Schatten van/in Mensen — Sporen van Kant

SCHATTEN VANnIN MENSEN Sporen van Kant – van Oost tot West

SCHATTEN VANnIN MENSEN Sporen van Kant – van Oost tot West

Schatten van kant centraal

is een breed eye-openertraject over immaterieel-cultureel erfgoed in Vlaanderen. Net als het UNESCOprogramma Levende Menselijke Schatten richt dit project de spots op die mensen die meesters zijn in hun vak of kunst. Dit als één mogelijke manier om immaterieel cultureel erfgoed te erkennen en beschermen.

SCHATTEN VAN n IN MENSEN

De fototentoonstelling SCHATTEN VAN n IN MENSEN , met werk van etnograaf-fotograaf Alan Govenar, reist in 2010 door Vlaanderen met een 30-tal Vlaamse en Amerikaanse portretten van evenveel bijzondere mensen. Elke halte van de expo brengt bovendien ook enkele lokale schatten uit het immaterieel erfgoed in beeld.

Met een reeks organisaties sloegen we de handen in elkaar en verzamelden we treffende kantverhalen voor een Brugse versie van deze UNESCO-tentoonstelling in het kader van Brugge-Centraal: tapis plein vzw, Kant in Vlaanderen vzw, Bruggemuseum - Volkskunde, Kantcentrum vzw, Erfgoedcel Brugge, Stedelijke Academie voor Schone Kunsten Brugge, Brugge Plus vzw, kantwinkeltje het Apostelientje …

Want Brugge heeft iets met kantklossen. Het kantklossen, vroeger en vandaag, is voor Brugge zo’n erfgoedschat die we graag willen koesteren. Een oud ambacht met wortels in deze stad.

Minder bekend is dat heel wat landen in Centraal-Europa ook een kanttraditie hebben. En dat de wegen van het kantklossen elkaar soms verrassend kruisen tussen Brugge en Centraal-Europa … Jonge Vlaamse kunstenaars Tom De Visscher en Stijn Van Acker en de Praagse Petra Hudcova maakten tien bijzondere portretten van inspirerende meesters (of eigenlijk: juffrouwen) uit de kantwereld. Verwacht je aan een sterk visuele expo met stuk voor stuk intrigerende reisverhalen uit de recente geschiedenis van het kantklossen, van Vlaanderen tot Tsjechië en zelfs Amerika: Sporen van Kant – van Oost tot West. n

Schatten vannin mensen

n3

Levende menselijke Schatten?

In 2003 kwam UNESCO, de United Nations Education, Scientific and Cultural Organisation, met een conventie voor de bescherming van immaterieel cultureel erfgoed naar buiten. Op internationaal vlak betekende de conventie een ware impuls voor de reflectie rond traditie, identiteit, diversiteit en culturele repertoires en hoe ermee om te gaan.

Ook België ondertekende deze UNESCO conventie en startte met het nadenken hierrond.

Ondertussen zijn we 2010, het UNESCO-jaar van de culturele toenadering en uitwisseling. Redenen te over om dit jaar eens over de landsgrenzen heen te kijken. Hoe gaan andere landen en culturen om met hun immaterieel erfgoed? Immaterieel erfgoed beschermen, koesteren, erkennen, oplijsten en levend houden kan je immers op vele manieren doen.

Interessante voorbeelden hiervan zijn te vinden in Japan, dat al decennia experimenteert met een programma rond zogenaamde ‘nationale levende schatten’, de Verenigde Staten en Frankrijk. In de Verenigde Staten kent de National Endowment for the Arts (NEA) sinds het eind van de jaren 1970 jaarlijks een beperkt aantal national heritage fellowships toe aan bijzondere individuen. Frankrijk werkte op haar beurt in 1994, op initiatief van de Franse minister van cultuur, een politiek uit ten voordele van (oude) ambachten. De titel van maître d’art wordt er toegekend aan mensen met bijzondere ambachtelijke vaardighe-

4 n Schatten vannin mensen

den, via een ceremonie in aanwezigheid van het staatshoofd of een minister: een formule vergelijkbaar met de Vlaamse ‘erfgoedprijzen’.

Interessant hier is het gebruik van een soort beurzensysteem waardoor elke aangestelde maître d’art een opleiding voor leerlingen kan realiseren. Het programma is voorzien voor makers van muziekinstrumenten, boekbinders en prentenmakers, meubelmakers, juweliers …

Onder de noemer van de Levende Menselijke Schatten-programma’s roept UNESCO sinds het midden van de jaren 1990 op om met dergelijke systemen te experimenteren. Eén mogelijkheid is het erkennen van bepaalde speciale vaardigheden en het identificeren en officieel erkennen van meesters in dat vak of die kunst. Een andere variant is een leertijdsysteem, waarbij men het leerlingen mogelijk maakt om bij een meester een bepaald vak of kunst (bvb muziek, steenhouwen …) aan te leren. Nog een andere mogelijkheid, zoals in het NEA-programma in de Verenigde Staten, is dat door de keuze van speciale mensen ook een specifieke groep – met hun cultuur – mee in het zonnetje wordt gezet en zo opgenomen wordt in een grotere culturele mozaïek.

