Taytayan Newsletter A.Y. 2023-2024 by Taytayan Publication

TAYTAYAN

OFFICIAL STUDENT

PUBLICATION OF

COLLEGE OF SOCIAL SCIENCES AND PHILOSOPHY

IBA TALAGA KAPAG RAJAH! Resulta ng BLEPP 2023, inilabas na; Rank 1, nakamit ni Reyes

Isinapubliko noong ika-9 ng Agosto, ang resulta ng nagdaang Board Licensure Examination for Psychologists and Psychometricians (BLEPP) 2023 na ginanap ika-1 at ika-2 ng Agosto kung saan nanguna ang Bulacan State University (BulSU) BS Psychology Batch 2022 Summa Cum Laude na si Bianca Patricia T. Reyes.

Samantala, 73.27% ang passing rate ng nasabing eksaminasyon kung saan 6,133 mula sa 8,370 ang nakapasa at nanguna ang Ateneo de Manila University (Quezon City) na nakakuha ng 100% passing rate.

Sa kabilang banda, nakakuha ng 77.06% passing rate ang BulSU para sa mga firsttime takers kung saan 131 ang pumasa mula sa 170 nagsikuha ng pagsusulit.

Habang nagkaroon naman ng espesyal na panayam ang Taytayan kay Reyes at kani-

yang inilahad ang kaniyang saloobin patungkol sa kaniyang tagumpay.

“I was not expecting to top the board exam. Actually, hindi nga ako confident that I will pass, talagang ipinagpasa-Diyos ko na lang,” aniya.

Dagdag pa niya, hindi pa rin siya makapaniwala at lubos talaga ang kaniyang pasasalamat sa Poong Maykapal.

“Always do your level best, hindi lang sa mismong board exam, kundi sa preparation niyo habang nag-aaral kayo, habang nagrereview kayo,” payo naman niya.

Sa huli, ipinagdiriwang hindi lamang ng Kolehiyo ng Agham Panlipunan at Pilosopiya, kundi maging ng BulSU at Psychology Communities, ang tagumpay na ito.

Padayon, Rajahs, BulSUans, mga bagong Psychometricians at Psychologists!

BulSUans bags backto-back top 10 in the 2023 SWLE

by: Andrea Pearl de Leon

With an 85.20% rating, BS Social Work (BSSW) alumnus Shaira Mae Francisco Villagonzalo bags the top 10 in the recent 2023 Social Worker Licensure Examination (SWLE).

Looking back on the 2022 SWLE, BulSU graduate Vanessa Macamos also bagged the Top 10, resulting in a back-to-back top rank.

Meanwhile, BS Social Work graduates took the licensure examination last September 18 and four days after the examination, the Professional Regulation Commission (PRC) finally released the results of the 2023 SWLE.

Bulacan State University (BulSU) secured an 84.85 overall passing rate and an 84.62% rating for first-timers.

The Taytayan Publication and your College of Social Science and Philosophy family are extending big applause for passing the 2023 SWLE.

Congratulations, new registered social workers!

Turnover Ceremony for the new BulSU President took place, p. 3

BSSW held second Pinning and Vesting Ceremony, p. 3

SAYK Org holds its first Mental Health Conference, p. 4

ni: Ruby Vistan Tagumpay ni Rajah: Gold Gear Awards 2023, p. 2

NEWS 2

Tagumpay ni Rajah: Gold Gear Awards 2023

ni: Dhaicel Ipapo

“Matapos ang lahat ng hirap, sakripsiyo, at gabing walang tulog para sa pakikibaka para pag-aaral ay nagbunga na.”

Matagumpay na nairaos ang Gold Gear Awards (GGA) 2023 na dinaluhan ng daan-daang Rajahs kasama ang kanilang mga magulang at mga guro mula sa Kolehiyo ng Agham Panlipunan at Pilosopiya na ginanap nitong ika-23 ng Agosto. Sinimulan ang programa sa pambungad na pananalita ni Dean Sherwin M. Pariñas na sinundan ng mensaheng nagbibigay inspirasyon ni Associate Professor Joseph Roy Celestino,

‘Surface

Dean for Student Affairs and Services.

Ipanikilala naman ng kalihim ng kolehiyo na si Ms. Maydee V. Reyes,

MA, RPm ang pangunahing tagapagsalita ng programa na si Ms. Michelle Ann Abundo na dating mag-aaral ng CSSP, inilarawan ni Abundo na sa ating buhay ay tayo makakara-

Jonila and Jhed Propaganda Activity’ Matagumpay na Naisagawa

Isinakatuparan ang “Oplan Pinta, Oplan Dikit, and Tarpaulin & Hanging Ribbon Activity” para sa Surface Jonila Castro and Jhed Tamano Propaganda Activity ngayong ika-9 ng Setyembre sa Bulacan State University (BulSU).

Sa pangunguna ng mga kaibigan ng mga biktima, nagdikit at nagkabit ng mga posters, stickers, at mga ribbons sa loob at labas ng unibersidad bilang panawagan kaugnay sa mga nawawalang mga dating estudyante ng nasabing unibersidad.

nas ng mga pagtanggi ngunit hindi roon magtatapos dahil may panibagong pintong magbubukas.

Sinundan ito ng intermission ng BulSU Saring Himig at pagbibigay ng parangal para sa mga Rajah na naging bahagi ng GGA, sinundan ng pagbibigay ng parangal para naman sa naging panuhing tagapagsalita.

Binigyang pagkilala naman ang mga Topnotcher sa Board exam na sina Vanessa Bianca Macamos, RSW, Top 10 sa Social Work Licensure Examination taong 2022 at Alfred R. Montarial, RPm, Top 3 sa Psychometrician Licensure Examination 2022.

Winakasan ang programa sa pangwakas na pananalita ni Mr. Robert John Espiritu, MABS, RPm, ThM.

Pinapanalangin ng mga ito na sa pamamagitan ng mga ito at sa lalong madaling panahon, makita na ang dalawang biktimang dinakip sa Orion, Bataan noong ika2 ng Setyembre.

Si Castro ay dating Psychology student ng College of Social Sciences and Philosophy (CSSP) habang si Tamano naman ay dating Business Administration student ng College of Business Administration (CBA), pareho silang kumpirmadong ex-members of STAND BulSU at nagtatrabaho bilang volunteers sa Akap Ka Manila Bay.

Sa kabilang banda,noong ika-19 ng Setyembre, matapos ang 17 na araw, malaya na ang dalawang environmental rights defender na sina Castro at Tamano.

ni: Franz Mikko Faustino

Turnover Ceremony for the new BulSU President took place

by: Ruby Vistan

The Bulacan State University (BulSU) administration welcomed the new University President Dr. Teody San Andres with a turnover ceremony this 31st day of August at the Valencia Hall.

Attended by the faculty and non-faculty personnel, along with the students and administration officials with the former BulSU President Dr. Ce-

cilia S. Navasero-Gascon, the ceremony commenced amidst the gloomy weather.

Moreover, President San Andres assured the university and its people regarding the betterment of BulSU.

The new president ended his speech by sending gratitude to the Filipino Majors along with

Dr. Morala and Dr. Villamoran.

“Ang humubog sa akin at patuloy ko ‘tong baon sa ating paglipad,” he uttered.

San Andres now took over Gascon’s 8-year presidency and will also serve the university and the BulSUans for the next 8 years.

BSSW held second Pinning and Vesting Ceremony

by: Angelyne Ayuban

Seniors from Bachelor of Science in Social Work (BSSW) attended the second Pinning and Vesting Ceremony with the theme, “Resilience in Practice: Navigating Challenges and Achieving Excellence in Social Work Field Instruction” held on Monday, September 11 at the of the Bulacan State University (BulSU) E-Library, 5th Floor.

The ceremony kicked off with an opening remark from the College of Social Sciences and Philosophy (CSSP) Secretary Ms. Maydee V. Reyes, RPM, MA, followed by some words from Mr. Jeffrey D.C. Lobos, LPT, RSW, MSSW, Program Chair, Social Work. The event was officiated together with the Social Work faculty members and the Officers and Members of the Asosasyon ng mga Naglilingkod para sa Kaginhawahan ng Bayan (ALAB).

Afterwards, guest speaker Vanessa Macamos, RSW, who bagged the Top 10 in the recent 2022 Social Work Licensure Examina-

tion, delivered an inspirational message for the incoming interns.

“Everything you are going through, is preparing you for what you asked for; This journey is as important as the destination”, Macamos said in her message.

