ten rodzaj praktyki teatralnej wydaje się w sposób nienarzucający aktywizować ludzi do działań. Sposób ukazania problemów wspólnoty przez teatr staje się podstawą do analizy i próby rozwiązania, niczym rozłożenie maszyny na części i naprawienie jej." Justyna Stasiowska

skórę drugiego człowieka, uczy patrzeć osy otoczenia. Świetna nauka empatii. ”

C z y m jest

Teatr

Fo r u m ? s. 6 2 . T

Stosowany

s.10

3.Postać Augusta Boala s.12 4. Teatru

Korzyści Forum

praktykowania s.16

5. Przyklady projektów s.18

6. Spis organizacji Teatru Forum na świecie s.32

7. Gdzie szukać więcej informacji? s.34

Teatr Forum to specyficzna metoda teatralna łamiąca konwencjonalne myślenie o tym, czym może być teatr, stworzona przez brazylijskiego Augusto Boala twórcę i praktykowana na całym świecie. Jest to metoda przeznaczona do pobu-

dzania aktywności społecznej

mobilizująca

zwiększania

wpływu obywateli na kształt świata, w jakim żyjemy. Wykorzystuje się ją w pracy antydyskryminacyjnej i wzmacniającej (empowermentowej) w bardzo zróżnicowanych grupach, by prowokować refleksję nad procesami społecznymi zachodzącymi w codziennym życiu. Jest też najbardziej popularną koncepcją z całego repertuaru niekonwencjonalnych technik teatralnych skonstruowanych przez Augusto Boala, nazwanych Teatrem Uciśnionych (Theatre of the Oppressed).

Najogólniej rzecz ujmując, Teatr Forum to krótki spektakl teatralny przygotowany przez grupę ludzi chcących mówić o danym problemie społecznym. Spektakl pokazywany jest publicznie i wtedy do głosu dochodzą widzowie czy - jak chce Boal - spektaktorzy; mogą oni zaproponować swoje rozwiązanie danego problemu, wejść na scenę i je odegrać. W taki sposób zaczyna się dyskusja nad podejmowanym problemem, a jej temperatura rośnie wraz z istotnością i powszechnością poruszanej kwestii.

Teatr Forum składa się w najszerszym znaczeniu z dwóch etapów pracy pierwszą częścią jest praca warsztatowa konkretnej grupy tworzącej spektakl, drugą natomiast publiczny pokaz spektaklu, w który interweniują spektaktorzy.

Czym jest Teatr Forum? Praca warsztatowa oparta jest na rzetelnie skonstruowanych przez Boala ćwiczeniach teatralnych, które wpływają nie tylko na integrację w grupie, budowanie zaufania, rozwój ekspresji aktorskiej, ale przede wszystkim na pobudzanie krytycznej refleksji nad problematycznymi sytuacjami z życia codziennego, których doświadczają uczestnicy warsztatów. W trakcie zajęć, poprzez zastosowanie technik teatru obrazu, czyli tworzenia sytuacji bez użycia słów, uczestnicy przedstawiają sytuacje znane im osobiście: których doświadczyli na własnej skórze bądź byli świadkami, ale zawsze muszą być to historie autobiograficzne, które zdarzyły się w realnym życiu i które ich dotyczą. To sytuacje, na które te osoby się nie godzą, które zdenerwowały, dotknęły, zabolały, obraziły. Następnie, przy zastosowaniu różnorakich technik, dana historia jest rozwijana poprzez wspólne improwizacje. Bardzo ważne jest, aby wszyscy z uczestników identyfikowali się w jakiś sposób z przedstawianym problemem w swoim codziennym życiu. Brak takiego związku

może skutkować popadnięciem w stereotypy. Wspólne improwizacje poprzedzone są rozgrzewką, ćwiczeniami pobudzającymi kreatywność oraz zwiększającymi świadomość ciała i ekspresji aktorskiej. Co ważne, ćwiczenia te są zaprojektowane w taki sposób, aby wspierać demokratyczne mechanizmy grupowe - są to ćwiczenia, który każdy może wykonać, wpływają na budowanie dialogu, możliwość wypowiedzenia swojego zdania przez wszystkich, a także tworzą mechanizmy wyłaniania się liderów oraz konstruktywnej krytyki. Skonstruowany spektakl zostaje pokazany przed publicznością. Zazwyczaj pokazy odbywają się w przestrzeniach nieteatralnych oraz poprzedzone są przełamaniem tradycyjnej konwencji teatralnej za pomocą różnorakich gier z publicznością. Ważne jest, aby już na początku zatrzeć podział na scenę i widownię, aktorów i widzów, wyjaśnić, że po spektaklu odbędzie się dalsza część spotkania teatralnego. Bardzo często widzami tego typu spektakli są osoby bezpośrednio zaproszone przez

aktorów, grupy doświadczające podobnych problemów, zainteresowane konkretną tematyką. Odegrany zostaje spektakl, będący około 20-30-minutową etiudą teatralną przedstawiającą konkretny problem. Po jego zakończeniu na scenę wchodzi osoba nazwana przez Boala jokerem - mediator między sceną a widownią - który zadaje publiczności pytanie, czy to, co widzieli na scenie, jest realną i znaną im sytuacją i czy zgadzają się na nią. W stronę widowni padają kolejne pytania dotyczące przedstawionej sytuacji oraz możliwego rozwiązania takiego problemu. Spektakl odgrywany jest ponownie, z zamierzeniem, by nie zakończył się on tak niekorzystnie jak w pierwszej wersji, co zależy tylko od publiczności. Ktokolwiek ma pomysł, jak inaczej zareagować w danej sytuacji, może powiedzieć STOP! wejść na scenę i odegrać, w jaki sposób on/ona by się zachował/a. Spektaktorzy wcielają się w protagonistę akcji i odgrywają proponowane przez siebie rozwiązanie, aktorzy natomiast pozostają w swoich rolach i reagują na zachowania spekaktora jako postaci sceniczne. Tutaj rozpoczyna się teatralna dyskusja i gra o określonych zasadach, z których najważniejszą jest realność przedstawionych zachowań. Publiczność i joker stoją na straży realności proponowanych rozwiązań. Po odegraniu możliwego rozwiązania padają znów pytania w stronę publiczności - jak takie zachowanie wpłynęło na rozwój sytuacji, czy coś zmieniło i jeśli tak, to w jaki sposób, jeśli nie, to dlaczego. Kolejna osoba mająca pomysł, jak pomóc osobie doświadczającej problemu, wchodzi na scenę i proponuje swoje rozwiązanie, a emocje rosną. Teatr Forum wciąga więc spektaktorów w swojego rodzaju grę o określonych regułach, której przedmiotem jest zastanowienie się nad możliwością zmiany niekorzystnej sytuacji. Można powiedzieć, że Teatr Forum jest formą refleksji oraz

zarządzania konfliktem. Bazuje on na metodach negocjacji integratywnych, czyli takich, których celem jest dotarcie do rzeczywistych potrzeb, a nie tylko pozycji prezentowanych przez strony konfliktu. To specyficzne laboratorium społeczne, gdzie wypróbowywane są możliwe rozwiązania problematycznej sytuacji oraz szeroka dyskusja nad nimi. Celem Teatru Forum nie jest znalezienie jednego, najlepszego rozwiązania, ale spontaniczne, kreatywne wyszukiwanie alternatywnych możliwych rozwiązań, wypróbowywanie sytuacji społecznych oraz wzbudzenie dyskusji nad daną kwestią. Teatr Forum jest wykorzystywany w pracy z grupami dyskryminowanymi, społecznościami lokalnymi, w szkołach, więzieniach, uniwersytetach. Jego celem jest tworzenie przestrzeni dialogu nad ważnymi, definiowanymi przez same te grupy, problemami, wspieranie oraz rozwijanie krytycznej refleksji nad światem społecznym, jaki tworzymy. Koncepcja Teatru Forum bazuje na przekonaniu, że świat, w którym żyjemy, rozgrywany jest na zasadzie performatywnej - życie codzienne to też teatr, ciągle odgrywamy swoje role i mamy wpływ na ich kształtowanie. Metoda ta wykorzystuje to założenie, aby zmieniać kształt świata, podejmować trudne problemy, razem szukać ich rozwiązań. Prawdziwy Teatr Forum zaczyna działać wtedy, kiedy wszyscy schodzą ze sceny teatralnej, a wchodzą na scenę życia codziennego, gdzie rozgrywają się sytuacje podobne do tych przedstawionych na scenie. Celem Teatru Forum jest wzbudzanie refleksji nad naszymi reakcjami, kwestionowanie swoich zachowań, tak aby znajdując się w podobnej sytuacji, podjąć lepsze działanie.