Wanneer we onze blik op de VSA richten, zien we daar in de public folklore-beweging de laatste dertig jaar praktijkontwikkelingen die vandaag de dag opnieuw interessant en relevant zijn. Zo specialiseerde dr. Alan Govenar (Documentary Arts) zich in het documenteren van

Schatten vannin mensen

n5

de kunst en het leven van NEA National Heritage Fellows. Een van de manieren om hen te presenteren is via levensgrote foto’s, zowel in dagdagelijkse kledij als in hun erfgoedoutfit. Dit roept vragen op over hoe je de schat dan herkent? In context, in groep of als individu? Kan je zien dat iemand een heel speciale drager (erkend als een schat) is van immaterieel cultureel erfgoed (ook een schat)? Schatten in, of schatten van mensen? Erkennen of herkennen? Wat zijn de gevolgen van de opname van erkende fenomenen in een lijst of een verzameling? Bij uitbreiding zijn dat soort van vragen relevant voor de nationale en internationale lijsten en inventarissen van de UNESCOconventie van 2003.

Eén bekommernis achter dit soort programma’s van Menselijke Schatten is dat ze ervoor willen zorgen dat kennis en vaardigheden gecultiveerd worden en verder doorgegeven worden aan leerjongens en -meisjes. Het plaatst de vaardigheden voorop. Door specifieke mensen een ‘schat’ te noemen kan worden gesensibiliseerd voor immaterieel erfgoed en de sleutelfiguren die het belichamen. Tot nog toe werd er in Vlaanderen geen variant gelanceerd op de door UNESCO gepropageerde formule van de Levende Menselijke Schatten. Op dit eigenste moment wordt het immaterieel erfgoedbeleid in Vlaanderen geschreven. Dergelijke systemen zouden ook in Vlaanderen bestudeerd kunnen worden en in de erfgoedsector belangrijke resultaten kunnen opleveren.

De beste manier om rond al deze uitdagingen ook na te denken vanuit Vlaanderen, is er gewoon aan beginnen en dingen doén. Zo ontstond het project SCHATTEN VAN n IN MENSEN als een breed sa-

6 n Schatten vannin mensen

menwerkingstraject en eye-opener over immaterieel cultureel erfgoed in Vlaanderen. We bundelden vanuit Leuven, Bokrijk, Aalst, Brugge, Dendermonde, tapis plein vzw, en FARO. Steunpunt voor cultureel erfgoed de krachten voor een uitwisselingsproject rond deze Levende Menselijke Schatten. We stapten hiervoor in zee met Alan Govenar en haalden naast de Amerikaanse ook een aantal Vlaamse erfgoeddragers voor zijn lens, mensen die meester zijn in hun vak of kunst of een voortrekker zijn in een bijzondere traditie. En daarnaast sloegen we ook zelf aan het zoeken, denken en fotograferen, over heel Vlaanderen, maar ook met intense lokale trajecten.

Het resultaat is de tentoonstelling SCHATTEN VAN n IN MENSEN , die tot eind 2010 door Vlaanderen reist langs Bokrijk, Aalst, Leuven, Brugge en Dendermonde. Elke halte van de expo brengt ook eigen lokale schatten uit het immaterieel erfgoed in beeld en zet tal van bijkomende activiteiten op (lezingen, workshops, publieksacties …).

Brugge heeft iets met kantklossen, dus staat kant in Brugge centraal.

En – in het spoor van het stadsfestival Brugge Centraal – kijkt Brugge over de grenzen heen, richting Centraal-Europa: Sporen van Kant – van Oost tot West. De lokale invalshoek van de expo krijgt vorm in een zevental portretten van hedendaagse klantklossers van eigen bodem én uit Centraal- en Oost-Europa. Via beelden zie je hoe zij elk op hun manier bezig zijn met het verrijken en doorgeven van een oude traditie. In dit boekje lees je het verhaal van deze geportretteerde mensen. Een tocht vol verwondering en bewondering voor wat enkel mensen kunnen: dingen doen, creëren en aanleren aan anderen en aan volgende generaties … n

Schatten vannin mensen

n7

8 n Schatten vannin mensen

Schatten vannin mensen

n9

Mijn naam is:

Germaine Deruyter

Mijn leeftijd is:

80 jaar

Kantklossen, de fijne Binche-kant.

Vroeger noemden ze dat toveressenwerk. Iedere namiddag fiets ik naar het kantcentrum om er samen met de andere dames te kantklossen.