To formally commence the pinning and vesting ceremony, BSSW Internship Coordinator, Mrs. Chaddlyn Rose C. Samaniego-Catanghal LPT, RSW led the reading of the symbolic citation of the pins and vest.

Atty. Arjay P. Capitle after the pinning and vesting ceremony proper.

Furthermore, certificates of appreciation were awarded to the professors who spearheaded the five orientations and seminars on Field Instruction I last August 2023.

Meanwhile, Erica Mae Miranda, Juliane Emiline Mallari and Pauline Lagasca were awarded Best Thesis for their research entitled “Attachment of Foster Children to Foster Family and their Social Behavior’’. Their recognition was led by

To finally conclude the ceremony, CSSP Social Sciences Department Head Ms. Kristine Analiza P. De Vera LPT, RSW, MSSW expressed words of gratitude in her closing remarks.

NEWS 3

SAYK Org holds its first Mental Health Conference

by: Mary Ramirose Cuaton

Attended by BS Psychology students from freshmen to seniors, the Samahan ng mga Mag-aaral sa Sikolohikal na Kamalayan Organization (SAYK Org) organized “PAYNAWA: Paghinga, Paghilom, at Paglaya,” its first mental health conference held on the 30th of September at the Bulacan State University (BulSU) E-Library

tlines for immediate mental health concerns.

Afterwards, Psychology students engaged in the forum, seeking answers and recommendations from the resource speakers.

On the other hand, the Mental Health Quiz Show was held through the participation of the students as they went on the second segment of the program.

Amphitheater.

The program's first segment featured resource speakers: Ms. Hanna Mae Caparas, RPm, and Dr. Anna Liza Mercado, RGC, RPm, LPT, who have both explored the crucial topic of suicide.

Ms. Caparas’ talk revolved around reality of suicide, laying out statistics of its occurrence around the world as well as the risk factors, such as family history, neurobiology (low levels of serotonin), existing psychological disorders, and stressful life events (physical and sexual abuse).

Meanwhile, Dr. Mercado discussed the habits and practices in order to prevent suicide occurrence, protective factors, as well as emergency ho-

Later on, Jirvin Advincula, PAYNAWA project head, presided over an award ceremony, recognizing students' achievements among the different competitions hosted by the organization.

In the song-writing competition, Miel Aliyah P. Salamat and Neil Ivan T. Torres from BSP 1C were proclaimed winners, meanwhile in the digital art competition, 3 entries BSP 3E bagged the third (Entries no. 3 and 14) and first (Entry no. 18) ranks while BSP 3B (Entry no. 7) placed second.

Furthermore, in the Quiz Show, Team 3 (Lord Osorio and Ailleen Dairocas) ranked 3rd place, Team 10 (Marcus Macatingrao and Angela Galsim) secured the 2nd place, and Team 5 (Reneboy Sagun and Jose Yap) snatched the 1st place.

The event was arranged to commemorate the Mental Health Awareness and Suicide Prevention Month.

Dugong Rajah, umariba sa

RHEPC

Balik karera ang opisyal na publikasyon ng mga mag-aaral ng Bulacan State University (BulSU) na Pacesetter sa 22nd Regional Higher Education Press Conference (RHEPC), bilang tanging kinatawan ng pamantasan matapos ang apat na taon, nitong nagdaang Enero 11-13 sa Arayat, Pampanga.

Sinungkit ng publikasyon ang ikatlong puwesto sa Overall Group Category, at ikawalong puwesto naman para sa Overall Individual Category. Dagdag pa, nanaig bilang overall champion ang mga lahok ng publikasyon para sa mga kategorya ng Newsletter, Tabloid, at Magazine.

Nagawa ring magpakitang gilas sa pagsulat at pagdibuho ang mga miyembro ng publikasyon sa kani-kanilang indibidwal na kategorya, kabilang ang mga Rajahs na sina Francheska Sayo at Nathaniel Valles.

Lumapag sa ikalimang puwesto si Sayo sa kategorya ng Digital Comics (Filipino) samantalang ikapitong puwesto naman si Valles para sa kategorya ng Copy Reading & Headline Writing.

Inaasahang aabante ang ilang mamamahayag ng Pacesetter na pasok sa Top 5 ng kanilang kategorya sa Luzon-wide Higher Education Press Conference (LHEPC) bilang kinatawan ng Gitnang Luzon na gaganapin sa darating na Marso ngayong taon, sa Naga City.

NEWS 4

ni: Carl Joemark Napoles

Pagdiriwang ng PAgsasama 2.0, sinimulan ng ALPAS

ni: Athena dela Cruz

Inumpisahan ng Alliance of Public Administration Students (ALPAS) ang tatlong araw na pagdiriwang ng PAgsasama 2.0, kasabay ng selebrasyon ng ika-119 anibersaryo ng pagkakatatag ng Bulacan State University (BulSU) noong Disyembre 12, 2023.

Layunin ng pagdiriwang na maipamalas ang pagiging malikhain at pakikisama ng mga mag-aaral mula sa Bachelor of Public Administration (BPA).

Pormal na pinasinayaan ang PAgsasama 2.0 sa pamamagitan ng panimulang mensahe mula kay G.

Masahiro Kobayashi, Gurong Tagapayo ng ALPAS, na sinundan ng pagpapakilala sa bawat booths na inihanda ng bawat estudyante mula sa iba’t ibang lebel ng BPA.

Bilang pagpapatuloy, sa ikalawang araw ng pagdiriwang, nag tagisan ng talino ang mga mag-aaral mula sa BPA sa pamamagitan ng isang Quiz Bee kung saan inuwi ng BPA 4A ang kampeonato.

team-building exercise sa ikatlong araw ng programa at binigyang pagkilala ang mga nagwagi sa bawat kompetisyong naganap sa nakalipas na dalawang araw.

Gayundin ay nagsagawa rin ng isang

Nagkaroon ng mini-concert ang CSSP band sa College of Social Science and Philosophy Grounds noong Huwebes, Disyembre 14 bilang pagtatapos sa tatlong araw na PAgsasama 2.0.

Pandayang Plaridel, matagumpay na ibinalik sa unibersidad

ni: Ma. Sandara Alfhea Reyes

Dinaluhan ng iba’t-ibang publikasyon mula sa Bulacan State University ang pagbabalik ng ika-12

Pandayang Plaridel na may temang “Pamamahayag Pang-Kampus bilang Sandigan ng Responsableng Diseminasyon ng Katotohanan” noong ika-25 ng Nobyembre sa BulSU E-Library Function Hall.

Pinangunahan ni Dr. Romulo Mercado Jr., Office of Student Publication Head ang programa sa pamamagitan ng paghahatid ng isang mainit na panimulang bati. Kasunod naman nito ang pagkilala at paggawad ng sertipiko sa mga kinikilalang publikasyon mula sa Bulacan State University Main and External Campuses.

Itinuloy ang programa sa pagsisimula ng mga seminar at workshop na inihanda para sa departamento ng pagsulat at sining kabilang ang mga imbitadong tagapagsalita. Binuksan ang talakayan nina Clarisse Inao para sa News Writing and Digital Journalism, Justin Mhar De Jesus para sa Sports Writing, at Carl Angelo Espiritu para naman sa Feature and Literary Writing at ang usapan sa iba’t-ibang mga bagay ukol sa pagsusulat ng pahayag.

sin para sa Photo Journalism and Video Editing, at Rhiegan Sumabat para sa Editorial Cartooning and Literary Illustration ang mga seminar at workshop para sa departamento ng sining.

Samantala, pinangunahan naman nila Rems Miguel Castro para sa Layout and Design, Michael Loc-

Opisyal na nagtapos ang programa sa isang pangwakas na bati mula sa Plaridel Guild Chairperson at patnugot ng Pacesetter, Amiel Antonio.

NEWS 5

CHACHA 2024: ANG CHA-GOT SA KAHIRAPAN?

ni: Atty. Arjay Capitle

Muling nabuhay ang usapin ng pagsusog sa umiiral na Saligang Batas ng Pilipinas matapos pagtuunan ng pansin ng Kongreso ang pagrepaso sa “economic provisions” nito. Nariyan din ang mga umiikot na petisyong nagbalat-kayo bilang “ayuda.” Ikaw na ordinaryong mamamayan, ano ba ang gampanin mo sa isyung ito?