Spektaktor - to termin sformułowany przez

fot. Agata Kramarz

Augusto Boala dla określenia podwójnego statusu osób biorących udział w Teatrze Forum, z połączenia angielskich słów widz (spectator) oraz aktor. Spektaktorem jest zatem ktoś, kto krytycznie ogląda, ale i może uczestniczyć w tworzeniu akcji scenicznej. Spektaktor to ktoś, kto w wybranyn przez siebie momencie może wejść na scenę (czy to teatralną, czy społeczną) i zmienić bieg wydarzeń.

Dla kogo? Teatr Forum przeznaczony jest dla każdego, kto chce spróbować tej metody, niezależnie od wieku, kondycji fizycznej, doświadczenia teatralnego. Augusto Boal swoją podstawową książkę nazwał „Gry dla aktorów i nie-aktorów” podkreślając, że jest to metoda skierowana do wszystkich, niezależnie od czasu spędzonego przez nich na deskach teatralnych.

Teatr Stosowany jest to specyficzny rodzaj teatru na styku socjologii oraz sztuk performatywnych. Najogólniej rzecz ujmując Teatr Stosowany to używanie technik teatralnych do celów pozateatralnych, aby angażować się w kwestie istotne społecznie na poziomie pracy lokalnej danych grup. Jest to teatr wykorzystywany w szczególności w: edukacji, w tym edukacji prozdrowotnej, rozwiązywaniu konfliktów, wypracowywania lokalnych strategii rozwoju, wspierania, wzmacniania konkretnych jednostek i grup, kreowania demokratycznych przestrzeni, budowania sieci wsparcia, rozwijania postawy aktywności obywatelskiej oraz dążenia do zmiany zastanej sytuacji społecznej.

Teatr Stosowany nie jest jednak kolejną nazwą na teatr polityczny (który jest terminem szerszym, mieszczącym w sobie też teatr stosowany), ale ogólnym terminem mającym na celu zebranie praktyk tego typu pod jednym szyldem, aby stworzyć przestrzeń wymiany doświadczeń. Różnica w rozumieniu teatru politycznego i stosowanego to pewnego rodzaju polityka przyimków – teatr polityczny czy zaangażowany to tworzenie teatru o konkretnych problemach dla jakichś grup (np. edukacyjne spektakle antynarkotykowe dla młodzieży), teatr stosowany to tworzenie z i przez konkretne grupy osób. Tworzenie spektaklu teatralnego w tym rodzaju teatru nie jest jedynie celem samym w sobie, ale przede wszystkim wehikułem do wpływania na konkretne kwestie czy transformacji sytuacji zastanej.

Teatr sto

Wykorzystajmy poten 2.

Teatr Stosowany charakteryzuje się wieloma cechami, które w zależności od konkretnego projektu będą realizowane raz w mniejszym, innym razem w większym stopniu. Nie za każdym razem też wszystkie te aspekty muszą być obecne, to raczej ich kombinacja:

autobiograficznych uczestników partycypacja widzów w wydarzeniu teatralnym,

bazowanie na historiach

bezpośrednia przełamywanie bariery między sceną a widownią

+ ograniczenie fikcyjności do minimum + role aktorów często są bliskie ich rolom społecznym + wsparcie grup zagrożonych marginalizacją społeczną + wydarzenia często znajdujące się poza głównym nurtem teatralnym + przestrzeń: przestrzeń nie uznawana klasycznie za teatralną np. szkoła,

więzienie, szpital

+ twórcami

często osoby nie mające profesjonalnego

wykształcenia teatralnego

widzowie: osoby zainteresowane konkretnym problemem, osoby należące do danej grupy społecznej , osoby związane w jakiś sposób z performerami

tekst: często grupowe i procesualne tworzenie tekstu, który czasem nawet nie zostaje spisany

+ zaufanie dla improwizacji + kolektywne podejście do tworzenia spektakli + poruszanie kwestii lokalnych , aktualnych politycznie Agnieszka Król

osowany cjał teatru czyli

3. Pos tać Augusto Boala (1931-2009)

Reżyser, dramatopisarz, twórca koncepcji Teatru Uciśnionych, w tym Teatru Forum, wychowywał się i dorastał w Rio de Janeiro. Ukończył studia w School of Dramatic Arts na Columbia University, ale również w zakresie inżynierii chemicznej. W połowie lat pięćdziesiątych rozpoczął współpracę z Teatro do Arena w Sao Paulo, gdzie był reżyserem zarówno wystawiającym klasyczne sztuki, jak i eksperymentującym z nowymi formami teatru, które daleko odbiegały od jego konwencjonalnego rozumienia m.in. wykształcił tzw. system Jokera oraz praktykował dramaturgię symultaniczną, w której widzowie mogli przerwać spektakl i zaproponować swoją

wersję wydarzeń.

W 1971 roku władze panującego w Brazylii reżimu wojskowego uznały praktyki Boala za kontrowersyjne. Został porwany, torturowany, a następnie wygnany do Argentyny, gdzie spędził pięć kolejnych lat. W tym czasie wydał dwie książki: jedną na temat używania tortur w więzieniach drugą natomiast o praktyce nowego rodzaju teatru “Teatr Uciśnionych” (ang. The Theatre of the Oppressed), gdzie przedstawił krytykę klasycznego teatru z perspektywy jego funkcji społecznej oraz sformułował swoją koncepcję teatru, który ma zmieniać pasywnych widzów w aktywnych uczestników nie tylko akcji scenicznej, ale także w krytycznych i świadomych aktorów teatru życia codziennego. Współcześnie książka Boala uznawana jest za jedną z podstawowych lektur teatru stosowanego, politycznego czy zaangażowanego. Trzeba dodać, że jego praca jest w dużej mierze rozwinięciem na gruncie teatralnym koncepcji pedagogiki emancypacyjnej Paula Freirego, którą autor przedstawia w książce Pedagogy of the Oppressed. Kwestionuje w niej hierarchiczne przelewanie wiedzy z nauczyciela na ucznia, w zamian proponując bardziej dialogiczny model. W trakcie pobytu w Peru Boal był również współtwórcą słynnego programu ALFIN, mającego na celu alfabetyzację ludności (analfabetyzm sięgał wówczas 25%) zarówno w języku hiszpańskim, językach mniejszości, jak i w językach arytystycznych, w tym teatralnym. Boal praktykował Teatr Niewidzialny oraz Symultaniczny, zanim rozwinął w pełni Teatr Forum. Legendarna już wśród praktyków Teatru Forum stała się historia o jego genezie. Podczas jednej z sesji dramaturgii symultanicznej pewna kobieta zasiadająca na widowni próbowała zasugerować swoją wizję

sytuacji, której aktor jednak nie mógł w pełni zrozumieć. Widząc zdenerwowanie kobiety, Boal zaproponował, aby to ona weszła na scenę i sama odegrała to, co próbowała przekazać. Na tym prostym przełamaniu konwencji oparła się koncepcja spektaktora, która stała się nie tylko inspiracją dla rozwoju różnego rodzaju teatrów, ale także oddolnej aktywności obywatelskiej. Boal przyznaje, że wyjazd z Ameryki Południowej do Europy w 1976 roku nie był dla niego łatwy. Stopień rozwinięcia gospodarczego krajów modyfikuje w tak znaczący sposób problemy, z jakimi borykają się ludzie, że przeniesienie na grunt europejski technik, które miały służyć rozwiązywaniu problemów głodu, gospodarowania żywnością czy zmagania się z reżimem państwowym, wydawało się niemożliwe. Dużym zaskoczeniem były dla niego statystyki liczby samobójstw, które wyraźnie pokazują, że w Europie znacznie więcej ludzi niż w Ameryce Południowej decyduje się na samobójstwo. Gdy rozpoczął pracę w Europie, zauważył, że wiele osób za swoje największe problemy uznawało samotność, niemożność komunikacji, bezcelowość. Transformacja technik mających służyć wzbudzaniu oporu w techniki terapeutyczne wydawała się prawie niewykonalna. Z próby zrozumienia kultury indywidualistycznej, jaką jest kultura europejska, zrodziły się techniki takie jak Rainbow of Desire czy Copin-the-Head, które są praktykami introspektywnymi, z pogranicza psychodramy, ciągle jednak mającymi na celu krytykę praktyk społecznych. To techniki w większym stopniu bazujące na osobistych doświadczeniach, których celem jest rozpoznanie zinternalizowanych i zmechanizowanych form represji i skonfrontowanie się z nimi.