Mijn passie of specialiteit is:

Hoe het ooit begon:

Ik heb het als kind geleerd van mijn moeder en ben ook naar de Kantschool gegaan waar we van de zusters Apostolinnen de patronen leerden lezen en klossen.

Zal het ooit eindigen?

Ik heb het kantklossen zelf aan mijn zoon en kleindochter aangeleerd, dus zo gaat het wel verder. Maar ze kunnen het niet zo snel als ik hoor!

10 n Schatten vannin mensen

Mijn naam is:

Sonia Domsch

Mijn leeftijd is:

76 jaar

Kant: onderleggers (doillies) en decoratieve klant voor kledij en zakdoeken.

Mijn passie of specialiteit is:

Hoe het ooit begon:

Mijn passie voor kant begon met het geluid van de klosjes, dat me als kind geweldig fascineerde. Mijn groottante leerde me kantklossen vanaf mijn vierde. Toen ik ouder werd en allerlei andere interesses kreeg, verdween kant naar de achtergrond. Pas na mijn huwelijk besefte ik dat ik deze traditie die met mijn voorouders helemaal meegereisd was van TsjechiĂŤ naar Amerika, niet kon laten verloren gaan. Tegen die tijd was mijn groottante al heel oud, dus ik probeerde nog zoveel mogelijk van haar te leren en ging zelf verder op zoek, tot in Europa.

Zal het ooit eindigen?

Door zelf kant te klossen, hou ik mijn Tsjechische roots in stand en de traditie levendig. Ik besefte dat ik het zelf moest blijven doen, anders zou het misschien verdwijnen! Op mijn reis naar Europa bezocht ik verschillende kantklossers en verzamelde allerlei inspirerende voorbeelden. Ik legde contact met andere kantklossers in Amerika en we wisselen nog steeds patronen en ideeĂŤn uit. Ik probeer ook regelmatig deel te nemen aan festivals waar ik demonstraties geef en mijn kennis doorgeef.

12 n Schatten vannin mensen

Mijn naam is:

Inge De Zutter

Mijn leeftijd is:

37 jaar

Mijn passie of specialiteit is:

Traditionele ĂŠn hedendaagse kant

klossen.

Hoe het ooit begon:

Ik was op mijn zevende al ingeschreven in de Kantschool, hoewel dat eigenlijk pas mocht vanaf acht jaar. Omdat ik de techniek van het klossen heel snel onder de knie had, maakten ze voor mij een uitzondering. Zo volgde ik de volledige opleiding kant van de Kantschool* in 11 studiejaren en leerde ik een tiental verschillende kanttechnieken.

Zal het ooit eindigen?

Ik geef les in de opleiding kant van de Academie voor Schone Kunsten in Brugge, aan jongeren van 12 jaar en ouder. Doordat kant aan de academie wordt gegeven, wordt het gezien als kunstvorm waardoor het zeker zal voortleven. Door klassieke kanttechnieken op een hedendaagse creatieve manier aan jongeren door te geven probeer ik kant ook levendig te houden. Daarnaast vind ik het leuk om te exposeren en aan de mensen te tonen wat je met kantklossen allemaal kunt doen. Ik heb ooit zelf eens een heel schaakspel driedimensioneel gekantklost. De revival van handwerk en de opkomst van moderne, toegepaste kant zijn het levende bewijs van de toekomst van kantklossen!

* Stedelijke Academie voor Schone Kunsten, DKO, Brugge

14 n Schatten vannin mensen

Mijn naam is:

Thérèse Samson

Mijn leeftijd is:

77 jaar

Mijn passie of specialiteit is:

Experimenteren met hedendaagse

kant in allerlei materialen en kleuren.

Hoe het ooit begon:

Mijn mama kloste kant en ik volgde samen met mijn kleine zus de kantklosopleiding in het Kantcentrum in Brugge. Ik volgde intussen verschillende cursussen en gaf ook zelf les aan het Kantcentrum. Ik ben ook al jaren lid van verschillende kantverenigingen: ‘Atelier hedendaags kant’, ‘het jeugdatelier Kantcentrum’, ‘Kant-act’ en de kantclub ‘Ver-Assebroek’.

Zal het ooit eindigen?

Kant is voor mij een oneindige ontdekking. Ik klos kantmotieven met allerhande materialen zoals metaaldraad, gouddraad, wol, raffia, touw …

Al sinds 2002 werk ik samen met een juwelier om gouden kantwerkjes in juwelen te verwerken. Daarnaast probeer ik ook telkens nieuwe kleurencombinaties uit. Volgens mij blijft deze eeuwenoude techniek voortleven, zolang je ermee kan experimenteren en telkens nieuwe unieke stukken en toepassingen kan maken.