Bilang panimula, ayon sa yumaong mahistrado ng Korte Suprema Isagani Cruz, ang Saligang Batas o Konstitusyon ang pundasyon at pangunahing balangkas ng lahat ng batas sa Pilipinas. Ito ang naglalatag ng mga karapatang pulitikal ng mga mamamayan gayundin ng limitasyon sa kapangyarihan ng tatlong pangunahing sangay ng pamahalaan. Nandito rin ang mga gabay sa responsableng pamumuno, polisiyang pang-ekonomiya at edukasyon, teritoryo, katarungang panlipunan, lakas-paggawa at karapatang pantao. Alinmang batas na sumasalungat sa itinatadhana ng Saligang Batas ay ipapawalang-bisa o yung tinatawag na “unconstitutional.” Bagama’t mga nakasulat na pangkalahatang polisiya lamang ang mga probisyon nito, ang Saligang Batas ang giya ng pagmamaniobra ng gobyerno tungo sa direksyong gustong marating ng mga mamamayan.1

Nakasaad din sa Saligang Batas ang dalawang paraan kung paano ito maaaring baguhin o palitan - ang “amendment” at “revision.”

Ang “amendment” o susog ay ang pagdudulot ng maliliit na pagbabago sa Saligang Batas, gaya ng pagbura o pagpalit ng isang salita o isang pangungusap. Ang “amendment” ay maaaring maisagawa sa pamamagitan ng tatlong moda: (1) “constituent assembly”, kung saan ang Kongreso ay magtatalaga ng mga miyembro nito na siyang magsusuri at magsisiyasat sa mga susog sa saligang batas; (2) “constitutional convention”, kung saan ang taumbayan ang maghahalal ng mga magiging miyembro nito sa pamamagitan ng isang tanging halalan para rito; at (3) ang “people’s initiative”, kung saan ang 12% ng lahat ng rehistradong botante sa buong Pilipinas, na kinakatawan naman ng 3% ng mga rehistradong botante sa bawat lehislatibong distrito ay dapat lumagda sa isang petisyon na nagsusulong ng pagsusog sa saligang batas.2

Samantala, ang “revision” naman ay ang pagdudulot ng malawakang pagbabago o kabuuang pagrepaso ng Saligang Batas. Ito ay naisasagawa sa pamamagitan lamang ng “constitutional convention” at “constituent assembly.”

Hindi na bago sa mga sumunod na pangulo sa administrasyon ni Corazon Aquino na magkaroon ng tangkang palitan ang Saligang Batas ng 1987 na siyang ginagamit sa kasalukuyan. Lahat ng mga ito ay nabigo bunsod ng kakulangan ng sapat na pondo, o ng kaukulang batas mula sa Kongreso3 o hindi sumang-ayon ang proseso ng people’s initiative4 sa nakasaad sa Saligang Batas.

Ngayon, ang target ng administrasyong Marcos, Jr. ay buksan ang Saligang Batas sa pagbabago ng mga patakarang pang-ekonomiya lalo’t higit sa pagmamay-ari ng mga banyaga sa mga lupain at pangunahing pambansang negosyo, edukasyon at pamamahayag. Giit ng administrasyong Marcos, tayo na lamang daw sa buong Timog Silangang Asya ang may mahigpit na restriksyon sa banyagang pagmamay-ari at pamumuhunan, sabay banggit na malaki ang maitutulong ng mga dayuhang negosyante sa diumano’y “sabay-sabay” na “Bayan Bangon Muli.” Totoo bang ang pag-susog sa mga economic provisions ng Saligang Batas ang sagot upang maakit ang mga dayuhang mamumuhunan sa Pilipinas? Ang sagot ng may-akda ay hindi.

Nakasaad sa Artikulo XII ng Saligang Batas ang ganito: xxx

SEK. 10. Sa tagubilin ng sangay sa ekonomiya at pagpaplano, dapat ilaan ng Kongreso sa mga mamamayan ng Pilipinas o sa mga korporasyon o mga asosasyon na ang animnapung porsyento man lamang ng puhunan ay ari ng gayong mga mamamayan, o ang mas mataas na porsyento na maaaring itakda ng Kongreso, ang ilang mga larangan ng pamumuhunan kailan man at ganito ang iniaatas ng pambansang kapakanan. Dapat magsabatas ang Kongreso ng mga hakbanging magpapasigla sa pagbubuo at pagpapalakad ng mga negosyo na ang puhunan ay aring ganap ng mga Pilipino.

Sa pagkakaloob ng mga karapatan, mga pribilehiyo at mga konsesyon na sumasaklaw sa pambansang ekonomiya at patrimonya, dapat unahin ng Estado ang mga kwalipikadong Pilipino. xxx

SEK. 11. Hindi dapat ipagkaloob ang ano mang prangkisa, sertipiko, o iba pang anyo ng permit sa pagpapalakad ng public utility maliban sa mga mamamayan ng Pilipinas o sa mga korporasyon o mga asosasyong itinatag sa ilalim ng mga batas ng Pilipinas na ang animnapung porsyento man lamang ng puhunan ay ari ng gayong mga mamamayan, ni hindi dapat na ang prangkisa, sertipiko, o permit ay hihigit pa sa limampung taon ang itatagal. Ni hindi dapat ipagkaloob ang gayong prangkisa o karapatan maliban sa kondisyon na ito ay dapat sumailalim ng pagsususog, pagbabago, o pagpapawalang-saysay ng Kongreso kapag kinakailangan ng pampublikong kapakanan. Dapat pasiglahin ng Estado ang tanan na makilahok sa pamumuhunan sa mga public utility. Ang paglahok ng mga mamumuhunang dayuhan sa mga pamatnugutan sa ano mang kalakalan sa public utility ay dapat matakda sa kanilang katumbas na sapi sa puhunan niyon, at ang lahat ng mga pinunong tagapagpaganap at tagapamahala ng gayong mga korporasyon o asosasyon ay kinakailangang mga mamamayan ng Pilipinas.

Hindi totoo ang sinasabing sarado ang Pilipinas para sa pamumuhunang banyaga. Malinaw na may kapahintulutan ang Saligang Batas sa pagmamay-ari at pamumuhunang banyaga sa ilang sektor ng “investment” at “public utility” na may nakareserbang pagmamay-ari sa mga Pilipino. Ito ay upang magsulong ng isang ekonomiyang hindi nakasalig at kontrolado ng mga dayuhan na ang layunin lamang ay magpayaman sa Pilipinas. Sila na nangangailangan lamang ng maliit na upa sa lakas-paggawa at murang mga likas-yaman ay maaaring yumaman sa pagluluwag na maaaring idulot ng mas mataas na “equity sharing” na pinapanukala ng administrasyong Marcos. Gayundin, papatayin nito ang mga maliliit at lokal na negosyo sa ating bansa.

Kung tutuusin, luging-lugi naman ang Pilipinas sa panukalang ito dahil ari na nga ng mga dayuhan ang mga negosyong may kinalaman sa public utility kagaya ng kuryente, tubig, langis, internet at mga expressway, magdudulot pa ito ng pagtaas ng presyo ng mga nabanggit na serbisyo gayong mura lamang ang puhunang ilalaan ng mga dayuhan para pambayad-upa sa mga manggagawa at pambili ng likas-yaman. Kung ikukumpara kasi sa ibang bansa, di hamak na mas maliit ang arawang sweldo ng mga manggagawa rito. Pinapatay din ng mga dambuhalang korporasyon ang mga magsasakang bagsak presyo na rin kung ibenta ang kanilang mga ani. Isinusulong din ng administrasyong Marcos na mas-

ki ang sektor ng edukasyon ay maaaring gawing ari na ng mga dayuhan. Ayon sa Seksyon 4, Artikulo XIV ng Saligang Batas, ay mababasa natin ang ganito: xxx

(2) Ang mga institusyong pang-edukasyon, bukod sa mga itinatag ng mga pangkat na relihiyoso at mga kalupunang misyon, ay dapat na ari lamang ng mga mamamayan ng Pilipinas o ng mga korporasyon o mga asosasyon na ang animnapung bahagdan man lamang ng puhunan nito ay ari ng gayong mga mamamayan. Gayon man, maaaring itakda ng Kongreso ang karagdagang lahok na ekwiting Pilipino sa lahat ng mga institusyong pang-edukasyon.

Dapat sumakamay ng mga mamamayan ng Pilipinas ang kontrol at administrasyon ng mga institusyong pang-edukasyon.