Boal powrócił do Brazylii w 1986 roku, by założyć Centrum Teatru Uciśnionych, którego celem było stworzenie pola do dyskusji teatralnej nad rozmaitymi kwestiami politycznymi, a w konsekwencji - płaszczyzny do działania wielu grup teatralnych. Następnie Boal z sukcesem kandydował na pozycję radnego w Rio de Janeiro i podczas swojej kadencji wykorzystywał wypracowane przez siebie techniki Teatru Forum do rozmowy nad aktualnymi kwestiami politycznymi, istotnymi dla danych społeczności lokalnych. W taki sposób powstał Teatr

Legislatywny,

którego celem jest nie tylko stworzenie przestrzeni do dyskusji, ale także konkretnych narzędzi, dzięki którym obywatele mogą mieć wpływ na prawa, jakim podlegają.

Swoją działalność rozpoczął od zorganizowania akcji „Bądź parlamentarzystą przez 3 minuty”, gdzie każdy, kto zechciał (wśród nich Boal wymienia dziennikarzy, członków związków zawodowych, osoby bezrobotne, studentów, rolników, osoby wykonujące prace domowe, intelektualistów, prawników), mógł w ciągu trzech minut zaproponować zmiany prawne, które chciałby wprowadzić. Teatr Legislatywny jest próbą wpłynięcia na transformację demokracji reprezentatywnej w formę demokracji opartej przede wszystkim na kategorii uczestnictwa i interaktywności. W tym zamyśle rola obywatela nie ma ograniczać się jedynie do biernego obserwowania tego, co dzieje się na scenie politycznej, ale ma zawierać elementy czynnego uczestnictwa w dyskusjach, stawiania kontrargumentów, wzięcia również na siebie odpowiedzialności za kształt rzeczywistości społecznej. Za pomocą Teatru Legislatywnego udało się wprowadzić 13 obowiązujących norm prawnych, m.in. ustawa w kwestii specjalistycznej geriatrycznej opieki zdrowotnej została zainicjowana przez Teatr Trzeciego Wieku (Terceira Idade), w którym działały osoby po sześćdziesiątym roku

życia. Spektakl, który przygotowali, rozgrywał sytuację, gdzie starsza osoba udaje się do młodego lekarza, który przepisuje jej niedostosowane do jej wieku leki. Zespół Teatru Forum zebrał informacje dotyczące tego tematu w szpitalach miejskich. Projekt ustawy został przyjęty 22 listopada 1995 roku. Wprowadzono również poprawki do konstytucji miasta, które zakazywały jakichkolwiek praktyk nieodwracalnie szkodzących zdrowiu pacjenta, w tym m.in. wstrząsów elektrycznych, zamykania w odosobnieniu czy agresji zarówno psychicznej, jak i fizycznej. W zakresie innych kwestii wprowadzone zostały udogodnienia dla osób niewidomych i niedowidzących – zamontowano przyziemne platformy, które pozwalały na wykrycie przez osoby niewidzące urządzeń w przestrzeni miejskiej znajdujących się tuż nad ziemią, np. telefonów miejskich czy koszy na śmieci, które wcześniej były dużymi przeszkodami na ich drodze, oraz najważniejsze według Boala prawo, które chroni świadków przestępstw – miasto musi zapewnić schronienie z dala od miejsca zagrożenia, nową pracę, nową fikcyjną tożsamość na określony czas. W trakcie kadencji Boalowi udało się stworzyć podwaliny pod mechanizmy funkcjonującej platformy rzeczywistych konsultacji społecznych przy użyciu dramaturgii teatralnej. W kolejnych latach Boal rozwijał swoje koncepcje teatralne, prowadził niezliczoną ilość warsztatów i spotkań, napisał kolejne książki, takie jak “Estetyka uciśnionych” (ang. The Aestetics of the Oppressed), współpracował z wieloma teatrami na całym świecie, od bengalskich wiosek zaczynając, na Royal Shakespeare Company kończąc. W 2008 roku Augusto Boal

został nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla, a w 2009 roku otrzymał nadawany przez UNESCO tytuł World Theatre Ambasador. Agnieszka Król

Przesłanie na

Międzynarodowy Dzień Teatru 2009

Wszystkie społeczeństwa są "spektakularne" w codziennym życiu i tworzą spektakle w szczególnych momentach. Są "spektakularne" jako forma organizacji społecznej i tworzą "spektakle" jak ten, który przyszedłeś zobaczyć. Nawet jeżeli jest to nieuświadomione, ludzkie relacje mają strukturę teatralną. Wykorzystywanie przestrzeni, mowy ciała, doboru słów i modulacji głosu, konfrontacja idei i pasji, wszystko to, co pokazujemy na scenie, wszystkim tym żyjemy w naszych życiach. My jesteśmy teatrem. Śluby i pogrzeby są "spektaklami", ale także są nimi codzienne rytuały, tak znajome, że nie jesteśmy tego świadomi. Specjalne okazje i okoliczności, ale także poranna kawa, wymieniane dzień dobry, nieśmiała miłość i burza zmysłów, posiedzenie senatu czy spotkanie dyplomatyczne - wszystko jest teatrem. Jedną z głównych funkcji naszej sztuki jest uwrażliwienie ludzi na "spektakle" dnia codziennego, w których aktorzy są swoimi własnymi widzami, a scena łączy się z widownią. Wszyscy jesteśmy artystami. Robiąc teatr, uczymy się dostrzegać to, co oczywiste, ale czego zazwyczaj nie widzimy, ponieważ jesteśmy przyzwyczajeni tylko do patrzenia. To, co dla nas znajome, staje się niedostrzegalne: robienie teatru rzuca światło na scenę życia codziennego. We wrześniu zeszłego roku zostaliśmy zaskoczeni teatralnym wydarzeniem: my, którzy myśleliśmy że żyjemy w bezpiecznym świecie, pomimo wojen, ludobójstwa, rzeźni i tortur, które niezaprzeczalnie istnieją, ale daleko od nas, w odległych i dzikich miejscach. My, którzy żyliśmy w poczuciu bezpieczeństwa, z naszymi pieniędzmi zainwestowanymi w jakimś renomowanym banku albo w rękach zaufanego maklera giełdowego, zostaliśmy poinformowani, że te pieniądze nie istnieją, że były wirtualnym, fikcyjnym wymysłem jakichś ekonomistów, którzy zupełnie nie byli fikcyjni, nie byli też godni zaufania ani szacunku. Wszystko było kiepskim teatrem, ciemnym wątkiem, w którym kilku ludzi wygrało wiele, a wielu ludzi straciło wszystko. Niektórzy politycy z bogatych krajów odbywali potajemne spotkania, na których znaleźli kilka magicznych rozwiązań. I my, ofiary ich decyzji, pozostaliśmy widzami z ostatniego rzędu balkonu. Dwadzieścia lat temu wystawiałem “Fedrę” Racine'a w Rio de Janeiro. Scenografia była bardzo uboga: krowie skóry na podłodze, otoczone bambusowymi kijami. Przed każdą prezentacją zwykłem mówić do moich aktorów: "Skończyła się fikcja tworzona dzień po dniu. Kiedy przekraczacie te bambusy, żaden z was nie ma prawa do kłamstwa. Teatr jest Ukrytą Prawdą". Kiedy patrzymy, odrzucając wszystkie pozory, widzimy opresorów i ludzi opresjonowanych we wszystkich społeczeństwach, grupach etnicznych i płciowych, klasach społecznych i kastach; dostrzegamy niesprawiedliwy i okrutny świat. Musimy stworzyć inny świat, ponieważ wiemy, że jest to możliwe. Ale to my musimy zbudować ten inny świat własnymi rękami poprzez granie na scenie i w naszym własnym życiu. Weź udział w tym spektaklu, który właśnie się zaczyna, i kiedy tylko wrócisz do domu z przyjaciółmi, odgrywaj swoje własne spektakle i patrz na to, czego nigdy wcześniej nie widziałeś: na to, co jest oczywiste. Teatr to nie jest tylko wydarzenie, to sposób życia! Wszyscy jesteśmy aktorami: bycie obywatelem to nie życie w społeczeństwie, to zmienianie go.

