Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ
Ένα γλέντι…
…και μία κηδεία
«Μπήκαμε στο χωριό (σ.σ. αναφέρεται στα “Δύο χωριά”) για να δούμε τα γιορτινά γεγονότα της πρώτης μέρας της νηστείας. Η μουσική και το γλέντι ηχούσαν σε όλη την κοιλάδα. Οι χωριανοί είχαν συγκεντρωθεί στις στέγες των σπιτιών, και πάνω σε αυτή την επίπεδη επιφάνεια χόρευαν ζωηρά. Στην Τήνο επιδιορθώνουν τις παλιές στέγες με κονιοποιημένη σκόνη από τούβλο που γίνεται λάσπη. Αυτό μετατρέπει τις στέγες σε πιο γερές και πολύ εύκαμπτες. Οι χορευτές είχαν ανεβάσει μια πέτρινη πλάκα, όπου άπλωσαν ένα άσπρο πανί για το γεύμα τους, που αποτελούνταν από ελιές, κρεμμύδια, ψωμί και κρασί σε ένα μεγάλο αμφορέα. Χόρευαν στο ρυθμό μιας τσαμπούνας και ενός καινούριου, για εμάς, οργάνου που λέγεται «μονοσάμπιλος» και φτιάχνεται από μικρή κολοκύθα με δύο καλάμια από τη μία μεριά και με ένα κέρατο αγελάδας από την άλλη. Η μουσική από αυτό το όργανο ήταν παράξενη και διαπεραστική, σαν εκείνη της γκάιντας ή της τσαμπούνας, η οποία σε αυτή την περίπτωση ήταν από δέρμα κατσικιού με όλο το τρίχωμα επάνω, ώστε όταν ο μουσικός άφηνε κάτω το όργανο έδειχνε σαν ζωντανό ζώο που παλλόταν εμφανέστατα».
«Συναντήσαμε την κηδεία ενός παιδιού. Τους νεκρούς εδώ τους πηγαίνουν στον τάφο με την κάσα ανοιχτή, χωρίς σκέπασμα. Δεν υπάρχει τίποτα πιο τραγικό για μια ελληνική οικογένεια από το θάνατο και την κηδεία. (…) Για να φτάσει κανείς στο νεκροταφείο έπρεπε να περάσει ανάμεσα από χωράφια. Για να κόψει ο κόσμος δρόμο πηδούσε τις ξερολιθιές και οι γυναίκες έτρεχαν με όλη τους τη δύναμη. Μπροστά πήγαινε ένα αγόρι με τον Εσταυρωμένο ψηλά σε ένα κοντάρι. Ξαφνικά ξέφυγε από το κοντάρι κι έπεσε πίσω από ένα φράκτη. Το ίδιο συνέβη και με το καπάκι της κάσας. Πίσω, δύο σκονισμένα φαναράκια με ένα αναμμένο κερί μέσα. Ακολουθούσαν οι ιερείς με τα κεντητά τους ράσα και τη μακρόσυρτη ψαλμωδία τους που έμοιαζε να βγαίνει βαθιά μέσα από τη ράχη τους. Σήκωσαν τη δύστυχη νεκρή που τρανταζόταν ολόκληρη. Την κρατούσαν με τα πόδια ψηλότερα και το κεφάλι προς τα κάτω. Φοβήθηκα ότι το σώμα θα γλιστρούσε έξω από την κάσα. Σε όλη αυτή την κηδεία υπήρχε κάτι το κωμικοτραγικό. Σου ερχόταν να γελάς και να κλαις μαζί». —Christiana Luth, 1846
