Tama teyxos partheniko by TAMA magazine

Τεύχος Παρθενικό | Καλοκαίρι 2013 | Η Ελεύθερη έκδοση της Τήνου

ομαδα

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Αναστασία Ψάλτη «Κατάγομαι από την Τήνο. Έφυγα για σπουδές Πολ. Μηχανικού αλλά επέστρεψα με όραμα και στόχους προσωπικούς και επαγγελματικούς. Διάλεξα να αναπτύξω την επιχείρησή μου στον τόπο μου με σκοπό να εξελιχθώ και εγώ μαζί του. Δεκατρία χρόνια μετά πιστεύω ακόμα στη συνέργεια και τη συνεργασία και όπως η εποχή ορίζει, η εταιρία μας εξελίσσεται σε τομείς που θα δώσουν προοπτική στα δρώμενα του νησιού. Είμαι χαρούμενη για την οικογένεια μου, το σύζυγο και τα δυο μικρά αγόρια μας που μεγαλώνουν σε έναν πραγματικά προικισμένο τόπο»

Έβελυν Φώσκολου Κάποτε οι συνθήκες της ζωής και οι προτεραιότητες της εκάστοτε χρονικής περιόδου με έκαναν να βλέπω αυτόν τον τόπο μικρό και φτωχό σε δραστηριότητες και ευκαιρίες. Οι εμπειρίες από τα ταξίδια και την διαμονή μου σε άλλες πόλεις και χώρες, με έκαναν να αλλάξω γνώμη, να εκτιμήσω τις ομορφιές του και να εκμεταλλευτώ τις σπάνιες ευκαιρίες που προσφέρει ώστε να συμβάλλω στην ανάδειξη του όπως και όσο ξέρω και μπορώ.

O Δημήτρης Καραΐσκος επισκέφτηκε με δισταγμό την Τήνο τον Ιούνιο του 1993, μετά από έντονες παραινέσεις φίλων του. Από τότε δεν έχει σταματήσει να την επισκέπτεται, να την αγαπάει και συνεχώς να την ανακαλύπτει. Το 2010 άφησε την Αθήνα για να κατοικήσει μόνιμα στον Τριαντάρο (δυστυχώς ξαναγύρισε στην Αθήνα), διοργάνωσε στο Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού το «1ο Μεσογειακό Εργαστήρι Ντιζάιν» και ίδρυσε με τον Γιάννη Βιδάλη το «Tinos Surf Lessons». Αγαπημένο του σημείο στο νησί είναι ο φάρος του Παπάργυρα.

Μάρα Δεσύπρη «Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου όλα τα καλοκαίρια των παιδικών μου χρόνων τα πέρναγα στο Νησί καθότι ο πατέρας μου κατάγεται από τα Δύο Χωριά. Συνεχίζω να έρχομαι και κάθε φορά ανακαλύπτω και κάτι καινούριο… με τρελαίνει ο αέρας και οι μυρωδιές της, το λιτό, σχεδόν δωρικό της τοπίο, οι Τηνιακοί… Είμαι ταγμένη!!!»

Ρέα Βιτάλη είπατε; Είστε από Τήνο; / Καμία σχέση. / Μα το Βιτάλη....../ Όντως. Το Βιτάλη «παίζει» στο νησί. Αλλά όχι. Καμία σχέση καταγωγής. / Τότε; / Στην Τήνο είμαι εξ έρωτος. Την ερωτεύτηκα. Κι έριξα άγκυρα. Τα τελευταία 10 χρόνια...Ο ίδιος και ο ίδιος διάλογος. Κι ωστόσο δεν με κουράζει ποτέ...ίσως γιατί μου δίνει την ευκαιρία να τονίσω εκείνο το «εξ έρωτος». Πόσα μπορείς να κάνεις για έναν έρωτα; Να παλέψεις με τ΄ «απαγορευτικά» μποφόρ του. Μια χαρά τα ταξιδεύω....Μέχρι τώρα. Σε όλα τα «Εξ έρωτος» λοιπόν!

Αριστείδης Κοντογεώργης

Πόπη Διάμαντάκου Κατέβηκα στο παλιό λιμάνι. Χειμωνιάτικη νύχτα. Μέχρι τότε προσπερνούσα το νησί καθοδόν γι άλλους κυκλαδίτικους προορισμούς. Δεν ήξερα. Ο ήλιος και η θέα από το χωριό το επόμενο πρωινό μού’κοψαν την ανάσα. Μεσημέρι και η Ελένη, στο «Κουτούκι» στο Τριαντάρο, μόλις είχε βγάλει το παστίτσιο. Δεν ήθελα τίποτε περισσότερο. Έμεινα. Ρίζωσα. Έτσι απλά. Η μαγεία ήρθε μετά. Και κρατάει ήδη 14 χρόνια.

Ρόζα Δελατόλα «Ανήκω στην κατηγορία των

Ο Κοσμάς Βίδος, αναντάμ μπαμπαντάμ Τηνιακός, γεννήθηκε (το 1967) και ζει μόνιμα στην Αθήνα όπου εργάζεται ως δημοσιογράφος, η μισή καρδιά του όμως (και κάτι παραπάνω) στο νησί βρίσκεται. Συγκεκριμένα στον Πύργο, το ονειρεμένο χωριό των παππούδων και των γιαγιάδων του, από όπου πηγάζουν οι πιο όμορφες αναμνήσεις του.

Νικολέτα Μακρυωνίτου «Πέρασα όλα μου τα καλοκαίρια στη Σύρο, στις αμμουδερές παραλίες της ανατολικής πλευράς του νησιού, χαζεύοντας την Τήνο. Ήμουν πάντα καλοφαγού γι’ αυτό και σπούδασα Οινολογία και Τεχνολογία Ποτών κι ύστερα μαγειρική στη σχολή Chef d’ Oeuvre. Έκτοτε αρθρογραφώ στα γαστρονομικά έντυπα της Καθημερινής, πατάω σταφύλια στην Οινοποιία Σύρου του συζύγου μου Νίκου Χατζάκη και επισκέπτομαι συχνότατα την Τήνο που δεν σταματά να με εκπλήσσει – κι όχι μόνο γαστρονομικώς»

Μάγια Τσόκλη «Γνώρισα την Τήνο πριν από 25 χρόνια, έναν Νοέμβριο τόσο άγριο, που μας κράτησε αποκλεισμένους λόγω απαγορευτικού κοντά μία εβδομάδα. Η υγρασία τρύπαγε τα κόκκαλα στην υπέροχη παλιά, πέτρινη οικεία του Κτικάδου που μας φιλοξενούσε, και ο αέρας λυσσομανούσε μέσα στα στενά, τρύπωνε στα εγκαταλελειμμένα σπίτια, τράνταζε τα μαρμάρινα υπέρθυρα. Για κάποιο ανεξήγητο λόγο, ένιωσα ότι επέστρεφα στον τόπο μου.»

Νίκος Κουρουτζής Πτατέρας μιας θυγατέρας άξιας, χειριστής της Αγγλικής και φίλος του λόγου γενικά. Κάτοικος Τήνου εδώ και ένα έτος, έχοντας πιάσει λιμάνι. Αγαπώ να αγαπούν αυτό που μου ζητούν να προσφέρω, εφόσον βέβαια δύναμαι. Σαν έχει κανείς να πει πολλά, είναι καλύτερο να σωπαίνει. {Ο Νίκος Κουρουτζής επιμελήθηκε όλες τις αγγλικές μεταφράσεις του περιοδικού μας}.

Φεύγοντας πριν χρόνια από την Τήνο για σπουδές, άφησα πίσω μου ένα νησί που ταλαντευόταν μεταξύ παράδοσης και «εκσυγχρονισμού», μεταξύ της απαράμιλλης καλλιτεχνικής κληρονομιάς και των νέων «αισθητικών» αντιλήψεων. Το αποτέλεσμα της «μάχης» αυτής, είναι σήμερα πιο ορατό και κρίνεται από τον κάθε επισκέπτη, ανάλογα με τα αισθητικά του πρότυπα.

Τηνιακο-αθηναίων, ήτοι γεννημένη και μεγαλωμένη στην Αθήνα που σε κάθε γιορτή και σχόλη (μα σε κάθε όμως!) πήγαινα στον τόπο καταγωγής των γονιών μου. Και συνεχίζω να πηγαίνω...γι’ αυτό και δεν καταλαβαίνω την ερώτηση των φίλων: «Που θα κανείς διακοπές;» «Μα στον Άγιο Ρωμανό φυσικά...».

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Δυο λόγια για το ΤΑΜΑ

οτέ δεν ξέρεις τι είναι αυτό που θα σε δέσει με έναν τόπο. Άλλες φορές είναι η μοιραία οικογενειακή ιστορία, άλλες πάλι, η τυχαία αποκαλυπτική συνάντηση μέσα στη διάρκεια της ενήλικης ζωής σου. Για όλους εμάς –επιχειρηματίες και δημοσιογράφους- που υπογράφουμε το ΤΑΜΑ, η Τήνος είναι ο τόπος της δικής μας αποκάλυψης, της δικής μας έμπνευσης και επιστροφής. Αυτήν την Τηνο σας παρουσιάζουμε, μέσα από το παρθενικό τεύχος της «ελεύθερης έκδοσης» που κρατάτε στα χέρια σας. Στην συνείδηση γενεών νεοελλήνων, η Τήνος συνδέθηκε με τη θρησκευτικότητα της. Ας κάνουμε τον σταυρό μας, γι αυτό! Ο ογκώδης προσκυνηματικός τουρισμός της Μεγαλόχαρης, απλώθηκε στη Χώρα και λειτουργώντας αποτρεπτικά για κάποιους, διέσωσε το υπόλοιπο νησί σε εποχές καθοριστικές για την πατρίδα μας, αφήνοντάς το αλώβητο από την κακώς εννοούμενη ανάπτυξη. Βοήθησε βέβαια και ο Βορέας, έξαλλος με την δολοφονία των παιδιών του στην Τήνο από τον Ηρακλή, απελευθέρωσε όλους τους ανέμους πάνω στο νησί. Η Τήνος έχει μια ενέργεια δικιά της. Την προσκυνάς ή την προσπερνάς. Για μας, η γοητεία κρύβεται στην ενδοχώρα, στη Φύση, στα 45 εξαιρετικά διατηρημένα χωριά, στα πέτρινα κελιά, τα κατικιά, τις πεζούλες, τα μαντριά με τους κεντρικούς μονόλιθους, στις λεπτομέρειες που κρύβουν οι περιστερεώνες, στα δεκάδες χειροποίητα μονοπάτια που ακολουθούν αρχαίους αγροτικούς δρόμους μέσα σε απρόσμενα τοπία. Βρίσκεται στον Πετριάδο, στα κάθετα βράχια του Εξώμβουργου, στα άγρια κύματα της Μεγάλης Κολυμπήθρας. Η γοητεία, αλλά και το μυστήριο, βρίσκεται στη Τέχνη, στους γλύπτες, τους ζωγράφους, τους διανοητές που γέννησε ή που υιοθέτησε το νησί, βρίσκεται στην πληθώρα πολιτιστικών επιλογών ποιότητας που προσφέρει, συγκεντρώνοντας έναν εντυπωσιακά πολυάριθμο και ένθερμο κοινό. Η γοητεία κρύβεται στις γεύσεις, στα εξαιρετικά προϊόντα που παράγονται διακριτικά στο χώμα της αλλά και στις νέες, καινοτόμες παραγωγικές προσπάθειες που φανερώνουν μια δυναμική κοινωνία. Η γοητεία βρίσκεται στην Πίστη των ανθρώπων, στα τάματα των προσκυνητών, στις προσευχές ορθοδόξων και καθολικών, στις ανάλαφρες μορφές των μοναχών της Παναγίας των Αγγέλων και στην πνευματική εγρήγορση που προκαλούν οι βοριάδες. Αυτό είναι λοιπόν το πρώτο τεύχος του ΤΑΜΑ. Σας το παραδίδουμε, σαν μια πρώτη γεύση του νησιού. Καλά να είμαστε, έχουμε ακόμη τόσα πολλά να σας πούμε και να σας δείξουμε… Υ.Γ. Το ΤΑΜΑ πραγματοποιήθηκε με την οικονομική συνεισφορά μιας ομάδας ανθρώπων που επιχειρούν στην Τήνο, έχοντας ένα συγγενικό όραμα για την ανάπτυξή της. Οι δημοσιογράφοι και οι φωτογράφοι πρόσφεραν τον χρόνο τους, τα άρθρα τους και τη δουλειά τους εθελοντικά, υποστηρίζοντας έτσι έμπρακτα το εγχείρημα. Ένα θερμό ευχαριστώ σε όλους Να ευχαριστήσω ιδιαίτερα την Αναστασία Ψάλτη που πίστεψε στην ιδέα του ΤΑΜΑ και ανέλαβε επιχειρηματική δράση μεταβάλλοντάς την ιδέα σε πραγματικότητα. Να ευχαριστήσω για τον πολύτιμο χρόνο που αφιέρωσαν μέσα στις καλοκαιρινές διακοπές τους στην «λάντζα» -όπως λέμε στην δημοσιογραφική γλώσσα- του τεύχους, τη Ρέα Βιτάλη και την Πόπη Διαμαντάκου. Να ευχαριστήσω επίσης τους γραφίστες μας, τον Δημήτρη, τον Νίκο, τον Γιάννη και την Αιμιλία για το χαμόγελο και την υπομονή τους όπως και την οικογένειά μου, τον γιο μου και τον σύντροφό μου που ανέχτηκαν τόση καλοκαιρινή απουσία… Μάγια Τσόκλη

ou never know what binds you to a place. It may be a turn-of-fate family story or an accidental meeting of revelation in the course of your adult life. For all of us, entrepreneurs and journalists, who sign Tama, Tinos is the land of our own revelation, our own inspiration and return. This is the side of Tinos we have tried to show you with the very first issue of the “free edition” you have in hand. In the conscience of generations of modern Greeks Tinos has always been seen as a place of religious pilgrimage. Thank God for that! For the huge number of pilgrims visiting Her Holy Grace at the capital, Hora, has kept the rest of the island at a safe distance from modern ‘development’. Tinos has its very own energy. You will go down on your knees and prostrate or you will skip it. To us, all the fascination is hiding in the inland, in Nature, in its 45 extraordinary villages, in its stone huts, cottages, corrals with the menir-like central column for support, in the details the pigeon houses reveal, in the tens of man-made paths that follow the tracks of ancient farm lanes in breathtaking landscapes. It is also found in Petriados, near Volax, in the upright rocks of Exombourgo, in the roaring waves of Megali Kolimbithra. Charm coupled with mystery are found in Art, in the sculptors, painters and literati who were born here or were adopted by the island, and in a plethora of cultural choices of high quality this island offers, gathering an impressively dense and zestful public. Fascination is found in tasty foods, in the splendid local products that grow discreetly on its soil, but also in all the novel productive attempts, revealing a dynamic society. Allure is found in people’s Faith, in pilgrims’ ex votos, in the prayers of both Orthodox and Catholic, in the airy figures of the nuns of Mary of the Angels and, of course, in the spiritual awakening caused by the northern winds. So this is the first issue of TAMA. We hereby hand it to you as a first taste of the island. In the fullness of time we definitely have much more to tell you and show you… P.S. TAMA has been brought to life due to the financial support of a group of business people living and working in Tinos. They see eye to eye selflessly and take careful steps towards a mild form of tourism development. The journalists and photographers offered their time, articles and work voluntarily, supporting the operation in deed. I owe a big ‘thank you’ to each and every one of them. I would also like to thank Anastasia Psaltis who embraced the idea of TAMA and, by overtaking business action, turned the idea into reality. Let me thank Rea Vitalis and Popi Diamantakou for their precious time amidst their summer holidays, as they both did all the “dishwashing” work in the journalists’ language. Also, I would like to thank οur graphic designers, Dimitris, Nikos, Yiannis and Aimilia for their smile and patience, leaving last but not least my family, my son and my life partner who tolerated my absence this summer…

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Περιεχόμενα

Τεύχος Παρθενικό

5 5 10 15 20 22 27 30 36 38 42 44 46 50 60 2

Από ψηλά Το Τάμα Για την Παναγιά της Τήνου Έρχονται οι… Θεσσαλονικιές! Οι Καθολικοί της Τήνου και «η Παναγιά του Βρυσιού» 15αύγουστος «Πρέσβειρα» της Τήνου σε μπουκάλι Τυράκι από τον τόπο σου! Επιστροφή στο μέλλον Μίλα μου για μέλι Ο πεισματάρης κύριος Φόνσος Απόσταγμα Αιγαίου Κουζίνες της Τήνου Η Θωμαή στη Χώρα των θαυμάτων

66 69 72 78 80 82 84 87 87 88 92 94 96 98

Ο Δημήτρης στο παζάρι Μουσείο Μαρμαροτεχνίας Τα Ίχνη του Κώστα Τσόκλη Φεστιβάλ Τήνου 2013 Πολιτιστικό Ημερολόγιο Η Τήνος του Αλέξανδρου Ίσαρη Σαράφη Αικατερίνη Τήνος, η αντι-Μύκονος In The Deep Midwinter Αριστείδης Κοντογεώργης: ο επίμονος φωτογράφος H τέχνη της αναστάσης Ron Walkey Χώροι φιλόξενοι, Αιγαιακοί Η Τήνος της Ρέας Βιτάλη

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Παραγωγή-Εκδοση

Αναστασία Ψάλτη & Συνεργάτες Μηχανικοί Ο.Ε. 25 Μαρτίου, Τήνος, Κυκλάδες, Τ.Κ. 84200, Τ/ 22830 23650 Φαξ/ 22830 22441

Διευθύντρια Σύνταξης Μάγια Τσόκλη

Creative & Art Directors Δημήτρης Καραΐσκος & Some Think Creative Group

Συντακτική Ομάδα

Ρέα Βιτάλη, Πόπη Διαμαντάκου, Κοσμάς Βίδος, Δημήτρης Ξανθούλης, Ρόζα Δελατόλα

Στο τεύχος συνεργάστηκαν Πατέρας Μάρκος Φώσκολος, Ζέφη Ποτήρη, Λώρη Κέζα, Σεραφείμ Φυντανίδης, Daniel Howden

Φωτογραφίες

Έβελυν Φώσκολου, Μάρα Δεσύπρη, Αριστείδης Κοντογεώργης

Εικονογραφήσεις Δημήτρης Καραΐσκος

Διαφήμιση

Αναστασία Ψάλτη

Γραμματεία

Ρόζα Δελατόλα

Μεταφράσεις

Νίκος Κουρουτζής

Εκτύπωση:

100 Ο Κάρολος Μέρλιν 101 102 104 105 106 108 110 112

σε πρωτο πρόσωπο Οι Αέρηδες Τάμα στο κύμα Climb Exomvourgo Η Τήνος υποβρυχίως Μαμά ξύπνα! Τι θα κάνουμε σήμερα; Η Ρόζα και η ουρά της σαύρας Αέρας και στην Επιχειρηματικότητα της Τήνου Τα χρήσιμα τηλέφωνα της Τήνου

Μπάξας Α.Ε. | Τ/ 210 6255750

www.facebook.com/ tamamagazine

105

tamamagazine@hotmail.com

Φωτογραφία εξωφύλλου: Έβελυν Φώσκολου

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Χωριό Κάμπος

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Από ψηλά Φωτογραφίες: Αριστείδης Κοντογιώργης, Νικόλαος Σαράφης

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Παραλία Λιβάδα

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Χωριό Λουτρά

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Αρχαιολογικός Χώρος Κιόνια

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Κάμπος Κώμης Καλλονής

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Το Τάμα 10

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ταν από τις πρώτες εικόνες που κατέγραψα στην Τήνο. Όλα εκείνα τα τάματα… Τόση ποικιλία ευχών… Μελών σώματος. Τόσα αποτυπωμένα «παρακαλώ» και «ευχαριστώ» σε ασήμι και χρυσό. Και παράλληλα τόσοι διάλογοι που καταγράφονται κάθε ώρα και στιγμή στο δρόμο της Παναγίας. Διάλογοι που οι περισσότεροι πονάνε, αλλά μερικοί φέρνουν και χαμόγελο, μπορεί και γέλιο. Έτσι παρακολουθείς, την ίδια χρονική στιγμή το μικρό αγοράκι (που ποτέ δεν θα ξεχάσω) να λέει στον καταστηματάρχη «κάτι για αιμοπετάλια έχετε;»… Μια σταλιά αγοράκι… Αλλά ακούς και το θυμό μιας γυναίκας να ξεσπάει αφάνταστα εκνευρισμένη, στον ίδιο καταστηματάρχη «τούτο είναι δεξί! Αριστερό ποδάρ σ’είπα. Αριστερό!». Η Τήνος των πολλών εικόνων και αντιθέσεων. Ωστόσο όλες μα όλες ιερές…Όσο η πίστη αλλά και ο σεβασμός που οφείλουμε στων ανθρώπων την Πίστη. Τα τάματα σέρνουν αιώνες στο διάβα τους. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν αναγκαίο να εκφράσουν τις ευχαριστίες τους, κυρίως στις θεότητες που τους βοηθούσαν να γίνουν καλά, μετά από κάποιο πρόβλημα υγείας που αντιμετώπιζαν. Ο Ασκληπιός, αυτός ο νέος, μάλλον Θεός, που συμμετείχε σε διάφορες εκστρατείες ως ηγέτης του στρατού, πέθανε ο ίδιος, ένοιωσε τον πόνο και τον θάνατο και εμφανίστηκε ξανά επί της γης μετά την «επιφάνειά του». Τον θεωρούσαν λοιπόν τον πλέον κατάλληλο για να τους θεραπεύσει καθώς είχε «ευήκοον ους». Οι ασθενείς περιέγραφαν την ανάρρωσή τους και εκθείαζαν τον θαυματουργό τρόπο που οι «Ασκληπιάδες», δηλαδή οι ιερείς-γιατροί, τους θεράπευαν αφού συνδέονταν πνευματικά, μέσω ονείρου, με τον Ασκληπιό, που τους βοηθούσε να βρουν τον τρόπο θεραπείας και να τον εφαρμόσουν στα Ασκληπιεία-Ιατρεία. Η ευχαρίστησή τους αλλά και η ευγνωμοσύνη τους, εκφράζονταν με τάματα, που επεξηγούσαν με το αποτύπωμά τους τη φύση της ασθενείας τους. Χέρια, πόδια, γυναικεία στήθη, κεφάλια για πονοκεφάλους αλλά και για φαλακρούς άνδρες…Τι αγώνα έχει κάνει η ανθρωπότητα για τη φαλάκρα! Αφτιά, μάτια, φαλλοί και αιδοία είτε για ανικανότητα, είτε για ερωτική επαφή, είτε για γέννηση παιδιού. Αλλά και περίεργα αφιερώματα όπως μια πλεξούδα γυναίκας, γάτες, σκύλοι και άλογα για ιππείς. Βεβαίως αφιερώματα-τάματα μπορούν να θεωρηθούν και αυτά που βρίσκονται στην Ολυμπία και στους Δελφούς και φανερώνουν κάποια ευχή που πραγματοποιήθηκε μετά από τρικυμία, λοιμό ή και πόλεμο όπως για παράδειγμα τα αφιερώματα των Αθηναίων στους Δελφούς μετά τη μάχη του Μαραθώνα. Όταν ο Χριστιανισμός αντικαθιστά την παγανιστική θρησκεία, η εκκλησία, ενσωματώνει τα έθιμα με τα τάματα και υιοθετεί την ιερή συνήθεια των ανθρώπων που παλεύουν διαχρονικά με την καθημερινότητα και τις αντιξοότητες της ζωής. Ο Κ. Ρωμαίος, στις αρχές του 19ου αιώνα, γράφει για τα τάματα «Πρόκειται περί των εκ λεπτών, αργυρών ελασμάτων κατασκευαζομένων εκτύπων ή εγχαράκτων εικόνων ποδιών ή μελών του ανθρωπίνου σώματος ή ζώων, των αναρτωμένων κατ’ ευχήν (τάμα) εις τα εικόνας των εκκλησιών, μάλιστα δε τας εικόνας της

Της Ρέας Βιτάλη Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Παναγίας, εις ένδειξιν ευγνωμοσύνης δια την θεραπείαν αυτών.». Ο Γ. Πολίτης σχολιάζει εξηγώντας τα τάματα «Της κοινότητος των σπουδαιοτάτων συναισθημάτων των ανθρώπων δηλαδή εκ της νόσου άλγους, του φόβου προ του θανάτου και της χαράς δια την απαλλαγήν από τούτων….». Ο άνθρωπος με την προσφορά του ζητάει μια ευνοϊκή συμφιλίωση με τα άγνωστα στοιχεία που είναι υπεύθυνα για τη δυστυχία του. Ο παθών βιάζεται να ανταποδώσει το θαύμα κι έτσι βάζει το τάμα. Το αφιέρωμα δείχνει την εκπλήρωση μιας ευχής σε αντάλλαγμα μιας χάρης που ζητήθηκε ή που συνέβη. Το

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

τάμα παίρνει χαρακτήρα αναμνηστικό για να θυμίσει το γεγονός και γίνεται μια αυθόρμητη προσφορά δωρεάς και ευλάβειας. Πολύ ενδιαφέροντα επίσης είναι τα τάματα των ναυτικών και των οικείων τους. Το πρώτο ναυτικό τάμα που γνωρίζουμε, είναι στην Εύβοια και αποδίδεται στον Αγαμέμνονα που σκάλισε σχέδιο των πλοίων του για να ευχαριστήσει και να ζητήσει έμμεσα την εύνοια του Ποσειδώνα πριν φύγουν για την Τροία. Πολλές μιμήσεις πλοίων έχουμε στον κυκλαδικό, στο μινωικό και στον μυκηναϊκό πολιτισμό, παράδοση που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας με αφιερώματα των ναυτικών στην Παναγία της Τήνου. Αξίζει να τα παρατηρήσετε στην εκκλησία έτσι καθώς «αρμενίζουν» στο ταβάνι της κρεμασμένα από αλυσίδες. Ασημένια καράβια που μαρτυρούν τον αιώνιο φόβο για το υγρό στοιχείο και το θεριό της φύσης με όλους τους κινδύνους που επιφυλάσσει. Στο Βυζάντιο η ποικιλία των αφιερωμάτων προεκτάθηκε. Στα αφιερώματα πλέον συμπεριλαμβάνονταν ο άρτος, το λάδι, πολυτελή κοσμήματα, υφάσματα και εικόνες. Τα τάματα ήταν αρχικά ξύλινα ή από κερί. Με την εισαγωγή όμως των μεταλλικών ταμάτων εφαρμόστηκε η τέχνη του «πρεσαριστού» δηλαδή με καλούπια αναπαράγεται το ίδιο σχέδιο πολλές φορές σε χαμηλές τιμές. Έτσι δίνεται η δυνατότητα σε όλους να τα αγοράζουν με μεγάλη ευκολία. Τα τάματα υποδεικνύουν και τις απαιτήσεις των ανθρώπων και στιγματίζουν και την εκάστοτε

εποχή. Προστέθηκαν λοιπόν εκτός από ανθρώπινα μέλη και στέφανα, αυτοκίνητα, αντικείμενα, σπίτια, λέξεις «ευχαριστώ». Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν και τα εικονοστάσια των δρόμων που οι αφιερωτές τοποθετούν ή κατασκευάζουν σε ένδειξη ευγνωμοσύνης μετά τη σωτηρία τους από τροχαίο ατύχημα. Θεωρείται ότι τα περισσότερα τάματα, μεταξύ των δυο φύλων, τα κάνουν γυναίκες. Και είναι μέρες που ο δρόμος της Παναγίας πραγματικά, γυναικοκρατείται. Όπως και νά ‘χει ο πόνος, η δυστυχία, το αδιέξοδο, η ευγνωμοσύνη ή η απόγνωση δεν καταμερίζονται σε φύλα. Τα τάματα αποτελούν εξιλέωση, ανάμνηση, προσφορά αλλά και απλή ευλάβεια των ανθρώπων δια μέσου των αιώνων προς τα θεία. Στο δρόμο της Παναγίας καθώς τα κουνάει το αεράκι ή ο δυνατός αέρας, μοιάζουν με χαιρετισμούς ανθρώπων. Σημαιάκια θνητών που παλεύουν, γνωρίζοντας την θνητότητά τους. Και ίσως η απίστευτη ενέργεια των «παρακαλώ» και των «ευχαριστώ» τους σκορπίζεται στον αέρα. Γι αυτό πισωγυρνάει με τόσο ένταση. Ευχαριστούμε θερμώς την αρχαιολόγο Μάχη Καρανίκη για τα στοιχεία που μας έδωσε και που συνέλεξε από τα 1.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους ()εκδοτική Αθηνών

Τάματα και Σύμβολα Λαών, Νίκος Παπαγεωργίου, Αθήνα 2011, Εκδόσεις ΠΕΡΠΙΝΙΑ

Λαογραφικά Σύμμεικτα, Ν.Γ Πολίτου, Λαογραφική Επιθεώρησις, 1912

TAMA T

inos: an abundance of images and contrasts. Yet, all so sacred! As sacred as the respect we owe to Faith in its own right. Tamata (plural for Tama, a form of votive offering or Ex-voto) date back to antiquity. Ancient gods were flattered by the mortals’ offerings and were thought to compensate them with acknowledgement. The story went on in post-Christian years. The Church allowed the faithful, who were always in need to ingratiate themselves with God mainly for healing reasons, to offer ex- votos to any Holy icon in any temple. Initially they used to be made of wood or wax, whereas at present time they are usually metal foils with various engravings, depending on the occasion. One can see them flooding holy icons or hanging from all around inside a temple. Other offerings can be bread, olive oil, jewels or icons. They indicate elation, remembrance, or merely piety on the part of believers towards the divine. Above all though, perishable human nature seeks consolation; for mortality is a priori the greatest fear of them all!

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Για την Παναγιά της Τήνου Όλα ξεκίνησαν από τα όνειρα της μοναχής Πελαγίας, όταν, σε στιγμή ηρωική για το έθνος των Ελλήνων, την εποχή της επανάστασης του 1821 είδε στον ύπνο της την Παναγιά να την προστάζει να ψάξει να βρει την εικόνα της... Κείμενο: Πόπη Διαμαντάκου Φωτό: Μάγια Τσόκλη

ίσαι δεν είσαι θρήσκος, κερί στην Παναγιά της Τήνου ανάβεις. Ακόμη κι αν δεν βρέθηκες στο νησί γι’ αυτό. Ακόμη κι αν εκείνα που σε μάγεψαν στην αρχή ήταν το τοπίο, τα χωριουδάκια, οι περιστερεώνες, η θάλασσα και κάτι Άλλο. Το ξέρεις από την πρώτη στιγμή ότι είναι και κάτι Άλλο. Το νιώθεις. Φιλόξενο και ανεξήγητο. Γι’ αυτά τα ανεξήγητα έφτιαξαν οι άνθρωποι τα τελετουργικά τους. Να τα τιμούν. Να ισορροπεί η ψυχή τους. Γι’ αυτό πας να ανάψεις κερί. Να τιμήσεις το αίσθημα που σου γεννά ο τόπος. Την είδα καθώς ανηφορίζαμε για τον ναό. Βλέπεις πολλούς. Άλλοι στα γόνατα, άλλοι έρπουν με την κοιλιά, άλλοι ξυπόλυτοι. Έχεις ακούσει και ιστορίες για παράξενα τάματα. Το τάμα εκείνης μου φάνηκε από μόνο του μια τραγική αφήγηση. Πολύ νέα. Πολύ όμορφη. Ανέβαινε την ανηφοριά γονυπετής. Δεν ήταν μόνη. Στην πλάτη της, καβάλα, ισορροπούσε ένα μωρό, τριώντεσσάρων χρόνων. Δίπλα τους προχωρούσε αργά, σε ετοιμότητα, μήπως χρειαστεί να βοηθήσει ένας άνδρας επίσης πολύ νέος. Προφανώς ο πατέρας. Εκείνη όμως, παρά την δύσκολη στάση του σώματός της, την άβολη κίνηση στα τέσσερα στην απότομη ανηφοριά, που έκαναν την ισορροπία του παιδιού στην πλάτη της σχεδόν αδύνατη, κατάφερνε να το συγκρατεί δίνοντας στο σώμα της μια σχεδόν απόκοσμη ελαστικότητα. Έβλεπα την πλάτη της νά ‘χει μετατραπεί σε μαλακή φωλιά για το μωρό της, ενώ την ίδια στιγμή τα πόδια της, τσακισμένα στα δυο, έμοιαζαν με γερά, σαν από σίδερο έμβολα που δεν έχαναν στιγμή τον ρυθμό και την δύναμη της κίνησής τους.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Που και που, ο πατέρας δίπλα άπλωνε τα χέρια με φροντίδα προς το μωρό μην τυχόν και γλιστρήσει. Δεν χρειαζόταν. Με έναν τρόπο μαγικό το κρατούσε εκείνη, η μάνα, γαντζωμένο πάνω της, σαν νά ‘ταν δεμένο. Τα δεσμά της αγάπης. Του καημού της. Η δύναμη του τάματος. Ποιος ξέρει; Ποιος μπορεί να πει; Ήταν αδύνατον να ξεκολλήσω τα μάτια μου από πάνω τους. Στην αρχή από περιέργεια. Προσπαθούσα να μαντέψω το τάμα. Ίσως μια δύσκολη εγκυμοσύνη. Ίσως μια ασθένεια της μάνας. Ίσως του παιδιού. Αυτό το τελευταίο με λύγισε. Κατέφυγα σε μια σκέψη πιο ανάλαφρη από δική μου ανάγκη- να το πω κυνικό αυτοματισμό; Ίσως να ήταν απλώς οικογένεια θρησκόληπτων που βρήκε αυτό τον ακραίο, κάπως θεατρικό τρόπο να εκφράσει την πίστη της. Δεν μου ταίριαζε. Τους ακολουθούσα στον αργό ρυθμό τους, σαν να με είχε μαγνητίσει η απελπισμένη δύναμη της μάνας, η αφύσικη σοβαρότητα του μωρού, καθώς κρατιόταν καβάλα στην πλάτη της, η ανήσυχη φροντίδα του πατέρα. Η περιέργειά μου έγινε αγωνία, αν θα τα καταφέρουν να ανέβουν τα σκαλοπάτια της εκκλησιάς, τι θα γίνει όταν θα φτάσουν στην εικόνα της Παναγιάς. Μπήκα στον ναό μαζί τους. Ήταν η δική μου πρώτη φορά. Μισοσκόταδο μετά τον εκτυφλωτικό ήλιο. Τα κεριά. Η εικόνα. Την είδα που ξέσπασε σε κλάματα. Γονατισμένη μπροστά στην εικόνα της Παναγιάς. Με το μωρό πάντα καβάλα στην πλάτη. Έκλαιγε γοερά και κάτι ψιθύριζε. Βούρκωσα. Πνίγηκα από την ένταση του πόνου τους. Κοίταξα γύρω μου. Από το ταβάνι κρέμονταν πλήθος αντικείμενα-σύμβολα ανθρώπινων ελπίδων, καημών, φόβων, επιθυμιών. Ένιωσα την ατμόσφαιρα, οικεία και σπάνια. Πολύτιμη και σεβάσμια. Ίδια σε όλους τους χώρους όπου έχει συσσωρευτεί αιώνες ο ανθρώπινος πόνος και η ελπίδα για ζωή. Χίλιες και βάλε παρόμοιες σκηνές αφηγούνται ντόπιοι και επισκέπτες. Και θαύματα, που έγιναν μπροστά στα μάτια τους. Ήταν η δική μου πρώτη φορά στην Παναγιά. Και κατάλαβα. Δεν έμαθα την αληθινή ιστορία των πρωταγωνιστών στο δικό μου μονόπρακτο μύησης. Τους είδα να φεύγουν πιασμένοι από το χέρι, το παιδί ανάμεσά τους και μου φάνηκαν οι φιγούρες τους ανάλαφρες. Μπορεί η ιδέα μου. Μπορεί η ελπίδα μου. Ανθρώπινη. Αυτά τα ανθρώπινα ίσως ζητάει η πίστη να τα βρει σε χώρους συμβολικούς και ακριβώς γιατί είναι ανθρώπινα είναι και θεϊκά. Εκείνη ήταν η δική μου πρώτη φορά, η πρώτη μύηση στο μυστήριο της πίστης, η πρώτη είσοδος στο ναό-σύμβολο, η πρώτη, αληθινή γνωριμία με την δύναμη του Τάματος. Τα υπόλοιπα είναι κράμα ιστορίας και μύθου, που μου τα αφηγήθηκαν, τα διάβασα, τα αναζήτησα, ψάχνοντας να ερμηνεύσω κι εγώ το Άλλο, που αναδύει η ατμόσφαιρα του νησιού. Μπορεί περισσότερο μύθου στην αρχή, που όμως είναι τέτοια η ανθρώπινη ανάγκη γι’ αυτόν ώστε καταλήγει να γίνεται η αφορμή της ιστορίας. Απ’ τα όνειρα ξεκίνησε και η ιστορία της Παναγιάς. Της εικόνας, της εκκλησιάς, του συμβόλου της πίστης, του συμβόλου ενός τόπου, του τρόπου του να ζει, να επιβιώνει και να συμβιώνει, να αφομοιώνει και να εξελίσσεται, να υπάρχει. Απ΄τα όνειρα μιας μοναχής

και τι σύμπτωση, σε εποχή ηρωϊκή για το έθνος των Ελλήνων, πάνω στον ξεσηκωμό του ΄21. Ήταν πλέον εβδομηντάχρονη η αφοσιωμένη στον Θεό από τα μικράτα της Πελαγία (κατά κόσμον Λουκία), όταν ονειρεύτηκε κυρά, λαμπερή και χρυσοστόλιστη σα βασίλισσα να την προστάζει τι θα πράξει και με ποιους και μάλιστα με ονοματεπώνυμα. «Τρέξε, της είπε, στο χωράφι του Δοξαρά, στη Χώρα της Τήνου με τον Σταματέλο Γκαγκάδη να βρείτε την εικόνα μου και να χτίσετε το σπίτι μου». Ο μύθος θέλει την Πελαγία συνεσταλμένη και εξ αυτού του λόγου να μην λέει κουβέντα για το όνειρό της στην αρχή. Εξ ου και οι επισκέψεις του οράματος συμπλήρωσαν τις τρεις, δηλαδή τον μαγικό αριθμό των μεγάλων θαυμάτων, μέχρι να πληροφορήσει η 70χρονη μοναχή την ηγουμένη της για τα καθέκαστα. Εκείνη την προέτρεψε να πράξει σύμφωνα με τις εντολές της κυράς των οραμάτων της, που φυσικά ήταν η Παναγιά και το όνειρο άρχισε να γράφει την ιστορία του τόπου. Καλεί ο μητροπολίτης Γαβριήλ τους ντόπιους να συνδράμουν στην έρευνα για την εικόνα. Ενθουσιασμός. Είχαν ανάγκη την ελπίδα. Αρχίζουν οι ανασκαφές τον Σεπτέμβριο του 1822, αλλά δεν βρίσκονται παρά δυο σειρές ερείπια, του ναού του Διονύσου και του ναού του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου. Τι σύμπτωση κι αυτή να είναι στον τόπο του οράματος της μοναχής Πελαγίας τα στρώματα της ιστορίας το ένα πάνω στ’ άλλο! Και οι θρησκείες το ίδιο, να κρύβεται η κάθε μια με ολόκληρη την εποχή που την δημιούργησε κάτω από την άλλη την καινούργια, που ήρθε να την αντικαταστήσει και οι κόσμοι τους να μοιάζουν διαφορετικοί και εχθρικοί, ο ένας να εκτοπίζει τον άλλον, τον προηγούμενο. Ίδια μόνον πάντα η ανθρώπινη ανάγκη για πίστη. Τέλος πάντων, παρά τα οράματα και τα σκαψίματα η εικόνα δεν βρέθηκε αμέσως. Δυο μήνες προσπαθούσαν οι Τηνιακοί και στο τέλος, όπως πάντα συμβαίνει, το ίδιο στους μύθους όπως και στην αληθινή ζωή, έγινε στόχος χλευασμού η μοναχή Πελαγία. Ονειροφαντασμένη την αποκαλούσαν, άφησαν και τις αξίνες και όλα έδειχναν ότι ο ελληνορθόδοξος χριστιανισμός δεν θά ‘χει το σύμβολο που ήλπισε να οδηγήσει τον αγώνα της αναγέννησής του. Αλλά η Παναγιά έστειλε θυμωμένη τα μηνύματά της. Αρρώστησε η σύζυγος και η αδελφή του Καγκάδη, που εκείνη είχε υποδείξει, με το ονοματεπώνυμό του ως αρχιεργάτη των ανασκαφών και εκείνος, συναισθανόμενος ότι είχε αφήσει χρέος ύψιστο ανεκπλήρωτο ανέλαβε δράση. Έπεισε μητροπολίτη και συντοπίτες να ξαναπροσπαθήσουν και μετά από περιπέτειες, καθυστερήσεις που λίγο έλειψε να σταματήσουν και πάλι το έργο, μεσημέρι της 30ης Ιανουαρίου του 1823 βρίσκεται η εικόνα. Πρώτα η μισή, μόνον ο Άγγελος και μετά και η υπόλοιπη. Ήταν ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Όλα κατ’ ευχήν. Το μήνυμα ήταν σαφές και διαδόθηκε ταχύτατα σε ολόκληρο το ξεσηκωμένο γένος. Η Παναγιά ήταν στο πλευρό των Ελλήνων και Ευαγγελιζόταν νίκη. Δίκαιος ο αγώνας τους. Να πως ο μύθος συναντά την ιστορία με πανίσχυρο συνδετικό υλικό τους την ανθρώπινη πίστη.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Όλα έγιναν όπως έπρεπε. Συνωστισμός οπλαρχηγών στο νησί. Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Νικηταράς και Μακρυγιάννης σπεύδουν να προσκυνήσουν την εικόνα. Έτσι η δική τους ανδρεία να εμβαπτιστεί στη θεία χάρη του ιερού συμβόλου της Ορθοδοξίας, της Μάνας, της Παναγιάς και η εικόνα της να αναγορευτεί σε σύμβολο της νίκης, ενισχύοντας εκείνη την απαραίτητη στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες πεποίθηση των εξεγερμένων ότι ο Θεός είναι μαζί τους. Πως θα μπορούσε να μην είναι; Μετά την εύρεση της εικόνας έπρεπε να χτιστεί το «σπίτι» της Παναγιάς, όπως η ίδια είχε ζητήσει. Όραμα και πραγματικότητα συναντιούνται σε μια κολοσσιαία προσπάθεια αφού χρήματα για ένα τέτοιο έργο δεν υπήρχαν. Τα μάρμαρα έρχονται από τη Δήλο. Ντόπιοι δουλεύουν σκληρά, συχνά χωρίς αμοιβή. Έρχονται δωρεές από την Ελλάδα και από τον ελληνισμό εκτός αυτής. Πρώτα, ως το 1832, χτίζεται η ανατολική πτέρυγα και στα 1880 ολοκληρώνεται το έργο της ανέγερσης του Ναού της Ευαγγελιστρίας. Έκτοτε, από κατοπινούς ερευνητές, ειπώθηκαν πολλά και γράφτηκαν άλλα τόσα για την εκκλησιά, που χτίστηκε σε χρόνια δύσκολα, που ανάλογα με την εποχή και τις επικρατούσες αντιλήψεις περί του τι είναι ή τι πρέπει να είναι η «ελληνικότητα» έκριναν και ανέλυαν την αρχιτεκτονική της. Για τον Γεώργιο Δροσίνη, που αποτύπωσε το αίσθημά του από την επίσκεψη στο νησί και τον ναό το 1883 στο «Τρεις ημέρες εν Τήνω» η εκκλησιά είναι «απομίμησις του παρηκμακότος βυζαντινού ρυθμού». Ορισμένοι διέκριναν σε αυτή τις φράγκικες επιρροές. Γι’ άλλους αρνητικές, ταιριαστές μόνο σε σκοτεινές πόλεις του Βορρά. Γι’ άλλους θετική αντανάκλαση της πραγματικότητας του τόπου αυτή η συνάντηση της τευκτονικής αυστηρής σκληρότητας των γραμμών, κοινή στην φραγκοτηνιακή παράδοση και της μεσογειακής, καμπυλωτής γλύκας της ελληνορθόδοξης πλευράς του νησιού. Έτσι κι αλλιώς οι κάτοικοι ένα μείγμα και από τις δυο πλευρές, καθολικοί και ορθόδοξοι, μια ένωση της ιστορίας που ολοκληρώθηκε στο χρόνο σε μια κοινωνία μικτή, οι μεν να μπολιάζουν τους δε με πανίσχυρο χωνευτήρι την σκληρή καθημερινότητά τους και κοινό δεσμό την πίστη. Όλο αυτό δεν θα μπορούσε να μην αποτυπωθεί στον εμβληματικό ναό, που σύμφωνα με την ιστορία χτίστηκε υπό την επιστασία του αρχιτέκτονα Ευστρατίου του Σμυρναίου. Έμελλε όμως, κάθε ιδεολογική σύγκρουση που διαπερνούσε στο πέρασμα των εποχών τον ελληνισμό και ειδικώς στο θέμα της σχέσης της θρησκείας με την ιστορία, της εκκλησίας με το κράτος, της ορθόδοξης εκκλησίας με την καθολική, να αντανακλάται και στην ιδεολογική ανάγνωση του αρχιτεκτονικού ρυθμού του ναού της Ευαγγελιστρίας. Στο γύρισμα του 20ου αιώνα, τότε που η μικρασιατική καταστροφή σφράγιζε με το τραύμα της τις μνήμες και τις ζωές του έθνους

Συνωστισμός οπλαρχηγών στο νησί. Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Νικηταράς και Μακρυγιάννης σπεύδουν να προσκυνήσουν την εικόνα

και οι στάσεις σκλήραιναν μαζί με τις απόψεις της πολιτικής, ο εμβληματικός ναός βρέθηκε στο στόχαστρο και πάλι για την αισθητική του, που θεωρήθηκε από τον ντόπιο βουλευτή Κώστα Αλαβάνο (1924) ότι θυμίζει ακόμη και «τούρκικο τζαμί». Μια νομοθετική ρύθμιση παρ ‘ολίγον να οδηγήσει στο γκρέμισμα της εκκλησιάς με τον «νοθογενή ρυθμό» για να χτιστεί καινούργια, μεγαλύτερη, καλλιτεχνικώς «πιο άρτια». Τα σχέδια ναυάγησαν ως ανεδαφικά και η εκκλησιά παρέμεινε ως έχει να εκφράζει αρχιτεκτονικά και ως εκ τούτου ιδεολογικά την εποχή της. Αλλά μέσα στον φρενήρη ρυθμό της ιστορίας, τις ιδεολογικές διαμάχες, τις πολιτικές νοοτροπίες, που αναζητούν στα θρησκευτικά σύμβολα το έμβλημα του μεγαλείου τους, η εκκλησιά της Μεγαλόχαρης έμεινε συνδεδεμένη με μνήμες απλών ανθρώπων της ανάγκης, έμβλημα της βαθιάς πίστης, ανάγκη ψυχική, παγκόσμια και, όταν δεν μπλέκεται με την πολιτική, ενωτική.

believer or not, you can’t help lighting a candle at Panagia of Tinos. The fervently mystic atmosphere of this island calls for it as a ritual of respect and honour. Climbing the steep uphill road to the temple is a must, even out of curiosity. All the peculiar ex-votos devoted to Her Grace, which meet the eye on entering the church, will automatically justify the agonizing crawling of numberless figures who seek hope for a miracle. Here faith and dramatics are apparently insolubly mixed. As to how the miraculous icon came to light and the church was built, well, it is probably a mixture of history and myth. Nun Pelagia confessed her vision of Panagia and the latter’s order for the excavation of the icon. The historic, indeed, finding took place at a time that the Greek Revolution was in progress, something that gave the oppressed nation an extra dose of hope and optimism. Although the icon was found on Jan 30th 1823, the construction of the primary temple took nearly ten years to be brought to completion, while its final structure was accomplished in 1880. Ample marble was carried from Delos, local people worked free of charge, distinguished Greeks from abroad made generous donations and by and large the entire Orthodox world stood behind the venture. The architectural result triggered endless arguments, which actually reflected some ideological variances which had always tormented the nation in the course of its history. However, the temple itself reflects both its epoch and the realities of the island. A mixture of Teutonic strict sharp lines, common in francotinian tradition, and typical sweet curves that stem from the Mediterranean and GreekOrthodox tradition, Panagia of Tinos resembles the harmonic co-existence of orthodox and catholic inhabitants on the island. Despite their differences, they encourage one another to stay afloat in the melting pot of harsh every-day-living realities having faith their strongest bond.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Έρχονται οι… Θεσσαλονικιές! Τ

ις θυμάμαι, να αναστατώνουν με την πληθωρική παρουσία τους τη μεσημεριανή ησυχία του μικρού μας λιμανιού. «Ήρθαν πάλι οι Θεσσαλονικιές» έλεγε ενοχλημένη η γιαγιά μου, μόλις το πούλμαν τους φαινόταν στη στροφή του δρόμου. Έτσι τις έμαθα, «οι Θεσσαλονικιές», παρ΄ ό,τι όπως αποκαλύφθηκε αργότερα ο επιθετικός προσδιορισμός που τους απέδιδαν (κι εγώ δεν ξέρω για ποιο λόγο) δεν ήταν ακριβής. Στην πραγματικότητα τα πούλμαν με τις γυναικοπαρέες (κυρίως) που κατέφθαναν, μετέφεραν και Πατρινές, και Αγρινιώτισσες, και Βολιώτισσες, και Αθηναίες… Γυναίκες από όλη την Ελλάδα, όλες τα(γ)μένες στον ίδιο ιερό σκοπό: να προσκυνήσουν την θαυματουργή Παναγία της Τήνου. Με την ευκαιρία έκαναν ένα σύντομο τουρ στο νησί, το οποίο τις έφερνε στον Πύργο για την απαραίτητη επίσκεψη στο σπίτι του Γιαννούλη Χαλεπά και στο επίνειό του, τον Πάνορμο, για φαγητό. Αναλλοίωτες στη μνήμη μου οι εικόνες εκείνων των γκρουπ: πρώτα κατέβαιναν από το πούλμαν με νεύρο και τσαχπινιά, σχεδόν ασυγκράτητες μπροστά στο οργιαστικό ελληνικό καλοκαίρι, οι πιο μικρές σε ηλικία –εγγόνες που ταξίδευαν με τις γιαγιάδες τους, βαφτισιμιές που συνόδευαν τις νονές τους, κόρες που είχαν έρθει με τις μητέρες τους– με διάθεση πιο καλοκαιρινή και πιο ανάλαφρη από τη διάθεση εκείνων που θα ακολουθούσαν. Ήταν εμφανές, οι περισσότερες έπλητταν, έκαναν αγγαρεία, θα προτιμούσαν να βρίσκονταν αλλού. Πίσω τους εμφανίζονταν οι γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, μαυροντυμένες συνήθως, ίδιες με μέλη χορού αρχαίας τραγωδίας (σαν τις «Τρωάδες» ένα πράμα). Οι οποίες, με το που πατούσαν στην πυρωμένη από τον ήλιο του μεσημεριού άσφαλτο άρχιζαν να εξετάζουν με καχυποψία τα εστιατόρια. Με την… κορυφαία του χορού να αποφασίζει: «Καθίστε κάτω από το πεύκο (σσ. αλμυρίκι ήταν) για να έχουμε σκιά! Μόνο να μην πέσουν κάμπιες!». Ανάμεσά τους ορισμένοι άνδρες, οι σύζυγοί τους, αμίλητοι και μάλλον κουρασμένοι, υποταγμένοι στην κόρωνα του σπιτιού τους η οποία έσπευδε να τους απευθύνει τα πρώτα παραγγέλματα: «Ανδρέα, σύρε να δεις αν είναι φρέσκα τα ψάρια για να δούμε αν θα πάρουμε». Απαραίτητο αξεσουάρ για κάθε γκρουπ ένα φορητό μαγνητόφωνο, το οποίο κουβαλούσαν τα κορίτσια και που την πλέον ακατάλληλη

Παιδικές αναμνήσεις θρησκευτικού τουρισμού Του Κοσμά Βίδου Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