Augusto Boal tłumaczenie: Dominika Akuszewska, Agnieszka Król

4. POZYTYWNE

wykorzystania met +diagnoza problemów

Teatr Forum może być narzędziem eksploracji problemów, z którymi w codziennym życiu stykają się konkretne grupy ludzi, wykrywaniem sytuacji problematycznych czy dyskryminujących. Metoda ta może być rozumiana jako forma Action Research, czyli takiego badania socjologicznego, które nie tylko ma diagnozować problemy, ale również formułować możliwe jego rozwiązania na drodze demokratycznego i uczestniczącego procesu tworzenia wiedzy praktycznej.

+tworzenie przestrzeni dialogu

Zaprojektowane przez Boala ćwiczenia kładą nacisk na przerwanie monologu zarówno scenicznego (scena/widownia), politycznego (władze/obywatele) jak i innych (wykładowcy/studenci, pracodawcy/pracownicy). Dla Boala sytuacja monologu jest z założenia niekorzystna, ponieważ nie pozwala na przepływ idei i pozytywne konfrontowanie się ze sobą z różnych pozycji. Jego ćwiczenia rozwijają umiejętność prowadzenia dialogu i aktywnego słuchania.

+rozwój kreatywności

Ćwiczenia z zakresu Teatru Forum opierają się na rozwijaniu zmysłów - tak aby słyszeć to, czego słuchamy, widzieć to, na co patrzymy, czuć to, czego dotykamy itd. Poprzez zastosowanie bardzo zróżnicowanych ćwiczeń i gier bazujących na rozwoju świadomości ciała, umiejętności współpracy i improwizacji wpływają pozytywnie na rozwój kreatywnego myślenia i działania.

+wspieranie mechanizmów demokracji partycypacyjnej Teatr Forum opiera się na pracy z konkretnymi grupami doświadczającymi problemów natury społecznej, jej celem jest oddanie głosu poszczególnym grupom i osobom, aby same wybierały temat, który jest istotny, oraz wychodziły z nim do przestrzeni publicznej. Konfrontując kwestię z publicznością, poszerzają pole dyskusji społecznej, co jest podstawowym elementem demokracji partycypacyjnej. Głos oddany jest tu samym zainteresowanym, a nie tylko ich reprezentantom.

ASPEKTY

ody teatru forum +budowanie odpowiedzialności

Poprzez dyskusję nad poszczególnymi tematami, dzielenie się trudnymi historiami i sytuacjami oraz sceniczne przedstawianie ich konsekwencji zarówno w uczestnikach warsztatów, jak i spektaktorach może być wspierany proces budowania globalnej odpowiedzialności. Spektakle Teatru Forum jasno pokazują, że zwykły brak reakcji może mieć dla kogoś innego bardzo poważne skutki, celem Teatru Forum jest ref leksja z tej perspektywy nad życiem codziennym. Być może poprzez udział w teatralnej dyskusji nad danym problemem ktoś z widowni już w realnej sytuacji życiowej zareaguje inaczej.

+trening antydyskryminacyjny

Ćwiczenia Teatru Forum są ćwiczeniami uwrażliwiającymi na osobiste doświadczenie, wielość perspektyw, różnorodność, rozbijanie stereotypów. Teatr Forum nie tylko daje możliwość dyskusji nad kwestiami związanymi z dyskryminacją, jako że jednym z głównych tematów są władza oraz wykluczenie, ale także daje szansę na przećwiczenie i sprawdzenie umiejętności reagowania w sytuacjach dyskryminacji.

+pole ekspresji

Teatr Forum tworzy niekonwencjonalne pole do ekpresji świata przeżywanego za pomocą środków artystycznych. Ćwiczenia wpływające na rozwijanie ekspresji aktorskiej wpływają także pozytywnie na procesy wyrażania emocji, umiejętność budowania relacji interpersonalnych, poczucie własnej wartości. Rozwijanie ekspresji pozawerbalnej, która jest bardzo ważna w Teatrze Forum, pozwala na wyrażenie uczuć, które trudno nazwać słowami. Poprzez praktykowanie teatru przez grupy lokalne, nieuprzywilejowane społecznie, wpływamy również korzystnie na demokratyzację sztuki, która zbyt często zarezerwowana bywa dla tych który mają ku temu tzw. odpowiedni kapitał ekonomiczny, społeczny czy kulturowy. W ujęciu Teatru Forum wszyscy możemy tworzyć sztukę.

proj

prz yk ł ad y

ek tó w

FDOBRA U N DA C J A WOLA Organizator: Fundacja Dobra Wola Miejsce: Kraków Podejmowana tematyka: nękanie

W trakcie spotkań prowadzone były ćwiczenia metodą Teatru Forum, które miały na celu rozwój ekspresji twórczej młodzieży, pobudzenie

w szkole, doświadczenie bycia innym, kreatywności, stworzenie przestrzeni do wspóldyskryminacja Grupa: młodzież szkolna

nej dyskusji. W ramach warsztatów powstało

wiele etiud teatralnych, których tematyka oscylowała wokół dyskryminacji, pojęcia „normalności” i jej przełamywania, poczucia

Projekt “Teatr Forum” prowadzony przez Fundację Dobra Wola z Krakowa, w partnerstwie ze Szkołą Podstawową nr 72, przy wsparciu Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, trwał półtora roku: od sierpnia 2010 do grudnia 2011. Był skierowany do dzieci z ostatnich klas szkoły podstawowej i młodzieży gimnazjalnej. W ramach projektu zorganizowane zostały cotygodniowe 4-godzinne warsztaty odbywające się w soboty w Szkole Podstawowej 72, a także dwa wspólne wyjazdy: na warsztat integracyjny oraz na festiwal teatralny “Krzykowisko” w Maszewie.

bycia innym, nonkonformizmu. Jednocześnie dużo dyskutowaliśmy nad tymi kwestiami. W ciągu tego czasu pracowaliśmy nad kilkoma historiami, między innymi otyłego chłopaka, który zmagał się z odrzuceniem przez rówieśników, gdyż z powodów zdrowotnych nie mógł uczestniczyć w zajęciach sportowych, czy historii nastolatki doświadczającej przemocy domowej, która robi wszystko, aby nikt się o tym nie dowiedział w obawie przed stygmatyzacją ze strony znajomych. Poruszane tematy zawsze były wynikiem wspólnej pracy, a uczestnicy warsztatów proponowali je na podstawie swoich osobistych doświadczeń.