—James Theodore Bent, 1885 τον Επίσκοπο Σύρου: «“ Έγινε στα αλήθεια θαύμα αυτήν τη φορά;”. “Μα φυσικά”, ήταν η απάντησή του. “Μα πώς; Τι ακριβώς έγινε;” τον ρώτησα. “Δεν μπορώ να σας απαντήσω με ακρίβεια” μου αποκρίθηκε. “Η Παναγία πάντα κάνει θαύματα. Κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει αυτό”». Η Bremer μάλλον αποφασίζει να μην τον κακοκαρδίσει και δεν επιμένει. Αφήνει την κατάνυξη στους άλλους και συνεχίζει τους περιπάτους της: «Το απόγευμα, συντροφιά με τη νέα μου γνωριμία, τον νεαρό Έλληνα, πήγα έναν μακρινό περίπατο πάνω στους λόφους στο εσωτερικό του νησιού, ακολουθώντας δρόμους από τους χειρότερους που μπορεί κανείς να φανταστεί. Ήμασταν υποχρεωμένοι να σκαρφαλώνουμε κατακόρυφα σε μικρούς ή μεγάλους βράχους. Παντού βρίσκαμε πάνω στο έδαφος άσπρα μαρμάρινα κομμάτια, μερικές φορές με όμορφες γαλάζιες φλέβες. Σκεφτόμουν πως όλο το έδαφος του νησιού βρίσκεται πάνω σε ένα βουνό από μάρμαρο». Ιδιαίτερη εντύπωση της κάνει η προκοπή των κατοίκων: «Όλοι οι λόφοι της Τήνου, ακόμη κι οι ψηλότεροι, φυτεύονται σε επίπεδα με αμπέλια, με την περίφημη ποικιλία μαλβαζία, καθώς και ελιές, σύκα και άλλους καρπούς του Νότου. Το νησί υπέφερε λιγότερο από όλα τα
26
άλλα ελληνικά νησιά κατά τον αγώνα της ανεξαρτησίας και είναι τώρα από τα πλουσιότερα των Κυκλάδων. Έχει 60 χωριά και πληθυσμό πάνω από 20.000 κατοίκους, που φημίζονται για την εργατικότητα, την καλή διάθεση και τα αγνά τους ήθη. (…) Κάθε χωριό έχει τον δικό του άγιο και κάθε άγιος έχει το ετήσιο πανηγύρι του, που συγκεντρώνει κατοίκους από κοντινά ή μακρινότερα χωριά, ακόμη και από τα γύρω νησιά. Κάθε σπίτι είναι ανοιχτό για τον ξένο». Πάντα μετρημένη και όσο μπορεί πιο αντικειμενική, η Bremer δίνει μια πολύ ενδιαφέρουσα εικόνα της Τήνου, αποφεύγοντας τις υπερβολές στις οποίες παρασύρθηκαν
άλλοι, μεθυσμένοι από τις ομορφιές της Ανατολής, περιηγητές («Οι κάτοικοι αυτού του νησιού είναι οι πιο φινετσάτοι και οι πιο έξυπνοι Έλληνες νησιώτες», M. le baron de Riedesel, 1802), αν και μερικές φορές γίνεται υπερβολικά αυστηρή. Όπως και αν έχει, χάρη στις μαρτυρίες ανθρώπων όπως εκείνη, η Τήνος του παρελθόντος παραμένει ζωντανή και παρέχει άφθονο υλικό στον ερευνητή που θέλει να τη γνωρίσει καλύτερα. Αν και γι' αυτό φρόντισαν περισσότερο εκείνοι που έζησαν στο νησί και που με σεβασμό διατήρησαν την κληρονομιά που τους άφησαν οι προηγούμενες γενιές, κληροδοτώντας, με τη σειρά τους, σε εμάς ένα ζωντανό μουσείο της αιγαιοπελαγίτικης παράδοσης.
«Τήνος. Χάρτες – Ενδυμασίες», Αικατερίνη Ν. Σαράφη, εκδόσεις Καστανιώτη και Διάττων
«Η Ελλάδα και οι Έλληνες την εποχή του Όθωνα», Fredrika Bremer, εκδόσεις Κάτοπτρο
«Η Νήσος Τήνος», Αλέξιος ντε Βαλόν (απόδοση Ζωή Ε. Ρωπαΐτου-Τσαπαρέλη), εκδόσεις Φιλιππότη
«Αρμενίζοντας – Πέντε ταξίδια στο Αιγαίο», Χριστιάνα Λυτ, εκδόσεις Ερμής
«Μια Σουηδέζα στην Ελλάδα του 19ου αιώνα», Στούρε Λιννέρ, εκδόσεις Προσκήνιο
«Μια Δανέζα στην αυλή του Όθωνα», Χριστιάνα Λυτ, εκδόσεις Ερμής