στιγμή (τη στιγμή που η γιαγιά μου έκλεινε τα μάτια της για τον μεσημεριανό δεκάλεπτο ύπνο της) θα τα έδινε όλα! Προείχε όμως η εξερεύνηση του άγνωστου τόπου, την οποία οι περισσότερες έκαναν χωρίς να μετακινηθούν εκατοστό από το σημείο όπου είχαν πατήσει το πόδι τους κατεβαίνοντας από το πούλμαν. «Κοίτα Σούλα τι γραφικά που είναι εδώ!» σχολίαζαν κάνοντας μια στροφή γύρω από τον εαυτό τους για να ρωτήσουν εμάς, τα παιδιά που πλησιάζαμε για να τις παρατηρήσουμε και από κοντά: «Πώς το λένε το χωριό σας;». «Πάνορμο». «Α… Μπάνορμο! Εδώ είναι το σπίτι του Χαλεπά;», πετούσε μία εξ αυτών την κοτσάνα της ημέρας, για να εισπράξει την απαξίωση των υπολοίπων: «Καλέ, μια ώρα μας το έδειχναν στο προηγούμενο χωριό, εκείνο με τα υπόγεια ήταν, δεν το κατάλαβες; Χαζή είσαι;». Όχι. Δεν ήταν θέμα μειωμένης αντίληψης, απλώς νηστική από το προηγούμενο βράδυ για να κοινωνήσει το πρωί στην εκκλησία, δεν έβλεπε μπροστά της ούτε τον Χαλεπά ούτε τα γλυπτά του. Κεφτέδες και τηγανητές πατάτες έβλεπε. Προηγείτο, βεβαίως, μια άλλη διαδικασία ως την πολυπόθητη ώρα του γεύματος: Ο Χορός, ταλαιπωρημένος από τις στροφές του ταξιδιού και από τη ζέστη κατευθυνόταν προς τη γλίστρα, τον επικλινή μόλο που χρησιμοποιούσαν οι ψαράδες για να ανασύρουν τις βάρκες από τη θάλασσα, για να δροσίσει τα πόδια του. Χωρίς να γνωρίζει ότι επρόκειτο κυριολεκτικά για γλίστρα, λόγω των υδρόφιλων φυτών που είχαν φυτρώσει πάνω στο μπετόν, ακριβώς στο σημείο που βρεχόταν από το κύμα. Ήταν η ώρα του

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

μεγάλου θεάματος για εμάς, τα παλιόπαιδα τα ατίθασα, καθώς εκείνη τη στιγμή κρινόταν η ισορροπιστική ικανότητα κάθε κυρίας. Βάζαμε στοιχήματα: «Εγώ λέω ότι η χοντρή θα πέσει πρώτη». «Εγώ λέω ότι θα πέσει η κοντή με το καπέλο και θα της φύγει και η τσάντα». Υπήρχαν φορές που έπεφταν και οι δύο. Αλλά και φορές που δεν έπεφτε καμία και που μέναμε με την απογοήτευση μιας κωμικής παράστασης που δεν έχει εκπληρώσει τις προσδοκίες μας. Στο μεταξύ «οι Θεσσαλονικιές» περνούσαν στην ταβέρνα, για να παιδέψουν όσο περισσότερο μπορούσαν τους σερβιτόρους: «η φέτα σου είναι καλή ή έχει πολύ αλάτι; Γιατί ανεβάζω πίεση», «στα μπιφτέκια τι βάζετε;», «τα μπαρμπούνια είναι σημερινά ή Αιγύπτου; Να σε πιστέψω; Ορκίζεσαι στην Παναγία;». Την Παναγία, η οποία κυριαρχούσε στις συζητήσεις τους: με την εικόνα τη θαυματουργή που «όταν πλησίαζα σα να κουνήθηκε, να έτσι, πίσω από το τζάμι, και ανατρίχιασα!». Με το άγιασμα της που το μετέφεραν σε άδεια μπουκάλια αναψυκτικών για να πίνουν κάθε λίγο και λιγάκι ελπίζοντας σε αυξημένες δόσεις επουράνιας συγχώρεσης. Με το λαδάκι από τα καντήλια της συσκευασμένο σε μπουκαλάκια, που το έβγαζαν από τις τσάντες τους και άλειψαν στα κούτελα των εγγονιών τους τη στιγμή που εκείνα προσπαθούσαν να απολαύσουν το παγωτό τους –«άσε με ρε γιαγιά να φάωωω!» «Σους! Αμαρτία! Κάτσε να σε αγιάσω! Κάτσε, Σατανά!». Παναγία και ξερό, ή μάλλον φρέσκο ψωμί–παπάρα στο λάδι της χωριάτικης, με το σύζυγο της κορυφαίας να ανακρίνει τον σερβιτόρο «το λάδι δικό σας είναι, γιατί εμείς είμαστε από τη Μυτιλήνη…» (με το «λι» ενισχυμένο). «Καλέ που να ξέρει το παιδί τι λάδι βάζουν στην κουζίνα; Μην του δίνετε σημασία νεαρέ» έσπευδε η σύζυγος να σχολιάσει για να εκνευρίσει το σύζυγο με τις υποτιμητικές για τον ανδρισμό του παρεμβάσεις της. Αμέσως μετά γύριζε προς την κόρη που κρύβοντας την πλήξη της πίσω από τα γυαλιά ηλίου της ατένιζε τη θάλασσα, και έδινε το πρόσταγμα: «Αγνή, βάλε παιδί μου ένα τραγούδι». Στη διαπασών το κασετόφωνο, στο τέρμα και τα νεύρα της γιαγιάς μου, η οποία σηκωνόταν από το κρεβάτι της για να δει το προσκύνημα να απογειώνεται με ζεϊμπέκικα, τσιφτετέλια και καλαματιανά. Μία - μία οι (νεότερες, συνήθως) «Θεσσαλονικιές» επιδείκνυαν τις ικανότητες τους, με την ταβέρνα

να μετατρέπεται με λαϊκή πίστα αλλά και σε ντισκοτέκ, όταν η μικρή Αγνή (ή όπως την έλεγαν) αποφάσιζε να εκδηλώσει τη Ραφαέλα Καρά που έκρυβε μέσα της χορεύοντας: «έξι οκτώ, έξι οκτώ, τρία πέντε επτά – νάνανανανανανα – το τηλέφωνο πες γιατί δεν χτυπά – νάνανανανανανα!». Και όσο εκείνη προσπαθούσε να πετύχει την α λα Ραφαέλα φιγούρα με το βίαιο τίναγμα του κεφαλιού, τόσο ο αποχαυνωμένος μετά την μπαρμπουνοκατάνυξη πατέρας της αγωνιζόταν να βγάζει το κοκαλάκι που είχε κολλήσει στον ουρανίσκο του με τη συμβία του να τον κατσαδιάζει που «τρως σαν το ζώο, δεν προσέχεις τι βάζεις στο στόμα σου! Κοίτα να τρέχουμε στα νοσοκομεία τώρα, και να μου το βγάλεις ξινό το προσκύνημα!». Έτσι, με ενσταντανέ κατάνυξης, με χορό, τραγούδι αλλά και με μικρά ατυχήματα (κόκαλα ψαριών, στραμπουλιγμένοι αστράγαλοι και μωλωπισμένα γόνατα στη γλίστρα) ολοκληρωνόταν οι σύντομες επισκέψεις εκείνων των γκρουπ που έβγαιναν θαρρείς από έργο του Ιονέσκο, ταινία του Φελίνι. Νωρίς το απόγευμα το τελευταίο πούλμαν με τις «Θεσσαλονικιές» έπαιρνε το δρόμο της

επιστροφής. Τότε, η γιαγιά άνοιγε την πόρτα και αφού σιγουρευόταν ότι το πεδίο ήταν ελεύθερο έβγαινε στο αυλιδάκι για την απογευματινή της βεγγέρα. «Τρεις πέσανε σήμερα στη γλίστρα» της έλεγα. Εκείνη έστρεφε το πρόσωπό της για να μην δω την ικανοποίησή της για τις… απώλειες του εχθρού και με επανέφερε στην τάξη: «Ντροπή παλιόπαιδο! Δεν γελάμε με τα παθήματα του άλλου! Μας βλέπει η Παναγιά και θυμώνει! Θες τώρα να σου φτιάξω ψωμί με ζάχαρη;». Πάντα ήθελα. ΥΓ. Σήμερα, πλησιάζοντας τα πενήντα, και έχοντας επίγνωση των «ατυχιών» της ζωής που μπορεί να σε κάνουν να εναποθέσεις τις ελπίδες σου σε μια εικόνα, σε έναν Αγιο, σε μία εκκλησία, τις σκέφτομαι με συμπόνια και κατανόηση τις «Θεσσαλονικιές». Και έτσι, όπως τις φέρνω στο μυαλό μου, εκστατικές για την ευλογία που τις άγγιξε μόλις πάτησαν στα σκαλιά της Μεγαλόχαρης αλλά και αποκαμωμένες από την ζέστη του μεσημεριού στον Πάνορμο, ευάλωτες και στον καυτό ήλιο και στο δυσχερές παρόν τους, εύχομαι κάθε μία από αυτές να έζησε τελικά το θαύμα που επιζητούσε…

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Οι Καθολικοί της Τήνου και «η Παναγιά του Βρυσιού» Μια ιστορική αναδρομή στις ρίζες της καθολικής κοινότητας του νησιού και την θρησκευτική της μυθολογία, που αναδεικνύει τα κοινά συστατικά της πίστης που σφράγισαν τις παράλληλες πορείες των δυο πλευρών. Του Πατέρα Μάρκου Φώσκολου Φωτό: Μάγια Τσόκλη

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ταν κάποιος Έλληνας ορθόδοξος ακούσει για πρώτη φορά ότι στην Τήνο –το νησί το συνδεδεμένο με το κατεξοχήν ορθόδοξο θεομητορικό προσκύνημα– υπάρχουν και καθολικοί, ξαφνιάζεται, ευχάριστα ή δυσάρεστα, ανάλογα με τη πνευματική και θρησκευτική παιδεία του. Κάποιοι το δέχονται περίπου σαν τους μουσουλμάνους όταν ακούσουν ότι στο έδαφος της Μέκκας βρίσκονται και άλλοι, μη μωαμεθανοί… Και διερωτώνται: «μα Καθολικοί, στο νησί της Παναγίας;». Υπάρχουν και άλλοι, πιο «γραμματιζούμενοι» που εξηγούν ότι «ναι, είναι οι απόγονοι των Ενετών της 4ης σταυροφορίας!». Επειδή οι παραπάνω στιχομυθίες δεν είναι φανταστικές, αλλά πολύ πιο συχνές απ’ ότι μπορεί κανείς να φανταστεί, χαίρομαι που μου προσφέρεται η ευκαιρία να κάνω αυτή τη σύντομη αναφορά στη γένεση της καθολικής κοινότητας της Τήνου, που αποτελεί την άλλη όψη του νησιού, σε πολλά όμοια με την ορθόδοξη όψη, και σε άλλα, πάλι, διαφορετική. Η μεγάλη πλειονότητα των καθολικών κατοίκων της Τήνου δεν είναι απόγονοι ούτε των Ενετών, ούτε άλλων μεταναστών. Ή, τουλάχιστο, δε διαφέρουν ως προς την καταγωγή από τους υπόλοιπους συγκατοίκους του νησιού. Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ήρθε και εγκαταστάθηκε στην Τήνο από τη Β. Ελλάδα και τα άλλα νησιά του Αιγαίου, προκειμένου να σώσουν τη ζωή τους και τη χριστιανική τους πίστη από την οθωμανική επέλαση κατά τον 15ο αιώνα. Η Τήνος,

κατ’ αίτηση των κατοίκων της, βρισκόταν κάτω από την άμεση βενετική κυριαρχία από το πρώτο μισό του 15ου αιώνα (γύρω στα 1415). Ως τότε όλος σχεδόν ο πληθυσμός του νησιού ανήκε στην ορθόδοξη εκκλησία. Λιγοστές δεκάδες ήταν οι καθολικοί και όλοι, σχεδόν, κρατικοί υπάλληλοι. Μετά το 1440 και κυρίως μετά το 1453, πολλοί κάτοικοι, χωριά και περιοχές ολόκληρες, πέρασαν στην καθολική εκκλησία, χωρίς, βέβαια, να αλλάξουν τη γλώσσα τους, τα έθιμά τους, τον τρόπο ζωής τους και, βέβαια, τους ναούς και τις περισσότερες θρησκευτικές τους παραδόσεις. Δε γνωρίζουμε επακριβώς τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε αυτή η αλλαγή και προσαρμογή στο λατινικό τυπικό, αλλά αρκετά στοιχεία διατηρήθηκαν έως και τώρα ώστε να τεκμηριώνουν αυτό το γεγονός. Αν αυτό δε συνέβηκε σταδιακά, μέσα σε 50 χρόνια, τότε οφείλεται εξ ολοκλήρου σχεδόν στον κρητικό επίσκοπο του νησιού τον Μάρκο Σκλάβο (1430-1449). Το σχέδιό του, ήταν να υπάρξει πλήρης ένωση των χριστιανών της Τήνου σε ένα δόγμα και στην ίδια γραμμή συνέχισαν και οι άμεσοι διάδοχοί του, κάποιοι από τους οποίους ήταν τηνιακοί. Το σχέδιο αυτό και την προσπάθεια για θρησκευτική ενότητα του πληθυσμού, τα επιθυμούσαν και οι Βενετοί, αφού με τον τρόπο αυτό θα ασκούσαν μεγαλύτερο έλεγχο στους υπηκόους τους. Γι αυτούς τους λόγους φαίνεται ότι χορήγησαν κάποιες γαίες και φορολογικές ελαφρύνσεις σε όσους θα προσχωρούσαν

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

στο δόγμα τους. Σε όλους, πάντως, τους κατοίκους πρόσφεραν τη δυνατότητα να καταστούν Βενετοί υπήκοοι και σε ορισμένους -καθολικούς και μη, ντόπιους και μετανάστες- να ενταχθούν στην τοπική αριστοκρατία προσφέροντας τις καλές τους υπηρεσίες στην άμυνα του νησιού εναντίον των εισβολέων, πειρατών και Οθωμανών. Από τη στιγμή εκείνη, οι καθολικοί της Τήνου οργανώθηκαν σε θρησκευτική κοινότητα. Υιοθέτησαν το βενετικό σύστημα εκκλησιαστικής διοικητικής διαίρεσης και κάτω από την καθοδήγηση των επισκόπων και του κλήρου απέκτησαν μια δική τους πνευματική και πολιτιστική φυσιογνωμία και ταυτότητα, πολλά στοιχεία από την οποία διατηρούνται μέχρι και τις μέρες μας. Ένα απ’ αυτά τα στοιχεία ήταν και η ιδιαίτερη αγάπη που αισθάνονταν, όπως και οι υπόλοιποι ορθόδοξοι συμπατριώτες τους προς την Παναγία. Δεκάδες ήταν οι εκκλησίες οι αφιερωμένες στην Παναγία, την οποία αποκαλούσαν ΚΙΟΥΡΑ δηλ. ΚΥΡΙΑ, σύμφωνα με το βυζαντινό έθιμο. Οι υπόλοιποι θεομητορικοί τίτλοι προέρχονταν από την ντόπια παράδοσή τους (Κιουρά

των Αγγέλων, Φανερωμένη, Αγία Υπακοή, Σπηλιώτισσα, Μεσοσπορίτισσα, Σαραντίσσα, Ξεσκλαβώτρα, Ελεούσα κλπ) ενώ κάποιους τους προσάρμοζαν στη νέα τους κατάσταση (η Ροζάρια, η Καρμηλιτάνα, κ.ά.). Οι καθολικοί της Τήνου ήταν, στην πλειονότητά τους, αγρότες. Μέσα στα χωράφια τους είχαν πολλές εκκλησιές, τις οποίες επισκέπτονταν μια φορά την εβδομάδα για το καντήλι και μια-δυο φορές το χρόνο ή και περισσότερες, για την τέλεση του πανηγυριού και άλλων Λειτουργιών. Η κάθε ενορία είχε τη δική της εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία. Παντηνιακής (καθολικής) εμβέλειας θεομητορικό προσκύνημα ήταν κατά την περίοδο της βενετοκρατίας η ΚιουράΚαρδιανή (= η Παναγία της καρδιάς). Ο ναός αυτός συγκέντρωνε μεγάλο αριθμό ευλαβών, καθολικών και ορθόδοξων, αφού συνυπήρχαν δυο ιερά, ένα για τους μεν και ένα για τους δε. Όταν η πολιτική των δυο εκκλησιών απομάκρυνε τη μια κοινότητα από την άλλη, η εκκλησία αυτή περιήλθε στην καθολική κοινότητα του χωριού της Καρδιανής που είχε οικοδομηθεί στις αρχές του 17ου αιώνα. Έτσι το προσκύνημα έχασε τον παντηνιακό του χαρακτήρα και λόγω της μεγάλης

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

απόστασης που χώριζε την περιοχή από τα υπόλοιπα καθολικά χωριά (Πάνω και Κάτω Μέρη). Λίγο πιο κάτω από το σημερινό χωριό του Ταραμπάδου, υπήρχε ένα άλλο χωριό που ερήμωσε μετά το 1700. Λεγόταν Ποταμός και βρισκόταν μεταξύ Ταραμπάδου και Σμαρδάκιτου. Σ’ αυτό το χωριό ανήκε ένα μικρό εξωκκλήσι, μέσα σε ένα ιδιωτικό χωράφι, που ονομαζόταν «Η Κιουρά των κεριών». Μετά την ερήμωση του Ποταμού περιήλθε στη δικαιοδοσία της καθολικής ενορίας του Ταραμπάδου. Όπως και όλα τα εξωκκλήσια περιβαλλόταν από ένα σύννεφο θρύλων που συντηρούσαν ζωντανούς οι κάτοικοι των χωριών της περιοχής. Κι όπως συμβαίνει με όλους τους θρύλους, όταν τους πολυψάξεις, θα βρεις ένα ιστορικό πυρήνα με πολλές μυθολογικές προεκτάσεις. Η «Κιουρά των κεριών» βρισκόταν κοντά στο δρόμο που οδηγεί από τα Ανώγεια προς τον Αγ. Ρωμανό. Εκεί βρισκόταν μια εικόνα της Παναγίας βρεφοκρατούσας η οποία είχε βρεθεί ύστερα από εκσκαφή που είχαν πραγματοποιήσει οι κάτοικοι του Ποταμού, μετά από υπόδειξη μιας καλογριάς του χωριού. Εκείνη την εποχή, οι καθολικές καλόγριες της Τήνου δεν είχαν ένα μοναστήρι για να αποσυρθούν, αλλά ζούσαν στα σπίτια τους, στο χωριό τους. Η καλογριά αποκάλυψε πως είδε την Παναγία στον ύπνο της που της υπέδειξε τον τόπο όπου βρισκόταν η εικόνα της κρυμμένη από χρόνια πολλά. Ο επίσκοπος του τόπου, ο Ιωάννης Περπινιάνης (1505-1524), υποστήριξε τη μοναχή και έδωσε εντολή στον καπελάνο (έτσι λέγονταν οι καθολικοί εφημέριοι τότε) του Ποταμού να φροντίσει για τα περαιτέρω. Όπως και έγινε. Βρέθηκε η εικόνα και οι κάτοικοι των γύρω χωριών της περιοχής (Σμαρδάκιτο, Ποταμός, Ταραμπάδος, Κάμπος κ.λπ.), αλλά και από τα Κάτω Μέρη, συνέρρεαν κάθε 15αύγουστο να γιορτάσουν την Κοίμηση και τη Μετάσταση της Παναγίας εκεί με τα κεριά τους. Κατά τον 19ο αιώνα οι επίσκοποι της Τήνου θέλησαν να προσδώσουν παντηνιακό χαρακτήρα σ’ αυτό το προσκύνημα. Έτσι και έγινε. Οικοδομήθηκε ένας νέος ναός στη θέση Βρυσί, δικαιοδοσίας της ενορίας του Ταραμπάδου, και άλλοι βοηθητικοί χώροι για να μπορούν οι ευλαβείς που το επιθυμούν να διανυκτερεύουν εκεί. Δυο φορές το χρόνο, την πρώτη Κυριακή του Μάη και στην εορτή της Μετάστασης της Θεοτόκου συρρέουν εκεί οι πιστοί από όλες τις ενορίες του νησιού για να γιορτάσουν. Το πανηγύρι του Μάη το καθιέρωσαν οι αρραβωνιαστικιές και οι σύζυγοι των στρατιωτών που βρίσκονταν στα πεδία των μαχών κατά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο. Πήγαιναν εκεί να προσευχηθούν για τους αγαπημένους τους. Στην εποχή μας, γίνεται μετά την τέλεση της Θ. Λειτουργίας ο πρωτότυπος αγιασμός των οδηγών και των οχημάτων τους. Κατά μία έννοια, βρίσκονται κι αυτοί σε καθημερινό πόλεμο! Μια ιστορία, εκείνη της εύρεσης της εικόνας του Βρυσιού, παράλληλη προς την αντίστοιχη της Μεγαλόχαρης στη Χώρα. Και τα δυο θεομητορικά προσκυνήματα γιορτάζουν μαζί και παράλληλα. Μήπως και η ζωή των δυο κοινοτήτων και των ανθρώπων τους, εδώ και 600 χρόνια, δεν είναι παράλληλη; Το ζητούμενο είναι πότε θα συναντηθούν…

The catholic population of Tinos and the “Virgin Mary at Vryssi” T

wo holy icons of Virgin Mary, one of the Annunciation and one holding the Holy Infant, found on the same island in literally identical fashions: how admirable a coincidence, how parallel the two stories that unite the two communities! For 600 years now the Orthodox and the Catholic have been living together in sweet harmony, unlike other parts of the globe where religious discriminations and fundamentalist attitudes stop people from co-existing in peace. Certainly, here in Tinos, it all goes down to the fact that a Tinian orthodox and a Tinian catholic have more or less the same origins. It was the need to find shelter from the Ottoman threat that made people choose the Venetian rule instead. In fact, at the dawn of the 15th century people from north mainland Greece and other Aegean islands came to Tinos as refugees and made digs for a new life. The Venetians offered privileges to whoever would convert to the Roman Catholic dogma. In result, a good number of people adapted to the Venetian church order and tradition. Both churches have always put emphasis on their adoration for the Mother of God. As for the Virgin Mary at Vryssi, legend has it that a small church, named the “Lady of the candles”, which was near Tarambados, hosted a holy icon of Mary and the Holy Infant dug up after a miraculous vision of a nun. In the 19th century the bishops of the island decided to give the icon an all-Tinian character by transferring it to a brand new church at Vryssi and that was that: nowadays one can even stay overnight in nearby accommodation units. Apparently, the pious pilgrims are more than pleased to visit the place twice a year to celebrate Her Grace. Two doctrines, one faith; two parallel paths of quest, one Mother of God; two communities, one objective: a hearty urge for tolerance …

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ Λένε «μια φωτογραφία χίλιες λέξεις». Εκτός κι αν ταξιδέψετε Δεκαπενταύγουστο στην Τήνο. Αν αφήσετε τη ματιά να περιπλανηθεί, χωρίς προκαταλήψεις. Μπορεί τελικά χίλιες λέξεις νά΄ναι λίγες να υποδεχτούν τις εκπλήξεις, τα αναπάντεχα που καιροφυλακτούν κάθε στιγμή. Σε μια μεγάλη μέρα για την Χριστιανοσύνη, η θρησκευτικότητα συμπορεύεται με τον σουρεαλισμό. Η φωτογράφος Έβελυν Φώσκολου μας ξεναγεί μέσα από τον δικό της φακό.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

«Πρέσβειρα» της Τήνου σε μπουκάλι Η μπύρα «ΝΗΣΟΣ» της Μικροζυθοποιίας Κυκλάδων αποτελεί παράδειγμα του πώς ένα νέο προϊόν υψηλης ποιότητας μπορεί, με το σωστό επικοινωνιακό χειρισμό, να συμβάλει στην προβολή του τόπου προέλευσης του. Του Γιώργου Τσίρου Φωτογραφίες: Eβελυν Φώσκολου

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ερισσότερο από μια ποιοτική, ελληνική μπύρα μικρής παραγωγής που ρίχνεται σε μια αγορά αδυσώπητου ανταγωνισμού, η «ΝΗΣΟΣ» δικαιώνει την ονομασία της, αποτελώντας… νησίδα δημιουργικότητας, αισιοδοξίας, καινοτομίας και σύγχρονης αντίληψης για την περιφερειακή ανάπτυξη και όχημα προβολής του τόπου καταγωγής της σε μια δύσκολη συγκυρία. Το (όχι και τόσο κρυφό, τελικά) συστατικό της είναι η αγάπη - για την Τήνο, τις Κυκλάδες, για την Ελλάδα και το φως της, που συμβολίζεται από τον ήλιο, ο οποίος δεσπόζει στην υπέροχα σχεδιασμένη ετικέτα της. Το πραγματικό της μυστικό είναι ότι αντιμετωπίστηκε από την παρέα των δημιουργών της -τον Αλέξανδρο Κουρή, τη σύντροφό του, δημοσιογράφο, Μάγια Τσόκλη, την Ελίνα και τον Κωστή Δάλλα και τον ευρύτερο κύκλο φίλων και συνεργατών, με πρώτους τον Σταύρο Λαδά και τη Λήδα Νταφούλη, που «τρέχουν» την Μικροζυθοποιία Κυκλάδων στην Τήνο και άλλαξαν τη ζωή τους για χάρη της προσπάθειας- όχι ως απλό προϊόν, αλλά σαν πολιτιστικό αγαθό και όχημα ανάδειξης της ιδιαίτερης κυκλαδίτικης εμπειρίας. Γιατί «η ζυθοποιία… όπως το φαγητό και το κρασί είναι και πολιτισμός», όπως είπε ο Αλέξανδρος Κουρής τη βραδιά των επίσημων εγκαινίων στη Βαγιά της Τήνου, στην παλιά ταβέρνα Ροδιά, που μετασκευάστηκε σε πλήρως εξοπλισμένη, υπερσύγχρονη ζυθοποιία. «Είναι αμαρτία να κάθεσαι στα υπέροχα εστιατόρια των Κυκλάδων, να γεύεσαι ωραία, κυκλαδίτικα φαγητά σε τέλειο περιβάλλον και να πίνεις μπίρες ολλανδικές, γερμανικές, μεξικανικές και άλλες. Η ιδέα που γέννησε τη “ΝΗΣΟΣ” δεν αφορά μόνο στην προσφορά στην τοπική οικονομία, αλλά και

στην ταυτότητα, τη συνεκτικότητα και τη δύναμη της εμπειρίας των Κυκλάδων, την ανάπτυξη μιας ελληνικότητας με ιδιαιτερότητα, δυναμισμό, που δεν δέχεται μόνο αυτά που κατανάλωναν οι Έλληνες πριν από 50 χρόνια, αλλά και αυτά που καταναλώνουν σήμερα. Μιας ελληνικότητας δημιουργικής, κοσμοπολίτικης, που έχει τη δυνατότητα να ενσωματώνει και ποτά που δεν είναι ελληνικά, αλλά μέσα στα χρόνια έχουν περιληφθεί πλήρως στον ελληνικό τρόπο ζωής. Αυτή την ελληνικότητα πρεσβεύουμε». Η «ΝΗΣΟΣ», που έγινε θέμα συζήτησης και αντικείμενο δημοσιευμάτων πολύ πριν τα φορτηγά μεταφέρουν στην Τήνο τις δεξαμενές και τα μηχανήματα της Μικροζυθοποιίας Κυκλάδων, είναι συνάμα και περίπτωση μελέτης, για το πώς ένα νέο προϊόν μπορεί να προβληθεί έξυπνα, μοντέρνα και αποτελεσματικά μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα. Από την πρώτη στιγμή που «ανέβηκε» η σελίδα της στο Facebook, υπό την «αρχισυνταξία» της Μάγιας Τσόκλη, οι «φίλοι» άρχισαν να αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο, ξεπερνώντας αισίως τις 42.000 μέσα σε μερικούς μήνες - αριθμός ασύλληπτος, αν σκεφτεί κανείς ότι οι περισσότεροι όταν δήλωσαν φίλοι, δεν είχαν δοκιμάσει ακόμη την μπύρα! «Ρε φιλαράκια στην Κορινθία, πότε θα έρθει η μπύρα σας να τη δοκιμάσουμε κι εμείς;», γράφει κάποιος. «Χθες βράδυ τη δοκιμάσαμε σε μια φίλη, που είχε κρατήσει τέσσερις μπίρες μετά από θερμή παράκληση», σημειώνει άλλος. «Δροσερή, κεφάτη, χωρίς αυστηρές γεύσεις για επιτηδευμένους. Είναι η απλή, φρέσκια και φιλική μπύρα μας, που την κερνάς στον φιλοξενούμενο σου με μικρή υπερηφάνεια και με τη βεβαιότητα ότι θα συντονιστεί αμέσως με τον

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

αέρα του νησιού και τη γεύση της». Άλλοι δεν μένουν στα λόγια, αλλά την προσεγγίζουν και δημιουργικά: φωτογραφίζουν τις φιάλες της σε τραπεζάκια ή ράφια σούπερ μάρκετ, ανεβάζουν βιντεάκια, ζωγραφίζουν! «Δεχόμαστε μηνύματα και προτάσεις συνεργασίας από κάθε γωνιά της Ελλάδας, αλλά και από την Αυστραλία ώς τις ΗΠΑ και τη Γερμανία», αναφέρει ο Αλέξανδρος Κουρής, επαγγελματίας με μακρά πορεία στο χώρο του στρατηγικού μάρκετινγκ του τουρισμού και της γαστρονομίας, που έχει συνδεθεί με προσπάθειες όπως το «Κέρασμα» και το «Νew Wines of Greece». Το ότι η «ΝΗΣΟΣ» κατάφερε από νωρίς να αναπτύξει το αφήγημά της και να βρει υποστήριξη σε μια Ελλάδα διψασμένη για έμπνευση και θετικά παραδείγματα, καθώς και να καλλιεργήσει την προσμονή χιλιάδων καταναλωτών τη στιγμή που η πρώτη παρτίδα της από 30.000 φιάλες είχε εξαντληθεί, θα μπορούσε κάλλιστα να έχει γίνει «μπούμερανγκ» αν το ίδιο το προϊόν αποδεικνυόταν κατώτερο των προσδοκιών. Αυτή ήταν η μεγάλη αγωνία των δημιουργών, που κατέστησαν εξαρχής συμμέτοχους στην τελειοποίηση της συνταγής πάνω από 200 ειδικούς και ανθρώπους της εστίασης της Τήνου. Πρόθεση ήταν «να είναι η ΝΗΣΟΣ προϊόν όλων των Τηνιακών» και χρειάστηκαν μήνες δοκιμών, ερωτηματολόγια και βελτιώσεις με τη βοήθεια ειδικού πιλοτικού συστήματος που διαθέτει η ζυθοποιία! Η ΝΗΣΟΣ ήταν «ένα όνειρο που κάναμε πραγματικότητα με τον πιο επαγγελματικό τρόπο». Αποτέλεσμα, ένα άκρως ικανοποιητικό γευστικό προϊόν, «που σε ταξιδεύει ευχάριστα από το γλυκό στο πικρό», όπως παρατήρησε ο Ηλίας Μαμαλάκης. «Δεν είναι μια μπύρα - αναψυκτικό βιομηχανικής εντατικοποιημένης παραγωγής», λέει ο Αλέξανδρος Κουρής. «Θέλουμε να ετοιμάζεται αργά με υποδειγματικό τρόπο και να πίνεται “ζωντανή” και φρέσκια και να δίνει ευχαρίστηση, να κινητοποιεί όλες τις αισθήσεις, να έχει σώμα, πλούσια γεύση και αρώματα, με πολύ καλά, αγνά υλικά, νερό, μαγιά, βύνη, λυκίσκο, χωρίς θερμική επεξεργασία - παστερίωση και χρήση συντηρητικών». Η τελική κρίση ανήκει φυσικά στον

καταναλωτή, που θα επιλέξει να συνοδεύσει με τη «Νήσο» ψάρι, θαλασσινά, ψητά σχάρας, κοτόπουλο και πάσης φύσεως κυκλαδίτικους μεζέδες και, γιατί όχι, να μεταφερθεί νοερά σε νωχελικά καλοκαιρινά απομεσήμερα, αγαπημένες παραλίες και δροσερές σκιές και ήσυχα καφενεδάκια των χωριών της τηνιακής ενδοχώρας, που αποτελούν τον «φυσικό» της χώρο. Αρκεί να ’ναι παγωμένη, στους 4 - 6°. INFO Μικροζυθοποιία Κυκλάδων Βαγιά, Τήνος, Κυκλάδες Τ/+30 22830-26.333 www.nissosbeer.com Facebook: www.facebook.com/nissosbeer Θα τη βρούμε: Σε εστιατόρια - μπαρ των Κυκλάδων, στα καταστήματα ΑΒ Βασιλόπουλος, και στην Αθήνα στο εστιατόριο του Μουσείου της Ακρόπολης και σε επιλεγμένα εστιατόρια και bar. Ο Γιώργος Τσίρος είναι αρχισυντάκτης του περιοδικού «Κ» της Καθημερινής, όπου και πρωτοδημοσιεύτηκε το παραπάνω άρθρο.

The “Ambassador” of Tinos in a bottle L

ocally brewed and bottled in Tinos, NISSOS beer has set an example as to how a product of high quality can add value to its homeland. NISSOS is a small – production, artisanal, beer of high quality made 100% in the island of Tinos, Cyclades. A unusual example entrepreneurship for the region amidst times of severe economic crisis and also, a much needed symbol of creativity, optimism, novelty and modern mentality. The secret of NISSOS is love for Tinos, the Cyclades and the Aegean archipelago. Created by Alexandros Kouris, his life partner and journalist Maya Tsoclis, Elina and Costis Dallas. Also Stavros Ladas and Lida Ntafoulis who manage the brewery having indeed changed the course of their lives in favour of the endeavour. They all look at NISSOS as a cultural proposition rather than just a good beer, a vehicle of manifesting the unique Cycladic experience. For “beer, like food and wine is culture”, as Alexandros Kouris quoted on the opening night of the brewery at Vagia of Tinos, where an old tavern called Rodia, was repurposed into a super modern, fully equipped microbrewery. NISSOS Beer is a hand crafted pilsner with a plethoric, strong flavour. It contains barley, hops and yeast of the highest quality and is brewed solely in the traditional, slow, natural way of brewing, which lasts almost a month. Easy to drink and digest, unpasteurized, with a natural carbonization and micro-filtered, this proud beer is one of the summer’s pleasant surprises. “Perhaps this is why we have received such a warm welcome from every far flung corner of Greece, while great interest appears to travel all the way from Greeks and friends of Greece in Australia, the U.S.A and Germany”, says Alexandros Kouris, a professional in the field of strategic marketing, tourism and gastronomy.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο «Δρόμος» της ΝΗΣΟΣ Για να φτάσει η ΝΗΣΟΣ στο ποτήρι μας, ο δρόμος είναι μακρύς και τα στάδια επτά. Για έναν ολόκληρο μήνα από τη στιγμή της άλεσης της βύνης μέχρι την εμφιάλωση, η ΝΗΣΟΣ φροντίζεται καθημερινά από μια παθιασμένη, υπομονετική και αφοσιωμένη ομάδα. Του Πολ Εμμανουηλίδη

Όπως και συνολικά στη γαστρονομία, η νοστιμιά στη μικροζυθοποιία, (την παραγωγή δηλαδή ποιοτικής μπύρας σε μικρές ποσότητες) είναι αποτέλεσμα καλών υλικών, εμπνευσμένης συνταγής και μεγάλης φροντίδας. Η Μπύρα ΝΗΣΟΣ ζυθοποιείται με κορυφαία υλικά, απόλυτα φυσικό τρόπο και καθόλου βιασύνη. Ένας δρόμος κουραστικός και χρονοβόρος που όμως εξασφαλίζει το άριστο τελικό αποτέλεσμα προς μέγιστη τέρψη όλων μας των αισθήσεων.

Άλεση Η διαδικασία δημιουργίας της ΝΗΣΟΣ ξεκινάει με την μεταφορά της βύνης δίστιχου κριθαριού στον μύλο μας για άλεση, δηλαδή για διαχωρισμό του φλοιού από τον καρπό καθώς και σπάσιμο του καρπού σε μικρότερα κομμάτια. Η συνταγή της ΝΗΣΟΣ συνδυάζει βύνες από τρία είδη κριθαριού άριστης ποιότητας σε συγκεκριμένες αναλογίες. Κάθε είδος βύνης προσθέτει συγκεκριμένες νότες στο χρώμα, το άρωμα και τη γεύση της ΝΗΣΟΣ Pilsner.

Εκχύλιση Στη συνέχεια το αλεσμένο χαρμάνι βύνης μεταφέρεται μέσω ενός ατέρμονου κοχλία στο ζυθοβραστήριο για να αρχίσει η «βρασιά» της ΝΗΣΟΣ. Ο πρώτος σταθμός είναι το δοχείο εκχύλισης (mash tun), όπου το αλεσμένο βυνοχαρμάνι αναμειγνύεται με ζεστό νερό. Εδώ με εντελώς φυσικό τρόπο το άμυλο μετατρέπεται σε ζυμώσιμα σάκχαρα, τα οποία θα αποτελέσουν την πολύτιμη τροφή της πεινασμένης μαγιάς, του μικροοργανισμού που πρωταγωνιστεί στο επόμενο στάδιο της ζύμωσης. Κατά τη διάρκεια της εκχύλισης η θερμοκρασία του νερού διαφοροποιείται, έτσι ώστε να κινητοποιηθούν σε δράση τα ένζυμα της βύνης.

Διήθηση Την εκχύλιση, ακολουθεί η διήθηση (lautering) όπου το εκχύλισμα διαχωρίζεται από τα στερεά υπολείμματα της βύνης μέσα από ειδικές ανοξείδωτες σχάρες με πολύ λεπτά ανοίγματα για να προκύψει το ζυθογλεύκος, το αντίστοιχο του μούστου στο κρασί. Η διήθηση στη ΝΗΣΟΣ πραγματοποιείται αποκλειστικά και μόνο με τη βοήθεια της βαρύτητας χωρίς καμία μηχανική υποβοήθηση, ώστε το ευαίσθητο ζυθογλεύκος να μην «ταλαιπωρείται».

Βρασμός Καθώς διηθείται, το ζυθογλεύκος οδηγείται μέσω ειδικών σωλήνων στο βραστήρα (boil tun) για να βράσει. Τρία είδη λυκίσκων προστίθενται σε διαφορετικά στάδια του βρασμού για να δώσουν στη ΝΗΣΟΣ Pilsner επιπλέον άρωμα και την ιδιαίτερη γεύση της. O πολύτιμος λυκίσκος, το θηλυκό λουλούδι humulus lupulus, δίνει στη μπύρα της Τήνου άρωμα και γεύση ενώ προσθέτει και αντιοξειδωτικές ιδιότητες. Η πικρή γεύση του λυκίσκου ισορροπεί θαυμάσια τη γλυκιά γεύση της βύνης. Με το βρασμό επιτυγχάνεται η εκχύλιση των ρητινών από το λυκίσκο, καθώς και η αποστείρωση και συμπύκνωση του γλεύκους. Ο βρασμός τελειώνει και η «αζύμωτη μπύρα», δηλαδή το 100% φυσικό αποτέλεσμα του βρασμού της βύνης και των λυκίσκων, αφήνεται να ηρεμήσει για περίπου τριάντα λεπτά πριν ψυχθεί μέσω ειδικού εναλλάκτη θερμοκρασίας, αεριστεί με φυσικό οξυγόνο και πάρει το δρόμο για τις ειδικές, ανοξείδωτες, ψυχώμενες δεξαμενές ζύμωσης, εκεί όπου η αζύμωτη ΝΗΣΟΣ θα συναντήσει την πραγματική «δημιουργό» της, τη μαγιά!

Ζύμωση Η μαγιά, ένας πεινασμένος μικροοργανισμός, με μεγάλη όρεξη, θα καταβροχθίσει την αζύμωτη ΝΗΣΟΣ και θα τη μεταβολίσει, μετατρέποντάς τα ζάκχαρα με απόλυτα φυσικό τρόπο και χωρίς καμία άλλη προσθήκη, σε αλκοόλ και διοξείδιο του άνθρακα! Όπως προηγουμένως οι βύνες και οι λυκίσκοι, έτσι και η μαγιά προσθέτει τη δική της νότα στο ιδιαίτερο γευστικό προφίλ της ΝΗΣΟΣ. Η διαδικασία της «ζύμωσης» διαρκεί έως και 10 ημέρες.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ωρίμανση

Η ΝΗΣΟΣ κοντά στους κτηνοτρόφους της Τήνου Μετά από κάθε βρασιά της ΝΗΣΟΣ, τα βυνο-υπολείμματα, δηλαδή οι εξαιρετικής ποιότητας, αλεσμένοι σπόροι βύνης κριθαριού που έχουν εκχυλιστεί, πλούσιοι σε θρεπτική αξία, δίνονται στην κτηνοτροφική μονάδα της Ελένης Δεσύπρη και αξιοποιούνται ως άριστη ζωοτροφή. Τίποτε δεν πάει χαμένο!

Μετά τη ζύμωση, η ΝΗΣΟΣ αφήνεται πλέον να ξεκουραστεί και να ωριμάσει σε ελεγχόμενες συνθήκες θερμοκρασίας μέσα στις ειδικές κυλινδροκωνικές δεξαμενές μας.

Φιλτράρισμα και εμφιάλωση Μετά την ωρίμανση, η ΝΗΣΟΣ φιλτράρεται έτσι ώστε να γίνει διαυγής και να σταθεροποιηθεί, δηλαδή να αποκτήσει διάρκεια ζωής, παραμένοντας όμως ένα ευαίσθητο προϊόν που πρέπει να παραμένει πάντοτε σε συνθήκες σκιάς (για 6 μήνες) ή στο ψυγείο. Η ΝΗΣΟΣ δεν σταθεροποιείται με παστερίωση αλλά με μικροφίλτρανση, διαδικασία η οποία εγγυάται τη μέγιστη διατήρηση της αυθεντικής γεύσης, αλλά και το τελικό διαυγές βαθύχρυσο χρώμα της. Η ΝΗΣΟΣ Pilsner, έτοιμη για κατανάλωση, εμφιαλώνεται σε ειδικές ανακυκλώσιμες φιάλες μίας χρήσης 500 και 330 ml και παίρνει το δρόμο για το ποτήρι σας. Σερβίρεται κρύα σε θερμοκρασία περίπου 4 βαθμών Κελσίου, κατά προτίμηση όχι σε παγωμένο ποτήρι, για να μπορέσουν να αναδειχθούν τα αρώματα και η γεύση της.

Η ΝΗΣΟΣ Pilsner, ζυθοποιείται και εμφιαλώνεται 100% στην Τήνο, στην καρδιά των Κυκλάδων. Η ευχάριστη γευστική πικράδα των λυκίσκων και τα αρώματα εσπεριδοειδών, σε συνδυασμό με την γλυκύτητα της βύνης, δημιουργούν μια φρέσκια, ισορροπημένη, αναζωογονητική μπύρα που προσφέρει ολοκληρωμένη απόλαυση είτε μόνη της, είτε συνοδεύοντας τις γεύσεις της ελληνικής κουζίνας.

Πως σερβίρουμε τη ΝΗΣΟΣ 1. Το ποτήρι πρέπει είναι πάντα πολύ καθαρό. Αποφεύγουμε ποτήρια στα οποία έχουμε σερβίρει οτιδήποτε άλλο εκτός από νερό. Ποτέ δε στοιβάζουμε τα ποτήρια. Για μεγαλύτερη σιγουριά, ξεπλένουμε το ποτήρι με κρύο νερό πριν σερβίρουμε την μπύρα και δεν το σκουπίζουμε. 2. Ξεκινάμε να σερβίρουμε με το μπουκάλι μακριά από το ποτήρι, χύνοντας την μπύρα στο κέντρο του πάτου του ποτηριού για να αρχίσει να δημιουργείται ο αφρός, γεμίζοντας

έτσι το ποτήρι μέχρι την μέση. Ο αφρός προστατεύει το απαραίτητο διοξείδιο του άνθρακα, διατηρεί τα αρώματα μέσα στην μπύρα και μας αφήνει να τα απολαμβάνουμε σιγά σιγά καθώς την πίνουμε. 3. Όταν ο αφρός σταθεροποιηθεί μέχρι την μέση του ποτηριού, φέρνουμε το μπουκάλι πιο κοντά στο ποτήρι και ρίχνουμε την μπύρα σιγά σιγά προς τις πλευρές του ποτηριού, μέχρι να το γεμίσουμε. Ο χρυσός κανόνας αναλογίας μπύρας προς αφρό είναι 70/30!

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τυράκι από τον τόπο σου! Τόπος παραδοσιακά αγροτικός και κτηνοτροφικός, η Τήνος φημίζεται για τα εξαιρετικά τυροκομικά προϊόντα της. Το ΤΑΜΑ τρυπώνει στο χώρο παρασκευής τους, στο Τυροκομείο του Αγροτικού Συνεταιρισμού του νησιού. της Νικολέτας Μακρυωνίτου Φωτό: Εβελυν Φώσκολου

Τήνος έχει το δικό της τυροκομείο, που συμπεριλαμβάνεται στο αγροτικό συνεταιριστικό σχήμα του νησιού, και λειτουργεί από το 1981. Όπως και στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων, εδώ η συντριπτική ποσότητα γάλακτος (παραπάνω από 1.000 τόνοι ετησίως) προέρχεται από την εκτροφή αγελάδων κι οι τυροκόμοι του συνεταιρισμού ειδικεύονται στην παραγωγή γραβιέρας, κοπανιστής και μυζήθρας, αλλά κι ενός μαλακού, λευκού - υποκίτρινου τυριού που ονομάζεται τηνιακό τυράκι. Είναι χωρίς αμφιβολία, ένα από τα ξεχωριστά τυριά της χώρας μας, ημίσκληρο, με σχήμα “πλακέ” σαν πολύ μικρό κεφαλάκι και μαλακιά

υφή που λιώνει στο στόμα και κολλάει στον ουρανίσκο. Έχει ισορροπία στη γεύση, καθώς παντρεύει την γλύκα του αγελαδινού γάλακτος, με μια υφάλμυρη αίσθηση που τονίζεται από την ωραία του οξύτητα. Είναι ένα θαυμάσιο επιτραπέζιο τυρί που τραβάει τσίπουρο ή κρασάκι. Εντούτοις όταν, σε πρώτη φάση, στήνονταν το τυροκομείο, οι εποχές κι οι μόδες θέλανε την γραβιέρα να πρωταγωνιστεί. Έτσι λοιπόν, όπως μου εξηγεί ο προϊστάμενος του τυροκομείου και γεωπόνος Μάνθος Βίλλας, «τόσο ο εξοπλισμός, όσο και οι εγκαταστάσεις, είχαν ως στόχο την διαμόρφωση ενός εργοστασίου για την παραγωγή γραβιέρας.

Η παραγωγή των υπόλοιπων τοπικών τυροκομικών, ξεκίνησε αργότερα, το 1989». Η γραβιέρα που παράγεται εδώ, δικαιολογεί απόλυτα την δημιουργία, εκ πρώτης, ενός ολόκληρου τυροκομείου για χάρη της. Πρόκειται για την εξέλιξη του παλιού «βραστού» τυριού της Τήνου, το οποίο παρασκεύαζαν οι νοικοκύρες – αγρότισσες στο σπίτι, κι είναι ένα βελούδινο τυρί, με πλούσια, γλυκιά, βουτυράτη γεύση, που πλαισιώνεται από βοτανικές αποχρώσεις. Οι ελευθέρας βοσκής αγελάδες, που σήμερα πλέον αποτελούν διασταύρωση της ελληνικής φυλής της «τηνιακής αγελάδας» με την «Schwyz» (φυλή των Άλπεων), έχουν εγκλιματιστεί

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

“Cheesemaking factory – Farmers’ Union of Tinos” T

πλήρως στο ιδιαίτερο οικοσύστημα του νησιού, απολαμβάνοντας μια φυσική ζωή και διατροφή. Τα βοσκοτόπια τους είναι σπαρμένα με άφθονη, πολυποίκιλη άγρια χλωρίδα κι έτσι οι αγελάδες τρέφονται με αγριόβικους, αγριοτριφύλλια, μηδική, ξινόχορτα, μολόχες, αυτοφυή δημητριακά, κάθε είδους βότανα κ.λπ.. Αφενός λόγω των χαμηλών βροχοπτώσεων, η χλωρίδα είναι πλουσιότερη σε συστατικά κι αφετέρου λόγω των ισχυρών βορινών άνεμων, η αρμύρα της θάλασσας ποτίζει τα βοσκοτόπια. Όλοι αυτοί μαζί, είναι οι λόγοι, που το γάλα αποκτά ενδιαφέρον και πολυπλοκότητα, αβαντάροντας και το έργο του τυροκόμου, να παράγει ένα πολύ νόστιμο τυρί. Η κοπανιστή της Τήνου, το «θυμωμένο» τυρί με την αψιά γεύση, αξίζει οπωσδήποτε μια δοκιμή, ακόμα και σε όσους δεν αρέσουν τα πικάντικα, μιας και είναι το κατεξοχήν παραδοσιακό τυρί της Τήνου. Ήδη από το 1809, ο Τηνιακός (από το χωριό Κρόκος) ιατροφιλόσοφος Μαρκάκης Ζαλώνης στο σύγγραμμά του με τίτλο “Ταξίδι στην Τήνο”, που εκδόθηκε στο Παρίσι, αναφέρει επί λέξη για την κοπανιστή: “μαλακό τυρί πιο δυνατό και πιο πικάντικο από το παλαιωμένο ροκφόρ ή το ζερομέ.”. Εκ διαμέτρου αντίθετα, η μυζήθρα, είναι γλυκιά και με πλούσια γαλατένια γεύση, ενώ το πέτρωμα, είναι ένα

ανάλατο τυρί, σκληρό όσο και η φέτα, ιδανική βάση για την δημιουργία αρωματικών τυριών, οικιακής παραγωγής. Παραδοσιακά βέβαια το πέτρωμα, χρησιμοποιείται στις πίτες, αρμυρές και γλυκιές, και θα πρότεινα να το δοκιμάσετε στην εκδοχή της γλυκιάς πασχαλινής τυρόπιτας, που φτιάχνουν στο νησί, κυρίως, την περίοδο της Λαμπρής. Το τυροκομείο της Τήνου παράγει ακόμα ένα ευωδιαστό αγελαδινό βούτυρο και πολύ νόστιμο γάλα ημέρας που διατίθεται μόνο στη Τήνο και θυμίζει στους μεγαλύτερους τη γεύση των παιδικών τους χρόνων. Θα βρείτε όλα τα προϊόντα του Συνεταιρισμού στα περισσότερα σούπερ μάρκετ και τα παντοπωλεία του νησιού και φυσικά στο πρατήριο του, στην Χώρα. Ειδικά τα τυριά, προσφέρονται και σε αρκετά από τα εστιατόρια και τις ταβέρνες της Τήνου, ενώ η γραβιέρα, η κοπανιστή και το τηνιακό τυράκι υπάρχουν και σε κάποια μεγάλα σούπερ μάρκετ της Σύρου, της Άνδρου, της Μυκόνου και της Αθήνας. Τυροκομείο Τριπόταμος, Τ/22830 21184 Πρατήριο Τηνιακών προϊόντων Λεωφόρος Μεγαλόχαρης 22, χώρα Τήνου, Τ/22830 23289

he union of Tinos agricultural granges, established in 1981, collects everyday fresh cow milk produced on the island, and by its small cheese-dairy with loyalty and respect to the island’s tradition produces a number of products with great taste such as: pasteurized milk, traditional Tinos gruyère, non-salted cheese, a special kind of hard cheese, fresh and melt milk butter and of course the traditional Tinos little cheese. The last in reference is produced by cow milk, too, is slightly salted, with a smooth taste and a pleasant smell. Kopanisti, another special cheese chiefly produced on the Aegean islands, is a soft cheese, easily spread with a unique spicy taste. We have a very enlightening reference to this cheese by a great Tinian, Markakis Zalonis, philosopher-physician, who quoted back in 1809: “soft cheese, even stronger and spicier than roquefort or géromé”. As for the cheese-factory, Manthos Villas, the floor manager, explains that the premises and the equipment were initially set up for the production of Graviera (gruyère). Made in wheels, the rind of this hard cheese is marked with the characteristic crisscross pattern of its draining cloth. All the other cheeses followed suit. All the above delicacies are available in the majority of super-market stores of the island, as well as the retail store of the union and certain Super Markets in Andros, Mykonos, Syros and Athens. Cheese factory:Tripotamos, Τ/+30 22830-21184 Retail Store of Tinian produce: Megalohari’s st. 22, Hora of Tinos, Τ/+30 22830-23289

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Επιστροφή στο μέλλον

Με 16 υποκαταστήματα σε 8 νησιά, 6 εκ των οποίων βρίσκονται στις Κυκλάδες, τα Vidalis Markets αποτελούν το μεγαλύτερο δίκτυο σουπερ μάρκετ στη νησιωτική Ελλάδα. Πρόκειται για μία περίπλοκη μορφή «επιχειρείν» που σήμερα τολμά δυναμικά και στον πρωτογενή τομέα με καινοτόμα δικτυοκήπια και φιλοδοξίες για συμβολαιακές καλλιέργειες. Της Μάγιας Τσόκλη Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

υναντώ τον Δημήτρη Βιδάλη στα κεντρικά των Αθηνών. Η δική μου καθυστέρηση στη συνάντησή μας (μιάμιση ώρα λόγω κίνησης από το Θησείο στην Ηλιούπολη!) και το φορτωμένο πρόγραμμα του Τηνιακού επιχειρηματία, μας οδηγούν κατ’ευθείαν στην ουσία της κουβέντας μας. Είστε 30 χρόνια στην αγορά. Θα ήθελα να ξεκινήσουμε με τη φύση της μέχρι σήμερα δουλειά σας, για να καταλήξουμε στο νέο σας εγχείρημα. Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητες του επιχειρείν στο νησιωτικό χώρο; «Έχει πλεονεκτήματα και κάποια μειονεκτήματα. Τα πλεονεκτήματα είναι ότι έχεις να κάνεις με έναν τόπο όμορφο και ιδιαίτερο…» Ο Δημήτρης Βιδάλης αφήνει τη φράση να αιωρείται. «Ξεκίνησα από νησί.» Μου λέει. «Από την Τήνο. Έτσι, έζησα από νωρίς και από κοντά τα σοβαρά προβλήματα της επικοινωνίας με τα νησιά και σιγά σιγά

βρήκα τον τρόπο να λύσω τη πρόκληση χάρη σε μια διαφορετική οργάνωση». Δηλαδή; Το κλειδί της υπόθεσης είναι να βρεις την σωστή ισορροπία μεταξύ του στοκ και της επάρκειας. Αυτό σημαίνει ειδικές συμφωνίες με προμηθευτές και υψηλότερα στοκ ασφαλείας, για να υπάρχει επάρκεια προϊόντων στο νησί και σε περιόδους δύσκολες όπως είναι τα (συχνά) απαγορευτικά και οι απεργίες. Παράλληλα, μη ξεχνάμε ότι έχουμε να κάνουμε με προϊόντα ευπαθή, με τρόφιμα που δεν μπορείς να διατηρείς για μεγάλο χρονικό διάστημα. Καταλαβαίνετε ότι πρόκειται για μια δύσκολη άσκηση! Όμως μετά από 30 χρόνια, υπάρχει πια μια μεγάλη εμπειρία στις «ακροβασίες» κι αυτό είναι το συγκριτικό μας πλεονέκτημα σ’ότι αφορά τον ανταγωνισμό. Είμαστε συνηθισμένοι στις ψαλίδες της εποχικότητας, ξέρουμε πώς να αντισταθμίσουμε τα μεγάλα κόστη…

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Νίκος Αγγελίδης

Μιλώντας για κόστη, πόσο ακριβά πληρώνετε τη νησιωτικότητα σας; Η εταιρία πληρώνει περίπου 1 εκατομμύριο ευρώ το χρόνο σε μεταφορικά. Δεν μπορούμε να αποφύγουμε αυτές τις χρεώσεις. Όμως σε συνεργασία με τους προμηθευτές μας συμπιέζουμε τα κόστη όσο γίνεται περισσότερο. Παράλληλα, έχουμε χτίσει μια σημαντική πιστότητα πελατών και έχουμε δώσει βάρος στην εκπαίδευση του προσωπικού μας στη διαχείριση των προϊόντων και στην εξυπηρέτηση πελατών. Θα έλεγα ότι αυτή η προσωπική σχέση με τους «ανθρώπους» μας είναι καθοριστική. Σε έρευνα που κάναμε για την εταιρία, πληροφορήθηκα -με περηφάνια, οφείλω να σας πω- ότι το δυνατό μας σημείο, είναι το προσωπικό μας. Είμαστε σαν μια μεγάλη οικογένεια. Δεν θέλουμε να έχουμε υπαλλήλους, αλλά συνεργάτες, με τους οποίους και μεγαλώσαμε μαζί. Κάποιοι μάλιστα που ήταν δίπλα μας από την αρχή, βγαίνουν τώρα στη σύνταξη. Ένα μέρος των φρέσκων αγαθών που εμπορεύεστε, είναι κηπευτικά. Κάποτε τα νησιά μας παρήγαγαν εξαιρετικά προϊόντα. Σήμερα αυτή η παραγωγή έχει συρρικνωθεί δραματικά, παρ’ότι τελευταία η κρίση έχει δώσει μια νέα ώθηση στη γεωργία. Ακριβώς. Η παραγωγή ήταν πάντα μικρή στα νησιά, όμως κάλυπτε την οικογενειακή κατανάλωση. Με την τουριστική ανάπτυξη και την έκρηξη της οικοδομής, οι κάτοικοι των νησιών –δυστυχώς, εγκατέλειψαν τη γη τους.