16 n Schatten vannin mensen

Mijn naam is:

Anne-Marie Verbeke

Mijn leeftijd is:

61 jaar

Kantklossen en in het bijzonder het klossen van ‘Vlaanderse fijne kant’ en ‘Binche kant’.

Mijn passie of specialiteit is:

Hoe het ooit begon:

Mijn moeder was een gepassioneerd kantklosster en startte in 1971 als eerste lerares kant in het Kantcentrum in Brugge. Ik kreeg het kantklossen bij wijze van spreken met de paplepel ingegoten. Geboren in een gezin met elf kinderen stak ik moeder waar mogelijk een handje toe. Ik raakte al snel gefascineerd door de principes van het klossen, het prikken van patroontjes, het rollen … en de hele kantcultuur er rond. Niet te verwonderen dus, dat ik later in de voetsporen van mijn moeder trad en zelf lesgeefster werd in het Kantcentrum.

Zal het ooit eindigen?

Ik zie zeker toekomst in het klossen van kant en probeer daar zelf ook een steentje aan bij te dragen. Ik schrijf boeken en artikels over de kunst van het kantklossen en probeer met nieuwe ontwerpen, inzichten en technieken de kanttraditie op mijn manier levendig te houden. Door les te geven aan jongere generaties ben ik er zeker van dat de kantklostechnieken de tijd zullen overleven.

Tenslotte kan kantklossen als geliefde bezigheid onmogelijk in de vergeethoek raken. Het is een uitdaging voor al wie van wiskunde, puzzelen en raadsels houdt. En daarnaast is het in de eerste plaats ook een sociale aangelegenheid waarbij mensen van over de hele wereld die dezelfde passie delen elkaar ontmoeten.

18 n Schatten vannin mensen

Mijn naam is:

Marie-Jeanne Callewaert

Mijn leeftijd is:

61 jaar

Mijn passie of specialiteit is:

Hedendaags textiel.

Hoe het ooit begon:

Ik kreeg interesse in de geometrische patronen van kant door mijn fascinatie voor wiskunde. Na een tijdje begon ik te experimenteren met kleur, patronen en materiaal en verliet het traditionele pad om mij te concentreren op moderne kant. Ik kreeg hierbij veel kritiek, men dacht immers dat ik dit deed omdat ik niet kon kantklossen. Ik was de eerste om een kantafdeling op te richten in een stedelijke kunstacademie. Ik gaf gedurende veertig jaar kantles. Mijn werk werd geselecteerd voor verschillende internationale wedstrijden. Hier ontmoette ik veel Tsjechische kantklossers.

Op mijn vierenveertigste werd ik nieuwsgierig naar andere soorten textiel en volgde een dagopleiding textielontwerp aan de academie van Gent. De laatste jaren werk ik vooral met was en textiel, dit geeft mij nu meer voldoening dan kant klossen. Mijn grootste inspiratiebron tijdens mijn studies was de met water gedrenkte doeken die over kleisculpturen liggen om niet uit te drogen. Ik vond zo’n doek terug in de vuilnisbak en gebruikte dit doek om op te naaien. Ik vroeg bij de afdeling beeldhouwkunst om dergelijke doeken bij te houden en gebruik ze nu als ondergrond.

Het is een artistiek proces, een zoektocht via een tekenschets naar een object, waar ik dan gevoelsmatig iets aan het doek toevoeg door er iets op te naaien of te krassen, bijvoorbeeld geïnspireerd door een lichtinval op het was.

Literatuur en muziek boeien mij enorm en inspireren mij ook tot het beeldend creëren. Soms integreer ik notenbalken of teksten in mijn werk. Zo creëerde ik een reeks werken bij een gedicht van Stefan Hertmans.

Zal het ooit eindigen?

Nooit! Ik hoop nog veel te kunnen creëren en exposeren. Textiel ontwerp is mijn leven en meer dan een hobby. Mijn werken ontstaan uit een innerlijke drang.

20 n Schatten vannin mensen

Mijn naam is:

Milca Eremiášová

Mijn leeftijd is:

72 jaar

Mijn passie of specialiteit is:

Kant

Hoe het ooit begon:

Vreemd genoeg, heb ik geen voorouders of grootouders die door kantklossen gepassioneerd waren. Ik kwam ook nooit eerder met kant in contact dan in de studiegids van de ‘Academy of Applied Arts’ in Praag. Om een of andere reden schreef ik me vastberaden in, nadat ik ontdekte dat kantklossen en borduren er werden aangeleerd. En ik ben nog steeds heel blij dat ik voor kant gekozen heb, aangezien het sindsdien mijn grootste passie is.

Zal het ooit eindigen?

Het is heel belangrijk dat kantklossen nog steeds op professioneel niveau wordt aangeleerd. Pas wanneer je de basistechnieken en principes kent, kan je creatief zijn en je ziel in je werk leggen. Kant is een kunst en niet zomaar handwerk, daarom is het noodzakelijk om kwaliteit na te streven.