Hindi dapat matatag ang ano mang institusyong pang-edukasyon na eksklusibong para sa mga dayuhan at hindi dapat humigit sa isang-katlo ng enrolment sa alinmang paaralan ang ano mang pangkat ng mga dayuhan.

Gayundin naman, ang mga institusyong pang-edukasyon ay dapat manatiling maka-Pilipino upang magsulong ng isang ideyal na sistemang maka-Pilipino. Ang panghihimasok ng dayuhan maski sa mga institusyong ito ay maaaring magdala ng panganib sa mga asignaturang nagsusulong ng makabayang kaisipan para sa mamamayan. Isang malaking kabalintunaang ang mga Pilipino ay hindi marunong gumamit ng kanilang sariling wika sa sariling bayan dahil Ingles ang sinusulong na wikang dapat aralin sa mga paaralan dahil ito raw ang kailangan ng mga dayuhang negosyante. Ingles daw ang pandaigdigang wikang panuntunan sa pag-unlad ng isang bansa. Ngayon na Ingles ang pangunahing medyum ng pagtuturo sa mga paaralan, umuulad nga ba tayo bilang mga Pilipino? Kayo na nga ang sumagot.

Panukala pa rin ng administrasyong Marcos, Jr., payagan na ang mga dayuhan na maging rehistradong may-ari ng mga lupain sa Pilipinas. Ipinagbabawal din kasi ng kasalukuyang saligang batas sa mga dayuhan ang pagmamay-ari ng mga lupa rito. Ito pa rin ay sang-ayon sa prinsipyong ang mga likas-yaman ay dapat direktang napapakinabangan ng mga Pilipino. Ang mga lupaing ito na sumahod ng mga dugo ng mga bayaning nakipaglaban upang mapasaatin ang kalayaang tinatamasa ngayon ay hindi nararapat mapasakamay lamang ng mga dayuhan para sa kanilang sariling interes. Kung ako nga ang tatanungin, para itong pagpayag na makapasok ang mga magnanakaw sa sarili mong bakuran.

Bukod sa hindi makakatiyak ang mga mamamayan sa benepisyong dulot ng malawakang pagbubukas ng Pilipinas sa mga dayuhang negosyante, hindi rin totoo na ang sinasabi nila na ang “mahigpit na restriksyon” ang dahilan kung bakit ayaw ng mga dayuhan na mamuhunan sa Pilipinas.

Sa pag-aaral na isinagawa ni Magtulis at Park5, bagama’t may ginagawang hakbang ang pamahalaan upang makahikayat ng mga dayuhang mamumuhunan sa Pilipinas sa pag-aamyenda ng mga umiiral na batas tungkol sa foreign direct investment, hindi nito mahikayat ang mga dayuhang negosyante dahil sa (1) mataas na antas ng katiwalian; (2) masalimuot na proseso at mahigpit na pagbubuwis; (3) malawakang kriminalidad; at (4) kawalan ng matinong patakarang pang-ekonomiya.

Kaakibat nito, ang talamak na katiwalian sa “Build,

EDITORIAL 6

xxx

Build, Build” projects ng administrasyong Duterte ang humila pababa sa ating bansa sa kawalan ng tiwala ng pamumuhunang banyaga. Gayundin ang malawakang paglabag sa karapatang pantao ng “tokhang” ng administrasyong Duterte na nagpapatuloy pa rin naman hanggang sa ngayon.

Ani Mendoza6, dekano ng Ateneo School of Government, ang bagsak na Ease of Doing Business ranking at competitive ranking ng bansa ang dahilan ng kawalan ng kumpiyansa ng mga dayuhan na mamuhunan sa Pilipinas sa kabila ng mas malaking bahagdan ng kapital na maaaring dalhin dito ng mga dayuhan kung ikukumpara sa mga kapit-bayan natin sa Asya. Pinalala pa ito ng mga pahayag ng dating Pangulong Rodrigo Duterte laban sa mga kilalang pandaigdigang institusyon matapos ang pagkondena ng mga ito sa malawakang paglabag sa karapatang pantao sa bansa. Dagdag pa rito, alam ng mga dayuhang negosyante ang kasaysayan ng pamilya Marcos na ikinakapit ang pangalan sa isyu ng katiwalian, misimpormasyon at kawalan ng pagkilala sa batas.

Kung tutuusin, sino nga ba namang dayuhan ang papayag na buwisan nang malaki ang kanyang kinita sa isang bansa gayong alam niya na maaaring dalhin lamang ang buwis sa katiwalian. Gayundin, sinong dayuhan ang mamumuhunan sa isang bansa na laganap ang mga krimen at may pangamba sa seguridad o yung pamahalaang walang malinaw na polisiyang pang-ekonomiya maliban sa mangutang nang mangutang?

Sa totoo lang, kung pagtutuunan ng pansin ng pamahalaan ang mga problema ukol sa korapsyon at talagang maglaan ng panahon para gumaan ang buhay maski ng ordinaryong Pilipino, yung totoong mula sa mga mahihirap ang suhesyon at hindi yung ibinaba lang para sa kanila, hindi na kailangan pang buksan ang Saligang Batas na baka gamitin lang sa pakinabang ng iilan. Nawa ang pag-unlad na gustong marating ng administrasyon ay ang pag-unlad na kasama ang lahat. Gusto kong hiramin ang sinabi ni Dr. Manalili7:

“Walang kwenta ang kaunlaran kung ito’y hindi para sa mga mahihirap. Hindi kaya magandang pumunta tayo sa mga pamayanan, sa mga kanayunan? Doon, kasama ng mga tao, ng mga mahihirap, mapag-uusapan natin nang sama-sama ang mga suliranin ng bansa, sama-sama natin hanapin ang mga lunas dito at sama-samang kikilos upang bigyang-buhay ang paniniwalang ang kaunlaran ay dapat na mula sa tao, para sa tao.”

Bilang pagwawakas, gamitin natin ang metaporang ito: Linisin muna natin ang ating pamamahay bago tayo mag-imbita ng mga bisita. Nang sa gayon, hindi na natin kailanganing gibain ang bahay upang magmukhang kaaya-aya sa mga bisita. Ang kalinisang panloob, samakatuwid, ang sagot. Hindi ang Chacha.

1Cruz, I. (2014). Philippine Political law. Quezon City: Central Bookstore, Inc.

2Artikulo XVII ng Saligang Batas 1987

3Lambino v COMELEC, G.R. No. 174153, Oktubre 25, 2006 4Santiago v COMELEC, G.R. No. 127325, Marso 19, 1997. 5Magtulis, P. P., & ark, S.-H. (2017). The Lagged Effects of Corruption Control, Business Environment and Economic Growth on Foreign Direct Investment in the Philippines. Asian Journal of Social Science, 45 (1/2), 176-204. http://www. jstor.org/stable/44508282

6Mendoza, R. (2020). A Better Credit Rating Alone Can’t Overcome the Philippines’ Foreign Investment Woes.https:// thediplomat.com/2020/02/a-better-credit-rating-alone-cantovercome-the-philippines-foreign-investment-woes/ 7Manalili, A. (2012). Pag-oorganisa ng Pamayanan Tungo sa Kaunlaran na Mula sa Tao Para sa Tao. Quezon City. Sentro ng Wikang Filipino-UP Diliman.

Marcos Dictatorship: Period, No Erase

ni: Clementine

Leave the Philippine history books alone –there is no space for hiding dictators and their descendants here.

Along with some changes in the curriculum came a proposal that targeted a major change in the lens of history. On September 6, it can be recalled that the Department of Education’s (DepEd) Bureau of Curriculum Development (BCD) proposed a memorandum that targeted the removal of a certain family name in the Araling Panlipunan textbooks of Grade 6 students under the newly implemented MATATAG Curriculum. With that, it aimed to change the term, “Diktadurang Marcos” (Marcos Dictatorship) to just plain and simple “Diktadura” (Dictatorship), which seems to serve as a euphemism for the dark days of the past.

Marcos Sr. was a name that painted the town red and killed thousands in its one-man rule, fourteen-year term. His oppressive regime imposed warlordism, and patronage politics ruled the Filipinos. Lest we forget, five decades ago, the whole country was run in the hands of iron, the press and media were deemed subversive, and human rights were out of the question. There have been immeasurable lives that were taken, probably some remained undocumented. Records from Amnesty International state that there are 3,257 victims of extrajudicial killings, 35,000 cases of torture, and 70,000 people arrested. No amount of whitewashing or make-believe could cover up these numerous atrocities.