Δεν υπήρξε και καμία καθοδήγηση από την πολιτεία… Έχετε δίκιο. Η άγνοια και η έλλειψη καθοδήγησης έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Όπως ευθύνη έχουν και οι συνεταιρισμοί –σ’ολόκληρη την Ελλάδα, μην παρεξηγηθώ- που δεν έπαιξαν τον ρόλο που όφειλαν να παίξουν, να καθοδηγήσουν δηλαδή τους αγρότες σε σοφότερες επιλογές καλλιεργειών, σε σύγχρονους τρόπους γεωργίας. Εξηγήστε μου πως αποφασίζετε να εμπλακείτε με τον πρωτόγεννη τομέα. Τα τελευταία χρόνια δημιουργήσαμε για τα φρέσκα προϊόντα μας, ένα κέντρο logistics στον Ασπρόπυργο με στόχο να επιτύχουμε την βέλτιστη διαχείριση τους. Η καθημερινή συνεργασία με τους παραγωγούς που τροφοδοτούν τα καταστήματα, το γεγονός ότι στην Τήνο λόγω της κρίσης υπάρχει ανεργία αυτή την εποχή, κυρίως στους οικοδόμους, με έβαλαν σε σκέψεις. Οικοδόμοι έγιναν τις τελευταίες δεκαετίες. Θυμάμαι όταν φτιάχναμε το σπίτι στον Κάμπο πριν 25 χρόνια, ότι σχεδόν όλοι οι κτίστες μας είχαν παρατήσει τα χωράφια τους για να έρθουν να δουλέψουν στην οικοδομή. Ακριβώς, άρα η γνώση της γης υπάρχει ακόμη μέσα τους. Πιστεύω ότι η Τήνος, όπως και όλα τα νησιά των Κυκλάδων, δίνουν τη δυνατότητα για οργανωμένες παραγωγές. Κουβεντιάζοντας με τον φίλο γεωπόνο Νίκο

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η συμβολαιακή γεωργία θα μπορούσε να δώσει σημαντική διέξοδο στην ανεργία που ταλαιπωρεί την Τήνο

Αγγελίδη –με τον οποίο κάνουμε από κοινού την προσπάθειαέμαθα ότι ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία στη γεωργία είναι η ηλιοφάνεια. Ξέρετε ότι η Δήλος είναι το φωτεινότερο σημείο της Μεσογείου; Είναι δηλαδή –όπως γνώριζαν και οι αρχαίοι ημών πρόγονοι- το σημείο της περιοχής μας, όπου η ένταση του φωτός είναι η πιο δυνατή. Αν λοιπόν είσαι ακριβώς απέναντι από τη Δήλο, «φωτίζεσαι» κι εσύ! Γι αυτό και η Τήνος είχε, σε μικρές πάντα παραγωγές, εκπληκτικά προϊόντα τα οποία σήμερα είτε σχεδόν δεν παράγονται, ή τέλος πάντων παράγονται μόνο για προσωπική κατανάλωση. Η προσπάθεια λοιπόν που κάνουμε, ξεκινά με μια καινοτόμα μέθοδο που λέγεται δικτυοκήπιο. Είναι κάτι σαν το θερμοκήπιο, αλλά εδώ, ο χώρος είναι καλυμμένος με δίχτυ προσφέροντας σημαντικά πλεονεκτήματα σε σχέση με το κλασικό θερμοκήπιο. Βελτιώνει τις κλιματολογικές συνθήκες αφού προστατεύει από καταιγίδα, από χαλάζι, από δυνατό αέρα, (που η Τήνος έχει πάρα πολύ), από καύσωνα και το σημαντικότερο είναι ότι δεν μπορούν να μπουν μέσα έντομα, άρα δεν χρειάζονται ψεκασμοί, άρα τα προϊόντα είναι απαλλαγμένα από φυτοφάρμακα. Το μόνο εμπορικό «μειονέκτημα» αυτού του τεχνητού «περιβάλλοντος» -που για μένα είναι κι αυτό θετικό, πρέπει να σας πω- είναι ότι παράγει μόνο προϊόντα εποχικά, τόσο το καλοκαίρι όσο και τον χειμώνα. Στον Άγιο Σώστη λοιπόν, σε χώμα αμμώδες και ξεκούραστο που ποτίζεται από ένα παλιό πηγάδι, οργανώσαμε μια φυσική εποχική καλλιέργεια η οποία είναι απαλλαγμένη από φυτοφάρμακα και που δεν χρειάζεται μεγάλο λιπασμό λόγω των βελτιωμένων κλιματολογικών συνθηκών. Το αποτέλεσμα είναι καλύτερη ποιότητα και μεγαλύτερη ποσότητα. Φαντάζομαι ότι δώσατε μεγάλο βάρος και στους σπόρους που δοκιμάζετε, μια και απ’ότι καταλαβαίνω αυτή είναι η πρώτη χρονιά του εγχειρήματος. Φυτέψαμε κάποιες σύγχρονες ποικιλίες ντομάτας που θεωρούμε ότι διαθέτουν τα χαρακτηριστικά που επιθυμούμε και δοκιμάζουμε και κάποιους ντόπιους σπόρους για να δούμε

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

πως θα αντιδράσουν: αμπελοφάσουλο Τήνου που θεωρώ μοναδικό προϊόν, έναν πολύ παλιό σπόρο ντομάτας που θυμάμαι από παιδί στους κήπους της Τήνου, μελιτζάνα, κολοκύθι, αυτά μπαίνουν δοκιμαστικά. Γενικά, πρέπει να θεωρήσουμε αυτή την συγκεκριμένη εγκατάσταση πιλοτική, που θα μας βοηθήσει να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας. Θεωρούμε ότι μπορεί να πάει πάρα πολύ καλά. Καταλαβαίνω ότι ο πρώτος στόχος σας είναι να τροφοδοτήσετε τα καταστήματά σας με προϊόντα ελεγμένα, των οποίων γνωρίζετε την προέλευση, τη διαδρομή και την ποιότητα. Έτσι είναι. Όμως επίσης θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα βιολογικά πιστοποιημένο, επώνυμο αγροτικό προϊόν, ένα νησιωτικό brand name. Στη συνέχεια επιθυμούμε να δώσουμε την επιστημονική τεχνογνωσία και την υποστήριξη που χρειάζεται, σε όσους αγρότες ενδιαφερθούν να κάνουν αυτές τις καλλιέργειες στην Τήνο σύμφωνα με τις προδιαγραφές που εμείς θα θέσουμε. Μιλάτε για συμβολαιακή γεωργία; Ακριβώς. Η συμβολαιακή γεωργία θα μπορούσε να δώσει σημαντική διέξοδο στην ανεργία που ταλαιπωρεί την Τήνο. Παράλληλα υπάρχει και η εμπειρία στο εμπορικό κομμάτι, ούτως ώστε πέρα από την τροφοδοσία των δικών μας καταστημάτων, να φροντίσουμε και για την απορρόφηση των προϊόντων σε άλλες αλυσίδες και ακόμη, γιατί όχι, να πάμε και σε εξαγωγές. Εγώ την πιστεύω πάρα πολύ αυτή τη δουλειά και την κάνω με πάρα πολύ κέφι! Στο τέλος του καλοκαιριού θα έχουμε τα πρώτα αποτελέσματα που θα μας επιτρέψουν να βγάλουμε τα συμπεράσματά μας, και τα κοστολογικά, και τα ποιοτικά. Είναι η πρώτη φορά που περιμένω με αγωνία το τέλος του καλοκαιριού…

Back to the future

ith 16 branches on 8 islands, six in the Cyclades, Vidalis Markets is the largest chain of super-market stores on the Greek islands. A far-from-simple form of business venture, which currently attempts boldly at the primal sector of farming, the innovative cultivation is situated in Agios Fokas. Here the plants are protected within an area covered by a special net which in turn covers what looks like a greenhouse. This reinforcement offers great advantages as compared to a typical greenhouse: namely, it enhances climate conditions by keeping out storms, hail, strong winds (Tinos holds them in abundance) and heat-waves. What is more, insects are also kept out, which means that no spraying whatsoever is necessary. As a result, the produce is free of pharmaceuticals. The aim of the venture, apart from fuelling the chain, is to create a biologically certified brand name of farming products; a clearly island brand name. Dimitris Vidalis is enthusiastic about this enterprise. He thinks it could also offer a partial solution to the puzzling unemployment epidemic that has hit Tinos, too.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μίλα μου για μέλι Η

Τήνος βγάζει μαρμαράδες («Κι εγώ θα φέρω Τηνιακό μάστορα στα σκαλιά σου…» κατά το τραγούδι) και ναυτικούς. Ο Νίκος Καραγιώργης υπήρξε και τα δύο. Με τα ταξίδια να τον κερδίζουν την περίοδο της νιότης του, τότε που ήθελε να φύγει, να ξεφύγει, να αλλάξει εικόνες. Σε ένα από τα πολύ μακρινά μπάρκα του, στην Ταϊλάνδη, γνώρισε τη Νουτ. Μερικούς μήνες αργότερα η Νουτ βαφτιζόταν χριστιανή ορθόδοξη με το όνομα Μαργαρίτα, παντρευόταν το Νίκο και εγκαθίστατο στο χωρίο του άντρα της, τον Πύργο. Εκείνος εγκατέλειψε τα βαπόρια και αφοσιώθηκε στο μάρμαρο. Εκείνη κατέβαλε γενναίες προσπάθειες για να ενταχθεί στο νέο περιβάλλον της. Δεν ήταν καθόλου εύκολο, λέει σήμερα που τα έχει καταφέρει –όχι ότι δεν υπάρχουν ακόμα στιγμές που νοσταλγεί το πατρικό της... Στην ευτυχή κατάληξη του παραμυθιού ήρθε και προστέθηκε η γέννηση του γιου τους, του Δημήτρη. Και έζησαν αυτοί καλά και άκρως δημιουργικά. Γιατί ο Νίκος εκτός από το μάρμαρο άρχισε να ασχολείται και με τη μελισσοκομία. Από κοντά η Μαργαρίτα. Στο κτήμα τους στους πρόποδες του Προφήτη Ηλία αλλά και σε άλλες περιοχές της Τήνου (τα μελίσσια… μετακομίζουν ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και με το είδος βλάστησης που υπάρχει κάθε εποχή) τοποθέτησαν αρχικά λίγες κυψέλες, οι οποίες σήμερα φτάνουν τις 400. Η παραγωγή μελιού έγινε η βασική τους ενασχόληση (αντίο μάρμαρο!) μαζί με τα ενοικιαζόμενα δωμάτιά τους, πάντα στον Πύργο. Τα προϊόντα τους άρχισαν μάλιστα να διατίθενται στο μικρό μαγαζάκι που άνοιξαν στον

Μια γλυκιά ιστορία που ξεκίνησε από τον Πύργo Τήνου, πέρασε από την Ταϊλάνδη και κατέληξε ξανά στον Πύργο! Του Κοσμά Βίδου Φωτογραφίες: Εβελυν Φώσκολου κεντρικό δρόμο του χωριού, «Το σπίτι του μελιού» (http://www.tospititoumeliou.4ty.gr/), με το εμπόρευμα να αποτελείται κυρίως από το εξαιρετικής ποιότητας θυμαρίσιο μέλι τους –διάφανο, μυρωδάτο, ντελικάτο στη γεύση, με υψηλή περιεκτικότητα σε θυμάρι– από 60 ως 72%. Σιγά - σιγά στα ράφια εμφανίστηκαν και γύρη, βασιλικός πολτός, πρόπολη, κεραλοιφή με μαστίχα, σπαθόλαδο, αρωματικά βότανα από τα βουνά του νησιού (ρίγανη, θρούμπι, φασκόμηλο), κεριά που φτιάχνουν οι ίδιοι, λιαστές ντομάτες, μέλι από ρείκι… Τελευταίως πωλούν και εξαιρετικό τσίπουρο, ρακόμελο και απόσταγμα μελιού (ναι, ποτό οινοπνευματώδες είναι και αυτό!) δημιουργίες του Δημήτρη, ο οποίος μετά τις σπουδές του στην οινολογία ξεκίνησε τη δική του παραγωγή. Με την ελπίδα κάποτε, το λίγο κρασί που παράγει σήμερα να γίνει περισσότερο και να αρχίσει και αυτό να διατίθεται στον εμπόριο. Ακούγεται ωραία αυτή η οικογενειακή ιστορία, πολλοί θα ζήλευαν τη ζωή του Νίκου, της Μαργαρίτας και του Δημήτρη, όμως οι αγροτικές εργασίες παραμένουν εξαιρετικά απαιτητικές: το πήγαινε - έλα των μελισσιών με το αυτοκίνητο από τη μία μεριά της Τήνου στην άλλη (το βράδυ που οι μέλισσες έχουν συγκεντρωθεί στις κυψέλες τους) προς αναζήτηση ανθισμένων λουλουδιών, η περιποίησή τους, η αντιμετώπιση των ασθενειών που τις προσβάλουν, η κοπιώδης περίοδος του τρύγου αλλά και η αγωνία για το αν θα βρέξει την περίοδο που πρέπει και αν θα βρέξει (ή φυσήξει) υπέρ το δέον την περίοδο που δεν πρέπει… Πρόκειται για απασχόληση που συχνά δεν αποδίδει τα έσοδα που θα περίμενε κανείς, όσο και αν το ανόθευτο μέλι νησιών όπως η Τήνος θεωρείται ενίοτε ακριβό από τον καταναλωτή, τον εθισμένο στα φτηνότερα αλλά κακής ποιότητας μέλια που διατίθενται στα ράφια των σούπερ μάρκετ. Μια βόλτα στα μελίσσια και μια κουβέντα με τους μελισσοκόμους (στον Πύργο αλλά και σε άλλα χωριά του νησιού) θα τον βοηθούσε να καταλάβει και να επανεκτιμήσει αυτή την τόσο ιδιαίτερη, επίπονη και μοναχική διαδικασία (έχετε δει τον «Μελισσοκόμο» του Θόδωρου Αγγελόπουλου;). Που όμως σου δίνει

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

την ευκαιρία, εκεί, μέσα στην απέραντη ησυχία της μυροβόλου εξοχής να βρεις τη γαλήνη που μόνο η φύση μπορεί να σου χαρίσει. Γαλήνη, που στην περίπτωση της οικογένειας Καραγιώργη είναι περιχυμένη με άφθονο θυμαρίσιο μέλι άριστης ποιότητας! Τι πιο γλυκό;

Γιορτή Μελιού στον Κάμπο

Και μιλώντας για μέλι, μη ξεχάσουμε ότι στις 31 Αυγούστου το βράδυ, η τοπική Κοινότητα Κάμπου, ο εκπολιτιστικός Σύλλογος Κάμπου και ο Μελισσοκομικός Συνεταιρισμός Τήνου μας περιμένουν στην Γιορτή Μελιού στον Κάμπο!

ikos Karagiorgis had always had two soft spots: marble-craft and the sea. The latter brought him to far-flung Thailand, where he met Nout. She made the trip to Greece and they began a family, with Dimitris, their son, coming to life shortly after. Besides marble, Nikos fancied beekeeping and along with his wife Margarita, Nout’s Christian name, set up business initially at their estate at Profitis Elias, and thereafter in other parts of the island. Their beehives reach a total of 400 nowadays and production of honey is their main occupation. Based in Pyrgos, they run a small shop called “The house of Honey”. Their includes, apart from top quality thyme honey, pollen, royal gel, propolis, beeswax ointment with gum, aromatic herbs, such as oregano, handmade candles, sun-dried tomatoes and honey raki. Fairy tale though it sounds, every-day living for Nikos and Margarita is real agony. For they work hard to reap fruit out of it, although the returns are no cinch more than often.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο πεισματάρης κύριος Φόνσος Τα παλιά τα χρόνια, η Τήνος ήταν φημισμένη για τα αμπέλια και τα κρασιά της. Η αστικοποίηση του 20ου αιώνα, είδε τα χωράφια να εγκαταλείπονται και τις παλιές ποικιλίες να εξαφανίζονται. Το πείσμα και η αφοσίωση του Χρήστου Φόνσου αναβιώνουν τους αμπελώνες. Της Νικολέτας Μακρυωνίτου Φωτό: Μάγια Τσόκλη

ερυθρός Μπελώνης, ο λευκός κι ο ερυθρός Μαθιουλής, είναι τρία από τα λίγα εμφιαλωμένα κρασιά που παράγονται στη Τήνο. Η ποσότητα είναι τόσο μικρή, μόλις 3500 φιάλες, που φτάνουν ίσα ίσα για τις ανάγκες του νησιού. Η παραγωγή τους ξεκίνησε το 1997, όταν ιδρύθηκε το μικρό οινοποιείο του Χρήστου Φόνσου, λίγο έξω από την Κώμη. Τρία ασυνήθιστα κρασιά, για τους λάτρεις των ιδιότροπων γεύσεων, που αποτυπώνουν τα σπάνια χαρακτηριστικά των ντόπιων ποικιλιών από τις οποίες παράγονται. Ο Μπελώνης, είναι ένα ερυθρό κρασί, που παράγεται αποκλειστικά από μαύρο Ποταμίσι, μια δυσεύρετη ποικιλία, που συναντάται σχεδόν αποκλειστικά στα εδάφη της Τήνου. Πήρε το όνομά του από το παρατσούκλι του ενός από τους δυο παππούδες του Χρήστου Φόνσου, που αμφότεροι καταπιάνονταν με την αμπελουργία και την οινοποίηση. Ο έτερος παππούς, ο Μαθιουλής, δάνεισε το όνομά του στα άλλα δυο κρασιά. Ο λευκός Μαθιουλής παράγεται από ένα χαρμάνι τοπικών ποικιλιών, κι απαρτίζεται από Ποταμίσι, Μονεμβασιά και Μοσχάτο, ενώ ο ερυθρός Μαθιουλής είναι μια συνοινοποίηση Κουμαριανού με μαύρο Ποταμίσι. «Το Κουμαριανό και τα Ποταμίσια είναι αντιοικονομικές ποικιλίες» μου εξηγεί ο κύριος Φόνσος, «γι’’ αυτό κι οι αμπελώνες έχουν συρρικνωθεί. Δεν έχουν καλή απόδοση. Την στιγμή που άλλες ποικιλίες αποδίδουν γύρω στο 70% χυμό, οι συγκεκριμένες δίνουν μέχρι 40%, γιατί είναι σκληρόφλουδες, με σαρκώδη ψίχα και χυμό που εγκλωβίζεται και δεν ρέει εύκολα.». Ωστόσο, τόσο το Κουμαριανό, όσο και το Ποταμίσι, λευκό και κόκκινο, είναι χαρακτηριστικές ποικιλίες, με τυπικότητα, στυφάδα και μεγάλη επίγευση, που μένει ανεξίτηλη στον ουρανίσκο. Όσο για την Μονεμβασιά, ο κύριος Φόνσος, ανακάλυψε αμπελιές στις αναβαθμίδες που σκαρφαλώνουν στον Τσικνιά και στις Πατέλες. Αυτή η κοσμογυρισμένη ποικιλία, που φαίνεται να έχει ως κέντρο καλλιέργειας την περιοχή της Μονεμβασιάς, προφανώς κατέφτασε στις Κυκλάδες μαζί με τους Ενετούς. Έτσι λοιπόν, «πριν προλάβουν να τα καταβροχθίσουν όλα τα κατσίκια», ο κύριος Φόνσος κατάφερε να διασώσει μερικές ρίζες από αυτές τις παλιές Μονεμβασιές – χωρίς αμερικανικά υποκείμενα -, και μαζί με τα Κουμαριανά και τα Ποταμίσια, φύτεψε γύρω στα 12 στρέμματα. «Κάποια στιγμή σκέφτομαι να δοκιμάσω να κάνω λιαστό, γλυκό κρασί από Κουμαριανό» μου λέει, «αφού οι παλιοί, το συνήθιζαν κι ήταν ένα πολύ ιδιαίτερο κρασί.». Προς το

παρόν καταπιάνεται με δυο ενδιαφέροντα λικέρ, το ένα από άγριο, ντόπιο αγκιναράκι και το άλλο από λεμόνια. Εδώ και αρκετά χρόνια, στον ελεύθερο χρόνο του, όσο δεν ασχολείται με το οινοποιείο, τον βρίσκουμε στο «Γκαράζ» του στην Κώμη. Πρόκειται κυριολεκτικά για το παλιό γκαράζ όπου κάποτε πάρκαρε ο παππούς του το φορτηγό, πάνω από το ρέμα της Κώμης. Αυτός ο κατάφυτος χώρος έχει μετατραπεί σε πιτσαρία, που για κάποιους αποτελεί μια μικρή αποκάλυψη. Οι πίτσες που φτιάχνει με λεπτό ζυμάρι που ετοιμάζει η μητέρα του, με κάποια ζαρζαβατικά από το μποστάνι του και με δικιά του σάλτσα ντομάτας, είναι απρόσμενα νόστιμες. Πολύ καλή η Monte Carlo με φρέσκια ρόκα, η Ιμόλα, αλλά και η Ντεϊτόνα. Με σχετικά ονόματα, εμπνευσμένα από την φόρμουλα Ι, έχει βαφτίσει και τις κρέπες, που ετοιμάζει επίσης με δικό του ζυμάρι, αλμυρές και γλυκές. Οινοποιείο Φόνσου και Garage, Κώμη, Τήνος, Τ/+30 2283051221

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Christos Fonsos Winery

n old times Tinos was known for its wines. The vineyards were numerous and the production was such that the island was in a position to export quality wine must. And if urbanism caused the vineyards to be deserted, the 21st century comeback to agriculture has revived the wine selection. Red Belonis, white and red Mathioulis are three among the few wines produced in Tinos nowadays. 3500 bottles a year can barely cover the needs of the island. Production began in 1997, when the little winery of Christos Fonsos set sail just outside Komi village. We are talking about three unusual wines that bear the trace of the rare traits of the local varieties of vine. Belonis got its name from the nickname of one of Christos’s grandfathers, while Mathioulis took it from the other grandfather. They were both very much into wine themselves. White Mathioulis is an amagalm of three local varieties, whereas red Mathioulis is a mixture of two. As for Belonis, it is a red wine based on a single rare variety found almost solely on Tinian grounds. Acccidentally indeed, Christos has discovered some vines found chiefly in Monemvassia, Peloponese, and he is more than happy to try and produce some of this worldwide known wine. It has occurred to him that the few vines he bumped into, spared from the all-invading presence of wild goats on the island, were somehow transferred to Tinos by the Venetians. At present he is trying out a couple of liqueurs, one based on wild baby artichoke and one based on lemon. Also, he has set up a Pizza corner in Komi, in what was known as an old garage. For some the place is a real surprise, where Monte Carlo, Imola and Daytona pizzas, along with delicious crepes also having Formula 1 names, call for festive meals right above the brook of Komi.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Απόσταγμα Αιγαίου Δραστήριος επιχειρηματίας ο Μ.Παλαμάρης, βρίσκεται στην υλοποίηση ενός επιχειρηματικού σχεδίου που συγκεντρώνει τηνιακά προϊόντα υψηλής ποιότητας υπό την επωνυμία «Aegean Essence». Της Νικολέτας Μακρυωνίτου Φωτό: Έβελυν Φώσκολου και Aegean Essence

ραστήριος, σε διαρκή εγρήγορση ο Μανόλης Παλαμάρης, ο τήνιος επιχειρηματίας που έχει συνδέσει το όνομά του με την τροφοδοσία ντόπιων και επισκεπτών. Μπαίνοντας στο γραφείο του αντιλαμβάνεσαι από το πλήθος των εκδόσεων, ειδικών και μη, ότι είναι άνθρωπος που έχει παντρέψει την επιχειρηματικότητα με τις γνώσεις και την διαρκή ενημέρωση. Με την επωνυμία «Παλαμάρης», λειτουργούν αυτή τη στιγμή 3 καταστήματα σούπερ μάρκετ λιανικής στη Τήνο και στη Σύρο, 1 cash&carry και 1 κατάστημα χονδρικής καθώς συνεργάζεται εδώ και 7 χρόνια με την αλυσίδα σούπερ-μάρκετ CarrefourMarinopoulos. Αλλά δεν σταματούν εδώ οι επιχειρηματικές και προσωπικές του ανησυχίες. Ήδη την τελευταία διετία έχει συγκεντρώσει τις προσπάθειές του στην υλοποίηση ενός φιλόδοξου εγχειρήματος που ακούει στο όνομα «Aegean Essence». Κίνηση που η ευόδωσή της θα ενισχύσει σημαντικά την οικονομία του νησιού, καθώς αφορά στην προώθηση

και διακίνηση των τοπικών προϊόντων εντός κι εκτός των συνόρων της Τήνου. Παράλληλα όμως, ο Μανόλης Παλαμάρης έχει σταθερή παρουσία στα κοινά, συμμετέχοντας στην δημιουργία λευκωμάτων και εκδόσεων σχετικών με την προβολή της Τήνου, αλλά και στην υλοποίηση πολλαπλών πολιτιστικών εκδηλώσεων. Γεννημένος στην Τήνο, ανέλαβε νωρίς ένα εκ των καταστημάτων σούπερ-μάρκετ με την επωνυμία «Ερμής» στην παραλία της Τήνου, καθώς μέλος της πολυμετοχικής ιδιοκτήτριας εταιρίας ήταν ο πατέρας του. Αυτό στάθηκε και το εφαλτήριο της επιχειρηματικής του διαδρομής, που δαιμόνιος και ανήσυχος φρόντισε να ενισχύσει με επιμορφώσεις στο Ελληνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο και στη Διοίκηση Επιχειρήσεων. Στη συνέχεια ακολούθησε πορεία ανεξάρτητη, κάνοντας επενδύσεις κυρίως σε ακίνητα και με αμετακίνητο στόχο τον εκσυγχρονισμό του καταστήματος δίνοντας πάντα το βάρος στην εξασφάλιση υψηλής ποιότητας προϊόντων.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο δρόμος αυτός τον οδήγησε στην ιδέα και την υλοποίηση του εγχειρήματος Aegean Essence «ιδέα που αφορά στην δημιουργία ενός brand name, το οποίο θα ενώσει τα προϊόντα της νησιωτικής Ελλάδας και θα τα προωθήσει εντός και εκτός της χώρας» όπως μας λέει ο ίδιος σπεύδοντας να εξηγήσει:. «Όλο αυτό δεν καθίσταται βιώσιμο, αν δεν έχεις υψηλές προσδοκίες, προβολές και ενέργειες, και κυρίως διαθεσιμότητα των προϊόντων. Η ρομαντική διάθεση του μικρού παραγωγού δεν αρκεί.». Με λογότυπο εμπνευσμένο από ένα αρχαίο νόμισμα της Τήνου που απεικόνιζε ένα τσαμπί σταφύλι, και που φιλοτεχνημένο ειδικά για τις ανάγκες της AE (Aegean Essence) σε σύγχρονη εκδοχή σχηματίζει, σαν να το υπαινίσσεται η εικόνα, τη φιγούρα ενός ανθρώπου, η εταιρεία αγκαλιάζει κάθε τοπικό προϊόν του αρχιπελάγους. Κριτήριο εκτός από την ποιότητα και τη γεύση του, η συστηματοποιημένη και σταθερή δουλειά που γίνεται από τον εκάστοτε παραγωγό. Αυτή τη στιγμή η AE έχει στην κατοχή της την Ποτοποιία του Λεβαντή και παράγει με τη φίρμα της τσίπουρο, ρακόμελο, οινόμελο και διάφορα λικέρ. Επιπλέον τυποποιούν για λογαριασμό τους, ποσότητες από τη γραβιέρα, την κοπανιστή και το τηνιακό τυράκι του τοπικού συνεταιρισμού, κι επίσης συνεργάζονται με διάφορα παρασκευαστήρια στην Τήνο, τα οποία παράγουν για την ΑΕ, νόστιμα παξιμαδάκια ντομάτας, ελιάς και γλυκάνισου, λιαστές ντομάτες, εκλεκτή κάππαρη, κρίταμο κι εύγευστο αγκιναράκι λαδιού. Απολαυστική η συζήτηση με τον Μανόλη Παλαμάρη, καθώς έχει ισχυρή άποψη σχετικά με την οικονομία και την ανάπτυξη του νησιού και δεν διστάζει να καυτηριάσει όσα αρνητικά στέκονται εμπόδιο στην εξέλιξη και βελτίωση των συνθηκών. Εξηγεί ότι «το διαχειριστικό μοντέλο στο οποίο στηρίζεται κυρίως η χώρα της Τήνου, εφησυχάζει τους συντοπίτες»- δημιουργεί συνθήκες καθήλωσης σε ένα μοντέλο παραγωγής και υπηρεσιών, που έχει ως αποτέλεσμα την χαμηλή ποιότητα των παροχών. «Προσωπικά πιστεύω πως δεν πρέπει να μιμηθούμε κανέναν, αλλά να στραφούμε σε μια πιο «γήινη» ανάπτυξη της Τήνου. Πιστεύω στην συστηματική αγροτική και κτηνοτροφική εξέλιξη του τόπου κι ελπίζω σε μια κινητοποίηση των αγαθών που παράγονται από τη γη και την κτηνοτροφία. Κάποτε η Τήνος ήταν ολόκληρη μια καλλιεργούμενη έκταση. Σήμερα δεν συμβαίνει αυτό, όμως κάθε νέα προσπάθεια, είμαι διατεθειμένος να την στηρίξω. Είναι παρακμιακό να περιμένουμε τον τουρίστα» τονίζει. Αυτό που θεωρεί πως έχει λείψει, όχι μόνο από την Τήνο, αλλά από ολόκληρη αυτή τη χώρα, είναι η αυθεντικότητα. «Πρέπει να αρχίσουν να πιάνουν τα χέρια μας, το μυαλό μας να σκέφτεται και να εμβαθύνει». Η συζήτησή μας τελειώνει με μια φράση που δείχνει τον οραματισμό του για το μέλλον: «Είναι ατέλειωτο το παιχνίδι της δημιουργίας.».

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Aegean Essence

he firm “Palamaris’ comprises at present time 3 retail super-market stores in Tinos and Syros, 1 cash & carry store and 1 wholesale store. This energetic Tinian entrepreneur has been linked with CarrefourMarinopoulos super- market chain for 7 years now, whilst within the last couple of years he has taken a quite optimist initiative by setting up ‘Aegean Essence’: some movement with a view to boosting the island economy. Manolis Palamaris was born in Tinos and has taken a course in Business Administration. On returning home he took over a super market store in which his father had been a shareholder. Entirely independent from then on, he made great efforts to modernize the store placing quality at the top of his list. The idea of the ‘Aegean Essence’ aims at creating a brand name to foster the products of the Greek islands and further on promote them to the rest of Greece. At the moment the company has already bought out ‘Levantis’ Distillery, producing tsipouro, rakomelo, oinomelo, and assorted mild alcohol drinks. Moreover, under the same brand name, Aegean Essence sources, packages and distributes other Tinian products, such as cheeses, bread crisps, caper beans, kritamos and delicious baby artichokes. His motto: “our produce grows here, stays here, is promoted here and everywhere at own will, and finally gets to be known beyond the island, so as to make Tinos a salient producing spot in a country that is in dire need to let local communities prosper left on their own devices”. The man himself cares for the community issues and always stands behind any attempt at creativity. He feels that tourism is no nostrum for the island. Also, he is annoyed by the fact that some sort of obsolete mentality, elsewhere, is still present on the island, coaxing people to some sort of indifference concerning the standards of services provided and all in all the prospect of multi-level development. Finally, he trusts that a systematic farming policy will send the island back to flourishing from within. He quotes: “the game of creativity is infinite”.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Κουζίνες της Τήνου

«To Θαλασσάκι» ∆ιάσηµο για τα ψαγµένα και ανατρεπτικά πιάτα του αλλά και για το εξαίσιο ψήσιµο των ψαριών, το Θαλασσάκι έχει οπαδούς που καταφτάνουν ακόµα και µε σκάφη για να γευµατίσουν στα τραπέζια του, πλάι στη θάλασσα, στον όρµο Υστερνίων. Της Νικολέτας Μακρυωνίτου / Φωτογραφίες: Μάγια Τσόκλη

εγγύτητα µε το νερό, είναι ένα από τα πολλά προσόντα του εστιατορίου, που βρίσκεται κυριολεκτικά κρεµασµένο πάνω από τη θάλασσα, τόσο που όταν οι άνεµοι «θυµώσουν» τότε το κύµα επισκέπτεται τα µπροστινά τραπέζια της εξέδρας. Περισσότερο απάγγειο θα βρούµε στο βεραντάκι. Λιτό από άποψη διακόσµησης, το Θαλασσάκι το κοσµεί η θάλασσα, η όµορφη θεά στη Σύρο και τα περίτεχνα ζωγραφισµένα τραπέζια, από την ιδιοκτήτρια Αντωνία Ζάρπα. Μαζί µε τον σύζυγό της Άρη Τάτση, φέτος κρεµάσανε στον τοίχο το 14ο ασηµί ψαράκι, που αντιστοιχεί στα χρόνια λειτουργίας του εστιατορίου. Άνοιξαν το 1999, στο ίδιο σηµείο του µικρού κολπίσκου, που λειτουργούσε από το 1954, ως τελωνείο, ταχυδροµείο και ψαροταβέρνα. Κανείς από τους δυο

δεν είναι µάγειρας, όµως οι ανεξάντλητοι πειραµατισµοί και το πάθος για το καλό φαγητό τους οδήγησαν στο να έχουν ένα από τα πιο επιτυχηµένα εστιατόρια του νησιού. «Ότι κάνουµε εδώ, είναι και τρόπος ζωής», τονίζει ο Άρης. Το ύφος της κουζίνας που σερβίρουν σήµερα είναι µια «πειραγµένη», δηµιουργική και αρωµατική, ελληνική κουζίνα, βασισµένη στις ντόπιες πρώτες ύλες, κι επηρεασµένη από την τοπική παράδοση. Κάποτε τα Υστέρνια υπήρξαν δραστήριο λιµάνι, όπου κατέπλεαν γύρω στις 30 ανεµότρατες, αλλά και το πλοίο της γραµµής που άραζε αρόδο. Σήµερα εκτός από τα σκάφη, αγκυροβολούν και ψαρόβαρκες που πουλάνε την πραµάτεια τους στο Θαλασσάκι. Όσο για τα ζαρζαβατικά και τα φρούτα, κάποια έρχονται από της Κόρης

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

τον Πύργο, και ορισμένα από το περιποιημένο μποστανάκι στο πίσω μέρος του μαγαζιού. Πάνω σε άμμο, ανάκατη με χώμα, φύτεψαν ντοματιές, κρεμμυδάκια, αγγούρια και γλιστρίδα, και λογής αρωματικά βότανα. «Το μαγαζί δουλεύει ρολόι, χάρη στην άψογη συνεργασία όλων μας» μου τονίζουν. Ο Βαγγέλης, ο Βασίλης κι ο Χρήστος θα σας περιποιηθούν με περίσσεια φιλοξενία. Από την κουζίνα βγαίνουν ωραία μαγειρευτά, όπως σουτζουκάκια και μοσχαράκι λεμονάτο, μέχρι αστακοί και ψαρούκλες στα κάρβουνα. Στη Τήνο κάποιοι έρχονται για τη Παναγία και κάποιοι άλλοι για την μεταξένια, καπνιστή ρεγγοσαλάτα τους. Το κεφάλαιο σαλάτα αξίζει ιδιαίτερης μνείας, αφού δεν θα συναντήσουμε βαρετές εκτελέσεις, αλλά ευφάνταστους συνδυασμούς με λαχανικά, φρούτα, ξερούς καρπούς, μυρωδικά και θαλασσινά. Άψογη η κοπανιστή και τα τυράκια της Αντωνίας, που ετοιμάζει με σκόρδο, παπαρουνόσπορο, γύρη, κλπ. Πολύ καλές οι πικάντικες, μυρωδάτες μελιτζάνες στη σχάρα, η αφράτη ταραμοσαλάτα, το μελωμένο χταπόδι φούρνου με λάδι και πετιμέζι και το «αφιέρωμα» στο μπακαλιάρο, σε 5 διαφορετικές παραλλαγές. Από τα ωραία πιάτα, τα μύδια με μαστίχα και ντομάτα, οι πορφύρες με κρεμμύδια και ξυδάκι και οι γαρίδες με κάππαρη, μάραθο και ρακί. Πολύ καλές και οι μακαρονάδες τους, όπως τα λιγκουίνι με αχιβάδες, σκόρδο και πολύ μαϊντανό, και οι μικρές πένες με αυγοτάραχο, ξεροψημένο παξιμάδι και τρίμμα αυγοτάραχου. Οι γλυκατζήδες ας αφήσουν χώρο για τα γλυκά, που φτιάχνονται εδώ και είναι ουκ ολίγα. Αναζωογονητικό και εξαίρετο παγωτό καϊμάκι με λουκούμι, αφράτο παρφέ σοκολάτας, ιδιόμορφη λεμονόπιτα με κρέμα τυριού, και πολλά άλλα καλά. Μην ψάχνετε στο κατάλογο για τα γνωστά αναψυκτικά, για τη δροσιά υπάρχει φρέσκια λεμονάδα και πορτοκαλάδα, για να συνοδεύσουμε το φαγητό, η ντόπια μπύρα ΝΗΣΟΣ, εμφιαλωμένα κρασιά του νησιού, αλλά και μια αξιόλογη επιλογή από όλη την Ελλάδα. Επίσης ουζάκια, τσιπουράκια, αλλά και καλό χύμα κρασί. Tip: Αν έρθετε νωρίτερα, μπορείτε να ευχαριστηθείτε το μπάνιο σας στην αμμουδερή παραλία των Υστερνίων και να απολαύσετε το ηλιοβασίλεμα κολυμπώντας ή παίρνοντας το δείπνο σας.

‘Thalassaki’

amous for its mysterious and out-of-the-ordinary dishes, as well as its impeccable fish grilling, Thalassaki has followers who sail on their boats to get to its tables and have a meal by the sea at the anchorage of Isternia. Proximity with water is definitely the X-Factor of this restaurant, which is literally hanging above the sea, to an extent that the front tables are licked by the waves at the mercy of an occasional exasperated wind. Its decoration is its surroundings and it has been there for 14 years. Aris Tatsis and Antonia Zarpa, man and wife who run the place, became chefs on their own devices through improvisations. The character of their cuisine is creative, aromatic, based on local produce and clearly affected by tradition. They buy fish on the spot from local fishing boats, while some vegetables and fruit come from a backyard garden. “The business is doing all right thanks to a perfect co-operation here”, they stress. The kitchen prepares delicious dishes, such as meatballs in tomato sauce, veal in lemon sauce, lobster and, of course, really big fish on the charcoal. A silk-felt kipper salad is a real attraction here. Imaginative combinations of vegetables, dried fruits, seafood and spices make all the salads exotic. Garlicky cheese selections with pear prepared by Antonia accentuate the delicacy of the meals, while the grilled aubergines and the oven octopus, the cod fish, the mussels, the shrimps, the sophisticated pasta dishes and taramosalata come to impress the eye and nurture the stomach. Last but not least, a divine lemon-pie with cheese cream concludes what is known as a “Thalassaki experience”.

Όρμος Υστερνίων, Τήνος, Τ/+30 22830-31366

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ελένη είναι διάσηµη για την µαµαδίστικη κουζίνα της, προσφέροντας φαγάκι που περιγράφεται εύστοχα µε τη φράση “comfort food”. Από την µικρούτσικη, σα σπιτίσια κουζίνα, βγαίνουν πιάτα που γαληνεύουν σώµα και ψυχή. Η γλυκύτατη Ελένη Θεοδώρου δεν σπούδασε µαγειρικές, ούτε ανακατεύτηκε ποτέ µε τεχνικές υψηλής γαστρονοµίας και τα τοιαύτα. «Απλώς µαγείρευα καλά στο σπίτι µου» µου εξηγεί. Γεννήθηκε στη Τήνο, κι όταν ήταν πιτσιρίκα µπαινόβγαινε στο εν λόγω µαγαζί, που ήταν σχεδόν από πάντα οινοµαγειρείο, για να συναντήσει τη φιλενάδα της, κόρη του τότε ιδιοκτήτη. Αν και έζησε για σχεδόν µια εικοσαετία στην Αθήνα, το καπηλειό που λειτουργούσε από το 1812 (κι είχε ήδη αλλάξει 10 χέρια) είχε µείνει πάντα καρφωµένο στο πίσω µέρος του µυαλού της. Έτσι λοιπόν, όταν το ’95 αποχώρησε κι ο τελευταίος ταβερνιάρης, η Ελένη δεν άφησε άλλη ευκαιρία να πάει χαµένη. Έστρωσε τα τραπέζια µε ερυθρόλευκα, καρό τραπεζοµάντιλα, στόλισε τη περαντζάδα µε γλάστρες, έβαψε τα τραπέζια και τις καρέκλες στα βεραµάν κι έβαλε τον Γιώργο Αγάλου να της ζωγραφίσει τα φθαρµένα ξύλινα παραθυρόφυλλα για ντεκόρ. Συγύρισε και τα ενδότερα, κρεµώντας στους πέτρινους αιωνόβιους τοίχους µια συλλογή από παλιά δόκανα, ντορβάδες, ζυγαριές και κιούρτους κι έβαλε τον Πέτρο, το λαλίστατο καρδερινοκάναρο, στην υποδοχή. Έκτοτε δεν αφήνει το πόστο της καµία από τις 365 µέρες του χρόνου, «εδώ είναι το σπίτι µου και δεν θέλω να λείπω» µου λέει. Το καλοκαιράκι είναι θαύµα κάτω από τις δροσερές κληµαταριές και τους κισσούς, να ξεφυλλίζεις το µενού που θυµίζει παλιό σχολικό τετράδιο. Στη Τήνο βασιλεύει το τηγάνι κι η Ελένη το έχει τιµήσει δεόντως. Από µαραθοτηγανίτες, ρεβιθοκεφτέδες και κολοκυθοκεφτέδες, µέχρι λιαστές τηγανιτές ντοµάτες. Είναι διάσηµη για το σαβόρο της (ψαράκια τηγανητά και µαρινάτα), για το οποίο, όπως µου λέει, τρελαίνονται Γάλλοι και Ιταλοί. Πολλοί έρχονται εδώ για το κοκκινιστό πιτσουνάκι και για τους λαχανοντολµάδες της.

