TERUGBLIK MINI-CONGRES LAGE TAALVAARDIGHEID Regio Lekstroom 21 maart 2019 1
Moeite met lezen en schrijven? Lezen, schrijven en omgaan met de computer is niet voor iedereen even makkelijk. In de regio Lekstroom hebben meer dan 20.000 mensen daar grote moeite mee. Als je niet goed kunt lezen en schrijven zijn veel dingen lastig. Belastingaangifte doen, bijvoorbeeld. Of huurtoeslag aanvragen. Ook een kaartje sturen, het rapport van je kind lezen of de bijsluiter van je medicijn lezen is vaak een onmogelijke opgave. Dat de wereld steeds verder digitaliseert maakt het er niet makkelijker op. Bellen met de klantenservice is nu chatten geworden. Je rijbewijs ophalen bij de gemeente of reizen met een ov-chipkaart, het gaat digitaal. Voor een grote groep mensen is de toegang tot en het gebruik van de computer geen vanzelfsprekendheid en is de allereerste stap naar digitalisering vaak een grote. Dat deze -vaak onzichtbare- problemen alsmaar blijven doorgroeien is iets waar wij ons zorgen over maken. Jongeren verlaten het onderwijs zonder voldoende leesbeheersing, geslaagde inburgeraars beheersen een te laag taalniveau om écht zelfredzaam te zijn, kinderen groeien op in een taalarme omgeving, omdat hun ouders nu eenmaal zelf niet beter weten en mensen ‘verliezen’ hun taalvaardigheid, omdat dit niet verder wordt ontwikkeld of onderhouden.
Iedereen Taalsterk Op 21 maart 2019 organiseerden we daarom hét mini-congres over taalvaardigheid in de regio Lekstroom. Ruim 100 deelnemers uit de gemeenten Houten, IJsselstein, Lopik, Nieuwegein en Vijfheerenlanden kwamen samen om kennis en ervaring met elkaar te delen. Want alleen door goede samenwerking kunnen we ervoor zorgen dat iedereen mee kan doen. Door signalering en persoonlijk contact. Door kwalitatief aanbod in activiteiten, scholing en training. Maar vooral door te luisteren naar de behoeften van de mensen waar het om draait. Samen. Sabrina Damen Projectleider Sociaal Domein Bibliotheek Lek & IJssel
2
‘Mensen zoals ik krijgen een bepaalde plek toegewezen’ Irma van Leerdam (51) besloot al vroeg in haar leven om zich nooit ergens voor te schamen en zich te richten op wat ze wél kan. Irma is laaggeletterd, maar worstelde zich desondanks door tal van opleidingen. Al blijft lezen een dagelijks gevecht voor haar. „Zeg ik iets meteen, in mijn eigen woorden, dan kom ik lomp over.” Op elfjarige leeftijd werd duidelijk dat Irma niet mee kon komen met de rest van de klas. “De artsen zeiden tegen mijn ouders: “Irma zal nooit voor zichzelf kunnen zorgen.” Mijn ouders gingen er gelukkig vanuit dat dat wél zou kunnen. Ze zorgden ervoor dat ik zelfstandig werd en mijn eigen identiteit kon onderzoeken.”
Opening door taalambassadeur Irma van Leerdam
In een hoek En dat lukte Irma ook. Ze kreeg een baan en rondde op latere leeftijd zelfs de opleidingen SPW en SPH af. “Ik had iemand die mijn verslagen nakeek en omdat ik aangegeven had dat ik dyslectisch ben, werkte ik met luisterboeken zodat ik niet hoefde te lezen. Ook liet ik mijn studieboeken inspreken door de blindenbibliotheek.” In haar omgeving had Irma veel te maken met afwijzing, zowel op het gebied van werk als bij sociale contacten: “Je wordt automatisch lager ingeschat en in een bepaalde hoek gezet. Mensen zien je schrift en maken gelijk een inschatting. Maar die inschatting klopt niet! Ik heb andere manieren van leren en kennis tot mij nemen.” Lees meer
3
Wat gaat er goed en wat kan er beter?
Panelgesprek
Wat doen we in de regio Lekstroom al om laaggeletterdheid en laagtaalvaardigheid aan te pakken? Wat gaat er goed en wat kan er beter? Daarover ging dagvoorzitter Bas Maliepaard met een panel in gesprek. Herman Geerdes, wethouder in de gemeente Houten, met onder meer in zijn portefeuille Werk en Inkomen. In het verleden ook leerkracht in het basisonderwijs geweest. Liesbeth Rodink, directeur van de protestants-christelijke basisschool De Ark in Vianen, die onder stichting Fluenta valt. Annemarie Doesburg, manager van de Bibliotheek Lek & IJssel waar zij zich o.a. bezig houdt met het doorbreken van de cyclus van laaggeletterdheid.