Men bekijkt kantklossen tegenwoordig vaak als een hobby of een amateurkunst. Aan de ene kant is er veel vrijheid voor creativiteit, maar aan de andere kant verdwijnen de basisregels, die toch noodzakelijk zijn voor de waardering voor en het bewaren van kant. Het zijn net die basisprincipes die we weer op de voorgrond zouden moeten kunnen krijgen.

22 n Schatten vannin mensen

Mijn naam is:

Iva Prošková

Mijn leeftijd is:

64 jaar

Mijn passie of specialiteit is:

Kantklossen, met een voorkeur voor

moderne kant.

Hoe het ooit begon:

Op mijn achttiende volgde ik mijn eerste lessen kantklossen aan de ‘Strední Odborná Škola’ (hogeschool voor technisch onderwijs). Ik behaalde er het diploma van gespecialiseerde in de naaldkant, het weven, de kloskant en het borduren. Nadat ik afgestudeerd was, kon ik meteen starten als docent aan dezelfde school. Kantklossen was intussen een echte passie geworden en ik had het vrij snel goed onder de knie.

Zal het ooit eindigen?

Ik werk als zelfstandige onder de naam ‘Palickování’, wat kloskant betekent in het Tsjechisch. Ik hou zowel van kantklossen als kunstvorm op zich, als van het toepassen van kant in kledij en accessoires. Ik schrijf (hand)boeken en schrijf, teken en publiceer mijn eigen tijdschrift dat ook ‘Palickování’ heet. Daarnaast geef ik nog steeds les en tracht de studenten liefde voor en kennis van verschillende ambachten bij te brengen. Tegelijkertijd stimuleren we hen tot experimenteren met hedendaagse trends en technieken. Of kant in de toekomst nog steeds zal worden gedragen en gebruikt, weet ik niet, maar het vak op zich kan onmogelijk verdwijnen.

Kantklossen vergt namelijk een intense concentratie die je even wegvoert van alle dagelijkse zorgen en gedachten. Het gunt je rust en tijd voor jezelf, iets wat voor de toekomst noodzakelijk is.

24 n Schatten vannin mensen

Mijn naam is:

Hana Mizerovรก

Mijn leeftijd is:

66 jaar

Actief kantklossen, maar ook het bewaren en ontsluiten van deze traditie voor het brede publiek.

Mijn passie of specialiteit is:

Hoe het ooit begon:

Dat ik op jonge leeftijd al leerde kantklossen, was een evidentie, aangezien mijn familie al generaties lang kant klost. Eerst beoefende ik kantklossen vooral als hobby en familietraditie, later verdiepte ik me erin aan de kantschool. Ik wou eigenlijk een algemene opleiding volgen en later economie studeren, maar aangezien mijn vader het niet eens was met het politiek regime kon ik niet naar de gewone middelbare school. In de kantschool leerde ik de techniek en het ontwerpen van kant en uiteindelijk kon ik in de jaren zestig economie studeren aan de Economische Hogeschool.

Zal het ooit eindigen?

De combinatie van mijn studies kantklossen en economie bleek uiteindelijk, na 1989, de basis voor mijn levenswerk: het Tsjechisch Museum voor Kantklossen in Prachatice. Sinds 1999 ontvangt dit museum duizenden bezoekers van over de hele wereld. Ze kunnen er de geschiedenis en technieken van kantklossen in Europa sinds de 17de eeuw ontdekken. Daarnaast wordt ook gefocust op toepassingen van kant, in interieur en mode.

Tenslotte kunnen bezoekers ook terecht in de Studio Hana Galerie, waar ikzelf en andere kantontwerpers werken, tentoonstellen en verkopen. Ik ben er rotsvast van overtuigd dat zowel het museum als de studio bijdragen tot een wijdverspreide sensibilisering van het brede publiek voor de schitterende kunstvorm die kant toch is.

26 n Schatten vannin mensen

Mijn naam is:

Anna HalĂ­kovĂĄ

Mijn leeftijd is:

53 jaar

Mijn passie of specialiteit is:

kantklossen

Hoe het ooit begon:

Al van kindsbeen af droomde ik ervan om te leren kantklossen. Het was echter niet zo eenvoudig om die droom waar te maken. Opleidingen waren beperkt en pas op mijn zeventiende kon ik met kantklossen starten. Later kon ik aan dezelfde school voor textiel verder studeren en me specialiseren in kantklossen en borduren. Werken als kantklosster was indertijd in Tsjecho-Slowakije ook niet eenvoudig. Ik heb allerlei jobs aangenomen om te overleven en waar mogelijk, voor mezelf of voor tussentijdse aanbiedingen, blijven kantklossen, want dat was voor mij het allerbelangrijkste.

Zal het ooit eindigen?