«Το κουτούκι της Ελένης» 52

Χωµένο στα σοκάκια της Χώρας, “Το κουτούκι της Ελένης” είναι ένα αληθινό καταφύγιο. Τα τραπεζάκια στο ανισόπεδο δροµάκι είναι πάντα γεµάτα από ντόπιους και επισκέπτες του νησιού, που αγαπούν τη σπιτική κουζίνα του νησιού. Της Νικολέτας Μακρυωνίτου Φωτογραφίες: Έβελυν Φώσκολου

Υλικά της εποχής, πιάτα που αλλάζουν ανάλογα µε τα τερτίπια του καιρού και τη σοδειά των ντόπιων προµηθευτών που της παραδίδουν φρέσκο ψαράκι για το τηγάνι, για τις λακέρδες και τα µαρινάτα της, κι επίσης ολόφρεσκα ζαρζαβατικά και λαχανικά. Τα κρεατικά, τα ψωνίζει από τα κρεοπωλεία του νησιού και είναι ντόπια, ενώ τα τυράκια, που φτιάχνει µε πέτρωµα (ένα είδος ανάλατου τυριού), έρχονται από το συνεταιριστικό τυροκοµείο του νησιού. Είναι διάσηµη για την φοβερή της ψαρόσουπα µε ποικιλία από ψαράκια, αλλά ακόµα πιο φηµισµένη είναι η θεϊκή αγκιναρόπιτα που µοιάζει µε σουφλέ ή µε αφράτη οµελέτα. «Έχω δώσει αµέτρητες αγκιναρόπιτες σε πακέτο, πολλές εκ των οποίων µπήκαν στο πλοίο και ταξίδεψαν στην Αθήνα κι ακόµα παραπέρα. Κι όµως αυτό το φαγάκι προέκυψε από λάθος» µου εξηγεί η Ελένη, «µια µέρα που µαγείρευα αγκινάρες α λα πολίτα». Όντως η γεύση της θυµίζει αγκινάρες α λα πολίτα, ταυτόχρονα όµως είναι πιο πληθωρική, αφού περιέχει αυγά, γάλα και τριών λογιών τυριά, σε καµία περίπτωση όµως δεν τη λες βαριά. Με τις άγριες αγκινάρες του νησιού κάνει επίσης κι αγκιναράκι λαδιού, αρτυµένο µε ελάχιστο ξύδι, εκλεκτό µεζεδάκι. Το χειµώνα εδώ θα έρθουµε για πατσά, ρεβιθάδα, φασολάδα και φακές. Για συνοδεία θα µας φέρει κρασί, ρακί, τσίπουρο, µπύρα ή ουζάκι, «όλα τα έχει το νησί µας» µου λέει, «οπότε κι εγώ αυτά φροντίζω να υποστηρίζω, αφού ταιριάζουν άψογα και µε την κουζίνα µας.». Από το διπλανό καφενείο, το «Κυριακάτικο», θα σας στείλουν αν θέλετε λουκουµάδες µε µέλι ή παγωτό, νόστιµα γλυκά του κουταλιού και ωραίο καφεδάκι. Για τη χώνεψη, κατηφορίστε το σοκάκι που οδηγεί απευθείας από το κουτούκι στη θάλασσα, για έναν αναζωογονητικό περίπατο. Γάφου 5, Χώρα Τήνου, Τ/+30 22830-24857

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

“Eleni’s feeding corner” A

real shelter oblivious to the humdrum of the town, this culinary gusto is a must for anyone who seeks a traditional Cycladic cuisine. Based on a homely mama’s care for cookery, Eleni is widely known for her specialties. Eleni Theodorou is far from a learned chef with high gastronomy techniques. In contrast, she prefers to be referred to as a house cook, since all her life there hasn’t been anything other than cooking to excite her so much. Having eyed the venue in question for years on end, she couldn’t but grab the chance when the last occupier, back in 1995, left the place. Checkered white and red ta-

blecloths covered the tables, while the surroundings blossomed with flower beds, and a light blue gave the furniture an ambience of bright skies. She had the old worn wooden window shutters decorated and placed Petros, her canary pet, right by the entrance. Ever since, she has never missed a day or night at work. In summer time, the coolness of the bower and the ivy invites you to a most enjoyable browsing through the menu, which in fact bears resemblance to an old school notebook. As for food, Eleni is a leader when it comes to dill pancakes, chick peas balls, courgette

balls, sun-dried deep fried tomatoes, cabbage-leaf dolmades, divine artichoke-pies, baby pigeon in red sauce, marinated small fish, locally purchased meat of all sorts, as well as a wide selection of cheeses she makes herself, preferably with a non-salty flavour. Her also divine fish soup tops the list of numerous diners. Of course, all the above will surely be washed down with raki or tsipouro or wine or ouzo, or if you like with ice-cold beer. Finally, from “Kyriakatiko” right across the narrow alley arrangements can be made so that a classic Greek dessert can make the few yards trip to your table, as a finishing touch to a most pleasing meal. Gafou 5, Hora Tinou, Τ/+30 22830-24857

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

«Ταρσανάς» Στο τέλος ενός μεγάλου περίπατου, εκεί όπου τερματίζει η προκυμαία και πλάι στο Δημοτικό Γήπεδο, ακριβώς μπροστά στη θάλασσα και με τραπεζάκια που σχεδόν ακουμπάνε στα σκαριά των πλεούμενων που έχουν έρθει για ρετουσάρισμα, βρίσκεται ο Ταρσανάς. Της Νικολέτας Μακρυωνίτου Φωτογραφίες: Έβελυν Φώσκολου

εσωτερικός χώρος είναι δροσερός και στημένος κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορεί να προσφέρει απάγγειο και από τα καλοκαιρινά μελτέμια. Ποντάροντας στη λιτότητα, με αποχρώσεις του λευκού και άφθονο ανοιχτόχρωμο ξύλο, οι τοίχοι του Ταρσανά μετατρέπονται κατά καιρούς σε εκθέσεις φωτογραφίας ή ζωγραφικής. Τον υπόλοιπο χρόνο, τους στολίζουν οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες από τα τοπία του Πετριάδου, που υπογράφει ο αρχιτέκτονας Γιώργος Τσούτσουρας. Η θάλασσα εισβάλλει από την μεγάλη τζαμαρία, το ίδιο όμως και η ανοιχτή κουζίνα. Από τη σάλα του εστιατορίου παρατηρούμε τον ιδιοκτήτη του Ταρσανά, Αντώνη Γκιων, να ασχολείται με

φροντίδα, προετοιμάζοντας με σεβασμό τα φρέσκα, ντόπια υλικά που θα μετατραπούν σε πιάτα με απλότητα κι αυθεντικότητα. Ο Ταρσανάς λειτουργεί από το 2004 κι απέκτησε σύντομα φήμη, χάρη στην εμπειρία, τις ικανότητες, αλλά και το μπρίο του ιδιοκτήτης του, με το – σύνηθες στη Τήνο – μονοσύλλαβο επίθετο. Ο κύριος Γκιων, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Τήνο, δούλεψε για αρκετά χρόνια σε κουζίνες, στην Αθήνα, αλλά και στη Μύκονο, πριν πάρει την απόφαση να επιστρέψει στις ρίζες του. Εδώ θα δοκιμάσουμε πιάτα που συγκεντρώνουν μέσα τους την γευστικότητα των πρώτων υλών, χωρίς εξαλλοσύνες, αλλά με βαθύ, γευστικό υπόβαθρο. «Δεν θέλω να απομακρύνομαι από

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

“Tarsanas” S

την ουσία. Από το καλό, ελληνικής προέλευσης υλικό, δηλαδή», μας εξηγεί, «Ο στόχος μου δεν είναι το πώς θα δείχνει το πιάτο. Δεν είμαι ντεκορατέρ, με ενδιαφέρει πρωτίστως το πώς θα συνοψίσω τις γεύσεις, αποδίδοντας ευχαρίστηση κι απόλαυση.». Στον κατάλογό του θα βρούμε πιάτα που προσεγγίζουν την παραδοσιακή τηνιακή κουζίνα, μεταξύ των οποίων αγριοκάτσικο γάστρας, κακαβιά με ψάρια και θαλασσινά, λούζα τηνιακή, χόρτα εποχής, μοσχαράκι Τήνου. Όλα αυτά, εφόσον υπάρχει διαθεσιμότητα των υλικών, όπερ σημαίνει εποχικότητα. Γι’ αυτό και θα συμβούλευα να μην προσπεράσετε τα πιάτα ημέρας που προτείνει ο κύριος Γκιων. Αν βρεθεί αλιφώνι – το άγριο σταμναγκάθι του νησιού – το κάνει φρικασέ με πεσκανδρίτσα. Αν πάλι πέσουν στα χέρια του ψωμωμένες καβουρομάνες, θα τις μετατρέψει σε γιουβέτσι με χοντρό κριθαράκι στο φούρνο. Αν βρει καραβίδες, θα τις κάνει κρητικό σαγανάκι με ξινόχοντρο, ενώ τις άγριες αγκινάρες του νησιού, στην εποχή τους, τις μαγειρεύει α λα

πολίτα. Μέσα στην απλότητα των υλικών τους, πιάτα που μοιάζουν αριστουργηματικά είναι τα αμπελοφάσουλα με την αρμύρα και το σκορδάτο λαδόξυδο, η ντοματοσαλάτα με ολόγλυκες ντόπιες ντομάτες, κρίταμο, κάππαρη και χοντρό αλάτι, κι οι σαρδέλες φιλεταρισμένες, ψημένες στα κάρβουνα και αρτυμένες με λίγες σταγόνες ξύδι. Έκρηξη γεύσης το μαστιχωτό, λιόκαυτο χταποδάκι με τη κρουστή σάρκα, πασπαλισμένο με χοντρό, θαλασσινό αλάτι και ξύδι από το Φαλατάδο, έκπληξη το σαγανάκι με γαρίδες, ιδωμένο από μια διαφορετική οπτική γωνία: γαρίδες υπέροχα μαγειρεμένες στον ατμό, μαζί με μπισκ από τα κεφάλια τους, με λευκό κρασί και γιαούρτι, μια σαλτσούλα ποίημα. Κι αν αναρωτιέστε με τι θα συνοδεύσετε τα προαναφερθέντα, στη λίστα του Ταρσανά υπάρχουν αρκετά ουζάκια, καλό χύμα κρασί, και κάποια εμφιαλωμένα κρασιά από την Τήνο και τα γύρω νησιά.

ituated at the end of the seaside promenade in Hora of Tinos, Tarsanas sports nice tables inviting for an enjoyable meal. The interior is such that summer strong northern winds are kept off the diner’s attention, while the sea and the kitchen are both in sight. Antonis Ghion, the proprietor, is also in sight, preparing his special dishes with respect, in a meticulous fashion, handling his fresh local ingredients with care, oblivious to the curious eyes of his customers. The business began in 2004 and grew in fame mainly due to its owner, who had gained experience in the trade having worked for years in restaurants both in Athens and Mykonos. Tarsanas presents dishes far from eccentric, but with a deep understanding of taste. “I do not like to ignore the essence of eating; that is the good Greek food ingredient. Little do I care about decoration and the like: all I care about is putting flavours together giving the throat pleasure and enjoyment”, says Antonis. As for the menu, it offers wild goat in the pot, fish soup, Tinos prochutto, local baby veal, the occasional roast meaty crabs with pasta, deep-fried large prawns with melted cheese and local wild artichokes cooked ‘a la polita’. Finally, the sun-burnt baby octopus with its crispy flesh promises to bring an explosive taste in the mouth.

Βίντσι, Χώρα Τήνου, Τ/+30 22830-24667

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μαραθιά είναι ένα φροντισμένο, καλόγουστο μαγαζί, στις αποχρώσεις του ανοιχτού γκρι σιέλ, χωρίς κραυγαλέες διακοσμητικές παρεμβάσεις. Γίνεται ένα με το φυσικό τοπίο του νησιού, αφού μέχρι και τα αρμυρίκια διατηρήθηκαν και ξεφυτρώνουν εδώ κι εκεί ανάμεσα στα τραπέζια. Ο ιδιοκτήτης Μαρίνος Σουράνης κι η οικογένειά του, είναι πάντα παρόντες για να επιμεληθούν τόσο τα της προετοιμασίας της κουζίνας και του μαγειρέματος, όσο και για να φροντίσουν τους πελάτες. Ύστερα από τα αναγκαία σεμινάρια μαγειρικής, και την «τεχνική» υποστήριξη της μητέρας του, ο Μαρίνος δημιούργησε τη Μαραθιά, το 2003. Ευθύς εξαρχής ο στόχος του ήταν η δημιουργία μιας ελληνικής κουζίνας, με παραδοσιακά ψήγματα, που στην πορεία εξελίχθηκε μέσα από -συνετά δημιουργικούς- πειραματισμούς. Παρόλο που γεννήθηκε στην Αθήνα, είναι Τηνιακός και σχεδόν ολόκληρη τη ζωή του την έζησε στο νησί. «Με τα ψάρια έχω τρέλα», μου λέει, «πειραματίζομαι διαρκώς με ότι πέσει στα χέρια μου, ανάλογα με την εποχή.». Από τη βιτρίνα, στο βάθος του μαγαζιού, μπορούμε να διαλέξουμε από την ψαριά της ημέρας, ενώ στο μεταξύ ο Μαρίνος θα έχει ετοιμάσει κάποια νόστιμη ψαρόσουπα και εξαιρετικά μαγειρευτά, όπως σκάρο ή σκορπίνα με φρέσκια ντομάτα, δυόσμο και πατατούλες στη γάστρα, στήρα με κρασί και δεντρολίβανο στο φούρνο, κι ακόμα σαβόρι, με ότι ψάρι βρει, που το μαρινάρει με ξύδι μπαλσάμικο. Το ωραίο ζυμωτό, υπόξινο ψωμάκι – μισό ολικής και μισό από άσπρο αλεύρι – δεν το φτιάχνουν στο μαγαζί, είναι όμως ειδική παραγγελία από τον φούρνο, και συνοδεύει εξαίσια τα δικά τους αλίπαστα: λακέρδα,

«Μαραθιά» 56

Στην αφράτη αμμουδιά του Αγίου Φωκά μπορεί κανείς να απολαύσει ένα ωραίο μπανάκι, καφέ ή κάποιο από τα απεριτίφ που ετοιμάζει η Μαραθιά, πριν διασχίσει το δρόμο για να πάρει θέση σε ένα από τα τραπέζια της καλής αυτής ταβέρνας. Της Νικολέτας Μακρυωνίτου Φωτογραφίες: Έβελυν Φώσκολου

γαύρο μαρινάτο, σαρδέλες μαρινάτες, σαυρίδι ξυδάτο ή λιόκαυτο. Προφανώς το ψάρι έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, όμως πριν φτάσουμε σε αυτό, θα δοκιμάσουμε νόστιμες σαλάτες όπως την ιδιότροπη κολοκυθοσαλάτα με φρέσκο, τριμμένο κολοκυθάκι ή τη λόλα με κόκκινο λάχανο σα τουρσάκι μαριναρισμένο σε χυμούς φρούτων. Νόστιμο και το μιλφέιγ με τραγανά, ψητά λαχανικά εποχής και χαλούμι στη σχάρα, και πολύ καλή η ρεβιθάδα με σπανάκι. Μην προσπεράσετε τα πιάτα ημέρας, ειδικά αν τύχει και περιλαμβάνουν τα ντόπια, ψωμωμένα μανιτάρια, τις αρναδικές. Ο Μαρίνος είτε τα ψήνει στη σχάρα και τα σερβίρει με λαδολέμονο ή δημιουργεί με αυτά ένα εξαίσιο στιφάδο. Το μενού περιλαμβάνει επίσης κάποια λαδερά, και κρεατικά μαγειρευτά ή της ώρας. Σε περίπτωση καλοκαιρινής υπογλυκαιμίας, η Μαραθιά ενδείκνυται και με το παραπάνω καθώς διαθέτει μια ωραία επιλογή από γλυκά, που επιμελείται ο ίδιος: θαύμα η παχιά μους λεμονιού με χειροποίητη γκοφρέτα λευκής σοκολάτας, ωραία ιδέα το ζελέ καρπούζι με κουκούτσια μαύρης σοκολάτας, πολύ καλή η καραμελωμένη, λεπτή μηλόπιτα, δροσερή η φρουτοσαλάτα με φρέσκα φρούτα και κρέμα γιαουρτιού, δυνατή η μους σοκολάτας σε φωλιά από σοκολάτα, απλό πλην νόστιμο και το “cheesecake”, με μια κρέμα τυριού επάνω σε ολόκληρο μπισκότο digestive και με δικό τους γλυκό κεράσι. Οι ντόπιες επιλογές σε ποτό τιμούν τα καλά της εντοπιότητας, αλλά υπάρχουν και γύρω στις 30 ετικέτες, ελληνικών εμφιαλωμένων οίνων για να συνοδεύσουμε το φαγητό μας. Άγιος Φωκάς, Τήνος, Τ/+30 22830-22343

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Marathia R

un by Marinos Souranis and family, Marathia stands by the sea front of Agios Fokas. At a stone’s throw, the soft sandy beach is more than inviting. Light grey and sky blue touches give the premises an aura of natural island scenery, while the aroma of the selected specialties tortures your nostrils. After the necessary cookery seminars and his mother’s ‘technical’ support Marinos set up Marathia in 2003. His upper-

most idea was the making of a traditional Greek cuisine. Having lived all his life on the island, Marinos is crazy about fish. Try his delicious fish soup, or scorpion fish cooked with fresh tomato, peppermint and new potatoes, or stira fish in wine and rosemary, or his ‘savoury’ with any kind of fish available, which he will marinate with balsamic vinegar. Obviously fish has a leading part in this place, however a selection of salads along with other local specialties come to add to a gastronomic experience with no match. Arnadikes, the local mushrooms, are served either grilled or casse-

role, while some meaty dishes are always on the menu. The closing ceremony holds sweet surprises, such as rich lemon mousse with handmade white chocolate crispy, watermelon gel with dark chocolate pips, thin apple-pie with caramel, fresh fruit salad with yogurt cream, chocolate mousse in a chocolate nest and finally a simple but delicate cheesecake with a cheese cream applied on a whole digestive biscuit. To wash down all the above delicacies, one can take a pick of a wide selection of local drinks, as well as a choice of about 30 different wine labels.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Σταθερές Αξίες Φωτογραφίες: Έβελυν Φώσκολου ΜΙΚΡΟ ΚΑΡΑΒΙ, μια αυλή έκπληξη στην Χώρα της Τήνου απέναντι απο την πιάτσα των ταξί. Το μεράκι σε κάθε σημείο της διακόσμησης και στα πανέμορφα μαρμάρινα γλυπτά. Αξίζει να την επισκεφτείτε και να δοκιμάσετε την σύγχρονη πινελιά στην κουζίνα της. Ιδανική και για όποτε έχει αέρα. Απόλυτα προστατευμένη. Τ/22830 22818 PRANZO η Ιταλία στην Τήνο. Αν επιθυμήσατε λεπτή λεπτή πίτσα και μακαρονάδες. Δοκιμάστε αυτή με το προσούτο και το φασκόμηλο. Καθώς και εμπνευσμένες σαλάτες.Τα τραπέζια που είναι πάνω στη θάλασσα είναι περιζήτητα. Τ/22830 26002

ΜΕΤΑΞΥ ΜΑΣ στη Χώρα. Το εστιατόριο του Ευριπίδη που έχει περάσει όλη του τη ζωή στις κουζίνες και είναι από τους πλέον επαγγελματίες. Με την γυναίκα του Μαριγώ δίνουν μεγάλη σημασία στα υλικά. Δοκιμάστε οπωσδήποτε μουσακά, γεμιστά για βραβείο, καλαμάρι γεμιστό, φιλέτα από τηνιακά κρέατα με εξαιρετικές σάλτσες και ανάλαφρες σαλάτες. Ταξιαρχών και Κοντογιώργη, Τ/22830 25945 ΑΓΚΥΡΑ μέσα στη Χώρα για φρέσκο ψάρι. Με θέα το λιμάνι θα χαρείτε γαριδάκι τηγανιτό, καλαμαράκια, μπακαλιαράκια και ότι φρέσκο. Εμπιστευτείτε τους. Ξεκινήστε όμως με εξαιρετική σαλάτα αμπελοφάσουλα και κρεμμύδι χοντροκομμένο και βέβαια βλίτα από μποστάνι. Πλατεία Κυπρίων Ηρώων, Τ/22830 23016

ΚΑΜΟΛΙΝΟΣ Στη Χώρα για σουβλάκι καλαμάκι νοστιμότατο από κρέας Τηνιακό. Μη σας γελάει η θάλασσα. Το νησί είναι κτηνοτροφικό. Τ/22830 23150

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΤΣΑΜΠΙΑ στο δρόμο για Κιόνια, πριν το ναό του Ποσειδώνα. Θ΄ανεβείτε την ανηφόρα του και θα χαρείτε κυρίως μετά το κολύμπι σας μαγειρευτά στην οικογενειακή αυτή ταβέρνα και στη φιλότιμη κουζίνα. Δοκιμάστε οπωσδήποτε μελιτζάνα ιμάμ! Τ/22830 23142

ΠΛΑΤΑΝΟΣ, ή αλλιώς Ντουάρ, στη Στενή. Κρέας όλο τον χρόνο. Μπριζόλες, λουκάνικα, γουρουνοπούλα… Θα σας δελεάσουν αλλά θυμηθείτε να παραγγείλετε οπωσδήποτε και τα τυροπιττάκια που ετοιμάζει η γυναίκα του. Και πατάτες πατατένιες. Τ/22830 41231

ΚΟΝΑΚΙ Τιμή και δόξα στα χέρια της μαμάς. Τι να διαλέξεις και τι ν΄αφήσεις….Ρεβυθοκεφτέδες, μπουρεκάκια μελιτζάνας, κεφτέδες, σαλάτες με εξαιρετικά υλικά. Μουσακάς για βραβείο, κοτόπουλο με μπάμιες, μπιφτέκι. Τι θα έκαναν οι ταβέρνες χωρίς τις μαμάδες! Τ/22830 24642

ΜΑΡΚΟΣ στο χωριό Αγάπη. Όλα μαγειρεμένα λοιπόν με αγάπη. Η χαρά του ορεκτικού και του μεζέ ξεκινώντας από την καπαροσαλάτα. Τ/22830 51795

ΔΡΟΣΙΑ στο Κτικάδο, αν και οι περισσότεροι το λένε απλά “του Βασίλη”. Και ποιός δεν πέρασε από εδώ στα χρόνια! Θέα συγκλονιστική, όσο πιάνει το μάτι και ήχος από κοκόρια. Όρεξη νάχετε! Τι να λέμε…Κατσικάκι λαδορίδανη, κεφτέδες αφράτους, μπακαλιάρος τηγανιτός με σκορδαλιά, κοκκινιστό με μακαρόνια σε μερίδα Βέγγος, πιτσούνι με ρύζι. Πεινάω και που τα σκέφτομαι. Τ/22830 21087

ΔΗΜΗΤΡΑ στην Καρδιανή. Σαν από ταινία το στέκι της Δήμητρας στην καρδιά του πανέμορφου χωριού. Όλοι οι καλοί χωράνε στο σοκάκι, στα σκαλάκια, άντε και μερικοί στο απέναντι ταρατσάκι. Ιδανικό για ρακοκατάσταση. Και να τα κεφτεδάκια και όλα τα εις “ …άκια”. Χειροποίητα, με μεράκι και αγάπη. Και γλυκό στο τέλος, απαραιτήτως. Τ/ 22830 31937

ΧΑΡΙΚΙΟΠΟΥΛΟΣ στο Κτικάδο. Σαν από αφίσα του ΕΟΤ, ένα παλιομοδίτικο, υπέροχο καφενείο. Καφεδάκι λοιπόν, ρακάκι και μεζεδάκια. Αξίζει να το επισκεφτείτε και πρωί Κυριακής μετά το εκκλησίασμα στη Μεγαλομάτα. Το λες και brunch για να ξεγελάσεις την παρέα. Κι έρχεται κεφτεδάκι και τυράκι και λούζα και τηνιακή ντομάτα. Τι να μας πει το brunch! Τ/22830 21095

ΥΣΤΕΡΝΙΑ Η θέα συμμαχεί με τη γεύση στο ταβερνάκι της Άννας και του Νίκου. Οι πιστοί προσέρχονται επιλέγοντας πρώτα μαιντανοσαλάτα και κρεμμυδοντολμάδες που θεωρούνται σπεσιαλιτέ ανάμεσα σε τόσα και τόσα ελληνικά πιάτα σπιτικής κουζίνας. Δασκαλεμένοι, αφήνουν πάντα χώρο για το γλυκό του κουταλιού φράουλα από τα χεράκια της Άννας. Τ/22830 31005

ΚΑΤΩΙ στο Σμαρδάκιτο. Θα περπατήσετε ανάμεσα από πικροδάφνες και θα βρεθείτε στην πλατεία του χωριού. Δεν είναι ψέμα! Δεν είναι σκηνικό θεάτρου. Δίπλα στα παλιά πλυσταριά, στη βρύση του χωριού, τραπεζάκια. Σπεσιαλιτέ η τηγανιά με πατατούλες τηγανιτές να κολυμπάνε μέσα στην σαλτσούλα. Τ/22830 51706

ΜΑΙΣΤΡΟΣ στον Πάνορμο. Το λες και στην άκρη του νησιού. Συνδυάστε το με τη βόλτα σας στον Πύργο και κατεβείτε στον Πάνορμο. Να δείτε τις βαρκούλες να κουνιούνται. Μια βάρκα, ένα καίκι έχει και ο ιδιοκτήτης της ταβέρνας Γιάννης και από τον κόπο της ψαριάς του θα γευτείτε εξαιρετική κακαβιά και φρεσκότατα ψάρια με πιο σπουδαίο το σαλάχι. Να το θυμηθείτε το σαλάχι λαδολέμονο! Τ/22830 31280

Η Θωμαή στη Χώρα των θαυμάτων Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

H Τήνος γεννά γυναίκες όμορφες, ταλαντούχες και δημιουργικές. Η φωτογράφος μόδας Μάρα Δεσύπρη συναντά την Θωμαή Απέργη, το νέο enfant gâtée της ελληνικής showbiz και μαζί, μας ξεναγούν στη Χώρα που αγαπούν. Φωτογραφίες: Μάρα Δεσύπρη Επιμέλεια Μόδας: Μάρκος Ανδριώτης

Πουκάμισο από την προσωπική συλλογή της Θωμαής, Κολιέ-κομποσκοίνια από την Μαρίνα 60 (Ευαγγελιστρίας 46). Παντελόνι με prints Bazaar Agnes (Ταξιαρχών 2, παραλία Τήνου)

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Φόρεμα Toi et Moi, Eponymo (Ταξιαρχών 24). Ροζάριο από την αγορά του παλιού δρόμου της Παναγίας 63

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Vintage φόρεμα από το Σελέντη (Ευαγγελιστρίας 43), διάτρητος γιακάς (ΣΟΜΦ) σανδάλια Σανδάλια Σαν Παραμύθι (Ευαγγελιστρίας 59)

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Φόρεμα Deux Hommes και σανδάλια Σαν Παραμύθι (Ευαγγελιστρίας 59)

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο Δημήτρης στο παζάρι Ο Δημήτρης Ξανθούλης περπατά στη Χώρα, εκστασιάζεται στον εμπορικό δρόμο της Παναγίας, επισκέπτεται τον Πύργο και ετοιμάζει ένα καλάθι πικ νικ με Τηνιακά προϊόντα.

Θύμα της κρίσης ο Δημήτρης Ξανθούλης, σαν κατεστραμμένος έμπορος και απολυμένος συντάκτης από περιοδικά, επιμελείται εκθέσεις είναι freelance συνεργάτης σε έντυπα και καλλιτεχνικός συνεργάτης του «Φουγάρου» στο Ναύπλιο. Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Η οδός Ευαγγελιστρίας στην Τήνο, οδηγεί στον μεγάλο προσκύνημα της Παναγίας. Eίναι ένα αρχαίο παζάρι του ναού, με πάσης λογής θρησκευτικά παραφερνάλια, αναμνηστικά, καταστήματα και ένα συνονθύλευμα από εμπόρους, προσκυνητές, τουρίστες και ντόπιους που συνωστίζεται καθημερινά. Ζωντανό κομμάτι του παλιού κόσμου, που άγιοι και θεοί εμφανίζονται στα όνειρα των ανθρώπων, τα ζώα μιλούν ακόμα με ανθρώπινη «λαλιά», και οι γριές φυτεύουν κρεμμύδια ακολουθώντας τις φάσεις του φεγγαριού.. Σαν πωρωμένος πρώην καταναλωτής έφυγα φορτωμένος με φυλαχτά, σκόρδα για το κακό μάτι, πολύ πρακτικές πλαστικές ξύστρες για την πλάτη, πλεχτά με βελονάκι, μπουκαλάκια για αγιασμό σε πλαστικό απομίμηση ψάθας, εκκλησίεςφωτιστικά, μπρελόκ, θυμιατά, μάτια και σφυρίχτρες, αντικείμενα μάρτυρες ενός μελλοντικού μουσείου που θα περιγράφει την Ελλάδα του 2013.

Εντόπισα όμως: Flashy μανικετόκουμπα για αρχιμανδρίτες, απαραίτητα για μία πιο funky νότα στην βαρετή γιάπικη εμφάνιση(1). Υπάρχουν σε εκδοχή, ολόχρυση «Βυζαντινός σταυρός», σε δικέφαλο με κορώνα και συνθετικά ρουμπίνια, κ.α. Στο ίδιο κατάστημα βρήκα κρυμμένους επίσης εξαιρετικούς πήλινους κουμπαράδες ζωόμορφους και ζωγραφιστούς με μπατανά Στέλλα Ντίνα Νιώρα (2). Ευαγγελιστρίας 76, Τήνος, Τ/22830 25636 Το τελευταίο ίσως υφαντουργείο με υφαντά αργαλειού. Εξαιρετικές υφαντές φούστες, υφαντές πετσέτες, σεντόνια και, με μια συγκινητικά νοσταλγική αισθητική της δεκαετίας του’50. Βιοτεχνική Σχολή (3) Ευαγγελιστρίας 69, Τήνος, Τ/22830 22894 Πιο βιομηχανικά υφαντά επίσης, συλλογή από καπέλα, ανσάμπλ για χήρες και

προσκυνήτριες, ταγάρια και είδη «προικός» στα: Γιάννη Σιώτος Ευαγγελιστρίας 4, Τήνος, Τ/22830 25790 Και Σελέντη Ευαγγελιστρίας 43, Τήνος, Τ/22830 22361 Λιβάνια σε πολλά αρώματα, Ελληνική απάντηση στα αρώματα εσωτερικών χώρων και αρωματικών κεριών. Βρήκα πολύ καλό άρωμα αγιόκλημα, νυχτολούλουδο αλλά και το απαραίτητο για το κάθε Ελληνικό νοικοκυριό Μοσχολίβανο του Αγίου Κυπριανού για τα μάγια και χρυσολίβανο για το κακό μάτι. Σε πολλά καταστήματα σε όλο το μήκος της οδού. (4) Ένα κατάστημα που άνετα θα μπορούσε να συγκριθεί με οποιοδήποτε ψαγμένο κατάστημα παιχνιδιών της Αθήνας. Είναι το Atou (5) Ευαγγελιστρίας 39, Τ/22830 21290 Πολύ καλά τενεκεδένια παιχνίδια, μουσικά όργανα και καραγκιοζάκια.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Το πιο όμορφο ασημένιο καραβάκι στην Μυρτιά(6) Ευαγγελιστρίας 55, Τ/22830 23550 Funky κατασκευές και κοσμήματα, στην αισθητική του ύστερου Χιπισμού. Αλλ’ Αντ Άλλω (7) Ευαγγελιστρίας 63, Τ/22830 21150 Και δύο καταστήματα του σύγχρονου κόσμου Karybu (8) Νικολάου Γκύζη 8, Τήνος, Τ/22830 23301, www.karybu.com Εκλεκτικίστικες επιλογές για ένα από τα πιο σοφιστικέ μικρά μαγαζιά της Ελλάδας. Ένας συνδυασμός από έπιπλα, αξεσουάρ σπιτιού, μόδα, αξεσουάρ μόδας, κοσμήματα, και αντικείμενα τέχνης. Ένα πολύ δροσερό καφέ, ακριβώς απέναντι από τους ίδιους ιδιοκτήτες, ιδανικό για μια ανάπαυλα από τον πυρετό των αγορών… Τεχνοτροπές Νικηφόρου Λύτρα 10, Τήνος, Τ/22830 23146 Μια πιο «ποπ» εκδοχή ενός concept store από την Κατερίνα Μαρκουίζου (9)! Αντικείμενα για το σπίτι, κοσμήματα, αξεσουάρ, τα πιο ωραία beach ware που βρήκα στο νησί και όχι μόνο..

Πύργος Νίκος Πανώριος Φανοποιία (10) Πύργος, Τ/22830 31863 Κατασκευές από ανακυκλωμένο τενεκέ, από τον καλλιτέχνη ποιητή Νίκο Πανώριο! Το απόλυτο must των αγορών σας στην Τήνο

Το Παλαιοπωλείο(11) Πύργος, Τ/22830 31357 Το λέει και το όνομα… Πολύ ωραία συλλογή από κεραμικά! Διαμαντόπουλος Λάμπρος (12) Πύργος, Τ/22830 31365 Συνεχιστής ενός παλιού επαγγέλματος και πιστός στην παράδοση, μαρμαρογλύπτης ο Κος Διαμαντόπουλος κατασκευάζει αντίγραφα από Τηνιακά υπέρθυρα καθώς και πιο σύγχρονες «χρηστικές» φόρμες Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (13) Πύργος, Τ/22830 31290, www.pior.gr Εξαιρετικό το μουσείο και εξαιρετικό το πωλητήριο!! Katarina’s Line (14) Πύργος, Τ/22830 31870, Hypertufa ονομάζεται η σειρά από γλάστρες που κατασκευάζει η Katarina από ένα μίγμα τσιμέντου, τύρφης και περλίτη που παλιώνουν, αποκτώντας μία πολύ όμορφη πατίνα…

Ένα Αιγαιοπελαγίτικο πικ νικ

Αλλαντικά κάνουν όλοι οι χασάπηδες ο καθένας την δικά του εκδοχή. Ένα καλό χασάπικο που εντόπισα, είναι «Ο Μπόρας» (16) Ευαγγελιστρίας 25, Τήνος, Τ/22830 24055 Και γλυκά φυσικά: Χάλαρης (17) Ταξιαρχών 12, Τήνος, Τ/22830 23274 Με όλα τα παραδοσιακά γλυκά της Τήνου (αμυγδαλωτό, παστελάκι, ξηροτήγανο, τσιμπημένο, λυχναράκι κα) και από τις καλλίτερες τυρόπιτες και σπανακόπιτες που έχω φάει στην Ελλάδα. Βιδάλης(18) Ευαγγελιστρίας, Τ/22830 23645 Με πολύ καλά λουκούμια και χαλβά Επίσης Πολύ κοντά στην προκυμαία της αναχώρησης λειτουργεί καθημερινά η λαϊκή αγορά με πολλούς ντόπιους παραγωγούς. Εκτός από τα πολύ νόστιμα λαχανικά και φρούτα θα βρείτε επίσης λιαστές ντομάτες, κάππαρη και ελιές! (19)

Με Τηνιακά Τυριά (γραβιέρα, κοπανιστή, τυράκι το στρογγυλό, πέτρωµα (τυρί ανάλατο), ανθότυρο, µαλαθούνι). Με αλλαντικά, (λούζα, λουκάνικο σκορδάτο, χοιροµέρι). Επίσης λιαστές ντομάτες, κάππαρη και αρωματικά, (φασκόμηλο, τσάι βουνού, αγριομέντα, ρίγανη, θυμάρι). Τυριά αλλά και πολλά άλλα προϊόντα συγκεντρωμένα, θα βρείτε στην Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Τήνου (15) Λεωφ. Μεγαλόχαρης, Τ/22830 21184

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μουσείο Μαρμαροτεχνίας: ζωντανό και βιωματικό Του Ανδρέα Λαπούρτα Υπηρεσία Μουσείων Π.Ι,Ο.Π. Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

ο Σάββατο 31 Μαΐου 2008 παραμένει ακόμη χαραγμένο στο μυαλό πολλών Τηνιακών, και όχι μόνο. Δεν ήταν η αφόρητη ζέστη εκείνου του μεσημεριού, ούτε το μεγάλο, ετερόκλητο πλήθος, επισήμων ή απλών πολιτών, που είχε συγκεντρωθεί στον Πύργο της Τήνου. Αν και το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας είχε ήδη ανοίξει για το κοινό από τον Σεπτέμβριο του 2007, τα επίσημα εγκαίνιά του, με την ξεχωριστή αίγλη που πάντοτε προσδίδει η παρουσία του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, σηματοδοτούσαν το πέρας μιας επίπονης πενταετούς προετοιμασίας και, ταυτόχρονα, την αφετηρία της νέας ζωής του: την απόδοσή του στην τοπική κοινωνία (στην οποία κατεξοχήν ανήκει) και κατ’ επέκταση σε όλον τον κόσμο, την έναρξη των δραστηριοτήτων του, την αποδοχή του από ειδήμονες και μη. Οι εκπρόσωποι της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, απ’ όπου είχε προέλθει το κύριο μέρος της χρηματοδότησης, έβλεπαν από την πλευρά τους με ικανοποίηση ένα χειροπιαστό δείγμα αξιοποίησης κοινοτικών και εθνικών πόρων, ενώ οι ιθύνοντες του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, καθώς και της Τράπεζας Πειραιώς, προσμετρούσαν ένα ακόμα, το έκτο κατά σειρά, θεματικό τεχνολογικό μουσείο στο Δίκτυο του Ιδρύματος, με όλες τις συνακόλουθες δεσμεύσεις. Οι πλέον διορατικοί προέβλεπαν ότι το Μουσείο θα αποτελέσει σταδιακά ένα επιπλέον σημείο αναφοράς, που θα ενισχύσει τη θέση της Τήνου στην πολιτισμική γεωγραφία της Ελλάδας. Τέλος, για κάποιους παρευρισκόμενους, οι οποίοι είχαν συλλάβει και στηρίξει την ιδέα της δημιουργίας του Μουσείου ήδη πολύν καιρό πριν, η μέρα ήταν φυσικό να σφραγιστεί και με την ανάλογη συγκίνηση. Το Μουσείο δεν θα μπορούσε να βρίσκεται αλλού παρά μόνο στην Τήνο, το νησί όπου η εξόρυξη και η επεξεργασία του μαρμάρου συστηματοποιήθηκαν από τον 17ο αιώνα, και ειδικότερα στον Πύργο, το χωριό όπου η παράδοση αυτής της τέχνης παραμένει ισχυρή και επιβιώνει ακόμη. Η ανέγερση των εγκαταστάσεών του σε οικόπεδο της τότε Κοινότητας Πανόρμου, ακριβώς δίπλα στη Σχολή Καλών Τεχνών, στην οποία από το 1955 έως σήμερα σπουδαστές από το νησί αλλά και από την υπόλοιπη Ελλάδα διδάσκονται την τέχνη του μαρμάρου, ενισχύει τη σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον. Το ασκημένο μάτι του περιηγητή που διαθέτει χρόνο να κατευθυνθεί προς την Έξω Μεριά, περιοχή με πολλά λατομεία, η οποία υπήρξε το σημαντικότερο νεοελληνικό κέντρο μαρμαροτεχνίας, γρήγορα θα διαπιστώσει την έντονη

παρουσία και χρήση του λίθου που «μαρμαίρει», δηλαδή λαμπυρίζει στο φως του ήλιου. Οι εξειδικευμένες παραδοσιακές τεχνικές περνούσαν από πατέρα σε γιο, αναδεικνύοντας σπουδαίους τεχνίτες και, στην πορεία, επώνυμους καλλιτέχνες, που άφησαν τη σφραγίδα της σμίλης τους σε όλη την Ελλάδα, και εκτός αυτής. Ο Πύργος υπήρξε η γενέτειρα ονομαστών καλλιτεχνών, όπως οι γλύπτες Δημήτριος Φιλιππότης και Γιαννούλης Χαλεπάς, αλλά και πολλών μαρμαρογλυπτών που εργάστηκαν κατά τους δύο προηγούμενους αιώνες. Την περίοδο της μεγάλης ακμής του, στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Πύργος είχε περίπου 500 μαρμαράδες και 100 λατόμους. Ο μόχθος τους και η δημιουργικότητά τους, καθώς και η παράδοση και η πολιτισμική κληρονομιά του τόπου, προβάλλονται στο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας. Ενδεχομένως η πιο ευχάριστη έκπληξη για έναν επισκέπτη, ιδίως νεαρής ηλικίας, που δεν γνωρίζει τι να περιμένει από ένα μουσείο, είναι τελικά να αποδεικνύεται αυτό ανώτερο των προσδοκιών του. Όπως έχει γλαφυρά καταγραφεί, μεταξύ άλλων, στο Βιβλίο Επισκεπτών: «Είμαστε 18 χρονών και οι γονείς μας μάς έφεραν με το ζόρι, αλλά τελικά άξιζε! Ευχαριστούμε πολύ». Οι περισσότεροι επισκέπτες σίγουρα ξαφνιάζονται θετικά από τις πλήρως εξοπλισμένες εγκαταστάσεις, εναρμονισμένες με το χαρακτηριστικό τηνιακό τοπίο, ενώ το σύνολο των παρεχομένων υπηρεσιών και η ποιότητα της εξυπηρέτησης από το καταρτισμένο προσωπικό, διαμορφώνουν κλίμα οικειότητας και άνεσης. Πολλοί είναι εκείνοι που προσελκύονται από το βραβευμένο εκπαιδευτικό οπτικοακουστικό υλικό: παρακολουθώντας σε ώρα εργασίας και σε φυσικούς χώρους του νησιού ορισμένους από τους τελευταίους παλαιούς μαστόρους, μπορούν να κατανοήσουν τεχνικές και διαδικασίες, με τρόπο ζωντανό και εύληπτο. Τέλος, διόλου ευκαταφρόνητος αριθμός επισκεπτών επιδοκιμάζει τον τρόπο και την αισθητική της παρουσίασης στο χώρο, στεγασμένο ή υπαίθριο, του αξιοσημείωτου αριθμού ποικίλων αυθεντικών εκθεμάτων, προσφορά κυρίως Τηνιακών προς το Μουσείο, η οποία μάλιστα συνεχίζεται έως σήμερα. Το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας είναι φτιαγμένο «από ανθρώπους για ανθρώπους». Φιλοδοξεί να παρουσιάσει εικόνες της ανθρώπινης ζωής και δημιουργίας σε σχέση με το μάρμαρο, με έντονη επικοινωνιακή διάθεση και άνοιγμα προς το ευρύ κοινό. Οι συντελεστές της μόνιμης έκθεσης, «αφανείς ήρωες» προερχόμενοι από διαφορετικές ειδικότητες, αξιοποίησαν γνώση,

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

εμπειρία και τα υπάρχοντα δεδομένα για να δημιουργήσουν ένα μουσείο το οποίο δεν είναι απλώς το πρώτο του είδους του στην Ελλάδα, αλλά και μοναδικό παράδειγμα συστηματικής παρουσίασης των προβιομηχανικών και πρωτοβιομηχανικών διαδικασιών της μαρμαροτεχνίας: εξόρυξη, πρώτη επεξεργασία και μεταφορά του μαρμάρου, μορφοποίηση, διακόσμηση και τοποθέτηση των κατασκευών, κατηγορίες προϊόντων, τεχνίτες και εργαστηριακή οργάνωση, σχέσεις με την πελατεία, θεματολογία του διάκοσμου, τεχνοτροπίες και ύφος. Σε αρμονική ροή, και χωρίς να χάνουν την αυτοτέλειά τους, οι οκτώ θεματικές ενότητες και τα αντίστοιχα εκθέματα που τις «εικονογραφούν» παρουσιάζονται με τρόπο άμεσο και φυσικό, ώστε οι επισκέπτες να προσλαμβάνουν γνώσεις, αλλά και να βιώνουν μια, συχνά, συγκινητική

εμπειρία. Οι προτεινόμενες αναπαραστάσεις «λατομείου», «εργαστηρίου μαρμαροτεχνίας» και «συναρμογής-τοποθέτησης δεσποτικού θρόνου» παραπέμπουν σε αληθινές εικόνες, δίνοντας στο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει, με τον πιο ζωντανό και βιωματικό τρόπο, παραδοσιακές τεχνικές και διαδικασίες. Έτσι, η διαδρομή από την πρώτη ύλη έως το ολοκληρωμένο έργο, μέσω του πλέγματος εργαλειακού εξοπλισμού και των τεχνικών, γίνεται ευκολότερα κατανοητή, κάνοντας συναρπαστική τη μουσειακή εμπειρία. «Αυτό το μουσείο είναι ζωντανό! Έχω έρθει τόσες φορές… Ποτέ δεν είναι το ίδιο! Πώς το κάνετε αυτό; Μπράβο!», αντιγράφουμε και πάλι από το Βιβλίο Επισκεπτών. Η απάντηση είναι απλή, όσο και δύσκολη: με την αμείωτη ενέργεια και διάθεση που εξακολουθούν να επιδεικνύουν οι αρμόδιοι

του Ιδρύματος και, βεβαίως, με τη συνεχή αρωγή της Τράπεζας Πειραιώς. Όσο ζωντανό είναι το ίδιο το μάρμαρο, άλλο τόσο (αποδεικνύει σταθερά ότι) είναι και το Μουσείο. Ο επιγραμματικός απολογισμός των –πάντοτε δωρεάν– δράσεών του για την πενταετία 2008-2013 περιλαμβάνει περιοδικές εκθέσεις, ειδικά σχεδιασμένα εκπαιδευτικά προγράμματα και άλλες δραστηριότητες για σχολικές ομάδες, επιμορφωτικά σεμινάρια για εκπαιδευτικούς, βραδιές μουσικής ή αφήγησης, κινηματογραφικές προβολές, επιδείξεις τεχνικών επεξεργασίας μαρμάρου για παιδιά και ενήλικες. Παράλληλα, την ίδια περίοδο, το Μουσείο υποδέχτηκε περίπου 100.000 επισκέπτες, στην πλειοψηφία τους Έλληνες. Όσο για τους ντόπιους, που έρχονται και ξανάρχονται, λένε: «Ήμασταν πάντα περήφανοι για τον τόπο μας. Τώρα

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

πια, είμαστε και για το μουσείο του». Έχοντας πλέον αποκτήσει τα απαραίτητα ερείσματα στην τοπική κοινωνία και αναπτύσσοντας σταδιακά στενότερες επαφές με τους φορείς του νησιού, το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας τείνει να καθιερωθεί ως πόλος έλξης που υπερβαίνει τα γεωγραφικά όρια της Τήνου, επιβεβαιώνοντας τις αρχικές προσδοκίες. ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Καθημερινά, εκτός από την Τρίτη, 10.0018.00 (από 01.03 έως 15.10) / 10.0017.00 (από 16.10 έως 28.02) Κλειστό: 1 Ιανουαρίου, Μ. Παρασκευή (έως τις 12), Κυριακή του Πάσχα, 1 Μαΐου, 15 Αυγούστου, 6 Δεκεμβρίου, 25-26 Δεκεμβρίου ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ: € 3 / Μειωμένο: € 1,50

ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΚΑΙ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ Το Μουσείο διαθέτει χώρο στάθμευσης Ι.Χ. αυτοκινήτων και λεωφορείων, αναψυκτήριο, καθώς και πωλητήριο (ανοιχτά τις ώρες λειτουργίας του Μουσείου). Για την καλύτερη εξυπηρέτηση ομάδων επισκεπτών, είναι σκόπιμο να υπάρχει προσυνεννόηση με το Μουσείο. Το κτήριο του Μουσείου και η έκθεση είναι προσβάσιμα από άτομα με αναπηρία, η είσοδος για τα οποία είναι ελεύθερη. Για ομαδικές επισκέψεις, είναι απαραίτητη η προσυνεννόηση με το Μουσείο. Επιτρέπεται η ερασιτεχνική φωτογράφιση ή βιντεοσκόπηση. Έπειτα από συνεννόηση, στο Μουσείο οργανώνονται επιδείξεις επεξεργασίας μαρμάρου για το κοινό. Πληροφορίες, επικοινωνία: 22830 31290 piop@piraeusbank.gr | www.piop.gr

Museum of Marble Crafts C

reated and managed by the Piraeus Bank Group Cultural Foundation, the Museum of Marble Crafts was officially inaugurated in May 2008. Located at Pyrgos (26 km. northwest of the Chora of Tinos), it is housed in modern premises, which include a Multi-purpose Hall for temporary exhibitions. This thematic Museum sets a unique example in Greece regarding the presentation of the technology of marble, a material that holds a special place in the art and architecture of the country from Antiquity to the present. It also describes in detail the nexus of tools and techniques for working marble. Concurrently, by placing emphasis on pre-industrial and proto-industrial Tinos, the most important centre of marble crafts in modern Greece, it enhances the social and economic context in which the local workshops developed. On display are diverse original works of marble for secular, ecclesiastical, funerary and everyday use, clay models and plaster casts, tools for quarrying and for carving marble, machinery, archival material, as well as Greece’s richest collection of drawings by past marble-carvers. Impressive reconstructions in conjunction with award-winning educational videos bring to life the traditional tasks of the quarryman and the marble-carver, thus giving visitors the opportunity of understanding the entire course from the raw material to the finished product. Opening hours: Daily, except Tuesday, 10.00-18.00 (from 01.03 to 15.10) / 10.00-17.00 (from 16.10 to 28.02) Closed: 1 January, Good Friday (until 12.00), Easter Sunday, 1 May, 15 August, 6 December, 25-26 December. The Museum premises and the permanent exhibition are accessible to disabled persons. Facilities include a parking lot, a café and a gift shop (during Museum opening hours). For further information: (+30) 22830 31290 piop@piraeusbank.gr | www.piop.gr

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τα ίχνη του Κώστα Τσόκλη “Σημασία έχει το πέρασμά σου πάνω στη γη ν’ αφήσει ίχνη”. Το λες ευχή. Το λες τάμα. Το λες στόχο, προσπάθεια, μακάρι κατόρθωμα. Το λες και διαδρομή του Κώστα Τσόκλη. Οι απόψεις ενός διαχρονικά μοντέρνου… Στον τόπο των ταμάτων. Της Ρεας Βιτάλη

«Μ

ε ενοχλεί να συμπληρώνουν τις σκέψεις μου». Με τέτοιον συνομιλητή; Πόσο ανόητη θα ήμουν ακόμα και για μια εισαγωγή. Αφήνω την απομαγνητοφωνημένη συνέντευξη να ρέει. Όπως ο λόγος του. Όπως αρνείσαι να σβήσεις το φως σ΄ένα δωμάτιο που πριν το κάλυπτε σκοτάδι. Πόσα φώτα αναμμένα άλλωστε να βρεις στα χρόνια μας; Κώστας Τσόκλης ένα πρωινό του Ιουλίου. Χαρά στην Ελλάδα… Κι αν η Ελλάδα είναι μεγάλη (ή οι Έλληνες μικροί να αποδέχονται)… Χαρά στην Τήνο που φιλοξενεί την (μπορεί και εκ γενετής) ωριμότητά του. Πέρασαν 8 χρόνια από την τελευταία συνέντευξη μαζί σας. Ήταν το 2005. Τότε βιώναμε την μετάΟλυμπιάδα μελαγχολία, μπορεί και προσγείωση. Τι άλλαξε σ΄αυτά τα χρόνια σε σας; ’Aλλαξαν πολλά. Ξαναείδα τον εαυτό μου και τον ξαναρώτησα «γιατί αφιερώθηκα στην Tέχνη». Η κρίση, μου έκανε καλό. Η ενδοσκόπηση με οδήγησε στη δημιουργία του Μουσείου στην Τήνο και σ΄ένα θέατρο επίσης στον ίδιο τόπο. Νιώσατε ποτέ σε αδιέξοδο απέναντι στον όχλο που δεν αντιλαμβάνεται τις προθέσεις σας; Ή που ακόμα πιο εύκολα παρεξηγεί τον λόγο σας; Τον τελευταίο καιρό όλο και πιο πολύ. Θάθελα να μπορούσα να τα παρατήσω όλα και να φύγω. Να φύγω! Χάλασε ο χώρος. Χάλασαν, δεν σώζονται πια οι άνθρωποι. Τα σπίτια, οι δρόμοι, τα υλικά πράγματα, ναι. Διορθώνονται. Οι άνθρωποι όμως όταν χαλάνε… Ποια ήταν η αιτία του κακού; Την κατάρα την κουβαλάμε από την αρχαιότητα. Αλλά μετά την μεταπολίτευση άρχισε το λανθάνον κακό. Τα χρόνια της δικτατορίας είχαμε τουλάχιστον έναν κοινό εχθρό. Το λες και πολυτέλεια της δικτατορίας. “Συνεννοούμασταν τον εχθρό” όπως έγραψα σ΄ένα χρονογράφημα.

Από τότε έχουμε μια έχθρα μεταξύ μας. Πώς να υποτιμήσει ο ένας τον άλλον. Επί δικτατορίας εισπράτταμε μια τρυφερότητα από τους ξένους, κυρίως εμείς που ζούσαμε στο εξωτερικό. Αφουγκράζονταν το λόγο μας. Το κυνήγι του πλούτου, που ήρθε στην συνέχεια, άρχισε να φθείρει, να διαφθείρει και να απαξιώνει.. Αν καταφέρναμε να «συνεννοηθούμε» τώρα τον εχθρό. Ποιος λέτε ότι θα ήταν; Ο εαυτός μας και μόνο. Μοιάζει να αγνοούμε τους αθώους. Και αυτό το «ο εαυτός μας» εξαγριώνει αθώους, στις μέρες μας. Υπάρχουν αθώοι κ. Τσόκλη; Αν μιλήσουμε για τους υπεύθυνους, για τους ανεύθυνους δηλαδή, θα σας έλεγα ότι δεν ήταν κακοί άνθρωποι. Είναι απλώς ατζαμήδες. Ανέλαβαν πράγματα που δεν ήταν ικανοί να φέρουν σε πέρας. Ήταν ματαιόδοξοι. Για τους αθώους έχω οίκτο αλλά και μια περιφρόνηση. Δεν είναι τιμητικό για τον άνθρωπο να τον λυπάσαι. Έτσι τον υποτιμάς περισσότερο. Όποιος δεν κατάφερε να κάνει κάτι στη ζωή του, ή δεν είχε την ικανότητα ή δεν προσπάθησε αρκετά. Οι κακές συνθήκες ίσχυαν για όλους. Πολλοί νέοι άνθρωποι μεταναστεύουν στις μέρες μας. Μοιάζουμε να μοιρολογάμε τη χώρα μας γι΄αυτό. Μήπως όμως το «έξω» δεν είναι πάντα κατάρα αλλά ανάσα; Εσείς…Ρώμη, Παρίσι, Βερολίνο. Ανθίσατε καλλιτεχνικά. Αν δεν είχατε φύγει; Υπάρχουν οι οικονομικοί μετανάστες και υπάρχουν και οι πολιτισμικοί. Εμείς φύγαμε ως πολιτισμικοί μετανάστες. Να το σημειώσετε. Είναι πολύ σπουδαίο να φεύγεις κάποτε για να λογαριαστείς με τον υπόλοιπο κόσμο αλλά και για να δώσεις ένα μήνυμα ό,τι η Ελλάδα υπάρχει. Θυμήσου ονόματα από τη δική μου γενιά… Αξελός, Πουλατζάς, Καστοριάδης. Ο Γαβράς, ο Αγγελόπουλος ... Εμείς οι εικαστικοί… Τάκις, Κουνέλλης, Παύλος, Κανιάρης… ο Θοδωράκης, ο Βασιλικός... Πώς να σου εξηγήσω… Φαντάσου μας όλους, σαν έναν

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

άνθρωπο ο οποίος εισέπραξε μια παγκόσμια πραγματικότητα την οποία επέστρεψε στον κόσμο, πλουτισμένη με ελληνικές αναμνήσεις. Εξάγαμε Ελλάδα και η Ελλάδα πούλησε. Χρυσάφι μας πλήρωναν. Τώρα εισάγουμε. Καιρός λοιπόν να φύγουμε ξανά, για να μεταδώσουμε στον έξω κόσμο ότι υπάρχει Έλλη-νας! Αντιγράφω απόσπασμα από συνέντευξή σας αναφερόμενος στο περίφημο έργο σας «Ψάρι» της Μπιενάλε Βενετίας του 1986, έργο που συνέβαλε στην αλλαγή της μορφής της σύγχρονης τέχνης: «Θέλησα να φτιάξω τη σπαράζουσα εικόνα ενός ψαριού που βρίσκεται συνεχώς στα όρια του θανάτου, ο οποίος όμως ποτέ δεν επέρχεται». Η Ελλάδα! Τι νιώθετε απέναντι στις διαφορετικές «αναγνώσεις» του έργου σας κ. Τσόκλη; Ο καλλιτέχνης πρέπει να είναι απόλυτος. Η γνώμη των άλλων είναι δική τους υπόθεση. Είναι κάτι για το οποίο συχνά τσακώνομαι με τους δικούς μου ανθρώπους… μου λένε, μου προσάπτουν… η κόρη μου, η γυναίκα μου «είσαι απόλυτος». Ο καλλιτέχνης, έτσι και δέχεται την άποψη του άλλου (η οποία μπορεί και να είναι σωστή) καταστράφηκε. Θυμάστε τον Αλέξανδρο και τον Παρμενίωνα; Του είχε πει «Αν ήμουν Αλέξανδρος θα είχα δεχτεί την πρόταση του Δαρίου» και κείνος απάντησε «και εγώ αν ήμουν Παρμενίων». Από αυτή μου τη στάση –του απόλυτου– που εκτίμησαν μερικοί, τρώμε ψωμί. Αφήστε με, τους λέω, να κάνω αυτό που νομίζω. Άλλωστε, δεν αρνούμαι να πληρώνω για τις απόψεις μου. Με τι πληρώνει ο καλλιτέχνης τη διαφορετικότητά του; Νομίζω πληρώνει με την ψυχή του. Πριν λίγο καιρό γυρίστηκε από το Focuswebtv ένα φιλμάκι για μένα, για τη δουλειά μου. Είχε χιλιάδες επισκέπτες σε 3 ημέρες, όπως μου είπαν. Αυτό με άφησε αδιάφορο. Αλλού όμως 5-10 άνθρωποι με έβριζαν με χυδαιότητα και ενώ θα έπρεπε να τους αγνοήσω, με πόνεσε γιατί δεν τους κατανοώ, τους βρίσκω άδικους απέναντί μου. Τρελά πράγματα. Είναι μια απληστία εκ μέρους μου, το ξέρω. Αλλά είναι έτσι.