4
Spreker Jozef Berragiy
Intercultureel communiceren
BeHr groep
Wanneer mensen communiceren, houden ze zich – vaak onbewust – aan (aangeleerde) richtlijnen. Deze richtlijnen bepalen welke verbale en non-verbale communicatie we gepast en aangenaam vinden en verschillen per cultuur. Wat in de ene cultuur beleefd is, kan door iemand uit een andere cultuur als beledigend of aanvallend ervaren worden. Jozef liet het de deelnemers zelf ervaren door hen na te laten denken over normen en waarden. Welke zouden bovenaan staan bij familie de Jong en welke bij familie Benouamari? Individugericht
Zelfstandigheid Zelfvertrouwen Goede opleiding Goed Nederlands spreken Eerlijkheid Hulpvaardigheid Respect ouders Goede manieren Trouw aan familie Gehoorzaamheid Gastvriendelijkheid Geloof
Groepsgericht
Geloof Respect ouders Trouw aan familie Gehoorzaamheid Gastvriendelijkheid Goede manieren Hulpvaardigheid Eigen taal goed spreken Goede opleiding Eerlijkheid Zelfstandigheid Zelfvertrouwen Goed Nederlands spreken
5
Deelsessies
HERKENNEN EN BESPREKEN VAN LAAGGELETTERDHEID
HOE BEGRIJPELIJK IS JOUW COMMUNICATIE?
6
DENKEN VANUIT DE DOELGROEP
INTERCULTUREEL VAKMANSCHAP
BEPERKTE BASISVAARDIGHEDEN? DAN ZIJN SCHULDEN BIJNA ONVERMIJDELIJK!
7
OUDERBETROKKENHEID ALS LEVENSWEG
1. HERKENNEN EN BESPREKEN VAN LAAGGELETTERDHEID Sprekers:
Irma van Leerdam en Sabrina Damen (Bibliotheek Lek & IJssel/Taalhuis)
Omschrijving:
Laaggeletterdheid herken je niet altijd. Je denkt misschien dat degene tegenover je onverschillig is of niet gemotiveerd. Het onderliggende probleem kan echter zijn dat de uitleg niet wordt begrepen. Mensen die niet goed kunnen lezen, schamen zich daar vaak voor. Ze gebruiken smoezen als: ‘Ik ben mijn bril vergeten, ik lees het thuis wel na’ of ‘dat formulier vul ik thuis wel in.’ Ook vinden zij het vaak moeilijk om veel vragen te beantwoorden en te benoemen wat er aan de hand is. Iemand die niet goed begrijpt wat je vertelt, kan vriendelijk ‘ja’ knikken en stelt geen (adequate) vragen. Soms kan angst om ‘door te mand te vallen’ leiden tot boosheid.
Dit leverde het op: Gedrag of signalen kunnen herkennen die kunnen wijzen op laaggeletterdheid of lage taalvaardigheid. Advies en concrete handvatten om, bij vermoeden van laaggeletterdheid, het gesprek aan te gaan. Presentatie:
Bekijk hier de presentatie, mogelijke signalen en een gespreksleidraad.
8
2. EENVOUDIG COMMUNICEREN: HOE BEGRIJPELIJK IS JOUW COMMUNICATIE? Sprekers:
Mariet Hattink en Radj Ramcharan (Stichting Lezen & Schrijven)
Omschrijving:
Mensen worden steeds vaker geconfronteerd met complexe regels en moeilijke taal. Vaak snappen mensen de brieven, formulieren of informatie die zij van instanties krijgen nauwelijks. Dat kan anders. In de deelsessie hebben deelnemers zelf een begin gemaakt met het omvormen van een eigen tekst (project, activiteit of dienst) en deze leesbaar gemaakt voor laaggeletterden..
Dit leverde het op:  Praktische tools voor het maken van begrijpelijke communicatie-uitingen.  Advies rondom een eigen communicatie-uiting zoals een flyer, poster, brief of webpagina. Presentatie:
Bekijk hier de presentatie en verdere tips
9
3. DENKEN VANUIT DE DOELGROEP Sprekers:
Ingrid Hendriksen en Jenny Wildenbos (Lost Lemon)
Omschrijving:
In de deelsessie werden de deelnemers meegenomen in de verschillende typen laaggeletterden (persona’s) en de manieren waarop je hen kan bereiken, motiveren en welk aanbod nodig is om ze te ‘verleiden’. Er werd ervaren wat de impact is van laaggeletterdheid op jouw werk als beroepskracht.
Dit leverde het op: Inzicht in de verschillende behoeften en motieven van laaggeletterden. Concrete tools om met laaggeletterdheid aan de slag te gaan in de eigen context en te denken vanuit de doelgroep. Presentatie:
Bekijk hier de presentatie en de persona boekjes.
10
4. INTERCULTUREEL VAKMANSCHAP Sprekers:
Jozef Berragiy (BeHr groep)
Omschrijving:
Wanneer mensen communiceren, houden ze zich – vaak onbewust – aan (aangeleerde) richtlijnen. Deze richtlijnen bepalen welke verbale en non-verbale communicatie we gepast en aangenaam vinden en verschillen per cultuur. Wat in de ene cultuur beleefd is, kan door iemand uit een andere cultuur als beledigend of aanvallend ervaren worden. Hoe kun je op een efficiënte en constructieve manier contact maken met individuen en groepen met een andere achtergrond?