De moderne Tsjechische kant behoorde indertijd tot de beste kant van de wereld. Vandaag is alle kennis die vorige generaties kantklossers in TsjechiĂŤ hebben opgebouwd stilletjes aan het verdwijnen. Daarom tracht ik zoveel mogelijk mee te werken aan projecten die deze traditie proberen in ere te houden en te bewaren. We proberen zoveel mogelijk te publiceren, te inventariseren en te ontsluiten via internet. Ook lesgeven en experimenteren is noodzakelijk om kant levend te houden. Vandaag zijn er zoveel nieuwe materialen, kleuren en toepassingen mogelijk, dat hedendaags kantklossen ook in de toekomst een uitdaging blijft!

28 n Schatten vannin mensen

My name is: My age is:

Germaine Deruyter

80 years

Bobbin lace-making, Binche lace. Bobbin lace-making used to called ‘fairy’s work’. Each afternoon I cycle to the Lace Centre to take part in a ladies’ lace-making circle.

My passion or my skills:

How it started:

My mother taught me bobbin lace-making and I went to the Kantschool (Lace Academy), where the Apostolinne-nuns taught us all about patterns and bobbin lacework.

Will it ever end?

I have taught my son and granddaughter all about lace-making. The future is in good hands. But they are not as fast as I am!

30 n Schatten vannin mensen

My name is: My age is:

Sonia Domsch

76 years

My passion or my skills:

Lace: doillies and

decorative lace for clothes.

How it started:

My passion for lace can be tracked back to the fascinating ‘singing’ noise of the bobbins. When I was four my great-aunt taught me bobbin lace-making, but as I grew older I lost interest.

Later I realized that the old tradition which had been brought to America by my ancestors must not ever be lost. And though my great-aunt was very old, she could still teach me a great deal. Later I went to Europe to learn more.

Will it ever end?

By practising lacework, I keep alive my Czech roots and an old tradition. I realized that if I stopped practising bobbin lace-making a European traditional craft – my great-grandmother brought it from Czechia to America – would be lost.

In Europe I met some inspiring bobbin lace-makers and later I came into contact with other lacemakers in America and we exchange patterns and ideas. I participate in festivals where I hand down my knowledge.

Schatten vannin mensen

n 31

My name is: My age is:

Inge De Zutter

37 years

My passion or skills are:

Traditional and

modern bobbin lace-making.

How it started:

When I was seven I took lace-making courses at the Kantschool (Lace Academy) in Bruges. Actually, I started too soon, as the school entrance age was eight.

I took up the special techniques of bobbin lacework very quickly. For eleven years I was taught dozens of lace-making techniques.

Will it ever end?

I am a lace-making teacher at the Academy of Fine Arts in Bruges, I teach twelve-year-olds and older.

The fact that we are part of the Academy means a great deal: it shows that lace-making is an art form in itself. Modern creative lacework through traditional techniques is what we are after when teaching.

I once made a complete chess board in lacework, which shows that lace-making is an exciting craft, very much alive. The revival of arts and crafts and the rise of modern applied lacework shows that lacework has a future.

32 n Schatten vannin mensen

My name is: My age is:

ThÊrèse Samson

77 years

Experimenting with modern lacework in various materials and colours.

My passion or skills are:

How it started:

My mother was a bobbin laceworker and together with my little sister we went to the Kantcentrum (Lace Centre) in Bruges. Later I was a teacher there myself. At the same time I have been a member of various lace associations.

Will it ever end?

Lace is a never-ending story. I practise bobbin lacemaking using all kinds of materials, including metal thread, wool, raffia, string ‌ Since 2002 I have worked together with a Bruges jeweller to incorporate lacework in jewellery. I keep experimenting with various materials and colour combinations.

An age-old handicraft survives thanks to its unique and original ideas.

Schatten vannin mensen

n 33

My name is: My age is:

Anne-Marie Verbeke

61 years

Bobbin lace-making in general, and particularly fine Flanders and Binche lace.

My passion or skills are:

How it started:

My mother was a dedicated bobbin lace-maker and in 1971 became the first lace-making teacher at Bruges Kantcentrum (Lace Centre). I grew up in a family of eleven and had to help my mom wherever possible. I became fascinated when finding out about the pricking of patterns, rolling, the handling of bobbins ‌ No wonder I followed in my mom’s footsteps and became a teacher myself.

Will it ever end?

I try to reach as many people as possible so as to keep the old traditions alive. I publish articles and books dealing with new designs and techniques. I am convinced teaching youngsters the traditional skills combined with an innovative approach are the best ways to keep up an old handicraft.

Finally, lace-making is a real challenge to people who like maths and puzzles. And it is an excellent way of socializing with the rest of the world.