A A Głównym tematem, który rozwinęliśmy

nękania jest obecny w szkołach od pokoleń

poprzez improwizacje metodami Teatru Forum, został bullying, czyli nękanie w szkole. Historia

i w bardzo drastyczny sposób dotyka osoby, które

stanowiąca bazę spektaklu jest oparta na osobistym doświadczeniu jednej z uczestniczek warsztatów. Cały scenariusz spektaklu został spisany po długotrwałych ćwiczeniach i rozmowach na temat podobnych doświadczeń osób znanych uczestnikom. Główną postacią w spektaklu jest

z różnych powodów go doświadczają, zagrażając ich bezpieczeństwu oraz zdrowiu psychicznemu, powodując często nie tylko niechęć do szkoły, ale i dolegliwości psychosomatyczne. Dlatego tak ważne jest, by podejmować ten temat w szkołach, zarówno wobec uczniów, jak i nauczycieli

czternastoletnia Dominika, która przenosi się do nowej szkoły, gdzie od razu spotyka się z barierą

Bullying czyli nękanie:

wrogości. Jest wyśmiewana, przezywana i zagłuszana, koledzy z klasy zabierają jej rzeczy, ośmieszają ją za pomocą mediów

Nękanie w szkole to długotrwałe negatywne działanie skierowane na konkretną osobę,

społecznościowych (cyber-bullying), a wszystko to prowadzi do tego, że nie umie sobie poradzić z nową sytuacją: ucieka z lekcji, nie mogąc znaleźć wsparcia ani w szkole, ani w rodzinie. Po stworzeniu scenariusza skonfrontowaliśmy się z naukowymi informacjami na temat nękania w szkole, które okazały się być bardzo bliskie temu, co wypracowaliśmy wspólnie. Temat

zmierzające do wykluczenia jej z grupy rówieśniczej, oparte na nierównowadze sił pomiędzy sprawcą/sprawcami a ofiarą, które prowadzi do psychicznego lub fizycznego przymusu. Przejawy nękania: popychanie, plucie, ośmieszanie, zabieranie rzeczy, bicie, zmuszanie do wykonywania ośmieszających czynności, grożenie, poniżanie, prowokowanie, obmawianie, rozpuszczanie plotek, namawianie innych do izolacji, umieszczanie w sieci oszczerczych informacji.

Agnieszka Król

P R A WA CZ Ł O W I E K A Z A CZ Y N A J Ą S I Ę O D P R A W DZ I E C I I M Ł O DZ I E Ż Y W drugiej edycji projektu zorganizowanego przez Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży w 2011 r. wzięło udział 30 uczniów i uczennic ze szkół średnich w Oświęcimiu, Kętach, Tychach i Częstochowie. Przygotowując tegoroczny projekt, staraliśmy się uwzględnić potrzeby edukacyjne młodzieży oraz uwagi i propozycje wniesione przez uczestników pierwszej edycji w 2010 r. Punktem wyjścia koncepcji projektu jest założenie, że aby uświadomić i wyjaśnić należne ludziom prawa i ich znaczenie w życiu jednostek i społeczeństw, nieodzowne staje się spojrzenie na kwestię praw człowieka przez pryzmat historii. Jeśli poznamy przykłady historycznego bezprawia, będziemy umieli – być może lepiej niż inni – uświadomić sobie przejawy współczesnego braku poszanowania ludzkiej godności.

„Najlepszym sposobem, by coś powiedzieć, jest to zrobić!” Augusto Boal Organizator: Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu Miejsce: Oświęcim Podejmowana tematyka: prawa człowieka, prawa ucznia, prawa konsumenta, pomoc osobom doświadczającym przemocy domowej Grupa: licealiści

Rozpoczęliśmy pracę warsztatową od zapoznania się z wczesnymi świadectwami dzieci żydowskich, spisanymi w latach 1944-1948. Z prawie 6 milionów ofiar Holokaustu ponad 1,5 miliona to dzieci poniżej 15-go roku życia. Na podstawie zachowanych protokołów analizowaliśmy mechanizmy pozbawienia ich praw, dyskryminacji, wykluczenia i prześladowania na tle niemieckiej okupacji w Europie. Prawa człowieka, w tym prawa dziecka, definiowaliśmy na poziomie wartości i ideałów, które po wojnie stały się punktem wyjścia do opracowania dokumentów służących ich prawnej ochronie. Kolejne zajęcia miały na celu przybliżenie i wyjaśnienie najważniejszych pojęć, specyfiki i rozwoju międzynarodowej ochrony praw człowieka, aż do przyjęcia Konwencji o Prawach Dziecka. Zastanawialiśmy się nad tym, czy i jak

skutecznie uczyć dzieci o prawach człowieka i czy edukacja o prawach dziecka i prawach człowieka przynosi korzyści? W toku dyskusji okazywało się, że wartości, które znajdują swe odbicie w formie normatywnych aktów prawnych, mają charakter uniwersalny, bliski każdemu uczestnikowi i zrozumiały. Ta konstatacja pozwoliła później na analizę zapisów ujętych w treści Konwencji o Prawach Dziecka i ich przełożenie na codzienne i typowe sytuacje, których doświadczali uczestnicy. Następne zagadnienie, któremu poświęciliśmy naszą uwagę, to prawa człowieka w szkole. Na ogół uczniowie i uczennice nie dysponują dużą wiedzą w tym zakresie: jak rozumieć i korzystać w praktyce z własnych praw, jak działać na rzecz swojej lokalnej społeczności. Zajęcia prowadzone przez panią Elżbietę Czyż, ekspertkę z Helsińskiej Fundacji Praw

Człowieka, miały pokazać uczniom i uczennicom, że prawa człowieka są żywym, zrozumiałym instrumentem, z którego należy korzystać w sytuacji zagrożenia praw, zarówno w indywidualnych relacjach z władzą szkolną, jak i w relacjach społeczeństwo obywatelskie - władza. W tym roku szczególną uwagę zwróciliśmy również na zjawisko dyskryminacji. Punktem wyjścia do dyskusji nad tym problemem był film dokumentalny “Niebieskoocy” oraz dyskusja zogniskowana wokół pytań: czy jako uczeń/uczennica mam jakąkolwiek władzę?; czy wiem jaki mam wpływ na swoje otoczenie?; czy mimochodem wypowiedziane słowo, albo prosty gest, mogą rzeczywiście kogoś skrzywdzić? W czwartym, zamykającym drugą edycję projektu module zastosowaliśmy formę pracy opartą na metodzie Teatru Forum. Obecnie w ponad 70 krajach na 6 kontynentach świata Teatr Forum staje się drogą do zmiany politycznej, społecznej i terapeutycznej. W rękach Boala teatr stał się narzędziem do stworzenia przestrzeni, w której dokonuje się transformacja tradycyjnego teatralnego monologu w dialog pomiędzy sceną a publicznością. Przestrzeń owa pozwala na rozpoznanie i utożsamienie się z przedmiotem opresji, na jej dyskusję w grupie i swobodną próbę wpłynięcia na nią. Podczas pięciodniowych warsztatów poprzez ćwiczenia teatralne rozwijające ekspresję, budujące zaufanie, podnoszące temat praw człowieka pracowaliśmy nad przytoczonymi przez uczestników projektu konkretnymi przykładami naruszeń praw człowieka, w tym dzieci i młodzieży, których doświadczyli osobiście bądź zaobserwowali w swoim otoczeniu.

Spektakl Teatru Forum, który odbył się 17 listopada 2011 r. w atrium Powiatowego Zespołu nr 2 Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego i w którym aktywnie wzięła udział zaproszona publiczność: uczniowie i uczennice, poruszał kwestie:

nienaruszalności godności osobistej w kontekście problemu przemocy domowej - fabułą była chęć pomocy dziewczy-

nie przez jej przyjaciółki, które wiedziały, że doświadcza przemocy domowej;

praw ucznia na tle relacji uczeń - władza szkolna - głównym wątkiem był tutaj problem

z nauczycielem języków obcych niewypełniającym swoich obowiązków mimo podpisania przez rodziców petycji o zmianę nauczyciela, nie udało się zmienić niekorzystnej sytuacji;

ochrony praw konsumenckich. - sytuacja

w sklepie, gdzie mimo uregulowań prawnych sprzedawczyni, ze względu na polecenie szefa, nie chce przyjąć reklamacji na niedawno zakupione buty, w końcu ugina się, natomiast to ona ponosi konsekwencje niesubordynacji wobec szefa. W trakcie pokazu Teatru Forum spektaktorzy szukali możliwych rozwiązań tych sytuacji.