Dit leverde het op: In de deelsessiekrijg werden handvatten aangereikt, zonder dat daarbij je eigen richtlijnen opzij gezet hoefden te worden. Om constructieve gesprekken aan te gaan zonder het gevoel te hebben dat je je eigen communicatiestijl moet opgeven. Presentatie:
Bekijk hier de presentatie
11
5. BEPERKTE BASISVAARDIGHEDEN? DAN ZIJN SCHULDEN BIJNA ONVERMIJDELIJK! Sprekers:
Claartje Bom (Janssen & Janssen, Incasso & Gerechtsdeurwaarders)
Omschrijving:
Uit onderzoek blijkt dat er een sterke relatie is tussen beperkte basisvaardigheden en het hebben van schulden. Niet alleen lezen en schrijven maar ook rekenvaardigheden en digitale vaardigheden spelen een rol én versterken elkaar. In deze deelsessie zoemden we in op de basisvaardigheden; wat zijn de basisvaardigheden en waarom gaat het mis als iemand deze onvoldoende beheerst? Feiten en gevolgen wisselden elkaar af. Tot slot keken we naar oplossingsrichtingen. Waar is hulp te krijgen en wat kun je zelf doen?
Dit leverde het op: Inzicht in de relatie tussen basisvaardigheden en schulden. Overzicht van (lokale) hulp- en oefenprogramma’s. Voorbeelden van eenvoudige communicatie; inspiratie. Presentatie:
Bekijk hier de presentatie en verdere tips
12
6. OUDERBETROKKENHEID ALS LEVENSWEG Sprekers:
Claartje van Eijden (Actief Ouderschap)
Omschrijving:
Kinderen ontwikkelen zich beter als professionals en ouders goed contact met elkaar hebben en met elkaar samenwerken. Vanuit dit uitgangspunt zet Actief Ouderschap zich in om de samenwerking tussen ouders en professionals te versterken. In deze deelsessie deelt David zijn visie over ouderbetrokkenheid als een levensweg: van stevig aan de hand houden naar steeds losser. De professionals om de kinderen heen verdwijnen, maar de ouder blijft. Dit vraagt om slim samenwerken. In de sessie werden visie en voorbeelden gedeeld en hebben deelnemers, aan de hand van een werkvorm, gereflecteerd op de eigen situatie.
Dit leverde het op:  Na afloop van deze deelsessie heb je tips & tools om samen met andere professionals de ouders (nog) beter te betrekken. Presentatie:
Bekijk hier de presentatie.
13
Eén team, één taak (geschreven en voorgedragen tijdens het mini-congres
Wellicht ironisch dat ik hier al dichtend een versje voordraag voor de aardigheid doorspekt van rijm en soms taalvaardigheid en dat ik me daarmee vooral zal richten tot mensen die verenigd en tezamen zich prima kunnen redden met de taal en dat zelfs kunnen duiden als “normaal”. Je hoeft je voor de taal toch niet te schamen!?
Om nu als jonge Irma voort te spreken: ze las de bijbel spellend, woord voor woord, en zo drong plots haar blindheid tot haar door en zij stond niet alleen in haar gebreken, want slechts in deze kleine regio zijn 15.000 mensen laaggeletterd. Ze voelen zich qua taal allicht ontredderd, praktijkvoorbeelden zijn er legio:
een kind dat in de bieb slechts onrust vindt, een man die zich verliest in zijn papieren, gemeentebrieven, aanvraagformulieren, de vrouw die nooit meer voorleest aan haar kind.
Zo kom je bij de vraagt die brandt en prangt van hoe je dit probleem kan signaleren en of het tij nog tijdig valt te keren? Hoe weet je wat de kwaal van jou verlangt? 14
Ja, waar we sowieso voor moeten waken is steunen op het huidige succes van taalcafés en van VoorleesExpress en talig zieke brieven beter maken, want tevens blijkt het niet erg overbodig te werken aan relatie, veiligheid en óók te leren van diversiteit; misschien heeft ieder mens een klantreis nodig. Van wethouder tot vrouw aan het loket, ze gaan als pas geoliede machines op zoek naar hulp in tal van disciplines, opdat het vangnet breed wordt ingebed.
En dan (alsof het niet complex genoeg is) komt Jozef met zijn arme vader aan die bij een U steeds Utrecht kan zien staan, voor wie dus autorijden zelfs gezwoeg is.
Dus zo wordt laaggeletterdheid een kwaal die ook veel met cultuur te maken heeft, met normen, waarden, hoe je handjes geeft. Het gaat dus niet alleen maar over taal.
Nu rest de schone taak, aan u gericht, voor dit probleem een oplossing te vinden en als één team de krachten te verbinden, zoals de woorden in een eindgedicht.
15
CONTACT Sabrina Damen 0612444098 sabrinadamen@bibliotheeklekijssel.nl
16