Δύσκολο πράγμα η διαφορετικότητα… Αντιθέτως. Το πιο εύκολο. Αρκεί να είσαι ειλικρινής. Ή είσαι άξιος αγάπης ή δεν είσαι. Έβλεπα προχθές τον Μαντέλα στην τηλεόραση... «πώς τον ζηλεύω» είπα. «Πόσο αγαπήθηκε από τον κόσμο!» και η γυναίκα μου με τρόμο απάντησε «τι λες Κωνσταντίνε; 25 χρόνια φυλακή ήταν ο άνθρωπος». Σε μένα η αγάπη μέτρησε. Πληρώνεις πανάκριβα αυτό που είσαι. Χαλάλι, αρκεί να είσαι... Οι εχθροί σιγά σιγά κουράζονται και ασχολούνται με κάτι άλλο. Το ξέρω. Κι όμως... Σκέφτομαι ότι όσα τα δακτυλικά αποτυπώματα, τόσες και οι ματιές, οι σφραγίδες των καλλιτεχνών. Ωστόσο υπάρχει ένα κοινό στοιχείο που σας ενώνει; Πού σας συνδέει; Βεβαίως. Το στράτευμα του Θεού. Νιώθουμε συν-δημιουργοί. Όμως υπάρχουν ηρωικοί στρατιώτες και υπάρχουν δειλοί. Όλοι όμως ανήκουμε στον ίδιο στρατό. Ή καλύτερα στην ίδια ομάδα ιερέων και ανάμεσά μας οι άγιοι… ελάχιστοι. Τι είναι τέχνη και τι μια τρύπα στο νερό της τέχνης: Σε τέχνη μετατρέπεται μια πράξη ανθρώπου που κατάφερε να διαπεράσει την ασπίδα των άλλων και να μπει στην ψυχή τους. Δεν μ΄ενδιαφέρει με ποια μορφή τέχνης γίνεται. Μπορεί να είναι με αντικείμενα, με ήχο, με λόγο, με βία ή με τρυφερότητα. Χωρίς όμως να τον προσβάλει ποτέ. Θα έλεγα ότι Τέχνη κάνεις όταν νικάς την αντίσταση του άλλου. Την τεκμηριωμένη, τη λογική αντίσταση. Όταν τον νικάς. Και αυτό αντί να τον προσβάλει, τον λυτρώνει. Όχι θαυμάζω... αλλά συγκινούμαι. Το να παράγεις αισθήματα που δεν είναι της φύσης, εμπεριέχει κάτι από το Θεό. Έχετε ζήσει ακραίες οικονομικές περιόδους. Από την απόλυτη φτώχεια μέχρι το «όλους του τοίχους» που είπε πελάτης σας σε γκαλερί. Βιώνουν τη φτώχεια οι καλλιτέχνες ως θνητοί ή τον πλούτο; Ή και κει διαφέρετε; Η φτώχεια του καλλιτέχνη έχει… κάτι από το τραγούδι του

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Αζναβούρ «La boheme». Κοίτα να δεις, με τα χρήματα στα πρώτα μου βήματα έχανα την ισορροπία μου. Τα εκλάμβανα σαν αρχή κάποιας επιτυχίας και αυτό ήταν παγίδα. Κινδύνευα να ξεχάσω τους λόγους για τους οποίους εισέπραξα αυτά τα χρήματα ξαφνικά. Όσο για τη “φτώχεια” - ήταν πιο οδυνηρή όχι στα παιδικά μου χρόνια, αλλά όταν ήμουν νέος, σπουδαστής και ερωτευμένος… και να παίρνω το παλιό μου παντελόνι, να το γυρίζω τα μέσα έξω σαν “μαθητευόμενος μάγος”, ράφτης δηλαδή. Και όμως επέζησα. Ας σταθούμε λίγο στην φτώχεια «la boheme»… Νομίζαμε ότι μας περίμενε λαμπρό μέλλον. Για αυτό η φτώχεια δεν μας πονούσε κι ας ήταν απόλυτη. Ζούσατε έναντι μελλοντικών άλλων κερδών… Σαν να είχαμε στο τσεπάκι μας μια επιταγή που ξέραμε ότι κάποια μέρα θα την εξαργυρώσουμε. Και να σου πω κάτι; Την εξαργυρώσαμε. Τώρα… το τι κάναμε τα τελικά κέρδη, έχει σημασία. Νομίζω ότι τα τοποθέτησα σωστά στην Τήνο. Πριν φτάσουμε σ΄αυτό. Η οικονομική κρίση χτύπησε και την τέχνη. Οι τιμές των έργων υποτιμήθηκαν ή ήταν υπερτιμημένες; Τα έργα ανέκαθεν ήταν ή υπερτιμημένα ή υποτιμημένα. Η ουσία είναι να έχει το έργο αξία. Οι πιο πολλοί έμποροι στη χώρα μας είναι αγράμματοι. Ανέβαζαν την τιμή της «Μαρίκας» στην τιμή του Φασιανού. Κι έτσι ισοπεδώθηκε η καλλιτεχνική σημασία του έργου. Για αυτό σήμερα, το τίμημα το πληρώνουν και σημαντικοί καλλιτέχνες. Κι αυτό είναι άδικο και εκνευριστικό. Πάρε παράδειγμα την “νυχτερινή περιπολία». Ο Ρέμπραντ… Δεν είχε χρήματα να πάρει ένα ολόκληρο μουσαμά, για αυτό το έργο είναι καμωμένο επάνω σε κομμάτια. Το πούλησε σε έναν μαικήνα της εποχής, παρακαλώντας τον. Όταν διαβάσεις το γράμμα που του έστειλε, ντρέπεσαι και τον εαυτό σου ακόμα… «Η τύχη μου είναι στα χέρια σας. Σας προτείνω αυτόν τον πίνακα για τόσα χρήματα (2ή 3.000 ευρώ) αλλά αν εσείς νομίζετε

ότι αξίζει λιγότερο… θα το δεχτώ». Καταλαβαίνεις για ποιον σου μιλάω; Για τον Ρέμπραντ! Μετά βέβαια, πουλήθηκε στην Ford για 500.000 $. Μετά η Ford το πούλησε 1.000.000 $. Μετά… Και όταν έφτασε στο Μουσείο της Ν. Υόρκης ήταν μπροστά η μπάντα. Και από πίσω κουβαλούσαν το έργο σαν τον Άγιο Επιτάφιο. Ας ήσουν Ρέμπραντ και ας το πουλούσες 1.500 ευρώ! Οι ειδικοί χωρίζουν τα έργα σε περιόδους. Πώς θα χωρίζατε εσείς το έργο σας σε περιόδους; Κοίτα να δεις υπάρχουν δυο είδη καλλιτεχνών. Εκείνοι που χρησιμοποιούν τη διορατικότητά τους, την ικανότητά τους, τη σκέψη τους για να εκφράσουν την εκάστοτε στιγμή και υπάρχουν εκείνοι που δεν τους ενδιαφέρει τι γίνεται γύρω τους, αλλά ακολουθούν το προσωπικό τους όραμα. Τους ζηλεύω, αλλά εγώ ανήκω στους πρώτους. Πιστεύω ότι σε κάθε γεγονός μικρό ή μεγάλο της ζωής μας, έρχεται να επιβληθεί μια αλλαγή τόσο στην επιλογή των θεμάτων όσο και στον τρόπο υλοποίησής τους. Έχω λοιπόν πολλές διαφορετικές.περιόδους Πάρα ταύτα εύχομαι, να μπορείτε να εντόπισετε αυτό που με χαρακτηρίζει σαν δημιουργό, ο οποίος όμως άλλοτε τρώει, άλλοτε κοιμάται, ταξιδεύει, ψηφίζει, κάνει έρωτα, θυμώνει, χαίρεται. Ότι δηλαδή το έργο είναι του Τσόκλη! Από την αύρα που παράγει και όχι από τη συνεχή επανάληψη. Ο χρόνος. Πώς τον ορίζετε; Λέτε τα χρόνια σας; Είμαι 83. Είναι σχετικό πράγμα ο χρόνος. Μίλησες για το ψάρι… ήμουν τότε 56 χρονών. Σαν εχθές δηλαδή. Σημασία έχει το πέρασμά σου πάνω στη γη ν΄αφήσει ίχνη. Έχεις δει τα σαλιγκάρια όταν περνάνε που αφήνουν πίσω τους μια γραμμή και όταν βγαίνει ο ήλιος χρυσίζει. Ε! Αυτό πάω να κάνω στη ζωή μου. Θα με ρωτήσεις γιατί; Θα σου πω από «ματαιοδοξία». Τι ορίζετε ως χαμένο χρόνο; Όταν επαναλαμβάνεις τον εαυτό σου. Όχι όταν τεμπελιάζεις. Γιατί όταν τεμπελιάζεις σκέφτεσαι. Η επανάληψη οδηγεί στην

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

αναγνωρισιμότητα και συχνά στην επιτυχία. Όμως η επιτυχία είναι κακό πράγμα. Σε βάζει σε ένα διαολόπραγμα που δεν σου επιτρέπει να δεις ότι την πατάς. Η επιθυμία της επιτυχίας, ΝΑΙ. Γιατί είναι σπουδαίο διεγερτικό. Η ίδια επιτυχία όμως, θα έλεγα ΌΧΙ. Τήνος! Μας έδωσε το ωραίο ταξίδι… Το δικό σας; Με είχε καλέσει ένας φίλος, 27 χρόνια πριν αν θυμάμαι καλά, στο Κτικάδο. Για να του πω τη γνώμη μου για ένα χάλασμα που ήθελε να αγοράσει. Καθαρός μεσαίωνας τότε όλη η Τήνος. Η ενδοχώρα της με μάγεψε. Αγάπησα τον τόπο και κάποιους από τους ανθρώπους της . Όταν άρχισα να εκφράζω έμπρακτα την αγάπη μου για τον τόπο, κτίζοντας δηλαδή το σπίτι μου, βρέθηκα μπροστά σε μια άλλη πραγματικότητα. Τα πράγματα δεν ήταν όπως τα φαντάστηκα και παρόλον ότι σποραδικά κάποιες μικρές ικανοποιήσεις παίρνω από τους ανθρώπους, εισπράττω και πίκρα. Αυτό συνίσταται στο ότι η πνευματική μου προσφορά δεν γίνεται κατανοητή. Οι περισσότεροι, καθώς στο μυαλό τους έχουν μόνο το υλικό κέρδος, δεν μπορούνε να συλλάβουν την ιδέα, ότι ένας άνθρωπος, που δεν είναι πλούσιος αλλά καλλιτέχνης θέλει να δώσει χωρίς να πάρει. Δεν είναι αλήθεια ότι δεν παίρνω. Όχι όμως αυτό που εκείνοι νομίζουν. Να τονίσεις ότι δεν είναι όλοι έτσι. Να το τονίσεις, επιμένω! Δεν παίρνω λεφτά ή κτήματα, τέτοια δίνω, αλλά έμπνευση και δύναμη να συνεχίσω. Θα σας κάνω μια παρατήρηση. Περνάτε μια ολόκληρη ζωή μοναχική, εσείς και ο εαυτό σας και ξαφνικά θέλετε να καθρεφτιστείτε στα μάτια των άλλων; Μια ζωή μόνος και τώρα θέλετε παρέα; Ωραία ερώτηση. Και σκληρή βεβαίως. Γιατί; Γιατί έχω αρχίσει και φοβάμαι. Αν και δεν είναι αλήθεια ότι έζησα μόνος. Είναι λάθος το πρώτο σκέλος της ερώτησης. Να φανταστείτε ότι μέχρι 35-37 μου χρόνια, δεν μπορούσα να κοιμηθώ μόνος μου σ’ένα δωμάτιο. Φοβόμουν. Όχι τους κακοποιούς αλλά το άγνωστο. Τον υποθετικό Θεό. Μέχρι που πέθανε η γυναίκα μου, (η μάνα της Μάγιας) και ένιωσα μια συμφιλίωση με το υπερπέραν. Ένιωθα πια ό,τι υπάρχει ένας άνθρωπος που με προστατεύει. Θέλω ν΄αφήσω μια μαρτυρία αγάπης στο νησί. Τίποτε το υλικό. Αυτό πρέπει να καταλάβουν! Την πνευματική προσφορά να εισπράξουν. Τα άλλα γκρεμίζονται. Δεν είναι τίποτα. Η πνευματική προσφορά είναι κάτι. Αυτό με το οποίο θέλησα να ταράξω έστω για μια στιγμή, τη ροή της ιστορίας του κόσμου…Όχι του κόσμου, γιατί δεν μπορούσα…ίσως της Ευρώπης. Αν η Ευρώπη είναι μεγάλη για εμένα… Της Ελλάδας…! Αν και η Ελλάδα είναι μεγάλη… Της Τήνου, τουλάχιστον. Πόσο δύσκολο είναι Θεέ μου, να γίνουν κατανοητά αυτά τα πράγματα, από ανθρώπους που άλλα τους απασχολούν! Καθοδηγείστε τη ματιά μου σε κάτι που δεν βλέπω στην Τήνο. Η ατμόσφαιρά της σε βάζει σε μια ανησυχία ψυχική. Δεν μπορώ να την εξηγήσω. Δεν είναι μέρος διακοπών. Υπάρχει ένα ερωτηματικό στον αέρα. Σαν να σε ρωτάει κάποιος συνέχεια «τι ήρθες να κάνεις εδώ; Γιατί υπάρχεις;». Δεν μπορεί να είναι τυχαίο ότι στην Τήνο γεννήθηκαν οι σπουδαιότεροι ζωγράφοι και γλύπτες μας… Και η ιδέα του Μουσείου Τσόκλη; Λίγο παίζοντας και λίγο επιθυμώντας. Ο τόπος μου έδωσε πολλά

και θέλησα να επιστρέψω ότι μπορούσα. Είδα το χώρο…ένα εγκαταλελειμμένο σχολείο. Μίλησα με τον Δήμαρχο. Έτσι μια ιδέα έριξα. Συμφώνησε και το εννοούσε. Μετά, τελείως τυχαία θέλησε να με γνωρίσει η Νατάσσα Καραμανλή που ήταν στην Τήνο και τη βρήκα συμπαθέστατη. Της μίλησα για την ιδέα του Μουσείου και την αγκάλιασε. Αργότερα γνώρισα τον Τατούλη, που ήταν τότε Υπουργός Πολιτισμού. Μας έδωσαν ένα ποσόν που δεν ήταν βεβαίως αρκετό για τη δημιουργία του Μουσείου, αλλά σημασία έχει το ότι ενδιαφέρθηκαν και υπήρξαν αποτελεσματικοί. Τα υπόλοιπα τα διέθεσα και τα ανέλαβα εγώ. Παρακολουθώ τα παιδιά να παίζουν με τα χρώματα στο Μουσείο σας. Να εξοικειώνονται με την τέχνη. Μυρίζεστε τους καλλιτέχνες; Όχι πολύ καλά. Έχω αρκετές φορές ξεγελαστεί. Αυτό που μυρίζομαι είναι όχι αυτό που μπορεί να συμβεί, αλλά το τι έχει ήδη συμβεί. Αυτό το καταλαβαίνω εύκολα. Μπορώ να ξεχωρίσω τον αληθινό από τον «ψεύτικο» καλλιτέχνη. Ποιούς 5 ζωγράφους της σύγχρονης τέχνης θα θέλατε να γνωρίσει οπωσδήποτε ο εγγονός σας, ο Νικόλας; Της σύγχρονης τέχνης; Θα πρότεινα την Αμπράμοβιτς, τον Μπόις, τον Ντουανιέ Ρουσώ, τον Καταλάν γιατί εκτός από το ότι υπήρξαν πρωτοπόροι, παράγουν αισθήματα. Και αυτά τα δύο χαρακτηριστικά είναι που με ενδιαφέρουν στην τέχνη. Για την Ελλάδα θα έλεγα τον Κουνέλλη και τον Φασιανό. Σας αναφέρω καλλιτέχνες που με άγγιξαν, που ξεπέρασαν την αντίστασή μου. Όχι όσους θαύμασα ή ζήλεψα. Στην Τήνο, ότι θρησκευτικές πεποιθήσεις και νάχει κάποιος, σε κάτι θα προσκυνήσει. Εσείς σε τι προσκυνάτε; Καμιά φορά προσκυνάω μπροστά σε μια παλιά ασβεστωμένη εκατό φορές πόρτα… Προσκυνάω στον αέρα της. Προσκυνάω στη σχέση του άσπρου με τον μπλε ουρανό. Αυτά είναι πράγματα που με συνταράσσουν. Ότι είναι απλό. Δυστυχώς δεν βρίσκω κάτι σύγχρονο να γεννήσει τέτοια αισθήματα. Γι΄αυτό τώρα που το σκέφτομαι μπορεί και να έκανα το Μουσείο. Να υπάρχει ένα στίγμα σύγχρονο, αν μπορέσω. Είχατε πει «αν ένα τέταρτο μετά το θάνατό μου καταφέρω να μιλάνε για μένα ή ν΄ακουμπάνε ένα αντικείμενο που έφτιαξα, τότε του την έχω σκάσει του Θεού». Τι λέτε θα του την σκάσετε; Πάντως του την έχω στημένη! Πώς θα ζωγραφίζατε τον θάνατο; Τον έχω συνεργάτη κ. Βιτάλη, όχι μοντέλο. Όποτε ζωγραφίζω είμαι εγώ, αυτός και το έργο μου. Και οι μικροί θάνατοι; Ο έρωτας… Δεν είναι θάνατος ο έρωτας. Σου αφήνει μια αναπηρία. Χωρίζεις και ωστόσο ελπίζεις. Ενώ ο θάνατος είναι τελειωτικός, άρα και απελευθερωτικός. Μεγάλη ελευθερία ο θάνατος! Το βίωσα χάνοντας την πρώτη μου γυναίκα. Και με την Ελένη πόσα χρόνια είστε μαζί; Ήμαστε ψυχικά μαζί 55 χρόνια. Αυτές οι σχέσεις μοιάζουν με ζωγραφιές ιμπρεσιονιστών ζωγράφων που χάνονται τα όρια, τα σχήματα, κυλάνε το ένα μέσα στο άλλο.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Έτσι ακριβώς. Αγαπηθήκαμε. Και πριν αγαπηθούμε πολύ είχαμε μια λανθάνουσα αιώνια συμπάθεια. Με τι απωθημένο θα φύγετε; Τύψεις απέναντι στο Θεό γιατί δεν τον τίμησα όσο πρέπει, με την έννοια ότι πρόδωσα τον εαυτό μου μερικές φορές. Δεν έπρεπε, αλλά γαμώτο… Είναι ανθρώπινο. Παρασύρθηκα….Γιατί πέρασα πολύ φτωχικά χρόνια και υπάρχει μια πολύ απλή φράση σχεδόν παιδική που εξηγεί τα πάντα… «Ήθελα και γω». Τι δεν χορτάσατε; Τον έρωτα. Την πάτησα. Ήμουν συναισθηματικός. Τώρα που

μεγαλώνω θα ήθελα να έχω φτάσει στα άκρα των αισθήσεων. Δεν το έκανα όταν ήμουν νέος. Φαίνεται ότι δεν μπορούσα. Ποτέ δεν πήγα με μια γυναίκα που δεν αγαπούσα. Έκανα λάθος. Έχασα πολλές ηδονές από αυτή μου την ψευτο-φιλοσοφική νοοτροπία. Τώρα πια χάθηκε το παιχνίδι. Έκανα μια οικονομία στο σώμα… Γιατί; Θα μας φάνε τα σκουλήκια. Το μέλλον… Δεν υπάρχει μέλλον. Το μέλλον σβήνει σιγά σιγά… Μια μόνο ελπίδα. Όταν έρθει εκείνη η ώρα του τέλους να μη παραδώσεις στο χώμα οτιδήποτε θα άξιζε να έχεις αφήσει στη ζωή.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΩΣΤΑ ΤΣΟΚΛΗ Τ

ο Δημοτικό Ίδρυμα “Μουσείο Κώστα Τσόκλη” άνοιξε τις πόρτες του για το κοινό, τον Ιούνιο του 2011. Η επανάχρηση και επέκταση του πρώην Δημοτικού σχολείου του Κάμπου στην Τήνο σε Mουσείο, ξεκίνησε το 2005, όταν εντάχθηκε στις οριζόντιες δράσεις - μελέτες του προγράμματος «Θησέας», σε σχέδια του Μάνου Περράκη. Σημαντική για την ολοκλήρωσή του, σύμφωνα με όλες τις σύγχρονες μουσειακές προδιαγραφές, ήταν η συνεισφορά της οικογένειας Τσόκλη, η οποία επιπλέον παραχώρησε στο Μουσείο για τις ανάγκες του, το παρακείμενο κτίριο πλήρως ανακαινισμένο. Κύριος στόχος του Μουσείου είναι να προβάλει το έργο του Κώστα Τσόκλη και μέσω αυτού, να φέρει σε επαφή το ευρύ κοινό με τη σύγχρονη τέχνη. Κάθε χρόνο παρουσιάζονται νέα έργα. Παράλληλες δραστηριότητες του Μουσείου: • Σεμινάρια για εκπαιδευτικούς και προγράμματα πρακτικής άσκησης φοιτητών • Καθημερινά προγράμματα δημιουργικής απασχόλησης για παιδιά (6-8 το απόγευμα), και για ενήλικες (όλα τα πρωινά του Αυγούστου 11:00 – 13.30) • Καλλιτεχνική Κινηματογραφική Λέσχη (Συνεργασία με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο των Περιφερειακών Εκδηλώσεων του 13ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης) • Θεατρικές και μουσικές παραστάσεις στο “Θέατρο στον Κουμάρο”. • Αρχείο του καλλιτέχνη- χώρος νέων μέσων • Kαλλιτεχνική βιβλιοθήκη • Oργάνωση διαλέξεων Το Μουσείο μέσα στα πρώτα τρία χρόνια λειτουργίας του, με τις εκθέσεις και τις δράσεις του, τη δικτύωσή του με άλλους φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό, συμβάλει στην προβολή του Πολιτισμού της Τήνου και των Κυκλάδων κι έχει συγκεντρώσει μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Το Μουσείο ανοίγει κάθε χρόνο την 1η Ιουνίου και παραμένει ανοικτό έως τις 30 Σεπτεμβρίου. ΩΡΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ: καθημερινά εκτός Τρίτης, 10:00-13:30 & 18:00 -21:00 Kάμπος Τήνου, Τ.Κ. 84200, Τ.Θ.817, τηλ. 2283051009, www.tsoclismuseum.gr, email: tinos@tsoclismuseum.gr

COSTAS TSOCLIS MUSEUM

he renovation and enlargement of the old Kampos Primary School building and its conversion into the “Costas Tsoclis Museum” was first envisioned nine years ago by Panayiotis Krontiras, who was then Mayor of Exombourgo, and is currently Mayor of Tinos Municipality. With the approval of the artist and the support of the Municipal Council, a Public Law Foundation was formed with the official epithet “Costas Tsoclis Museum” and work began in earnest. In 2005, the Tsoclis Museum project was incorporated into the public renewal plans and works funded by the Theseus Program, based on plans by Manos Perrakis. A significant factor in the completion of the work, in accord with modern museum standards, was the contribution of the Tsoclis family, who fully renovated the adjacent building and donated it to the Museum. The main aim of the Μuseum is to promote awareness of Costas Tsoclis’s work, so that the general public can be brought into contact with contemporary art. Each year the exhibits in one of the three areas of the Museum are replaced. Parallel activities of the Museum include: • Art library • Planning and presentation of lectures • Seminars for teachers • Daily creative activity programmesfor children • Art Cinema Club • Theatrical and musical performances in the theatre at Koumaros • Αrchive of the artist’s works - New media space The Μuseum opened formally in June 2011, and receives visitors every year from 1st June until 30th September. Visiting hours: every day except Tuesdays, 10:00-13:30 & 18:00 -21:00 Kampos, P.O.Box 817, GR 84200, tel. (+30)22830 51009, www.tsoclismuseum.gr

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Φρέσκος άνεμος φυσά στο Φεστιβάλ Τήνου 2013 Ο πολιτισμός βρίσκεται βαθιά ριζωμένος στην ιστορία της Τήνου. Διάσημοι γλύπτες, ζωγράφοι και διανοητές γεννήθηκαν εδώ ή αγάπησαν τη γη της κι αυτό καθιστά οποιαδήποτε σύγχρονη πολιτιστική κίνηση μία τολμηρή πρόκληση. Μετά από χρόνια σοβαρής δουλειάς, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Θέμης Ροδαμίτης δείχνει να κερδίζει το στοίχημα. Της Μάγιας Τσόκλη

υναντώ τον Θέμη Ροδαμίτη στο γραφείο του, στο εντυπωσιακό κτίριο της Ξινάρας, στην παλιά έδρα της Καθολικής Αρχιεπισκοπής της Τήνου όπου τα τελευταία χρόνια στεγαζόταν και ο Δήμος Εξωμβούργου. Τον βλέπω ενθουσιώδη, αλλά και κουρασμένο, χωμένο μέσα σ’ένα βουνό υποχρεώσεις. Ο Θέμης είναι ο άνθρωπος ορχήστρα. Οργανώνει, συντονίζει, οραματίζεται δρώμενα, γράφει… Μαζί με τους φιλότιμους αλλά λιγοστούς συνεργάτες του, με τα συρρικνωμένα μέσα που επιβάλουν οι καιροί, προσπαθεί –και προς τιμήν του καταφέρνει με την υποστήριξη του φιλότεχνου Δημάρχου Παναγιώτη Κροντηρά- να προσθέσει πολιτιστική αξία στη Τήνο, δείχνοντας, πάνω από μια δεκαετία τώρα, σεβασμό με τις επιλογές του τόσο στους ίδιους του Τηνιακούς όσο και στους καλοκαιρινούς επισκέπτες. Μόνο ένας άνθρωπος με το δικό του πείσμα και την αγάπη του για την διοργάνωση του φεστιβάλ Τήνου, θα μπορούσε να υπερβεί τις δυσκολίες που οι έχοντες σχέση με το νησί, γνωρίζουμε καλά. Το ενδιαφέρον του για τον

τόπο, διαφαίνεται και από τις εκδηλώσεις που οργανώνει εκτός καλοκαιρινής περιόδου, όπως το τριήμερο αφιέρωμα για τον Καβάφη που θα λάβει χώρα τον επόμενο χειμώνα. Ξεφυλλίζοντας το πρόγραμμα του Φεστιβάλ, κάτω από την αιγίδα του οποίου πραγματοποιούνται και πολλές άλλες εκδηλώσεις το καλοκαίρι του 13, παρατηρώ έναν φρέσκο άνεμο να φυσά στη Τήνο. Πρώτα, να σας πω, χαίρομαι με τον μεγάλο αριθμό χορηγών. Επιχειρηματίες, μικροί και μεγάλοι όλου του φάσματος της οικονομίας του νησιού δείχνουν να έχουν καταλάβει τη σημασία της προσπάθειας που χωρίς αμφιβολία δίνει άλλο βάρος στο προσφερόμενο τουριστικό «προϊόν» του τόπου. Αυτό που είναι σίγουρο, είναι πως το Φεστιβάλ έχει αγαπηθεί! Διακρίνω μία «αποκέντρωση» στα δρώμενα, με σχεδόν όλα τα χωριά του νησιού -που αποτελούν και το δυνατό του χαρτίνα συμμετέχουν. Επίσης είναι εμφανής και μια διάθεση συνέργειας, συλλογικότητας και αλληλεγγύης πολλών διαφορετικών φορέων. (Θετικά) σημεία των καιρών! Κάτω από τον τίτλο «τηνιακή δημιουργία» το Φεστιβάλ αναδεικνύει τις συλλογικές προσπάθειες που γίνονται στο νησί. Βλέπω ότι για πρώτη φορά φέτος, o Θέμης Ροδαμίτης είχε την ιδέα νέων θεματικών ενοτήτων, ικανών να αναπτυχθούν σε βάθος χρόνου. Αυτή η κατηγοριοποίηση σημαίνει διαφοροποίηση, συνέχεια, κι ακόμη πιο πιστούς «οπαδούς». Σας παραθέτω τις θεματικές ενότητες. «Ο μακρύς δρόμος ενός οργάνου» πραγματοποιείται στις 29 Ιουλίου στον Τριαντάρο, και είναι αφιερωμένος φέτος στην ιστορία του μπουζουκιού. Κάθε χρόνο στη θεματική αυτή βραδιά, θα παρουσιάζεται ένα μουσικό όργανο και ένας κορυφαίος σολιστας του. Φέτος, θα τιμηθεί ο Κώστας ο Παπαδόπουλος και θα ακούσουμε τα ωραιότερα τραγούδια που έχουν γραφτεί για το μπουζούκι τα τελευταία 50-60 χρόνια. «Όλος ο κόσμος, μια γειτονιά», στη Βωλάξ την Παρασκευή 2 Αυγούστου. 3 μουσικοί που έρχονται από διαφορετικές χώρες, παρουσιάζουν ένα πρόγραμμα που

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

01.08

04.08

παντρεύει τη μουσική της λατινικής Αμερικής με το γαλλικό τραγούδι και τη μουσική του Αιγαίου. Ελεύθερα, χωρίς σύνορα, στους ρυθμούς της μουσικής του κόσμου, η Τήνος υπενθυμίζει ότι όλος ο κόσμος μπορεί να γίνει μια γειτονιά, εφόσον το θέλει. «Ανοιχτή μπουάτ», στον Πύργο τη Τρίτη 6 Αυγούστου. Στην υπέροχη πλατεία, κάτω από τον Πλάτανο, σε μία ατμόσφαιρα «Αναψυκτηρίου», θα τραγουδήσουμε ενότητες τραγουδιών της εποχής των μπουάτ, που αγαπήθηκαν στις παρέες και τραγουδήθηκαν από το 30 και μετά. «Έρωτας και ποίηση, πάθος για μουσική» τη Δευτέρα 19 Αυγούστου στα Λουτρά. Η ιδέα θέλει τη βραδιά να ξεκινά με ένα ποιητικό αφήγημα περί έρωτος, που φέτος θα διαβάσει ο Χάρης Βλαβιανός και να συνεχίζει με μουσικές που αντανακλούν το Πάθος. Οι καταπληκτικοί Duo Rubato, Isabelle Chardon (βιολί) και Christophe Delporte (ακορντεόν), θα βρίσκονται επί σκηνής. «Οι μεγάλες ορχήστρες» στις 20 Αυγούστου στα Λουτρά. Κάθε χρόνο θα παρουσιάζεται μια σημαντική ορχήστρα. Φέτος θα έχουμε την χαρά να ακούσουμε την Musica Vitae από τη Σουηδία, σε έργα κλασικού ρεπερτορίου και σύγχρονων δημιουργών. «Διανοητές του κόσμου μιλούν ελεύθερα στην Τήνο» στις 3 Σεπτεμβρίου στην Ξινάρα. Διεθνείς προσωπικότητες της Τέχνης και των Γραμμάτων καλούνται να μοιραστούν τις σκέψεις τους σε έναν ανοικτό διάλογο με το κοινό. Φέτος φιλοξενείται ο Tony Humphrey, διάσημος κλινικός ψυχολόγος και συγγραφέας με θέμα επίκαιρο για τις εποχές που ζούμε, «Η δύναμη της Αρνητικής σκέψης». «Στους ορίζοντες του Κορνήλιου Καστοριάδη» στις 28 Σεπτεμβρίου, στον Αρνάδο. Με αφορμή τη σκέψη του φιλόσοφου, αναπτύσσεται κάθε φορά και ένα θέμα με τη συμμετοχή σημαντικών ομιλητών. «Ποιητές στη ζωή». Η ενότητα είναι αφιερωμένη σε ανθρώπους που δρουν ποιητικά, με ότι σημαίνει αυτό. Φέτος το φθινόπωρο, ο μουσικός Γιώργος Κουμεντάκης ανοίγει δρόμο με το παράδειγμά του.

11.08 Οι αγαπημένοι γνωστοί μας μουσικοί δεν θα λείψουν και φέτος από το νησί μας. 1 Αυγούστου θα ακούσουμε τον Φοίβο Δεληβοριά στο Θέατρο στον Κουμάρο, στις 4 Αυγούστου τον Γιάννη Κότσιρα στα Λουτρά, στις 11 Αυγούστου την Ευανθία Ρεμπούτσικα πάλι στον Κουμάρο. Οι Θεατρικές παραστάσεις του καλοκαιριού είναι επίσης αξιοσημείωτες: «Κοινός Λόγος» σε σκηνοθεσία Β. Θεοδωρόπουλου, με τη Λυδία Κονιόρδου στις 17 Αυγούστου στα Λουτρά. «Γιοι και Κόρες», η παραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών που γνώρισε πρωτόγνωρη επιτυχία και εξαιρετικές κριτικές, σε σκηνοθεσία Γιάννη Καλαβριανού στις 21 Αυγούστου στο Θέατρο στον Κουμάρο. «Περλιμπλίν και Μπελίσα» σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώτη με τους Στέλιο Μάινα, Δήμητρα Ματσούκα και Ελένη Καστάνη στις 24 Αυγούστου και πάλι στα Λουτρά. Όπως βλέπετε, έχουμε μπροστά μας ένα πολιτιστικά πλούσιο καλοκαίρι! Και φυσικά, έχουμε και εκθέσεις εικαστικές, και παραστάσεις παιδικές, και γιορτές γαστρονομικές και προϊοντικές, και αναβιώσεις, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι και με ελεύθερη είσοδο. Κέφια να’χουμε και διάθεση! Ηθικόν δίδαγμα όλων των παραπάνω: Μέσα από τις εκδηλώσεις, όλη η Τήνος γίνεται μια μεγάλη, σκεπτόμενη, παρέα. Αυτή είναι η επιτυχία του Φεστιβάλ που πρεσβεύει –και δικαίως– ότι ο Πολιτισμός μας ενώνει.

ΕΚΘΕΣΕΙΣ

Μέχρι 30 Αυγούστου ΥΣΤΕΡΝΙΑ-ΣΧΟΛΕΙΟ. Έκθεση γλυπτικής του Δημήτρη Καλλιγερόπουλου. (19.00-22.00) 3-19 Αυγούστου Ι.ΤΗ. Π. 1ος ΟΡΟΦΟΣ. ΤΡΙΠΤΥΧΟΝ. Εγκατάσταση του Γιάννη Γκίζη

02.08

19.08

Ο φιλότεχνος Δήμαρχος Τήνου Παναγιώτης Κροντηράς

Μέχρι 28 Οκτωβρίου ΙΔΡΥΜΑ ΤΗΝΙΑΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ. Αίθουσα εκθέσεων Ν. Γύζης. ΠΡΟΣ ΤΗΝΟ. Η έκθεση «Προς Τηνο» παρουσιάζει δεκαέξι σύγχρονους καλλιτέχνες που είναι προσηλωμένοι στην Τήνο. Επιμελητής: Χριστόφορος Μαρίνος

Μέχρι τέλη Σεπτεμβρίου ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑΣ ΕΚΘΕΣΗ «ΤΡΟΠΟΛΟΓΙΕΣ»

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Πολιτιστικό Ηµερολόγιο

Ώρα 21:00

ΘΕΑΤΡΟ ΚΟΥΜΑΡΟΥ ΦΟΙΒΟΣ ∆ΕΛΗΒΟΡΙΑΣ Ώρα 21:00

ΠΥΡΓΟΣ - ΠΛΑΤΕΙΑ-ΠΛΑΤΑΝΟΣ Διονυσιακό πανηγύρι Ώρα 21:00

ΛΟΥΤΡΑ ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΤΣΙΡΑΣ

ΧΩΡΑ, Ι.ΤΗ.Π., «ΠΕΡΙ ΤΗΝΟΣ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ;» Παρουσίαση του ειδικού τεύχους για την Τήνο, µιας καταγραφής της σύγχρονης πνευµατικής Τήνου, του περιοδικού «(δε)κατά» µε συνεργασίες 44 συγγραφέων.

Ώρα 21:00

Ώρα 20:30

ΥΣΤΕΡΝΙΑ «ΟΝΕΙΡΟΜΥΛΟΙ» ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΓΚΥΖΗ Εγκατάσταση στους ερειπωµένους ανεµόµυλους των Υστερνίων. Ώρα 21:00

ΘΕΑΤΡΟ ΚΟΥΜΑΡΟΥ Κουκλοθέατρο “Ο ΜΙΣΟΚΟΚΟΡΑΚΟΣ” Λαϊκό παραµύθι από το “Εργαστήρι Μαιρηβή”. Ώρα 20:30

ΠΟΤΑΜΙΑ, ΣΙΝΕΜΑ ΓΙΑ ΠΑΙ∆ΙΑ: Oι Πέντε Θρύλοι (Είσοδος Ελεύθερη) Ώρα 21:00

ΑΡΝΑ∆ΟΣ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ - Ώρα 20:30

ΠΟΤΑΜΙΑ ΣΙΝΕΜΑ ΓΙΑ ΠΑΙ∆ΙΑ: Μαδαγασκάρη 3 (Είσοδος Ελεύθερη) Ώρα 21:00

ΧΩΡΑ - ΧΟΡΟΙ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Εκδήλωση µε Τηνιακές χορευτικές οµάδες - Ώρα 21:00

Ώρα 21:00

ΑΡΝΑ∆ΟΣ, ΠΛΑΤΕΙΑ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΓΙΩΡΓΟΥ ΧΑΤΖΗΝΑΣΙΟΥ

Ώρα 21:00

∆ΥΟ ΧΩΡΙΑ «ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΡΙΓΑΝΗΣ» Ώρα 20:00

ΥΣΤΕΡΝΙΑ, ΛΑΖΑΡΟΣ ΛΑΜΕΡΑΣ, Ο ΓΛΥΠΤΗΣ ΤΗΣ ΑΦΗΣ ‘Ωρα 20:00 ΕΞΩΜΒΟΥΡΓΟ (ΚΑΣΤΡΟ), «Resistance», τρεις εικαστικές εγκαταστάσεις και performances. Ώρες 10:00-14:00 και 16:00-19:00 Μέχρι 31 Αυγουστου

ΚΟΛΥΜΠΗΘΡΑ, ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΙΚΟ ΤΟΥΡΝΟΥΑ BEACH VOLLEY 12, 13, 14 Αυγούστου

ΘΕΑΤΡΟ ΚΟΥΜΑΡΟΥ ΕΥΑΝΘΙΑ ΡΕΜΠΟΥΤΣΙΚΑ Ώρα 21:00

ΠΥΡΓΟΣ «ΑΝΟΙΧΤΗ ΜΠΟΥΑΤ» Τραγούδια από την εποχή των µπουάτ στην πλατεία του Πύργου, κάτω απο τον πλάτανο. Ώρα 21:00

BΩΛΑΞ «ΟΛΟΣ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΜΙΑ ΓΕΙΤΟΝΙΑ» ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Μαριάνα Σανγκίτα Ρόε (τραγούδι), Δανιήλ Κουσαθανάς (κιθάρα) Γκαµπριέλε Ντονάνι (µπάσο)

ΧΩΡΑ, ΠΑΛΛΑ∆Α ΡΟΚ ΣΚΗΝΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ Ώρα 21:30 ΚΑΡ∆ΙΑΝΗ «ΜΝΗΜΕΣ ΚΑΡ∆ΙΑΝΗΣ» Ώρα 19:30

ΠΥΡΓΟΣ ΑΙΘΡΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΧΑΛΕΠΑ Εκδήλωση για τα 75 χρόνια από το θάνατο του γλύπτη. Ώρα 21:00

ΞΙΝΑΡΑ ∆ΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΣΤΩΝ Μέχρι τις 20 Ιουλίου ΦΑΛΑΤΑ∆ΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟ Εγκαίνια έκθεσης ζωγραφικής της Αγγελικής Μπρισνόβαλη Ώρα 21:00 (Μέχρι 31 Αυγούστου)

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΛΟΥΤΡΑ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ «ΚΟΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ» Σκηνοθεσία: Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος. Με τους: Λυδία Κονιόρδου, Ε. Κοκκίδου, Μ. Κατσανδρη, Ώρα 21:00

I∆ΡΥΜΑ ΤΗΝΙΑΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Παρουσίαση του επιστηµονικού τόµου “Η Αρχαία Τήνος” των αρχαιολόγων Roland Etienne, Νότα Κούρου, Εύα Σηµαντώνη-Μπουρνιά, έκδοση Ι.ΤΗ.Π 2013. (Ελεύθερη Είσοδος)

ΛΟΥΤΡΑ ΕΡΩΤΑΣ ΚΑΙ ΠΟΙΗΣΗ, ΠΑΘΟΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ Ποίηση από τον Χάρη Βλαβιανό (20:30) Μουσική από τους Duo Rubato, Isabelle Chardon (βιολί), Christophe Delporte (ακορντεόν). (21.00)

Ώρα 20:30

Ώρα 20:00

ΘΕΑΤΡΟ ΚΟΥΜΑΡΟΥ ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ «ΓΙΟΙ ΚΑΙ ΚΟΡΕΣ» Σκηνοθεσία: Γιάννης Καλαβριανός. Ώρα 21:00

ΠΥΡΓΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑΣ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΝΙΚΟΥ ΚΗΠΟΥΡΓΟΥ Ώρα 21:00 (Ελεύθερη Είσοδος) ΠΥΡΓΟΣ ΤΑΧΥ∆ΡΟΜΕΙΟ Έκθεση Λαϊκών οργάνων Αθανασίας Μπόλια και Έκθεση Ζωγραφικής του Γιώργου Μπότσου. (Μέχρι 31 Αυγούστου)

ΚΙΟΝΙΑ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΤΑΣ Ώρα 19:00

ΧΩΡΑ, Ι.ΤΗ.Π. «ΖΑΜΠΕΤΙΑ∆Α» Πρελούδια πάνω σε τραγούδια του Γιώργου Ζαµπέτα. Τους στοίχους των τραγουδιών διαβάζει ο Δηµήτρης Καλλιβωκάς. (Ελεύθερη Είσοδος) ΧΩΡΑ, ΑΥΛΗ ΠΑΙ∆ΙΚΟΥ ΣΤΑΘΜΟΥ ΤΗΝΙΑΚΗ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ “Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ” ΤΟΥ ΜΑΡΤΙΝ ΜΑΚ ΝΤΟΝΑ” Ώρα 21:00

ΞΙΝΑΡΑ ∆ΙΑΝΟΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΜΙΛΟΥΝ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΣΤΗΝ ΤΗΝΟ Ο κλινικός ψυχολόγος και συγγραφέας Tony Humphreys, µιλά µε θέµα «Η δύναµη της αρνητικής σκέψης». Συµµετοχή του κοινού, εκδήλωση στα αγγλικά Ώρα 20:30

ΚΑΡ∆ΙΑΝΗ, «ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΤΡΑΓΟΥ∆ΑΜΕ», ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΤΣΑΝΗΣ Γνωριµία µε τα γνωστά και άγνωστα τραγούδια του συνθέτη. Ώρα 20:30

ΛΟΥΤΡΑ ΜΕΓΑΛΕΣ ΟΡΧΗΣΤΡΕΣ, MUSICA VITAE. Η διεθνούς φήµης ορχήστρα Musica Vitae από τη Σουηδία σε έργα κλασσικού ρεπερτορίου και σύγχρονων συνθετών.

ΚΑΛΛΟΝΗ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΑΚΟΥΣΜΑΤΑ Η χορωδία του Δήµου Τήνου σε ωραία ελληνικά τραγούδια Ώρα 20:00

ΛΟΥΤΡΑ, ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ «ΠΕΡΛΙΜΠΛΙΝ ΚΑΙ ΜΠΕΛΙΣΑ». Παραµύθι του Λόρκα. Σκηνοθεσία: Δήµος Αβδελίώτης. Με τους Στέλιο Μάινα, Δήµητρα Ματσούκα, Ελένη Καστάνη - Ώρα 21:00 ΚΑΜΠΟΣ, ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΣΟΚΛH Δραµατοποιηµένοι διάλογοι απ’ το βιβλίο της Ευρυδίκης Τρισόν Μιλσανή µε τίτλο «Καλλιτεχνική Σκευωρία». Αποσπάσµατα κειµένων θα διαβάσει η Ελένη Τσόκλη - Ώρα 19:30

ΧΩΡΑ, Ι.ΤΗ.Π. 5TH ΤΙΝΟS JAZZ FESTIVAL (30 Αυγούστου -1 Σεπτεµβρίου) Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του πέµπτου Tinos Jazz Festival, Γιώργος Κοντραφούρης, παρουσιάζει ένα πρόγραµµα που κινείται απ’ τα παραδοσιακά στοιχεία της τζαζ µέχρι πιο σύγχρονες και µοντέρνες µορφές του.

ΦΑΛΑΤΑ∆ΟΣ ΡΑΚΙΖΙΟ Ώρα 20:00

ΚΑΜΠΟΣ, ΓΙΟΡΤΗ ΜΕΛΙΟΥ Ώρα 20:00 ΠΥΡΓΟΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑΣ Μουσική Βραδιά «Αποχαιρετώντας το καλοκαίρι» Ώρα 21:00

ΚΩΜΗ «ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΠΟΥ ΧΑΝΟΝΤΑΙ» ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΟΙ Οι παλαιοί µουσικοί Ματθαίος Μπουσετίλ και Αλοϋσιος Άνδροβικ θυµούνται, µιλούν και παίζουν.

ΧΩΡΑ, Ι.ΤΗ.Π. Τρίπτυχον Εγκατάσταση του Γιάννη Γκίζη

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΤΗΝΟΣ: Η ΙΘΑΚΗ ΜΟΥ Αλέξανδρος Ίσαρης.

υμάμαι την πρώτη μέρα στην Τήνο, πριν από δεκατέσσερα χρόνια. Λίγο πριν φτάσουμε στην αποβάθρα, έγραψα στο σημειωματάριό μου: «Το σώμα είναι η ελπίδα της αθανασίας.» Η εντύπωση από τη Χώρα αλγεινή. Θυμάμαι τις μαυροφορεμένες γυναίκες με τις τεράστιες λαμπάδες, τα αμέτρητα μαγαζιά με τα εκκλησιαστικά είδη, τα σουβενίρ, τις εικόνες και τα τάματα. Θυμάμαι τον κόσμο που συνέρρεε προς την εκκλησία της Παναγίας. «Αμέτρητες μαυροφορεμένες ελπίδες, που προσδοκούν ένα θαύμα», έγραψα στο σημειωματάριό μου και αφού επισκέφτηκα τη μεγαλοπρεπή εκκλησία, σημείωσα: «Χυδαία εκμετάλλευση της Πίστης, της Αγάπης και της Ελπίδας». Ύστερα από δύο ώρες πήρα το λεωφορείο για τον Πάνορμο. Όσο προχωρούσαμε, η διάθεσή μου μεταβαλλόταν με μεγάλη ταχύτητα. Το μισόκλειστο βλέμμα μου, το κουρασμένο από το πολύωρο ταξίδι και ταλαιπωρημένο από τις σκηνές που έζησα στο λιμάνι, άρχισε να διευρύνεται καθώς το αυτοκίνητο προχωρούσε στον ανηφορικό δρόμο, παρουσιάζοντας ένα γαλανό τοπίο με φανταστικά βράχια, πεζούλες, ξερολιθιές, περιστερώνες και ταπεινά εκκλησάκια. Θυμάμαι εκείνα τα μαγικά ονόματα: Ξώμπουργο, Τριπόταμος, Χατζηράδος, Κάμπος, Ταραμπάδος, Καρδιανή, Ιστέρνια, Βερναρδάδος, Πύργος. Αυτή η πολυφωνική μουσική που διαχεόταν καθώς κατρακυλούσε μυρωδάτη προς τη θάλασσα, με είχε κυριεύσει ολόκληρο, γιατί εισχωρώντας από τις κόρες των ματιών, από τα ρουθούνια, το στόμα, τη μύτη και από τους πόρους της επιδερμίδας μου, άγγιξε την ψυχή μου με έναν τρόπο λυτρωτικό. Όταν έφτασα στον Πύργο, θαμπώθηκα από τις διαβαθμίσεις του λευκού και τις παραλλαγές του γκρίζου, που μπλέκονταν με γεράνια, τσιρίδες, βουκαμβίλιες, βασιλικούς, αγιοκλήματα, πικροδάφνες και μάρμαρα. Μάρμαρα παντού. Μια μαρμαρένια πολιτεία, που όμοιά της δεν είχα ξαναδεί. Τις ώρες που έμεινα εκεί, η μουσική δυνάμωνε συνεχώς και όταν κάθισα να πιω έναν καφέ στον Πλάτανο, προστέθηκαν χορωδίες: ανδρικές, γυναικείες και παιδικές χορωδίες, που εκτελούσαν άγνωστες συνθέσεις. Οι φωνές τους εισχωρούσαν στα στενά δρομάκια κι έπειτα επέστρεφαν δυνατότερες, γεμίζοντας το χώρο.