34 n Schatten vannin mensen

My name is: My age is:

Marie-Jeanne Callewaert

61 years

My passion or skills are:

Contemporary

textile How it all started:

I became interested in geometric patterns in lacework through my fascination for mathematics. After some time I started experimenting with colour, patterns and materials, left the traditional path and concentrated on modern lacework. This led to some criticism: maybe I did this to hide the fact that I was not even able to make bobbin lace myself! I was the first to start a lace department at the Academy of Fine Arts in Bruges, where I worked as a teacher for 40 years. My work was selected for several international contests. On these occasions I met a lot of Czech bobbin lace-makers.

When I was 44 I became interested in other fabrics and I followed day courses in textile design at the Academy in Ghent. The last few years I have been working with textile and wax, as this gives me more satisfaction than mere bobbin lace-making. The main source of inspiration during my studies was the in water drenched cloth which is in use to keep clay sculptures from drying out. I found such a cloth in the dustbin and used it as a canvas to do some sewing on it. I asked the sculpture department to keep these cloths and now I always use them as a canvas. It is an artistic search leading from the first draft to the finished object. Instinctively I add a new element to the canvas by sewing or scratching, by the incidence of light on the wax, for example.

Literature and music have always captivated me very much, they keep inspiring me to some of my creations. Sometimes I introduce staves and texts into my work. At one time I created a series of works inspired by a poem by Stefan Hertmans.

Will it ever end?

Never! I hope I can continue creating and exhibiting my works. Textile design is my life and more than a hobby: it is an inner urge that leads to the creation of my works!

Schatten vannin mensen

n 35

My name is: My age is:

Milca EremiaĚ sĚŒovaĚ

72 years

My passion or skills are:

Lace

How it started:

Oddly enough, I have no grandparents or ancestors who had developed a passion for bobbin lacemaking. In fact, I became aware of the handicraft in a prospectus of the Academy of Applied Arts in Prague. For some reason I enrolled, having learnt that embroidery and bobbin lacework were part of the curriculum. I am so glad I did enroll: lace has become my great passion.

Will it ever end?

It is so important that lace-making should be taught at a professional level. Mastering basic techniques is a must if you want to be creative and put your soul into lacework. Lace is more than a handicraft, a mere hobby or an amateur business. There is ample room for a creative drive, but basic techniques must never be forgotten!

36 n Schatten vannin mensen

My name is: My age is:

Iva Prošková

64 years

My passion or skills are:

Bobbin lace-mak-

ing, especially modern lace.

How it started:

I was eighteen when I attended the courses of bobbin lace for the first time (at ‘Strední Odborná Škola’, a college of technology). I graduated in torchon Lace, weaving, bobbin lace and embroidery.

After I had graduated I started as a teacher there.

Bobbin lace had become my great passion by then, and I soon came to master it.

Will it ever end?

I am self-employed under the name ‘Palickování’, meaning ‘bobbin lace’ in Czech. I like bobbin lacemaking, both for art’s sake and for the use in accessories and clothing. I publish (hand)books and a magazine, a solo project really, also called Palickování. As a teacher I try to impart my passion for and knowledge of various arts and crafts. We encourage the students to experiment with modern trends and techniques. Nobody knows if lace will still be used or worn in times to come, but the craft will certainly survive!

Lace-making demands intense concentration, and at the same time it is a way of leaving your daily hassles and worries behind Time for contemplation and spiritual enrichment is needed now and will be needed later.

Schatten vannin mensen

n 37

My name is: My age is:

Hana MizerovĂĄ

66 years

Bobbin lace-making in practice, while maintaining and disseminating the traditional craft to a wide audience.

My passion or skills are:

How it started:

It was a matter of course that from a very young age I learnt how to practise bobbin lace-making, as lace has been part of the family tradition for generations. First it was meant as a hobby, later I went to a lace-making school. This was not my first choice, however. I really wanted to attend a secondary school and later study economics, but this was impossible since my father disagreed with the political regime in Czechoslovakia. At the lace school I gradually learnt about bobbin lace: its techniques and design. Finally, in the sixties, I studied economics at the School of Economics.

Will it ever end?

The combination of bobbin lace and economics proved, after 1989, to be the basis for my life’s work: the Czech museum for bobbin lace of Prachatice. Since 1999 the museum has welcomed thousands of visitors from all over the world. In the museum they discover the history and techniques of bobbin lace dating back to the 17th Century, and there are samples of lace application in fashion and interior decorating. Finally they are invited to the Studio Hana Gallery, where lace designers (myself included) practise, exhibit and sell lace works.

I am quite convinced that the museum and the studio add greatly to the widespread public interest in the exquisite art of lace-making.

38 n Schatten vannin mensen

My name is: My age is:

Anna HalĂ­kovĂĄ

53 years

My passion or skills are:

Bobbin lace.