In a statement, BCD Director Jocelyn Andaya defended the memo by saying that using the word, “dictatorship” will not revise history because it would still lead to people asking questions about who implemented it and Marcos Sr. remains the correct answer. On September 27, DepEd budget sponsor, House Appro priations Vice Chairperson Maria Carmen

Zamora insisted that the change is solely focused on historical themes and concepts, not on each presidential term, and denied that it is a state-sponsored disinformation. If it will only end up with Marcos Sr. being inevitably brought back into the narrative, what is even the point in removing it? The claims of these people are contradicting, proving to us that this directive is plain unnecessary and irrelevant.

Firsthand experience of the victims and survivors of his era all say the same – it was tyrannical doomsday, suffering that lasted for years. There are real families and people who have been victims of Martial Law. However, one cannot be blamed for thinking of the possibility that the rise of the dictator’s son in power is just a means to redeem the family name and clean up the mistakes of his namesake father. Turning the tables around to make them look like the victims is a piece of cake. To manipulate roughly 31 million people is one part of the narrative, what comes after that can be so much more. It seems like the plan starts by disintegrating historical consciousness among students of the younger generations by revising textbooks, and trying to save the forsaken surname to start anew.

“Never forget” has long been the tagline of people who fight against the repetition of an authoritarian government. As much as we remember, let us hope it does not end in the mind alone. Protect our rights, hold them accountable, doubt and scrutinize, and most of all, reject tyranny. Another battle is just starting, the Philippines is yet to face step-by-step actions to try to flip us out. Remain ignorant, and sooner or later, you may find yourself in the same futile situation 51 years ago.

Let the history books serve their purpose – to convey the raw truth of the past. If only someone out there does the same and serves his

EDITORIAL

Tayo Naman ang Magmaneho

ni: Salig

Hindi pagtutol sa modernisasyon ang paghingi ng makataong sistema ng transportasyon.

Ika-12 ng Disyembre taong 2023, inanunsyo ng kasalukuyang Presidente ng Pilipinas, Ferdinand Marcos Jr., na hindi na mauusad pa ang itinakdang huling araw ng pamamasada ng mga tsuper gamit ang kanilang mga tradisyunal na dyip sa darating na Disyembre 31.

Ayon sa Memorandum Circular 2023-051, lahat ng “provisional authorities” na ipinagkaloob ng Land Transportation Office sa mga indibidwal na opereytor ng Public Utility Vehicle anuman ang kanilang ruta ay babawiin na sa ika-1 ng Enero taong 2024, kung hindi sila makabubuo ng mga kooperatiba o korporasyon kasama ang ibang mga opereytor o tsuper.

Sa datos na inilabas ng Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB) at Department of Transportation, 153,787 sa 222,617 (69.08%) na unit ang nakasunod sa konsolidasyon na nagreresulta sa 1,739 na kooperatibang nabuo na sa buong bansa. Ang tangi nilang pagpipilian ay ang maglabas ng malaking halaga upang hindi mamuhay sa pangambang hatid ng gutom at kahirapan.

Gayunpaman, paano na lamang ang ibang tsuper na naiwang walang pagpipilian kundi ang maiwan sa laylayan? Saan sila kukuha ng sapat na pera kung ito lamang ang kanilang kabuhayan?

Bunga ng hindi makataong PUV Modernization Program, ang mariin at matapang na pagtindig ng mga opereytor at drayber ay kanilang ipahahayag sa dalawang-linggong transport strike na nagsimula noong Disyembre 18 hanggang Disyembre 29. Giit ni Mar Valbuena, presidente ng Manibela, sila’y umaasa pa rin na sa pamamagitan ng malawakang pagkilos na ito ay makalampag ang mga opisyal ng gobyerno, gayundin ang mga Pilipino na makiisa sa labang ito.

Bilang konteksto, ang isang modernisadong dyip ay nagkakahalaga ng humigit kumulang 2.8 milyon, samantalang ang mga tradisyunal naman ay 250,000 pesos lamang. Bagamat nangako ng 5.7% na subsidiya, o 160,000 pesos, ang LTFRB sa kabuuang halaga ng modernong jeepney, hindi nito natatakpan ang katotohanang posible itong maging sanhi ng patong-patong na utang para lamang makabili ng isang unit, at ang pagkawala ng trabaho.

Dahil kakailanganin nilang bawiin ang malakihang gastos na ito, tataas din ang pamasahe ng mga komyuter. Marami sa kanila ang nakikiisa sa “No to Jeepney Phaseout” na panawagan sapagkat ang mga Pilipino ay nakikinabang din sa tuwing mababa ang kanilang pamasahe arawaraw. Gaya ng mga tsuper, ang mga komyuter din ay pinahihirapan ng kahirapan. Kung ito ay magtaas tungong 50-60 pesos, sino na lamang ang tatangkilik sa pampublikong transportasyon?

Ang mapapait na katotohanang nagtatago sa likod ng konseptong modernisasyon ay nararapat lamang na makita ng mga Pilipino. Hindi natin kailangan ng mabilisang pagbabago. Manawagan tayo sa isang maayos at sistematikong transisyon tungo sa modernisasyon na inklusibo.

Huwag nating kalimutan na ang pag-unlad ng ekonomiya ay matatamasa lamang kung ang mga nasa laylayan at mga minamaliit na sektor ng lipunan ay kasama natin sa pag-angat. Hindi naiiwan, hindi pinababayaan.

Sa laban na ito, aangat ang lahat.

Hinahatid nila tayo sa ating mga destinasyon, baka pwedeng ihatid naman natin sila sa isang makataong transisyon tungong modernisasyon?

Holdovers: A Comedy of Justice

by: Alexie Ventura

In the name of the father and his sons, and together with his cons.

Sandiganbayan absolved Senator Jinggoy Estrada, together with Janet Lim-Napoles, of plunder charges in link with the scandalous misuse of pork barrel funds from 2004 to 2010. The court, however, condemned Estrada’s culpability of one count of bribery and two counts of indirect bribery beyond a reasonable doubt.

Estrada was sentenced to eight to nine years and four months in prison due to direct bribery. In addition, he’ll also bear temporary disqualification, temporary disqualification, and perpetual special disqualification from the right of suffrage. He was fined with an amount of 3 million pesos. With indirect bribery, he will be imprisoned from two years and four months to three years, six months, and 20

days for each count, or a total of six years.

Paradoxically, Napoles serves and suffers her sentences while the accomplices still dance to the tune of politics. It takes two to tango, but why are the people of power left with lesser blame when the music stops?

Delays with the case are not just inconveniences but denials of justice. The system has been tended and stalled for people in position. It has been years since the case, yet Estrada gets a charcuterie of procedural tactics.

The decision by the division of Sandiganbayan to erase the plunder acts is a matter of comedy. Precisely so when the crime involves politicians and ordinary citizens. In a statement, Senate President Juan Miguel Zubiri said Estrada would remain a senator despite his conviction. Zubiri remarked that there are still legal remedies that Estrada can use.

“He has the right to exhaust all of these (legal remedies). He can still file a Motion for Reconsideration with the Sandiganbayan; he can still file an appeal by certiorari with the Supreme Court,” he said.

“Until and unless the decision becomes final and executory, Sen. Jinggoy is duty-bound to continue performing his functions as Senator of the Republic,” Zubiri added.

With the layers of delayed time and tactics, Estrada, now a senior citizen, will enjoy the cosplay of a wounded clown entering the courtroom in a wheelchair.

In simple terms, he will remain and stay innocent. Estrada is benefiting from the erosion of justice and the corrosion of the system.

The nation shot itself in the foot again.

In the race for justice, speed is not just a measure of efficiency; it’s a beacon of hope for the nation seeking redress. Justice is not about cutting corners; it’s about cutting through bureaucracy to deliver timely jurisdictions.

Corrupt politicians find refuge in the holes of the system. The masses need a justice system that values efficiency without surrendering the rational dispensations of rights and freedoms.

A system as clear as the purest spring, where corruption finds no haven and accountability reigns supreme.

EDITORIAL 8

FEATURE

Labanan ng mga Guro: Luhang Hindi Na-

kikita ng mga Taong Kaharian ni: Lezly Jen Balais

Sa pagbukang liwayway, habang pinupulbos ang silid ng kulay-aring ginto sa kalangitan, tumayo ako’t pumunta sa harap para simulan ang isa na namang araw ng pakikipaglaban. Sa apat na haligi nitong silid, ako ang itinuturing pundasyon ng kaalaman. At oo, kailangan ako dahil sa akin nakasalalay ang pagsindi ng ilaw sa kinabukasan ng mga kabataan, ngunit nararamdaman ko ang pag-ampaw ng aking ningas. Parang may kulang, at minsan, kinukwestyon ko kung itutuloy pa ang pagtahak sa daang ito.