Αργότερα, όταν κατηφόρισα μ’ ένα ταξί προς τον Πάνορμο, είδα λιβάδια και λεύκες και λίμνες, κυπαρίσσια, και στο βάθος της εικόνας, ανατρίχιασα όταν είδα ένα νησάκι, που μου θύμισε μια παλιά μου αγάπη: τη Μονεμβασιά. Αργότερα, έμαθα πως εκείνο το νησάκι λέγεται Πλανήτης. Όταν έφτασα στον Πάνορμο, όλες οι μουσικές σταμάτησαν μεμιάς. Η θάλασσα ήταν ήσυχη και ο ήλιος έδυε πίσω από τα βουνά. Εδώ είναι το τέλος του ταξιδιού, σκέφτηκα. Εδώ είναι η Ιθάκη. Σ’ αυτό το σημείο του Αιγαίου θα κατέληγα πάρα πολλές φορές τα επόμενα δεκατέσσερα χρόνια. Μπροστά μου εμφανίστηκε μια διακριτική ταμπέλα: «ΦΑΙΔΡΑ. ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΝΤΑΙ ΔΩΜΑΤΙΑ». Σε λίγο καθόμουν σε μια βεράντα και κουβέντιαζα με την Φαίδρα, που έμενε με τον άντρα της, τους δυο γιους της και τις τέσσερις γάτες της που τρίβονταν στα πόδια μου. Έτσι άρχισε ό έρωτάς μου για την Τήνο. Με τα χρόνια προστέθηκαν κι άλλα ονόματα: Καλλονή, Αγάπη, Κτικάδος, Μαρλάς, Τριαντάρος, Δυο Χωριά. Και φυσικά, ο εξωγήινος Βώλακας, ο ρομαντικός Φαλατάδος και η επιβλητική Λιβάδα. Έμαθα πως η Τήνος λεγόταν και Υδρούσα, Οφιούσα, Φιδούσα, Σκορδοφόρος, Αγαπούσα και Νησί του Αιόλου. Έμαθα επίσης ότι το όνομά της το πήρε από τον βασιλιά Τήνο, που ήταν από την Ιωνία. Ένα βράδυ η Φαίδρα μου έδειξε καμαρώνοντας, μια λευκή, φαρδιά πουκαμίσα και μου είπε: «Αυτή είναι η καμιζόλα μου». Στην ερώτηση τι είναι η καμιζόλα, μου είπε πως στην Τήνο, τους νεκρούς δεν τους θάβουν μέσα σε φέρετρο, αλλά τους σκεπάζουν με φύλλα ή άνθη λεμονιάς και τους τυλίγουν με ένα λευκό σεντόνι ή τους φορούν μια καμιζόλα. Για προσκέφαλο τους βάζουν ένα μαξιλάρι δίχως κόμπους, γεμισμένο με λεμονόφυλλα. Μου είπε ακόμα πως χαιρόταν που θα την έθαβαν στο ωραιότερο νεκροταφείο των Κυκλάδων, όπου θα είχε υπέροχη θέα και θα μύριζε τα τριαντάφυλλα από τους κήπους των γειτονικών σπιτιών! Αυτή η γυναίκα πίστευε πως η ζωή της δεν θα διακοπτόταν από το θάνατο, αλλά πως θα συνέχιζε να μυρίζει και να βλέπει μέσα από το μνήμα της! Από το 1999 πηγαίνω κάθε χρόνο στην Τήνο. Τα τρία πρώτα χρόνια έμεινα στα δωμάτια της Φαίδρας

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

και τα υπόλοιπα στο σπίτι του Τάκη Λιβαθινόπουλου, όπου είχα περισσότερες ανέσεις. Στο μεταξύ έχω γνωρίσει πολλούς ανθρώπους, έχω επισκεφθεί σχεδόν όλα τα μοναδικής ομορφιάς χωριά του νησιού και έχω πάει σε πολλά πανηγύρια γύρω από τον Πύργο. Έχω δει την Τήνο σκοτεινιασμένη, ολόφωτη, θυμωμένη, παγωμένη, φουρτουνιασμένη, φωτισμένη από τον ήλιο της ανατολής και τυλιγμένη στα χρώματα του λυκόφωτος. Την έχω απολαύσει με πανσέληνο, με έναστρους ουρανούς, αλλά κυρίως όταν είναι παραδομένη σε μανιασμένους βοριάδες. Όταν αρχίζει να φυσάει δυνατά, τρίζουν τα πάντα, όλα κινδυνεύουν να εκσφενδονιστούν στη θάλασσα, κι όταν κάθεσαι στην αμμουδιά, τα μάτια, η μύτη και το στόμα σου γεμίζουν άμμο. Αγαπώ την Τήνο και με βροχή και με πανσέληνο και με ξαστεριά. Μ’αρέσει να τριγυρίζω στα φαλακρά βουνά της, να κολυμπάω στην Αγία Θάλασσα, αλλά προπάντων στο Καβαλουρκό δίπλα στον Πλανήτη, όπου έχεις διαρκώς την αίσθηση πως οι δράκοντες και οι τεράστιες χελώνες που ξαπλώνουν στις

πλαγιές του θα κατρακυλήσουν από στιγμή σε στιγμή στη θάλασσα. Όταν πέθανε η Φαίδρα, πήγα μια δυο φορές στο νεκροταφείο του Πύργου με τις σκαλιστές παμπάλαιες πλάκες και τα πυκνά κυπαρίσσια, για να επισκεφθώ τον τάφο της. Και όταν σε ηλικία σαράντα δύο ετών, πέθανε από επιθετικό καρκίνο των οστών ο φίλος μου ο Λάμπης, έφριξα όταν είδα το νεκροταφείο του Κόκκινου Μύλου όπου τον έθαψαν. «Εκεί θα με θάψουν κι εμένα», σκεφτόμουν με φρίκη. Οι επισκέψεις μου στο νεκροταφείο του Πύργου έγιναν συχνότερες γιατί σ’ εκείνο το μέρος έβρισκα γαλήνη. Σκεφτόμουν τα λόγια της Φαίδρας και η ιδέα να αγοράσω έναν τάφο, άρχισε να με απασχολεί σχεδόν καθημερινά. Ένα μεσημέρι πήγα σαν υπνωτισμένος στο Δημαρχείο και ρώτησα έναν υπάλληλο αν μπορούσα ν’ αγοράσω έναν τάφο στο νεκροταφείο της κοινότητας. Μου είπε πως σε λίγο διάστημα το νεκροταφείο δεν θα δεχόταν άλλους νεκρούς, αλλά πως υπήρχαν δύο τάφοι που δεν είχαν πουληθεί ακόμα.

Στοίχιζαν 300 ευρώ ο καθένας. Στο επόμενο ταξίδι, είχα μαζί μου το ποσό αυτό, και μέσα σε δέκα λεπτά, σε μία συνάντηση που είχα στον Πάνορμο με τον Πατέρα Βελούδιο, έγινα ο ιδιοκτήτης ενός οικοπέδου 2τ.μ., όπου θα κατοικούσα για πάντα. Πολλές φορές, επισκέπτομαι τον τάφο μου και νιώθω αγαλλίαση όταν αναλογίζομαι πως θα ενωθώ υλικά και πνευματικά με τη γη αυτού του νησιού, που έχει γίνει η δεύτερη πατρίδα μου. Πως θα φτερουγίζω αιώνια πάνω από τον Πλανήτη, πάνω από το Καβαλουρκό, πάνω από την Αγία Θάλασσα, πως θα εκσφενδονίζομαι ώς τα Ιστέρνια και ώς την Καρδιανή. Και ακολουθώντας τους γλάρους, θα φτάνω ώς τη Λιβάδα ή ώς την Ερμούπολη. Μια μέρα έγραψα στο σημειωματάριό μου: «Όταν θα ξυπνήσω μέσα στο θάνατό μου, δεν θα νιώθω πια ξένος, γιατί θα έχω γίνει ένα με έναν τόπο που αγάπησα με όλη τη θέρμη της καρδιάς μου».

Tinos: my own Ithaca B

Zωγράφος, ποιητής, φωτογράφος, μεταφραστής, δοκιμιογράφος και πεζογράφος, ο πολυβραβευμένος Αλέξανδρος Ίσαρης αποτελεί μια σύγχρονη εκδοχή του homo universalis, ενός δημιουργικού πνεύματος με ανεξάντλητη περιέργεια και πολλά ταλέντα, που υπηρετεί τις τέχνες με συνέπεια και πάθος.

orn in Serres, Alexandros Issaris is a painter, a writer, a translator and a photographer. Despite being on the receiving end of a number of distinctions in everything he has been into, Alexandros has managed to keep a low profile. ‘Writer of the year’ award winner in 2011: such a pluralistic career of a so much down-to-earth man! For earth is the matter: instead of making the most out of his achievements in terms of wealth, all he has managed to buy himself is his final home. Incredible though it may sound, a narrow piece of land, 2 metres long, is awaiting him at the serene cemetery of Pyrgos. Enchanted at first sight by this distinguished village of Tinos, he sensed destiny knocking on his door. It was only fourteen years ago he first set foot here. Since then he has considered it a second homeland where he is determined to be buried when the call comes in. Whatever you name it, ‘Ulysses’s Ithaca’ or ‘Paradise Found’, Tinos has managed to have a profound emotional effect on a great man.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Σαράφη Αικατερίνη Ε

ρωτεύτηκε το νησί, όπως τόσοι και τόσοι άλλοι και απέκτησε το δικό της ενδιαίτημα. Μα η Αικατερίνη θέλησε να ανταποδώσει ότι πολύτιμο έλαβε ως δώρο από τον τόπο. Κι έτσι, με τον περίεργο μεταφυσικό τρόπο που παντρεύονται επιθυμίες στον αέρα, κατόρθωσε να κατέχει και να παρουσιάζει, σε ένα εξαιρετικά πολύτιμο εκδοτικό εγχείρημα, την σημαντικότερη συλλογή με χάρτες και ενδυμασίες της Τήνου. «Πραγματεία» που αφορά την έντυπη χαρτογράφηση του νησιού από το 1485 μέχρι το 1892. Υλικό ανεκτίμητο από ιστορικής, πολιτισμικής και λαογραφικής πλευράς. Συναντήθηκα μαζί της στο χωριό που έριξε την άγκυρά της, στην Ποταμιά. Μια ανέκαθεν φιλόξενη οικοδέσποινα. Τήνος. Ποιο είναι το πρώτο που σου έρχεται στο μυαλό στο άκουσμα της λέξης; Φως. Θάλασσα. Αέρας. Με γοητεύει το άνυδρο της Τήνου αλλά και η πνευματικότητα που έχει.

Τους συλλέκτες χαρακτηρίζει το πάθος, η αφοσίωση, το πείσμα, η υπομονή, το μεράκι. Ότι τέλος πάντων χαρακτηρίζει την Αικατερίνη Σαράφη με την προσθήκη ενός γλυκού, μόνιμου χαμόγελου. Της Ρέας Βιτάλη Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Άνυδρη αλλά καθόλου «άνυδρη» λοιπόν. Έτσι ακριβώς. Όπως άλλωστε και ο αέρας της. Αυτά τα νησιά έχουν τη μεγαλύτερη ηλιοφάνεια στη Μεσόγειο. Αν δεν υπήρχε ο ευλογημένος αέρας, δεν θα ήταν κατοικήσιμα. Πρώτο ταξίδι; Το 1991 εντελώς συμπτωματικά. Αποφασίσαμε να πάμε σε ένα νησί αλλά αργήσαμε να οργανωθούμε και δεν βρίσκαμε εισιτήρια. Η Τήνος εμφανίστηκε ως μια λύση ανάγκης . Αυτό ήταν καθοριστικό. Την ερωτευτήκαμε οικογενειακώς από την πρώτη ματιά. Δεν μπορώ να σου πω ένα στοιχείο που με πρωτογοήτευσε. Ήταν το όλον. Σαν άνεμος με πήρε και με περιδίνησε. Τα απίστευτα χωριά της, οι περιστεριώνες, η αρχιτεκτονική….Ως πρώτη εικόνα. Γιατί μετά, μελετώντας, με γοήτευε όλο και περισσότερο. Και στο χωριό Ποταμιά πώς έφτασες; Τόσο μακριά από τη Χώρα. Σύντομα θέλησα να βάλω ένα πόδι στο νησί. Κι αρχίσαμε να ψάχνουμε. Όμως τότε δεν πουλιόντουσαν σπίτια. Οι επιλογές μας ήταν πολύ λίγες. Μια γνωστή ανέλαβε να ψάχνει. Κι έτσι φτάσαμε στην Ποταμιά. Μόλις είδα το σπίτι είπα «εδώ είμαστε». Κι έτσι φαντάζομαι θα έγινες το αξιοπερίεργο στα μάτια των ντόπιων και οι ντόπιοι το αξιοπερίεργο στα μάτια τα δικά σου. Εκείνο που τους ξένισε ήταν ότι είχα έρθει μόνη μου. Και απ΄ότι μου εξομολογήθηκαν αργότερα,

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

δυσπιστούσαν «τι να θέλει μια γυναίκα μόνη εδώ πέρα; Θα μας αναστατώσει το χωριό». Φανταζόντουσαν όργια μέσα στο σπίτι. Όταν είδαν τον άνδρα και τα παιδιά μου όμως, όχι μόνο ησύχασαν αλλά ενθουσιάστηκαν ότι κάποιοι αγάπησαν το χωριό τους. Από τη δική μου αντίστοιχα πλευρά, θυμάμαι την μαγεία που ανέδυε στα μάτια μου το γεγονός ότι άφηναν τα σπίτια τους ανοιχτά με το κλειδί πάνω στην πόρτα. Όλη αυτή τη ζεστασιά, σε κάθε καλωσόρισμα, με μερικά αβγά, λίγα λουλούδια έξω από την πόρτα μου. Επίσης η ευλογία του να λέω «καλημέρα» σε πολύ κόσμο κάθε μέρα.

το μεράκι μου καθώς μ΄ενημέρωναν οι ίδιοι για ότι έβρισκαν και θα μπορούσε να μ΄ενδιαφέρει. Ήταν σαν ένα παζλ που συμπλήρωνα ένα ένα τα κομμάτια του. Και αυτό είναι μαγευτικό.

Πάμε τώρα στη συλλογή σου από χάρτες και στολές. Πώς ξεκίνησε; Ξεκίνησα να αγοράσω μερικά χαρακτικά για τους τοίχους του σπιτιού στην Ποταμιά. Κι έτσι άρχισα να επισκέπτομαι εμπόρους. Τα πρώτα χαρακτικά ήταν του Gouffier και του St. Sauveur. Γάλλοι και οι δυο. Κι έτσι μπήκα στο τριπάκι των παλιών περιηγητών. Των παλιών ταξιδευτών. Μιλάμε για ταξιδιώτες, αιώνες πριν. Το νησί είχε το καλό ότι ήταν πέρασμα προς την Κωνσταντινούπολη. Όχι όμως προς τους Άγιους Τόπους. Υπήρχε αυτή η διαφορά. Σύντομα οι έμποροι ενίσχυσαν

Στην «έσκασε» ο Sonetti. Μου την έσκασε όντως. Δεν πειράζει. Αρκεί που τον βρήκα. Σπανιότατος. 1485 χρονολογία.

θέλαμε να κουράσουμε τους αναγνώστες μας με την επανάληψη ενός γάμου στη νήσο Τήνο αυτή τη φορά. Αλλά είχε τόσο ενδιαφέρον που το αφήνουμε για το επόμενό μας φύλλο». Και εκεί σταματούσε το κείμενο. Έβαλα σκοπό να βρω τη συνέχεια. Σε ένα ταξίδι μου λοιπόν στο Λονδίνο επισκέφτηκα έναν χώρο όπου υπάρχουν τα αρχεία όλων των παλιών εφημερίδων και αναζήτησα την επόμενη σελίδα. Ήταν κάπου στο Βόρειο Λονδίνο. Στο τέρμα των τρένων. Πήγα με τον άνδρα μου. Νύχτωσα. Αλλά εκείνο που μου έκανε επίσης εντύπωση είναι ότι με το που έφτασα στην Ελλάδα η φωτοτυπία της «άλλης σελίδας» που είχα ζητήσει ήταν ήδη στο σπίτι. Η τυπικότητα και ο επαγγελματισμός τους με συγκίνησε. Η περιγραφή τελικά δεν έλεγε πολλά πράγματα αλλά η όλη ιστορία με είχε εξιτάρει.

Και ποιο άλλο κομμάτι του παζλ σου έχει ωραία ιστορία; Ωραία ιστορία; Άκου. Είχα βρει μια νύφη της Τήνου σε μια εφημερίδα της Αγγλίας που ονομάζονταν «Ladies Newspaper». Στο κείμενο έλεγε ότι «στο προηγούμενο φύλλο μας, σας είχαμε περιγράψει έναν γάμο στην περιοχή Μέγαρα της Ελλάδας. Γι΄αυτό δεν

Περιηγητές, ταξιδιώτες…Μα πώς απέδιδαν τους χάρτες, πώς εργάζονταν; Ταξίδευαν συχνά μαζί με ζωγράφους. Και προσπαθούσαν ν΄αποτυπώσουν, να μαντέψουν το σχήμα. Γι΄αυτό και διαφέρουν σχηματικά τα μέρη στους παλιούς χάρτες συγκριτικά με τους σύγχρονους. Δεν υπήρχε βλέπεις η φωτογραφία.

Ποιο κομμάτι της συλλογής σου έδωσε τη μεγαλύτερη χαρά; Ο χάρτης του Sonetti. Του πρώτου χαρτογράφου. Ο πρώτος έντυπος χάρτης μετά την ανακάλυψη της τυπογραφίας το 1470. (Δεν ασχολήθηκα με τους χειρόγραφους). Είναι πολύ σπάνιος και ακριβός. Τον βρήκα όμως μετά την έκδοση του βιβλίου μου.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τι τους ωθούσε να φτάσουν στα μέρη μας; Δεν ήταν πάντα αγνές οι προθέσεις τους. Γίνονταν και πλιάτσικο στα αρχαία μας. Από το 1715 η Τήνος ήταν Τουρκοκρατούμενη. Δεν ορίζαμε εμείς τα πράγματά μας. Μακάρι να τα προστατεύουμε στις μέρες μας που τα ορίζουμε. Τα προστατεύουμε; Απέναντί μας η Δήλος, το κέντρο του Αρχαίου Πολιτισμού που ενδεχομένως καθόρισε και την επιλογή της Τήνου ως κέντρο του Χριστιανοσύνης. Λυπάμαι για την εγκατάλειψη της. Λοιπόν. Ξενάγησέ με στο νησί. Θα μείνω μόνο δυο μέρες. Α! Το νησί θέλει χρόνο. Δυο μέρες; Θα σε πάω στα χωριά. Στον Τριπόταμο για παράδειγμα. Καταπληκτική αρχιτεκτονική. Οι στοές. Οι καμάρες. Το ένα σπίτι μέσα στο άλλο. Ή στην Καρδιανή…Ποιο χωριό να πρωτοδιαλέξεις…. Ποια εποχή; Άνοιξη και φθινόπωρο γιατί έχεις ευκολία

για περιπάτους. Έτσι γνώρισα το νησί. Δεν οδηγούσα. Έπαιρνα τα παιδιά μου, μπαίναμε σ΄ένα ταξί, μας άφηνε κάπου και περπατούσαμε. Από το ένα χωριό στο άλλο. Το περπατήσαμε το νησί κι έτσι το αγαπήσαμε.

Τι σε τρομάζει για το «νησάκι μας»; Έτρεμα μη γίνει Μύκονος. Αλλά η οικονομική κρίση μπορεί τελικά ν΄ανακόψει την δόμηση και συγχρόνως να μας δώσει το χρόνο να ξανασκεφτούμε και να σεβαστούμε την παράδοση.

Έχω την αίσθηση αγαπητή Αικατερίνη ότι σε τούτο το νησί αξιωνόμαστε εξωπραγματικές εικόνες και στιγμές. Σουρεαλιστικές μπορείς να πεις… Βωλάξ για παράδειγμα. Το τοπίο σε τρελαίνει. Θυμάμαι είχε γίνει μια παράσταση. Οι Βάκχες του Ευριπίδη. Από μια θεατρική ομάδα «Έξοδος Αιγαίου». Σε φυσικό σκηνικό. Πάνω σε βράχους. Σουρεαλιστική, μαγική στιγμή…Πόσα μπορώ να πω!

Τι είναι για σένα παράδοση; Οι ρίζες μας. Μπορεί να σταθεί δέντρο χωρίς ρίζες; Παράδοση είναι ο σεβασμός στον μόχθο κάποιων. Έχω τη συνείδησή μου ήσυχη ότι αναστηλώσαμε το σπίτι μας στην Ποταμιά. Του δώσαμε ξανά ζωή. Δεν ήταν εύκολο. Αλλά είναι εξαγνιστικό να «ψαχουλεύεις» το παρελθόν…Τις θυρίδες στις κουζίνες αντί για ντουλάπια. Την πέτρα. Τα βόλτα που στήριζαν τα σπίτια στην ουσία…

Ποια γεύση χαρακτηρίζει τη δική σου Τήνο; Η κάππαρη και ο κρίταμος. Και ένα περίεργο πράγμα…Πάντα κουβαλάω βαζάκια στην Αθήνα. Ίδια είναι αλλά δεν είναι. Μόνο στην Τήνο αναζητώ τη γεύση τους στο πιάτο μου.

Για σένα, τι είναι Τήνος; Το αναρρωτήριο της ψυχής μου. Φτάνω και ηρεμώ. Κάνω την αυτοκριτική μου. Μετράω τα λάθη μου. Βρίσκω λύσεις. Έχω έναν «τόπο».

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τήνος, η αντι-Μύκονος Του Σεραφείμ Φυντανίδη

«Γ

ιατί κύριε Καστοριάδη διαλέξατε την Τήνο και συγκεκριμένο ένα άσημο χωριό που λέγεται Τριπόταμος για το καλοκαιρινό σας σπίτι; Γιατί δεν πήγατε π.χ στην Μύκονο;» ρώτησα κάποτε καθώς τα πίναμε τον μεγάλο Έλληνα διανοητή. Χαμογέλασε και μου είπε: «Και εσείς γιατί κάνατε το ίδιο;» Γελάσαμε και οι δύο γιατί είχαμε την ίδια απάντηση: Η Τήνος είναι η αντι-Μύκονος. Στη Μύκονο πάνε για να επιδειχθούν. Στην Τήνο για να εξαφανιστούν. Εκεί η πολυτέλεια ή η ψευτοπολυτέλεια, τα ακριβά ρούχα, τα ολονύκτια πάρτι και τα κουτσομπολιά. Στην Τήνο η ηρεμία, η ενδοσκόπηση, η καλή παρέα, η θρησκευτική κατάνυξη. Γι’’ αυτό πολύ διάσημοι έχουν βρει καταφύγιο σε αυτό το ευλογημένο, όχι μόνο από την Παναγία, νησί. Ο Κώστας Τσόκλης ( και τι δεν έχει δημιουργήσει εκεί αυτός ο μεγάλος καλλιτέχνης), ο συγγραφέας Βασίλης Αλεξάκης, ο πρωτοποριακός μουσουργός Γιώργος Κουμεντάκης, ο Βρετανός καθηγητής της ιστορίας Μαρκ Μαζάουερ, ο δημοφιλής συνθέτης Λαυρέντης Μαχαιρίτσας και πολλοί άλλοι. Έρχονται, περνούν το καλοκαίρι τους και φεύγουν το φθινόπωρο ανανεωμένοι χωρίς να έχουν γίνει πρωτοσέλιδα στην «Espresso» ή εκπομπές στα τηλεοπτικά ριάλιτι. Για να παραλλάξουμε μια γνωστή ρήση του Κορνήλιου Καστοριάδη: Τηνιασμός ή βαρβαρότητα. Είχα την τύχη να ταξιδέψω σε πολλά μακρινά και εξωτικά σημεία του πλανήτη: Ταϊτή, Μπόρα-Μπόρα, Χαβάη, Κούβα και αλλού. Αλλά όπου πήγαινα φώναζα « Που είναι οι Κυκλάδες;». Και αυτό δεν το έκανα από εθνικοπατριωτική ιδεοληψία. Το φώναζα γιατί σε

όλα αυτά τα μέρη έλειπαν οι πεντακάθαρες και φιλικές παραλίες χωρίς καρχαρίες και άλλα μυστηριώδη θαλάσσια όντα, ο πεντακάθαρος αέρας (σε εκείνα τα

μέρη η υγρασία είναι ανυπόφορη ενώ τα κύματα του ωκεανού σε διώχνουν μακριά) οι νύχτες της ξαστεριάς, ο ήλιος ο πρώτος. Τώρα, θα μου πείτε, γιατί από όλα τα κυκλαδίτικα νησιά διάλεξα την Τήνο. Απάντηση: Από μία σύμπτωση. Πριν γνωρίσω αυτό το νησί, νόμιζα και εγώ ότι Τήνος είναι μόνο η Χώρα με την Παναγία και τους αμέτρητους απελπισμένους προσκυνητές. Έτυχε λοιπόν, πριν από είκοσι χρόνια, ένας φίλος να με καλέσει μαζί με την γυναίκα μου την Βιργινία να μείνουμε για λίγες μέρες σε ένα χωριό που πρώτη φορά άκουγα το όνομα του: Καρδιανή. Πήγαμε με μισή καρδιά και

μείναμε ως τώρα. Όχι ακριβώς σ’αυτό το πανέμορφο χωριό. Στην παραλία που λέγεται Καλύβια. Και δεν το μετανιώσαμε. Κτίσαμε ένα ωραίο σπίτι σεβόμενοι το περιβάλλον και καταφυτέψαμε τον ελεύθερο χώρο. Έχουμε ζήσει αξέχαστες μέρες και νύχτες με ωραίες παρέες και με πολλά τραγούδια. Και ποιοι δεν πέρασαν από κει φιλοξενούμενοι μας: Αντώνης Σαμαράκης, Διονύσης Σαββόπουλος, Θάνος Μικρούτσικος, Λουκιανός Κηλαηδόνης, Άννα Βαγενά, Κώστας Γαβράς, Γιώργος Νταλάρας, Γιάννης Μαρκόπουλος, Φρέντυ Γερμανός, Μαρία Φαραντούρη, Έλλη Πασπαλά, Μαρία Δημητριάδη, Κωνσταντίνος Τσουκαλάς και Φωτεινή Τσαλίκογλου και πολλοί άλλοι. Και να μην ξεχάσω τον αείμνηστο Κίτσο Τεγόπουλο που ερχόταν για τρεις μέρες και έμενε εικοσιτρείς. Και όλοι μας έλεγαν το ίδιο: Ήρθαμε εδώ και ξαναγεννηθήκαμε. Δεν είναι τυχαίο, ότι και στους αρχαίους χρόνους και στους σημερινούς εδώ ήταν οι ιεροί τόποι των Ελλήνων. Τότε στην Δήλο, τώρα στην Τήνο. Μια πρόσφατη έρευνα του πανεπιστημίου του Άμστερνταμ έδειξε ότι η πιο θετική ενέργεια από όλα τα ιστορικά σημεία της Μεσογείου υπάρχει στο τρίγωνο Δήλου, Σύρου, Τήνου! Τήνος λοιπόν πάνω απ’όλα για μένα και όχι μόνο για μένα. Τήνος με τα σαράντα πέντε ζωντανά και πανέμορφα χωριά της, την τεράστια καλλιτεχνική της παράδοση στις εικαστικές τέχνες (εδώ γεννήθηκαν Χαλεπάς, Γύζης, Λύτρας, Φιλιππότης και πολλοί άλλοι) και τις πανέμορφες παραλίες της με τα νοστιμότερα ψάρια του κόσμου. Ας είναι λοιπόν καλά η Τήνος και οι Τηνιακοί και ας πιούμε όλοι μαζί μια στροφιλιά ή αν προτιμάτε ένα ποτήρι τηνιακή μπύρα «ΝΗΣΟΣ»

In The Deep Midwinter

omehow the winter is slower. There are fewer High Speeds or Sea Jets and no Flying Cats. The voyage to Tinos, if longer, is more pedestrian and peaceful. Your fellow travellers are different too. The cast of people shuffling around the decks of ancient boats like the Penelope, which is padded with generations of rust and layered paint, has a wintry look. Gone are the skimpily dressed holidaymakers and island hoppers –Greek and foreign– replaced with grandmothers, young children and heavy-smoking men who take refuge from the cold in dark leather jackets. On the island itself the space vacated by tourists is filled with different voices, some silence, and more intriguing conversations. In the summer I can disappear unquestioned into the crowd of interlopers, another visitor. In the winter I have to explain myself. What am I doing in a mainly empty village like Ysternia on the remoter side of the island? Who do I know and how did I come to be here? I bought my house in Ysternia from a married couple, a British man and a Greek woman, nearly ten years ago. For many years the villagers who did not know me assumed that I must be their son and had inherited the place. A natural enough assumption but wrong. I was introduced to the property by a young Greek woman whose parents were close friends of the owners. She had spent much of her childhood and a good portion of her teens coming and going from the Ysternia house. It happened that after several years of working in Greece as a journalist for Reuters I was leaving – albeit reluctantly – for London and looking for an island home to return to. I mentioned to this girl, whom I had just

met, that I was thinking of looking for something on Tinos. She replied that her favourite house in the country was for sale and suggested that we go and see it. On my own I would never have found the “midwife’s house”, as it is known to Ysterniotes and certainly not learned that is was for sale. Like most of the more magical places I’ve found in Greece, entrance was not conditional on money but luck and aquaintance. When I first started coming to Tinos in 2004 I’d heard strange stories of a conflict between Ysternia and the village five kilometres away, Pyrgos. It was only during a winter visit to the taverna in Pyrgos, one of the few that is reliably open at that time of year, that I heard more. In the 1980s, or early 1990s depending on who you’re talking to, a

shooting war broke out between the two villages over the water supply from the mountain spring above them. Young men carried second world war rifles to roadblocks and a peace mission had to be sent from the xora to separate the two sides. The taverna owner remembered that as a boy he and some others had been tasked with a covert mission to slash the tyres of the head of the community in Ysternia. It was one of the last military operations before peace was restored. These days the rivalry between the villages is keen but more friendly. Now the conversation turns to the secret location of wild asparagus which comes into season in the pre-Easter months of March and April. Lying somewhere along the old stone paths amid the many whitwashed chapels between the two villages it’s a sought-after commodity that is best cooked with fresh eggs in an omelette. But you need to invest some time to find it. Slow travels, winter skies, tales of wild asparagus and short-lived civil wars. The heat of summer is welcome but every winter that passes without visiting the island leaves me with the feeling that there are stories that I missed.

Daniel Howden is a correspondent for The Economist and The Independent newspapers based in Nairobi, Kenya, covering Africa. He has reported from more than 50 countries but remains particularly attached to one of them – Greece. He has owned a home on Tinos, in the village of Ysternia since 2004 and wishes he could spend more time there.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Αριστείδης Κοντογεώργης: ο επίμονος φωτογράφος Υπογράφει τα περισσότερα φωτογραφικά λευκώματα που αφορούν στην Τήνο. Από μικρό παιδί, παρατηρεί τις αλλαγές που γίνονται στο νησί του και αντιστέκεται με όπλο τον φωτογραφικό φακό του. Της Μάγιας Τσόκλη Φωτο: από το λεύκωμα η Τήνος του χθες και του σήμερα.

Αριστείδης Κοντογεώργης γεννήθηκε στη Τήνο. Μεγάλωσε τη δεκαετία του 60 στην παραλία, στο σημερινό ξενοδοχείο Αύρα, που ήταν το πατρικό του, το σπίτι του προπάππου του. Ζούσε σε ένα τμήμα του ισογείου και έτσι ο κεντρικός δρόμος του λιμανιού ήταν κάτι σαν την προέκταση του σπιτιού του. Καθημερινή παρέα του, οι ξύλινες βάρκες των ψαράδων που λικνίζονταν αέναα και η δραστήρια ζωή του λιμανιού. «Αυτές οι εικόνες δεν μπορεί να μην με επηρέασαν», λέει, «η απλότητα του τοπίου, οι μαρμάρινες πλάκες που ήταν στρωμένος ο δρόμος… 2 ταξί είχε όλα κι όλα εκείνη την εποχή το νησί, και πρόσεχα το δρόμο όταν πέρναγα μη με πατήσουν!» Τι θυμάσαι από αυτή τη καθημερινότητα της προκυμαίας; Θυμάμαι ότι το θέαμα ήταν, στα μάτια του

παιδιού που ήμουν τότε, θαυμαστό. Θυμάμαι τα τεράστια καΐκια να φορτώνουν τις αγελάδες με τα σκοινιά, τις έδεναν και τις σήκωναν ψιλά , κρατώντας τους το πόδι για να μην πέσουνε. Θυμάμαι από την άλλη πλευρά του λιμανιού, που έβγαζαν τον Σεπτέμβριο και έπλεναν τα βαρέλια, και μέναν εκει για αρκετό καιρό και μύριζε μούστο και κρασί η παραλία! Τότε η Τήνος έκανε εξαγωγή μούστου σε ασκούς, και πάντα αναρωτιόμουν που στην ευχή είχαν βρει τόσους τράγους για να φτιάξουν ασκούς! Έμαθα ποδήλατο 3,4 χρονώ στην παραλία, και θυμάμαι πόσο δύσκολο ήταν γιατί ήταν όλη στρωμένη με μαρμάρινες πλάκες.. Τι έγιναν αλήθεια αυτές οι μαρμάρινες πλάκες…; Τις πετάξανε. Όλη η Τήνος ήταν στρωμένη με πλάκες μαρμάρινες. Χονδρές, όχι αυτές

τις φλούδες που βάζουν τώρα. Την περίοδο της επταετίας, οι προύχοντες αποφάσισαν να «εκσυγχρονίσουν» το νησί και να φτιάξουν έναν τεράστιο λιμάνι για να έρχονται εκατομμύρια προσκυνητές στην Παναγία… κι έτσι ξήλωσαν τις μαρμάρινες πλάκες και τις παράτησαν στον Αγιο Φωκά. Ήρθαν οι Μυκονιάτες, τις πήραν, έστρωσαν τη Χώρα της Μυκόνου και έγινε η Μύκονος αυτό που είναι σήμερα! Τέλος πάντων, η παραλία είχε μια ζωή δικιά της. Υπήρχε μια γραφικότητα και μια ομορφιά και εγώ τις είδα σιγά σιγά να εξαφανίζονται… Στην συνέχεια ο Αριστείδης έφυγε για την Αμερική να σπουδάσει Καλές Τέχνες. Γιατί καλές τέχνες; «Γιατί το νησί, βλέπεις, είναι καλλιτεχνικό. Είναι η φύση, οι εναλλαγές του τοπίου, τα χρώματα, η ατμόσφαιρα, ο αέρας που δεν έχει ενδιάμεσα και που περνάει

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

από την άπνοια κατ’ευθείαν στα 10 μποφόρ, τα ηλιοβασιλέματα, όλες αυτές οι έντονες αλλαγές, εγώ πιστεύω ότι επηρεάζουν τον κόσμο…» Έχουμε νησιά πολύ πιο διάσημα για τα ηλιοβασιλεματά τους από την Τήνο, και δεν γέννησαν καλλιτέχνες. Γιατί η Τήνος; Τι να σου πω… Και πες εντάξει για την γλυπτική, είχαμε το μάρμαρο. Γιατί η ζωγραφική στην Τήνο και γιατί όχι σε άλλα νησιά? Και γιατί η Τήνος έκανε τέχνη τους περιστερεώνες και δεν έχουμε παρά ελάχιστους στη Μύκονο, την Άνδρο και στη Σίφνο. Γιατί στη Τήνο; Κάτι έχει ο τόπος. Στην επιστροφή από την Αμερική, ο Αριστείδης θα προσπαθήσει να παραμείνει στην γενέτειρα του, όμως τελικά εγκαθίσταται στην Αθήνα όπου και διδάσκει φωτογραφία στο ΤΕΙ Αθήνας, τη μοναδική σχολή γραφικών τεχνών και καλλιτεχνικών σπουδών. Παράλληλα, ξεκινά την αρχειακή έρευνα και την καταγραφική φωτογραφική δουλειά του στο νησί. Πιστεύω ότι όλα αυτά που σου διηγήθηκα, όλες οι αλλαγές που βίωσα μπροστά στα μάτια μου, με επηρέασαν βαθειά. Μπροστά στο σπίτι και τη μαρμάρινη προκυμαία μου

με τις ξύλινες βάρκες, τώρα είναι μπετό. Το λιμάνι επεκτάθηκε και δεν βλέπω πια τις βάρκες. Την άλλη μεριά της πόλης, το λιμανάκι της Παλλάδας όπου είχε εργοστάσιο ο πατέρας μου με πορτοκαλάδες και λεμονάδες το μπάζωσαν. Όλα αυτά τα γεγονότα με ταράξανε, και θέλησα να «διασώσω» σε εικόνες την όποια «πραγματικότητα» μπορεί να καταγράψει η φωτογραφία (βάζω το πραγματικότητα σε εισαγωγικά, διότι όταν απομονώνεις κάτι, δεν μπορεί να είναι η πραγματικότητα). Τελικά, μάλλον αυτός είναι ο λόγος που ασχολήθηκα με τη φωτογραφία! Τελευταία κατέγραψα 1000 τόσους περιστερεώνες και δεν τους έχω κάνει όλους. Γιατί; Γιατί συνειδητοποίησα όταν ξεκίνησα να τους φωτογραφίζω, ότι πάρα πολλοί έχουν ήδη εξαφανιστεί. Δεν έχουν φωτογραφηθεί ποτέ, δεν υπάρχουν καν τα ίχνη τους γιατί όταν πέφτουν γίνονται οικοδομικό υλικό και εξαφανίζονται. Εν τω μεταξύ ο καθένας τους είναι διαφορετικός, οπότε ότι χάνεται, πάει, τελειώνει. Οι περιστερεώνες είναι ευαίσθητα οικοδομήματα. Έχουν ξύλινες τράβες. Είχαν μαρμάρινους κυλίνδρους με τους οποίους πατάγανε το χώμα του δώματος για να γίνει αδιάβροχο. Τα τελευταία 10-15 χρόνια αυτοί οι κύλινδροι κλάπηκαν για να γίνουν διακοσμητικά στοιχεία σε σπίτια θαυμαστών του νησιού, κι έτσι εξαφανίστηκαν. Η υγρασία

μπαίνει πια στα κτίσματα, τα ξύλα σαπίζουν και σπάνε, οι πλάκες από το βάρος πέφτουν, και το μόνο που στέκει για λίγο είναι η εντυπωσιακή όψη που όμως είναι στατικά αδύναμη και καταρρέει σύντομα. Και να φανταστεί κανείς ότι οι περιστερεώνες θεωρούνται κτίρια διατηρητέα και προστατεύονται από την πολιτεία… Είμαστε ένας λαός αλλοπρόσαλλος. Νομίζω ότι όλοι συμφωνούμε ότι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που έχει να προβάλει η Τήνος, είναι οι περιστερεώνες. Ξέρεις ότι δεν υπάρχει ένα λεύκωμα γι’ αυτούς; Ε λοιπόν, προσπαθώ χρόνια και κανείς δεν ενδιαφέρεται να υποστηρίξει μια τέτοια έκδοση που ουσιαστικά θα προβάλει τη μοναδικότητα του νησιού. Και να σκεφτεί κανείς ότι οι συντοπίτες μου περιμένουν να ζήσουν από τον τουρισμό! Τα αμπέλια μας ξεραθήκαν με τη φιλοξέρα το 76, άρα μούστο εξαγωγή δεν κάνει το νησί, η τηνιακή αγελάδα που ήταν διάσημη εξαφανίστηκε προ πολλού, οι μάντρες πέφτουν και τα χωράφια χάνουν το πολύτιμο χώμα τους, σιγά σιγά θα ξεπλυθεί το χώμα στη θάλασσα… Άρα η μόνη διέξοδος στον ορίζοντα είναι ο τουρισμός. Στο τουρισμό, όποιος έχει σώας τα φρένας, προβάλει την ιδιαιτερότητα του νησιού, διότι παραλίες έχουν όλα τα ελληνικά νησιά,

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Aristides Kontogeorgis: the persistent photographer

έχει και η Τουρκία! Οπότε αν δεν προβάλλεις τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σου, τους καλλιτέχνες, τους λόγους που η γη γέννησε καλλιτέχνες, τους περιστερεώνες και όλα αυτά, γιατί να ρθει κόσμος; Θα ρχονται μόνο προσκυνητές που θα πηγαίνουν απ’το καράβι στην Παναγία, και θα ταλαιπωρούνται κιόλας. Εγώ έχω ζήσει αυτό το ταξίδι με τις γιαγιάδες και τα εγγόνια τους: τα βάζαν στο καράβι, πολλές φορές τα ντύναν και μαύρα σαν τάμα, άνοιγαν τα ταπεράκια τους με τα κεφτεδάκια τους και τις πατάτες τις προτηγανισμένες πριν από δυο μέρες, μοίραζαν τα φαγητά, κουνούσε το καράβι, ξέρναγαν όλοι, έφταναν στη Τήνο, μια σκέτη δυστυχία, πάθαιναν και δηλητηρίαση σε κάποια απ’τα εστιατόρια που υπήρχαν τότε στη παραλία (ακόμη υπάρχουν δηλαδή όμως δεν δηλητηριάζουν πια τον κόσμο). Αν γινόταν αυτό στη Μύκονο, θα τους είχαν διώξει την ίδια μέρα. Όμως στην Τήνο του μονοήμερου προσκυνηματικού τουρισμού αυτούς τους «επιχειρηματίες» δεν τους πείραζε κανένας ποτέ, τίποτε. Και η μισή νεολαία της Ελλάδας έπαθε ψυχικά τραύματα απ’την Τήνο της εποχής την οποία και συνδύασε με

γιαγιάδες, κεφτεδάκια και εμπειρίες οδυνηρές! Εγώ που δεν μεγάλωσα στην Τήνο, που δεν είδα τις βίαιες αλλαγές που είδες εσύ στη Χώρα, κατανοώ την αγανάκτηση σου, όμως βρίσκω ότι υπάρχει και μια θετική όψη στην όλη ιστορία. Κατά τη γνώμη μου, η Παναγία και η τραυματική εμπειρία που τόσο γλαφυρά μου διηγήθηκες, διέσωσε το υπόλοιπο νησί από μία κακώς εννοούμενη ανάπτυξη. Όχι ότι δεν έχει επιβαρυνθεί φυσικά και το τοπίο της ενδοχώρας… Θεωρώ ότι η διαχείριση του φυσικού τοπίου είναι απαράδεκτη τα τελευταία χρόνια, και όχι μονο στην Τήνο. Όταν η πολεοδομία όρισε όρους δόμησης, ξεκίνησε επιβάλλοντας καμάρες σε κάθε σπίτι, πάχους ενός η δύο τούβλων, σαν χαρτοκοπτική δηλαδή καμία σχέση με την αισθητική την παλιά με τους πέτρινους τοίχους. Μετά όρισε ότι στα 4 στρέμματα εκτός σχεδίου, κτίζει κάποιος με κάλυψη 200 μέτρα, και άνοιξε το δρόμο σε «πύργους» με ορόφους τον ένα πάνω στον άλλο. Και ενώ οι κατοικίες μέσα στα χωριά ήταν διώροφες,

ένα τέτοιο σπίτι αν το βάλεις στη μέση της εξοχής, δεν ταιριάζει, είναι χάλια. Έγιναν και άσπρα και το νησί είναι σαν να έπαθε αναφυλαξία Το συνειδητοποίησα αυτό φωτογραφίζοντας. Η ανάγκη μου να ευαισθητοποιήσω τον κόσμο με οδήγησε στην «Τήνο του χθες και του σήμερα», στο δεύτερο βιβλίο μου, όπου σύγκρινα παλιές φωτογραφίες και παλιές καρτ ποστάλ που πουλιόνταν ακόμη στον Κρικελή, το κεντρικό βιβλιοπωλείο, με τη σύγχρονη εικόνα τους. Θυμάμαι, όταν ήμουν 7 χρονώ γκρέμισαν κάποια απ’τα παλιά κτίρια της παραλίας και έκαναν αυτά τα ξενοδοχεία εκτρώματα που στέκουν και σήμερα. Και θυμάμαι πόσο με είχε συγκλονίσει η καταστροφή τους και οι βαθιές εκσκαφές για να ρίξουν τα θεμέλια των νέων κτιρίων. Αναρωτιόμουν γιατί κάποιος να έκανε τόσο τεράστιες πληγές στη γη… Γιατί ξέρεις, μέχρι τότε, ο κόσμος έκανε ότι έκανε με τα χέρια του, οι αλλαγές έπαιρναν αιώνες. Και μετά ήρθαν τα μηχανήματα. Θυμάμαι έναν τύπο, που καυχιόταν ότι μπορούσε να κατεβάσει ένα βουνό σε λίγες ημέρες… ένα βουνό που φέρει πάνω του τον ανθρώπινο μόχθο αιώνων...

orn in Tinos, Aristides signs most of photograph albums concerning Tinos, while his lens has resisted all the inevitable changes his island has been subjected to… He was raised at the port seafront, where hotel Avra is presently lying. The wooden fishing boats and the simplicity of the surroundings in the ‘60s affected him deeply enough to put him in the path of immortalizing all those precious assets remaining intact. Filled with nostalgia, he recollects the old marblecobbled seaside promenade. Aristides longs for the good old days and says: “All the vividness and all the scenic images this island was once proud of seem to have been diminished”. Nevertheless, he has always retaliated by using his camera. He has always tried to save on glossy paper all the remaining beauties of the island, while the navel of his demeanor has always been an unselfish persistence towards maintenance, grace, tradition and finally respect.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η Τέχνη της ανάστασης «Εγώ που είμαι εργολάβος και το κέρδος μου είναι να έχουμε δουλειές, πιστεύω ότι η κρίση έκανε ένα μόνο καλό στην Τήνο: aν συνεχιζόταν το κακό με την οικοδομή, θα είχαμε καταστρέψει το τοπίο μας» Τάδε έφη Μάκης Δελλατόλας Της Μάγιας Τσόκλη Φωτο: ΟΙΚΟ δόμηση

ι πρώτοι «ξένοι» που ανακάλυψαν την Τήνο στα τέλη της δεκαετίας του 70, που προσπέρασαν την προσκυνηματική της φήμη και εκτίμησαν την διαφορετικότητά της, ήταν αρχιτέκτονες. Όλοι καταλαβαίνουμε γιατί. Τα χωριά της, το χειροποίητο τοπίο της, οι περιστερεώνες, τα κελιά που αντέχουν ακόμη, χαρακτηρίζουν το νησί και αγγίζουν βαθιά όσους μπορούν να αναγνωρίσουν την πολιτιστική κληρονομιά σε μια απλή (που μόνο απλή δεν είναι) ξερολιθιά. Βρίσκομαι στο γραφείο του Μάκη Δελλατόλα που έχει υπογράψει πολλές επιτυχημένες αναστυλώσεις (όπως βλέπετε και στις φωτογραφίες) στο νησί. Ο πατέρας του Γιάννης, η αλλιώς Ντουλάς, ήταν ένας φημισμένος χτίστης περιστερεώνων. Μιλάμε για το νησί. Τον ρωτάω αν οι παλιοί Τηνιακοί είχαν συνείδηση των αρχιτεκτονικών αριστουργημάτων που είχαν γύρω τους. «Τα πονούσαν» θα μου απαντήσει. «Όταν ήμουν 8 χρονών, πήγαινα με τον πατέρα μου στα χωράφια. Ήταν οικοδόμος και είχε ζώα, έτσι; Και όπου περπατάγαμε, αν έβρισκε μια πέτρα πεσμένη μπροστά του την ξανάβαζε στη θέση της επάνω στη μάντρα. Σε κοινόχρηστο χώρο, όχι στον δικό του. Εγώ του φώναζα να πάμε στη δουλειά, και κείνος εκεί… Δεν καθόταν όλη μέρα, μια κίνηση έκανε, πέντε λεπτά του έπαιρνε. Άλλα το έκανε κάθε φορά και τώρα τον καταλαβαίνω. Τη πονούσε τη ξερολιθιά. Την ήξερε. Την είχε δουλέψει ο πατέρας του και ο παππούς

του. Όλα τα δρομάκια γινόντουσαν τότε με προσωπική εργασία. Δηλαδή κάθε Κυριακή οι χωριανοί πηγαίνανε αγγαρεία και φτιάχνανε εκκλησίες, σχολεία, δρόμους. Τώρα είμαστε ατομιστές και βιαστικοί.» Όμως, αφού πονούσαν το μόχθο της γενιάς τους, πως εξηγείς τις προσβλητικές «επιδιορθώσεις» ρωτώ. «Αυτά τα παλιά κτίσματα που τόσο γοητεύουν εσάς τους «ξένους» είναι δύσκολα πολύ στην καθημερινότητα. Τα πέτρινα παλιά σπίτια είναι ωραία και γραφικά αλλά δύσκολα. Κουράζουν. Όσοι Ντηνιακοί δεν άλλαξαν τα σπίτια τους, δεν το κάναν γιατί απλά δεν μπόρεσαν. Όσοι μπόρεσαν, χωρίς μεγάλο κόστος, τα σοβάτισαν, έβγαλαν τις παλιές πλάκες, έκαναν ένα πάτωμα πιο μοντέρνο, πιο καθαρό. Τα μόνωσαν. Τους καταλαβαίνεις. Κάπως έτσι ξέφυγε λίγο το θέμα στα χωριά. Έκλεισαν τις θυρίδες, έκλεισαν τα υπέρθυρα. Ξέρεις τι κόπο θέλει να καθαρίζεις ένα υπέρθυρο απ’ τα νερά και τα σπουργίτια; Άλλο αν κάποτε είχε το λόγο του. Τώρα όμως; Ρομαντικά και ωραία είναι τα παλιά τα σπίτια, όμως άλλο είναι να τα χεις για καλοκαιρινά, κι άλλο να ναι το βασικό σου σπίτι. Να γιατί οι γονείς μας τα ‘λαξανε, τα ανακαίνισαν. Τώρα, οι ξένοι μας έδειξαν ότι κάτι έχει η παλιά αρχιτεκτονική που αρέσει. Ξαναγυρνάμε πάλι, κοιτάμε το παρελθόν και λέμε «τι ωραία που ήταν τα παλιά». Τα ανοίγουμε και να ξαναφτιάχνουμε και τα ξαναδημιουργούμε. Νομίζω ότι έτσι είναι και η ίδια η ζωή.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Οι παλιοί έκτιζαν ωραία και γερά αλλά μεταξύ μας, τη μόνωση δεν την είχαν λύσει. Μας μάθαιναν ότι στα κελιά η πέτρα πρέπει να γέρνει λίγο πιο έξω, έτσι ώστε όταν φυσάει, το νερό να μην μπαίνει μέσα, (έχει μια λογική). Σήμερα κάποιοι υποστηρίζουν ότι στα παλιά τα κτίσματα δεν έμπαινε ποτέ υγρασία μέσα. Λάθος, απλά δεν τους ένοιαζε τους παλιούς το θέμα της υγρασίας. Στα κελιά δεν υπήρχαν κουφώματα, ο αέρας μπαινόβγαινε, η υγρασία έμπαινε και στέγνωνε την ίδια ώρα! Τώρα χτίζουμε διαφορετικά την πέτρα. Οι νέοι μας πελάτες θέλουν την εικόνα του παραδοσιακού με την πολυτέλεια του διαμερίσματος. Γι’ αυτό χρησιμοποιούμε νέα υλικά, καινούριους τρόπους χτισίματος.» Κοιτάμε εικόνες από δουλειές του γραφείου, από παλιά κτίσματα που «αναστήθηκαν», που απέκτησαν νέα χρήση διατηρώντας τη γοητεία της πρότερης μορφής τους. Και ο Μάκης μου μιλά για την επιβάρυνση που προκάλεσε η οικοδομική έκρηξη και οι χαλαροί πολεοδομικοί νόμοι των προηγούμενων ετών στο τοπίο και τους φυσικούς πόρους του νησιού. Για την ανάγκη μιας νομοθεσίας που θα επέβαλε στέρνες σε όλα τα σπίτια, για το ξόδεμα του νερού από τους νέους εποίκους σε φυτά ξερικά που δεν το έχουν ανάγκη όπως τα σπάρτα και τις πικροδάφνες. «Αν οι εργολάβοι έχουν πλέον αυτές τις απόψεις, τότε υπάρχει ελπίδα», σκέπτομαι…

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

RON WALKEY Ron Walkey. Καθαρά Τηνιακό όνομα. Μην το αμφισβητείτε. Αν η ψυχή σου διάλεξε πατρίδα την Τήνο…Αν οι αέρηδες φύσαγαν τόσο δρόμο. Aπό τον Καναδά να σε φωλιάσουν σ΄ένα σπιτάκι στον Αρνάδο. Της Ρέας Βιτάλη Φωτό: Έβελυν Φώσκολου

Ron Walkey, καθηγητής αρχιτεκτονικής του πανεπιστήμιου British Columbia στο Βανκούβερ του Καναδά, τράβηξε την προσοχή μου ένα χειμωνιάτικο βράδυ, στο κουτούκι της Ελένης. Με την κοτσίδα του, το γαλήνιο βλέμμα, ένα μόνιμο χαμόγελο και γοητευτικά σπαστά ελληνικά. Θυμάμαι είχε βγάλει «απαγορευτικό». Τι να γυρεύει ένας Καναδός στο καταχείμωνο; αναρωτήθηκα. «Μα εδώ ζει με την γυναίκα του» μ΄ενημέρωσε η ντόπια κοπέλα. «Αξίζει να τον γνωρίσεις». Μια συνέντευξη μετά -το παραδέχομαι- είχε απόλυτο δίκιο. Αξίζει να σας τον γνωρίσω. Πάμε! Άφιξη στην Τήνο; Πριν 20 χρόνια. Πρέπει να σας πω ότι η γυναίκα μου είναι Ελληνίδα. Νωρίτερα είχαμε ανακαλύψει το Πήλιο. Αλλά όταν ήρθαμε εδώ….Ήταν σαν μαγνήτης. Βέβαια όσο δίδασκα στον Πανεπιστήμιο της χώρας μου, αρχιτεκτονική, επισκεπτόμασταν την Τήνο, μόνο τα καλοκαίρια. Τώρα που συνταξιοδοτήθηκα εγκατασταθήκαμε. Χαιρόμαστε το νησί όλο τον χρόνο. Φαντάζομαι σας εντυπωσίασαν τα χωριά όσο όλους μας… Πολλώ μάλλον που εσείς κατέχετε τα κλειδιά της αρχιτεκτονικής ώστε να εντρυφήσετε στα μυστικά τους. Τα χωριά των νησιών είναι εξαιρετικά δημοφιλή και γνωστά σε όλους μας από αρχιτεκτονικής πλευράς. Η έκπληξη για μένα ήρθε από τα χωριά της Βόρειας Ελλάδας. Τα τεράστια αρχοντικά. Τελείως διαφορετικά από τα νησιά. Μιλάμε για υψηλή τέχνη! Σπουδαίων μαστόρων. Αλήθεια έμεινα εκστατικός στο έργο τους. Αυτοί οι απόλυτοι γνώστες, που έκρυβαν τα μυστικά της τέχνης τους… Εδώ είναι αλλιώς. Εδώ βρήκε η καρδιά μας «το σπιτάκι» της. Όλα τα σπίτια έχουν μια ιστορία. Μ΄αρέσει ν΄ακούω ιστορίες σπιτιών. Λες και τις περισσότερες φορές το σπίτι περιμένει υπομονετικά τον ένοικο. Λες και τον έχει προεπιλέξει. Πόσο δίκιο έχεις! Ακούστε τη δική μας ιστορία. Όταν πρωτοήρθαμε 20 χρόνια πριν, δεν υπήρχαν μεσίτες. Θυμάμαι ενοικιάζαμε ένα σπίτι στα Κιόνια. Και βέβαια κάθε μέρα γυρίζαμε τα χωριά. Σ΄ένα απ΄αυτά, στον Αρνάδο συγκεκριμένα, κοντοστάθηκε η κόρη μας σε μια αυλή και τη χαζεύαμε. Ένα χρόνο μετά, κάποιος μας έφερε στην ίδια αυλή προκειμένου να μας επιδείξει το σπίτι που υποτίθεται πουλούσε η Αγγλίδα ιδιοκτήτρια και είχε κάνει πληρεξούσιο κάποιον ντόπιο. Αρχικά χαρήκαμε πολύ αλλά σύντομα καταλάβαμε ότι μας έλεγε ψέματα.