Prawdziwy Teatr Forum zaczyna się jednak w momencie, gdy spektakl się kończy - publiczność, powracając do swej codzienności, może wdrożyć nabyte doświadczenie sceniczne we własne życie. Elżbieta Pasternak

Projekt „Prawa człowieka zaczynają się od praw dzieci i młodzieży” finansowany jest z programu grantowego dla nauczania o prawach człowieka poprzez edukację historyczną „Menschen Rechte Bilden” niemieckiej Fundacji Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość (EVZ). Partnerami w realizacji projektu są eksperci z Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w Warszawie, Katedry Europeistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Stowarzyszenia „Pro Humanum” w Warszawie, Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu oraz trenerki Teatru Forum. Koncepcja i prowadzenie projektu: Elżbieta Pasternak pasternak@mdsm.pl Prowadzenie warsztatów Teatru Forum: Dominika Akuszewska, Dominika Bedryjczuk, Agnieszka Król

The 1 Theatre in 4 Com organizacja: MIND miejsce: Oxford, Wielka Brytania tematyka: stygmatyzacja osób z zaburzeniami psychicznymi grupy: osoby doświadczające problemów zdrowia psychicznego

Grupa teatralna założona w 2009 roku przy organizacji charytatywnej MIND for Better Mental Health w Oxfordzie w Centrum Terapii przez Sztukę – The Mill dla osób z poważnymi i długotrwałymi problemami zdrowia psychicznego. W skład grupy wchodziły osoby w różnym wieku: od 20 do 66 lat, z różnych sfer społecznych: studenci, wolontariusze, profesjonaliści instytucji zdrowia psychicznego – psychologowie, psychiatrzy, pielęgniarki oddziałów psychiatrycznych oraz najważniejsi: członkowie/klienci/pacjenci centrów zdrowia psychicznego i szpitali psychiatrycznych. W ciągu ponad rocznej wspólnej pracy organizowaliśmy spektakle i warsztaty w oddziałach MIND-u, angażując ważne osobistości w kręgu instytucji zdrowia psychicznego – art-terapeutów, psychiatrów, przedstawicieli NHS (Narodowego Funduszu Zdrowia w Wielkiej Brytanii) oraz PRT (Primary Care Trust). Głównym tematem naszej pracy było zagadnienie stygmy, procesu stygmatyzacji osób doświadczających problemów zdrowia psychicznego. Nasza praca skupiała się na konfrontacji z przejawami dyskryminacji osób chorych psychicznie w środowisku społecznym, rodzinnym, pracy i działaniach instytucji zdrowia psychicznego (psychiatrów, psychologów, lekarzy rodzinnych) na niekorzyść jednostki w problemami psychicznymi. Warsztaty miały charakter grupy samopomocowej, grupy wsparcia. Spotkania odbywały się co tydzień i były otwarte na nowych członków. W rezultacie warsztatów zauważalny był korzystny rezultat terapeutyczny traktowany jako skutek uboczny, a nie zamierzony, a osoby uczestniczące w warsztatach doświadczyły poprawy jakości życia.

mpany Najważniejszymi

dla nas

obszarami

tematycznymi były: • zjawisko nadmiernej farmakoterapii – nadużywania rozwiązywania problemów za pomocą silnych leków, które mają wiele skutków ubocznych i negatywny wpływ na sfery życia osób je przyjmujących • analiza roli psychiatrów i innych profesjonalistów oraz funkcjonowania instytucji szpitali psychiatrycznych na dobrostan pacjentów - poszukiwanie i ustalanie dobrze funkcjonujących organizacji, które wspierają pacjentów w okresach silnych nawrotów choroby

Naszą grupę nazwaliśmy

na Czterech

Jeden

- ta nazwa związana jest z faktem, że "zły stan zdrowia psychicznego dotyczy jednego obywatela na czterech i może prowadzić do samobójstwa, które jest przyczyną zbyt wielu śmierci" . z raportu ZIELONA KSIĘGA. Poprawa zdrowia psychicznego ludności.

• teatralne dyskusje na temat funkcjonowania ludzi z chorobą psychiczną w

i rodzinnym

środowisku lokalnym

• tematyka związana z przejawami dyskryminacji

osób z zaburzeniami w środowisku pracy lub możliwością znalezienia pracy i „normalnego” funkcjonowania w sferze ekonomiczno-społecznej.

Dominika Akuszewska

Te a t r F o r u m w w i e l u Z Teatrem Forum spotkałam się po raz pierwszy jako studentka psychologii, przebywając na stypendium we Francji. Moja przygoda z tą formą teatru stała się dla mnie nie tylko pasją, pracą, ale także sposobem na życie. Co robić i jak reagować na niesprawiedliwość, która nas otacza? Jak walczyć z ignorancją? Jak przekonać innych, że mamy prawo i obowiązek stać się aktywnymi aktorami na scenie naszego życia? Teatr Forum był dla mnie doskonałą odpowiedzią na te pytania. Spektakle, które obejrzałam, zanim sama stałam się trenerką, otworzyły mi perspektywę poprowadzenia dialogu w grupie, która pragnie szukać rozwiązań dla wspólnego problemu. Taka forma pracy i zaangażowania społecznego, bardzo do mnie przemawiała. Przez rok byłam uczestniczką warsztatów, a potem przez trzy lata szkoliłam się i pracowałam z Teatrem Forum TOP w Lille. Od tego czasu zaangażowałam się w pracę z wieloma stowarzyszeniami, placówkami i instytucjami, które pragnęły zastosować Teatr Forum jako metodę dyskusji i walki z opresją. Doświadczenie zdobyte przy współpracy z rozmaitymi grupami i praktykami pozwala mi na integrację tej metody do projektów edukacyjnych w różnych wymiarach tematycznych oraz w różnych kontekstach kulturowych. Praca ta pozwoliła mi zrozumieć dogłębnie zdanie tak często wypowiadane przez Augusto Boala: “Najlepszym sposobem, by coś powiedzieć, jest to zrobić”. Teatr Forum jest dla mnie formą treningu, rodzajem próby generalnej przed wkroczeniem na prawdziwą scenę życia. Oto niektóre z projektów, które udało mi się zrealizować: Dominika Bedryjczuk

Francja, Cemea

Warsztaty przeprowadzone w ramach szkoleni w placówkach dla mlodziezy z trudnościami zach skupiła się na przekazaniu wiedzy o Teatrze Forum narzędziem pracy z młodzieżą, metodą na wy i poszukiwanie ich pozytywnych rozwiązań.

Burkina Faso, Afryka Stowarzyszenie Roue Libre i Unies

Wspólnie stworzyliśmy projekt, w którym Teatr F lokalnej społeczności do refleksji nad problema W ramach tego projektu powstały dwie sceny na targowiskach i ulicach małej wioski afrykańskiej

Ekologia: problematyka wycinki drzew w obszar z tym konsekwencje (postępująca susza, brak o drzewem, itp.)

Imigracja: scena ta została stworzona z nielegalnym (sans-papier) i pokazywała zawiłość sytuacji, na kt we Francji.

Belgia, Stowarzyszenie U Move

Warsztaty Teatru Forum dla młodzieży pochodzenia czeczeński naszej pracy była refleksja nad warunkami integracji w s dyskryminacją, różnicami kulturowymi i trudnościami, jakie wojny i przymusowe oddalenie od ojczyzny.

u kontek stach

ia osób pracujących howania, moja praca m, tak aby stał on sie yrażenie problemów

Francja, Crous i Top Theatre Roczny projekt pracy ze studentami nad warunkami życia i studiowania, problematyka poruszana przez dana grupę prezentowana była wielokrotnie przed innymi studentami a także przez zarządem akademików i uczelni.

Couleurs

Forum był zaproszeniem atyką ekologii i imigracji. y, które odgrywaliśmy j:

rze wioski oraz związane opału, nielegalny handel

mi imigrantami we Francji tóra skazani są imigranci

e 4 Peace i Top Theatre

iego żyjącej w Belgii. Celem społeczeństwie belgijskim, e powoduje wspomnienie

Francja, Top Theatre Półroczny projekt, który objął osiem szkół gimnazjalnych, miał na celu zaprezentowanie scen Teatru Forum stworzonych przez Top Theatre z Lille, a następnie zaproponowanie warsztatów dla uczniów. Warsztaty poruszały tematykę warunków nauczania, relacji uczeń-uczeń oraz uczeń-nauczyciel. Stworzone sceny zostały odegrane przed publicznością uczniowską, nauczycielami oraz dyrekcją szkół.

Ja n a Sa nTeatrsk r i t i Forum w Indiach organizacja: Jana Sanskriti miejsce: Bengal Zachodni, Indie tematy: sytuacja kobiet, sytuacja rolników, krytyka neoliberalizmu, relacje między partiami politycznymi a obywatelami; relacja pracodawca/pracownik, ekologia, przemoc domowa, molestowanie seksualne w pracy grupy: kobiety, rolnicy, społeczność wiejska, adiwasi.