Sinasabing kami ang daan upang makamit ang susi ng kinabukasan, ngunit bakit parang kami’y pinagkakaitan at pawang iniiwan na lamang sa kawalan?

Kamakailan lamang nang ipinatupad na tanggalin ang mga dekorasyon sa bawat silid at kailangang malinis ito’t walang kahit anong nakalagay o nakasabit. Ilang araw akong nagtanggal at kahit man mabigat sa loob na ilang taon nang pinag-isipan at nilaanan ng oras para lang maging masigla ang silid gamit ang mga dekorasyon, wala akong magawa dahil pabor din naman ito sa akin sa ilang aspeto pero hindi ko lang talaga mawari ang dahilan kung bakit biglang ipinatupad ito.

Ilang linggo lang din nang pinalipat ako ng silid-aralan at pinapunta sa dating abandonadong silid sa paaralan. Dahil sa patuloy na pagdami ng mga mag-aaral, napilitang ipagamit ang maliit at masikip na silid na ito. Sa ilang araw na brigada, wala akong ginawa kundi ang maglinis at ipaayos ang ilan sa mga sirang mga upuan at pisara nitong silid. Na kahit nawalgas ang sahod ko’y ayos lang. Natatakot kasi akong baka sa oras na magpasukan, walang matinong pangalawang tahanan ang mga pag-asa ng bayan. Pero sa kabila nito, tuloy pa rin ang aking pakikipaglaban.

Hindi naman ako guro araw at gabi, isa rin akong anak, ina/ama, kapatid, at pamilya. Mayroon din akong mga pinaghahainan ng pagkain sa lamesa. Sa akin din nakas-

alalay na panatilihing nakasindi ang ilaw para sa kinabukasan nila. At oo, ako rin ang pundasyon ng matiwasay na buhay at pag-asa para sa hinaharap na matagal ng tinatamasa.

Pero bakit nga ba sa ilang taong pag-aaral ganito lang pala ang salaping maipupundar ng mga taong kagaya ko?

Kulang pa ang ilang libo at sa panahon ngayon, para na lamang itong bula sa bilis maglaho ng pera. Ilang ulit ko ng naririnig at nakikita ang mga salitang itataas daw ang sahod namin, ngunit hanggang kailan? Kapag ba tuluyan ng nalagas ang mga kaguruan sa bansa saka lang mapapansin ng mga nanunungkulan?

Unti-unti nang nagiging maingay ang silid, ang kaninang walang sigla at kulay ay napalitan ng mga mukhang dahilan kung bakit nagpapatuloy pa rin ako sa gitna nitong labanan. Nagitla naman ako nang bigla na lamang may kumalabit sa aking tabi, isa ko itong estudyante.

“Teacher, umiiyak po kayo. Heto po panyo.”

Hindi ko napansing tumutulo na pala ang luha ko sa aking mata. Napailing na lamang ako dahil mabuti pa ang bata napansin ito, kumusta kaya ang mga taong nasa kaharian nakita rin kaya nila? Marahan kong pinunasan ng panyo ang mga mata ko. Ngiti lang ang naging tugon ko sa kaniya at muling bumalik ito sa kaniyang upuan.

Marahil hangga’t may bukas patuloy pa rin akong lalaban, para sa edukasyon, at para sa bayan. Ngunit hinihiling ko rin na sana gaya ng isang bata, maging mulat din ang mga taong kaharian sa mga luhang itinatangis ng mga kaguruan.

Kaya sana…

Makita na nila.

Just Homies with Extra Chromies

by: Louella Angela Arellano

“I’m so sorry [that your child has Down Syndrome],”

If only I could cover the ears of parents and their children so they don’t have to hear people’s deafening constant apologies, I would. But with so many mouths chattering incessantly, my hands are not enough to stop these words from echoing. Down Syndrome (DS) is not a crime; people who have it are not victims. It is not something to be apologetic about.

Independence is not a choice

When discussing individuals with Down Syndrome, “incapability” is the first topic that often arises and several people talk about it, suggesting limitations in areas like writing, reading, playing sports, cooking, and many other tasks that are essentials for independent living. It is excruciatingly hard to listen to others limiting people with DS of what they can do. However, it’s crucial to recognize that Independence is a choice that others make for individuals with DS, rather than a choice they make for themselves. With the right support, they can attend regular public schools, find employment, and manage their finances. In fact, they can even use their hard-earned money to buy a glass of margarita and spend the rest of their Saturday night venting about their boss.

Embracing full emotions

It is commonly assumed that individuals with DS are always happy and incapable of sadness as if it is a positive and uplifting statement. However, they experience various emotions, too. Saying that people with DS only experience happiness is not just inappropriate but is harmful in the sense that it may prevent them from getting their mental health ample amount of attention. Studies state that they can get diagnosed with depression and anxiety, which may be left untreated. It is important to recognize and address their emotional well-being, acknowledging that they, too, can feel the need to unwind over a drink.

Love beyond labels

Contrary to popular belief, individuals with DS are capable of experiencing a wide range of emotions, not just anger or sadness, but also love. They understand and cherish relationships, and these are just not the only things they can enjoy about love. They experience passion, intimacy, and commitment much like anyone else.

They can date, and yes, they can also experience love in its many forms. Individuals with DS are not eternal children. A glass of margarita with a sweetheart may sound good to them, too.

Testament to possibility

It is hard to unlearn all of these stereotypes that have lingered for a long, long time. The prejudice that society has imprinted in our minds has been limiting the capabilities of people with DS and has been muting stories like Katrina Sneath’s story from being heard.

Katrina Sneath, a woman in her 20s with Down Syndrome from Sydney, Australia, exemplifies the capabilities of individuals with DS. She worked as a legal clerk part-time and attended Sydney University through Uni 2 Beyond, a program for people with intellectual disabilities, wherein she audited Health and Science classes. She currently works and supports trainees at Hotel Etico in Sydney. She also serves as a Project Administrator at the Department of Developmental Disability Neuropsychiatry (3DN). Katrina not only lives independently but she also dreams. Until now, she plans to live in New York one day.

Diverse talents and achievements

Individuals with DS excel in different fields, showcasing their talents and breaking stereotypes. From Tazia Fawley, from Somerset, who is a painter specializing in seascapes and landscapes, to Ellie Goldstein who models for Gucci Beauty and Adidas, to Beth Matthews who took inspiration from Ellie as a model, too, and Actor Liam Bairstow who is the first person with DS to feature in Coronation Street. There is also Michael Beynon, an entrepreneur providing employment to friends through his Black Welsh Cakes. You may also want to hear about the married life of Victoria’s Secret model, Sofia Jirau and food truck owner, Chris Gonzalez. They all demonstrate the diverse achievements of individuals with DS.

“Congratulations [to you and your newborn]!”

People with DS lead full lives, pursuing education, careers, relationships, and parenthood, These are just a few of the facts and lived experiences of people with DS that people need to know and live by. Tazia Fawley, Ellie Goldstein, Beth Matthews, Liam Bairstow, Michael Beynon, Sofia Jirau, and Chris Gonzalez, among others, are shining examples of this. They are proof that people with DS are not limited by their condition; they are individuals with dreams, aspirations, and the ability to thrive. After all, people with Down Syndrome are just people. Or should I say, just homies with extra chromies?

FEATURE

Mahal, Ang Mahal Mong Mahalin

ni: Rizelle Azarcon

“Magkano ka ba? Bilhin na lang kaya kita para mapasa’kin ka o kaya naman sakin ka na lang agad, p’wede ba? Paano ba kita makukuha? Hindi ba kaya sa santong dasalan, kailangan pa sa santong paspasan? Ang hirap mong mahalin. Hirap na nga akong mahalin ka, ang mahal pa ng pagmamahal na kailangan mo.” Bulalas ko sa kaniya matapos ko siyang sabunutan at sampalin.