Δεν σας τρόμαξε αυτό. Δεν σας έκανε διστακτικούς σε οποιαδήποτε ιδέα αγοράς; Σας είπα ότι η γυναίκα μου είναι Ελληνίδα. Την ίδια δοκιμασία είχαμε περάσει στην Ύδρα . Αλλά εδώ ήταν φαίνεται το τυχερό μας. Ήμασταν τόσο αποφασισμένοι που απευθυνθήκαμε μέχρι και σε ντέντεκτιβ για να εντοπίσουμε την άγνωστή μας Αγγλίδα. Η έρευνα απέδωσε καρπούς. Και έτσι αποκτήσαμε το σπίτι μας. Πόσο σημαντική η «εστία» στον άνθρωπο! Σημαντική αλλά δεν είχε την αξία που έχει σήμερα. Μη κάνετε λάθος. Τα παλιά χρόνια, αξία είχαν τα χωράφια όχι τα σπίτια. Αυτό μπορείτε να διαπιστώσετε από την συγκατοίκηση…Το ένα κτίσμα πάνω από το άλλο, το ένα κτίσμα μπορεί και μέσα στο άλλο. Τα σπίτια ας πούμε ήταν ένα καλαθάκι ν΄ακουμπήσεις το βιός σου. Η μια οικογένεια είχε πολλά παιδιά και με ευκολία η διπλανή της παραχωρούσε χώρο. Τόσο απλά. Γι΄αυτό όπως προείπα το ένα σπίτι είχε μέσα του και δυο δωμάτια του διπλανού. Αυτά τα σπίτια πρέπει να τα ανασταίνουμε. Να μάθουμε να συμβιώνουμε. Να πιστεύουμε τον άλλον. Και να πάρουμε φως απ έξω. Επιτρέψτε μου… Οι ξένοι δεν ήρθαν για κακό σκοπό. Έρχονται γιατί αγαπάνε τον τόπο. Να μάθουμε ν΄ακούμε ο ένας τον άλλον. Μετά από τόσα χρόνια δικαιούμαι να πω ότι οι Έλληνες δεν χρησιμοποιούν τα αφτιά τους. Η αξία της γης, η σπουδαιότητα των χωραφιών. Σαν ένα κουδουνάκι συναγερμού στο μυαλό του σύγχρονου ανθρώπου… Η οικονομική κρίση μας βάζει σε σκέψεις… Και οι πεζούλες, οι ξερολιθιές, ο κόπος μπροστά στα μάτια μας. Τον βλέπουμε; Έχουμε συνείδηση του κόπου; Ο κόσμος συνήθισε να βλέπει χωριά. Και με τεράστια ευκολία, θα έλεγα εγκληματική ευκολία, γκρεμίζει τις πεζούλες, τις ξερολιθιές. Μερικές φορές μου έρχεται να ουρλιάξω «έχετε καταλάβει τι κόπο έχουν για να γίνουν;». Η γη της Τήνου έχει από υπολογισμούς μου 10 χιλιάδες χιλιόμετρα πεζούλες. Γνωρίζετε ότι κάθε 5ετία γκρέμιζε και ξανάκτιζε το ντουβάρι γιατί έπρεπε ν΄αναποδογυρίσει το χώμα; Μα είναι δυνατόν, για ένα σπίτι «τούρτα», να γκρεμίζεις τόσο κόπο; Μελετήστε το σεβασμό των ανθρώπων στο νερό. Στο υδάτινο στοιχείο. Θα ήθελα να σας προτρέψω να σταματήσετε στο χωριό Περάστρα. Εκεί θα δείτε νερόμυλο και ένα ολόκληρο σύστημα εκμετάλλευσης του νερού. Αυτό για μένα είναι ιερό! Αυτό είναι κληρονομιά! Αρκεί να του δούμε. Και πολύ περισσότερο στα χρόνια μας που βιώνουμε ένα οικολογικό πανικό.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ron Walkey Is an architect and Professor Emeritus of University of British Columbia, Vancouver, Canada. For the past 20 years, he shares his life between his motherland and the island of Tinos where he lives as an engaged foreigner with the eye of an architect. His book “Luminous Encounters on the Island of Tinos” is a homage to the astonishing beauty Μ΄αρέσει ο τρόπος που καθοδηγείς την ματιά μου από άλλη διαδρομή. Το φως και ο αέρας τι σου λέει εσένα; Όταν βλέπω τους ανθρώπους να γυρίζουν από τα χωράφια… Ο κόπος! Εμείς λέμε «όμορφος ο ήλιος», «κουραστικός ο πολύς αέρας». Αυτοί πολεμούσαν όλη μέρα με τον ήλιο και τον αέρα. Γίνονταν δυνατοί, δανείζονταν δύναμη από τα μποφόρ. Εκπαιδεύονταν να αντέχουν! Ήταν δύσκολη η ζωή τους αλλά εκπαιδεύονταν για μαχητές. Και κάτι ακόμα σημαντικό. Εκπαιδεύονταν στο «μαζί». Σε ποιο άλλο χωριό θα ήθελες να με ξεναγήσεις αγαπητέ Ron, για να το δω μέσα από τα δικά σου μάτια και τη δική σου ενδιαφέρουσα οπτική; Θα σου έλεγα ότι το καλλίτερο δείγμα χωριού που δίνει σημασία στο «μαζί» για μένα είναι η Μυρσίνη. 150 άνθρωποι, 13 παιδιά. Στο κέντρο του χωριού δημιούργησαν μια στέγη για παιδιά. Σκέφτηκαν ότι οι πολύτιμοι φίλοι στη ζωή είναι οι «καλοκαιρινοί φίλοι». Και σ΄αυτό έδωσαν σημασία. Το χωριό δεν έχει θέα και οι επισκέπτες δεν κόπτονται να επενδύσουν σε ακίνητα. Ωστόσο για μένα, τα στοιχεία αυτά, το κάνουν άξιο αναφοράς. Έμαθα ότι πάντα προσφέρετε την εμπειρία και τις γνώσεις σας σε ανθρώπους που αναζητούν την γνώμη σας, που προέρχεται και από την καθηγητική σας ιδιότητα στην αρχιτεκτονική. Τι νιώθετε όταν αναστηλώνετε ένα σπίτι; Σαν να ζωντανεύω το παραμύθι της Χιονάτης. Ένα φιλί και ανασταίνεις κάτι! Δεν πρέπει να βιαστείς. Θέλει σιγά σιγά. Πρέπει να παρατηρείς, να προσέχεις το κάθε τι. Η λέξη παραδοσιακό είναι τοξικό. Ξέρεις

πόσο τέχνη θέλει ένας φεγγίτης; Είναι από τα πλέον ενδιαφέροντα σχέδια και σχήματα. Πρέπει ν΄ακολουθήσεις τον ήλιο, το φως, τον αέρα. Προσέξτε τις τρύπες για να περνάει ο αέρας ανάμεσα στις χτιστές καμάρες! Γίνονται λάθη. Η εμμονή, για παράδειγμα, του να ξεσκεπάζουν την άγρια πέτρα. Είχαν λόγο οι παλιοί, που έβαζαν σοβά. Και τώρα που τα ξεσκεπάζουμε μοιάζουν με στόμα που παραμένει ανοιχτό. Η ευκολία του σύγχρονου να ξεπετάει πράγματα με τρομάζει. Ρώτησα έναν τεχνίτη να μου πει πόσα χρόνια απαιτούσε το κτίσιμο ενός περιστεριώνα. Και μου είπε «μπορεί και 35 χρόνια». Φαντάζεσαι; Ο τεχνίτης γίνονταν αέρας, γίνονταν περιστέρι. Είναι βιολί ο περιστεριώνας. Είναι μουσικό όργανο για τα πουλιά. Το γεγονός ότι θα δημιουργήσει κάποιος ένα βιολί, δεν σημαίνει ότι θα βγάζει και εξαιρετικό ήχο. Το νησί αυτό είναι δάσκαλος. Αλλά βέβαια πρέπει να καθίσουμε σαν μαθητές να ακούμε τι μας λέει.

of the place, a world

Θα σε προσγειώσω. Μάλλον θα με προσγειώσω… Τόσο ωραίο το να σε ακούω να μιλάς για το νησί! Όταν φτάνεις στην Αθήνα τι σε πονάει Ron; Με πονάει μια ερώτηση, ένας διάλογος που ακούω συχνά. «Από πού είσαι;» ρωτάει ο ένας, «Από την Αθήνα» απαντάει ο άλλος. «Ναι εντάξει. Αλλά από πού είσαι;» ξανά επιμένει ο πρώτος. Αυτό! Το ότι δεν υπάρχει «κοινωνία». Δεν υπάρχει σεβασμός στην έννοια «κοινωνία». Σαν να είναι όλοι για λίγο, προσωρινοί, για να φύγουν όλοι κάποτε.

there for centuries. It

Αγαπητέ Ron, όπως το είπες. Αυτό το νησί είναι δάσκαλος… Μακάρι να εκπαιδεύσουμε τα αφτιά να ακούνε. Οι ξένοι όντως είναι φως… Μερικοί έστω ξένοι. Όπως Ron Walkey. Tηνιακό όνομα. Έχετε αντίρρηση;

shaped by necessity in the hands of history. It is a testimonial to the complex relationships between human lives and the natural world that sustains them. It also bears witness to the contemporary forces that are transforming this landscape and the traditional living patterns of those whose roots have been is, as well, a record of dwelling in an unfamiliar setting long enough to become intimately aware of detail, of nuance, and of intimate occurrence– and long enough for the author to be deeply affected through that engagement.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΧΩΡΟΙ ΦΙΛΟΞΕΝΟΙ, ΑΙΓΑΙΑΚΟΙ Ή αλλιώς, πως η ανακαίνιση παλιών κατοικιών στα μοναδικά χωριά μας και η μετατροπή τους σε χώρους φιλόξενους, θα μπορούσε να είναι η συνταγή για μια βιώσιμη περιβαλλοντική και τουριστική ανάπτυξη.

υπομονή και μαεστρία. Πρέπει να την ξεμοναχιάσεις, να την αφουγκραστείς, να την πάρεις με το φιλότιμο. Η γνωριμία μας με τις «μορφές» ξεκινάει από πολύ παλιά. Δεν συστηθήκαμε βέβαια ούτε στην πρώτη μας συνάντηση μήτε στην δεύτερη. Με επιμονή στην αναζήτηση, εντοπίσαμε μέσα στους παραδοσιακούς οικισμούς της Καρδιανής και του Τριπόταμου, εκεί όπου το αιγαιοπελαγίτικο όνειρο ακόμη εκτυλίσσεται σαν παραμύθι, δυό διαφορετικές παλιές πέτρινες μορφές του ίδιου αρχιτεκτονικού πολιτισμού, που αποδέχθηκαν να υπογράψουν μαζί μας το κοντράτο της αναβίωσή τους και δεσμεύτηκαν να φτάσουν στο τέρμα τους αγνώριστες, αλλιώτικα γνώριμες, αλλά ωστόσο ίδιες, όπως όταν γεννήθηκαν. Η πρώτη μορφή, από το 1786 ήταν θεμελιωμένη στο κέντρο του διατηρητέου οικισμού της Καρδιανής.‘Ηταν ένα πέτρινο κελί δίχωρο στεφανωμένο από το βόλτο του. Πριν από το γύρισμα του 19ου αιώνα, φορτώθηκε έναν όροφο και έγινε δίπατο κελί, με το ανώγι του για τις ανάγκες της οικογένειας και με το κατώϊ του για το πατητήρι, το ρακιτζιό και το κελάρι. Τη δεκαετία του ’50 η δίπατη μορφή αναβαθμίστηκε σε καφενείο, το μοναδικό λαϊκό καφενείο του οικισμού, που για σαράντα περίπου χρόνια φιλοξενούσε σε κάποια γωνιά του και τον κουρέα του χωριού. Περισσότερα από δύο χιλιάδες γλέντια, για γιορτές

Αριστείδης Κοντογεώργης

από τους αρχιτέκτονες Χριστίνα Αναγνωστίδη, Φίλιππο Αναγνωστίδη και Νάσο Αναγνωστίδη

ν όχι σε ολόκληρο το ελληνικό αρχιτεκτονικό τοπίο, τουλάχιστον στην Τήνο, πιστεύουμε ότι αρχιτεκτονικός σκοπός, επουδενί πρέπει να είναι η επινόηση νέων αιγαιακών μορφών. Γι αυτό άλλωστε, με αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμό αναζητούμε στην Τήνο παλιές «μορφές» απρόσφορες, πέτρινες και αραχνιασμένες, που επιμένουν να μην ξεχνιούνται και σε συμφωνία μαζί τους, δοκιμάζουμε να τις βγάλουμε στην επιφάνεια για να ζήσουν και πάλι μπροστά στα έκπληκτα μάτια, την αιγιακή καταβολή τους και να αναβιώσουν τον κοσμικό προορισμό τους χωρίς παράταση, προθεσμία ή πίστωση χρόνου. Πηγή έμπνευσης για εμάς αποτελούν τα παλιά χτίσματα των περασμένων αιώνων που θεμελιώθηκαν μέσα στους παραδοσιακούς οικισμούς και εξακολουθούν να παραμένουν ακλόνητα διατηρώντας όλα τα σημάδια του χρόνου απάνω τους. Αυτές λοιπόν, τις ανένδοτες στο χρόνο παλιές μορφές, που έχουν περιεχόμενο και αφυπνίζουν τη μνήμη, επιχειρούμε να τις δεσμεύσουμε με σιωπηρά κοντράτα, επιδιώκοντας την αναβιώσης τους (άλλοι το λένε αναπαλαίωση) και μέσα από αυτή τη διαδικασία να αναπαράξουμε χώρους αιγαιακούς που θα επιτρέψουν τελικώς, στον αστικό άνθρωπο να συμφιλιωθεί και να συμβιώσει οικείως μαζί τους. Να υπογράψεις κοντράτο αναβίωσης με μία πέτρινη «μορφή» δεν είναι εύκολη υπόθεση. Χρειάζεται

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

και πανηγύρια, για γάμους και βαφτίσια, πραγματοποιήθηκαν μέσα στο χώρο αυτό και σαν αυθεντικά προϊόντα της τηνιακής παράδοσης συνοδεύτηκαν από τα καλύτερα βιολιά του νησιού και χορεύτηκαν πρώτα με το συρτό και κατόπιν με το μπάλο. Στον Τριπόταμο, η δεύτερη μορφή, γεννήθηκε ανάμεσα στις δυο μεγάλες επαναστάσεις, την Γαλλική και την Ελληνική. Πέτρινο χτίσμα, αγροτικό. Δεν καταδέχθηκε να γεννηθεί στο ύπαιθρο, στους αγρούς και να συγγενέψει με τα άλλα αγροτικά, τον ανεμόμυλο, το στάβλο, το περιστεριώνα. Επέλεξε γη μέσα στον οικισμό, στο ίδιο το χωριό, για να είναι κοντά στο νοικοκύρη της. Σπάνιο χτίσμα αναγκαίας μορφής. Ούτε σπίτι ούτε αποθήκη και τα δύο μαζί και χώρια. Τα τελευταία τριάντα χρόνια, και τα δυο χτίσματα, μαζί με τις αναμνήσεις τους αναπαυόνταν μισοθαμμένα σε χώματα και πέτρες. Είχαν παρέα τις σαύρες και τα νυχτοπούλια και ήταν αποκομμένα από τη ζωή αφού τα λαίμαργα αγριόχορτα παραλίγο να τους στερήσουν και την θέα στο Αιγαίο. Κυρίως από τα απέναντι νησία τους , τη Δήλο και τη Σύρα. Σήμερα, τρία χρόνια μετά το κοντράτο αναβίωσής τους, και τα δυο παλιά χτίσματα έχουν αποκτήσει πάλι όνομα και ταυτότητα. Εμείς οι αρχιτέκτονες μαζί με επιτήδιους τηνιακούς μάστορες, διατηρώντας αυτούσια την αρχέγονη καταγωγή των πέτρινων μορφών, τις μεταμορφώσαμε σε τουριστικές κατοικίες υψηλών προδιαγραφών με αντίστοιχη πιστοποίηση από τον Ε.Ο.Τ. Τα δυό τηνιακά σπίτια, εναρμονισμένα εκ νέου μέσα στους παραδοσιακούς οικισμούς όπου γεννήθηκαν, με φανταστική θέα στο Αιγαίο, από την Καρδιανή σε πρώτο πλάνο την Σύρα και από τον Τριπόταμο την Δήλο, υπόσχονται στους εκλεκτούς φιλοξενούμενούς τους την τήρηση των σιωπηρών όρων μιας διπλής συμφωνίας: Τη μοναδική ποιότητα διαμονής με την πραγματική εμπειρία νησιώτικης ζωής μιας παλιότερης εποχής. Πρόκειται για μια περιπλάνηση αισθήσεων, συμβιβασμένη με όλες τις ανέσεις του σύγχρονου τρόπου ζωής, που τρυπάει το χρόνο και τον καρφώνει σαν εικόνα στη μνήμη. Πρεσβεύουμε ότι η αρχιτεκτονική και ο τουρισμός αποτελούν έννοιες αλληλένδετες διότι η αρχιτεκτονική μορφή και το τουριστικό προϊόν αποκτούν περιεχόμενο μόνο όταν συμπορεύονται σε συνεχή αναζήτηση. Για εμάς, αναζήτηση αποτελεί η αξιοποίηση και η ανάδειξη της ανώνυμης τηνιακής αρχιτεκτονικής, όπως αναζήτηση επίσης, αποτελεί η εξέλιξη τουριστικών υπηρεσιών υψηλής ποιότητας του σύγχρονου μοντέλου διακοπών, μέσα στο οικιστικό περιβάλλον της παραδοσιακής κληρονομιάς μας. Μέσα από τέτοιες αναζητήσεις ευελπιστούμε ότι το τουριστικό προϊόν που παράξαμε θα προσφέρει γνήσια ελληνική φιλοξενία. Φιλοξενία μοναδική, αυτή που διεγείρει τις αισθήσεις και δίνει την δυνατότητα στους φιλοξενούμενους να δούν το αιγαιοπελαγίτικο πνεύμα, ν’ άκουσουν το ξυπόλυτο πάτημα μιάς ανεπανάληπτης αρχιτεκτονικής, να γευτούν τη σοφία και το πάθος του νησιού μας, να μυρίσουν την ανάμνηση την ιστορίας μας, και ίσως να χαϊδέψουν και το ελληνικό φώς.

Villa Tripotamos

Villa Kardiani

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τήνος, η άγκυρα έπιασε βράχο Οι τόποι μου με λίγα λόγια. Ώσπου έριξα άγκυρα στη Τήνο. Και χρειάστηκαν έκτοτε πολλά περισσότερα λόγια. Ποιος ερωτευμένος τιθασσεύει ποτέ το στόμα του; Της Ρέας Βιτάλη

τόπος μου…Οι τόποι μου. Στα παιδικά μου χρόνια το αυτοκίνητο του πατέρα μου και γω στο πίσω κάθισμα. Να παρατηρώ τα μάτια του μέσα από το καθρεφτάκι. Πάντα παρόν απών. Και η μάνα μου να λέει, να λέει. Και γελούσαν πολύ! Και γελούσαμε πολύ! Κι άλλαζαν σχήμα τα μάτια του. Ήμασταν κοντά και ωστόσο ο καθένας κοίταζε αλλού. Κι έξω η ζωή ή μέσα; Περίεργα θαρρείς με προετοίμαζε η μοίρα για το φευγιό του (κι ας με είχε φέρει η γιαγιά μου για τάμα στην αρρώστια του). Ευτυχώς εκπαιδεύτηκα να παρατηρώ μάτια…Τι να σε φοβίσει στη ζωή αν έμαθες να διαβάζεις μάτια… Ο τόπος μου, στα εφηβικά μου χρόνια, ήταν το μηχανάκι μου. Κίτρινο, Honda θορυβώδες σαν κουνούπι. Και που δε πήγαινα! Ακόμα τα σημάδια στα πόδια από την εξάτμιση. Και οι έρωτες…Ακόρεστοι. Τσιπς πατατάκια. Θέλει δουλίτσα η επιλεκτικότητα. Μπορεί και να μου έλειπε εκείνος. Κι έτρεχα να προφτάσω…Τι; Δεν ήξερα! Κι ήταν χρόνια που δεν επέβαλλαν κράνος. Κι έτσι έμαθα πώς στεγνώνει ο αέρας το δάκρυ, οριζοντίως και πώς κοκαλώνει στο στόμα το σάλιο, από τα γέλια. Η εφηβεία έχει πολύ και από τα δύο. Ο επόμενος τόπος μου ήταν «ο σημαντικός μου». Και έμεινα κοντά του έκτοτε. Κυρίως για το χαμόγελο επιείκειας που είχε το βλέμμα του και το αεράκι που άφηνε να περνάει στην αγκαλιά μας. Σαν νάμασταν πάνω σε μηχανή πορευτήκαμε.

Αργότερα ο τόπος μας έγινε τα μάτια των παιδιών μας. Δε χορταίνεται το ταξίδι με βοηθό-gps, το dna του ανθρώπου. Και βγήκε μπροστά από τόσα και τόσα ταξίδια στον κόσμο. Ο τελευταίος τόπος μας η Τήνος. Τη λάτρεψα απόλυτα! Μη σας μπερδεύει το όνομα….Καμία σχέση με Τήνο. Τυχαία. Πέταξα άγκυρα. Περίεργο για μένα. Όλο έλεγα «θα ξεσύρει». Τελικά απ΄ότι δείχνει πιάσαμε βράχο. Και είναι μεγάλη μου χαρά να σας ξεναγήσω. Στην ενδοχώρα. Στα χωριά της. Η Τήνος είναι τα ασβεστωμένα, ζωντανά χωριά της. Σχεδόν 50! Προχωρήστε λοιπόν, σαν παλιά ταμπέλα εστιατορίου, «στο βάθος κήπος». Σε τούτον τον τόπο….Στο βάθος η έκπληξη. Αν είναι Κυριακή θα σας πάω στο χωριό Κτικάδος, στην εκκλησία τη Μεγαλομάτα. Μη σας μπερδεύει ότι είμαι άθρησκη. Στην Τήνο σε κάτι θα προσκυνήσετε. Θα σας πάω σε ένα μαγευτικό τοπίο .Ν΄ ακούσουμε δοξολογία από μαγική φωνή παπά. Τον παπά Αντώνη. Θα σας δείξω το ωραιότερο βλέμμα Παναγίας που απέδωσε ποτέ αγιογράφος. Θα σας συστήσω στους πιστούς. Μαρκαρισμένες σχεδόν οι θέσεις στα στασίδια όπως τις μαρκάρουν οι λαχανιασμένοι πλούσιοι στο Nammos…Εδώ είναι αλλιώς. Μια χούφτα άνθρωποι. Και όταν συνοδεύουν το εγγόνι που έφτασε από την Αθήνα, με βρεγμένα καλοχτενισμένα μαλλιά καρφάκια και τα καλά του ρούχα…Πω πω καμάρι! «Του γιού μου κυρία Ρέα! Έφτασε από Αθήνα». Και μετά όλο το εκκλησίασμα θα πάμε στη ταβέρνα του Βασίλη για «branch». Και θα παραγγείλουμε φρουτάλια, την καλλίτερη του νησιού (ομελέτα με πατάτες) και κεφτέδες μέσα στο δυόσμο και ρακάκι. Και θ΄ακούμε κουβέντες από ανθρώπους που σημάδεψαν το χρόνο της ζωής τους με ονόματα πλοίων… «Όταν έρχονταν το Ναιάς;», «Όχι πιο πριν. Όταν έρχονταν το Παντελής». Και θα χαζεύουμε στο βάθος τη θάλασσα και θ΄ακούγονται τα κοκόρια μέσα από το ρέμα. Άλλη μέρα θα σας πάω τη διαδρομή Χώρα-Πύργος. Και θα περνάμε ανάμεσα από ξερολιθιές… Έργα τέχνης, ανθρώπων κόπος. Να στεριώσουν μποστάνι. Και θα χαζεύουμε εκκλησάκια που μόλις και κρατήθηκαν μη πέσουν στον

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

γκρεμό. Και τοπία ξερά και άλλα πράσινα έτσι στα ξαφνικά. Θα κατεβούμε στα Καλύβια για μπάνιο. Να χαρείς θάλασσα. Και μετά θα πάμε στα Ιστέρνια στη ταβέρνα Θαλασσάκι της Αντωνίας με τα χρυσά χέρια. Και θα δεις πιάτα σαν έργα τέχνης. Την παράδοση σε έντιμη σκυταλοδρομία. Και σίγουρα θα μας λούσει κάποιο κύμα από περαστικό πλοίο. Μη δυσανασχετήσεις! Πες, ότι κάποιος από μακριά σου στέλνει χαιρετίσματα, με την αλμύρα της νοσταλγίας. Και μετά θα πάμε στο χωριό των μαρμαροτεχνιτών, στον Πύργο. Θα περάσουμε από το σπίτι του Χαλεπά. Να ανάψουμε ένα νοητό κερί στη ψυχή μιας μεγαλοφυΐας που αναγκάζονταν να στριμώχνει το μυαλό. Και κείνο εκδικήθηκε και σαλτάρισε. Και σοκάκι το σοκάκι, «καλησπέρα» την «καλησπέρα», στις γριές που έπιασαν καρέκλα και βελονάκι ,θα καταλήξουμε στην κεντρική πλατεία κάτω από το πλατάνι για καφέ. Και θ΄ακούμε φωνές παιδικές…«Πτου ξελευτερία!» και κάποιος θα πέσει από το ποδήλατο και θα κλαίει και θα έρθει φουριόζα η μάνα του και θα τον πλακώσει και στο ξύλο…Αχ η Τήνος των ασπρόμαυρων εικόνων! Α!!!Μια που είπαμε πλατεία θα σε πάω μια μέρα στο χωριό Σμαρδάκιτο. Νάναι βράδυ. Να περνάμε ανάμεσα από πικροδάφνες και από χλωμά δημοτικά φώτα και να καταλήξουμε στην πιο όμορφη πλατεία. Και στο χωριό Kώμη…Εκεί να δεις πλατεία! Και θάναι αναμμένη γιρλάντα με άσπρα φωτάκια, από δέντρο σε δέντρο, σαν Χριστούγεννα μές΄στο καλοκαίρι και θα τα φυσάει ο αέρας και θάναι η πλατεία σαν σκηνικό ιταλικής όπερας! Ξέρω, ξέρω θα λες αυτό που ζω αποκλείεται νάναι αληθινό… Καρδιανή, Ποταμία, Φαλατάδο, Λουτρά….Μη με βάλεις να ξεχωρίσω χωριό. Η ενδοχώρα είναι μια πανέμορφη κρυφή Ελλάδα. Σε κούρασα στις διαδρομές. Θα μείνουμε Χώρα. Θα πάμε στην παραλία του Αγίου Φωκά. Την τεράστια. Δέντρα αλμυρίκια, με ασβεστωμένους κορμούς, πέτρες σμιλεμένες, απέναντι η Μύκονος και δυο πλοία που ανταμώνουν στον ορίζοντα. Ετοιμάσου να πηδήξουμε στα κύματα. Όλοι αυτό περιμένουν! Το μόνο κύμα στη ζωή που προαναγγέλλει την παρουσία του…Δεν είναι λίγο πράγμα! Θα πανικοβληθούν και οι γριές με τα τεράστια μαγιό και τα πλαστικά σκουφιά θαλάσσης… Ούτε ταινία της Φίνος Φιλμ! Και αφού κολυμπήσουμε θα σε πάω στην ταβέρνα Μαραθιά του Μαρίνου. Και θα φάμε ψάρια στις πιο ωραίες εκδοχές. Σκορπίνα στη γάστρα με φρέσκια τηνιακή ντομάτα, δυόσμο και πατάτες! Θέλεις κι άλλες διευθύνσεις στη Χώρα. Το Μεταξύ μας του Ευριπίδη αλλά να καθίσεις στα τραπέζια στο στενό. Να χαζεύεις περαστικούς, να καλωσορίζει ο ένας τον άλλο στο νησί. Και για ηλιοβασίλεμα στον Ταρσανά. Να σου κλείνει το μάτι η Παναγία από μακριά, τα καμπαναριά λαμπατέρ και οι βάρκες του καρνάγιο σε πρώτο πλάνο. Ή στο Κουτούκι της Ελένης να κάνει κόντρα το τραπέζι στον κατήφορο του στενού. Ή στο Κονάκι στο δρόμο προς Άγιο Σώστη για φαί από χέρια μαμάς…Ο μουσακάς!… Θα σε πάω στο χωριό Κάμπος στο Μουσείο του

ΚΩΣΤΑ ΤΣΟΚΛΗ. Μουσείο; Εμένα μου μοιάζει με λεύκωμα εφήβου. Οι σημειώσεις, τα στίγματα, η διαδρομή ενός μεγάλου. Σαν να μας είπε με τον τρόπο του «για κοπιάστε» τώρα που ξαποσταίνω (ξαποσταίνουν ποτέ οι καλλιτέχνες;). Μπορεί να πετύχουμε παιδιά και δασκάλες εικαστικών να στέκονται στο πλευρό της φαντασίας τους. Είναι ευλογία να παρατηρείς μικρούς καλλιτέχνες να εξοικειώνονται με την τέχνη και να παλεύουν με το τεράστιο φίδι του Αϊ Γιώργη στην αυλή του μουσείου. Τι σοφή διαδρομή έκανε ο Τσόκλης! Πόσο ιερά άπλωσε την πραμάτεια του στον τόπο που αγάπησε όπως τόσοι και τόσοι καλλιτέχνες… Νησί καλλιτεχνών η Τήνος. Νάναι τυχαίο; Θα σε πάω στις μαρμάρινες χαράδρες στο Μαρλά. Γέννα γης! Από την αρχαιότητα. Τοπίο που κόβει ανάσα. Θα σε πάω στη Βωλάξ. Με τις ολοστρόγγυλες πέτρες και τους μύθους. Θα σε πάω ηλιοβασίλεμα να δεις περιστερεώνες στο δρόμο προς Κολυμπήθρα. Η πράσινη πλευρά του νησιού με τα μποστάνια. Θα σε πάω στη λαϊκή στη Χώρα να πάρεις αγκινάρες, κάππαρη, ντομάτες από ντόπιους αγρότες. Δεν θα γευτείς νοστιμότερη ντομάτα από της Τήνου! Κάθε μέρα έχει λαϊκή στο λιμάνι. Ντομάτα, τυρί από το Τυροκομείο, αβγά από κότα, ψωμί…Τι άλλο να θες! Θα σου γνωρίσω φιλαράκια μου ντόπια. Θα χορέψουμε μαζί τους σε πανηγύρια. Να «κανακέψουμε» Αγίους. Νάχουμε ένα μέσον ρε αδελφέ στον ουρανό! Θα γίνουμε ρυθμός, μπάλος, να επιβεβαιώσουμε το Τσαρουχικό, «τι κρίμα τα νιάτα να χαραμίζονται στους νέους»… Αααα!!! Οπωσδήποτε θα κολυμπήσουμε στη Λιβάδα. Πρόσεξε! Μόνο αν έχει πολύ καλό καιρό. Δεν είναι και δυο βήματα. Αλλά είναι η πιο μαγική παραλία. Βράχια γλυπτά! Και θα ξαπλώσουμε κάτω από τα δέντρα και θα τραβήξουμε έναν υπνάκο και θα έρθουν κατσίκες να μας ξυπνήσουν. Θα σε πάω στην Παναγία. Το άφησα για το τέλος για να σου δείξω ότι Τήνος δεν είναι μόνο Παναγία. Ξέρω έχεις ν΄ανάψεις ένα κερί. Ίσως έχεις κι ένα παλιό τάμα…Τι ακούει και η Παναγία!! (Είναι μη δώσεις θάρρος σε άνθρωπο. Έχουν δουλίτσα «οι χάρες» ανέκαθεν)…Θα προσκυνήσω τα μαρμάρινα σκαλιά. Τα «παρακαλώ» και τα «ευχαριστώ» που έφαγαν μάρμαρα. Την ταπείνωση. Τον αγώνα. Ηρωικοί οι άνθρωποι καθώς πορευόμαστε πονηρεμένοι απονήρευτοι, θνητοί και αθάνατοι μαζί. Κάποια μέρα θα σ΄ αποχαιρετήσω στο λιμάνι. Λατρεύω να κατεβαίνω στο λιμάνι. Μ΄αρέσει ανάμεσα στο πλήθος να ζουμάρει η καρδιά «δικούς μου». Κι αν σε βουρλίσουν οι αέρηδες…Τήνος ίσον αέρας…Πες πως είναι πείσματα και θυμοί ανθρώπων μεταφρασμένα σε ανέμους. Χοντροί θυμοί και πείσματα. Γιατί η ζωή είναι μικρή ρε γαμώμο! Και πώς να αφήσεις τόση ομορφιά; Στο επανειδείν λοιπόν! Πάντα έχει καράβι.

Τήνος ίσον αέρας… Πες πως είναι πείσματα και θυμοί ανθρώπων μεταφρασμένα σε ανέμους.

Υ.Γ Σας είπα πολλά; Ποιος ερωτευμένος κατάφερε να τιθασεύσει ποτέ το στόμα του;

Το πρώτο βιβλίο της Ρέας Βιτάλη κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία. Και της Τήνου!

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο Κάρολος Μέρλιν σε πρώτο πρόσωπο Ο πιο γοητευτικός τρόπος να γνωρίσετε την Τήνο είναι πεζοπορικά. Οι συγκινήσεις θα ανταμείβουν το κάθε βήμα σας, ειδικά αν συνοδεύεστε από τον «ειδικό». Διότι, ένας είναι ο Κάρολος!

ίμαι Ελληνικής και Αυστριακής καταγωγής γεννημένος στο Graz της Αυστρίας το 1968 και ζω στην Ελλάδα τα τελευταία 35 χρόνια. Σπούδασα γραφιστική και παράλληλα ασχολήθηκα με τον ορειβατικό και πεζοπορικό τουρισμό. Πέρασα την σχολή μέσου βουνού της ομοσπονδίας συνοδών βουνού και έχω οργανώσει και ηγηθεί πεζοποριών σε όλη την Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια έχω επικεντρώσει τις δραστηριότητες μου κυρίως στις Κυκλάδες και ιδιαίτερα στην Τήνο όπου διαμένω τον μισό χρόνο περίπου. Την ιδέα της καταγραφής του πλούσιου σε μονοπάτια δικτύου την θεώρησα σημαντική, ώστε να δοθεί και σε άλλους πεζοπόρους η ευκαιρία να γνωρίσουνε αυτά τα αρχέγονα μονοπάτια που διατρέχουνε όλα τα τοπία του νησιού. Μου δόθηκε η ευκαιρία πέρσι σε γόνιμη συνεργασία με τις εκδόσεις Ανάβαση να βγει ένας πολύ καλός πεζοπορικός και περιηγητικός, 1: 25.000 χάρτης της Τήνου. Συμπτωματικά το ίδιο διάστημα ήρθα σε επαφή με την τοπική επιτροπή της Ελληνικής Εταιρίας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού και στην συνέχεια με την Νομαρχία, όπου ξεκίνησε μια πολύ γόνιμη συνεργασία με τον κ. Αναστάσιο Αναστασίου που ηγείται του τμήματος Πολιτισμού και Εκπαιδευτικών Θεμάτων. Αποφασίστηκαν από κοινού οι διαδρομές και η συστηματική καταγραφή τους. Πολιτιστικού ενδιαφέροντος θα είναι τα 120 Χλμ. από το συνολικό καταγραμμένο δίκτυο των 270 Χλμ. Η καταγραφή έγινε με συσκευή Gps και περιλαμβάνει Tracks και σημεία αναφοράς, Wpts, τα οποία συνοδεύονται από ένα κείμενο που περιγράφει τα σημεία ενδιαφέροντος, τις διαδρομές αναλυτικά (road book) και την τωρινή κατάσταση τους. Τα αρχεία έχουνε συνδυαστεί σε ψηφιακούς γεωαναφερμένους χάρτες που έχουνε ως βάση αεροφωτογραφίες και ισοϋψείς καμπύλες. Τα μονοπάτια της Τήνου είναι λιθόστρωτες ή πλακόστρωτες στράτες σπανίως έχουν όρθιες πέτρες και δεν υπάγονται στην κατηγορία των καλντεριμιών. Η ιστορία τους ξεκινάει από την αρχαιότητα. Το πιο γνωστό και ένα από τα πιο σημαντικά μονοπάτια είναι το ονομαζόμενο Βαρύ που συνέδεε το Αρχαίο Άστυ με τις Πόλες στο κέντρο του νησιού. Η εξακρίβωση της ηλικίας των μονοπατιών είναι κατά τόπους δύσκολη διότι ο τρόπος κατασκευής τους παραμένει ο ίδιος επί αιώνες. Το μεγαλύτερο μέρος του δικτύου είναι ακόμα υπαρκτό (αλλά όχι ανέπαφο) παρά της μεγάλες καταστροφές που έχουνε γίνει τα τελευταία χρόνια με την κατασκευή νέων δρόμων και το υπολογίζω στα 400Χλμ, σημαντικός αριθμός για ένα νησί μικρότερο από την Νάξο. Πιστεύω ότι με την κατάλληλη προβολή και εάν φυσικά συνεχιστεί η προσπάθεια διατήρησης, ο καθαρισμός και η σηματοδότηση των μονοπατιών, το νησί μπορεί να γίνει παράδεισος για Πεζοπόρους. http://www.tinos-island.info/ Τ/ 693 26 84 997

100

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Οι Αέρηδες Της Ζέφης Ποτήρη, Αρχαιολόγου-Μουσειολόγου

άνεµος παίζει καθοριστικό ρόλο στη ζωή του ανθρώπου. Γι’ αυτό και ανέκαθεν ένιωθε την ανάγκη να τον προσωποποιήσει, δίνοντάς του υπερφυσικές δυνάµεις. Ο Ησίοδος στη Θεογονία ονοµάζει τρεις ανέµους και τους θεωρεί προσωποποιηµένες θεότητες, γόνους θεών: «Κι η Αυγή µε τον Αστραίο γέννησε τους δυνατόκαρδους ανέµους και τον ξαστερωτή τον Ζέφυρο και τον γοργόδροµο Βορέα και τον Νότο, ερωτικά µε τον θεό σαν πλάγιασε η θέαινα» (στ. 378-380, µετάφρ. Π. Λεκατσά) Αλλά και στον Όµηρο γίνεται συχνά λόγος για τους ανέµους, στους οποίους προστίθεται και τέταρτος, ο Εύρος, και για τη δύναµή τους και την εξουσία τους πάνω στους ανθρώπους, άλλοτε ευεργετικά και άλλοτε καταστροφικά. Αναφορά στην ισχύ των ανέµων και την επίδρασή τους κάνουν και ο Ηρόδοτος, ο Παυσανίας, οι τραγικοί ποιητές και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς, οι οποίοι µιλούν για κύριους και δευτερεύοντες ανέµους, ενώ στο «Ωρολόγιον του Ανδρόνικου από την Κύρρηστο» (2ος-1ος αι. π.Χ.), γνωστό ως «Πύργος των Ανέµων» ή «Αέρηδες» στη Ρωµαϊκή Αγορά εικονίζονται ανάγλυφες µορφές οκτώ ανέµων. Για να κατευνάσουν, λοιπόν, την οργή τους και να τους κάνουν συµµάχους τους, οι αρχαίοι ανέθεταν σε ιερείς να προβαίνουν σε τελετουργίες και θυσίες. Οι κάτοικοι των νήσων του Αρχιπελάγους, ένεκα της ενασχόλησής τους κυρίως µε τη ναυτιλία και τη γεωργία, ένιωθαν δέος προς τους ανέµους και ιδιαίτερα το Βορέα, που κατέβαινε ορµητικός από τη Θράκη. Κατά τον Απολλόδωρο (Α 9, 16- Γ 15, 2) και κατά τον Απολλώνιο το Ρόδιο (1, 1300-1309) οι δυο γιοι του Βορέα, Ζήτης και Κάλαϊς, µετά την Αργοναυτική εκστρατεία, στην οποία πήραν µέρος, κατέφυγαν στο βουνό «Γυραί Πέτραι» (Τσικνιάς) στην Τήνο. Εδώ φονεύθηκαν από τον εξαγριωµένο Ηρακλή, επειδή είχαν συµβουλεύσει τους Αργοναύτες να τον εγκαταλείψουν στη Μυσία της Μ. Ασίας. Ο Βορέας, όταν πληροφορήθηκε το θάνατο των παιδιών του, εξοργισµένος εξαπέλυσε τους ανέµους στο νησί. Σ’ αυτό το µύθο αποδίδονται οι δυνατοί βοριάδες που επικρατούν στην Τήνο, εξ ου και η προσωνυµία της ως νήσου των Ανέµων ή του Αιόλου. Οι κάτοικοι της Τήνου συνειδητοποιώντας τη σηµαντική επίδραση των ανέµων στην καθηµερινή τους ζωή επιθυµούσαν να τους έχουν πάντοτε αρωγούς στις εργασίες και δραστηριότητές τους, είτε η πνοή τους ωθούσε το ιστιοφόρο, είτε βοηθούσε το λίχνισµα των σιτηρών ή γύριζε τα φτερά του µύλου. Η απογοήτευση που ενδεχοµένως θα αισθανθούν οι επισκέπτες την ώρα της άφιξής τους στην Τήνο λόγω των ισχυρών ανέµων, σύντοµα θα δώσει τη θέση της σε απόλαυση, όταν τις θερµές καλοκαιρινές µέρες θα ανακουφιστούν από το δροσερό φύσηµα του αέρα. Από την άλλη, όταν πέφτει η νύχτα και το µελτέµι κοπάζει, ο παφλασµός των κυµάτων και το θρόισµα των φύλλων των δέντρων µε το ερωτικό τους σφύριγµα, θα δικαιώσουν την επιλογή τους να επισκεφτούν την Τήνο. Αυτός ο βοριάς είναι αναζωογονητικός και για τους κατοίκους του νησιού, και σ’ αυτόν εν µέρει οφείλουν την ενέργεια και τη δηµιουργικότητά τους.

101

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τάμα στο κύμα Μικρή αναδρομή στην ιστορία της πρώτης σχολής εκμάθησης surf στην Ελλάδα, του Tinos Surf Lessons της Μεγάλης Κολυμπήθρας. Του Δημήτρη Καραΐσκου Φωτό: Μάγια Τσόκλη, Δημήτρης Καραΐσκος

102

ον Αύγουστο του 2009, ένα απόγευμα, την ώρα του δειλινού, βρέθηκα με τη σανίδα μου στην παραλία της Μεγάλης Κολυμπήθρας, ελπίζοντας να πιάσω ένα-δυο κύματα πριν πέσει το σκοτάδι. Βρήκα εκεί μόνο του έναν ξανθό πιτσιρίκο, να καθαρίζει την παραλία. Είχε βάλει μέσα σε ένα κουβά ένα φίδι που είχε πιάσει. Με αφορμή αυτό του έπιασα την κουβέντα. Νόμιζα λόγω των ξανθών μαλλιών του και της εμφάνισης του πως ήταν ξένος, Αυστραλός, ή Αμερικάνος - αλλά μίλαγε Ελληνικά, κι ήταν Τηνιακός. Ήταν λέει σέρφερ και τον λέγανε Γιάννη Βιδάλη. Δεν είχα καταλάβει ότι τα παιδιά του νησιού είχαν ήδη ανακαλύψει αυτό το άθλημα, που εγώ και μερικοί φίλοι μου ήδη το κάναμε στην Τήνο από το καλοκαίρι του 1999. Αυτός ο ξανθός σέρφερ με το αιχμαλωτισμένο φίδι έγινε φίλος μου, το 2010, όταν μετακόμισα στην Τήνο, για να μείνω επ’ αορίστου χρόνου. Τελικά κάθισα από τον Φεβρουάριο ώς τον Οκτώβριο, και αυτόν τον καιρό είχαμε μαζί την ιδέα να ανοίξουμε

μια μικρή σχολή για μαθήματα surf και ενοικιάσεις σανίδων. Βοήθησα τον Γιάννη Βιδάλη με όποιον τρόπο μπορούσα, αυτός πήγε και στην Κορνουάλλη, στην Αγγλία, για να πάρει το δίπλωμα του εκπαιδευτή και ναυαγοσώστη, και το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς λειτούργησε για πρώτη φορά το “Tinos Surf Lessons». Το 2011 και το 2012 συνέχισε με μεγάλη επιτυχία, μαζεύοντας φίλους από την Τήνο, την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η “Ρωξάνη”, μια πολύ γλυκιά κι όμορφη γαϊδούρα έγινε “σήμα κατατεθέν” της σχολής, ή οποία απέκτησε παγκόσμια δημοσιότητα με άρθρα αφιερωμένα σε αυτήν σε διεθνούς απήχησης έντυπα σαν το Surfer Μagazine και τους New York Times. Με την μικρή αυτή σχολή, η Τήνος μπήκε στον παγκόσμιο χάρτη του εναλλακτικού κι αθλητικού τουρισμού. Τα emails που λαμβάνει η σχολή κατά δεκάδες απο το εξωτερικό, πάντα εκφράζουν την απορία: “Μα γίνεται surf στην Ελλάδα; Δεν είχαμε ιδέα! Θα συνδυάσουμε τις διακοπές μας εκεί λοιπόν με τα κύματα!”.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Ο Γιάννης Βιδάλης του Tinos Surf Lessons με το δημοσιογράφο Lewis Samuels του Surfer Magazine.

Αλλά ποιός να το φανταζόταν πως στην Ελλάδα, πόσο μάλλον στην Τήνο, στο νησί της Παναγίας, θα μπορούσε να κάνει αυτό το εξωτικό σπορ, που φέρνει στο μυαλό στερεότυπες κι ονειρικές εικόνες απο το «ατέλειωτο καλοκαίρι» των μεγάλων ωκεανών του πλανήτη. Και, πλέον, ένας μικρός αλλά συνεχώς αυξανόμενος αριθμός ντόπιων παιδιών, παιδιών της Τήνου, αγοράζουν σανίδες και ανακαλύπτουν την απερίγραπτη γοητεία του να περπατάς πάνω στην επιφάνεια του νερού. Η Τήνος, λόγω αυτής της μικρής σχολής, είναι πια ένας παγκόσμιος surf προορισμός. Βέβαια θα αναρωτιέστε, «μα είναι τόσο μεγάλα και καλά τα κύματα οπως στον Ειρηνικό, στην Ινδονησία, στις Μαλδίβες;» Οχι πάντα. Μερικές φορές όμως είναι. Και όποιος θέλει να κάνει surf στην Τήνο, αν έχει την ευλογία των αέρηδων, θα κάνει. Και με βοριά, και με νοτιά, και όχι μόνο στην Κολυμπήθρα, αλλά σε διάφορες παραλίες του νησιού. Και στη Λιβάδα, και στον Άγιο Φωκά, ακόμα και στην Παχειά Άμμο. Πάντως όπως κι αν φυσήξει ο αέρας, το Tinos Surf Lessons, με το χαρακτηριστικό παλιό Volkswagen βανάκι του, την Ρωξάνη και τις χειροποίητες ομπρέλες του που μοιάζουν με τεράστια μανιτάρια, είναι πάντα στην “Μεγάλη Άμμο”, στην Κολυμπήθρα, για να προμηθεύσει τους πιστούς με σανίδια, μαθήματα, και δροσερά ποτά απ’ την καντίνα του. Υ.Γ.: Η κοινότητα των σέρφερς της Τήνου είναι πιστοποιημένα η μόνη στο νησί που τα μέλη της ευτυχούν όταν φυσάνε δυνατοί αέρηδες. Φαίνεται πως ο τόπος αυτός βρίσκει συνεχώς τρόπους για να μας κάνει να αγαπήσουμε ακόμα και την πιο σκληρή του όψη. Κάνουμε λοιπόν και φέτος το καλοκαίρι το τάμα μας στο Αιγαίο για ατέλειωτες γραμμές απο κύματα! www.tinossurflessons.com, www.facebook.com/tinossurf.lessons

103

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Climb Exomvourgo

Για τους περισσότερους, το Εξώμβουργο είναι ένας εντυπωσιακός, απόκρημνος βράχος με πλούσια ιστορία που δεσπόζει στην Ενδοχώρα. Για τον Μάνθο Πρελορέντζο όμως και την ομάδα του Climb Exomvourgo είναι ένα διεθνές αναρριχητικό πεδίο με 70 διαδρομές! Του Μάνθου Πρελορέντζου Φωτο: Climb Exomvourgo —Αν θες έλα να δοκιμάσεις να δεις πως είναι η αναρρίχηση! —Λες; Κάπως έτσι παρέσυρε ο ένας τον άλλο στο βουνό. Δεν πολυξέραμε ο ένας τον άλλο πολύ καλά. Γνωστοί από παλιά δεν λέω. Τηνιακοί βλέπεις και οι τρεις. Φίλοι όμως τώρα... το βουνό μας ένωσε. Όλα ξεκίνησαν πριν 4-5 χρόνια περίπου, όταν ξεκινήσαμε σιγά σιγά να σκαρφαλώνουμε παρέα στην Αθήνα, ο Μάνθος, ο Αντώνης και λίγο αργότερα η Ρόζα. Βγάλαμε κάποιες σχολές αναρρίχησης και σκαρφαλώναμε παρέα συχνά μέσα στην εβδομάδα. Είναι ιδιαίτερη

104

η ενασχόληση με την αναρρίχηση. Βγάζει ωραία και περίεργα συναισθήματα ο βράχος, τα οποία τα βιώνεις μόνο όταν συναναστρέφεσαι μαζί του. Δεν ξέρω αν το σκαρφάλωμα είναι σπορ, ρίσκο, αδρεναλίνη, φιλοσοφία ή τρόπος ζωής, χόμπι ή η χαμένη μας εφηβεία. Αυτό που ξέρω όμως είναι ότι ο βράχος δίνει απλόχερα χωρίς να ζητάει τίποτα περισσότερο από την όρεξη σου, αρκεί να είσαι εκεί. Δεν θα ξεχάσω την φίλη μου την Γιούλη η όποια έλεγε ότι καλό είναι να διώξουμε τη λογική του συνταξιούχου και να ζούμε σαν αναρριχητές. Σωστά! Όχι σαν χομπίστες που ξοδεύουν τα ΣΚ τους από εδώ και από εκεί, από άποψη ή μια εναλλακτική μόδα. Αντιθέτως είναι ένας τρόπος να θυμηθείς ότι είσαι και εσύ κομμάτι αυτού του μεγαλείου που υπάρχει γύρω μας στην φύση, να το αγγίξεις, να μάθεις να το σέβεσαι και σιγά σιγά να καταφέρεις ένα βήμα την φορά να ανέβεις ψηλότερα, άλλωστε ο βράχος είναι πάντα εκεί και περιμένει. Έτσι ανακαλύπτοντας τον κόσμο της αναρρίχησης σκαρφαλώνοντας στην Αθήνα αλλά και ταξιδεύοντας και στην υπόλοιπη Ελλάδα, ανακαλύψαμε ότι ένα πανέμορφο πεδίο αναρρίχησης βρισκόταν μπροστά στα πόδια μας, στην ιδιαίτερη πατρίδα μας την Τήνο. Ήταν ο ίδιος ο όγκος του Εξωμβούργου. Ιδιαίτερος εκτός από την όψη και σαν πέτρωμα αφού αποτελείται από γρανίτη και μάλιστα γνεύσιο, υλικό που συναντάται δύσκολα στην χώρα μας.