How it started:

As a child it was my dream to find somebody who could teach me bobbin lace. This proved to be extremely difficult as there were very few courses in lace-making. Only at seventeen could I start bobbin lace-making. Later, at the same school, I took up textile, specializing in bobbin lace and embroidery. At the time it was hard to find work as a bobbin lace-maker in Czechoslovakia. I had to accept all kinds of work as I was hardly able to make both ends meet. In the meantime my passion for bobbin lace never wavered.

Will it ever end?

Modern Czech lace used to be among the best in the world. These days the expertise that generations of bobbin lace-makers have built up is rapidly disappearing. That’s why I take part in projects that try to revive the ancient craft. We publish as often as we can, we make an inventory of data and divulge them on the internet. Teaching and experimenting with materials are crucial. A lot of new materials, colours and applications are available: modern bobbin lace-making poses a real challenge for the future!

Schatten vannin mensen

n 39

COLOFON SCHATTEN VAN n IN MENSEN Sporen van Kant – van Oost tot West is een initiatief van:

tapis plein vzw, Quartier Bricolé, Musea Brugge - Bruggemuseum, Kantcentrum, Erfgoedcel Brugge, Brugge Plus vzw, Stad Brugge, Kant in Vlaanderen vzw, Stedelijke Academie voor Schone Kunsten Brugge, stadsfestival Brugge Centraal, kantwinkel ’t Apostelientje …

Dit project kadert in het eye-openertraject SCHATTEN VAN n IN MENSEN over immaterieel cultureel erfgoed in Vlaanderen. Een initiatief van FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed, de erfgoedcellen van Aalst en Leuven, het Openluchtmuseum Bokrijk, stad Dendermonde en tapis plein vzw.

BEELDMATERIAAL n De foto’s op p 9 & 11 werden gemaakt door dr. Alan Govenar (copyright Alan

Govenar). De volgende fotografen stonden in voor de foto’s van de Schattendragers uit Vlaanderen en Tsjechië: p 13, 15, 17, 19: Tom De Visscher • p 21, 23, 25, 27: Peter Forsberg. Vlaamse documentaire: Stijn Van Acker • Tsjechische documentaire: Petra Hudcova • film Kant in Brugge: Cas Van Nieuwenhuyse & Stijn Calis.

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER n Jorijn Neyrinck • Sint-Jakobsstraat 36, 8000 Brugge TEKST n Karolien Delaere & tapis plein vzw: Ellen Janssens, Annelies Tyberghein, Jorijn Neyrinck

& Floortje Vantomme LAY-OUT n Evi De Smet • tapis plein vzw DRUK n Drukkerij Sint-Joris COÖRDINATIE n tapis plein vzw DANK AAN alle schatten uit Brugge en Centraal-Europa die je in dit boekje ontmoette. Alsook: Nico

Blontrock, Martine Bruggeman, Lothar Casteleyn, Magda De Craemer, Inge Dezutter, Sonia Domsch, Alan Govenar, Frank Gryspeerdt, Marc Jacobs, Ellen Loncke, Lydia Mertens, Rony Rotsaert, Steven Slos, Marianne Stang, Filip Soutaer, Geert Souvereyns, Alex Van der Beke, Aline Vandeplas, Tiny Vanheerswynghels, dienst cultuur, CVO Sint-Godelieve, De Werf, Kant Act, de ploeg van tapis plein vzw: Evi De Smet, Jorijn Neyrinck, Ellen Janssens, Annelies Tyberghein, Ellen Vandenbulcke en Floortje Vantomme BIJZONDERE DANK AAN Lydia Mertens van Kant in Vlaanderen vzw en Petra Hudcova.

Dit project kon tot stand komen dankzij de steun van het stadsfestival Brugge-Centraal, Brugge Plus vzw en het enthousiasme van cultuurbeleidscoördinator Steven Slos.

tapis plein vzw • publieke ruimte voor erfgoed Als landelijk expertisecentrum voor cultureel erfgoed wil tapis plein vzw bemiddelen voor een erfgoedpraktijk die mensen zin geeft in erfgoed. Het wil organisatoren van cultureel-erfgoedactiviteiten in heel Vlaanderen begeleiden bij het vinden van originele insteken en reikt methodieken en tools aan om het publiek actiever te betrekken. Via laboprojecten wil tapis plein antwoorden zoeken op actuele uitdagingen en zo bijdragen tot de verdere ontwikkeling van expertise.

Door zich in te schakelen in internationale netwerken tenslotte, wil tapis plein buitenlandse expertise vlotter laten doorstromen naar haar cultureel-erfgoedgemeenschap in Vlaanderen.

Sint-Jakobsstraat 36 . 8000 Brugge . 050 68 37 94 . 0473 38 19 07 info@tapisplein.be . www.tapisplein.be

Tapis plein vzw is erkend door de Vlaamse Overheid als landelijk expertisecentrum. Met de steun van de Vlaamse Overheid en de Stad Brugge.