Matagal na kong sinampal ng katotohanang ang pagkatao ng isang tao’y binubuo ng pisikal, emosyonal, sosyal, espirituwal at mental na dimensyon. Sa kalakhan ng sinasaklaw ng bawat isa – nakapanghihinang ang usaping mental ay tila isang dayuhang hindi nakikilala ng karamihan. Kapag usaping komplikasyon sa paraan ng pag-iisip at sikolohikal na problema, animo’y mailap ang ilan at kung pag-uusapan ma’y walang tamang pagkilala sa kalagayan ng isang taong dumaranas nito.

“Nasa isip mo lang ‘yan. Ang drama mo.”

“Baka naman nababaliw ka lang.”

“Malungkot ka lang, ‘wag ka na kasi malungkot.”

Mga pang-karaniwang tugon sa tuwing may taong nagpapahayag ng kanilang damdamin. Ang ilan nama’y may baluktot na paniniwalang kapag lalake ka, hindi ka p’wedeng umiyak o ang pag-iyak ay tanda ng kahinaang hindi nararapat sa isang tinuringang maskulado at matikas na nilalang na wari bang ang paglalabas ng emosyon at pagbibigay laya sa mga damdaming nakubli’t nakasisira ay hindi normal.

Mahirap maging bokal.

Sa spektrum ng lipunan, isa sa serbisyong medikal na hindi abot ng marami kaya mas pinipiling ipagsawalang-bahala na lamang at hayaang ang kinabukasan ang magdikta ng iyong kahihinatnan—kung matutuluyan ka ba o hindi. Kung magiging normal pa ba ang takbo ng lahat o mawawala na sa riles ng katinuan ang direksyon ng iyong pag-iisip.

Sapagka’t ang pinakamahirap na tunggalian ay ang laban sa loob mo—sa puso at isip. Mahirap manalo kung ang papatayin mo ay hindi nakikita ni nahahawakan at sa’yo pa mismo naninirahan…. mga negatibong kaisipang lumalamon sa’yo nang buhay, unti-unti at sa pinakamabilis na paraan. Kung hindi mo aagapan? Saan ka pupulutin? Hindi sa kangkungan nguni’t marahil ay sa kawalan.

Kaya’t anuman ang laban mo ngayon, krisis sa pera, sa pamumuhay at sa kakainin sa araw-araw; sakit at mga karamdaman ng lupang-katawan;

problema sa pamilya, kaibigan o kasintahan; insekyuridad at kawalan ng motibasyon sa pagaaral at marami pang iba na gumugulo sa iyong isip.

Tandaan mong hindi iyan panghabang-buhay. Makakaahon ka’t makapagpapatuloy.

Hindi pagiging makasarili ang pangangalaga sa sarili lalo na kung ito’y nakaayon sa tunay na pangangailangan. Kailanma’y hindi kalalabisang lingapin ang iyong sariling mental na kalusugan, babae ka man o lalake, anumang edad o estado sa buhay. Pare-pareho lang tayong mga tao na apektado ng iba’t ibang pangyayari sa ating kapaligiran.

Gaya ng ibang karapatang pantao at likas na karapatang ating tinatamasa—ang anumang usaping mental at sikolohikal ay nararapat na maging bukas, nakakamit at naangkop sa lahat. Hindi hinahamak at binabalewala. Dahil, hangga’t nakakulong tayo sa mababaw na usapin sa pagaaral tungkol sa tao na animo’y mailap pa sa uwak kung pag-usapan at ituring na bahagi ng pangaraw-araw na pamumuhay, walang magiging pag-unlad sa paraan ng pangangalaga lalo na sa kaisipan pa ng mga susunod na henerasyong may mas mabigat pang haharapin sa aspeto ng mental na kalusugan.

Lumaya ka, magpalaya ka. Maging mapagpalaya ka.

“Magkano ka ba, kapayapaan? Bilhin na lang kaya kita para mapasa’kin ka o kaya naman sakin ka na lang agad, p’wede ba? Paano ba kita makukuha? Hindi ba kaya sa santong dasalan, kailangan pa sa santong paspasan? Ikaw lang naman kasi ang hinahanap ko eh, hindi ko alam kung saan kita matatagpuan,” bulong ko sa hangin.

“Ang hirap mong mahalin. Hirap na nga akong mahalin ka, ang mahal pa ng pagmamahal na kailangan mo. Hindi ko alam ano ba talagang kailangan mo e, doktor ba sa isip o mismong bagong isip?” Bulalas ko matapos kong sabunutan at sampalin ang aking sarili sa harap ng salamin.

Ito’y ilan lamang sa maraming pagkakataong hindi nagkakataon. Huwag tularan.

Bukod sa midterm exam, wala rin akong maisagot sa tanong kung bakit ba tayo mahalaga. Ang mahalaga, importante.

Mahal, mahalin mo ang sarili mo. Sa mahal, mura, o walang presyong paraan basta mapunta ka sa pinakamaayos na kalagayan.

Mahal kita at walang halagang makatutumbas doon.

Freshmen’s Odyssey: Unpacking Initial Month’s Luggage

by: Cassandra Nicole Fernandez and Rodlynne Angellie Cleofas

Aboarding university life is a transformative voyage. For many, the first month at university symbolizes the beginning of a profound expedition, leaving behind the familiarity of high school to embrace college life, independence, and new responsibilities.

After years of remote learning, Bulacan State University reopened its gates to a new class of freshmen. The campus buzzed with renewed energy, as students eagerly anticipated making the most of their time together.

Three rajahs shared their first-month experience at Bulacan State University, delving into their myriad interactions, hardships, and progress of personal growth.

Ex-fact-ations

Starting university is like entering a cinema, ticket in hand, filled with expectations. This parklike space, soon to witness students’ growth or struggles, is colored by daily emotions and hopes. Amidst these expectations, some will be met, while others may fall away, especially for those navigating their first month of college.

May Ann Bertos, a rajah currently pursuing BS Social Work, told Taytayan that she felt mixed emotions before entering the said university and was even more agitated as she prepared herself for the opening of classes.

On the other hand, Analyn Gabieta, from BS Psychology, went into more detail when asked about her emotions and expectations upon being admitted and receiving the assurance of starting college this year. She expressed her eagerness to experience new things in college and meet new people, especially her seniors. “I kinda want to have some warnings [from them, or] advice po about sa tatahakin kong kurso,” she explained.

It’s no secret that BulSU has been striving to provide quality education and shape competent professionals. For Candy, not her real name, a Bachelor of Public Administration student, more than the thread of emotions she felt, high-quality education and a good system were the things that topped her list of expectations. “Bago ako pumasok sa BulSU ay ine-expect ko ang high quality education, university na academically focused pero in a way na mae-enjoy ng students”.

When asked about their thoughts after seeing the classrooms and facilities of BulSU, Taytayan received both positive and negative feedback from the freshmen.

got familiar with her assigned building, it got better.

Leaning more toward prioritizing students’ welfare, Analyn said she wasn’t expecting jaw-dropping facilities as BulSU is a state university, but she emphasized the need for improvements in some areas.

“Some of the facilities really need to be repaired. For example, some comfort rooms had broken doors, and it’s really inconvenient po kapag mag-isa lang po mag-CR. Then also, some classrooms po don’t have proper ventilation. Medyo mahirap po kasi siya kapag super init ng panahon,” said Analyn.

Contrary to what was highlighted in the past responses, despite the visible traces of issues that need to be repaired and improved, Candy believes the university has a good future. “Para sa akin ay may magandang future ang campus na ‘to as long as ma-maintain ‘yong mga nasimulan at ma-improve pa nga as time passes by.”

As different expectations were set, it’s bound for it to either be met or be part of yet another batch of disappointment. But with how the first month sailed, it seems like the rajahs were lucky to meet their expectations eye-to-eye. Navigating through adjustments

A lot of changes appeared before the eyes of freshmen. Some of them have to live away from home, thriving in dorms or sharing apartments and managing on their own. Still, they have to start facing the academic demands of higher education.

For Candy, the leap from high school to college was an eye-opener, “bigla ka na lang mapapaisip na kailangan mo talaga mag-aral nang mabuti at magtapos kasi masasayang lahat ng sacrifices mo including adjustments. Siguro isa sa mga nakakapanibago ay may mga bagay ka ng hindi pwede gawin kahit pa na nakasanayan mo na ay hindi na maaari pa.”

Just like Candy, May found herself pushed to do things that were not a part of her routine, “hindi po ako mahilig magbasa kaya ayon po adjustment po talaga.”