Jana Sanskriti (Teatr Ludzi) to ogromna organizacja założona już w 1985 roku przez Sanjoya Ganguly, która stanowi niesamowity przykad tego, w jaki sposób i na jaką skalę można wykorzystać metodę Teatru Forum. Swoją siedzibę ma w niewielkiej miejscowości Badu, niedaleko Kalkuty, w Indiach jednak jej zasięg jest znacznie szerszy. Wystarczy powiedzieć, że za ścisłych członków, to znaczy aktorów czy instruktorów, uważa się około 600 osób. Sam teatr działa jednak na jeszcze bardziej imponującą skalę. Za zbiorowość spektaktorów, czyli osób przychodzących stale na spektakle i biorących udział w teatralnych debatach, uważa się około 20 tysięcy osób, a spektakle docierają w samym regionie do 250 tysięcy widzów. Obecnie Jana Sanskriti składa się z ponad 30 zespołów pracujących w różnych miejscach. Ich praca koncentruje się przede wszystkim wokół słabo rozwiniętych regionów wiejskich. Najczęściej pracują z adiwasi, czyli rdzenną ludnością wiejską, nad tematami, które za każdym razem są samodzielnie wybierane przez grupę. Ich działalność sceniczna przeplata się z działalnością polityczną na szczeblach lokalnych w wielu obszarach dotyczących przemocy zarówno rodzinnej, jak i politycznej - od krytycz-

Festival Muktadhara

nej analizy pozycji kobiet w domach do oporu przeciw agresywnym formom rozwoju. Działanie Jana Sanskriti opiera się przede wszytkim na długoterminowym istnieniu Teatru Forum w miejscowościach, gdzie wytwarza przestrzeń do wspólnego dialogu, podejmowania trudnych kwestii oraz budowania odpowiedzialności. Organizacja interweniuje w wielu sprawach, z których większość dotyczy tragicznych i pilnych problemów w skali, jaka często nie jest zrozumiała dla osób spoza Indii. Dla przykładu, ostatnio palącym tematem była fala samobójstw rolników. Jana Sanskriti zajmowała się określeniem społecznych przyczyn tych samobójstw oraz próbą przeciwdziałania. Członkowie Jana Sanskriti twierdzą, iż ich celem nie jest dostarczanie wskazówek czy roszczeń dotyczących priorytetów dla lokalnego rozwoju, ale przede wszystkim budowanie dialogu w społeczeństwie. Według nich dialog zapewnia krytyczne myślenie oraz kwestionuje ślepe naśladowanie w podążaniu za ideologią, rzeczami materialnymi czy osobami. Obecnie Jana Sanskirit ciągle angażuje nowe miejsca, najpierw przyjeżdżając ze spektaklami, następnie organizując warsztaty i pomagając w organizacji spektakli, tak że po dwóch latach pracy grupy stają się zupełnie samodzielne.

Międzynarodowy festiwal Teatru Forum, odbywający się zazwyczaj co 2 lata w Indiach. Bengalskie Muktadhara składa się z dwóch słów: Mukta – wolny i Dhara – płynąca woda, co ma odnosić się do swobodnego przepływu myśli i konceptów. W 2010 roku w festiwalu wzięły udział zaproszone zespoły zajmujące się Teatrem Forum z wielu regionów świata, poczynając od Singapuru, poprzez Hiszpanię, Francję, Nepal, Argentynę, Brazylię, Kanadę, aż do grup teatralnych z Iranu czy Tasmanii.

Tea t r For u m

na rzecz poprawy sytuacji kobiet Kwestią kluczową dla Jana Sanskriti, w której szczególnie domagają się oni poprawy sytuacji jest dyskryminacja kobiet. Jest to sprawa najważniejsza już od początków ich działalności, choćby ze względu na to, że na początku role kobiece musiały być odgrywane przez mężczyzn. Wynikało to z niewielkiej liczby kobiet angażujących się w Jana Sanskriti, z powodu braku zgody mężczyzn (mężów, ojców) na ich udział w spektaklach. Obecnie, po wielu latach, liczba kobiet i mężczyzn na widowni i wśród aktorów jest właściwie zrównoważona. Trzeba jednak podkreślić, że nie był to łatwy proces. Twórcy Jana Sanskriti stwierdzili, że dialog nie będzie możliwy bez pełnego w nim udziału kobiet. Ze względu na silny podział genderowy w wioskach postanowiono utworzyć warsztaty jedynie dla kobiet i skupić się na problemach, których one doświadczają. Taka strategia okazała się kluczem do dalszej pracy. W trakcie wielu warsztatów stworzonych zostało ponad sto obrazów przedstawiających sytuacje z życia kobiet. Na tej podstawie został skonstruowany spektakl Teatru Forum Shonar Meye, czyli Złota Dziewczyna. Tytuł ten odwołuje się do posagu, z którym zostaje oddana kobieta w trakcie zaślubin, ale także do bengalskiego powiedzenia wyrażającego pozytywne uczucia do dziewczyny. Od swego powstania spektakl był on wystawiony w różnych regionach Indii przez grupy Jana Sanskriti ponad 3000 razy. Spektakl Shonar Meye opowiada o trzech etapach życia kobiety, w którym kluczowy jest moment zaślubin. Pierwsza część opisuje nierówność w rodzinie między

synem a córką: chłopiec może zdobywać edukację, dziewczyna natomiast karcona jest za chęć uczęszczania do szkoły czy próbę nauki czytania. Druga część skupia się na problemach związanych z okolicznościami zaślubin, w szczególności z posagiem oraz brakiem wpływu przyszłej żony na fakt i okoliczności zawarcia ślubu. Ostatnia część przedstawia monologiczność sytuacji domowej - kobieta nadal nie może o sobie stanowić, ponieważ zarówno dom, w którym mieszka, jak i pole, na którym pracuje, należą do jej męża bądź ojca. Ta część opowiada również o ciężkiej pracy, którą ona codziennie wykonuje i za którą nie jest wynagradzana, oraz o przemocy domowej i braku możliwości uzyskania jakiejkolwiek pomocy z zewnątrz. Spektakl przedstawia stadia życia kobiety z Zachodniego Bengalu w taki sposób, że większość kobiet w tym czy innym momencie może zidentyfikować się z główną bohaterką. Jest on dość fragmentaryczny, przeplatany choreografiami bazującymi na bengalskich tańcach, tak aby swobodnie można było przestawiać poszczególne sceny, w zależności od problemu, który jest dla widowni najistotniejszy. Interwencje spektaktorów są zazwyczaj bardzo emocjonalne i trafiają w samo sedno tego skomplikowanego problemu, niejednokrotnie prowokując oburzenie widowni. Wywołując temat silnych nierówności między kobietami i mężczyznami Jana Sanskriti mocno konfrontuje spektaktorów ze znaną z życia codziennego sytuacją, pytając, czy rzeczywiście tak musi być. Agnieszka Król

Centrum Teatru Uciśn RIO DE Organizator: Centrum Teatru Uciśnionych CTO RIO Miejsce: Rio de Janeiro, Brazylia Podejmowana tematyka: warunki pracy ubogich kobiet migrujących z północnego wschodu Brazylii, LGBT, zdrowie psychiczne, opieka psychiatryczna, leczenie więźniów z zaburzeniami psychicznymi, Grupy: zróżnicowane w zależności od podejmowanego tematu

Centrum Teatru Uciśnionych (CTO - The Center of Theater of the Oppressed) w Rio de Janeiro zostało założone przez Augusto Boala w roku 1986, po jego powrocie z wygnania, i od tej pory prowadzi badania, upowszechnia i rozwija zaprojektowane przez niego techniki teatralne.

znajdowanie w sobie i innych wolnego, świadomego i aktywnego człowieka. Praktyka ta obejmuje swoim zasięgiem szerokie spektrum sztuk plastycznych, muzykę, taniec, fotografię, poezję oraz syntezę wszystkich tych jakości, czyli teatr.

Miałam okazję brać udział w ich działaniach w okresie od kwietnia do maja 2011 roku, który niestety był trudny dla CTO z uwagi na koszty i problemy wewnętrzne poszczególnych grup - mam nadzieję, że problemy te już zostały rozwiązane. Niemniej jednak praca, którą wykonują brazylijscy curingas (animatorzy, jokerzy) była dla mnie niezwykle interesująca. Postaram się tutaj opisać niektóre z ich projektów w celu zilustrowania różnorodności i efektywności metod Boala.