Από το 2007 έπειτα από χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα κάτι λιγότερο από 100 διαδρομές βρίσκονται εκεί προσφέροντας ατελείωτο χρόνο σκαρφαλώματος σε ένα μοναδικό σκηνικό. Ούτε που φανταζόταν ποτέ ο Αντώνης ότι η τρελή ιδέα να προσεγγίσει την απόκρημνη πλευρά του βράχου που έβλεπε από παιδί, ανοίγοντας το παράθυρό του στον Κάμπο, θα μπορούσε μια μέρα να γίνει πραγματικότητα. Σχετικά καινούριο πεδίο, άγνωστο με ελάχιστες πληροφορίες. Αυτό ήταν που κέντρισε το ενδιαφέρον στην Ρόζα και έριξε την ιδέα να προσπαθήσουμε να το κάνουμε γνωστό και παραέξω. Συμφωνήσαμε όλοι. Έτσι το καλοκαίρι του 2012 στήσαμε την ιστοσελίδα του «Climb Exomvourgo» (www. exomvourgo.com) και σε λιγότερο από έναν χρόνο καθαρίσαμε τους 9 τομείς που διαθέτει ο βράχος, συντηρήσαμε τα μεταλλικά σκαλοπάτια που είχαν αρχίσει να σκουριάζουν και το σημαντικότερο, συλλέξαμε πληροφορίες για όλες τις διαδρομές. Επιπλέον επικοινωνήσαμε με ξενοδοχειακές μονάδες και καταλύματα ώστε να κάνουν προσφορές σε επισκέπτες - αναρριχητές. Μοναδική χαρά και ανταμοιβή μας να πληθαίνουν οι αναρριχητές στο Εξώμβουργο, να ανοίγει το παράθυρο ο Αντώνης το πρωί στον κάμπο και να ενημερώνει τους υπόλοιπους στην Κώμη ότι το «Οχυρό» και η «Παξιμαδοκλέφτρα» είναι γεμάτη κόσμο. www.exomvourgo.com

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η Τήνος υποβρυχίως

Γνωρίζαμε τα υπέργεια κάλλη της. Σήμερα, ήρθε η ώρα να γνωρίσουμε και τον υποβρύχιο πλούτο της Τήνου, με οδηγό τον εκπαιδευτή καταδύσεων Μάνθο Δελλατόλα.

ο κέντρο καταδύσεων Paesino Diving Center, ιδρύθηκε το 2008, και χωρίς αμφιβολία αποτέλεσε μια καινοτομία για το –μέχρι τότε- άτολμο τουριστικά, νησί της Τήνου. Σκοπός του κέντρου, ήταν να δώσει την ευκαιρία στους λάτρεις της θάλασσας, αλλά και σε αυτούς που θέλουν να δοκιμάσουν κάτι διαφορετικό, να γνωρίσουν τον υποβρύχιο κόσμο ενός ιδιαίτερης ομορφιάς νησιού. Το καταδυτικό κέντρο που εδρεύει στην παραλία του Αγίου Φωκά, απευθύνεται σε μια μεγάλη γκάμα εραστών του βυθού. Για τους έμπειρους, το Paesino Diving Center διοργανώνει καταδυτικές εκδρομές εντός και εκτός Τήνου με σκοπό την «διεύρυνση» των καταδυτικών τους οριζόντων! Για όσους ονειρεύονται χωρίς ακόμη να έχουν τολμήσει, προτείνονται βουτιές «εμπειρίας» ή και ολοκληρωμένα, πιστοποιημένα από τον διεθνή οργανισμό αυτόνομων καταδύσεων IANTD προγράμματα εκπαίδευσης. Το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι το καταδυτικό κέντρο απευθύνεται και σε μικρά παιδιά. Με τον ειδικό εξοπλισμό και εξειδικευμένους εκπαιδευτές, τα πιτσιρίκια από 8 χρονών και πάνω, μπορούν να μυηθούν στην κατάδυση και τον γοητευτικό υποβρύχιο κόσμο.

Αν θέλετε να εντρυφήσετε στα μυστικά της υποβρύχιας φωτογραφίας, ψάξτε το χρηστικότατο και υπέροχο βιβλίο του Γιώργου Ρηγούτσου. (που υπογράφει και τις φωτό).

Paesino Diving Center Τ/22830-29013 www.paesinodivingcenter.gr

105

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Μαμά ξύπνα! Τι θα κάνουμε σήμερα; Για πολλές οικογένειες με παιδιά, η επιλογή του τόπου διακοπών γίνεται βασικά με τις δυνατότητες απασχόλησης που παρέχει ο τόπος για τα πιτσιρικια. Δικαιολογημένα, αφού και οι μικροί ταξιδιώτες έχουν ανάγκες και απαιτήσεις, οι οποίες όσο πιο εύκολα και αποτελεσματικά ικανοποιηθούν τόσο πιο καλά θα περάσουν και οι γονείς! Της Ρόζας Δελατόλα

ια όλους εσάς λοιπόν που επιλέξατε ή θα επιλέξετε την Τήνο για τις καλοκαιρινές διακοπές σας, μην ανησυχείτε, το νησί θα αποζημιώσει και εσάς και τους μικρούς σας «μπελάδες». Και ας αρχίσουμε από τις παραλίες. Αντηλιακά, κουλούρες, μπρατσάκια, κουβαδάκια και φύγαμε! Άγιος Φωκάς: μεγάλη, αμμουδερή, ρηχή και ήρεμη θάλασσα πολύ κοντά στην Χώρα του νησιού με εύκολη πρόσβαση. Ένα κομμάτι της παραλίας είναι οργανωμένο με ξαπλώστρες, ομπρέλες και ένα beach bar. Και στο υπόλοιπο κομμάτι όμως θα βρείτε άφθονα πεύκα και αρμυρίκια που προσφέρουν τον απαραίτητο ίσκιο για πολύωρη παραμονή στη θάλασσα. Άγιος Σώστης-Σκυλαντάρι-Πόρτο: Μία θάλασσα που ενώνει τις τρεις διακριτές περιοχές με τις διαφορετικές ονομασίες. Η πιο πολυσύχναστη και οργανωμένη περιοχή είναι το Σκυλαντάρι, χωρίς όμως να παραγνωρίζουμε και τις άλλες. Καθαρά νερά με τη θέα τη Μύκονο. Ομπρέλες, ξαπλώστρες, καφετέριες, ταβερνάκια και μια υπέροχη βόλτα στην παραλία συνθέτουν την ιδανική επιλογή για μια οικογένεια. Η τοποθεσία της παραλίας αυτής την κάνει ιδανική και για τις μέρες με αέρα. Κιόνια: Άλλη μια κοντινή και εύκολα προσβάσιμη από τη Χώρα παραλία. Διαθέτει ξαπλώστρες, ομπρέλες και πολλές επιλογές σε ταβερνάκια και καφέ. Παραλία με άμμο και ψιλό βότσαλο, άριστη επιλογή επίσης για τις μέρες με αέρα.

Η ανεμόεσσα Τήνος δεν θα μπορούσε να μην έχει Ναυτικό Όμιλο. Δραστήριος και δίπλα στους γονείς, προσφέρει όλο το καλοκαίρι μαθήματα κολύμβησης και εξοικείωσης με την ιστιοπλοΐα. Τ/22830 51430

Το κ α λ ο κ α ί ρ ι είναι και για τους γονείς! Αν επιθυμείτε λοιπόν λίγες ώρες «αποτοξίνωσης» από το αγαπημένο σας σπλάχνο, ο Παιδικός Σταθμός της Ειρήνης –ένα σύγχρονο κέντρο προσχολικής αγωγήςσας δίνει τη λύση. Καθημερινά, από τις 7:45 έως τις 15:45 και τα Σάββατα, παραμένει ανοικτός και δέχεται χαμογελαστά και δημιουργικά πιτσιρίκια 1 με 5 ετών. Παιδικός Σταθμός της Ειρήνης, Τ/22830 25563

106

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Κολυμπήθρα: Ένας μικρός κόλπος στα βόρεια του νησιού, πλήρως εξοπλισμένος με ό,τι είναι απαραίτητο για ένα παιδί μικρότερο ή μεγαλύτερο. Προσοχή στη θάλασσα, που βαθαίνει απότομα πολύ σύντομα κι εκεί τα παιδιά θα χρειαστούν τη βοήθειά σας. Η παραλία όμως την καλοκαιρινή σαιζόν είναι πολυσύχναστη και σίγουρα τα παιδιά σας θα κάνουν νέους φίλους. Για τα μεγαλύτερα παιδιά, αναζητήστε στη μεγάλη παραλία της Κολυμπήθρας το Tinos Surf Lessons που προσφέρει μαθήματα surf (σκέτη σανίδα, οχι windsurf!) σε ενήλικες αλλά και παιδιά από 5 ετών και πάνω. Άγιος Ρωμανός: Εδώ δεν θα βρείτε καμία μορφή οργάνωσης. Ούτε ξαπλώστρες, ούτε ομπρέλες. Υπάρχουν όμως τόσα αρμυρίκια και παγκάκια που δεν εκπλήσσει γιατί την επιλέγουν πολλές οικογένειες. Ένας ήρεμος κόλπος με βότσαλο και άμμο, απόλυτα προστατευμένος και από τα αυτοκίνητα που επιτρέπει στα παιδιά να κινούνται ελεύθερα και τους γονείς να μην ανησυχούν. Το μυστικό είναι να πάρει κανείς τον περιφερειακό δρόμο της παραλίας και να καταλήξει με το αυτοκίνητο στο λιμανάκι της περιοχής. Από εκεί η παραλία είναι περισσότερο αμμουδερή και φιλική για τα παιδιά. Η περιοχή έχει ένα snack bar για τον απαραίτητο καφέ και παγωτό και μια ταβερνούλα για ζεστή φουρτάλια. Συχνά από αυτήν παραλία ξεκινάνε εκδρομές για καταδύσεις ή γίνονται μαθήματα καταδύσεων και για μικρά παιδιά. Αναζητήστε περισσότερες πληροφορίες στο Paesino Diving Center. Όρμος Γιαννάκη: Μικρή, ήρεμη βοτσαλωτή παραλία με θέα τη Σύρο αυτή τη φορά. Η παραλία προσφέρει ταβερνάκια και μπορεί να συνδυαστεί με μια βόλτα στον πανέμορφο χωριό Καρδιάνη, του οποίου άλλωστε αποτελεί και επίνειο. Μετά την απαραίτητη καλοκαιρινή σιέστα το πρόγραμμα συνεχίζεται. Βάλτε στην ημερήσια διάταξή σας την επίσκεψη κάθε μέρα σε ένα διαφορετικό χωριό. Η κεντρική πλατεία κάθε χωριού σφίζει το καλοκαίρι από ζωή και στα σοκάκια τους γεμίζουν με φωνές ξένοιαστων παιδιών που ανακαλύπτουν πάλι πώς είναι να παίζουν διαχρονικά παιχνίδια, όπως κρυφτό και κυνηγητό. Μη φοβηθείτε για την «κοινωνικοποίηση» των παιδιών σας. Υπάρχει πάντα χώρος για άλλον έναν στην ομάδα! Κι εσείς μπορείτε ήσυχα να απολαύσετε τη βόλτα σας, τον καφέ ή το ρακί σας στο παρακείμενο καφέ. Σε μια τέτοια βόλτα στο χωριό του Κάμπου, μην ξεχάσετε ότι στο Μουσείο Τσόκλη κάθε απόγευμα από τις 6 έως τις 8 (εκτός Τρίτης), λειτουργούν δωρεάν προγράμματα δημιουργικής απασχόλησης για παιδιά και εφήβους. Στο χωριό της Αετοφωλιάς, υπάρχει ένα άλλο μουσείο, αυτό της παραδοσιακής κεραμικής, στο οποίο επίσης λειτουργεί εργαστήριο κεραμικής για μικρούς και μεγάλους φίλους. Αλλά ακόμα και αν το πρόγραμμα σας έχει μια χαλαρή βόλτα στο λιμάνι της Τήνου, τη Χώρα, τα παιδιά θα σας λατρέψουν αφού το κλειστό σε αυτοκίνητα κέντρο κάθε απόγευμα μέχρι αργά τη νύχτα, τους επιτρέπει να αλωνίσουν άφοβα. Μαγαζιά, γλυκίσματα, παγωτά, φαγητό κ προπάντων περαντζάδα, είναι βέβαιο ότι κάθε μέρα τα παιδιά θα θέλουν και μια βόλτα στη Χώρα. Ενδιαφέρον θα έχει το εργαστήρι “Πινακωτή!

Πινακωτή!” (για παιδιά 5 -12 ετών) που θα πραγματοποιηθεί στο Λαογραφικό Μουσείο Τριποτάμου μεταξύ 3-13 Αυγούστου. Εκεί τα παιδιά εξερευνούν τα εργαλεία παρασκευής ψωμιού, ανακαλύπτουν τη διατροφική αξία του σιταριού και παρασκευάζουν το δικό τους καρβέλι. Ώρα έναρξης: 19:00. Διάρκεια: 50’. Σε κάθε περίπτωση, το φεστιβάλ Δήμου Τήνου έχει πια καθιερωθεί και κάθε χρόνο προσφέρει εκδηλώσεις αξιώσεων για μικρούς και μεγάλους. Αναζητήστε δραστηριότητες που μπορείτε να παρακολουθήσετε από κοινού με τους μικρούς σας μπελάδες: συναυλίες, εκθέσεις, δρώμενα. (τσεκάρετε στη σελίδα 80 του ΤΑΜΑ τις παιδικές παραστάσεις του καλοκαιριού) Τον Αύγουστο επίσης, κάθε χωριό κάνει το πανηγύρι του. Μόλις ακούσετε για κάτι τέτοιο επιλέξτε το σαν εναλλακτική. Εκκλησία, φαγητό και χορός συνθέτουν ένα απόγευμα-βράδυ που θα μείνει αξέχαστο και σε σας και στα παιδιά σας. Οι επιλογές πολλές και διαφορετικές. Το βέβαιο είναι ότι το νησί προσφέρεται για οικογενειακές διακοπές κι επιλέξτε το άφοβα! Και επειδή κάθε καλοκαίρι φτιάχνουμε άλλο ένα άλμπουμ οικογενειακών φωτογραφιών στις διακοπές τολμήστε να κάνετε κάποιες φωτογραφίες πιο καλλιτεχνικές και επιλέξτε τις εξής τοποθεσίες: Τους βράχους της Βωλάξ, τους περιστεριώνες του Ταραμπάδου, το εκκλησάκι του Άγιου Μάρκου στο δρόμο προς τα Κιόνια, τον πλάτανο στην πλατεία του Πύργου, τον πελεκάνο (αν τον βρείτε) στη Χώρα...

Θαλάσσιος Παιδότοπος για τα μικρά, χαλάρωση στο AMMOS για τους μεγάλους Στην οικογένεια Πολλάτου, πατέρας και γιος είναι ναυπηγοί και λάτρεις των θαλασσίων σπορ. Φέτος το καλοκαίρι ξεκίνησαν μια ενδιαφέρουσα για τα πιτσιρίκια συνεργασία με το Tinos Beach. Έτσι, στο μεγάλο οικογενειακό ξενοδοχείο στα Κιόνια, δημιουργήθηκε ένας θαλάσσιος παιδότοπος (5 ευρώ για όλη την ημέρα) και χάρη στο επαγγελματικό ταχύπλοο της νέας επιχείρησης, προσφέρονται ρυμουλκούμενα παιχνίδια και θαλάσσιο σκι (25 ευρώ το τέταρτο). Τα παιδιά δείχνουν να το διασκεδάζουν κάτω από το διακριτικό βλέμμα των γονιών τους που χαίρονται το απέραντα γαλάζιο του Αιγαίου στο καλόγουστο beach bar Ammos του ξενοδοχείου.

107

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η Ρόζα και η ουρά της σαύρας Η Λώρα Κέζα: «Γεννήθηκα στο Μόντρεαλ, ζω στην Αθήνα, ονειρεύομαι την Τήνο. Κάθε φορά που λέω ότι περπάτησα όλα τα μονοπάτια και κολύμπησα σε κάθε παραλία, ανακαλύπτω κάτι καινούργιο που με εκπλήσσει. Εξερευνώ και ανακαλύπτω επί μια εικοσαετία και πλέον. Ξαποσταίνω στα Δυο Χωριά».

108

Ρόζα Δελλατόλα περιφερόταν λίγο βαριεστημένα στα καλντερίμια στα Λουτρά, το χωριό όπου ζει, στα μέσα μέρη της Τήνου. Φιλοξενούσαν πάλι κάτι άσχετους. Η μαμά της είχε τη μανία να προσκαλεί κάθε παλιά της συμμαθήτρια την οποία εύρισκε ξανά μέσω του facebook. Έτσι είχαν αριβάρει στον ξενώνα τους μια κυρία με το πιο καθαρό παιδί του κόσμου, τον Πέτρο Χατζηπέτρου, που δεν ήθελε να πηγαίνουν βόλτα στα μποστάνια από φόβο μην λερώσει τα παπούτσια του. Δεν χάιδευε κανένα ζώο γιατί θα έβαζε μετά τα χέρια του στο στόμα και θα έβγαζε σπυριά. Ήξερε όμως τα πάντα για τα ζώα από εγκυκλοπαίδειες που διάβαζε στην ταμπλέτα του. Η Ρόζα έλεγε στον αδελφό της, το Μάνθο, ότι μάλλον ο Πέτρος δεν είχε ούτε μάτια ούτε μύτη ούτε αυτιά. Είχε οθόνες και αισθητήρες στη θέση τους. Την προηγούμενη μέρα είχαν πάει όλοι μαζί στον Ταραμπάδο, την κοιλάδα με τους περιστεριώνες και το μόνο που τον ενδιέφερε, ήταν να τραβήξει φωτογραφίες. Όλο το νόημα στον Ταραμπάδο είναι να κατηφορίσουν στους κήπους και να μπουν στα κάτασπρα σπίτια των περιστεριών που χτίστηκαν εκεί επειδή απαγκιάζει ο αέρας. Στον κάτω όροφο κάθε περιστεριώνα οι αγρότες αφήνουν τα εργαλεία για το σκάψιμο της γης και ζωοτροφές. Στον επάνω όροφο τα παράθυρα είναι τόσο μικρά ώστε να μπαινοβγαίνουν μόνο τα περιστέρια. Είναι τόσο ωραία σχεδιασμένα τα ανοίγματα ώστε από μακριά όλα μαζί να μοιάζουν με δαντέλα. Η Ρόζα ήθελε βασικά να δείξει στον Πέτρο έναν θησαυρό. Τις κουτσουλιές των πουλιών. Χάρη στα

Η Ρόζα Δελλατόλα είναι ηρωίδα σειράς παιδικών μυθιστορημάτων που εκτυλίσσονται στην Τήνο. Ο πρώτος τόμος θα κυκλοφορήσει στις 7 Οκτωβρίου 2013 από τις εκδόσεις Διόπτρα με τίτλο «Υπόθεση Laurus». Το παρόν διήγημα γράφτηκε ειδικά για το Τάμα. Της Λώρης Κέζα περιττώματα των περιστεριών το έδαφος του νησιού γινόταν γόνιμο τους προηγούμενους αιώνες. Αυτό βέβαια προϋπέθετε να κατέβουν τα παιδιά στην κοιλάδα, να ανοίξουν έναν περιστεριώνα, να ανέβουν την ξύλινη σκαλίτσα που οδηγεί επάνω και να κάνουν τα ρούχα τους χάλια και μυρωδάτα. Ο Πέτρος δεν ήθελε να λερωθεί. Επιπλέον φοβόταν τα φίδια. Η Τήνος έχει πολλά φίδια. Παλιά την έλεγαν Οφιούσα επειδή το φίδι λεγόταν όφις. «Είναι γεμάτο οχιές εκεί κάτω» είπε ο Πέτρος με ύφος αγελάδας που έχει σπουδάσει. Η Ρόζα Δελλατόλα περιφερόταν λοιπόν λίγο βαριεστημένα στα καλντερίμια στα Λουτρά. Μπήκε στο κατώι του σπιτιού της για να πιει ένα ποτήρι νερό. Παλιά στο κατώι ζούσαν τα ζώα. Υπήρχαν χτισμένες ταΐστρες. Η Ρόζα χαμογέλασε στην ιδέα πως εκεί που κοιμόταν σήμερα ο Πέτρος επί 222 χρόνια κοιμόταν το γουρούνι. Η Ρόζα έριξε μια ματιά προς τον αναπαλαιωμένο χώρο και είδε κάτι να σαλεύει στις πέτρινες πλάκες στο πάτωμα. Πλησίασε και τί να δει; Μια ουρά σαύρας κουνιόταν ολοζώντανη. Μια ουρά σαύρας χωρίς τη σαύρα. Ώστε ο Πέτρος εκτός από ευωδιαστός και μυγιάγγιχτος ήταν και ψυχρός εκτελεστής. Είχε κόψει την ουρά του ερπετού αλύπητα, για να το βασανίσει. Η Ρόζα ήξερε τι πρέπει να κάνει. Θα πήγαινε στη Στέλλα Φωσκόλου. Η Στέλλα ήταν το κατάλληλο πρόσωπο. Ήταν γυναικολόγος δηλαδή ήξερε να κάνει ράμματα και να δίνει φάρμακα. Άσχετα με το αν η σαύρα ήταν θηλυκή.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Η Στέλλα είχε ζήσει πολλά χρόνια στην Ιταλία αλλά όταν βγήκε σε πρόωρη σύνταξη, δηλαδή όταν σταμάτησε να δουλεύει, έφτιαξε στα Κιόνια μια φάρμα όπου φιλοξενούσε 303 ζώα. Τα Κιόνια ήταν αρκετά μακριά από τα Λουτρά αλλά η Ρόζα είχε αποφασίσει να δανειστεί τη Λούνα, τη φοράδα της Σχολής Ουρσουλινών. Η Σχολή είναι μέσα στο χωριό ή μάλλον το χωριό είναι έξω από τη Σχολή. Τα κτήρια των Ουρσουλινών κυριαρχούν στο τοπίο. Υπάρχουν δυο τριώροφα ορθογώνια και περίπου 22 βοηθητικά κτήρια μέσα στο κτήμα. Ένα από αυτά ήταν ο στάβλος της Λούνα, που η Ρόζα είχε την τύχη να ιππεύει από το χειμώνα. Η Ρόζα ανέβηκε πρώτα στο σπίτι της έχοντας πάντα την ουρά της σαύρας στην παλάμη. Άνοιξε το ντουλάπι όπου ο πατέρας της, ο νεκροθάφτης Φραγκίσκος Δελλατόλας, κρατούσε κρυμμένη την καλή ρακή. Άνοιξε το καπάκι και έριξε μέσα την ουρά. Ήταν σίγουρη ότι αυτός ήταν ο καλύτερος τρόπος για να κρατηθεί ακέραιη η ουρά. Άλλωστε είχε δει ότι σε μπουκάλι τεκίλας οι μεξικανοί βάζουν μέσα ένα σκουλήκι. Και οι μεγάλοι πίνουν τεκίλα με σκουλήκι χωρίς να διαμαρτύρονται ότι σάπισε το ασπόνδυλο. Πριν φύγει είχε να τελειώσει μια τελευταία δουλίτσα. Έψαξε στο συρτάρι με τα σεντόνια. Εκεί είχε κρύψει αβγά οχιάς που της είχε δώσει ένας φίλος της από τα Δυο Χωριά. Πρόκειται για Ένα Χωριό αλλά το λένε Δυο. Έχει τεράστια πλατεία όπου πηγαίνουν τα παιδιά για να κάνουν ποδήλατο και πατίνι. Κανένα άλλο χωριό δεν έχει τόσο μεγάλη πλατεία στο νησί. Τα αβγά οχιάς της τα είχε δώσει ένας συμμαθητής του Μάνθου που ήξερε από κοτέτσια και αρμέγματα επειδή ο παππούς του είχε ζώα. Πήρε τα αβγά φιδιού και κατέβηκε στο κατώι. Τα έβαλε μέσα στη μαξιλαροθήκη του Πέτρου. Τράβηξε και την κουρτίνα για να τα θερμάνει ο ήλιος. Η ζέστη θα βοηθούσε τις μικρές οχιές να σπάσουν το τσόφλι. Για να μάθει ο αλέκιαστος Πέτρος να μην βασανίζει σαύρες. Κατόπιν η Ρόζα έγραψε στον αδελφό της ένα σημείωμα με τα καθέκαστα και πήγε στη Σχολή. Ευτυχώς βρήκε τη φοράδα σελωμένη. Καβάλησε και πήγε προς την επάνω πύλη του χτήματος. Άνοιξε την πύλη και… έκπληξη. Εκείνη ακριβώς την ώρα επέστρεφε ο πατέρας της από τη θάλασσα. Είχε βάλει τα σερφ μέσα στη νεκροφόρα. — Για πού το έβαλες Ρόζα; — Εδώ δίπλα πάω, στα Κιόνια, στη Στέλλα. — Στα Κιόνια με τη φοράδα; Τρελάθηκες; — Είναι ανάγκη. — Η Στέλλα σήμερα προσεύχεται. Είναι η πρώτη Παρασκευή του μήνα. Πήγε στο Ξώμπουργο. Η Στέλλα ήταν Καθολική, όπως πολλοί Τηνιακοί. Εκκλησιαζόταν συχνά, έκανε κατήχηση σε παιδιά και η Ρόζα ήξερε το πρόγραμμά της απέξω. Την κατασκόπευε για να ξέρει ποιες μέρες μπορεί να πάει στη φάρμα. Όλη η οικογένεια Δελλατόλα γνώριζε το πρόγραμμα της Στέλλας. Στο Ξώμπουργο βρισκόταν ο ναός της Ιεράς Καρδίας και οι Φράγκοι, όπως αποκαλούν τους Καθολικούς στο νησί, μπορούσαν να πάνε εκεί να προσευχηθούν όλοι μαζί. Την πρώτη Παρασκευή του μήνα πηγαίνουν για μια ιδιαίτερη ευλάβεια. Το Ξώμπουργο είναι ένας τεράστιος βράχος, που

δεσπόζει στη μέση του νησιού. Εκεί ζούσαν οι κάτοικοι του νησιού την εποχή που υπήρχαν πειρατές. Είχαν χτίσει ένα κάστρο με τείχη και πολεμούσαν από εκεί πάνω τους ληστές της θάλασσας. Η Ρόζα πήγε τελικά το απόγευμα στη φάρμα. Στα κρυφά έδειξε στη Στέλλα το μπουκάλι με τη ρακή και την ουρά. — Δεν χρειαζόταν να φυλάξεις την ουρά. Τι να την κάνουμε μια ουρά αν δεν έχουμε το ζώο; Η Ρόζα εξήγησε ότι ένα πολύ καθαρό παιδί μάλλον τραυμάτισε το ερπετό. — Κάνεις λάθος Ρόζα, είπε η Στέλλα. Η σαύρα έκοψε μόνη της την ουρά. Αυτό κάνει όποτε νιώθει ότι βρίσκεται σε κίνδυνο. Και μετά γίνεται κάτι ξεχωριστό. Η ουρά ξαναμεγαλώνει. Εσύ να προσέχεις όμως γιατί αν σου κοπεί ένα δάχτυλο δεν θα ξαναφυτρώσει. Η Ρόζα παρ’ ολίγον να λιποθυμήσει. Το δάχτυλο δεν θα ξαναφύτρωνε και ο Πέτρος δεν θα ξαναζωντάνευε αν τον δάγκωναν μικρές οχιές. Έπρεπε να επιστρέψει γρήγορα στο σπίτι. Μπήκε στη νεκροφόρα και άρχισε να πατάει την κόρνα. Ο πατέρας της πετάχτηκε απορημένος από το μπαλκόνι της Στέλλας. — Πάμε πίσω, είναι ζήτημα ζωής και θανάτου, φώναξε ο Ρόζα, βγάζοντας το κεφάλι της από το παράθυρο του οχήματος. Ο Φραγκίσκος Δελλατόλας της έκανε το χατίρι να φύγουν στα γρήγορα γιατί βαριόταν τη γκρίνια της. Έφτασαν στα Λουτρά και η Ρόζα άρχισε να τρέχει προς το σπίτι. Διασταυρώθηκε όμως με το Μάνθο, ο οποίος με δάκρυα στα μάτια της ανακοίνωσε ότι ο Πέτρος είναι ήδη μέσα στο φέρετρο. Πήγαν μαζί, χεράκι χεράκι στο Γραφείο Τελετών. Πράγματι ο Πέτρος ήταν ξαπλωμένος με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος και τα μάτια κλειστά. Η Ρόζα πήρε μέσα σε ένα δευτερόλεπτο την απόφασή της. Έτρεξε στο σπίτι και πήρε το γαλάζιο παρεό της μαμάς της. Ήταν γαλάζιο με κόκκινα ψαράκια αλλά δεν υπήρχε κάτι άλλο σε γαλάζιο. Το φόρεσε στο κεφάλι της, όπως φορούν οι Ουρσουλίνες μοναχές το βέλο. Πήγε τρέχοντας στη Σχολή και άρχισε να τραβάει το κορδόνι που είχαν αντί για κουδούνι. Στην πόρτα εμφανίστηκε η γιγάντια αδελφή Ανιές, με μπόι 2.02 μέτρα. — Είμαι δολοφόνος, τον σκότωσα. Ποιος θα με συγχωρέσει τώρα; Πρέπει να γίνω μοναχή, να εξιλεωθώ. Έβαλα αβγά οχιάς στο μαξιλάρι ενός παιδιού και το σκότωσα. Όχι ένα αβγό, πέντε αβγά οχιάς. Τότε μόνο η αδελφή Ανιές κατάλαβε το νόημα του παρεό στο κεφάλι. Πήρε την μικρή από το χέρι και την οδήγησε στη βιβλιοθήκη. Χωρίς να πει λέξη άρχισε να τοποθετεί στο γραφείο μπροστά της διάφορους τόμους ερπετολογίας. — Λοιπόν Ρόζα, μπορείς να διαβάσεις αυτά εδώ τα βιβλία αν θέλεις να αποφύγεις τη ζωή σε μοναστήρι. Για να μην παιδεύεσαι θα σου πω ότι οι οχιές δεν κάνουν αβγά. Είναι τα μόνα φίδια που γεννούν μικρά φιδάκια. Οπότε τα αβγά που έβαλες στο προσκέφαλο ήταν μάλλον αβγά ορτυκιού. — Τι, τι, με κορόιδεψαν όλοι; Με κορόιδεψαν στα Δυο Χωριά που μου τα δώσανε, με κορόιδεψε ο αδελφός μου, με κορόιδεψε ο κύριος καθαρούλης; — Ενώ εσύ Ρόζα τι έκανες;

109

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΑΕΡΑΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ «Να πάω στο νησί και να μείνω για πάντα». Η πρώτη φράση. «Και τι θα κάνω όμως επαγγελματικά;» Η δεύτερη σκέψη. Η Αναστασία Ψάλτη και οι συνεργάτες της είναι στο πλευρό των τολμηρών επιχειρηματιών, γηγενών ή τηνιακών από επιλογή, για να βρούμε τους δρόμους της επιχειρηματικότητας στο νησί. Κι αν έχει δρόμους η Τήνος… της Αναστασίας Ψάλτη, πολιτικού μηχανικού

λες οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αποτελούν συστατικό στοιχείο της δομής των σύγχρονων εθνικών οικονομιών και κοινωνιών διότι συμβάλλουν αποφασιστικά στην οικονομική ανάπτυξη, την παραγωγή, την απασχόληση, καθώς επίσης στην αποκέντρωση και την κοινωνική συνοχή. Σήμερα, επιτηδευματίες και επιχειρήσεις, σε οποιοδήποτε τομέα και αν δραστηριοποιούνται, καλούνται να ανταποκριθούν και να αναπτυχθούν μέσα στο ρευστότατο οικονομικό περιβάλλον που βιώνουμε το οποίο χαρακτηρίζεται από την αυξανόμενη διεθνοποίηση, την απελευθέρωση των αγορών και την τεράστια επίδραση που ασκεί η πληροφορία και κυρίως η επιστημονική γνώση. Στο περιβάλλον αυτό, αυξάνεται συνεχώς ο ανταγωνισμός και οι κίνδυνοι, αλλά ταυτόχρονα δημιουργούνται νέες ευκαιρίες και δυνατότητες πρόσβασης σε επενδυτικά κεφάλαια και τεχνολογίες. Στην Τήνο, την συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων έως σήμερα την συγκροτούν είτε αυτοαπασχολούμενοι επιτηδευματίες, είτε επιχειρηματίες με προσωπικό λιγότερο από πέντε άτομα. Καλύπτουν κυρίως τους τομείς της υπηρεσίας και του εμπορίου με τον τομέα της πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγής να βρίσκεται σε εμβρυικό στάδιο. Παρόλα αυτά δεν μπορεί κανείς να μην αναγνωρίσει τη συνεχώς αυξανόμενη πρόθεση για επιχειρηματικότητα παρά το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν επιπλέον προβλήματα, όπως αυτό της απόστασης από τα μεγάλα αστικά και οικονομικά κέντρα, το υψηλό μεταφορικό κόστος, καθώς και η μικρή κλίμακα στο χώρο της κατανάλωσης. Νέες επιχειρήσεις δειλά δειλά ξεκινούν στηριζόμενες στις υφιστάμενες δομές και ελπίζοντας να πετύχουν διαδικασίες που αναφέρονται στη βελτίωση των επικοινωνιών, στη διάχυση της πληροφόρησης, στην υιοθέτηση νέας τεχνογνωσίας, στην εφαρμογή

110

οργανωτικών μεθόδων, στη στοχοποίηση των προτιμήσεων των καταναλωτών, Ελλήνων και ξένων. Ήρθε η ώρα για τους τολμηρούς επιχειρηματίες γηγενείς ή Τηνιακούς από επιλογή να στοχεύσουν σε οργανωμένες λύσεις που προκύπτουν από συνέργειες και αποτελεσματικές συνεργασίες. Το ζητούμενο για τις υφιστάμενες αλλά και τις νέες επιχειρήσεις είναι να καταφέρουν να λειτουργούν πλέον ως σύγχρονες επιχειρήσεις ποιότητας με οργανωμένη δομή ώστε να δημιουργούν προστιθέμενη αξία στον τόπο που επέλεξαν, είτε αξιοποιώντας τα προϊόντα που παράγει ο τόπος, είτε το ανθρώπινο δυναμικό του είτε ακόμη και την αύρα του. Πιστεύω ακράδαντα, ότι κομβικό σημείο για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας μιας περιοχής αποτελεί ο τεχνικός τομέας υπηρεσιών της. Φρονώ ότι για τους μηχανικούς, τώρα αποτελεί πρόκληση η ανάληψη μιας δυναμικής αναμόρφωσης των τεχνικών γραφείων και των παρεχόμενων υπηρεσιών τους. Τα τεχνικά γραφεία οφείλουν να μετατραπούν σε σύγχρονες επιχειρήσεις συμβούλων. Θα πρότεινα ένα σύνθετο μοντέλο το οποίο θα στοχεύει σε ολοκληρωμένες τεχνικές λύσεις που θα προσφέρονται καθετοποιημένες σε συνεργασία με επιστημονικό προσωπικό όλων των ειδικοτήτων. Ο ρόλος του τεχνικού συμβούλου θα είναι να δημιουργήσει το οργανόγραμμα του έργου, να θέσει στόχους, χρονοδιαγράμματα και να επιλέξει τους κατάλληλους συνεργάτες. Αρχιτέκτονες, τοπογράφοι, μηχανικοί περιβάλλοντος και άλλοι επιστήμονες θα συνθέτουν την πρώτη ομάδα εργασίας για την επεξεργασία του έργου. Ο εντοπισμός και η ανάδειξη των φυσικών, πολιτισμικών και αρχιτεκτονικών στοιχείων του τοπίου θα πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα των τεχνικών της Τήνου. Η δεύτερη ομάδα που απαρτίζεται από πολιτικούς μηχανικούς, μηχανολόγους, και άλλους τεχνολόγους θα αναλαμβάνει την επεξεργασία και την

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

επίλυση των τεχνικών θεμάτων. Η ποιότητα κατασκευής θα επικυρώσει την αξία του έργου. Η τρίτη ομάδα συγκροτείται από οικονομολόγους και συμβούλους επενδύσεων, επικουρούμενη από έμπειρους νομικούς και φοροτεχνικούς και αναλαμβάνει τον σχεδιασμό και την εκπόνηση μελετών σκοπιμότητας για ιδιώτες και τοπικές επιχειρήσεις, ενθαρρύνοντας τις επενδύσεις για την εξειδίκευση και την καινοτομία, την προώθηση στη συνεργασία με ομοειδείς επιχειρήσεις, παρέχοντας εκτός από πληροφόρηση και συμβουλευτική, αξιόλογες τεχνοοικονομικές υπηρεσίες αλλά και πρόσβαση σε πιστώσεις. Μόνο με την καθιέρωση ενός τέτοιου μοντέλου διαχείρισης ολοκληρωμένων και σύνθετων τεχνικών υπηρεσιών δημιουργείται προστιθέμενη αξία στην τοπική αγορά, που παραμένει μεν περιφερειακή πλην όμως σύγχρονη, εδραιώνοντας την επιχειρηματική αντίληψη στο νησί μας και στις προτιμήσεις των καταναλωτών. Η μελέτη της σύγχρονης ιστορίας αποδεικνύει ότι η κρίση δημιουργεί ευκαιρίες. Κάνει λάθος όμως όποιος ερμηνεύει την ευκαιρία ως τρόπο προσωπικής ανάδειξης και ατομικής επιτυχίας. Οι ευκαιρίες θα αξιοποιηθούν από τους τολμηρούς που πρώτοι θα εντοπίσουν και θα καλύψουν τις σύγχρονες, διαφοροποιημένες ανάγκες. Το παράδειγμα στην κατεύθυνση αυτή δίνουν οι ανερχόμενες επιχειρήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, οι οποίες αντιμετωπίζουν την οικονομική κρίση με επενδύσεις σε συνέργειες και σύνθετα προϊόντα που μειώνουν τα λειτουργικά έξοδα και αυξάνουν την κερδοφορία τους. Ο δρόμος λοιπόν είναι γνωστός απομένει σε εμάς να τον ακολουθήσουμε.

Business operation based on coalition and collaboration

iddle budget businesses, scattered all over Greece and of course Tinos, undoubtedly contribute to development, productivity, employment, decentralization and social coherence. Seemingly, both the uncertain times we live in and the global recession call for industriousness and coalition on a higher level. The liberalization of markets worldwide and the everincreasing information flow have offered opportunities, despite the ominous collapse of economies home and away. The risks taken are great, yet not inevitable. Tinos appears to have great potential and one can find that business opportunities here are very much on offer. Moreover, being an island known for its cultural aspects with relatively high numbers of educated people, not to mention tourism, Tinos can be a fertile ground for any sort of new venture, and it also has the experts to support it. Aiming at the improvement of the entrepreneur-customer liaison, primarily based on novel forms of services with quality always a priority, new businesses may well present the area they operate in with added value, either by making the most of the local produce or its human potential. Deep knowledge coupled with collaboration on a consultationamong- partners basis may be the answer. Thus, I trust that a vital artery of business operations is technical advising. Business consultants ought to see the challenge and reform their services by joining forces with all those expert partners who are capable of offering first-class technical advice. Fighting recession should not be a one-man show. Put fresh experts in fresh premises, with fresh ideas and a fresh perspective altogether, and you may reap the fruits of your investment.

111

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Τα χρήσιμα τηλέφωνα της Τήνου: ΔΙΑΜΟΝΉ: Σύλλογος ενοικιαζομένων δωματίων: Τ/22830-25887 YΓΕΙΑ: Κέντρο υγείας: Τ/2283-3-60000 Φαρμακεία: •Απέργης Εμμανουήλ, Τριών Ιεραρχών 2: Τ/22830-22213 FAX: 22830-22243 •Δουβίτσα Ευαγγελία, Πύργος: Τ/22830-31130 •Κρικελή Ευδοκία, Παραλία Τ/22830-22252 FAX: 22830-22740 •Χατζηλούη Φραγκίσκα, Ζαν. Αλαβάνου 7 Τ/22830-23888 FAX: 22830-25088 Οδοντίατροι: •Κολλάρος Γεώργιος, Παλλάδα: Τ/22830-24524 •Καρδαμίτσης Ελευθέριος, Πλατεία Νικηφόρου Λύτρα 3 T/22830-23133 •Χατζίρη Μαριεττα, Μεγαλόχαρης 33: Τ/22830-25588 •Βέττας Εμμανουήλ, Μητροπολίτου Χαλκίδος 10 Τ/22830-22462 •Χριστοφοράκος Πέτρος, Νοδεστρωμ 5 Τ/22830-22700 •Σιώτου Άννα Τ/22830-24440 Κτηνίατρος: •Δημήτρης Τσακίρης, Λεωφ. Τριποτάμου (κοντά στους μελισσοπαραγωγούς) Τ/6972253254 • Μαρία Βλασταρίδου Τ/22830-24233 Μετακινήσεις: •Ταξί Τήνου: Τ/22830-22470 •ΚΤΕΛ: Τ/22830-22440 Ασφάλεια: •Αστυνομία: Τ/22830-22100 & Τ/22830-22255 •Πυροσβεστική υπηρεσία: Τ/22830-23199 •Λιμεναρχείο Tήνου: Τ/22830-22348 & 22830-22220 •Λιμεναρχείο Πειραιά: Τ/210-4226000-4 •Λιμεναρχείο Ραφήνας: Τ/22940-22300 Υπηρεσίες: •ΕΛΤΑ Τήνου: Τ/22830-22247 •ΔΕΗ- πληροφορίες:Τ/22830-22204, βλάβες: Τ/22830-22209

112

•ΟΤΕ: Τ/22830-22499 Υποθηκοφυλακείο Τήνου: Τ/22830-25610 Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων (ΙΚΑ): Τ/22830-22270 ΚΕΠ Δήμου Τήνου: Τ/22833-60300-1-2 ΚΕΠ Δ. Ε. Εξωμβούργου: Τ/22833-60218 ΚΕΠ Δ. Ε. Πανόρμου: Τ/22833-60310 Δημόσιοι φορείς: •Περιφερειακή Ενότητα Τήνου: Τ/22833-61200-1, FAX. 22833-61219 •Δήμος Τήνου (Ευαγγελιστρίας 72): Τ/2283360100 FAX: 22833-60111 •Δημοτική Ενότητα Εξωμβούργου (Ξινάρα Τήνου): Τ/2283-3-60200, FAX. 2283-3-60230 •Δημοτική Ενότητα Πανόρμου: Τ/22830-31262, FAX. 22830-31462 Θρησκευτικά ιδρύματα: •Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου: Τ/22830-22256 •Καθολική Αρχιεπισκοπή Νάξου – Τήνου: Τ/22830-22382 Πολιτισμός/Μουσεία: •Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού: Τ/22830-29070 •Αρχαιολογικό Μουσείο Τήνου: Τ/22830-29063 •Μουσείο Μαρμαροτεχνίας: Πύργος: Τ/22830-31290

•Σχολή Καλών Τεχνών Πανόρμου: Τ/22830-31385 & Τ/22830-31225 •Μουσείο Κώστα Τσόκλη Κάμπος: Τ/22830-51009 •Μουσείο Παραδοσιακής Κεραμικής Αετοφωλιά: Τ/6979 471635 •Λαογραφικό Μουσείο Ιησουϊτών Τήνου Λουτρά: Τ/22830-51784 •Λαογραφικό Μουσείο Ουρσουλινών, Λουτρά: Τ/22830-51490 •Σπίτι του Σκίτσου, Φαλατάδος: Τ/22830 •Λαογραφικό Μουσείο Τριποτάμου: Τ/22830-22181 •Μουσείο •Γιαννούλη Χαλεπά, Πύργος: Τ/22830 31262 Πρατήρια Υγρών Καυσίμων: •Shell – Ερμής ΑΕΜΕΕ, Λεωφόρος Τήνου Τριποτάμου: Τ/22830-24438 •BP, Αγία Παρασκευή: Τ/22830-22685 •Ελινοιλ, Βαγιά: Τ/22830-22175 •Jet Oil, Τζάδος: Τ/22830-41888 •Shell – Ερμής ΑΕΜΕΕ, Κόκκινος: Τ/22830-26232 •ΕΚΚΟ, Λεωφόρος Τήνου – Τριποτάμου: Τ/22830-25744 •Κολλάρος Π. – Κολλάρου Αικ. Ο.Ε., Υστέρνια: T/22830-31732 Τράπεζες: •Εθνική Τράπεζα Ελλάδος, Τ/22830-27005 •Eurobank Ergasias, T/2283-024766 •Alpha Bank, T/22830-26306 •Τράπεζα Πειραιώς, Τ/22830-29214 > Λειτουργεί ΑΤΜ στον Πύργο.

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

113

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

114

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

115

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

w w w . z a r p a c h r o m a t a . g r

εταιρία «Ζάρπα» ιδρύθηκε το έτος 1983, από το Μάρκο Ζάρπα ως μικρή οικογενειακή επιχείρηση στο χώρο του Χρώματος. Τα χρόνια που ακολούθησαν η εταιρία αναπτύχτηκε στην ευρύτερη αγορά των Κυκλάδων δίνοντας έμφαση στην εισαγωγή και εμπορία Σύγχρονων Προϊόντων Δόμησης, την προώθηση Νέων Εφαρμογών και Τεχνικών κατασκευής και τέλος την Ανάπτυξη και Έρευνα σε Προϊόντα που προάγουν την προστασία του Περιβάλλοντος. Προτεραιότητα της εταιρίας είναι η δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης με τους συνεργάτες και τους πελάτες. Στόχος που αποδεικνύεται καθημερινά, μέσα από τις επιλεγμένες εισαγωγές προϊόντων επωνύμων οίκων του εξωτερικού, τη συνεργασία με τους σημαντικότερους εγχωρίους παραγωγούς, την άμεση και φιλική εξυπηρέτηση καθώς και τη βέλτιστη σχέση ποιότητας – τιμής των προϊόντων. Η εταιρία Προτείνει λύσεις σε θέματα Σύγχρονων Δομικών Υλικών τόσο σε Προϊόντα όσο και στην Εφαρμογή τους. • Μόνωση: υγρομόνωση – θερμομόνωση δαπέδων, τοιχίων, δωμάτων , συστήματα εξωτερικής θερμοπρόσοψης, • Κατασκευή δαπέδων: βιομηχανικά, εποξειδικά, πατητή – διακοσμητική τσιμεντοκονία • Νέες Εφαρμογές και Τεχνικές που αφορούν σε Ξηρά Δόμηση, Επιφάνειες Κολυμβητικών Δεξαμενών, Ειδικές ρητίνες Αγκυρώσεων • Συστήματα Καθαρισμού, Κάδοι Ανακύκλωσης που εξυπηρετούν από κατοικία έως και μικρούς οικισμούς. Στο κατάστημα Λιανικής μπορείτε να βρείτε Είδη Κιγκαλερίας, Σιδηρικά είδη, Χρώματα, Εργαλεία κλπ. ης

25 Μαρτίου 17 - Τήνος 84200 Τηλ. 22830.22930 | Τηλ./Fax. 22830.25595

e-mail: info@zarpas.gr | www.zarpachromata.gr

116

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Nam lobortis felis sed

Ο Μάκης (Ιάκωβος) Δελλατόλας, ξεκίνησε το 1986 την πρώτη ατομική του επιχείρηση Οικοδομικών Κατασκευών. Τηνιακός ο ίδιος γνώριζε και εκτιμούσε την ιδιαιτερότητα της τοπικής αρχιτεκτονικής. Το 2007 ιδρύουν με την Μαρία Κομνηνού την εταιρεία ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ. Η εταιρεία λειτουργεί ως σήμερα με έναν μεγάλο αριθμό εξειδικευμένου, ανά φάση κατασκευής, προσωπικού και συνεργάζεται με υπεργολάβους διαφόρων ειδικοτήτων. Η ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ συνεργάστηκε με πολλά αξιόλογα Αρχιτεκτονικά Γραφεία και γνωστούς αρχιτέκτονες. Η αναγνωρισμένη επιτυχία της εταιρίας και του Μάκη Δελλατόλα προσωπικά ήταν και είναι πάντα: Η καλή επαγγελματική συνεργασία και η επιτυχημένη τελική και λεπτομερής υλοποίηση του έργου. Μέσα στο πλαίσιο της καλής συνεργασίας est commodo posuere. η ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ αναλαμβάνει την παρακολούθηση του έργου και την υποστήριξη του εργοδότη.

Εξοχικές κατοικίες, αστικές κατοικίες, αναπαλαιώσεις και διαμορφώσεις εξωτερικών χώρων μαρτυρούν μια εξαιρετικά επιτυχή πορεία. Η τριαντάχρονη εμπειρία αποτελεί σήμερα το μεγάλο προσόν της εταιρίας.

Ι. ΔΕΛΛΑΤΟΛΑΣ – Μ. ΚΟΜΝΗΝΟΥ Ο.Ε.

ΤΕΧΝΙΚΗ – ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΔΗΛΟΥ 3 -‐ ΤΗΝΟΣ 84200 Τηλ.: 22830 24983 -‐ FAX: 22830 25350 -‐ Kιν.: 6977 993305 -‐ Email: delkom@otenet.gr www.oikodomisi-‐tinos.gr

117

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

ΓENIKEΣ METAΦOPEΣ & ΨYΓEIO Η μακροχρόνια εμπειρία μας στις μεταφορές σε συνδυασμό με το εκπαιδευμένο προσωπικό μας, εγκυώνται με επαγγελματική συνέπεια την σίγουρη και ασφαλή μεταφορά των προϊόντων, των εμπορευμάτων και των οικοσυκευών σας. Η εταιρεία μας για την καλύτερη εξυπηρέτηση σας διαθέτει ιδιόκτητα φορτηγά Δ.Χ., ψυγεία, ανατρεπόμενα, lagross, νταλίκες και κλάρκ .

EΛENH XPIΣTAKH - BIΔAΛH ELENI CHRISTAKI - VIDALI ΛOΓIΣTPIA - ΦOPOTEXNIKOΣ ΠTYXIOYXOΣ AΣOEE ACCOUNTANT

Τήνος: Ν. Κορνάρου (έναντι Κέντρου Υγείας Τήνου)

Τηλ.: 22830.24140 Αθήνα: Ήρας 4 Ταύρος Τηλ.: 210.3412852, 210.3420914 Κιν.: 6977.366511, 6974.76824 e-mail: metaforikitinou@gmail.com

25ης Mαρτίου 15& Γ. Παλαµάρη • Tήνος 84200 15,25h Martiou str. • Tinos 84200 Hellas Tηλ./Tel.: +30 22830.25106, +30 22830.23970 Φαξ./Fax: +30 22830.29065 • Kιν./Mob.: +30 6932.706225 e-mail: christaki@thn.forthnet.gr

KAKTOS cocktail BAR Tήνος

Το καλύτερο Cocktail bar της Τήνου - Υπέροχη θέα στο Αιγαίο! Ένα µεξικάνικου στυλ σκηνικό, µε κάκτους και ζωηρά χρώµατα. Η Τηνιακή «χασιέντα» από τις 21:30 και µετά ζωηρεύει, µε τα κορυφαία mojito και τα δροσιστικά cocktails να πηγαινοέρχονται στους δίσκους, τη µουσική, απο παλιό pop έως rock και house αργά την νύχτα, να ξεσηκώνει τους θαµώνες και την µαγική θέα να συνεπαίρνει... άπαντες!

Τηλ: 22830 25930

118

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

119

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ

Rent a Villa in Diles & Rinies Villas Estate www.tinosvillas.com info@d-r.gr tel: +30 6986533529

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΙΤΑΡΑΣ ΜΕΣΙΤΗΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ

www.tinosproperties.gr

Παραλία Τήνου | Τήνος 84200 τ: +30 22830 25668 | φ: +30 22830 25661 | κ: +30 6932 980 390

120

Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