During the first month, freshmen must rapidly develop the ability to steer course schedules and study effectively. Candy emphasized the importance of gradual adaptation, stating that by consistently adjusting, students will find that everything will eventually fall into place—a sentiment shared by May Ann’s ‘go with the flow’ mindset.

with determination, she still managed to stand tall amidst the ocean of uncertainty. “Mahirap mag-adjust yes, pero nag-grow pa rin naman po ako little by little. And that’s what matters naman po ‘di ba? Ang dami ko na pong natutunan sa major ko po, and una pa lang po binigyan na po kami ng idea na matagal po talaga ang pag-aaral ng kursong ito, pero ‘di pa rin po nababago nito ‘yong fact na gusto ko pong maging psychologist,” she said.

As college students, time management has to be one of the skills to possess. Thinking about the adjustments that should be done might be a little scary but at the same time, it would also be fulfilling keeping in mind that it serves as a chance for development.

Words of wisdom

The first-year students rapidly understood that staying alive in college needed a few important techniques. Hence, sharing advice from their own experience was the least they could do to help fellow students gear themselves up for making an entrance to university life.

May Ann and Analyn agree that advance reading is a helpful stride to warm up. Other than that, they emphasized the necessity of stepping out of one’s comfort zone and maintaining resilience among other things.

Throughout the time of August, Analyn discovered that establishing a balanced sleep schedule and believing in one’s self were critical to having a rewarding experience. “Expect na maninibago ka talaga, pero mag-enjoy ka pa rin! ‘Wag masyado i-pressure and sarili kapag ‘di na talaga kaya. Huwag din matakot mag-explore ng iba’t ibang activities na nagaganap sa campus,” Analyn added.

According to May Ann, the facilities were a bit confusing and disorienting at first, but as she

Analyn had her own set of troubles. However,

The first month of university life is certainly recasting and difficult for freshmen. It’s a period of excitement, uncertainty, and maturation. Through May Ann, Analyn, and Candy, we have looked at the many experiences that freshmen may encounter throughout this critical stage of their academic careers.

The first month of university is a watershed moment for every freshman, laying the groundwork for the years ahead. It’s a time of discovery and progress, shaping not just their academic journey but their lives.

To all the freshmen out there, as you face unknown hurdles and seize new opportunities, remember to treasure every moment, embrace every challenge, and keep your aspirations alive. This is just the beginning of a fantastic journey that will transform you into the person you were born to be. Puhon. Padayon.

FEATURE

FEATURE/LITERARY

Isang Pagkilatis: Ang Paglikha sa Babae

ni: Alicia Salamat

Minsang nangarap ang daigdig na bunutin ang lahat ng magagarang piraso nito at bumuo ng isang supling. Pinagsama-sama nito ang mga bulaklak sa parang, ang mga kalapati sa himpapawid, ang mga puno ng acacia—at lahat ng mga bagay na kinakailangan ng matinding pagkasalimuot bago maging isang ganap na likha. At minsan din, nakikita ko ang nilalang na ito sa mata ng mga babae.

Nakikita ko ang liwanag ng araw sa mata ng isang batang Eba, sa hilaw nitong pagkabata na nakilala ang mundo bilang isang gusali ng pakikipagsapalaran. Ipinanganak na ang agad na itinuro ay delikado ang gabihin sa lansangan; hindi kung paano maglaro ng piko sa arawan. Tinuruang maglaba, magluto, magsaing, magsampay—maghain ng sarili sa kanila. Tinuruang ang mundo ay isang walang hanggang pagsubok para magkaroon ng halaga. Limot ang oportunidad ng paglaya, pangarap, at sariling importansiya.

Naririnig ko ang huni ng maya sa hikbi ng isang dalaga, kay ate na pasan ang dalita ng pag-intindi. Pasan ang bigat ng pagpapakumbaba, ang pagkayod dahil siya ang matikas. Siya ang dapat umunawa. Magparaya. Siyang iiwan ang sariling kagustuhan para sa pag-angat ng mas malaking lipunan. Siyang laging patagong kinakampihan.

Nalalasap ko ang tamis ng hangin sa pagdadarahop ng isang ina. Siyang nakadagan ang buong tahanan sa balikat, siyang gising ang diwa para resolbahin ang problema ng lahat. Hinulma ng

tapang at pinagaan ng lumanay, hinawi ng ulap para maging sandigan.

Nasasamyo ko ang hinog na alon ng pampang sa wangis ng isang lola. Sa mga disyertong namuo sa kaniyang palad sa paglipas ng panahon; na walang ibang alam kung hindi ang magbigay. Siyang nasaksihan ang pag-inog ng mundo sa kaniyang kamay, ang paglago ng daigdig habang siya ay nakatuod sa gitna; nanlilimos ng puri para makatikim ng halaga. Minsan, naaalala niya ang pagdampi ng kolorete sa kaniyang mukha para lang makilala. Kung paanong inakala niyang walang silbi ang talino kung hindi ka nila ituturing na kaaya-aya.

Ang babae ang daigdig. Ang sansinukob na nabuo sa kanilang sinapupunan, nagdalang-tao at nagdalang-panahon, ipinanganak ang pag-unlad habang hinahanap ang kapayapaan na nawala sa kaniyang kandungan.

Sa gitna ng mga ito, minsan ay payak pa rin siyang itinuturing lamang na isang numero.

Isang dagdag na bilang na itatali sa kama, isasabit sa kalendaryo, idadagdag sa listahan ng mga kaso.

Ito ang bahagdan; 17.2 ang umaming nakaranas ng pisikal, sekswal at emosyonal na pang-aabuso sa sarili nitong kabiyak, kamag-anak, kaengkwentro o kasama. Dalawa sa lima ang nakaranas ng pasakit na hindi na nakuhang humingi ng saklolo dahil binusalan ng kaba. Humigit-kumulang 5,333 ang nakaranas ng paghahalay, pagpatay, pagkulong, pang-aalipusta, pagbebenta ng pagkakakilanlan, at pagpipiyesta

Pahayag ng Diwa sa Tinta ng Makata

ni: G. Rafael Baesa

Sa anino ng tinta, nagsimula ang isang kuwento Bahagi ng sarili, sa likod ng bawat titik ay dama.

Bawat letra’y bintana ng kaluluwa, Damdamin at kaisipan, umiikot, naglalaro ng may selan.

Sumasayaw ang pluma sa papel, naglalantad ng lihim, Salamin ng sarili, gaya ng mga alamat na walang hanggan.

Sa bawat kurba at linya, piraso ng puso’t diwa, Salamin ng kaluluwa, likha ng sining na mistula.

Sa labirinto ng mga salita, nahanap ang sarili, Sa kalaliman ng tula, isang kaluluwang malaya.

Bawat tatag ng sarili, sa bawat hagod ng panulat, Ang pluma ay susi, sa mga katotohanang pinahahayag.

sa katawang kanila rin namang pinanggalingan.

Pero higit siya sa mga estatitikang ito. Siya ang aleng nagtitinda ng kakanin sa eskwela. Si nanay na laging nandiyan para gisingin ka sa umaga. Si tiyang na laging magluluto nang sobra para isalo ka. Si manang na kasali sa protesta para ipaglaban ka. Si madam na handang isulong ang karapatan ng bawat isa. Ang babae— ang kabuuan ng sanlibutan na patuloy ang pagsikhay kahit hinahatak pabalik ng madla.

Nawa, matutuhan ng mundo na hindi siya isang brayle na kailangang hawakan para makilala. Hindi siya isang rosas na maaaring pitasin, ibenta, patayin, o ipamigay sa iba. Hindi siya ang pinakamatayog na bituwin para sukbitin at ituring lamang na isang tropeyo.

Marami siyang oo na pinipilit na hindi. Maraming hindi na pinipilit na oo.

At sa tuwing itatanong ng mundo kung saan nila nahahanap ang kanilang lakas, simple lamang ang kanilang sagot:

“Iha, babae tayo. Lakas ang siyang humahanap sa atin mismo.”

Sasabihin niya ito nang buong tikas habang ang mga mata’y nakatuon sa mundong nilikha. Sa talukap ng mga ito, makikita mong nakaukit siya sa kasaysayan. Nakasulsi ang kaniyang mga tagumpay sa mas malaking lipunan, sa atin, sa daigdig, sa mundo. Ang mga pagdapa at pagbangon ang siyang nagdidikta sa pagtakbo nito.

Ang daigdig ay ganito maglayag. Ang babae ang tagapag-inog at tagapaglikha.

Binuo siya ng sanlibutan, ngayon, siya rin ang bubuo sa kaniya.