Grupy tworzące z sukcesem wydarzenia artystyczne Teatru Forum w Rio de Janeiro to między innymi grupa więźniów Heitor Carrilho Manicômio - szpitala psychiatrycznego i więzienia, grupa Diversidade (różnorodności seksualnej), a także grupy byłych alkoholików i narkomanów.

Najnowsze projekty CTO Rio są raczej zorientowane w kierunku, który wyznacza “Estetyka Uciśnionych” (The Aesthetics of the Oppressed), ostatnia wydana przez niego książka. Najogólniej rzecz ujmując, jest to zastosowanie wszystkich rodzajów sztuki, nie tylko teatru, do rozwijania umiejętności artystycznych, które mogą wpływać na zmianę społeczną, odkrywanie siebie jako artysty/ki i obywatela/ki, co oznacza

Działająca w Niteroi grupa osób z zaburzeniami psychicznymi Pirei km Cenna, która została założona kilka lat temu w ramach dużego programu społecznej reintegracji, stworzyła scenę Teatru Forum podejmującą tematykę dyskryminacji w miejscu pracy ze względu na chorobą psychiczną lub niepełnosprawoność fizyczną. Jest to opowieść pracownika, który zostaje zwolniony po tym, jak jego pracodawca dowiaduje się o jego chorobie. Marias do Brasil to również jedna ze starszych grup Teatru Forum, która porusza tematy warunków pracy kobiet z biednych regionów

nionych JAN EIRO JAN EIRO JANEIRO JAN EIRO północno-wschodniej Brazylii, które przyjeżdżają do Rio w poszukiwaniu lepszego życia, często jednak kończą jako molestowane pokojówki. Spektakle przez nich przygotowywane są kolorowe, wypełnione piosenkami i muzyką, tańcem i poezją. Teatr Forum traktowany jako narzędzie wiernie odzwierciedla rzeczywistość, zmieniając jedynie jej estetyczne aspekty, po to, żeby lepiej zrozumieć problemy i możliwości ich rozwiązań. W przeciwieństwie do innych form sztuki, które nie obejmują kompleksowego działania politycznego, Teatr Forum nie tylko oferuje bezpośrednie, konstruktywne działania wśród grup o określonym problemie, ale również może być używany jako skuteczne narzędzie legislacyjne, przyjmując formę Teatru Legislatywnego, dzięki czemu w latach 1993-1999 wprowadzono kilkanaście funkcjonujących do dzisiaj praw, które zmieniły brazylijską rzeczywistość. W 1992 roku Boal został członkiem Rady Miasta z ramienia Partido dos Trabalhores (Partii Pracujących) po intensywnej teatralnej kampanii, choć nie do końca wierzył, że zostanie wybrany. Zaczął wówczas pracować z publicznością nie jako z aktorami teatralnymi,

ale aktorami politycznymi, pytając ich o możliwe prawne rozwiązania problemu pokazywanego na scenie. Formula ta jest stale rozwijana, nawet po zakończeniu mandatu Boala, i nazywana jest sessoes solenes simbolicas - teatralne sesje symboliczne, w których inscenizacja danego prawa zostaje odegrana, po czym propozycje spektaktorów są czytane i przeformułowywane przez prawników, a następnie kierowane do władz politycznych. W ten sposób Boal osiągnął cel: konkretna poprawa rzeczywistości poprzez sztukę, przynosząca ludziom nadzieję. Techniki ciągle są rozwijane, obecnie głównie przez Olivara Bendelaka, koordynatora projektów w północno- wschodniej Brazylii Fábrica de teatro do Nordeste. Głównym celem CTO jest multiplikacja i rozpowszechnianie metody dzięki stworzeniu Międzynarodowej Szkoły Teatru Uciśnionych w Rio de Janeiro. Oczywiście nauka z uczniami Boala jest okazją samą w sobie, pod warunkiem, że Teatr Forum pozostanie demokratyczną, ekscytującą i ewoluującą formą, przechwytując to, co dostaje od współczesnego świata.

Emilie Girardin

Cardboard Citizens /Wielka Bry tania/ Jasna Sanskriti /Indie/ Third Way Thearte /Australia/ Afghanistan Human Rights & Democr cy Organization (A HRDO) /Kabul/ Drama Box /Singapure/ Fallen Leaves Theatre Company /Malezja/ Forumclub - drama in education center /Azerbejdżan/ Theatre for Changes NGO /Armenia/ Tiyatro Boyali Kus /Turcja/ Theatre for Research Education and Empowerment (TREE) /Bangladesz/ wejdź tutaj : Theatre Center for Social Change Al-Laz Theatre /Izrael/ Fundacja Dobra Wola /Polska/ Compag nie Théâtrale GINDI /Senegal/ GTO Maputo /Mozambik/ Tamale Forum Theatre Group /Ghana/ Change Moves /R PA/ PULA FORUM THEATRE FESTIVA L

Spis organizacji Teatru Forum na świecie.

w w w.theat reof th

/Chorwacja/ Centre for Applied Theatre Research (CATR) /Wielka Bry tania/ Teatraviesas GTO /Hiszpania/ En Vie Theatre de l'Opprime /Francja/ Formaat, Work place for Participatory Drama /Holandia/ GTO Lisboa /Portugalia/ Mind the Gap /Wielka Bry tania/ Paulo-Freire-Gesellschaft /Niemcy/ STOPKLATK A /Polska/ TdU Wien /Austria/ Center for Applied Theatre /USA/ Imag in Action/USA/ Kampania Przeciwko Homofobii /Polska/ Pedagog y & Theatre of the Oppressed /USA/ Theatre of the Oppressed N YC /USA/ Dramatic Problem Solving /Kostaryka/ Actuarnos Otros /Argentyna/ CTO Rio de Janeiro /Brazylia/

heoppressed.org

Babbage Frances. Routledge Performance Practitioners: Augusto Boal. London and New York: Routledge, 2005. Boal Augusto. Games for Actors and Non-Actors. London: Routledge, 1992. —. Legislative Theatre. Using performance to make politics. New York and London: Routledge, 1998. —. The Aesthetics of the Oppressed. London and New York: Routledge, 2006. —. The Rainbow of Desire. The Boal Method of Theatre and Therapy. London: Routledge, 1995. —. Theatre of the Oppressed. London: Pluto Press, 2000/1974. Cohen-Cruz Jan, Schutzman Mary (red.), A Boal Companion: Dialogues on Theatre and Cultural Politics, New York: Routledge, 2006. —. Playing Boal: Theatre, Therapy, Activism, New York: Routledge, 1994.

Czerepniak-Walczak Maria. Pedagogika emancypacyjna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2006. Da Costa Dia (red.). Scripting Power: Jana Sanskriti On and Offstage. Kolkata: CAMP, 2010. Epskamp Kees. Theatre for Develompent. An Introduction to Context, Applications and Training. London and New York: Zed Books, 2006. Finley Susan. Badania posługujące się sztuką. Rewolucyjna pedagogika oparta na performansie. W: Norman K. Denzin, Yvonna S. Lincoln. Metody badań jakościowych. Warszawa: PWN, 2009. . Freire Paulo. Pedagogy of the Oppressed. New York: Continuum, 2007. Ganguly Sanjoy. Jana Sanskriti. Forum Theatre and Democracy in India. London and New York: Routledge, 2010. Nicholson Helen. Applied Drama. The gift of theatre. New York: Palgrave Macmillan, 2005.

og ra f ia Prendergast Monica, Saxton Juliana. Applied Theatre. International Case Studies and Challenges for Practice. Bristol/Chicago: Intellect, 2009.

Autorki: koncepcja i opracowanie: Agnieszka Król

organizacja projektu / publikacja:

projekt graficzny: Gabriela Szymeczko korekta: Alina Doboszewska autorki tekstów: Dominika Akuszewska Dominika Bedryjczuk Emilie Girardin Agnieszka Król Elżbieta Pasternak kontakt:Agnieszka Król agnieszkakrol@op.pl

Projekt dofinansowany ze środków Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Partnerzy projektu: